40 |
Tijdschrift Taal, jaargang 1, nummer 2
Sturen op resultaten met de Cito-toetsen technisch lezen Een van de nieuwste paradepaardjes in het onderwijsbeleid is ‘opbrengstgericht werken’. Er moet in het onderwijs op resultaten gestuurd en het liefst ‘data-driven’ en ‘evidence-based’ gewerkt worden. Basisschoolleerkrachten worden daar knap onzeker van. Hun wordt gevraagd om de trendanalyses van hun klas mee te nemen naar hun functionerings- en beoordelingsgesprekken en daardoor kijken ze steeds vaker naar wat er precies in de toets gevraagd wordt. Het lijkt ze niet verkeerd daar in hun onderwijs toch eens wat meer rekening mee te houden. En zo gaat de toets het onderwijsaanbod bepalen, in plaats van – zoals het hoort – dat de toets gebruikt wordt om de vorderingen in het onderwijs te monitoren. Auteur: René Berends
41 |
Het is begrijpelijk dat deze ontwikkelingen doorwerken in hoe er naar toetsuitslagen gekeken wordt. Zo hoorde ik onlangs een verhaal over een meisje, dat in groep 6 zat en al op AVI-9 las. Niets mis mee, zou je zeggen. Het meisje verslond boeken, had zelfs alle Harry Potters al gelezen. Toch kregen de ouders te horen dat de juf zich
Sturen op resultaten met de Cito-toetsen technisch lezen
“In het onderwijs en de wijze van toetsing gebeurt iets onnatuurlijks. Lessen begrijpend lezen, technisch lezen en leesplezier zijn strikt gescheiden.”
zorgen maakte. Het kind was op de DrieMinuten-Toets (DMT) achteruitgegaan. Ze
beaamd: “Strikt genomen is het technisch le-
à 350 woorden per minuut, al kan het heel
had bij het hardop lezen van rijtjes woor-
zen geen doel op zich, maar kan het worden
wat sneller. Wereldkampioen snellezen,
den geen A- maar een B-score behaald.
beschouwd als een voorwaardelijke activiteit
Sean Adam, komt tot 3800 woorden. En
Cito-leestoetsen lijken krachtige instru-
voor het begrijpen van geschreven tekst.”
dan begrijpt hij ook nog alles wat hij leest.
menten voor hen die in het (technisch)
In het onderwijs en de wijze van toetsing
Beginnende lezers lezen anders. Zij kijken
leesonderwijs willen sturen op resultaten.
van het lezen gebeurt iets onnatuurlijks.
als het ware door een sleutelgat naar let-
Maar is het verhogen van opbrengsten op
Lessen begrijpend lezen, technisch lezen
ters en lezen letter voor letter, woord voor
basis van toetsuitslagen –‘data-driven’ – wel
en leesplezier zijn strikt gescheiden. En
woord. Maar door instructie en het maken
wenselijk? We concluderen in dit artikel:
omdat toetsontwikkelaars bij het maken
van leeskilometers wordt dit proces gelei-
sturen op resultaten: doen! Sturen op alleen
van toetsen het één-doel-één-toetsprincipe
delijk geperfectioneerd.
de Cito-scores: niet doen! Het lijkt namelijk
hanteren – anders kunnen ze geen valide
niet zo verstandig – zoals sommigen tegen
toetsen maken – wordt deze scheiding ook
Er zijn zeker vijf verschillen te noemen
ongenode gasten een sticker op de deur
in de toetsen strikt gehandhaafd.
tussen ervaren en beginnende lezers:
plakken met een afbeelding van een hap-
Die scheiding is lastig voor leerlingen. Die
grage Dobermann en de tekst: Hier waak ik!
willen namelijk altijd begrijpen wat ze
– dat scholen figuurlijk gesproken een Cito-
lezen. Maar het is ook lastig voor toetsont-
verschillende leesdoelen kunstma-
sticker op hun deur plakken met de tekst:
wikkelaars. Bij het maken van toetsen voor
tig gescheiden leesmomenten. Als er
Hier waakt Cito over de leeskwaliteit!
