6
Technisch lezen oefenen met een adaptieve leesapp Linda de Leeuw, Marco van de Ven, Marjolijn van Weerdenburg, Adam Lobel & Esther Steenbeek-Planting Behavioural Science Institute, Radboud Universiteit Nijmegen
Oefening baart kunst. Maar kinderen die lezen moeilijk vinden, oefenen niet graag en komen daardoor niet snel vooruit, waardoor lezen nog minder leuk wordt. Een leesoefening in de vorm van een game kan uitkomst bieden. Want gamen doen kinderen wél graag. Aan welke voorwaarden moet een lees-app dan voldoen om zowel de vaardigheden als de motivatie van de leerlingen te bevorderen? En werkt het? Terwijl steeds minder kinderen in hun vrije tijd
en dus weinig effectief. Waar computergames
lezen, wordt het spelen van computergames
de mogelijkheden van de digitalisering optimaal
steeds populairder (Tellingen et al., 2002).
benutten, doen educatieve apps dat lang niet
De kracht van deze games is dat ze kinderen
altijd. Ze zijn bijvoorbeeld niet meer dan een
intrinsiek weten te motiveren: ze gamen omdat
digitale versie van één soort oefening, passen
ze het zelf leuk vinden, niet omdat het moet.
zich niet aan het niveau van de leerling aan of
Dat is precies wat leerkrachten en ouders met
zijn gewoonweg niet uitdagend.
een educatieve app willen bereiken: oefenen
Uit onderzoek is bekend dat er drie belang
omdat ze het willen, niet omdat het moet. In de
rijke principes zijn bij de ontwikkeling en
praktijk echter zijn deze apps nogal eens saai
beoordeling van educatieve apps: inhoudelijk
46
4W: Weten Wat Werkt en Waarom • Jaargang 3, nummer 4 – december 2014
47
Groep 2
Aantal
Leestijd in seconden
20
Figuur 1: Gemiddelde aantal gelezen niet-bestaande woorden per minuut. Groep 1 kreeg Letterprins (de on onderbroken lijn) gedurende de eerste periode (voor de kerstvakantie), groep 2 gedurende de tweede periode.
Le tte rp rin s
19 18 17 16
Groep 1
14
100 110 120 130
160
12
170
11
180
10 1e meting (oktober)
2e meting (december)
3e meting (maart)
goed oefenmateriaal, adaptiviteit en een moti
3. De derde taak is een categorisatietaak. Het
190
1e meting (oktober)
Groep 2
s
rin
erp
tt Le
ins
rpr
tte
Le
150
13
Figuur 2: Gemiddelde leestijd in seconden per interventiegroep (AVI). Groep 1 kreeg Letterprins gedurende de eerste periode, groep 2 gedurende de tweede periode.
Groep 1
140
Le tte rp rin s
15
90
2e meting (december)
3e meting (maart)
kinderen met korte woorden (zoals ‘man’ en ‘bak’)
Intrinsieke motivatie
verende opbouw en vormgeving. De leesapp
kind leest bijvoorbeeld het woord ‘koe’ en moet
en geleidelijk aan ook met langere woorden (zoals
Als kinderen een app leuk vinden, oefenen ze om-
Letterprins is in samenwerking met de Radboud
aangeven of dit woord bij de categorie ‘dier’
‘bomen’ en ‘herenfiets’). In de moeilijkere oefe-
dat ze het zelf willen en niet omdat het moet. Die
Universiteit volgens deze drie principes ontwik-
hoort. Deze taak traint vooral de betekenis van
ningen komen woorden met medeklinkerverdub-
intrinsieke motivatie maakt de kans op herhaald
keld. Om de effectiviteit van de app te toetsen, is
het woord.
beling (‘bommen’) en klinkerverenkeling (‘bomen’)
gebruik groter en kan ervoor zorgen dat kinderen
een onderzoek verricht onder leerlingen van twee
4. Bij de vierde taak beoordelen de kinderen de
aan bod, omdat deze regels erg lastig zijn en ex-
in dit geval lezen leuker gaan vinden. De vraag is
scholen voor speciaal basisonderwijs. Maar voor
woordbetekenis in de context van een zin.
