intro Beweging, dat is het centrale thema in deze Kwintessens. Natuurlijk, letterlijk is beweging een intrinsieke eigenschap van design en mode. Trends komen en gaan. Design en mode evolueren, of veranderen plots. Stilstand is geen boeiende optie.
En avant! In mode is beweging ook op een andere manier een centraal concept. Bewegingsvrijheid bijvoorbeeld. Was het niet Gabrielle Chanel die aan het begin van de twintigste eeuw vrouwen bevrijdde van ingewikkelde constructies met korsetten? Een losse pantalon en een matrozenpull waren een radicale breuk met de geldende modevoorschriften, maar zorgden vooral voor bewegingsvrijheid. Letterlijk en in het hoofd.
Of neem de invloed van Madame Grès (1903-1993) op modeontwerpers. Van origine een beeldhouwster, sculpteerde ze haar silhouetten rond het model in plaats van patronen uit te tekenen. Stephanie Duval (Beweeglijke sculpturen, pagina 26) ging op zoek naar de wisselwerking tussen gesculpteerde volumes en beweging bij enkele jonge modeontwerpers. Want bij een kledingstuk is de utilitaire vraag: werkt de pasvorm met of tegen de beweging van de drager? Dat zie je niet in de tweedimensionale modefotografie, hoezeer het genre ook tot een ware kunstvorm is uitgegroeid. Maar daar had je en heb je het modedefilé voor. Zoals ontwerper Pierre Renaux aan Stephanie Duval vertelt: “Inkopers willen het stuk zien bewegen.”
De jongste jaren zien we trouwens steeds meer modefilms opduiken, van bewegende lookbooks tot prachtige kortfilms geregisseerd door vermaarde regisseurs. Zijn deze kortfilms een alternatief voor de traditionele fotoshoot? Diane Pernet, curator en modejournaliste, en de organisator van het rondreizende festival A Shaded View on Fashion Film, ziet het ruimer. “Het is niet omdat er iemand voor een camera beweegt, dat je van een film kan spreken”, legde ze uit in The Business of Fashion (11 oktober 2013). “Een succesvolle modefilm heeft een goed verhaal nodig.” In Fashion on film (pagina 50) ging Jolien Vanhoof op zoek naar de bestaansreden van kortfilms in de mode. In elk geval: het genre is niet nieuw, maar door de mogelijkheden die de fashion film biedt aan merken en ontwerpers om hun wereld te duiden, en met de hedendaagse verspreidingskracht van social media, valt er van de fashion films nog heel wat te verwachten. Wanneer het in design over beweging gaat, is het object bij uitstek de auto. Het is een product dat een jarenlang proces en meerdere versies achter de rug heeft vooraleer het op de markt komt, als het al gebouwd wordt. Het is ook een product waarbij design een belangrijke rol speelt, hoewel niet de hoofdrol. Design speelt er een dienende rol, iets wat het op het lijf geschreven is, maar niet altijd zo wordt toegepast.
In autodesign zijn enkele Belgen wereld spelers. Het mag niet verwonderen dat autodesigner Luc Landuyt onlangs de Henry van de Velde Award voor zijn loopbaan kreeg. Autodesign heeft veel met technologie te maken, maar niet exclusief. De designer tekent, schetst een model waar de gebruiker van droomt. Buitenkant, accessoires, dashboard, de elektronica en dan zeker zijn gebruiksvriendelijkheid, alles wat enigszins kan ontworpen worden in een ‘user-friendly way’, passeert langs teams van designers. Het zijn echter niet alleen autodesigners die vooruitdenken, alle designers doen dat. Zo ook wanneer het over beweging gaat. De mens heeft steeds middelen ontwikkeld om beweging dienstbaar te maken. Heel belangrijk was de uitvinding van het wiel, zo’n slordige 5 500 jaar geleden en sedertdien is er veel gebeurd. Als designers het fenomeen ‘bewegen’ onder de loep nemen, gaan ze verder dan enkel een super vooruitstrevend voertuig tekenen. Ze leggen in het onderzoek onderliggende maatschappelijke vragen bloot, waarop ze antwoorden formuleren die aan de basis kunnen liggen van bijvoorbeeld een mogelijk toekomstig mobiliteitssysteem.
