ToonkunstStemmen
Toonkunstkoor Utrecht
NOVEMBER 2013
Messiah Georg Friedrich Händel
Toonkunstkoor Utrecht
Orkest Florilegium Musicum Dirigent Jos Vermunt Stefanie True Sopraan Rob Meijers Countertenor Peter Gijsbertsen Tenor Sinan Vural Bas
Zondag 15 december 2013 Vredenburg Leidsche Rijn Aanvang 14.00 uur Toegang € 28,- CJP en U-pas € 22,- Scholieren en studenten € 12,Inlichtingen 030 243 62 36
Kaartverkoop www.toonkunst-utrecht.nl
NAJAAR 2013
1
Inhoud 2.
Van het bestuur
Concertagenda 2013-2014
Sjoeke Verhave
G.F. Händel – Messiah 3.
Inleiding voor de Vrienden
Zondag 15 december Vredenburg Leidsche Rijn
4
De Messiah kan het hele jaar door
Aanvang 14.00 uur
Tom Hart Stefanie True sopraan 8.
De Messiah-aria’s
Rob Meijers countertenor
Tom Hart
Peter Gijsbertsen tenor Sinan Vural bas
11. Sinan Vural: bariton
Orkest Florilegium Musicum
Annemieke de Voogd 12. Toonkunst in Londen Lex De Wever
G. Verdi – Messa di Requiem Zondagmiddag 4 mei Vredenburg Leidsche Rijn
15. Erelidmaatschap voor Sjoeke Verhave
Aanvang 14.00 uur
Liesbeth Kuyvenhoven Claudia Couwenbergh sopraan 16. Colofon
Cécile van de Sant alt Livio Gabrielli tenor Frans Fiselier bas-bariton Orkest Het Promenade Orkest Beide concerten staan onder leiding van Jos Vermunt.
Van het bestuur
2
Na hét concert Als ik dit stukje schrijf is het nog maar twee weken geleden
De reiscommissie heeft uitstekend werk verricht in het orga-
dat we als Toonkunstkoor Utrecht op 19 september onze
niseren van deze reis voor 110 leden, dirigent en begeleider.
bijdrage aan het festival van de viering van de Vrede van
Naast het concert in Londen was er ook nog een uitstapje
Utrecht met een geweldig concert hebben afgesloten.
naar Oxford waar we een lunchconcert in de Christ Church gaven samen met Wouter van Belle Hij bracht enkele orgel-
Aan het begin van dit jaar zijn we met de repetities van de
werken ten gehore waaronder een van de Nederlander Her-
nieuwe compositie, The Idea of Peace van Adrian Williams,
man Strategier. Het afsluitende diner was diezelfde avond in
begonnen wat een forse uitdaging bleek om onder de knie te
St Hilda’s college. Het weer, de ligging, de gedekte tafels, de
krijgen. Behalve het instuderen van de werken die we gingen
bediening, de sfeer en de onderlinge saamhorigheid maak-
uitvoeren waren er meer inspanningen nodig om het project
ten dit tot een feestelijke avond.
te realiseren. Vele leden van het koor hebben zich ingezet om het project financieel rond te krijgen. Intern werden er
Het tweede hoogtepunt was het concert in Utrecht. Voor ei-
allerlei acties opgezet om geld te genereren waarbij de be-
gen publiek, genodigden en sponsoren, met hoog gespan-
trokkenheid van de leden duidelijk zichtbaar werd. Extern
nen verwachtingen. Wat hebben we hard gewerkt als koor
hebben we onze relaties met sponsoren kunnen opbouwen
met de enorme inzet van onze dirigent Jos Vermunt en vaste
en verstevigen.
begeleider Wouter van Belle om de The Idea of Peace tot een succes te maken. Het spontane applaus dat ons ten deel
We hebben twee hoogtepunten meegemaakt.
viel na het laatste akkoord in Utrecht was hartverwarmend.
Allereerst de reis naar Londen met het optreden in de St.Paul’s
De eerste wekelijkse koorrepetitie na het concert kenmerkte
Cathedral op 4 juli jl., waaraan ook de kinderen van de Ka-
zich als een enorme ontlading door spontaan, als een soort
thedrale Koorschool Utrecht o.l.v. Gerard Beemster deelna-
medley, delen uit de The Idea of Peace met elkaar te zingen.
men. We waren daar op uitnodiging van het City of London
In de titel van dit stukje voor Toonkunststemmen klinkt wel-
Festival. Het thema voor het festival in Londen was dit jaar
licht emotie door in de zin van: het is voorbij en hoe nu ver-
Vrede en daar paste dit concertprogramma naadloos in: Händel 300 jaar na de Vrede van Utrecht (1713) en Adrian Williams als vertegenwoordiger van vrede in de nieuwe tijd. Een delegatie van de Stichting Vrede van Utrecht en de Gemeente reisden ook naar Londen. Burgemeester A. Wolfsen werd in een feestelijk bijeenkomst in de Guildhall benoemd tot Freeman of the City of London door zijn collega van de City. Ter verhoging van de feestvreugde was er een korte ontvangst door de ambassadeur pal naast de graftombe van zeeheld Horatio Nelson voor-
Jos Vermunt en Adrian Williams tijdens de generale voor
afgaand aan het concert.
