ToonkunstStemmen
Toonkunstkoor Utrecht
APRIL 2012
Toonkunstkoor Utrecht Gioacchino Rossini
PETITE MESSE
Solennelle dirigent Jos Vermunt piano Wouter van Belle harmonium Dirk Luijmes sopraan Heleen Koele alt Wilke te Brummelstroete tenor Fabio Trümpy bas Pieter Hendriks
Vrijdag 8 juni 2012 Aloysiuskerk Utrecht - Adriaen van ostadelaan Aanvang 20.00 uur Toegang € 21,50 | € 12,50 (tot 16 jaar, studenten tot 30 jaar, CJP en U-pas) Prijzen zijn inclusief programmaboekje. Inlichtingen 030 243 62 36 Kaartverkoop www.toonkunst-utrecht.nl
voorjaar 2012
Redactioneel Inhoud
Toonkunststemmen besteedt traditiegetrouw aandacht aan het eerstvolgende concert en deze keer is dat de Petite Messe
2. Van het bestuur
Sjoeke Verhave
Solennelle van Rossini. Lex de Wever verdiepte zich daarom in het leven van deze rondbuikige Italiaanse operacomponist, inclusief diens recept voor de ‘tournedos Rossini’. Een
3. Inleiding voor de Vrienden
van de bijzonderheden van Rossini’s mis is dat de begelei-
ding bestaat uit piano en harmonium. Ties Verkerk en An-
Concertagenda 2012
nemieke de Voogd spraken met harmoniïst Dirk Luijmes, 4. Rossini en zijn Petite Messe
die er wonderwel in slaagt het instrument van zijn stoffige
imago te ontdoen. Annemieke maakt met ingang van dit
Lex de Wever
nummer deel uit van de redactie. 6. Dirk Luijmes, harmoniïst
Ties Verkerk
De Petite Messe Solennelle was ook het eerste werk dat Jos
Annemieke de Voogd
Vermunt 20 jaar geleden met het Toonkunstkoor instudeerde. Naar aanleiding van de uitvoering in de Grote
8. 300 jaar Vrede van Utrecht
Kerk van Vianen schreef een recensent: ‘Jos Vermunt, de
kersverse dirigent van Toonkunst Utrecht, wist het koor
Peter de Voogd
tot verfijnd en tegelijkertijd dramatisch zingen te brengen. 10. De afgelopen concerten
Het koor bestaat uit redelijk jonge, goedgeschoolde, rijpe
stemmen.’ Hoewel we 20 jaar verder zijn en een flink deel
Fotoreportage
van het huidige koor dat concert toen heeft meegezongen, 12. Gesprek met Anneloes Doolaard
is de omschrijving dat ‘het koor bestaat uit redelijk jonge,
en Sophie Heringa
goedgeschoolde, rijpe stemmen’ nog steeds van toepassing.
Jaap van Vredendaal
Hoe dat kan, leest u in het interview met de twee nieuwe
bestuursleden Anneloes Doolaard en Sophie Heringa.
14. Winnaars van de kaartverkoop
Martha de Bruin
Sjoeke Verhave gaat in de rubriek ‘van het bestuur’ uitvoerig in op de bijdrage die het Toonkunstkoor wil leveren
16 Colofon
aan de festiviteiten in het kader van de herdenking van de Vrede van Utrecht in 2013. Menigeen zal zich afvragen aan welke oorlog het in 1713 gesloten vredesverdrag eigenlijk een eind maakte. Op verzoek van de redactie schreef Peter de Voogd daar een verhelderend artikel over. Tot slot blikken we terug op de afgelopen concerten met een fotoverslag van Ties Verkerk en een bijdrage van Martha de Bruin, lid van de PR-commissie, die uit de mond van de drie ‘winnaars’ van de kaartverkoop voor de Hohe Messe diverse tips voor een succesvolle kaartverkoop optekende. Jaap van Vredendaal
1
Van het bestuur
2
Uitdagingen voor het koor in 2012 en 2013 Concertprogramma 2012
den via post-its konden opplakken op grote antwoordvel-
Op zondagmiddag 5 februari jl. hebben we ons eerste con-
len. Verder zullen de koorleden ook nog benaderd worden
cert van dit jaar gegeven, de Hohe Messe van J.S. Bach. De
via een enquêteformulier. Individuele gesprekken worden
zaal van Vredenburg Leidsche Rijn was zeer goed gevuld
gevoerd met de dirigent, begeleider en externe partijen.
en dat ondanks de sneeuw en de gladheid. Het is altijd
Tijdens de komende Algemene Ledenvergadering zal de
een feest om voor een volle zaal zo’n mooi concert te mo-
strategiegroep voorstellen doen voor het beleid van de ko-
gen verzorgen. In de programmering hebben we bewust
mende jaren. De betrokkenheid van de individuele koorle-
gezocht naar een concert op de zondagmiddag en gezien
den is groot en iets om trots op te zijn.
de enorme opkomst zullen we dit continueren. Vrede van Utrecht 2013 In deze Toonkunststemmen kunnen we u de eerste informatie geven over onze deelname aan de Vrede van Utrecht in 2013. Onze wens om mee te gaan doen aan het festival van de Vrede van Utrecht kunnen we realiseren! De Stichting Vrede van Utrecht heeft ons een financiële bijdrage gegeven om dit project te starten. Als eerste stap heeft het Toonkunstkoor een compositieopdracht verstrekt aan de componist Adrian Williams voor koor, orkest en 2 solisten. Deze Engelse componist geniet al een goede bekendheid in Nederland en heeft vorig jaar Op 24 maart waren we weer uitgenodigd in de Grote Kerk
voor het Toonkunstkoor de ontbrekende delen van de Co-
van Naarden om ter gelegenheid van de Comeniusdag de
meniuscantate van C.Andriessen jr. gecomponeerd.
Comeniuscantate te zingen. Het thema van de compositie krijgt de naam ‘The Idea Dit jaar geen passiemuziek, maar wel een zomerconcert in
of Peace’. De teksten uit het libretto, auteur de heer A. J.
de Aloysiuskerk te Utrecht op 8 juni met de Messe Solennelle
Eijgenraam, zullen worden gebaseerd op de geschriften - de
van Rossini. In het najaar zingen we op zaterdag 17 no-
zogenaamde traktaten - van de Vrede van Utrecht in 1713,
vember in Vredenburg Leidsche Rijn het Gloria van Vivaldi
de brieven van Paulus, het oorlogsdagboek (1940-1945)
en Mozarts Mis in c-klein.
van Mr. H.J. Wijnmalen en een nieuwe brieftekst van een moderne filosoof.
