Veranderingen in watermanagement
Water en mensen (http://www.iisd.ca/csd/csd11/may7.html)
Het thema Met de introductie van de term watermanagement in het Nederlandse taalgebied heeft Z.K.H. Prins Willem Alexander een nuttige terminologische vernieuwing gebracht. Tot dan toe gebruikte men in de Nederlandse waterwereld de term "waterbeheer" en werd “watermanagement” slechts in internationaal verband gehanteerd. Maar water “beheren” suggereert ten onrechte dat slechts operationele taken worden uitgeoefend, terwijl bij een moderne watermanager ook beleid en onderzoek tot de essentiële onderdelen van hun werkzaamheden behoren. Met water worden niet alleen rivieren en de zee bedoeld maar bijvoorbeeld ook het drinkwater en de regen. Met watermanagement kun je denken aan projecten die op alle mogelijke manieren te maken hebben met het water. Daarbij kun je kijken naar je eigen stad, regio maar ook nationaal en internationaal. Hierbij kun je niet alleen kijken naar wat er nu gebeurt maar ook wat er in de toekomst zou kunnen gebeuren. Daarom is bij watermanagement het maken van beleid en het doen van onderzoek ook zo belangrijk. Deze belangrijke uitbreiding van waterbeheerstaken is slechts een van de ingrijpende veranderingen in het denken over ‘omgaan met water’. De kern is dat niet langer het water zich naar de wil van mensen zal moeten schikken, maar dat de mens zijn activiteiten zal moeten aanpassen aan de eisen die het water stelt. Deze gedachtegang uit zich bijvoorbeeld in beleidsconcepten als ‘integraal waterbeleid’, de ‘watersysteembenadering’, de ‘stroomgebiedbenadering’, ‘duurzaam waterbeheer’ en ‘interactief watermanagement’. Grote bedreigingen als zeespiegelstijging, verhevigde regenval, hogere waterstanden in
rivieren, bodemdaling door waterafvoer en waterkwaliteitsproblemen noodzaken hiertoe. Oplossing van de problemen betekent dat watermanagement multidisciplinair van aard zal moeten zijn, wat onder meer inhoudt dat ook verschillende sociale wetenschapsdisciplines van de Erasmus Universiteit een inbreng hebben. Vaak worden oplossingen voor watergerelateerde problemen gezocht in technische voorzieningen. Moderne projecten kennen echter naast een technische ook een sociaalwetenschappelijke invalshoek, met als belangrijke vraagstelling: ‘hoe kunnen de ontwikkelde oplossingsrichtingen op een maatschappelijk verantwoorde wijze worden doorgevoerd?’.
Ideeën rondom het werkstuk Rondom waterbeheer bestaan vele belangrijke vragen, zoals: met welke problemen wordt het Nederlandse waterbeheer momenteel geconfronteerd? wat zijn de belangrijkste oorzaken van die problemen? welke duurzame oplossingen voor die problemen zijn aan te geven? welke bijdrage kunnen sociale wetenschappers (sociologen, bestuurskundigen, juristen, economen e.a.) leveren aan de oplossing van de grote problemen waarmee waterbeheerders toenemend te maken krijgen? welke nationale en internationale instanties spelen een rol? Hoe zal Nederland in de toekomst over water gaan denken? (Wat zijn eventuele toekomstige problemen waar we mee te maken krijgen?) Een voorbeeld van een probleemstelling zou als volgt kunnen luiden. Het Nederlandse waterbeheer is altijd gericht geweest op het beschermen van het land tegen het water. Tweederde van ons land bevindt zich inmiddels onder zeeniveau. Omdat het land steeds lager en de waterspiegel steeds hoger komt te liggen worden de risico’s van een overstroming groter. Steeds verder verhogen van de dijken kan niet tot in het oneindige doorgaan. Daarom zijn andere maatregelen noodzakelijk, bijvoorbeeld door het water de ruimte te geven op het land. Doordat het hoge water dan uitgespreid wordt over een groot oppervlak, daalt de waterspiegel. De vraag is nu hoe op een acceptabele manier kan worden bereikt dat de burgers ermee instemmen dat een deel van het land zal worden teruggegeven aan de rivier. Oftewel: met welk beleid kan de overheid ervoor zorgen dat de rivier meer ruimte krijgt? Deelvragen zijn in dit verband: welke problemen moeten hier worden opgelost (een milieukundige vraag)? welke oplossingen zijn mogelijk (een multidisciplinaire vraag)? welke oplossingen mogen volgens de regels worden ingevoerd? (een juridische vraag); hoe duur zijn die oplossingen? (een economische vraag); welke beleidsinstrumenten kan de overheid gebruiken om dat te realiseren? (een bestuurskundige vraag)
Voorbeelden van onderzoeksactiviteiten Aan de Erasmus Universiteit wordt bij het Centre for Sustainability and Management gekeken hoe het water van de rivieren Rijn en Loire meer ruimte kan krijgen. Daartoe wordt met geld van de Europese Unie en samen met waterbeheerders in Nederland, Duitsland en Frankrijk gekeken naar elkaars concrete projecten. De bedoeling is dat de verschillende waterbeheerders kunnen leren van de manier waarop dat in andere landen gebeurt. Dit betreft het zogenaamde FAF-project (“Freude am Fluss”). Op de website van het ministerie van Verkeer en Waterstaat is een apart gedeelte speciaal ingericht om deze beleidslijn te verhelderen, zie: http://www.verkeerenwaterstaat.nl/?lc=nl&page=11&filter=1 Daarnaast kun je kijken op de site www.nederlandleeftmetwater.nl. Deze site is samengesteld vanuit de gezamenlijke waterbeheerders zoals het Rijk, de provincies, de gemeenten en waterschappen als campagne voor het nieuwe waterbeleid van de 21ste eeuw.