The Idea of Peace in Bunnik
NAJAAR 2013
3
der. Vol enthousiasme kunnen we zeggen dat de repetities
er worden al wel ‘proef’ concerten uitgevoerd.
voor de Messiah van Händel begonnen zijn. We zingen dit prachtige werk op zondag 15 december in Vredenburg Leid-
Laten we met elkaar blijven vertellen waarom een concert
sche Rijn (voor meer info zie www.toonkunst-utrecht.nl of
van Toonkunstkoor Utrecht zo de moeite waard is. Vertel het
volg ons op Facebook).
rond!
Het Toonkunstkoor gaat door, Toonaangevend en Toekomst-
Het is bijzonder dat in deze tijd een amateurkoor nog in staat
gericht. Nieuwe plannen worden gemaakt en samenwerking
is grote werken voor koor, professioneel orkest en profes-
met andere muziekgezelschappen, bijvoorbeeld met een har-
sionele solisten ten gehore te brengen en dat alles binnen
monieorkest, wordt bekeken.
een redelijke prijszetting voor een kaartje. De persoonlijke verkoop van kaarten door de leden van het Toonkunstkoor
We kijken ook naar samenwerkingsverbanden met betrek-
Utrecht is de basis van een gevulde zaal. De samenwerking
king tot nieuwe sponsoren. De afterparty van het concert
met de Stichting Vrienden van Toonkunst is essentieel voor
van 19 september jl. werd goed bezocht en was heel geani-
het uitbreiden van een vaste kern liefhebbers en volgers van
meerd. Er werd ook gehoor gegeven aan individuele wensen
het Toonkunstkoor Utrecht.
van sponsoren om eigen gasten apart te kunnen ontvangen.
Hoewel het jaar nog niet voorbij is en we nog een prachtig concert te gaan hebben, kan dit concertjaar niet meer stuk.
In het jaar 2014 hopen we weer in de vernieuwde zaal van het Muziekcentrum onze concerten te kunnen geven. Wij
Sjoeke Verhave
zijn in onderhandeling om ook ons eerste concert in 2014,
Voorzitter bestuur Toonkunst Utrecht
het Requiem van Giuseppe Verdi op zondagmiddag 4 mei, daar te kunnen uitvoeren. Het Muziekcentrum is dan nog niet officieel geopend, dat vindt pas in de zomer plaats, maar
De Stichting Vrienden van Toonkunst is er in geslaagd een interessante inleider te contracteren voor de inleiding over de Messiah. Het betreft een man met de klinkende naam Hugo de Groot.
Inleiding voor de Vrienden van Toonkunst
Hugo is musicoloog. Velen kennen hem van voorheen muziekhandel Boudisque in de Drieharingstraat, waar hij met charme en overtuigingskracht menigeen van dienst was met betrekking tot vragen over klassieke muziek. Sedertdien vervult hij een coördinerende rol in de muziekhandel Broekmans en Van Poppel in Amsterdam. Op zondagmiddag 15 december wordt vanaf 12.45 uur koffie geserveerd in de Bovenzaal van Muziekcentrum Vredenburg Leidsche Rijn. De inleiding start om 13.15 uur. Het concert begint om 14.00 uur.
Toonkunstrepertoire
De Messiah kan het hele jaar
4
Wij gaan de Messiah zingen op zondagmiddag 15 december. In datzelfde weekend zijn er in Utrecht nog vier opvoeringen van Händels oratorium, twee van Johannes Leertouwer, een van Pieter Jan Leusink en een van Ton Koopman. De Messiah is tegenwoordig nauw verbonden met Kerstmis. For unto us a child is born, licht, engelen en herders. En dat geldt niet alleen voor Utrecht. Ook Londen bijvoorbeeld kent zijn vaste jaarlijkse Messiah in de weken voor de kerst. Voor Händel was die koppeling niet vanzelfsprekend. Sterker nog, gedurende zijn leven is de Messiah maar 2 van de 56 keren uitgevoerd in de maand december. Verreweg de meeste concerten vonden plaats rond Pasen, in de maanden maart en april. De première in Dublin in 1742 was op 13 april, dinsdag voor Pasen. Vanaf 1750 waren er zelfs twee opvoeringen in de week vóór en één in de week na Pasen. Maar wie de tekst van de Messiah bekijkt, moet vaststellen dat er eigenlijk geen binding is met één bepaalde periode van het kerkelijk jaar. Ankerpunten
heeft een beeld willen schetsen van hoe in zijn tijd
Het is met die tekst trouwens vreemd gesteld. Er zit
de Messias gezien werd,’ schreef ik toen. Vanuit die
geen verhaal in, zoals bij Bachs Passionen en Haydns
context heb ik vervolgens alle koren gedetailleerd
Schöpfung. Ik denk dat de meeste concertbezoekers
toegelicht (Voor wie het nog wil nalezen: Job Haug
maar een vage notie hebben waar de teksten precies
heeft mijn verhaal van 2008 op de website van ons
over gaan, en dat geldt waarschijnlijk ook voor de
koor gezet. Ga naar www.toonkunst-utrecht.nl. Klik
meeste uitvoerders. De populariteit van de Messiah
op Concerten).
zit toch vooral in de bruisende muziek van Händel,
Charles Jennens
en een paar ankerpunten in de tekst die wel duidelijk
De librettist
zijn voor een modern publiek, zoals het Halleluja, For
Intussen heb ik meer literatuur gevonden over dit
unto us en Glory to God.
onderwerp, met name over de tekstschrijver Charles
De vorige keer dat wij als Toonkunst Utrecht de Mes-
Jennens en daardoor heb ik een helderder beeld ge-
siah hebben uitgevoerd, was in 2008. Ik heb toen in
kregen van zijn bedoelingen met de Messiah.