Mobilotoop is zo’n voorbeeld. Het eerste cross-overproject van Design Platform Vlaanderen tracht voorstellen te formuleren voor onze stedelijke mobiliteit anno 2020-2050. ‘Verbindingen die ons niet alleen sneller maar ook dichter bij elkaar zullen brengen’, want Mobilotoop is niet een onderzoek om te komen tot een zo efficiënt mogelijk voertuig, maar gaat uit van een open ‘mobiliteitscultuur’, waaraan iedereen kan deelnemen.” (pagina 30). Wat echter dan weer opvalt in onze hedendaagse elektronische wereld is de snelheid waarmee heel wat belangrijke zaken worden gerealiseerd. En die snelheid, die voortdurend toenemende maatschappelijk-technologische beweging deed een tegenbeweging opstarten: die van de slowfood, slow design, slow whatever enz. De ambachtelijkheid komt weer in het vizier. Reeds enkele jaren waren daar signalen van te merken in Milaan tijdens de Design Week. Deze tegenbeweging zal waarschijnlijk niet stoppen. —
Trui Moerkerke en Johan Valcke
thema
Transitie, adhocratie, sustainisme Het designbegrip in beweging
16 — thema
Wat design is, kan soms in duidelijke stellingen worden gevat, maar de inhoud en impact van design zijn voortdurend in beweging. “Verandering behoort essentieel tot het DNA van design”, stelt het onlangs verschenen boek Design Transitions (2013). Het illustreert dit aan de hand van 42 voorbeelden die wereldwijd zijn gekozen. En misschien, zo besluit Tim Brown (IDEO) in het voorwoord, is de grootste opportuniteit voor design vandaag wel het herontwerpen van wat design is. Andere recente publicaties trachten de verschuivingen in het designbegrip met een omvattende term te beschrijven, zoals ‘adhocratie’ of ‘sustainisme’. Sommige van die designherinterpretaties zijn gericht op het ontstaan van wereldwijde bewegingen, waarbij niet alleen het perspectief van het designdenken en de designpraktijk in beweging is, maar ook het terrein waarop design actief is. Want design beweegt zich duidelijk op nieuwe terreinen die voorheen niet of minder expliciet tot de actieradius van de designpraktijk behoorden. En met de nieuwe invulling van design zet men de wereld in beweging.
Open Informant, Superflux. © @Superflux
Indien verandering essentieel tot het designdenken behoort, waarom wordt er dan nu zo expliciet op gefocust? En in welk discours wordt de op gang zijnde beweging geplaatst? We bespreken hier niet de 7de Triënnale voor Vormgeving Conflict & Design, een initiatief van Design Vlaanderen in samenwerking met C-mine en Innovatie & Design Euregio, met Kurt Vanbelleghem als curator. In onderbouwde en genuanceerde teksten gaan de verschillende auteurs in de bij behorende catalogus in op nieuwe designbenaderingen. Andere recente initiatieven focussen eveneens op de verandering in het designbegrip. Het boek Design Transitions, samengesteld door designonderzoekers verbonden aan de Britse Northumbria University Design School, verwijst naar de allesomvattende wereldproblemen: klimaatopwarming, uitputting van de bronnen van de aarde, wereldwijde financiële crisis, snelheid van technologische verandering en opkomend sociaal activisme. Het is een context die dwingt om anders te gaan leven, eenvoudigweg om te kunnen overleven, ook
beweging
— 17
Een suggestie van Organisch design als compromis tussen functionalisme en sierzucht
Organic Design in Home Furnishings, Charles Eames en Eero Saarinen
22 — thema
Streamlining en organic design
beweging Actueel design kent vele gedaanten en verschijningen. Vaak wordt het geprezen om zijn tijdloze eenvoud en strakke belijning. Bij deze sterke aanwezigheid van minimalistisch design lijkt het ongepast om te vallen voor een fraai patroon of bevallig decor. Want dat vinden de orthodoxe pleitbezorgers van het hedendaagse modernisme ‘loutere sierzucht’. Toch is er ook een strekking die in antwoord op Mies van der Rohe stelt: ‘Less is a bore’. En die gelooft in een vorm van design tussen functionalisme en decordesign. Vormgeving die overtuigt met een vloeiende contourlijn en een speelse ritmiek: streamlining of organic design.
