Studentencursus Economisch recht. Academiejaar Jeroen De Mets

Studentencursus Economisch recht

Academiejaar 2009-2010 Jeroen De Mets

Inhoudsopgave

HOOFDSTUK I. INHOUD, BRONNEN EN GRONDSLAGEN VAN HET ECONOMISCH RECHT ................................................................. 1 AFDELING 1. BEGRIPOMSCHRIJVING ............................................................ 1 § 1 Inleiding ............................................................................................. 1 § 2 Definitie.............................................................................................. 1 § 3 Kenmerken.......................................................................................... 2 A. De grote rol van de overheid ........................................................... 2 B. Een specifieke regulerende methodiek ............................................ 2 C. Inhoudelijke evolutie van de regelgeving........................................ 2 D. Flexibliteit en instrumentaliteit ....................................................... 3 § 4 Reguleren of dereguleren? ................................................................. 3 A. Algemeen......................................................................................... 3 B. Herijken van wetgeving (Walter Van Gerven)................................ 3 C. Paralegale normen (‘soft law’) ........................................................ 4 § 5 Verwante rechtstakken ....................................................................... 4 A. Handelsrecht .................................................................................... 4 B. Internationaal en Europees economisch recht ................................. 4 AFDELING 2. DE BRONNEN VAN HET ECONOMISCH RECHT.......................... 4 § 1 Internationale bronnen....................................................................... 4 § 2 Nationale bronnen.............................................................................. 4 A. Algemeen......................................................................................... 4 B. Beleidsovereenkomsten ................................................................... 5 AFDELING 3. ECONOMISCH GRONDSLAGENRECHT ...................................... 6 § 1 Overzicht ............................................................................................ 6 § 2 Het gelijkheidsbeginsel ...................................................................... 6 A. De publiekrechtelijke strekking....................................................... 6 1. Algemeen ..................................................................................... 6 2. Arrest Lemmens ........................................................................... 6 3. Arrest Biorim................................................................................ 6 4. Tabaksarrest ................................................................................. 7 5. Arbitragehof 22 januari 2003 ....................................................... 7 6. GwH 19 maart 2009 ..................................................................... 7 B. De privaatrechtelijke strekking........................................................ 7 § 3 Bescherming van het eigendomsrecht ................................................ 8 § 4 De bevoegdheidsverdeling ................................................................. 8 § 5 De vrijheid van handel en nijverheid ................................................. 8 A. Algemeen......................................................................................... 8 B. Publiekrechtelijke strekking ............................................................ 9 1. Algemeen ..................................................................................... 9 2. Arrest Bernaerts............................................................................ 9 Studentencursus Economisch Recht

i

Inhoudsopgave

3. R.v.s. 16 maart 2006..................................................................... 9 4. R.v.S. 11 januari 2007................................................................ 10 5. Tabaksarrest ............................................................................... 10 C. De privaatrechtelijke strekking...................................................... 11 1. Algemeen ................................................................................... 11 2. Het niet-concurrentiebeding bij de overdracht van een handelszaak........................................................................................ 11 3. Niet-concurrentie als bestuur of aandeelhouder......................... 11 4. Exclusiviteitsovereenkomsten en de Wet van 19 december 2005 12 5. Boycotactie................................................................................. 13 6. Verkoopsweigering .................................................................... 13

HOOFDSTUK II. DE ONDERNEMING............................................ 14 AFDELING 1. DE ONDERNEMING ALS RECHTSSUBJECT .............................. 14 AFDELING 2. DE ONDERNEMING ALS RECHTSOBJECT ................................ 14 § 1 Ondernemingseigendom, ondernemingsbelang en continuïteit van de onderneming .............................................................................................. 14 § 2 Continuïteit van de onderneming ..................................................... 15 § 3 Aanduiding van een voorlopig bewindvoerder ................................ 15 § 4 Bedrijfsbezetting en productie en verkoop in eigen beheer ............. 16 § 5 Interne structuur van de onderneming ............................................. 16 A. Toebedeling van het ondernemingsvermogen............................... 16 1. Probleemstelling......................................................................... 16 2. Vormen....................................................................................... 17 3. De wet betreffende werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen ..................................................... 18 B. Verdeling van de zeggenschap ...................................................... 18 1. Tussen de algemene vergadering en raad van bestuur ............... 18 2. Monisme vs. dualisme................................................................ 18 AFDELING 3. CONCENTRATIE VAN ONDERNEMINGEN ............................... 19 § 1 Doelstellingen .................................................................................. 19 § 2 Concentratietechnieken.................................................................... 19 A. Juridische concentratie door middel van een fusie of splitsing..... 19 1. Algemeen ................................................................................... 19 2. fusie door overneming................................................................ 20 3. Fusie door oprichting ................................................................. 20 4. Juridische concentratie door middel van splitsing ..................... 20 B. Inbreng van algemeenheid of van een bedrijfstak ......................... 20 C. Economische fusies ....................................................................... 20 § 3 Controle op de concentratievorming................................................ 21 Studentencursus Economisch Recht