tra oefening vergen (Steenbeek-Planting, 2012).
welke elementen die intrinsieke motivatie opwek-
we de resultaten daarvan beschrijven, gaan we
Het kind moet beoordelen of ‘de klok zwemt’
Om de uitdaging precies goed te houden is
ken. Hierover bestaan verschillende theorieën. De
eerst dieper in op de genoemde principes en hoe
een betekenisvolle zin is. Deze taak bevordert
de app ook adaptief. De flitsoefeningen bijvoor-
onderzoekers Deci en Ryan (2008) toonden aan
deze gestalte hebben gekregen in Letterprins.
het lezen met betekenis in zinnen of teksten.
beeld houden rekening met het leesniveau
dat relationele verbondenheid, competentie en
van de kinderen en hun voortgang. Zo past de
autonomie belangrijke basisbehoeftes zijn. In de
Evidence-based leesoefeneningen
Adaptiviteit
flitssnelheid zich na elke vier vragen aan: als het
app Letterprins zijn deze drie principes als volgt
De app Letterprins bevat verschillende evidence-
Om het leerproces optimaal te laten verlopen,
kind drie of vier goede antwoorden geeft, gaat het
vertaald:
based oefeningen om leesvaardigheden te trainen:
is het belangrijk dat de uitdaging precies goed
tempo omhoog. Bij drie of vier foute antwoorden
• Relationele verbondenheid wordt gestimuleerd
1. De eerste oefening is het koppelen van
is: er moet een balans zijn tussen uitdaging en
gaat het tempo omlaag. Bovendien zijn in de
doordat kinderen en ouders samen kunnen
klanken en letters. De kinderen krijgen een
frustratie (Vygotsky, 1978). In Letterprins worden
makkelijker oefeningen de woorden aangepast
spelen. Hierdoor krijgt het kind een gevoel van
letter of woord te zien op het scherm en
leesvaardigheden daarom stap voor stap, van
aan het leesniveau. Kinderen tot en met AVI-E3
waardering. De app is bedacht om thuis te
moeten deze verklanken terwijl het woord
makkelijk naar moeilijk, aangeboden. Aanvankelijk
kunnen namelijk beter oefenen met woorden die
op het scherm staat.
oefenen de kinderen met letters: eerst makke-
ze doorgaans goed lezen, terwijl kinderen met
2. De tweede taak is het flitsen: er komt kort een
lijkere letters (zoals ‘s’ en ‘v’) en daarna letters
een leesniveau AVI-M4 en hoger beter kunnen
leerd door sterren aan het eind van elke
letter of woord in beeld en het kind moet deze
en lettercombinaties die moeilijker zijn (zoals ‘j’
oefenen met woorden die ze vaak nog lastig
oefening en ieder spelniveau. Zo kunnen de
verklanken.
en ‘au’) (Noordenbos et al., 2012). Dan oefenen
vinden (Steenbeek-Planting, 2012).
kinderen hun resultaten zelf bijhouden en zien
48
gebruiken. • Het gevoel van competentie wordt gestimu-
49
waar ze goed in zijn. Om ook hun inzet te
Letter-tekenkoppeling
Motivatie
wanneer ze, naast het reguliere leesonderwijs,
belonen, kan een filmpje worden opgenomen
In de eerste plaats is gekeken naar het voor-
Het laatste resultaat betreft de motivatie: het lijkt
ook oefenen met Letterprins. Oefeningen die de
waarin een ouder, vriendje of leescoach een
lezen van niet-bestaande woorden zoals ‘woeg’.
of de kinderen in de vroege interventiegroep
leraar normaal gesproken aanbiedt, blijken ook
aanmoediging geeft. Hierin zijn boodschappen
In figuur 1 is te zien dat beide groepen meer
lezen leuker gaan vinden na het oefenen met de
effectief te zijn wanneer ze worden aangeboden
gericht op inzet (‘Je hebt echt hard gewerkt!’)
vooruitgang laten zien in de periode dat zij de
app. Dit valt op te maken uit antwoorden die zij
in een app. De aangeboden oefeningen sluiten
beter dan boodschappen gericht op prestatie
interventie ontvangen (de ononderbroken lijn).