Strategiegroep In Toonkunststemmen van december 2011 heb ik u verteld
Première
over de strategiegroep om het beleid van de komende ja-
In september 2013 vindt de première van deze compositie
ren vorm te geven. De groep is actief aan de gang en dit
in Utrecht plaats en tevens wordt dan het Utrecht Te Deum
heeft o.a. geresulteerd in het enquêteformulier dat in het
van Händel uitgevoerd. Wat het nu extra bijzonder maakt,
programmaboekje van de Hohe Messe was bijgesloten. Op
is dat er ook een première in Londen zal zijn en wel in de
de gestelde vragen hebben we positieve reacties van u als
St. Paul’s Cathedral. We zijn als koor uitgenodigd zijn om
publiek ontvangen.
in Londen deze compositie ten gehore te brengen in juli 2013. In 2013 staat het thema van Conflicts en Resolutions
De koorleden werden actief benaderd gedurende twee repe-
centraal in het City of London Festival (COLF).
tities waarbij ze n.a.v. drie concrete vragen hun antwoor-
Het is dan 300 jaar geleden dat in de St. Paul’s Cathedral
voorjaar 2012
3
G. Rossini – Messe Solennelle
genheid van de Vrede van Utrecht.
Vrijdag 8 juni Aloysiuskerk Utrecht
Ook voor dit project hebben we een projectgroep gefor-
Aanvang: 20.00 uur
meerd. Om dit project te doen slagen is er veel geld nodig.
m.m.v.
Denk hierbij o.a. aan de compositieopdracht, de concer-
Heleen Koele, sopraan
ten, de koorreis naar Londen. Het projectplan, een Neder-
Wilke te Brummelstroete, alt
landse en Engelse versie, is voorzien van alle informatie en
Fabio Trümpy, tenor
een begroting die nodig is voor het werven van fondsen en
Pieter Hendriks, bas
sponsoren. We willen op deze wijze fondsen en sponsoren
Wouter van Belle, piano
interesseren voor deze unieke historische gebeurtenis in
Dirk Luijmes, harmonium
Utrecht en Londen. Enkele fondsen hebben ons al een bijdrage toegekend. Heel
A.Vivaldi – Gloria
blij zijn we ook met de toezegging van onze hoofdsponsor,
W.A. Mozart – Mis in c-klein
de Rabobank Utrecht, voor een substantiële bijdrage in
Zaterdag 17 november
2013 voor dit project. In de loop van dit jaar hopen we u te
Vredenburg Leidsche Rijn
kunnen melden of het gehele project, Utrecht en Londen,
Aanvang: 20.15 uur
te realiseren is.
m.m.v.
Concertagenda 2012
het Utrecht Te Deum van Händel uitgevoerd werd ter gele-
Griet de Geyter, sopraan 1 Op onze website (www.toonkunst-utrecht.nl) zal informa-
Caroline Stam, sopraan 2
tie over het project te vinden zijn. Ook kunt u daar de in-
Alt: nog niet bekend
formatie vinden over ons concertprogramma van 2013.
Marcel Reijans, tenor Frans Fiselier, bas Concerto d’Amsterdam
Sjoeke Vehave, voorzitter
Voorafgaande aan de uitvoering van de Petite Messe Solennelle op 8 juni zal de heer Nico Harmsen een inleiding verzorgen. Het thema van zijn inleiding betreft de bouw en inrichting van de interessante Aloysiuskerk.
Inleiding voor de Vrienden van Toonkunst
Als u de inleiding wilt bijwonen, staat koffie voor u klaar in de Pastorie vanaf 19.00 uur. Ingang Pastorie is rechts van de ingang van de kerk, aan de Adriaan van Ostadelaan. De inleiding start om 19.15 uur. De heer Nico Harmsen is oud-rector van de Gregoriusschool. Hij is wiskundige en actuaris qua opleiding. Sedert enige jaren is hij nauw betrokken bij de Aloysiuskerk en de samenwerking van een aantal RK binnenstadsparochies.
Toonkunstrepertoire
4
Rossini en zijn Petite Messe Inleiding
door toedoen van de sopraan Isabella
Gioacchino Rossini wordt in 1792 in
Colbran, die enkele jaren later zijn
Pesaro geboren,een charmante bad-
eerste echtgenote wordt. En ieder
plaats aan de Adriatische Zee. Zijn
jaar schrijft hij minstens één nieuwe
vader is trompettist en verbonden
opera. Als hij 31 is, is hij rijk en be-
aan de stedelijke muziekschool; zijn
roemd.
moeder is zangeres. Zij geven de kleine Gia-
De uitvoeringen van zijn werken
como dan ook de eerste
voeren hem naar meerdere steden in
muzieklessen.
Europa. Hij vestigt zich in Parijs en wordt directeur van het Theatre Ita-
In 1804 verhuist het gezin
naar
lien (de Italiaanse Opera). Zijn laatste
Bologna.
opera, Guillaume Tell, schrijft hij voor
Daar zingt hij in een
dit theater. Hij wordt de eerste com-
kerkkoor en blijkt over
ponist van de koning en Algemeen
een uitstekende stem
Inspecteur van de Zangkunst - en dat
te beschikken. Het is
alles in de stad die als de culturele
dan ook niet geheel
hoofdstad van de wereld gold.
toevallig dat Giacomo twee jaar later naar het
In 1830 komt er een omslag in zijn
conservatorium
gaat.
succes. Door de Revolutie moet ko-
Hij speelt hoorn, viool
ning Charles plaats maken voor Louis
en cello en componeert
Philippe. Rossini raakt zijn functies
zijn eerste opera. Tegen
kwijt en wordt depressief, gaat al-
de tijd dat hij het con-
leen op reis en scheidt bij terugkomst
servatorium
verlaat,
van Isabella. Maar mede dankzij een
heeft hij al vijf opera’s
nieuwe vrouw vat hij nieuwe moed.
geschreven, en hij heeft
Hij promoot werk van andere com-
het geluk dat zijn wer-
ponisten, zoals Bellini, maar compo-
ken worden uitgevoerd.