technisch lezen scheiden zij (noodgedwon-
technisch, vaak hardop en ‘mooi op
In dit artikel wordt deze gedachte uitge-
gen) kunstmatig wat niet te scheiden is. Le-
toon’ gelezen moet worden, mag er niet
werkt voor de toetsen technisch lezen.
zen is niet ‘barking at print’ of ‘decoderen
gestopt en teruggelezen worden, iets
Eenzelfde redenering is te volgen voor
met het verstand op nul’, ook al hebben we
wat vaardige lezers juist wel doen om
andere vakken en (taal)domeinen.
daar het begrip ‘technisch lezen’ voor be-
een tekst te kunnen begrijpen. Maar dat
dacht, maar dat is wel wat de Cito-toetsen
hoeft bij technisch lezen niet. Toch zullen
technisch lezen proberen te meten.
leerlingen, om ervaren lezers te worden,
Lezen Het Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal omschrijft het woord lezen ook als verzamelen, zoals boeren na
1. Voor basisschoolleerlingen zijn er voor
moeten leren de leessnelheid en mate
Kenmerken van een geautomatiseerd leesproces
van leesnauwkeurigheid af te stemmen op de mate waarin ze de tekst begrijpen, volgens het principe ‘snel waar het kan en langzaam waar het moet’.
het oogsten de op het land achtergebleven
Hoe ziet het lezen er bij ervaren lezers uit?
aren lezen. En dat is eigenlijk wat lezen is:
Bij hen maken de ogen sprongetjes
2. Ervaren lezers zijn stillezers, basisschoolleerlingen vaak hardoplezers.
verzamelen van verhalen, informatie en
–chunks– over de tekst en tijdens de
Hardop lezen is echter onnatuurlijk
taal. Het gaat dus niet om het decoderen
tussenliggende fixatiemomenten wordt
en ineffectief. Een mond praat veel
sec, maar gelijktijdig om begrip en ook om
de tekst gescand. Hoe groter de chunks
minder snel (180 woorden per minuut)
het beleven van plezier aan de activiteit. In
en hoe minder de ogen terugkijken in de
dan ogen kunnen scannen! Het stil-
de verantwoording van de DMT en de AVI-
tekst, hoe sneller de lezer leest. Dat gaat
lezen heeft echter de handicap dat
toets (Cito, 2009, p. 9) wordt dit door Cito
met een gemiddelde snelheid van zo’n 250
het oncontroleerbaar is. En omdat
42 |
Tijdschrift Taal, jaargang 1, nummer 2
“Voor ervaren lezers is lezen altijd een betekenisverlenend proces.”
In het volgende deel van dit artikel wordt stilgestaan bij de vraag in hoeverre de Citotoetsen voor technische leesvaardigheid meten in welke mate leerlingen ervaren lezers zijn en in hoeverre de toetssetting bij deze
leerkrachten graag controleren, laten
door ervaring rijk kunnen ze op basis
toetsen goede representaties zijn van wat
ze veel verklankend lezen. Perfetti
van verwachtingen betekenisvoorspel-
leerlingen in het leesonderwijs tegenkomen.
(1985, p. 90) geeft de misvatting goed
lingen doen.
weer: “Decoding does not mean saying
Dit voorspellend, ‘radend lezen’ is voor
a word aloud. Saying a word aloud is
goede lezers niet een leesprobleem, maar
a measure of decoding; it is not the
een efficiënte werkwijze. Hier geldt im-
process of decoding.”
mers een belangrijk principe van efficiënt
Het is waar dat in de aanvankelijke
lezen: de snelste manier is niet lezen.
Beginnende lezers moeten ervaren lezers
leesfase het hardop lezen belangrijk
Leerlingen die zwak decoderen en
worden en daar wordt in het onderwijs
is voor het onder de knie krijgen van
minder accuraat en vlot lezen hebben de
uiteraard veel aandacht aan besteed. Het
het proces, maar na groep 4 kan dit
neiging de context (meer) te gebruiken.
liefst wordt de techniek snel geleerd, zodat
gestopt worden. Dan is een snelheid
Stanovich (2000) heeft aangetoond dat
deze geen moeilijkheden meer oplevert en
bereikt waarbij de ogen als het ware
deze leerlingen hun gebrekkige deco-
er voldoende ‘megabyte geheugenruimte’
door de geluidsbarrière gaan. Alleen
deervaardigheid tot op zekere hoogte
vrij is om over de inhoud van de tekst na
voor een enkel controlemoment en
zelfs compenseren door gebruik te
te kunnen denken.
voor vormen van voordrachtslezen is
maken van de context. Toch wordt de
Om die ontwikkeling te kunnen monito-
hardop lezen dan nog zinvol.
radende leesstrategie meestal gezien als
ren gebruiken de meeste scholen toetsen.