gaven op stellingen over leesmotivatie, zoals ´Ik
naadloos aan bij de reguliere leesles en door het
(‘Wow, jij bent echt slim!’) (Dweck & Molden,
Als er niet geoefend wordt (de gestippelde lijn),
lees in mijn vrije tijd omdat ik lezen leuk vind´ (De
adaptieve karakter neemt de app een deel van
2005; Granic et al., 2014).
is er geen vooruitgang. Dit betekent dat oefenen
Naegel, 2012). Ook zal toepassing van de app in
het werk van de leraar over.
met Letterprins kinderen helpt om sneller en
thuissituatie naar verwachting de motivatie van de
Op basis van dit onderzoek is het echter niet
zelf controle hebben over het spel. Kinderen
beter klank-tekencombinaties te maken, maar
kinderen ten goede komen, omdat dit de rela-
mogelijk om te bepalen welke factor precies
kunnen op elk spelniveau of level zelf kiezen in
dat wanneer er gestopt wordt met oefenen, er
tionele verbondenheid stimuleert (Deci & Ryan,
bijdraagt aan de verschillende effecten (de
welke volgorde ze de opdrachten willen spelen.
ook geen vooruitgang meer is.
2008). De groep SBO-leerlingen was echter te
evidence-based oefeningen, de adaptiviteit of de
klein om deze effecten te kunnen valideren en
motivatie-elementen). Ook blijft het onduidelijk of
Lezen bestaande woorden
hiervoor is dus meer onderzoek nodig met grotere
de leesmotivatie bevorderd wordt en hoe ouders
Daarnaast is gekeken naar het voorlezen van
leerlingenaantallen.
hierin kunnen bijdragen. Letterprins laat wel
• Autonomie wordt gestimuleerd doordat kinderen
Ook is het altijd mogelijk om eerder behaalde levels opnieuw te spelen.
Principes getest
bestaande Nederlandse woorden. Hier was geen
zien dat het mogelijk is om wetenschappelijke
Om te bepalen of een app opgebouwd volgens
effect van het gebruik van Letterprins; er was
Een eerste stap
deze drie principes tot betere leesprestatie en
geen sprake van transfer. Dat wil zeggen dat
Uit het onderzoek blijkt dat SBO-leerlingen
het oefenen ermee de leesvaardigheid van de
een grotere leesmotivatie leidt, is een onderzoek
het oefenen met een beperkt aantal bestaande
vooruit gaan op technische leesvaardigheden
betreffende leerlingen bevordert.
afgenomen bij twee scholen voor speciaal basis
woorden in de app geen effect heeft op het lezen
onderwijs (SBO). In totaal deden 60 leerlingen
van bestaande woorden in het algemeen.
principes effectief te vertalen in een app en dat
mee, die op het niveau van groep drie en groep vier lazen. Zij oefenden allemaal, naast het regu
Lezen op tekstniveau
liere onderwijs, gedurende vijf weken in totaal
In de derde plaats blijkt dat het oefenen met
negen keer vijftien minuten met de app Letter-
Letterprins kinderen helpt met de belangrijkste
prins. Eén groep deed dat voor de kerstvakantie
leesvaardigheid, namelijk het lezen van teksten.
Linda de Leeuw
(vroege interventie) en de andere groep na de
In figuur 2 is te zien dat kinderen van de vroege
Hoofdauteur
kerstvakantie (late interventie). Om het onder-
interventiegroep meer vooruit gingen wat betreft
[email protected]
zoek zo goed mogelijk te kunnen controleren,
leessnelheid bij het lezen van een tekst dan de
oefenden de kinderen met een begeleider en
late interventiegroep die nog niet met de app
niet met hun ouders. Hierdoor konden effecten
geoefend had. Dit effect bleef ook op de lange
van relationele verbondenheid niet getoetst
termijn zichtbaar. De vroege interventiegroep
Linda de Leeuw is als promovendus en docent
Marco van de Ven, Marjolijn van Weerdenburg,
worden. Uit het onderzoek blijkt dat de extra
bleef namelijk sneller teksten lezen na de
verbonden aan het Behavioural Science Institute
Adam Lobel en Esther Steenbeek-Planting
oefeningen een positief effect hadden op de
interventie, zoals blijkt uit de laatste meting. Dit
(BSI) van de Radboud Universiteit in Nijmegen.