neert zelf geen opera’s meer. Hij heeft
Al in 1815, nauwelijks
in minder dan twintig jaar maar liefst
23 jaar oud, wordt hij
veertig opera’s geschreven, maar nu
in Napels directeur van
breekt er een periode aan van een
twee muziektheaters en
andere operastijl. Andere operacom-
verplicht zich tevens om twee opera’s
ponisten hebben meer succes, vooral
per jaar te componeren. Hij ontvangt
Meijerbeer en Halevy.
daarvoor een vorstelijk salaris. Rossini verlangt terug naar Italië en Een jaar later componeert hij in min-
verruilt in 1836 Parijs voor Bologna,
der dan twee weken zijn beroemdste
waar hij directeur van het Conserva-
opera, De Barbier van Sevilla. Dit werk
torium wordt. Italië wordt echter een
heeft van meet af aan succes, ook
teleurstelling. Hij lijdt aan hypochon-
voorjaar 2012
5
drie, en dat ondanks alle lof die hij
volg van een pijnlijke fisteloperatie
en castraten, acht koorzangers en
ontvangt. Componeren doet hij al-
en wordt in eerste instantie in Parijs
vier solisten. De begeleiding bestond
leen nog voor zijn eigen plezier. Hij
begraven. In 1887 wordt hij onder
uit twee (!) pianofortes en een har-
beleeft in het revolutiejaar 1848 een
zeer grote belangstelling bijgezet in
monium. De uitvoering op 14 maart
opstand tegen de Oostenrijkers en
de Santa Croce Basiliek van Florence
1864 geschiedde in aanwezigheid van
wijkt uit naar Florence, om twee jaar
waar ook andere grote Italianen zoals
de componisten Auber, Meyerbeer en
later weer terug te keren in Bologna.
Michelangelo, Galileo en Manzoni
Ambroise Thomas, alsmede de pause-
hun laatste rustplaats vonden.
lijk nuntius, en werd de volgende dag
In 1855 keert hij met zijn tweede
in het Theatre Italien onder grote bij-
vrouw Olympe terug naar Parijs. Daar
De Petite Messe Solennelle
val herhaald. Rossini was tourneur de
gaat hij genieten van het leven. Hij
De Petite Messe ontstond in 1863.
pages bij beide optredens.
koopt een villa in de voorstad Passy
Rossini noteerde in het manuscript:
en een appartement in de stad zelf.
“Helaas de laatste doodzonde van
Om het werk niet alleen concertant
Hij geeft er soirees waar beroemde
mijn oude dag”. Het bevatte boven-
maar ook tijdens een kerkdienst in
tijdgenoten regelmatig te gast zijn.
dien een bijzondere opdracht: “Lieve
een basiliek of kathedraal te kunnen
Pianisten zoals Liszt spelen zijn mu-
Heer-voila, nu is deze arme kleine mis
uitvoeren, orkestreerde hij het in
ziek in bewerking en enkele Peches de
klaar. Is het werkelijk geestelijke mu-
1867. Maar zijn wens om ook vrou-
vieillesse (zonden van de ouderdom).
ziek (musique sacree) of vermaledijde
wen te laten optreden liep stuk op
“De tournedos bakken en op crou-
muziek (sacree musique)? Ik ben voor
een verbod door Rome. Rossini zette
tons bedekt met glace de viande leg-
de opera buffa geboren, dat weet u
zich in voor opheffing van dit verbod
gen. Op elke tournedos een plak in
best. Niet erg onderlegd, een beetje
en had daarvoor de volgende argu-
boter gesauteerde foie gras leggen,
ziel, dat is alles. Welnu, wees gepre-
menten: hoe kon men met een der-
Rossini genoot ook roem als amateurkok. Dat was hem ook wel aan te zien: in spotprenten wordt hij peervormig weergegeven. Zijn bekendste recept is de ‘Tournedos Rossini’. De grote Franse kok Auguste Escoffier (1846-1935) heeft het opgeschreven:
met enkele plakken truffel. Degla-
zen en verleen mij toegang tot het
gelijk jammerlijk tekort aan heldere
ceren met madeira en demiglace-
paradijs”. Was getekend G.Rossini,
stemmen Gods roem zingen? Wie
saus met truffelextract.” (Het lijkt
Passy.
moeten de rollen van vrouwen en
mij, een kok met twee linkerhan-
Het werk is geschreven in opdracht
castraten overnemen? Jongens van 9-
den, een onmogelijke opgave.)
van gravin Louise Pillet-Will ter ge-
14 jaar met stemmen die dissoneren
legenheid van de inwijding van haar
en meestal niet zuiver zijn. “Gelooft u
In 1863 componeert hij nog een keer
nieuwe huiskapel. Om die reden
dat kerkmuziek kan bestaan met zulke
een groot werk: de Petite Messe So-
schrijft hij het werk in kleine bezet-
miserabele hulpbronnen? Tenoren en
lennelle. In 1867 bewerkt hij de mis
ting, te weten twaalf zangers van de
bassen zijn uitstekend geschikt voor
voor orkest. Hij sterft in 1868 als ge-
“drie geslachten”, mannen, vrouwen
het ‘De Profundis’ maar erbarmelijk
Met medewerking van...
Dirk Luijmes, harmoniïst
6
ongeschikt voor het ‘Gloria in excel-
Psalmen pompen en zwarte kousen. Praat een halfuur
cis deo’”. Deze argumenten verwerkte
met Dirk Luijmes, muziekprogrammamaker, tekstschrijver,
hij in een brief aan paus Pius IX. Het
maar in de eerste plaats “harmoniïst” en een van onze so-
antwoord was negatief. “Onze Heilige
listen in de Petite Messe Solennelle van Rossini, en je zult
Vader bood mij zijn zegen en mede-
nooit meer zulke associaties hebben bij het woord ‘harmo-
voelen aan, maar de bul waarnaar ik
nium’. Dirk is een man met een missie.