Toonkunststemmen een artikel geschreven over de
Jennens, 15 jaar jonger dan Händel, was de geleer-
teksten. Tijdens de repetities dacht ik vaak: wat staan
de zoon van een rijke landgoedbezitter. Hij bezat een
we nu precies te zingen?
enorme bibliotheek met voornamelijk theologische
Wat betekent ‘All we
boeken en roerde zich heftig in de religieuze discus-
like sheep..’ of ‘And he
sies van zijn tijd. In het begin van de achttiende eeuw
shall purify the sons of
werd de vanzelfsprekendheid van allerlei bijbelse ze-
Levi’? Een interview met
kerheden aangevochten. Jennens zag dat als verslap-
een bevriende theoloog
ping van het geloof. Hij vreesde leegloop van de ker-
bracht toen meer dui-
ken en beschouwde het als zijn missie om daar tegen
delijkheid. Het libretto
op te treden.
is geschreven door een
Een van de belangrijkste onderwerpen voor Jennens
vriend van Händel, ene
was daarbij de positie van Jezus als de Messias. Zijn
Charles Jennens, en die
pijlen waren overigens niet alleen gericht op twijfe-
heeft louter teksten uit
lende of afvallige christenen in die tijd. Evenzeer ging
de bijbel gebruikt. ‘Hij
hij in dispuut met Joodse godgeleerden.
NAJAAR 2013
5
Twee lagen
we. Dat zijn meer dan dertig parallellen.
Voor wie niet zo thuis is in de bijbel is dit een ingewikkelde zaak die het begrijpen van de Messiah-teksten
Drie delen
moeilijk maakt. Het probleem zit vooral in het dubbe-
Jennens’ Messiah bestaat uit drie delen. Deel 1 gaat
le perspectief. Het grootste deel van de teksten is af-
over de verwachting en de komst van de Messias. Het
komstig uit het Oude Testament, vooral uit de boeken
loopt tot aan het koor His yoke is easy (21).
Jesaja en Psalmen. Ze zijn van minstens 500 jaar voor
Deel 2 gaat over het lijden en de triomf van de Mes-
Christus en verwoorden de gedachten van de joden
sias. Het begint met Behold the lamb (22) en wordt
over een Messias die hen zou bevrijden van de onder-
afgesloten met het Halleluja (44).
drukking door de omliggende volken.
Deel 3 behandelt de rol van de Messias bij het leven
De tweede laag van de Messiah-teksten is die van het
na de dood. Dat loopt van I know that my Redeemer
Nieuwe Testament, van Jezus.
liveth (45), wat overigens de lijfspreuk van Händel
Jennens en Händel zijn er in hun tijd van overtuigd ge-
was, tot het slotkoor Worthy is the lamb (53).
weest dat deze beide perspectieven samenvielen, dus
In de uitvoeringspraktijk is het niet meer gebruikelijk
dat het hele Oude Testament, de Joodse bijbel, alleen
om twee pauzes in te lassen. In plaats daarvan is er één
maar een voorbereiding is geweest op het Nieuwe
onderbreking. Onze dirigent, Jos Vermunt, legt die na
Testament, en dus van daaruit geïnterpreteerd moest
het koor Lift up your heads (33) zodat we eindigen
worden.
met de zin He is the King of Glory, een prima afsluiting. Na de pauze openen we vervolgens met The lord
Parallellen
gave the word (37). Op die manier vallen er drie kleine
Jennens koos dus uit het Oude Testament zinnen
delen weg, maar, zegt Jos, ook in Engeland is dit soort
waarin hij een voorspelling van Christus zag, en hij
keuzes gebruikelijk. Jennens heeft zijn drie delen ver-
verbond die met situaties in het Nieuwe Testament. Ik
der onderverdeeld in scènes, in totaal 16 stuks. In Hän-
noem een paar voorbeelden.
dels partituur zijn die niet als zodanig te herkennen.
Eerst uit de kerstsfeer. Behold, a virgin shall conceive
Wel heeft hij bijna overal koren gebruikt om de scènes
(8) en For unto us a child is born, a son is given (12)
af te sluiten.
zijn teksten uit het boek Jesaja, maar ze sluiten naadloos aan op de kerstteksten van het Lucasevangelie
Buitenkans
over de maagd die een zoon ontving.
Of Händel net zo fanatiek
Vervolgens uit de passiesfeer. Jennens vond bij dezelf-
was in godsdienstig op-
de Jesaja passages over het lijden van de Messias met
zicht als zijn tekstschrij-
woorden die letterlijk terugkeren bij Jezus’ lijden in
ver, kan ik niet zeggen.
het Nieuwe Testament: de vernedering in He was de-
Wel is opmerkelijk dat hij
spised (23), de geseling in And with his stripes (25) en
boven zijn partituur Jen-
de kruisiging in Surely, he had borne (26).