ii

Inhoudsopgave

A. Inleiding......................................................................................... 21 B. Krachtlijn van de Europese regeling ............................................. 21 1. Wanneer is er concentratie? ....................................................... 21 2. Procedure en onderzoek ............................................................. 22 3. Verwijzing.................................................................................. 22 AFDELING 4. OVERHEIDSONDERNEMINGEN .............................................. 22 § 1 Inleiding ........................................................................................... 22 § 2 Definitie............................................................................................ 23 § 3 Typologie.......................................................................................... 23 A. Juridisch......................................................................................... 23 B. Naar activiteit ................................................................................ 23 § 4 Hervormingen .................................................................................. 24 § 5 Privatisering..................................................................................... 24

HOOFDSTUK III. DE WHPC ............................................................ 25 AFDELING 1. INLEIDING ............................................................................. 25 AFDELING 2. DEFINITIES (ART. 1 WHPC).................................................. 26 § 1 Algemeen .......................................................................................... 26 § 2 Producten ......................................................................................... 26 § 3 Diensten............................................................................................ 26 A. Algemeen....................................................................................... 26 B. Homogene diensten ....................................................................... 27 § 4 Verkoper ........................................................................................... 27 § 5 Consument........................................................................................ 27 § 6 Werkdagen........................................................................................ 27 AFDELING 3. VOORLICHTING VAN DE CONSUMENT: PRIJSAANDUIDING (ART. 2-6 WHPC) .......................................................................................... 28 § 1 § 2 § 3 § 4

Producten ......................................................................................... 28 Diensten............................................................................................ 28 Prijsaanduiding................................................................................ 28 Prijsverminderingen......................................................................... 29

AFDELING 4. BENAMING VAN OORSPRONG (ART. 16-21 WHPC) .............. 29 AFDELING 5. ALGEMENE BEPALINGEN BETREFFENDE DE VERKOPEN VAN PRODUCTEN EN DIENSTEN AAN DE CONSUMENT (ART. 30-39TER WHPC).... 29 § 1 Voorlichtingsverplichting................................................................. 29 § 2 Onrechtmatige bedingen .................................................................. 30 A. Inleiding......................................................................................... 30 B. Toepassingsgebied (art. 31 WHPC) .............................................. 30 C. De systematiek van art. 31-33 WHPC........................................... 30 Studentencursus Economisch Recht

iii

Inhoudsopgave

1. Art. 32 WHPC ............................................................................ 30 2. Art. 31 WHPC ............................................................................ 30 3. Absolute nietgheid...................................................................... 31 § 3 Verlenging van dienstenovereenkomsten ......................................... 31 § 4 Uitvoering van de overeenkomst ...................................................... 31 AFDELING 6. BEPAALDE HANDELSPRAKTIJKEN (GEREGLEMENTEERD OF VERBODEN) (ART. 40-92 WHPC)................................................................... 31 § 1 Verkoop met verlies.......................................................................... 31 A. Algemeen....................................................................................... 31 B. Soorten........................................................................................... 32 1. Verkoop met verlies in de eigenlijke zin (art. 40, lid 2 WHPC) 32 2. Geassimileerde verkoop met verlies (art. 40, lid 3 WHPC)....... 32 C. Bewijslast....................................................................................... 32 D. Uitzonderingen .............................................................................. 32 § 2 Aankondigingen van prijsverminderingen en prijsvergelijkingen (art. 42-45 WHPC) ............................................................................................ 33 A. Algemeen....................................................................................... 33 1. vergeljking met eigen prijzen..................................................... 33 2. Vergelijking met prijzen van concurrenten ................................ 34 B. Lancerings- of openingsprijzen ..................................................... 34 § 3 Uitverkopen (art. 46-48 WHPC) ...................................................... 34 § 4 Opruiming of solden (art. 49-53 WHPC)......................................... 34 A. Algemeen....................................................................................... 34 B. Periodes ......................................................................................... 35 C. Wetontswerp .................................................................................. 35 § 5 Gezamenlijk aanbod (art. 54-62 WHPC)......................................... 35 A. Definitie......................................................................................... 35 B. Problemen in het licht van de Europese regelgeving .................... 36 C. Uitzonderingen .............................................................................. 36 § 6 Waardebonnen (art. 63-68 WHPC) ................................................. 36 § 7 Openbare verkopen (art. 69-75 WHPC) .......................................... 37 § 8 Afgedwongen aankopen (art. 76 WHPC)......................................... 37 § 9 Overeenkomsten op afstand (art. 77-83undecies WHPC) ............... 37 A. Algemeen....................................................................................... 37 1. Definitie...................................................................................... 37 2. Verplichte vermeldingen ............................................................ 38 3. Verzakingstermijn ...................................................................... 38 4. Geen voorschot eisen ................................................................. 38 5. Levering ..................................................................................... 39 B. Kredietovereenkomsten ................................................................. 39 C. Diensten betreffende logies, vervoer, restaurantdiensten en vrijetijdsbesteding.................................................................................. 39 D. Financiële diensten op afstand ...................................................... 39 Studentencursus Economisch Recht