zozeer verlangde, blijft (zo geloof ik) in zijn hart. Arme kerkmuziek!!!” Pas in 1967 werden gemengde kerkkoren door Rome erkend, een eeuw na Rossini’s verzoek. Terug naar het werk zelf. Deskundigen verwijzen naar de nauwkeurige bestudering van en verering voor het werk van Bach. Met name het gebruik van contrapunt en fuga worden als odes aan de meester uit Leipzig gezien. Voor het overgrote deel is Rossini zichzelf, de opera buffa-componist die met vrolijke melodieën strooit en ze soms voorziet van aanwijzingen als ‘Allegro Christiano’. De tenoraria ‘Domine Deus’ in het Gloria is een heuse opera-aria. Opgewektheid is ook het centrale thema van de repetities van het Toonkunstkoor Utrecht onder leiding van Jos Vermunt. De uitvoering op 8 juni zal dat laten horen. Lex de Wever Bibliografie Stendhal:
Vie de Rossini
Frederic Vitoux: Rossini
Niet alleen is hij een van de weinige professionele harmo-
Volker Scherliess: Gioacchino Rossini
niumspelers ter wereld, hij is als een soort ambassadeur
Philipp Gossett: Decca-uitvoering o.l.v.
voortdurend bezig met projecten die direct duidelijk maken
dat dit concertinstrument veel meer is dan het in calvinis-
Ricccardo Chailly
Auguste Escoffier: Het kookboek van de
tische kringen populaire ‘traporgel’. Het speciaal voor de
huiskamer gemaakte harmonium, dat als minder werelds
klassieke keuken
voorjaar 2012
7
en daarom meer acceptabel beschouwd werd dan bijvoorbeeld de piano, mag dan de variant zijn waar de meeste Nederlanders aan denken, het ‘echte’ harmonium, in de woorden van Dirk, is een heel ander type instrument. Het drukwindharmonium dat in de Petite Messe wordt bespeeld is een Franse uitvinding van rond 1840. Het lijkt het resultaat te zijn geweest van een behoefte aan een bepaald soort klank: in dezelfde tijd ontstonden de accordeon en de saxofoon, waarvan het geluid misschien wel enigszins vergelijkbaar is met dat van het harmonium. Het mooie van het harmonium, vindt Dirk, die van huis uit organist en clavecinist is, is dat je er zo expressief op kunt spelen. Anders dan bij alle andere toetsinstrumenten kun je name-
november 2008 hield hij het door Martijn Padding voor
lijk de toon laten aanzwellen of afnemen, door – oneerbie-
hem geschreven en bekroonde First Harmonium Concerto
dig gezegd – harder of zachter te ‘trappen’. Via de voeten
ten doop, wat hij later uitvoerde in Carnegie Hall in New
wordt gezorgd voor directe luchttoevoer naar de toetsen,
York, begeleid door het Asko/ Schönberg Ensemble o.l.v.
waardoor er net zoveel mogelijkheden zijn om te variëren
Reinbert de Leeuw.
met klankkleur en intensiteit als bij blaasinstrumenten. Dat vergt wel oefening: een zenuwachtige harmoniïst zal
De Petite Messe vindt Dirk een geweldig stuk. Het heeft
een beverige toon produceren, maar voor wie het orgue
alles: humor, emotie, vakmanschap, opera, religie, en juist
expressif onder de knie heeft, ligt het aantrekkelijke nu
die mix maakt het een heel compleet stuk. Hij heeft het
juist in de vele mogelijkheden in klank en effect.
al heel vaak gespeeld maar luistert er nog steeds met veel plezier naar. Als je streng in de leer zou zijn zou je het stuk
Dirk Luijmes vraagt geregeld hedendaagse componisten
misschien moeten uitvoeren zoals in de oorspronkelijke,
om stukken voor harmonium te schrijven. Het bestaande,
kamermuzikale versie, met niet meer dan 12 zangers, ge-
voornamelijk negentiende-eeuwse repertoire is natuurlijk
schoold maar ook weer niet té, twee piano’s uit de tijd van
niet zo uitgebreid als dat voor orgel of piano, maar toch
Rossini, en meer van dat soort overwegingen. Maar zo strikt
niet onaanzienlijk: Franse componisten als Saint-Saëns en
hoeven we niet te zijn. Tenslotte maakte Rossini zelf twee
César Frank schreven stukken voor harmoniumsolo, en ook
heel verschillende versies… en met 120 zangers kan het
Rossini’s Petite Messe kwam in Parijs tot stand. Rond 1900
ook. In de woorden van Dirk: je moet gewoon mooie mu-
maakte het harmonium vaak deel uit van salonorkesten,
ziek maken. Gaan we doen.
waarvoor bijvoorbeeld Schönberg bewerkingen schreef: in een Mahler-symfonie kreeg het harmonium dan de rol van
Ties Verkerk
‘de blazers’ of ‘de strijkers’ – eigenlijk van alle instrumen-
Annemieke de Voogd
ten die niet voorhanden waren. Voor de uitvoering van dit soort stukken wordt Dirk geregeld gevraagd. Hij vindt het echter ook belangrijk om het harmonium een nieuw bestaansrecht te geven door nieuwe composities te laten schrijven en uit te voeren. In de afgelopen decennia schreven onder anderen Willem Breuker, Gilius van Bergeijk, Daan Manneke en Guus Janssen werken voor hem, en in
Historie
300 Jaar Vrede van Utrecht
8
In 2013 gaat de gemeente Utrecht veel geld verdienen aan de
Churchill (en van prinses Diana – het
driehonderdste verjaardag van de Vrede van Utrecht en gaat
is een kleine wereld in Groot-Brittan-
Toonkunst hopelijk Händels Utrecht Te Deum uitvoeren, in St
nië). Door al die jaren heen vochten
Paul’s Cathedral in Londen. Waar ging die Vrede eigenlijk over?
bijna 600.000 man tegen elkaar in een
Een historicus zou desgevraagd waarschijnlijk zeggen: “het einde
langdurige, zich steeds over hetzelfde
van de Spaanse Successieoorlog”, en een musicoloog zou weten
terrein verplaatsende belegeringsoor-
dat ter gelegenheid daarvan Georg Friedrich Händel zijn eerste
log die aan tienduizenden het leven
hofopdracht schreef voor Queen Anne, maar daar kom je natuur-
kostte, en na elf jaar nog niets had
lijk niet mee weg als mensen gaan doorvragen: wat is die ‘Spaan-
opgeleverd. Het was een voorproefje
se successie’ dan wel, en wat heeft Utrecht ermee te maken, en
van de even zinloze loopgravenoor-
wat is er zo bijzonder aan die vredesovereenkomst? En waarom
log van de Eerste Wereldoorlog, in
kreeg Händel die opdracht van koningin Anne?