nens’ motto heeft over-
In een van de boeken die ik bestudeerd heb, staat een
genomen,
uitgebreide lijst van alle plekken in de Messiah van
met de woorden Majora
het Oude Testament en hun tegenhangers in het Nieu-
canamus. Het motto is
beginnend
Georg Friedrich Händel
Toonkunstrepertoire
6
een fragment van de Romeinse schrijver Vergilius en spreekt
veranderen. Mozart bijvoorbeeld voegde in 1790 fluiten toe,
over de goddelijkheid die ‘geopenbaard is in het Vlees, ge-
en hoorns, trombones en klarinetten. De trompetten en pau-
rechtvaardigd door de Geest, gezien door engelen, gepreekt
ken liet hij bij meer stukken meespelen. Deze versie is ook in
voor de volken, geloofd door de wereld’. Vergilius schreef dit
Nederland nog heel vaak uitgevoerd. Pas bij de opkomst van
zeventig jaar voor de geboorte van Christus, en Jennens kon
de authentieke muziek in de jaren zestig werd de oorspron-
triomfantelijk uitroepen: zie je wel? Zelfs de heidense schrij-
kelijke versie weer uit de kast gehaald.
ver Vergilius erkent dat Jezus de Messias is! Voor Händel betekende Jennens’ libretto muzikaal gespro-
Altijd uitgevoerd
ken een buitenkans. De beide heren hadden al eerder samen-
In 1859, bij de viering van de honderdste sterfdag van Hän-
gewerkt, in 1739 met het oratorium Saul, en dat was een
del, vond in Londen een massa-uitvoering plaats met maar
groot succes. Ook toen had Jennens louter citaten uit de bij-
liefst 2765 zangers en 460 instrumentalisten onder het motto
bel gebruikt.
‘voor Händel is geen koor te groot’.. Dat terwijl de première
De teksten van de Messiah waren nog beter geschikt om op
in Dublin het koor niet meer dan 16 mannen en 16 jongens
muziek te zetten. Ze stonden vol van krachtige uitspraken,
telde.
maar ook poëtische passages en hartstochtelijke exclamaties.
De Messiah is na zijn ontstaan altijd uitgevoerd, anders dan
Alle gelegenheid voor Händel om zich uit te leven in zijn
de Passionen en de Hohe Messe van Bach, die zo’n honderd
welbekende homogene koorblokken King of Kings, Lord of
jaar in de kast zijn blijven liggen. Händel wist iedere nieuwe
Lords, polyfone constructies en intense aria’s.
generatie weer te pakken met zijn prachtige muziek. Ook ons, en dat kan wat mij betreft het hele jaar!
Orkest Het is grootse muziek, met wonderlijk genoeg een heel so-
Tom Hart
bere bezetting van het orkest. Er zijn natuurlijk de strijkers, maar geen fluiten, en de hobo’s spelen meestal met de sopranen mee. Ze hebben geen eigen rol. De trompetten en pauken komen in totaal maar vier keer in actie. Het continuo van cello en klavecimbel wordt af en toe wel uitgebreid met fagot en contrabas. Verder valt op dat de altviolen meestal een aanvullende partij spelen. Het merendeel van de polyfone stukken is in de begeleiding driestemmig: eerste viool, tweede viool, continuo. Zo is de aandacht dus voluit gericht op de stemmen, vooral op het koor. Dat koor is bijna overal vierstemmig. Alleen bij Lift up your heads (33) worden de sopranen gesplitst zodat we daar vijfstemmig zingen. Bij Bach zijn we gewend aan een afwisseling van begeleidende instrumenten bij de solostukken. Händel doet daar in
Deze zomer konden we op onze koorreis in Westminster Ab-
de Messiah nauwelijks aan. Al snel na Händels dood in 1759
bey het monument van Händel bewonderen. Het staat recht
begon men bij uitvoeringen de instrumentatie overigens te
tegenover dat van Shakespeare.
NAJAAR 2013
Uit het archief van Toonkunst De Messiah van Händel stond ook in de negentiende eeuw al op het repertoire van Toonkunst Utrecht. Hieronder een afbeelding van de aankondiging van de uitvoering in 1890 onder leiding van de legendarische dirigent Richard Hol. Zoals gebruikelijk in die tijd werd het stuk uitgevoerd in het Duits (‘Der Messias’). Pas in 1927 zong Toonkunst het werk voor het eerst in het Engels.
7
Toonkunstrepertoire
8
De Messiah-aria’s vanuit het koor bekeken Als koorlid zijn we altijd erg gefocust
Comfort ye
Händel laat de strijkers drie maten
op de koordelen van een stuk. De de-
De Messiah begint niet met een koor
langzaam, zacht en gedragen, larghet-
len voor de solisten horen we pas voor
maar met een instrumentaal deel dat
to e piano, een eenvoudige melodie in-
het eerst op de generale repetitie. Het
de stemming neer moet zetten: plech-
zetten met repeterende zestienden. We
kan daar gebeuren dat zo’n aria of re-
tig, gestileerd, na 24 maten de over-
houden onze adem in. Durft de tenor
citatief ons even helemaal pakt. Dan
gang naar een dansachtig sneller alle-
de ruimte te nemen? Reikt zijn inzet tot
klatert er spontaan een applausje op
gro, in fuga-stijl, en dan de afsluiting
achter in de grote zaal, en tot bij ons
midden in de generale. Leuk voor de
met weer drie maten in het langzame
op het podium? De eerste Comfort ye
solist en ook goed voor de onderlinge
tempo. Als koorlid merk je dat je je gaat
zingt hij a capella, zonder begeleiding.