Het hardop lezen blijft overigens bij
een inadequate strategie. Dat is dus niet
Daarvoor schrijft de onderwijsinspectie
veel ervaren lezers als een ‘residu’
(helemaal) correct. Ervaren lezers maken
formeel geen toetsen voor, maar eist wel
achter. Zij kennen een vorm van ‘inner
juist gebruik van deze strategie, maar
het gebruik van goede, dat wil zeggen
speech’, lezen zichzelf met een inner-
wel vanuit de zekerheid, dat er (bijna)
COTAN-genormeerde, toetsen. Dat zijn
lijk stemmetje voor. Dit wordt ook wel
altijd goed geraden wordt wat er staat.
toetsen met voldoende psychometrische
subvocaliseren genoemd.
kwaliteiten, die meten wat ze pretenderen 5. Voor ervaren lezers is lezen altijd een
3. Fluency is een kenmerk van een geauto-
Vier Cito-toetsen voor technische leesvaardigheid
(validiteit) en die bij verschillende metin-
betekenisverlenend proces. Voor
gen dezelfde uitkomsten bieden (betrouw-
matiseerd leesproces. Het maakt dat le-
hen staat de inhoud centraal. Het is
baarheid) (COTAN, 2009).
zers accuraat, snel en makkelijk (vloei-
daarom onnatuurlijk en kunstmatig
Aan die eisen voldoen maar weinig toet-
end) teksten lezen die uit samenhangende
om technisch lezen voor beginnende
sen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat
zinnen bestaan. In zo’n ‘lekkerlezenflow’
lezers zo strikt te scheiden. Het valt
de meeste scholen de Cito-toetsen voor
verloopt het decoderen niet spellend, stot-
ook niet te scheiden, want zelfs bij dat
technische leesvaardigheid gebruiken.
terend en/of hakkelend en hoeft er niet bij
technisch lezen is de laatste stap toch
Die toetsen meten wat ze pretenderen en
voortduring teruggelezen te worden.
altijd de vraag wat er gelezen is. Er
leveren betrouwbare uitkomsten.
Leessnelheid wordt vaak als maat
is ook sprake van een nauwe relatie
Waarom dan toch die zorgen over het sturen
voor fluency gebruikt, al gaat het om
tussen techniek en begrip. Ervaren
op resultaten als voor het bepalen van die
verschillende zaken.
lezers voeren hun leessnelheid op bij
resultaten de Cito-toetsen gebruikt worden?
hoogfrequente, bekende woorden.
Het probleem zit hem in hoe technische
4. Goede lezers lezen hypothesevormend
Laagfrequente en onbekende woorden
leesvaardigheid in de toetsen gedefinieerd
en -toetsend. Ze maken gebruik van
vertragen juist het decodeerproces. Dat
en geoperationaliseerd wordt. De toetsen
kennis over de betekenis van woorden
is goed te zien bij De Klepel, een woord-
zijn valide en meten dus wat ze preten-
en zinnen (semantische context) en de
leestoets met pseudowoorden. Eenzelfde
deren, maar de gehanteerde definities
grammatica (syntactische context). En
gedachtegang is te geven op zinsniveau.
omvatten niet de volle rijkdom van het
43 |
te toetsen domein. Daar schort het aan. Technisch lezen is (veel) meer dan hoe het in de toets geoperationaliseerd is. Bovendien worden leerlingen bij de toetsafname in situaties gebracht die onnatuurlijk zijn, niet vertrouwd en die weinig van doen
Sturen op resultaten met de Cito-toetsen technisch lezen
“Zelfs rijtjes losse woordjes kunnen niet met het verstand op nul gedecodeerd worden.”