www.nederlandleeftmetwater.nl Op deze website kun je kijken naar welke projecten nu worden uitgevoerd om Nederland veilig te houden voor water. Thema’s die bij het watermanagement horen zijn veiligheid en wateroverlast, verdroging, verzilting en de waterkwaliteit. Ook de site www.dewaterkrant.nl geeft meerdere projecten aan waar je naar kunt kijken met je klas. Aandacht wordt er bijvoorbeeld gegeven aan het project GLOBE. Dit project geeft ook verschillende onderzoeken aan die je zou kunnen doen om actief mee te kunnen helpen met de kwaliteit van het water in Nederland. En daarnaast zou je kunnen kijken op www.ruimtevoorderivier.nl
www.globenederland.nl
Bronnen De belangrijkste informatie over het “ruimte voor water-beleid” en het “anders denken over waterbeheer” is verder te vinden in de volgende rapporten: Commissie Waterbeheer 21ste eeuw (Commissie Van Tielrooij), Waterbeleid voor de 21ste eeuw, V&W / UvW, Den Haag, 2000 Rhatenau Instituut, Het blauwe goud verzilveren, integraal waterbeheer en het belang van omdenken Rhatenau studie 41, Den Haag, 2000. Verder is in een gratis tijdschrift met de naam de“Water” veel over dit beleidsonderwerp te vinden: De Water, Magazine over integraal waterbeheer, gratis abonnement te verkrijgen bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat (Postbus 194, 1000 AD Amsterdam, tel. 020-3208089, e-mail: mailto:
[email protected] Daarnaast is er veel informatie over diverse onderdelen van het waterbeleid te vinden in een grote hoeveelheid nationale en internationale bronnen. Het volgende biedt daarvan een overzicht. Algemeen: Ast, J.A. van, Interactief watermanagement in grensoverschrijdende riviersystemen, Eburon, Delft, 2000 Borgers, Harm, Marike Geerdink, Joost van Hees & Inge Laurijssens (eds.) [1999], Water Ars Aequi, jaargang 48, mei 1999, Nijmegen. Costanza, Robert, Ralph d'Arge, Rudolf de Groot, Stephen Farber, Monica Grasso, Bruce Hannon, Karin Limburg, Shahid Naeem, Robert V. O'Neill, Jose Paruelo, Robert G. Raskin, Paul Sutton & Marjan van den Belt [1997], The value of the worlds's ecosystem services and natural capital, in: Nature, Vol. 378, 15 May 1997, USA. Gleick, Peter H. [1998], The world's water 1998-1999, the biennial report on freshwater resources, Island Press, Washington D.C., Covelo, California, USA. Hidding, Marjan en Maarten van der Vlist (red.) [2003], Ruimte en Water, Planningsopgaven voor een rode delta, Reeks Planologie, deel 5, Sdu, Den Haag. Postel, Sandra L., Gretchen C. Daily, Paul R. Ehrlich [1996], Human appropriation of renewable fresh water, in: Science, Vol. 271, 9 Februari, AAAS, Washington D.C., USA, blz. 785-788. Waterkwaliteit: Berge, A.P. van den, K. Groen, H.J.M. Havekes, M.A. Hofstra, J.H.A. Teulings (red.) [1995], Bestrijding van de watervervuiling, vijfentwintig jaar WVO, Ministerie van Verkeer en Waterstaat/Unie van Waterschappen, Den Haag Rijswick, H.F.M.W. van, [2001], De kwaliteit van water, Europese en nationale instrumenten voor de bescherming van oppervlaktewater, Kluwer, Deventer, RIVM, Milieubalans 2003, Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieuhygiëne, Kluwer, Alphen aan den Rijn, 2004
Zie ook: http://www.rivm.nl/milieu/milieubalans_verkenning/milieubalans/index.jsp http://www.verkeerenwaterstaat.nl/?lc=nl&page=10 Waterrecht Brans, Edward H.P., Esther J. de Haan, André Nollkaemper, Jan Rinzema (eds.) [1997], The scarcity of water, emerging legal and policy responses, Sanders Instituut, Kluwer Law International, London, UK, The Hague, Boston, USA. Caponera, Dante L. [1992], Principles of water law and administration, national and international, RBA/IHE, Balkema, Rotterdam/Brookfield. Voorbeelden van watersystemen Dieperink, Carel [1997], Tussen zout en zalm, lessen uit de ontwikkeling van het regime inzake de Rijnvervuiling, proefschrift Universiteit Utrecht, Thesis Publishers, Amsterdam, 1997. Glanz, Michael H. ed. [1999], Creeping Environmental