maken deel uit van de onderzoeksgroep
leesvaardigheden van de SBO-leerlingen. We
laat zien dat het oefenen met Letterprins een
Het afgelopen jaar is zij betrokken geweest bij
‘Learning and Plasticity’ van het BSI, Radboud
onderscheiden vier resultaten:
blijvend effect kan hebben op de ontwikkeling
de effectmeting van Letterprins in het speciaal
Universiteit Nijmegen. De groep test interven-
van de leesvaardigheid op tekstniveau.
basisonderwijs.
tieprogramma’s om te bepalen wat de ideale
Marco van de Ven, Marjolijn van Weerdenburg, Adam Lobel & Esther Steenbeek-Planting Auteurs
omstandigheden zijn om te leren. 50
51
Wat we weten over educatieve lees-apps
Meer weten? Deci, E.L. & Ryan, R.M. (2008). Facilitating optimal motivation and psychological well-being across life’s domains. Canadian Psychology/Psychologie canadienne, 49(1), 14-23.
● Drie principes zijn belangrijk bij de ontwikkeling en beoordeling van educatieve lees-apps: inhoudelijk goede (evidence-based) oefeningen,
Dweck, C.S. & Molden, D.C. (2005). Self-theories: Their impact on compe-
adaptiviteit en motiverende opbouw en vormgeving.
tence motivation and acquisition. In A.J. Elliot & C.S. Dweck (Red.), Handbook of competence and motivation (pp. 122-140). New York, NY: Guilford Press.
● De lees-app Letterprins is volgens deze principes ontwikkeld. Granic, I., Nobel, A. & Engels, R.C.M.E. (2014). The benefits of playing video ● SBO-leerlingen die met de lees-app oefenden, verbeterden hun
games. American Psychologist, 69(1), 66-78.
vaardigheden op het gebied van letter-tekenkoppelingen en het lezen op tekstniveau.
Naeghel, J. de, Keer, H. van, Vansteenkiste, M. & Rosseel, Y. (2012). The relation between elementary students’ recreational and academic reading motivation, frequency, engagement, and comprehension: A self-determination theory perspective. Journal of Educational Psychology, 104(4), 1006-1021. Noordenbos, M. W., Segers, E., Serniclaes, W., Mitterer, H. & Verhoeven, L. (2012). Allophonic mode of speech perception in Dutch children at risk for dyslexia: A longitudinal study. Research in Developmental Disabilities, 33(5), 1469-1483. Steenbeek-Planting, E.G. (2012). Should reading errors be taken seriously in assessment and intervention? Proefschrift Radboud Universiteit Nijmegen. Tellingen, S., Alink, L. & Welp, P. (2002). De attractie van boek en computerspel: Een onderzoek onder scholieren. Amsterdam: Stichting Lezen. Vygotsky, L. (1978). Mind in society: The development of higher psychological functions. Cambridge, MA: Harvard University Press.
52
53
Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 3.0 Nederland. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.nl) De gebruiker mag: • Het werk kopiëren, verspreiden, tonen en op- en uitvoeren onder de volgende voorwaarden: Naamsvermelding. De gebruiker dient bij het werk de naam van Kennisnet en de naam van de auteur te vermelden. NietCommercieel. De gebruiker mag het werk niet voor commerciële doeleinden gebruiken. GeenAfgeleideWerken. De gebruiker mag het veranderde materiaal niet verspreiden als deze het werk heeft geremixt, veranderd, of op het werk heeft voortgebouwd. • Bij hergebruik of verspreiding dient de gebruiker de licentievoorwaarden van dit werk kenbaar te maken aan derden. • De gebruiker mag uitsluitend afstand doen van een of meerdere van deze voorwaarden met voorafgaande toestemming van Kennisnet. Het voorgaande laat de wettelijke beperkingen op de intellectuele eigendomsrechten onverlet. Dit is een publicatie van Stichting Kennisnet.