iv

Inhoudsopgave

1. Inleiding ..................................................................................... 39 2. Toepassingsgebied ..................................................................... 39 3. Informatieplichten ...................................................................... 39 4. Verzakingsrecht.......................................................................... 40 § 10 Verkopen buiten de onderneming van de verkoper (art. 86-92 WHPC)....................................................................................................... 40 A. Toepassingsgebied......................................................................... 40 B. Contractueel formalisme................................................................ 40 C. Verzakingsbeding .......................................................................... 41 AFDELING 7. RECLAME EN ONEERLIJKE HANDELSPRAKTIJKEN (ART. 9394/17 WHPC) 41 § 1 Definities (art. 93 WHPC)................................................................ 41 A. Reclame ......................................................................................... 41 B. Consument ..................................................................................... 41 C. Handelspraktijken .......................................................................... 41 § 2 Vergelijkende reclame (art. 94/1 WHPC) ........................................ 41 A. Definitie......................................................................................... 41 B. Voorwaarden ................................................................................. 41 § 3 Reclame en praktijken strijdig met de eerlijke gebruiken onder verkopers (art. 94/2-94quater WHPC)...................................................... 42 A. Reclame (art. 94/2 WHPC) ........................................................... 42 1. Algemeen ................................................................................... 42 2. Misleidende reclame .................................................................. 42 3. Niet-herkenbare reclame ............................................................ 43 4. Afbrekende reclame ................................................................... 43 5. Verwarringstichtende reclame.................................................... 43 6. Ontoereikende voorraad ............................................................. 43 7. Reclame die een verboden handelspraktijk in de hand werkt .... 43 B. Oneerlijke handelspraktijken tussen verkopers onderling (art. 94/3 WHPC) .................................................................................................. 43 1. Algemeen ................................................................................... 43 2. Stichten van verwarring ............................................................. 44 3. Wetsinbreuken in de uitoefening van het beroep ....................... 44 4. Parasitaire mededinging ............................................................. 44 5. Afwerven van cliënteel............................................................... 44 6. Afwerven personeel.................................................................... 44 C. Oneerlijke handelspraktijken jegens de consumenten (art. 94/494/11 WHPC) ........................................................................................ 44 § 4 Gemeenschappelijke bepalingen ...................................................... 45 A. Bewijslast inzake reclame ............................................................. 45 B. Commerciële communicatie .......................................................... 45 C. Aansprakelijkheid voor onrechtmatige reclame ............................ 46

Studentencursus Economisch Recht

v

Inhoudsopgave

HOOFDSTUK IV. DE PRIJZENWET ............................................... 47 AFDELING 1. ALGEMEEN ............................................................................ 47 AFDELING 2. TOEPASSINGSGEBIED (ART. 1, §1 PRIJZENWET) ................... 47 § 1 Ratione materiae .............................................................................. 47 § 2 Ratione loci ...................................................................................... 47 § 3 Ratione personae.............................................................................. 48 AFDELING 3. DE

NORMALE

PRIJS,

DE

MAXIMUMPRIJS

EN

DE

PROGRAMMAOVEREENKOMSTEN ................................................................... 48

§ 1 Algemene bepalingen ....................................................................... 48 § 2 De normale prijs als minimumnorm (art. 1, §2 Prijzenwet) ............ 48 § 3 De maximumprijs en maximumwinst: eenzijdige prijszetting van overheidswege (art. 1, §1 Prijzenwet) ....................................................... 49 A. Algemeen....................................................................................... 49 1. Principe....................................................................................... 49 2. Afwijkingen................................................................................ 49 3. Ratio ........................................................................................... 49 4. Verhouding tot WHPC ............................................................... 49 B. Prijsverhogingsaangifte ................................................................. 49 § 4 Programmaovereenkomsten: prijsbeheersing in onderling overleg 50 AFDELING 4. SANCTIONERING VAN INBREUKEN OP DE PRIJZENWETGEVING 50 § 1 Tijdelijke sluiting (art. 2, §5 Prijzenwet) ......................................... 50 § 2 Strafrechtelijke sancties (art. 5-11bis Prijzenwet)........................... 50 § 3 Schending van programmaovereenkomsten..................................... 50