hebben met de natuurlijke leessituatie waarin leerlingen in de klas lezen. Soms
dien kan er geen gebruik worden gemaakt
velen is AVI met haar systeem van niveau-
wordt voor dit probleem de vage term
van contextinformatie (semantisch en/
of groepslezen en de indeling van boeken
‘ecologische validiteit’ gebruikt.
of syntactisch) om tekstvoorspellingen te
in moeilijkheidsgraad synoniem voor
doen, iets dat een kind juist moet leren
technisch lezen. Zeg ‘technisch lezen’ en
Dit probleem van de operationalisering
om uit te groeien tot een vaardige lezer.
horden leerkrachten roepen ‘AVI’.
van het (sub)domein technisch lezen en de
En al gaat het de toetsontwikkelaars om
Toch is technisch lezen niet wat AVI ons
onnatuurlijkheid van de toetssetting wordt
het toetsen van technisch decoderen, de
voorhoudt dat het is. De operationalise-
hieronder voor de vier Cito-toetsen tech-
woordjes zijn niet betekenisloos, waardoor
ring van het begrip technische leesvaar-
nisch lezen afzonderlijk uitgewerkt.
betekenis interfereert bij het decoderen.
digheid gaat wel uit van het lezen van
De toetsontwikkelaars zullen dat moeten
teksten, maar die moeten hardop en zo
beamen. In tegenstelling tot de makers
snel mogelijk en met zo weinig mogelijk
van de oude eenminuuttoets hebben zij
fouten gelezen worden. Begrijpen hoeft
namelijk gekozen voor frequente woor-
niet en dat stelt de toetsontwikkelaars voor
Bij de DMT wordt technische leesvaardig-
den, een opmerkelijke keuze, als de toets
grote psychometrische problemen, want
heid gedefinieerd als het vlot en accuraat
‘slechts’ het vlot en accuraat verklanken
lezers willen teksten, nog meer dan bij
verklanken van losse woordjes van uiteen-
van woordjes moet meten. Maar zelfs
losse woordjes, nu eenmaal wel begrijpen
lopende moeilijkheidsgraad. De toets is
rijtjes losse woordjes kunnen niet met
en niet alleen maar hardop verklanken. Er
valide, want meet precies wat als leesvaar-
het verstand op nul gedecodeerd worden.
doen zich ‘begripsinterferentieproblemen’
digheid omschreven is.
Leerlingen zullen ze altijd willen begrijpen.
voor op woord- en zinsniveau. Onbegrepen
De omschrijving heeft echter weinig van
Dat zit in de aard van het leesproces.
woorden en tekstdeeltjes zaaien verwarring
De Drie-Minuten-Toets
doen met waar het bij het (technisch) lezen
en vertragen het leesproces. Zo wist bij de
op basisscholen om gaat. Kinderen moeten van een leeskaart met rijtjes frequente
oude AVI niemand meer wie Wubbo Ockels De AVI-toets
woorden die in moeilijkheid oplopen,
was, de hoofdpersoon van een van de toetsverhaaltjes. En ook al was het kennen van
hardop woordjes ‘blaffen’. En dat alles
De AVI-toets zegt te meten hoe goed
die man irrelevant voor de kwaliteit van het
buiten de klas, in een een-op-eensituatie
teksten van oplopende moeilijkheidsgraad
technisch lezen, het hakkelen van zo’n on-
met de toetsjuf, die de stopwatch in de
hardop kunnen worden verklankt. Er
bekende naam zorgde wel voor ruis bij het
hand heeft. Dus wordt er onder tijdsdruk
wordt naar vlotheid en accuratesse (nauw-
meten van de technische leesvaardigheid.
gelezen (zoveel mogelijk binnen een mi-
keurigheid) gekeken.
Inmiddels zijn bij de nieuwe toets voor dit
nuut) en gecontroleerd op fouten.
Terwijl de nieuwste handleiding de (hoge)
soort calamiteiten oplossingen voorzien.