thema
Het was de Frans-Amerikaanse industrieel designer Raymond Loewy die de gestroomlijnde vormgeving bij een breed publiek bekend maakte, met de restyling van de auto’s van Studebaker en de locomotieven van Pennsylvania Railroad (1936-1937). De stroeve industriële looks van de voertuigen verdwenen voorgoed. In de plaats verschenen bolides die met een aerodynamisch silhouet over weg en spoor vlogen. Weldra werd Loewy ook gevraagd om huishoudproducten te restylen om naadloos te passen in een modern interieur. In 1949 omschreef Time Magazine de Father of Streamlining als een designer “who made products irresistible at a time when nobody really wanted to pay for anything”. In tegenstelling tot streamlining wijkt het gebruik van de term organic design vandaag af van de oorspronkelijke betekenis. Het begrip is ontleend aan de wedstrijdtentoonstelling Organic Design in Home Furnishings die het Museum of Modern Art in New York in 1940 organiseerde. Designer Eliot Noyes, toen curator van het nieuwe Industrial Design Department, schreef een wedstrijd uit waarbij designers hun nieuwe ontwerpen voor het moderne interieur presenteerden. Hij omschreef organic design toen zo: “A design may be called organic when there is an harmonious organization of the parts within the whole, according to structure, material, and purpose. Within this definition there can be no vain ornamentation or superfluity, but the part of beauty is nonetheless great – in ideal choice of material, in visual refinement, and in the rational elegance of things intended for use.” Als leerling van Mies van der Rohe huldigde hij uiteraard het principe van form follows function. Maar hij verrijkte de definitie met schoonheid, verfijning en elegantie. In de expositie lieten Charles Eames en Eero Saarinen zich opmerken met meubels uit soepel gebogen multiplexhout. Vandaag staat organic design vooral voor ontwerpen met zacht vloeiende lijnen, vaak in soepele manipuleer bare materialen als kunststof en multiplexhout. Designers als Verner Panton, Ross Lovegrove, Marc Newson en Zaha Hadid zetten hier internationaal de toon.
beweging
— 23
Staat er al een volgende generatie autodesigners klaar om de wereld te veroveren? Wat hadden Belgische professionele tennis-
s pelers en auto-ontwerpers tot enkele jaren geleden gemeen? Beiden stonden in hun respectievelijke domein aan de internationale top. We zien nu hoe het de tennissector is vergaan. Een echte opvolging staat er niet klaar, nu Kim Clijsters en Justine Henin zich hebben teruggetrokken. Onze Belgische car designers zijn nog steeds internationaal actief en leiden overal ter wereld de designafdelingen van vele automerken. Toch lijkt het ons interessant om nu al na te gaan wie hun mogelijke opvolgers zijn. Staan ze klaar, of komt er na hen ook de leegte?
thema
Who is next? In het boek Belgian Car Designers van Bart Lenaerts en Lies De Mol krijg je een mooi overzicht van tien Belgen die internationaal binnen het domein van de autodesign uitblinken. Daarnaast zijn er ook een aantal ontwerpers die op het vlak van openbaar transport tot de absolute wereldtop behoren.
Deze lijst toont aan dat je al goed geïnformeerd moet zijn indien je een auto wilt aanschaffen die niet van Belgische hand is.