HOOFDSTUK V. MEDEDINGINGSRECHT.................................... 51 AFDELING 1. INLEIDING ............................................................................. 51 AFDELING 2. EUROPA ................................................................................. 51 § 1 Inleiding ........................................................................................... 51 § 2 De basisbeginselen van de verordening 2003/1............................... 52 § 3 De verschillende kartelinstanties ..................................................... 52 § 4 Gevolgen in de praktijk .................................................................... 53 A. Self-assessment ............................................................................. 53 B. Wettelijke uitzondering ................................................................. 53 AFDELING 3. BELGISCHE WETGEVING: DE WET VAN 10 JUNI 2006............ 53 § 1 Definities (art. 1 WBEM) ................................................................. 53 A. Onderneming (art. 1, 1° WBEM) .................................................. 53 B. Machtspositie (art. 1, 2° WBEM).................................................. 54 Studentencursus Economisch Recht

vi

Inhoudsopgave

§ 2 Restrictieve mededingingspraktijken................................................ 54 A. Verboden kartelafspraken (art. 2 WBEM) .................................... 54 1. Algemeen ................................................................................... 54 2. Het begrip overeenkomst ........................................................... 55 3. het begrip Onderling afgestemde feitelijke gedraging ............... 55 4. Nietigheid van verboden kartelafspraken................................... 55 5. Parallelle toepassing van nationaal en communautair recht....... 55 6. Afschaffing de minimis-regel ..................................................... 56 7. Geldboeten en dwangsommen ................................................... 56 8. Clementieregeling ...................................................................... 56 B. Misbruik van machtspositie (art. 3 WBEM) ................................. 57 § 3 Concentraties ................................................................................... 57 A. Omschrijving ................................................................................. 57 B. Toepassingsdrempels..................................................................... 57 C. Aanmelding van concentraties....................................................... 57 D. Onderzoek van de concentratie ..................................................... 58 E. Art. 60 WBEM – het algemeen belang.......................................... 58 § 4 Organen............................................................................................ 58 A. De Raad voor de Mededinging...................................................... 58 B. De Algemene Directie Mededinging ............................................. 59


vii

Inhoud, bronnen en grondslagen van het economisch recht

Hoofdstuk I.

Inhoud, bronnen en grondslagen van het economisch recht Afdeling 1. Begripomschrijving §1

Inleiding

Principieel kan je het economisch recht op twee manieren benaderen. •

•

§2

De inductieve methode vertrekt vanuit een bepaalde rechtsvraag, en kijkt welke regels daarop van toepassing zijn. Dit is een pragmatische periode, die praktische problemen aanpakt (‘ik wil een vennootschap oprichten’). De deductieve methode, die vooral bij nieuwere rechtstakken wordt gehanteerd, vertrekt van de vaststelling dat er bepaalde maatschappelijke evoluties zijn, die tot nieuwe regels leiden. Het economisch recht ontstaat doordat de overheid steeds meer intervenieert in het economische leven.

Definitie

Het economisch recht is “het geheel van regelen van publiek recht en privaatrecht die er specifiek toe strekken de economische activiteit te organiseren met het oog op de verwezenlijking van een economische ordening en een economisch sturingsbeleid.” Deze definitie omvat een aantal elementen. •

•

Het economisch recht omvat zowel privaatrecht als publiek recht. In het privaatrecht zijn overheid en burger gelijk, maar in het publiek recht is er subordinatie aan de overheid. De organisatie van de economische activiteit omvat twee aspecten. Het ‘sturen’ van de economie het ingrijpen met de bedoeling bepaalde economische doeleinden te bereiken (zoals economische groei). Het ‘ordenen’ van de economie richt zich daarentegen op het creëren van een geordend economisch verkeer, waarbij tegenstrijdige belangen (zoals producent – consument) met elkaar verzoend worden. Daarbij kunnen bepaalde doelen worden nagestreefd, zoals consumentenbescherming. Sommige delen van het economisch recht, zoals mededinging, omvatten zowel sturende als ordenende elementen.


1


•

Het is tot slot ook belangrijk dat het gaat om een regel die specifiek de organisatie van economische activiteit tot doel heeft. Een regel die indirect een economische impact heeft (zoals een milieumaatregel) behoort niet tot het economisch recht.

§3

Kenmerken

A.

De grote rol van de overheid

De overheid speelt een grote rol in het economische leven,zowel als regelgever als economische actor.

B.

Een specifieke regulerende methodiek

Bepaalde methodologische aspecten zijn bijzonder: •

•

C.

Het economisch recht maakt veelvuldig gebruik van gelede wetgeving, waarbij de wetgever een algemeen kader vaststelt en bestuursorganen aanduidt die controle uitoefenen op deze regelgeving, maar die vaak beleid voeren. Daarbij kan hun bevoegdheid discretionair of gebonden zijn. Het economisch bestuur maakt daarbij vaak gebruik van oneigenlijke rechtsinstrumenten zoals omzendbrieven. Een voorbeeld is een omzendbrief naar de gemeentes uit 2005, waarbij instructies werden gegeven over het openbaar bod van Suez op Electrabel. Een ander voorbeeld zijn beleidsovereenkomsten (cf. infra).