Problems and Sustainable Development of the Aral Sea Basin, Cambridge University Press, p.291. Meijerink, Sander V. [1998], Conflict and cooperation on the Scheldt River Basin, a case study of decision making on international Scheldt issues between 1967 and 1997, Dissertation Technical University Delft, 19 october 1998, Delft. Middelkoop, H. (red.) [1998], Twee rivieren, Rijn en Maas in Nederland, Ministerie van Verkeer & Waterstaat, Rijksinstituut voor Integraal Zoetwater beheer en Afvalwaterbehandeling, RIZA, Lelystad. Savenije, Hubert & Pieter van der Zaag (eds.) [1998], The management of shared river basins; experiences from SADC and EU, Focus on development 8, Ministry of Foreign Affairs, The Hague. Tijdschriften: H2O, tijdschrift voor waterbeheer drinkwater en afvalwaterbehandeling, Schiedam. Water policy (official journal of the World Water Council, WWC) tot 2003 gepubliceerd bij Elsevier Science Ltd., http://www.sciencedirect.com/science/journal/13667017 vanaf die tijd gepubliceerd bij IWA Publishing http://www.iwapublishing.com Water Resources Management (Official journal of the European Water Resources Association, EWRA) http://www.kluweronline.com/issn/0920-4741/contents Overige websites: Europees en international waterbeleid http://europa.eu.int/scadplus/leg/nl/s15005.htm http://europa.eu.int/comm/environment/index_nl.htm http://www.iksr.org/ http://www.verkeerenwaterstaat.nl/?lc=nl&page=5 http://www.riza.nl/ http://www.nederlandleeftmetwater.nl internationaal (Engelstalig) http://www.gwpforum.org http://www.worldwater.org/ http://www.worldwatercouncil.org/ http://www.rivernet.org/ http://www.gemswater.org/ http://www.nwp.nl
Auteur Docent: dr. J.A. van Ast Erasmus Centre for Sustainable development and Management (ESM) Postbus 1738 3000 DR ROTTERDAM Kamer M7-20, Telefoon: +31 10 4082050, E-mail:
[email protected],
Relatie met de studie Het Erasmus Centre for Sustainable Development and Management (ESM) verzorgt gebied van watermanagement en zogenaamde keuzevakken op het duurzaamheidvraagstukken. Dit zijn vakken die door alle studenten van de universiteit kunnen worden gekozen. Zo kan het dat bij een vak als duurzaamheidvraagstukken studenten van de sociale faculteit de economische faculteit en de rechtenfaculteit bij elkaar in de collegezaal zitten. Samen gaan ze aan de slag om oplossingen te vinden voor bijvoorbeeld de problemen met ons water. Je zou denken dat vooral technische wetenschappers aan watermanagement doen, maar ook sociale wetenschappers spelen een belangrijke rol. Uiteindelijk is het toch steeds menselijk gedrag dat de problemen veroorzaakt. Het gaat er dan om de samenleving zo in te richten dat het water zo goed mogelijk wordt behandeld en het milieu niet geschaad. Dat kan alleen met sociale wetenschappers, zoals bijvoorbeeld juristen, economen, sociologen en bestuurskundigen. Zeker bij de opleiding bestuurskunde zijn er veel ruimtelijke vraagstukken, die om een bestuurlijke oplossing vragen, bijvoorbeeld die betreffende het waterbeheer. Zo komt ook de bestuurskundige in aanraking met vragen als: hoe kunnen we de mensen ertoe brengen de rivier meer ruimte te geven zodat overstromingen worden voorkomen? Of, hoe kunnen we wonen, werken en recreëren combineren in waterrijke gebieden? Ook meer specifieke vragen als 'met welke instrumenten kunnen gemeenten bijvoorbeeld kun rioolbeheer verbeteren?' of hoe kan er samen met België en Frankrijk voor worden gezorgd dat de Schelde weer schoon wordt?, kunnen aan bod komen. Al met al is waterbeheer een uitdagend, interessant en zeer relevant vakgebied voor de verschillende studierichtingen van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Meer weten? Homepage Erasmus Universiteit Rotterdam Homepage Faculteit der Sociale Wetenschappen Homepage opleiding bestuurskunde opleiding sociologie opleiding psychologie Onderzoek
http://www.eur.nl/fsw/english/research/esm en http://eps.eur.nl/lcs/fsw/esm