hetzelfde gebied. Toen Lodewijk XIV doorhad dat hij deze oorlog niet kon winnen, en de
Lodewijk XIV en Willem III
te zetten. Willem III slaagde er binnen
Coalitie inzag dat er alleen een einde
Eerst maar iets over die Spaanse suc-
korte tijd in een anti-Franse coalitie
aan kon komen wanneer Lodewijk
cessie, of in gewone taal troonopvol-
bijeen te brengen, de z.g. Grote Al-
zonder gezichtsverlies kon ophouden,
ging, want het begon allemaal met de
liantie: de Nederlandse Republiek,
werd voor het eerst in de geschiede-
dood van de kinderloze Karel II van
het Heilige Roomse Rijk, Pruisen en
nis aangestuurd op een vredesver-
Spanje in 1701. De Franse koning Lo-
Engeland (of, na de eenwording met
drag waarin alle partijen zich konden
dewijk XIV leek het een goed idee de
Schotland in 1707, het Verenigd Ko-
vinden. De bekwame diplomaat Sir
opvolger in Frans voordeel te regelen,
ninkrijk), Savoye en Portugal, die
William Temple kookte een en ander
vond het prima dat zijn kleinzoon Fi-
tezamen ten strijde trokken tegen
voor, en de onderhandelingen begon-
lips van Anjou de nieuwe koning van
Frankrijk en Spanje.
nen op 29 januari 1712. Op dinsdag
Spanje werd, en hoopte op termijn
11 april 1713 was het zover, en was de
het hele schiereiland in te lijven.
Oorlog
Vrede van Utrecht eindelijk een feit.
Hij nam alvast een voorschot door
Zo begon de Oorlog van de Spaanse
de Spaanse Nederlanden te bezetten.
Successie, die tot 1713 zou duren
Onderhandelingen in Utrecht
Ook schoffeerde hij stadhouder Wil-
en vooral werd uitgevochten in het
Waarom in Utrecht? Vanaf het begin
lem III (sinds 1688 ook Koning van
huidige België, maar ook elders in
was het duidelijk dat de onderhande-
Engeland) door de zoon van de door
Europa. De man die een en ander in
lingen tussen Frankrijk en Groot-Brit-
Willem verdreven Jacobus II te erken-
gang had gezet verliet de geschiedenis
tannië zouden gaan, en dat de macht
nen als rechtmatige vorst van Enge-
binnen een jaar: het paard van Wil-
tussen deze twee grootmachten zou
land. Dat had hij beter niet kunnen
lem III struikelde over een molshoop
worden verdeeld. De verliezende
doen.
waardoor de stadhouder-koning op 8
partij was Frankrijk, maar dat moest
Keizer Leopold I, van het Habsburgse
maart 1702 stierf. Hij werd opgevolgd
niet te zeer worden ingewreven, de
rijk, vond allang dat Lodewijk XIV
door koningin Anne, die zijn rol in
Franse eer moest worden gespaard
een te grote mond had en eiste bij de
de Spaanse Successieoorlog met verve
en de Engelse triomf – Engeland
dood van de Habsburger Karel II Span-
overnam. De geallieerde campagne
verwierf Canada, een stevig deel van
je ook op. Hij werd daarin prompt ge-
werd geleid door de geniale veldheer
West-Indië, en met Gibraltar de deur
steund door Willem III, die hierin een
John Churchill, hertog van Marlbo-
naar de Middellandse Zee – moest op
mooie kans zag om Lodewijk een hak
rough, een voorvader van Winston
de achtergrond blijven. Dit vereiste
voorjaar 2012
9
veel stille diplomatie, in een plaats
stadswoningen ter beschikking van
en, het (calvinistische) toneelverbod
buiten de media-aandacht. De coali-
de diplomaten die de onderhandelin-
werd tijdelijk opgeheven, en er werd
tiepartners zaten ook aan de onder-
gen voerden. Deze vonden plaats in
heel goed aan verdiend.
handelingstafel, maar hadden in feite
het Stadhuis, dat tot vreugde van de
weinig in te brengen. Zoals de Franse
onderhandelaars twee identieke en
Verdrag
gezant Melchior de Polignac het zei:
fraaie toegangsportalen had: een dub-
Het Verdrag van Utrecht is een vroeg
er werd onderhandeld “chez vous,
bele entree waardoor de gezanten van
voorbeeld van polderen. Waar ge-
de vous, sans vous”. Utrecht was een
de Frankrijk en Groot-Brittannië tege-
durende de hele voorafgaande eeuw
goede keus: Londen was de plaats van
lijkertijd met veel ceremonieel naar
wrede godsdienstoorlogen en bloe-
de winnaar, Parijs van de feitelijke
binnen konden gaan zonder conflic-
dige geschillen tussen staten steeds
verliezer, de Republiek bezette de lo-
ten over wie voorrang had boven de
waren geëindigd in een door brute
gische middenpositie – Willem was er
ander. Utrecht was ineens diploma-
macht afgedwongen, tijdelijk bestand
niet meer, en kon dus niet als partij
tieke (en culturele) hoofdstad van de
was dit een tot in detail uitgewerkt
worden gezien, maar de Republiek be-
wereld, organiseerde feesten en partij-
en voor beide partijen eerbaar compromis waarin een hele reeks bilaterale besluiten zorgde voor een machtsevenwicht in Europa, en het begin van het Britse wereldrijk.