Inhoudelijke evolutie van de regelgeving

De economische wetgeving maakt vaak gebruik van doelstellingen eerder dan met concrete rechtsregel. Dat heeft een invloed op de aard van de regelgeving. Er wordt vaak gebruik gemaakt van vage normen die ingevuld worden door de rechtspraak, zoals het “algemeen belang” of de “normale prijs”. Dat werd traditioneel ingevuld aan de hand van de ‘staat van de markt’, waarbij een prijs ook zou gevraagd worden door een handelaar in een gelijkaardige situatie. Recent vult de rechtbank deze begrippen echter meer uit vanuit een perspectief van mededinging. Een ander voorbeeld is het Europeesrechtelijke begrip “beperking van de mededinging”. Een café-uitbater was gebonden door een brouwerij-overeenkomst, en voerde aan dat de mededinging beperkt werd. In het Haeght II-arrest overwoog het EHJ dat één zo’n overeenkomst de mededinging niet beperkte, maar dat er in casu vele café-uitbaters door zo’n overeenkomst gebonden waren. Er was dus wel een beperking van de mededinging. Uiteindelijk kende commissie onder voorwaarden een groepsvrijstelling toe. Studentencursus Economisch Recht

2


D.

Flexibliteit en instrumentaliteit

In tegenstelling tot het burgerlijk recht wordt van het economisch recht geen duurzaamheid maar eerder flexibiliteit verwacht. Dat komt terug in de regelgevende methodiek (cf. supra) en de bevoegdheden die aan het bestuur worden toegekend. Immers, een rechtsregel moet een efficiënt instrument zijn om in te spelen op snelle economisch evoluties.

§4

Reguleren of dereguleren?

A.

Algemeen

Een vaak terugkerende discussie is of het economische leven nood heeft aan meer of minder regulering. De discussie vond zijn oorsprong in de VSA, waar er door de federale structuur een overvloed aan regelgeving ontstond. Dereguleren kan twee bedoelingen hebben. Juridisch-technisch gezien kan het de bedoeling zijn om de regelgeving efficiënter te maken. Daarnaast is er een politiek-ideologische kant. Soms zijn verschillende markten gescheiden door regelgeving. Deze schotten weghalen opent nieuwe markten. Een voorbeeld is het Belgische bankwezen. Na de crisis van 1929 waren financiële instellingen opgesplitst in banken, private kredietinstellingen en openbare kredietinstellingen. Banken hadden immers aandelen en konden er dus belang bij hebben extra krediet te geven aan bepaalde bedrijven. Toen de crisis die bedrijven trof, gingen de banken mee naar ander. Elke soort instelling had zijn eigen waakhond. De banken werden gecontroleerd door de Bankcommissie, de private kredietinstellingen door het Centraal Bureau voor de Kleine Spaarder, die echter niet zo veel bevoegdheden. De private kredietinstellingen gingen zich echter meer en meer profileren als bank, waardoor de banken gingen klagen over het feit dat de private kredietinstellingen minder streng gecontroleerd worden. Daarom kwam er in 1975 een ‘mammoetwet’ die één controleorgaan voor banken en private kredietinstellingen instelde. De tussenschotten werden weggehaald. In 1993 verdween ook het tussenschot tussen de private en de publieke instellingen. De publieke kredietinstellingen werden geprivatiseerd en er kwam één omvattende wet.

B.

Herijken van wetgeving (Walter Van Gerven)

Walter Van Gerven pleit voor een heroriëntering van de discussie. De vraag naar regulering of deregulering is te politiek geladen. Het is ook verkeerd te denken dat regulering louter iets is van de publieke sector. De privé-sector organiseert zichzelf evenzeer en lobbyt voor wetgeving. Toch is de regeldichtheid een groot probleem, die leidt tot rechtsonzekerheid en een gebrekkige democratische werking. Het moet evenwel worden aangepakt via Studentencursus Economisch Recht

3


‘herijken’ van wetgeving. Het gaat bijna om een update. Regelgeving kan soms nutteloos zijn, maar soms ook negatieve effecten hebben. Zo moet de prijswetgeving bijvoorbeeld in overstemming zijn met de kartelwetgeving. Aan die overwegingen ligt principieel een kosten-batenanalyse aan de grondslag. Dat alles moet met de grootste omzichtigheid gebeuren. Zowel regulering als deregulering kunnen dramatisch zijn als ze niet omzichtig gebeuren.

C.

Paralegale normen (‘soft law’)

Soms wordt een lans gebroken voor het gebruik van soft law, waarbij sectoren aan zelfregulering gaan doen. Er zijn dan ook niet echt sancties. Vaak zien we echter dat soft law wordt omgezet in hard recht. Zo was het openbaar bod lang tijd geregeld in paralegale normen. Toen de Generale Bank evenwel dreigde overgenomen te worden door een Italiaanse onderneming, was er opeens vraag naar een wettelijke regeling.