betrokkenheid tussen het koor en de
ontspannen, je geeft je over (en hoopt
Alleen zíjn stem klinkt in de ruimte, de
andere uitvoerenden. Het voordeel van
dat de zaal dat ook doet). Dan komt de
strijkers antwoorden met een dunne
de generale is dat de solisten met hun
tenor naar voren. Gaat hij in zijn eentje
echo. De tweede Comfort duurt drie-
gezicht naar ons toe zingen. Bij de uit-
de volledige scène beheersen? Aan Jen-
en-een-halve tel lang. Hoeveel expres-
voering zelf zien we ze op de rug met
nens en Händel zal het niet liggen. Zij
sie durft de tenor te geven voordat hij
het orkest er nog tussen, en zeker in de
hebben hier een groots werk verricht.
doorgaat naar ‘.. ye my people’? En dan
grote rode loods kunnen de stemmen
Jennens door zijn tekst te laten begin-
de derde keer in maat 8. Ad libitum zet
dan erg ver weg lijken.
nen met die dramatische uitroep van
Händel erboven.
de profeet: Comfort ye, comfort ye, my
De tenor mag in zijn eentje de climax
De solostukken waar ik me bij de Mes-
people. ‘Troost u, troost u, mijn volk’.
afsluiten met Comfort ye in een zelfge-
siah het meest op verheug zijn Comfort
Een waarlijk pakkende start van een
kozen tempo, ruimte en intensiteit. Hij
ye (2) en He was despised (23).
zit die tweeëneenhalf uur gaat duren
mag daar ook een versiering invoegen
en ons langs hoogten en langs diepten
naar eigen smaak. En sommige tenoren
zal voeren. De aankondiging dat er een
hebben heel veel eigen smaak.. Het is
eind komt aan het zware bestaan van
duidelijk waarom Händel zo’n succes
het Joodse volk in ballingschap, dat de
had met zijn opera’s. Dit is zingen op
Redder in aantocht is.
zijn allermooist.
NAJAAR 2013
9
He was despised
Het is duidelijk hoe Jennens deze woor-
continuo waarin ook de fagot mee-
De aria He was despised maakt onder-
den kon betrekken op Jezus. In het
speelt. Het tempo van de eerste zin
deel uit van de scène over het lijden
evangelie van Mattheus vinden we de-
(A) is largo, langzaam. Daarnaast laat
van de Messias. De scène telt in totaal
zelfde elementen van het lijden terug:
Händel steeds pauzes vallen tussen de
negen stukken waarvan maar liefst vijf
vernedering, geseling, bespotting.
woorden, juist zoals we bij Comfort
koren. Dit is het hart van het hele ora-
Händel kiest voor een alt-aria. In de
ye hebben gehoord. Hij laat de tekst
torium. De tekst van de aria komt op-
barokmuziek wordt het klagen vaak
maar heel geleidelijk op gang komen,
nieuw uit het boek Jesaja, en was dus
toebedeeld aan de alt. De tegenstem-
door pauzes en herhalingen. Dat geldt
al vijfhonderd jaar oud voordat Jezus
men komen van viool 1 en viool 2, de
ook in het klein door de lange noot
geboren werd. Dit zijn de woorden:
begeleiding van de altviool en het
op het woord ‘was’. Het is alsof de alt het woord despised even niet meteen
A He was despised and rejected of men;
kan uitspreken, te erg.. Ook het twee-
a man of sorrows
de woord, rejected, wordt even uitge-
and acquainted with grief.
steld, net als het vervolg ervan rejected
B He gave His back to the smiters,
of men. De violen vullen de pauzes met
and His cheeks to them that plucked off the hair;
korte en hoge motieven, klagend, en
He hid not His face from shame and spitting.
misschien zelfs door de dalende lijnen en de triller huilend.
A Hij werd veracht, door mensen gemeden, hij was een man die het lijden kende
Dit deel A van de aria duurt lang. In
en met verdriet vertrouwd was.
totaal wordt de tekst van de eerste zin
B Hij heeft zijn rug blootgesteld aan zijn folteraars;
vijf maal gezongen. Met een naspel van
wie hem de baard uittrokken, bood hij zijn wangen aan.
het orkest wordt het afgesloten.
Hij heeft zijn gezicht niet verborgen toen ze hem beschimpten en bespuwden.
De inzet van deel B vormt een groot contrast. De strijkers zetten snelle gepuncteerde figuren in die de alt lijken
10
op te jagen in de beschrijving van de geseling. Je hoort de zweepslagen. (Bach gebruikt dezelfde figuur in de Mattheus-Passie als hij het geselen wil suggereren.) De zinnen van het B-deel worden in totaal tweemaal gezongen maar dit tussenstuk duurt niet langer dan één minuut. Deel A wordt vervolgens in zijn geheel herhaald, het gaat om een echte da capo-aria. De overgang van B naar A is zo mogelijk nog dramatischer dan de eerste. Als luisteraar besef je dat je na het geweld van de geseling, de aangrijpende klacht van het despised weer gaat meemaken. Despised and rejected and a man with sorrows.. Volgens de baroktraditie krijgt de alt bij deze herhaling van A de ruimte om versieringen aan te brengen. Dat kan bij mij heel verschillend uitwerken. Bij sommige alten wordt de dramatische sfeer er nog door
Andreas Scholl
versterkt, omdat ze nog meer van hun gevoel toelaten. Bij andere gaan de versieringen een eigen leven
bijna 12 minuten. Alles bijeen is voor mij de Duitse
leiden, worden ze, om het paradoxaal te zeggen, te-
Andreas Scholl favoriet. Hij zingt mee in de Messiah
veel muziek.
van dirigent William Christie uit 1994.