Hoe herkenbaar is die toetssetting voor
ecologische validiteit van de AVI-toets
Een aantal fout gelezen woorden hoeft niet
leerlingen? Het is toch heel wat anders
roemt, moet toch ook hier gezegd worden
meegerekend te worden, zoals dromedaris,
dan het lezen van boekjes, zoals dat
dat wat er gemeten wordt niet correspon-
compagnie, Titanic en mzzl (?).
dagelijks in de klas gebeurt? En wat zegt
deert met de dagelijkse gang van zaken
Op zinsniveau spelen vergelijkbare proble-
het eigenlijk, als je heel snel rijtjes losse
in het leesonderwijs en dat de toetssetting
men. Hoe nieuwsgieriger leerlingen zijn naar
woordjes kunt zeggen? Wanneer heb je
onnatuurlijk aandoet.
de betekenis van de zin ‘Mijn vermetele broer
dat ooit nog nodig?
Al zullen veel leerkrachten dat niet direct
Jos bevindt zich op het dak van ons prieel’
Het hardop verklanken van losse woordjes
beamen. De (oude) AVI-toets heeft immers
(uit: toetskaart E6B), hoe meer het decodeer-
gaat in tegen het idee van fluency. Boven-
het statuur van het schoolkrijtje. En voor
proces daardoor vertraagt en hoe slechter de
44 |
Tijdschrift Taal, jaargang 1, nummer 2
score op de toets. En ook als leerlingen in de
ders zijn orthografisch nabije woorden, die
zorgpunt voor de onderwijspraktijk betreft
tekst iets grappigs zien en lachen in plaats
afvallen omdat ze syntactisch en/of seman-
het feit dat er vaak een grote discrepantie
van lezen, verslechtert dit de toetsscore.
tisch niet in de zin passen, bijvoorbeeld:
is tussen de AVI-niveaus die vastgesteld
Het lezen van de AVI-toetskaarten lijkt niet
raam, naar en maar. De maximale toetstijd
worden met de AVI-toets en die met de
op de alledaagse leessituatie waarin leer-
bedraagt vijftig minuten.
normtabellen van de Leestempotoets.
lingen proberen samenhangende teksten
De toetshandleiding roemt de collectieve
te lezen en begrijpen. Het hardop verklan-
afneembaarheid en de grote(re) ecologische
ken blijft onnatuurlijk, zeker als dat in
validiteit doordat de toets niet uitgaat van
een een-op-eensituatie met de leerkracht
het hardop verklanken van de tekst. Dat
gebeurt, buiten de klas, in een toetshok,
mag zo zijn, het technisch leesonderwijs in
In de bespreking is aangetoond dat tech-
met de stopwatch op tafel.
de klas is toch heel wat anders dan wer-
nische leesvaardigheid in de vier toetsen
kend in een toetsboekje, met een potlood
verschillend geoperationaliseerd is. Cito
in de hand, zinnetjes lezen en voortdurend
constateert dat zelf ook. In de afsluiting
bedacht zijn op fout geschreven woordjes.
van de handleiding van de DMT en de AVI-
De toets Leestechniek (groep 3)
Discussie
De toets staat ook haaks op het werken aan
toets (Cito, 2009, p. 6) wordt de volgende
De Cito-toets Leestechniek is bedoeld voor
fluency. Als lezen het in gesprek gaan met
tabel gegeven, met een onderscheid in
groepsgewijze afname in groep 3. De toets
een tekst is, wordt dat gesprek op een irri-
gevraagd leerlinggedrag en toetsmateriaal.
bestaat uit meerkeuze-items en kent geen
terende en belemmerende manier voortdu-
tijdslimiet. De kinderen moeten bij een
rend onderbroken door het moeten kiezen
———————————————
plaatje de vier antwoordalternatieven lezen
uit antwoordalternatieven. Deze werkwijze
Gedrag/Toetsmateriaal Woorden
Teksten
en het goede woordje kiezen. Daarbij zijn de
gaat in tegen de natuurlijke gerichtheid van
Stillezen
Leestechniek
Leestempo
grondwoorden hoogfrequent en worden de
de lezer, die probeert een tekst te begrijpen.