De
laatste
handtekeningen werden overigens niet in het Stadhuis gezet, maar in een inmiddels verdwenen kapel, waar nu de koepelgevangenis staat. De Britse overwinning werd groots gevierd op 13 juli 1713 met de uitvoering van Händels Utrecht Te Deum in de kathedraal van St. Paul in Londen. Peter de Voogd kleedde de brugpositie tussen de Angelsaksische wereld en Europa die het
Gezicht op het Stadhuis van Utrecht. Het stadhuis, bestaande uit de huizen Klein
eigenlijk nu nog steeds heeft. Utrecht
en Groot Lichtenberg en Hasenberg, was toen de plaats waar de onderhandelingen
was van oudsher pro-Frans, de Staten
voor de Vrede van Utrecht plaatsvonden. Op de voorgrond staan de koetsen van
van Utrecht onderhielden goede re-
de onderhandelaars van de Vrede van Utrecht. Rechtsachter zie je de huizen aan de
laties met Versailles, en de stad zelf
Vismarkt, de Domtoren en de Domkerk. Anonieme prent (ets) uit ca 1713.
had alle benodigde faciliteiten, want
Bron: Het Utrechts Archief
de plaatselijke adel stelde graag de
Terugblik
10
De afgelopen concerten 5 februari: klankrepetitie Hohe Messe, Vredenburg Leidsche Rijn
voorjaar 2012
11
24 maart: Comeniusherdenking in de Grote Kerk van Naarden
‘s Ochtends half tien:
Het publiek in afwachting van de Comeniuscantate
nog even genieten van de zon voor aanvang van de repetitie Annelies de Kruif in gesprek met oud-koorlid Paul Ziekman, die betrokken was bij de reconstructie van de Comeniuscantate
Leunie van Zwieten feliciteert Robbert Dijkgraaf, eerste winnaar van de Comeniusprijs.
Wouter van Belle met assistente achter het koorhek
Uit het koor
‘Het werk moet gebeuren’
12
Een gesprek met Anneloes Doolaard en Sophie Heringa Er klonken alom instemmende geluiden toen twee relatief jonge
stelt, doen wij het samen. Het werk
leden zich begin dit jaar kandidaat stelden voor twee vacante
moet gebeuren.’
functies in het bestuur van Toonkunst Utrecht. Op 16 januari wer-
Anneloes: ‘Een van de vacante be-
den Anneloes Doolaard en Sophie Heringa in een buitengewone
stuursfuncties was die van penning-
Algemene Ledenvergadering bij acclamatie gekozen. Toonkunst-
meester. Dat sloot goed aan bij mijn
stemmen sprak met de twee kersverse bestuursleden.
ervaring in het USKO-bestuur en bij mijn vakgebied.’
Hoe kwamen jullie terecht bij
der. Wat mij ook geruststelt is dat het
Sophie: ‘De andere vacature was die
Toonkunst?
bestuur een actief beleid voert om
van concertorganisator. Dat trok mij
Sophie: ‘Via Iris Creemers. Ik kende
het koor te verjongen. En bovendien:
niet zo, omdat er dan in bepaalde pe-
haar van het USKO. Daar zong ik al
leeftijd zegt ook niet alles.’
riodes erg veel van je gevraagd wordt.
zeven jaar, maar van een studenten-
Ik doe liever werk waarbij je je tijd Kan Toonkunst nog meer doen om
wat meer naar eigen inzicht kunt in-
je een vergelijkbaar koor in Utrecht
jongeren te trekken?
delen. De functie van secretaris paste
zoekt, sluit het Toonkunstkoor qua
Sophie: ‘Het gaat erom dat jongeren
daar naar mijn idee het beste bij. Ik
repertoire – grote werken mét orkest
zien en weten dat er op het Toon-
heb daarover contact opgenomen
– het meest bij het USKO aan.’
kunstkoor ook jonge leden zitten. Dat
met Liesbeth Kuyvenhoven. We heb-
Anneloes: ‘Ook ik zong bij het USKO.
moeten we ook in onze PR-activitei-
ben afgesproken dat Liesbeth na mei
Sophie haalde mij over om bij Toon-
ten overbrengen. Het is vooral be-
de concertorganisatie gaat doen en
kunst te komen zingen. Intussen zijn
langrijk dat de website dat uitstraalt.
dat ik dan het secretariaat van haar
we al met een hele groep ex-Uskie-
En jonge leden trekken ook een jong
overneem. Liesbeth blijft wel vice-
ten. De een trekt de ander aan en het
publiek, al kost het mij wel moeite
voorzitter.’
koor kun je niet eeuwig lid blijven. Als
loopt nog steeds door. Op de wacht-
om leeftijdgenoten naar de concerten
lijst staan verschillende mensen die
te krijgen. Voor jongeren die gewend
Wat trekt je verder aan in het be-
van het USKO komen.’
zijn om naar USKO-concerten te gaan
stuurswerk?
zijn de kaartjes voor de concerten van
Anneloes: ‘Als penningmeester ben
Toonkunst behoorlijk prijzig.’
je overal bij betrokken. Alles kost nu
Hoe beviel de overstap van USKO
eenmaal geld. Dat geldt zeker voor
naar Toonkunst? Anneloes: ‘Dat ging eigenlijk heel
Waarom stelden jullie je kandidaat
een ambitieus project als de Vrede
soepel. Ik kwam op het koor toen de
voor het bestuur?
van Utrecht dat op stapel staat. Het
Hohe Messe werd ingestudeerd. Die
Sophie: ‘Toen er het afgelopen najaar
zijn financieel gezien geen gemak-
kon ik vanwege mijn USKO-verleden
herhaald oproepen werden gedaan
kelijke
tijden.
Overheidssubsidies
zo meezingen. En aansluiting had ik
om je kandidaat te stellen voor het
worden minder, de btw op kaartjes is
meteen met de mensen die ik van het
bestuur, staken Anneloes en ik de
verhoogd. Daar moet je in je beleid
USKO kende, maar ook door andere
koppen bij elkaar. Wij hebben beiden
en in je programmering rekening mee
leden werd ik gastvrij ontvangen.’
in het bestuur van het USKO gezeten,
houden. Ik vind het een uitdaging om
Sophie: ‘Toen ik voor het eerst op een
voor een deel in dezelfde periode:
binnen de financiële mogelijkheden
repetitie kwam kijken, schrok ik wel
Anneloes als ‘Fiscus’ (penningmees-
naar oplossingen te zoeken. Gelukkig
van de gemiddelde leeftijd. Ik dacht:
ter) en ik als ‘Ab Actis’ (secretaris) en
wordt er al veel gedaan aan fondswer-
is dit de categorie waar ik voortaan
‘Koorcommissaris’
ving en sponsoring, en ook op een
onder val? Naarmate er meer jongere
voor de koorleden). We vonden alle
professionele manier.’
leden komen wordt dat gevoel min-
twee: als niemand zich kandidaat
Sophie: ‘Ik vind het interessant om
(aanspreekpunt
voorjaar 2012
13
van binnenuit te zien hoe alles werkt. Er gebeurt ongelofelijk veel, zowel binnen het bestuur als in allerlei commissies.’ Anneloes Doolaard
Wat zijn volgens jullie de sterke
(1982) is lid van Toon-
punten van Toonkunst?
kunst sinds 2011.