Uitvoeringen
Bij Scholl ervaar ik het meest het wonder van deze
Zo komen we op de uitvoeringen. Er bestaan er tallo-
aria. Dat de tekst al 2500 jaar oud is en de muziek 250,
ze. Elke alt en elke countertenor heeft wel een opna-
valt weg. De vernedering die hier uitgezongen wordt,
me gemaakt, sommige vaker. Ook buiten het verband
is van alle tijden. Tijdens het luisteren word je zonder
van de Messiah is het een geliefde aria, enigszins te
erg verbonden met al die mensen die nu zo moeten
vergelijken met Erbarme dich uit de Mattheus-Passie.
lijden, in Syrië en op Lampedusa, en uiteindelijk met
In Nederland heeft Aafje Heynis er met haar gedragen
je eigen pijn..
en hoogverzorgde zangtechniek talloze recitals mee gevuld. Van de alt wordt veel gevraagd. Voor een vrouwenstem is de ligging erg lastig. Mannelijke alten kunnen de eisen van de stem beter vervullen. Maar als het ergens om interpretatie gaat, is het hier. Hoeveel heeft de solist te vertellen? Hoe indringend kan hij of zij de tekst overbrengen? De uitvoeringen verschillen ook sterk in lengte. Ik vind een verloop van ruim 9 naar
Tom Hart
Met medewerking van...
NAJAAR 2013
Sinan Vural: bariton
11
De basaria’s in de Messiah zullen worden gezongen door een voormalig promovendus in de Informatica. Sinan Vural woonde als tweedejaarsstudent in Ankara voor het eerst een opera bij en was meteen gegrepen. “Het was eigenlijk een heel oubollige enscenering”, vertelt hij. “Maar ik vond het allemaal even geweldig – de kostuums, de kleuren, de grote koorscènes, en natuurlijk de solozangers.” Niet lang daarna nam hij zangles. Toen hij, eenmaal afgestudeerd, in het kader van zijn promotieonderzoek een tijdlang bij de Universiteit Twente werkte, deed hij toelatingsexamen bij het conservatorium daar – en was voor de wetenschap en de informatica verloren. Maar voor de muziek gewonnen. Sinan volgde de Opera-academie van de conservatoria van Amsterdam en Den Haag en woont inmiddels 23 jaar in Nederland. Hij zingt vooral (vroege) opera en oratorium. Ten tijde van het telefonisch interview heeft hij net gesoleerd in Bachcantate 150 (Nach Dir, Herr, verlanget mich) plus het requiem van Biber, en bereidt hij het requiem van Mozart voor. Daarnaast heeft hij een groeiend aantal leerlingen. Vanaf volgend jaar zal hij als hoofdvakdocent werkzaam zijn aan het conservatorium van Tilburg, waar hij samen met Xenia Meijer de zangopleiding gaat runnen en nu al een keer per week groepslessen verzorgt. Sinan zingt voor het eerst bij Toonkunst en voor het eerst met Jos. Er zitten vier basaria’s in de Messiah, waarvan er twee voorafgegaan worden door een recitatief. “De aria’s zijn zo verschillend, het lijkt wel of ze alle vier voor een andere stem geschreven zijn”, zegt Sinan. “De eerste (‘The people that walked in darkness’) is misschien wel mijn favoriet. Hij ligt heel laag en bevat allerlei vreemde harmonieën – de sfeer is zoekend en duister. En dan heb je ‘Why do the nations’, vol met coloraturen die een hele wendbare stem vereisen. En de overige twee zijn ook weer heel anders.” Over coloraturen gesproken. Heeft hij nog tips voor ons
weer te geven door alles zo licht mogelijk te houden, en de
koorleden? “Mijn eigen leerlingen laat ik zo’n loopje altijd
tekst verstaanbaar.
eerst langzaam en staccato zingen, zodat je elke noot heel precies raakt. Daarna voeren we het tempo op – aanvanke-
Wij weten wat ons te doen staat! En we verheugen ons er
lijk nog steeds staccato. Het doel is om alle afzonderlijke no-
erg op om Sinan op 15 december in zijn vier prachtige aria’s
ten te blijven horen, om er geen brij van te maken.” Net als
te horen.
het Weihnachtsoratorium, zegt Sinan, heeft de Messiah een hoopvolle boodschap. De kunst voor een koor is om die hoop
Annemieke de Voogd
Uit het koor
12
Toonkunst in Londen: een getuigenverslag Na een jarenlange voorbereiding werd het dan toch nog bewaar-
ik met de tweede bus terug zou gaan naar het hotel.
heid: we zouden naar Londen gaan. Dit bestuur onder leiding van
Die liet lang op zich wachten. Maar met mij waren
Sjoeke Verhave zag kans om alle partijen op een lijn te krijgen en
er 50 anderen, waaronder Jos en Wouter, die van dit
het benodigde geld bijeen te brengen; een geweldige prestatie, ze-
nadeel een voordeel maakten. Een gezellig uur in een
ker in deze tijd van bezuiniging. Een organiserend comité onder lei-
pub volgde, totdat we eruit werden gegooid. Niet
ding van Roland Gerritsen had de organisatie van de reis in handen,
omdat wij ons misdroegen, maar elf uur is nu eenmaal
daarbij geholpen door een professioneel bureau.