Maar hoe staat het met hun opvolging? Kwintessens wil graag vooruitkijken en zien wie er binnen tien à vijftien jaar mogelijks in hun schoenen zal staan. Tijdens Sommige ontwerpers opereren de voorbereiding voor dit artikel onafhankelijk vanuit een eigen hebben we toch dieper moeten designstudio en werken voor graven dan we initieel voor ogen meerdere merken, zoals Axel hadden. De opleiding MA Vehicle Enthoven (Enthoven Associates in Design aan de Royal College of Antwerpen, Parijs en Seoul) en Lowie Art in Londen, een van de meest Vermeersch (Granstudio in Turijn). gerenommeerde ter wereld, telt Anderen zoals Luc Donckerwolke geen enkele Belg onder zijn alumni (Peugeot, Audi, Lamborghini, Seat van de laatste acht jaar. Rondvraag en Volkswagen), Dirk Van Braeckel bij tal van andere opleidingen in (Ford, Audi, Skoda, Bentley en Europa leverde gelukkig toch nog Bugatti), Steve Crijns (Lotus), een kleine oogst op. Maar voor we Pierre Leclercq (BMW en Great Wall hen aan het woord laten en zien Motors), Jochen Paesen (BMW), Mark hoe zij de fakkel aan het overnemen Van der Haegen (Opel), Jo Stenuit zijn, willen we eerst een van de (Mazda) en Luc Landuyt (Ford, BMW huidige topdesigners aan bod laten en Renault) – die zopas de Henry komen om te zien hoe zijn opleiding van de Velde Award voor Loopbaan bijgedragen heeft tot de positie die ontving – werken voor verschillende hij nu bekleedt. merken, wereldwijd.
44 —
Zetelontwerp, Jochen Paesen voor BMW 6 Series Coupe
beweging
— 45
thema
Fashion on film Feit: de modefilm is geen gewone kortfilm. Het is in de eerste plaats een bewegend campagnebeeld. Het maakt niet uit of het de making-of van een fotoshoot is, of dat het gaat om een diepzinnig stukje bewegend beeld: fashion films zijn vandaag meer dan ooit een denkbaar alternatief voor de traditionele fotoadvertentie. Kwintessens kijkt mee van achter de schermen en presenteert drie inzichten uit de sector.
Video vertelt het verhaal achter modemerken
Wie erbij was in Antwerpen vorig jaar, toen Diane Pernet een exclusieve tussenstop maakte met de zesde editie van haar reizende festival A Shaded View on Fashion Film, kan het beamen: modefilms zijn hot. De authentieke concertzaal van de voormalige kloosterkerk in de Kammenstraat was de plaats bij uitstek om – te midden van het stadsgewoel – even stil te staan bij de invloed van mode in kortfilms. Want die is er onomwonden. Zelfs in een industrie die tot op heden gedomineerd wordt door fotografie. Geoefende ogen in de mode kregen die avond waarvoor ze kwamen,
50 —
met hoogtepunten als Les Stars van Serge Lutens, Sister Act van Ellen von Unwerth en stijlicoon Daphne Guinness in Julien Landais’ Shakki. Dat is waar het vandaag om draait: een cultuur van beelden, een maat schappij van het schouwspel. Social media worden steeds populairder en beelden lijken hierbij een weelde aan mogelijkheden te onthullen. Ook mode wordt ‘gedragen’ door de media, en is er voor haar succes als zowel kunstvorm als commerciële onderneming zelfs afhankelijk van. In dat opzicht valt eveneens te verklaren waarom we de voorbije jaren om de oren werden geslagen met de ene campagnevideo na de andere. Denk aan styliste/blogster Natalie Joos voor Jimmy Choo, Gisele Bündchen voor kledingketen H&M of Rafferty Law (jawel, ‘zoon van’) voor Tiger of Sweden. En onlangs kreeg model Hanne Gaby het nog aan de stok met de kerstpiñata van Sonia Rykiel. En toch: het format is ver van nieuw. Modehuizen zijn al langer in de ban van filmische creaties en gaan al sinds midden de jaren tachtig in zee met regisseurs om korte video’s te maken voor de promotie van hun producten. Toen nog specifiek voor hun parfums, vandaag komen daar – vanzelfsprekend – ook kleding, schoenen en accessoires bij.
shoot De man en de basics
Pynoo (strik van stilist)
Hemd
Fotografie & styling: Michael Marson Productie: David Flamée - Sketch Model: Jeroen Muyllaert - Ulla Models Make-up & hair: Florence Samain — Met dank aan Boris Costello