§5

Verwante rechtstakken

A.

Handelsrecht

Het handelsrecht wordt soms gezien als een onderdeel van het economisch recht. Een verschil is dat het handelsrecht zich richt tot de onderneming, terwijl het economisch recht de economische activiteit wil organiseren (beetje artificieel).

B.

Internationaal en Europees economisch recht

Supranationale normen hebben een steeds grotere impact op het Belgische economisch recht.

Afdeling 2. De bronnen van het economisch recht §1

Internationale bronnen

Er zijn steeds meer internationale bronnen van economisch recht, vaak met directe werking. Ook de besluiten van internationale organisaties zoals de WTO zijn van belang.

§2

Nationale bronnen

A.

Algemeen


4


Op nationaal vlak spelen vooreerst alle gewone bronnen mee. De grondwet is belangrijk voor art. 16 Gw. De vrijheid van handel en nijverheid staat niet in de grondwet, maar wel in de BWHI, waardoor het voor de deelstaten wel een quasi-grondwettelijk principe is.

B.

Beleidsovereenkomsten

Een aan het economisch recht eigen rechtsbron zijn de beleidsovereenkomsten. Het gaat over overeenkomsten die de overheid met ander entiteiten sluit, en die bepaalde doelstellingen voorop stellen. Dat sluit aan bij de specifieke regulerende methodiek van het economisch recht. Er zijn twee soorten beleidsovereenkomsten: •

•

De voornaamste vorm is die tussen overheidsinstanties onderling. Ze leggen vast welke vergoeding een lichaam krijgt en wat de doelstellingen zijn die het moet nastreven. Deze overeenkomsten worden bij KB goedgekeurd. De overheid sluit ook vaak overeenkomsten met private partners. Dat kan gebeuren met individuele ondernemingen of met een sector. De vraagt stelt zich wat de aard van een dergelijk contractueel beding is. Duidelijk is dat de partijen zich niet op gelijke voet bevinden. De overheid kan het contract makkelijk beëindigen om redenen van algemeen belang (zoals budgettaire problemen), terwijl de private partner gebonden is volgens het gemeen recht. Er zijn vele voorbeelden: o Zo is er is een overeenkomst met de petroleumsector over de prijzen voor brandstof. Een voorbeeld waren de bankprotocollen. Er was een wettelijk onderscheid tussen de bank (en de kredietinstelling) en zijn holding, die participaties in ondernemingen had. Omdat de bank vaak de facto toch de holding controleerde (of omgekeerd), voorzag de bankcommissie in ‘bankprotocollen’, overeenkomsten waarin de verhouding tussen de bank en zijn holding vastgelegd lag. Deze problemen zijn minder relevant geworden en worden daarom opgelost met internal governance. De CFBA laat banken een document ondertekenen dat een aantal regels van goed bestuur omvat. o Een voorbeeld van een overeenkomst met een individuele onderneming zijn de ‘kansspelcovenanten’, waarbij een onderneming de toelating krijgt om onder voorwaarden gokspelen te exploiteren. Bij de voorgaande voorbeelden is er geen expliciete rechtsgrond, maar er wordt aanvaard dat de overheid ter behartiging van het algemeen belang ook gemeenrechtelijke technieken mag gebruiken. Als zij echter een overeenkomst wil aangaan over de uitoefening van haar


5


discretionaire bevoegdheid, dan is wel een uitdrukkelijke rechtsgrond vereist. Een voorbeeld van zo’n beleidsovereenkomst met een uitdrukkelijke rechtsgrond zijn de programmaovereenkomsten (cf. infra).

Afdeling 3. Economisch grondslagenrecht §1

Overzicht

De economische grondslagen zitten vervat in verschillende bronnen. De grondwet bevat het gelijkheidsbeginsel, het recht op eigendom en regelt de bevoegdheden van de gewesten. De wet regelt de economische vrijheid. Die zit evenwel ook vervat in een bijzondere wet.

§2

Het gelijkheidsbeginsel

A.

De publiekrechtelijke strekking

1.

ALGEMEEN

Art. 10-11 Gw. bevat het verticale gelijkheidsbeginsel. Zoals in alle materies moet de overheid de burgers principieel gelijk behandelen. Een onderscheid is mogelijk maar moet gerechtvaardigd zijn.

2.

ARREST LEMMENS

Een voorbeeld is het arrest Lemmens (1964). De gemeente Bosbeek wou een belasting heffen op autokerkhoven maar bepaalde dat de belasting slechts verschuldigd was door autokerkhoven die op minder 100 meter van de openbare weg lagen. Zo wou de gemeente “lelijke autokerkhoven” bestrijden. De Raad van State oordeelde dat dit onderscheid willekeurig was. Er was geen “kennelijk verband” tussen de aard en het doel belasting en het gehanteerde criterium.