Hardoplezen
DMT
Avi
gebruikte afbeeldingen door kinderen als re-
En omdat lezen begrijpen is, levert ook
———————————————
presentaties van de grondwoorden herkend.
deze toets voor technische leesvaardigheid
De toetssituatie herkennen kinderen niet.
problemen op voor taalzwakke kinderen
De toetsen verschillen onderling in hoe
Slechts een enkele keer komen in werk-
met een gebrekkige woordenschat. De toets
technisch lezen gemeten wordt. Maar
boekjes soortgelijke items voor. Het gaat
is minder valide naarmate de leerlingen
belangrijker is het verschil tussen de
bij de toets wel om stillezen, maar weer
taalzwakker zijn. Zij lopen het risico niet-
toetssetting en de onderwijspraktijk en de
niet om fluency, omdat er losse woordjes
acceptabele scores te behalen. In de hand-
operationalisering van technische lees-
gelezen moeten worden.
leiding van de oude versie wordt daarover
vaardigheid en het leesonderwijs zoals dat
En hoewel het een toets is voor technisch
aangegeven dat ‘de toets voor kinderen met
op scholen gegeven wordt.
lezen kunnen taalzwakke leerlingen
een (te) zwakke taalvaardigheid ongeschikt
problemen ondervinden als ze de beteke-
(is) om ermee de technische leesvaardig-
Bij de toetssetting zijn er bij de vier toetsen
nis van afbeeldingen en woorden als haan
heid te toetsen, omdat … de zwakke woor-
verschillen geconstateerd. Meestal moe-
en kip, bijl, das, doel, bonzen, vormen en
denschat van de leerlingen interfereert.’
ten leerlingen onder tijdsdruk en met een
poortje niet kennen of herkennen.
Deze opmerking is overigens in de nieuwe
tijdslimiet hardop een tekst lezen en wordt er
handleiding weggelaten.
individueel getoetst, buiten het vertrouwde klaslokaal. De aantallen fouten worden
De toets Leestempo
Over de toets worden meer vragen gesteld.
geteld. Bij twee toetsen is er sprake van een
Zo zou de Leestempotoets ook spelling-
klassikale afname. Het toetsmateriaal bestaat
De Cito-toets Leestempo is een klassikaal
vaardigheid toetsen, althans leerlingen die
uit losse woordkaarten of losse kaarten met
afneembare stilleestoets voor de groepen 3
snel goed gespelde woorden en woordbeel-
teksten, in twee gevallen zijn er toetsboekjes
tot en met 8 en bestaat uit een aantal lees-
den herkennen, bevoordelen. De gekozen
met meerkeuzeopdrachten. Bij één toets, de
teksten, waarbij om de circa tien woorden
toetsvorm zou sommige leerlingen onder
AVI-toets, moet er doorgegaan worden met
uit drie antwoordalternatieven het goede
tijdsdruk tot de foute strategie van ‘item-
het lezen van steeds moeilijker teksten tot
item onderstreept moet worden. De aflei-
hopping’ aanzetten. Maar het grootste
aan het ‘frustratieniveau’.
45 |
Bij al deze kenmerken van de toetssetting is overduidelijk dat deze niet corresponderen met de dagelijkse praktijk van het leesonderwijs, waarbij kinderen vooral in leesboekjes allerlei betekenisvolle teksten lezen en op allerlei speelse manieren met
Sturen op resultaten met de Cito-toetsen technisch lezen
“Toetssituaties hebben vaak weinig van doen met wat we in het onderwijs als zinvol ervaren.”
leesmaterialen oefenen. is echter dat er nooit toetsen ontwikkeld
Tot slot is het (alleen) varen op het kompas
Om valide te kunnen toetsen is er gekozen
kunnen worden die de volle rijkdom van
van de Cito-toetsen ook onwenselijk, omdat
voor heel gerichte operationaliseringen
het leesonderwijs zullen weerspiegelen.
er groepen risicoleerlingen zijn die proble-
van het domein (technisch) lezen. Het gaat
Dat is op zich niet erg, als de onderwijs-
men kunnen ondervinden met de manier
daarbij om accuratesse en snelheid bij het
praktijk met wijsheid de toetsen weet te
waarop er met de Cito-middelen getoetst
lezen van woorden en/of teksten. In twee
gebruiken. Maar helaas gebeurt dat niet
wordt. Leerlingen met faalangst en logope-
gevallen moet er hardop gelezen worden,
en wordt aan toetsen meer belang toege-
dische problemen (mondmotoriek, slechte
in de twee andere gevallen stil gelezen.