Sophie: ‘Het repertoire, de grote con-
Ze studeerde eco-
certen en niet te vergeten de dirigent.’
nomie in Utrecht en
Anneloes: ‘Ik sluit me daarbij aan.
is werkzaam op het
Wat ik prettig vind is dat bij Jos de
ministerie van Econo-
repetities niet opgaan aan ‘noten
mische Zaken.
stampen’. Op de repetities wordt meteen muziek gemaakt, je partij moet je thuis instuderen. Nog een heel ander punt: qua organisatie zit Toonkunst goed in elkaar: het loopt als een geoliede machine.’ Sophie: ‘Ook sociaal is Toonkunst niet onbelangrijk: een steeds groter deel van mijn vriendengroep zit bij Toonkunst en ik leer ook nieuwe mensen kennen. Wat ik wel jammer vind is dat de repetitieavond op maandag is. Zo’n avond aan het begin van de week
Sophie Heringa (1984)
nodigt niet direct uit tot een borrel na
is lid van Toonkunst
afloop. We proberen het er wel in te
sinds 2010.
brengen: in de Ierse pub aan de Ade-
Ze studeerde neuro-
laarstraat.’ (waarvan akte! – red.)
psychologie in Utrecht en werkt als onderzoe-
Tot slot: welk werk zouden jullie graag met Toonkunst zingen? Anneloes: ‘De Misa Tango van Luis Bacalov, een prachtige mix van klassieke muziek en Argentijnse tango.’ Sophie: ‘Niet erg origineel, maar toch weer Bach: het Weihnachtsoratorium. Dat heb ik – met uitzondering van het openingskoor – nog nooit gezongen.’ Jaap van Vredendaal
ker in het UMC.
Uit het koor
Winnaars van de kaartverkoop
14
Zingen voor een uitverkochte zaal is een wens van alle Toonkun-
9. tijdens de pauze en na afloop de
stenaars. Het zingt fijner en is beter voor de inkomsten. Maar
foyer inlopen en een praatje aan-
die zaal vult zich niet vanzelf. Daar moeten we zelf actief voor
knopen met bekenden, vragen hoe
werven. Hoe overtuig je familie, vrienden en kennissen om toch
ze het vinden en uitleg geven.
vooral naar Toonkunst te komen luisteren? En hoe win je die felbegeerde appeltaart? Drie geslaagde kaartverkopers lichten hun aanpak toe.
1e plaats Jeroen Heuts:
2e plaats: Bart Boeve
kwestie. Ik ben dit al gewend omdat ik
Hoeveel kaartjes heb je verkocht
op mijn werk, faculteit communicatie
voor het vorige concert?
en journalistiek, Hogeschool Utrecht,
28. De timing van de PR met de zin
jaren geleden een theaterclub heb
in de uitnodiging om kaarten te ver-
opgericht, waarbij ik met studenten
kopen tijdens de feestdagen vond ik
regelmatig tegen verlaagd tarief de
fantastisch gekozen. Ik stond dus net
schouwburg bezoek voor toneel, mo-
voor kerst voor de keuze: ga ik zoals
derne dans en opera.
gebruikelijk de feestdagen in of gebruik ik de feestdagen als verkoopmo-
Hoe pak je het aan?
ment? Ik koos voor het laatste.
1. de flyer niet als bijlage sturen, maar onder de tekst plakken;
Aan wie?
2. een pakkende en compacte titel
Aan familie, vrienden en bekenden.
en tekst bedenken voor de mail-
Het was geweldig om ze allemaal
boodschap;
in de zaal te zien genieten van een
3. een hyperlink toevoegen naar
prachtige uitvoering.
Hoeveel kaartjes heb je verkocht
een filmpje/video op YouTube, met
voor de Hohe Messe?
dezelfde muziek;
Hoe heb je mensen overtuigd?
34. Normaal gesproken zit ik op tien
4. deze mail rondsturen aan tiental-
Net voor kerst kwam de vraag van de
of twintig kaarten, dus dit was wel
len adressen van collega’s (soms
een uitschieter
ook studenten), vrienden en het kamerkoor;
Aan wie?
5. voorstellen om na het concert
Vooral aan vrienden, collega’s en
nog wat bij ons thuis te drinken,
aan leden van mijn andere koor, het
een zogenaamde afterparty;
Utrechtse kamerkoor Decibelle. Verder
6. na een of twee weken een remin-
aan mijn vrouw en soms de kinderen,
der sturen;
die dan met frisse tegenzin komen kij-
7. als ik ze zie of bel herinneren
ken naar hoe pa zich uitslooft.
aan het concert, kortom een beetje opdringerigheid kan geen kwaad;
Verkoop je altijd zoveel kaartjes?
8. korting regelen of aanvragen voor
Ik doe altijd mijn best om zoveel mo-
studenten en vrienden met een
gelijk te verkopen. Dat is een principe-
laag inkomen;
voorjaar 2012
15
Bibliotheek om mee te werken aan de flashmob Jauchzet Frohlocket. Het filmpje hiervan heb ik doorge-
3e plaats: Willemijn Klijnhout
stuurd aan al mijn veertig bezoekers van oude concerten, met de datum
Hoeveel kaartjes heb je verkocht
van het concert van de Hohe Messe er
voor de Hohe Messe?
metéén aan vastgeplakt. Ons optre-
23.
den lokte reacties uit. Een vriend van mij riep: ‘Ik wil meezingen met jul-
Aan wie?
lie koor’. De Hohe Messe-flyer heb ik
Twee vrijkaarten, twee aan familie en
aan ongeveer 300 privé-adressen ver-
de rest aan vrienden en bekenden.
stuurd. Dat lijkt veel, maar 1% hapt
Overigens waren er ook nog vrienden
toe. Tot mijn grote verrassing reageer-
die voor de kaartverkoop van het koor
den steeds meer van hen positief. Dit
te laat waren; deze hebben via het
kwam ook doordat ik in het dagelijks
Muziekcentrum kaarten gekocht.
leven de Hohe Messe bijna altijd ter
mee kan/mag zingen. De eerste keer was het het afscheidsconcert van Jaap
sprake bracht, mensen herhaaldelijk
Verkoop je altijd zoveel
Hillen in 1991, daarna heeft het tien
persoonlijk uitnodigde en heel veel
kaartjes?