3.

ARREST BIORIM

Een ander voorbeeld is het arrest Biorim (1989). Een programmawet bepaalde dat iedereen die in een privé-laboratorium werkte er ook vennoot moest zijn. Het Arbitragehof haalde aan dat dit verschil in behandeling met publiek laboratoria evenredig moest zijn met het beoogde doel. Hoewel het beoogde doel – het bestrijden van deze laboratoria - op zich volgens het Arbitragehof niet kennelijk onredelijk was, waren de middelen niet in verhouding tot dit beoogde doel. Daarnaast zich het Arbitragehof ook – via art. 10-11 Gw. – een onverenigbaarheid met de vrijheid van vereniging. Later werd de bevoegdheid van het Arbitragehof uitgebreid. Studentencursus Economisch Recht

6


4.

TABAKSARREST

Het Tabaksarrest wordt verder besproken, aangezien het ook belangrijk is in het kader van de vrijheid van nijverheid.

5.

ARBITRAGEHOF 22 JANUARI 2003

Een vierde voorbeeld is het arrest van het Arbitragehof van 22 januari 2003, dat art. 80-81 Faillissementswet onderzocht. Art. 80 stelt dat de gefailleerde principieel verschoonbaar moet worden verklaard. Art. 81 somt een aantal gevallen op waarin de verschoonbaarheid uitgesloten is. Een handelaar was in 1972 niet verschoonbaar verklaard. Hij werd daarna loontrekkende. In 1991 kon hij een nieuwe zaak beginnen, maar doordat zijn schulden uit het verleden hem achtervolgden, ging hij in 1997 opnieuw failliet. De curator meende dat hem geen schuld trof, maar aangezien de gefailleerde in 1962 en 1986 was veroordeeld voor diefstal en valsheid in geschrifte, kon hij op basis van art. 81 niet verschoonbaar worden verklaard. Dat artikel gaf geen beoordelingsruimte aan de rechter, omvatte geen beperkingen in de tijd en gold zelfs al de vernoemde misdrijven niet in verband stonden met het faillissement. Nochtans is verschoonbaarheid bijna een recht, omdat zowel de gefailleerde als de schuldeisers er baat bij hebben. Er werd een prejudiciële vraag gesteld en het Arbitragehof oordeelde dat het gelijkheidsbeginsel geschonden was. Het doel van de verschoonbaarheid was om mensen een tweede kans te geven maar tegelijk het handelsvertrouwen behouden. Het aangewende middel was volgens Arbitragehof pertinent maar niet evenredig met het doel.

6.

GWH 19 MAART 2009

Een laatste voorbeeld is het arrest van het Grondwettelijk Hof van 19 maart 2009. De bestreden bepaling stipuleerde dat enkel fokkers nog rechtstreeks honden en katten mochten verkopen, om zo impulsaankopen tegen te gaan en de dieren te beschermen. Enkel verkopen via foto’s zijn nog toegelaten. Het Grondwettelijk Hof oordeelde dat de wetgever redelijkerwijze mocht besluiten dat deze noodzaak enkel voor honden en katten bestond. De vrijheid van handel was volgens het Grondwettelijk Hof evenmin geschonden, aangezien het slechts ging om een verbod om dieren tentoon te stellen, niet om ze te verhandelen.

B.

De privaatrechtelijke strekking

De privaatrechtelijke strekking van het gelijkheidsbeginsel is geen grondwettelijk beginsel. De art. 10-11 Gw. hebben geen horizontale werking. Toch is de horizontale gelijkheid een algemeen rechtsbeginsel, dat in heel wat bepalingen zit ingebakken. Zo zijn alle schuldeisers principieel gelijk, en hetzelfde geldt voor de aandeelhouders. Een andere toepassing is de lijst met onrechtmatige bedingen uit de WHPC. Deze kunnen gezien worden als een verbod op bedingen die de gelijkheid tussen de partijen in het gedrang brengen. Studentencursus Economisch Recht

7


§3

Bescherming van het eigendomsrecht

Art. 16 Gw. beschermt het eigendomsrecht. Andere auteurs zien voor het economisch recht een andere grondslag, maar de rechtspraak heeft dat nog niet bevestigd. Een specifieke vraag is of er vergoeding mogelijk is als een onderneming rendabiliteitsverlies leidt door een actie van de overheid. Zo legt de prijzenwetgeving soms maximumprijzen op, wat kan leiden tot verlies. Zowel het Hof van Cassatie als de Raad van State zijn het er evenwel over eens dat het aanvaardbaar is dat een “tijdelijk verlies” wordt gevraagd van een onderneming, als het algemeen belang daarbij gebaat is. De vraag is wat er gebeurd als er een “blijvend verlies” zou zijn. Bepaalde doctrine meent dat art. 16 Gw. hier kan worden ingeroepen en dat er een vergoeding verschuldigd is. De rechtspraak heeft dat evenwel nog niet aanvaard. In arrest van 2004 negeerde het Arbitragehof een argument van de verzoeker dat in die richting ging. Een alternatief is een vergoeding gebaseerd op de leer van de burenhinder, een theorie die haar grondslag o.a. vindt in art. 16 Gw. Als er een “meer dan gewone hinder” is, zou dan een vergoeding verschuldigd zijn. De overheid is immers tot zorgvuldigheid verplicht.