sluitingstijd. En Engelsen zijn stipt. Donderdag was de grote dag. In het park voor de Tate
Woensdag 3 juli was het dan eindelijk zover. Met
Modern was een treffen met de kinderen van de Koor-
twee bussen vertrokken we richting Duinkerken. De
school. Ook was er nog even tijd om de Tate Modern
bussen gingen daar op de trein en luttele uren later arriveerden wij in Londen. Na een snelle maaltijd in het hotel vertrokken we richting de City. Een eerste repetitie met de Kathedrale Koorschool en the English Chamber Orchestra volgde. Wat heeft dat orkest een kwaliteit! Een korte solo van een trompet toonde dat in mijn beleving aan. Vanaf de eerste noot tot aan de laatste loepzuiver en zonder zelfs maar een kleine hapering. Na afloop van een lange repetitie had ik de pech dat Zingen met de koorschool voor Tate Modern o.l.v. Generale repetitie in de St. Paul’s.
Gerard Beemster.
NAJAAR 2013
13
Het koor op de trappen van St. Paul’s Cathedral
te bezichtigen en van een fascinerend uitzicht op de
wij er naar binnen gingen, Bert voorop, werden wij
City te genieten. De generale repetitie in St Paul’s Ca-
door de directeur zelf ontvangen. Die boog als een
thedral volgde, en muzikaal gesproken viel dat niet
knipmes en gaf ons allen een hand. Het eerste drankje
mee. Wat een nagalm en wat een geroezemoes, dat
was van het huis. En dat mocht ook wel. Ongeveer 60
veroorzaakt werd door de vele bezoekers die in- en
koorleden hadden hetzelfde advies van Bert gekregen
uitstroomden. Sommige solisten waren vanaf de
en opgevolgd.
plaats van de bassen niet te verstaan.
Om 19.00 uur werden we in het souterrain van St
Na afloop een foto op de trappen van St Paul’s van
Paul’s verwacht om ons om te kleden. Daar bevinden
het hele koor en hoogste tijd voor ontspanning. In
zich de graven van beroemde Britten. En zo kon het
onze groep van bassen en tenoren, die op een terras
gebeuren dat ik in mijn onderbroek op het graf stond
vlakbij de kerk zat, bevond zich ook Bert Schalkx. Hij
van de componist van The Mikado, Sir Arthur Sullivan.
kent de stad goed vanwege een dochter en vrienden
Maar die roerde zich niet.
die er wonen. Hadden we al nagedacht over de maaltijd die we straks willen gaan gebruiken? Nee, dat
Even verderop ontving de Nederlandse Ambassadeur
had niemand. Bert wel. Hij en Tineke waren al een
de officiële genodigden tussen de praalgraven van
paar dagen in Londen en hadden voorwerk verricht.
Nelson en Wellington. Ook een vervreemdende om-
Hij leidde ons naar een Turks restaurant vlakbij. Toen
geving voor een receptie. Maar Christopher Wren, de
Uit het koor
14
architect van St Paul’s, kon drie eeuwen geleden ook niet voorzien dat in 2013 recepties in zijn kerk zouden plaatsvinden. Het concert dat volgde was natuurlijk een succes. Een succes voor Jos, een succes voor Wouter, die die avond deel uitmaakte van the English Chamber Orchestra, voor de kinderen van de Kathedrale Koorschool en hun trotse ouders en natuurlijk ook voor ons als koor. Deze gebeurtenis komt met gouden letters in de rijke geschiedenis van Toonkunst te staan. Burgemeester Wolfsen was zeer positief en dat waren ook andere genodigden. In de hotelbar was de stemming opperbest en het bier stroomde rijkelijk.
Die vrijdag gingen we met de bus naar Oxford. Alleen al Londen in westelijke richting verlaten kostte 2 uur. Er kwam nog een uur bij om vlak voor de kathedraal te arriveren waar wij een lunchconcert zouden geven. Slechts 5 minuten waren er om onze plaatsen in te nemen en een paar inzetten te repeteren. En daar bleek weer wat voor een uitstekende en onverschrokken dirigent wij hebben. Het werd een prachtig concert. Die avond werd een goed diner geserveerd in een van de colleges, met enkele speeches waar de complimenten aan bestuur, reiscommissie, dirigent en koor niet van de lucht waren. En terecht natuurlijk. De terugreis ging weer dwars door Londen en dus lagen we laat in bed.
Toonkunst in Christ Church, Oxford.