jaar geduurd voordat Jos Vermunt het
flyers uitdeelde. Ik heb ook vaak let-
Ik heb wel vaker meer dan tien kaar-
met ons aandurfde (2001) en nu zin-
terlijk gezegd dat ik het bijzonder zou
ten verkocht. De kosten van het vrij-
gen we de Messe weer mét een barok-
waarderen als mijn genodigden in de
kaartje sla ik meestal hoofdelijk om,
orkest. FEEST dus!!! De kaartverkoop
zaal zouden zitten (ga niet voor min-
dat wil zeggen: ik deel de prijs van
start etc…etc. Laat me bijtijds weten
der!). Alle koopsignalen van mensen
het vrijkaartje door het aantal kaar-
of je/jullie van de partij zullen zijn. Ik
voor een kaart voor de Hohe Messe heb
ten dat ik verkocht heb en verminder
verheug me er op!” Zo ongeveer dus.
ik genoteerd.
dan voor iedereen de prijs, zodat alle
Met hoofdletters en uitroeptekens!
kaartkopers ervan profiteren. Heb je tips voor andere
Heb je tips voor andere
koorleden?
Hoe heb je jouw bezoekers over-
koorleden?
Toen de e-mail met het bestelformu-
tuigd?
Misschien lokken met vermindering
lier kwam, heb ik metéén een e-mail
Ik heb een ‘concertbestand’ van onge-
van de kosten door de prijs van het
verstuurd aan alle belangstellenden.
veer tachtig personen (per concert pas
vrijkaartje hoofdelijk om te slaan?
Daarin stond de mededeling dat ik er
ik de verzendlijst aan het type concert
van uitging dat ze zouden komen en
aan). Ik stuur een e-mail met de flyer
een kaart zouden kopen. Ik kondigde
aan deze vrienden en bekenden. Som-
aan dat ik kaarten zou bestellen voor
migen in persoon, anderen in een
een ieder die interesse had getoond
verzamelmail (bcc).
voor ons concert. Ik vroeg diegenen
De Hohe Messe heb ik al lang van te-
die niét naar ons concert wilden ko-
voren aangekondigd. Mijn ‘wervings-
men dat onmiddellijk per e-mail te
mail’ was ongeveer als volgt: “On-
laten weten. Degenen die wél wilden
derwerp: FEEST. In de matinee van
komen en dus kopen hoefden niet te
5 februari zingen we de Hohe Messe.
reageren
Voor mij is dit de derde keer dat ik
Martha de Bruin
16
Het Toonkunstkoor
Colofon
Het Toonkunstkoor Utrecht is een groot concertkoor
ToonkunstStemmen is een uitgave van de Maatschappij tot
dat streeft naar uitvoeringen van hoge kwaliteit. Naast
Bevordering der Toonkunst, afdeling Utrecht.
eigen uitvoeringen in Muziekcentrum Vredenburg en de Utrechtse kerken verzorgt het koor ook concerten op uit-
Bestuur
nodiging van andere instellingen.
Voorzitter
Sjoeke Verhave
030 2817916
Secretaris
Liesbeth Kuyvenhoven
030 2733056
Toonkunst Utrecht brengt bekende en minder bekende
2e Secretaris
Sophie Heringa
06 46615064
koorwerken ten gehore van zowel oude meesters als
Penningmeester
Jac Kragt
06 11397347
hedendaagse componisten. Hoogtepunten worden vaak
2e Penningmeester
Anneloes Doolaard
06 53813508
gevierd met composities in opdracht.
Ledenadministratie
Emmy Theron Mulder
033 4948632
Concertorganisatie
Hans Wijsman
033 4943125
Het koor bestaat uit 125 ervaren zangers en zangeressen uit
PR-commissie
Job Haug
030 2623240
de stad Utrecht en omgeving. Sinds 1991 is de muzikale
Alg. bestuurslid
Carrie Renders
030 2717038
leiding in handen van Jos Vermunt, daarbij op de piano terzijde gestaan door Wouter van Belle.
Postadres
Toonkunst Utrecht
Postbus 713
Door de jaren heen heeft ‘de Utrechtse afdeling van de
3500 AS Utrecht
Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst’ grote bete-
Gironummer 470003
kenis gehad voor het Utrechtse muziekleven. Zo zijn de
ten name van penningmeester
muziekschool en het conservatorium ontstaan uit initia-
te Driebergen
tieven van Toonkunst Utrecht. Het koor bestaat 180 jaar,
Website
www.toonkunst-utrecht.nl
plaats in het Utrechtse muziekleven. Voor informatie over
Redactie
Ties Verkerk
het lidmaatschap kunt u contact opnemen met Emmy
Annemieke de Voogd
[email protected]
Theron Mulder (zie colofon).
Jaap van Vredendaal
Lex de Wever
maar blijft verrassend jong en vervult een belangrijke
[email protected]
[email protected] [email protected]
Vrienden van Toonkunst De Stichting Vrienden van Toonkunst steunt de activitei-
Bestuur Stichting Vrienden van Toonkunst
ten van de Vereniging Toonkunstkoor Utrecht door het
Herman Kernkamp
voorzitter
werven en beschikbaar stellen van financiële middelen.
Ghislaine Dolmans
vice-voorzitter
Vriend van Toonkunst bent u al voor 25 euro per jaar.
Bettina Tuinstra
secretaris
Daarvoor ontvangt u tijdige uitnodigingen voor de concer-
Lex de Wever
penningmeester
ten zodat u van goede plaatsen verzekerd kunt zijn, ontvangt u tweemaal per jaar Toonkunststemmen en wordt
Contactadres Stichting Vrienden van Toonkunst
u uitgenodigd voor lezingen en openbare repetities. Voor
Lex de Wever, Weesdijk 7, 4132 BK Vianen 0347 372541
bedrijven bestaat een speciaal donateurschap. Voor meer
Gironummer 3005146 t.n.v. penningmeester te Vianen
informatie kunt u contact opnemen met Lex de Wever (zie colofon).
ToonkunstStemmen
verschijnt 2x per jaar
Abonnementen en
Toonkunst Utrecht
adreswijzigingen
Postbus 713 3500 AS Utrecht
Vormgeving
[email protected]
Reproductie
De Kopijwinkel-Utrecht