dicht dan goed is.
articulatie of ademhaling, sommige dialect-
Die operationaliseringen zijn bij lange na
sprekers en kinderen die slecht verstaanbaar
niet dekkend voor wat er in het leeson-
Dit alles betekent dat scholen die streven
spreken) kunnen grote moeite ondervinden
derwijs gebeurt. En al zouden scholen alle
naar hogere leesprestaties en dat willen
bij het hardop, onder tijdsdruk moeten lezen.
toetsen gelijktijdig gebruiken, dan nog is
bewijzen met toetsscores, een probleem
Toetsen met plaatjes kunnen problemen
er maar sprake van een matige dekking.
hebben. Er is weliswaar niets mis met het
veroorzaken voor leerlingen met perceptuele
Onze professionaliteit of – zo u wilt – onze
verhogen van de effectiviteit en de efficiency
problemen, voor autistische leerlingen en
onderwijskundige intuïtie heeft ons dat
in het leesonderwijs en ook niet met het
voor leerlingen met NLD, die liever eerst een
natuurlijk allang verteld. Toetssituaties
sturen op leesresultaten, maar er zit wel een
verhaaltje horen, en voor leerlingen met een
hebben vaak weinig van doen met wat we
keerzijde aan het definiëren van die leesre-
zwakke ruimtelijke oriëntatie of detailwaar-
in het onderwijs als zinvol ervaren.
sultaten in termen van toetsuitslagen op de
neming. Het is goed zich bewust te zijn dat
Als technisch lezen het zo snel mogelijk
genoemde leestoetsen.
er ‘leesproblemen’ zijn, die weinig met het
hardop ‘blaffen’ tegen rijtjes woorden zou
De Cito-toetsen technisch lezen meten min-
lezen zelf van doen hebben, als wel met de
zijn, dan was de DMT een uitermate ge-
der dan wat in het onderwijs gedacht wordt
manier waarop er getoetst wordt.
schikte toets om die vaardigheid te meten.
dat ze meten. Technische leesvaardigheid
Maar daar gaat het bij het lezen niet om.
is op een (zeer) beperkte manier geopera-
René Berends is docent Nederlands aan
Het gaat wel om het begrijpen van een
tionaliseerd. Willen schoolteams sturen op
de lerarenopleiding basisonderwijs
tekst. Zelfs bij technisch lezen is er altijd
leesresultaten dan is er naast het gebruik
Saxion Hogeschool in Deventer
de focus op het begrip en interfereert het
van de toetsen meer nodig.
decoderen met begrijpend lezen, woorden-
Leerkrachten zullen, naast de enkele objec-
schat en soms zelfs met spelling (woord-
tieve meetmomenten per jaar wanneer de
beeld). Daarom is het onderscheiden van
toetsen gebruikt worden, veel vaker gebruik
technisch lezen kunstmatig.
moeten maken van wellicht wat minder ob-
Literatuur Cito (2009). De DMT en AVI. Arnhem: Cito.
jectieve, maar zeker zeer waardevolle meetDit probleem komt voort uit het één-doel-
instrumenten als observaties en diagnosti-
COTAN (2009). Documentatie van tests en testre-
één-toetsprincipe, dat psychometrisch no-
sche gesprekjes met leerlingen. Want met
search in Nederland. Amsterdam: Boom.
dig is om valide toetsen te maken. Zou Cito
die instrumenten zal een veel rijker beeld
een toets ontwikkelen waarmee meerdere
van de leesontwikkeling opgebouwd kunnen
Perfetti, C.A. (1985). Reading ability. New York:
aspecten gelijktijdig getoetst kunnen wor-
worden dan toetsen ooit zullen kunnen.
Oxford University Press.
den, dan is nooit precies na te gaan wat
Scholen kunnen daarbij experimenteren met
er gemeten wordt. Het zou afbreuk doen
het vastleggen van leesontwikkelingen in
Stanovich, K. E. (2000). Progress in Understan-
aan de validiteit van de toets. Het gevolg
portfolio’s van leerlingen.
ding Reading. The Guilford Press.