NAJAAR 2013
Erelidmaatschap voor Sjoeke Verhave Op 16 september 2013 is onze voorzitter, Sjoeke Verhave, benoemd tot erelid van Toonkunst Utrecht. Zij kreeg de bijbehorende erepenning uitgereikt, vergezeld van een bos bloemen en een toespraak. Met deze benoeming wil Toonkunst Utrecht haar waardering uitspreken en bekrachtigen voor alles wat Sjoeke gedaan heeft om het project The Idea of Peace vanaf het begin in 2008 tot de realisatie in 2013 op een onnavolgbare wijze gestalte te geven. Sjoeke heeft aan het begin van deze periode de eerste aanzet Zaterdag was onze vrije dag. Het was opmerkelijk hoe
gedaan om mensen en gedachten rond een compositieopdracht
breed geschakeerd de ideeën voor de invulling van die
in het kader van de viering van de Vrede van Utrecht bij elkaar te
dag waren. Ik sloot mij aan bij een paar aardige kerels
brengen. Zij is vervolgens de trekker geweest van het tot stand
die het plan hadden opgevat om langs de oevers van
brengen van de compositie die op 19 september 2013 de feestelijke
de Theems te gaan wandelen. Geholpen door het zo-
Nederlandse première beleefde en al op 4 juli 2013 – in een iets
merse weer werd het een prachtige dag. Het was een
verkorte vorm – door Toonkunst in de St. Pauls Cathedral in Londen
kwart eeuw geleden dat ik de stad voor het laatst had
voor het eerst werd uitgevoerd. Zij heeft hard gewerkt aan het
bezocht, maar ik was aangenaam verrast door de ver-
verwerven van financiële middelen die voor zo’n compositie
andering die ze had doorgemaakt. Wat een enorme
noodzakelijk zijn. Ondanks de aanvankelijk tegenvallende financiële
afwisseling in architectuur, wat een keur aan terrassen
ondersteuning en andere voetangels en klemmen bleef zij geloven
en wat een verscheidenheid aan vormen van vermaak
in de haalbaarheid van dit project. Onvermoeibaar heeft zij zich
die we tijdens onze lange wandeling tegenkwamen.
ingezet voor de totstandkoming ervan.
De terugreis op zondag verliep rustig en rimpelloos. Op de penning zijn drie woorden gegraveerd die de rol van Sjoeke Bestuur en reiscommissie hebben een enorme presta-
in dit project karakteriseren: doelgericht, vasthoudend, visionair.
tie geleverd: daarvoor hulde en dank. De foto’s bij dit verslag zijn door koorleden gemaakt en door Henk Mos vergaard. Lex De Wever, bas
Liesbeth Kuyvenhoven
15
16
Het Toonkunstkoor
Colofon
Het Toonkunstkoor Utrecht is een groot concertkoor dat
ToonkunstStemmen is een uitgave van de Maatschappij tot
streeft naar uitvoeringen van hoge kwaliteit. Naast eigen
Bevordering der Toonkunst, afdeling Utrecht.
uitvoeringen in Muziekcentrum Vredenburg en de Utrechtse kerken verzorgt het koor ook concerten op uitnodiging van andere instellingen. Toonkunst Utrecht brengt bekende en minder bekende koorwerken ten gehore van zowel oude meesters als heden-
Bestuur Voorzitter
Sjoeke Verhave
030 2817916
Vice-voorzitter
Liesbeth Kuyvenhoven
030 2733056
Secretaris
Sophie Heringa
06 46615064
Penningmeester
Anneloes Doolaard
06 53813508
Ledenadministratie
Emmy Theron Mulder
033 4948632
daagse componisten. Hoogtepunten worden vaak gevierd
Concertorganisatie
Ina Bakker
030 2724080
met composities in opdracht.
PR-commissie
Job Haug
030 2623240
Alg. bestuurslid
Zilla van Lohuizen
030 2760762
Postadres
Toonkunst Utrecht
Het koor bestaat uit 125 ervaren zangers en zangeressen uit de stad Utrecht en omgeving. Sinds 1991 is de muzikale
Postbus 713
leiding in handen van Jos Vermunt, daarbij op de piano terzijde gestaan door Wouter van Belle. Door de jaren heen heeft ‘de Utrechtse afdeling van de Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst’ grote betekenis gehad voor het Utrechtse muziekleven. Zo zijn de
3500 AS Utrecht Bankrekening
NL24 RABO 0121 8896 29 ten name Toonkunstkoor Utrecht
Website
www.toonkunst-utrecht.nl
Redactie Ties Verkerk
[email protected]
muziekschool en het conservatorium ontstaan uit initiatie-
Annemieke de Voogd
[email protected]
ven van Toonkunst Utrecht. Het koor bestaat 180 jaar, maar
Jaap van Vredendaal
[email protected]
blijft verrassend jong en vervult een belangrijke plaats in het
Lex De Wever
[email protected]
Utrechtse muziekleven. Voor informatie over het lidmaatschap kunt u contact opnemen met Emmy Theron Mulder
Bestuur Stichting Vrienden van Toonkunst
(zie colofon).
Bram van der Wees
voorzitter
Ghislaine Dolmans
vice-voorzitter
Bettina Tuinstra
secretaris
Lex De Wever
penningmeester
Vrienden van Toonkunst De Stichting Vrienden van Toonkunst steunt de activiteiten van de Vereniging Toonkunstkoor Utrecht door het werven
Contactadres Stichting Vrienden van Toonkunst
en beschikbaar stellen van financiële middelen. Vriend van
Bettina Tuinstra, Haverstraat 12, 3511 NC Utrecht
Toonkunst bent u al voor 25 euro per jaar. Daarvoor ont-
Bankrekening NL 30 RABO 0143 8411 06 EUR
vangt u tijdige uitnodigingen voor de concerten zodat u van goede plaatsen verzekerd kunt zijn, ontvangt u tweemaal
ToonkunstStemmen
verschijnt 2x per jaar
per jaar Toonkunststemmen en wordt u uitgenodigd voor
Abonnementen en
Toonkunst Utrecht
lezingen en openbare repetities. Voor bedrijven bestaat een
adreswijzigingen
Postbus 713
Vormgeving
[email protected]
Reproductie
De Kopijwinkel-Utrecht
speciaal donateurschap. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Lex de Wever (zie colofon).
3500 AS Utrecht