§4

De bevoegdheidsverdeling

De bijzondere wet van 8 augustus 1980 regelt (in uitvoering van art. 39 Gw.) de economische bevoegdheden van de gewesten. In het algemeen kan gezegd worden dat de gewesten bevoegd zijn voor het economisch beleid (art. 6, §1). Daarbij moeten ze evenwel rekening houden met de interne markt van de EU en de vrijheid van handel en nijverheid. Opvallend is dat die vrijheid federaal slechts wettelijk is verankerd, maar voor de gewesten op deze manier een soort grondwettelijk beginsel wordt, waaraan het Grondwettelijk Hof kan toetsen. De federale overheid behoudt een limitatief aantal bevoegdheden, met name de prijzenwetgeving, de mededinging, het handelsrecht, de handelspraktijken en het vennootschapsrecht. De gewesten hebben een residuaire bevoegdheid en beschikken bovendien op basis van art. 10 BWHI over impliciete bevoegdheden. Op die manier hebben de gewesten bijvoorbeeld kleine wijzigingen aangebracht aan de etiketeringswetgeving (WHPC). Voorwaarde is wel dat de impact marginaal is en noodzakelijk is voor de uitoefening van de bevoegdheden van de gewesten.

§5

De vrijheid van handel en nijverheid

A.

Algemeen


8


De vrijheid van handels en nijverheid zit slechts ingebakken in een gewone wet, het decreet D’allarde. Dit decreet bepaalde dat iedereen handel en nijverheid mocht voeren zoals hij dat zelf wilde. Het handelsrecht en het vennootschapsrecht waren dan ook slechts een kader waarbinnen deze vrijheid kon uitgeoefend worden. Het economisch recht beperkt de vrijheid van handel en nijverheid daarentegen wel, maar dat levert gezien het wettelijke karakter van deze vrijheden relatief weinig problemen op.

B. 1.

Publiekrechtelijke strekking ALGEMEEN

De publiekrechtelijke zijde van de vrijheid van handel en nijverheid beschermt de particulier tegen de uitvoerende macht. Beperkingen van handel en nijverheid moeten een wettelijke grondslag hebben (i.t.t. tot Frankrijk, waar de rechtsleer ervan uitgaat dat als de wetgever een bevoegdheid geeft,de beperkingen ook wettig zijn). Bovendien mag de uitvoerende macht de haar toegewezen (politie)bevoegdheden slechts gebruiken voor de doelen die haar zijn toegewezen. Het aangewende middel moet evenredig zijn met het beoogde doel. Het is enkel de wetgever die de vrijheid van handel en nijverheid kan beperken. Maar aangezien die vrijheid vermeldt is in de BWHI kunnen de gewesten ze niet onevenredig beperken. De federale overheid heeft daarentegen nog slechts een aantal limitatieve bevoegdheden, waardoor zijn impact ook beperkt zou zijn.

2.

ARREST BERNAERTS

Deze beginselen zijn in de praktijk vooral belangrijk omdat gemeentes nogal eens proberen de economische vrijheid van individuen te beperken. Een voorbeeld is arrest Bernaerts. Bernaerts bracht reclamepanelen aan. Ook andere ondernemers wilden dat doen, maar de gemeente verbood hen dat omdat te veel reclamepaneelaanbrengers de openbare veiligheid in het gedrang zouden brengen. De Raad van State vond dat terecht. De andere ondernemingen trokken evenwel naar de gewone rechtbank, die het aangewende middel niet evenredig met het beoogde doel.

3.

R.V.S. 16 MAART 2006

Een ander voorbeeld is het arrest van de Raad van State van 16 maart 2006. De gemeente Waregem had eerst aan de discotheken in bepaalde straten een verplicht sluitingsuur opgelegd, en dat daarna veralgemeend tot de hele gemeente. De burgemeester kon discretionair uitzonderingen voorzien. De gemeente beriep zich op art. 135 van de Nieuwe Gemeentewet, dat de gemeente bevoegd maakt om de openbare rust en veiligheid te vrijwaren. Verzoekers beriepen zich op de vrijheid van handel en nijverheid en voerden aan dat het ging om een onevenredige beperking, onder andere door het willekeurige Studentencursus Economisch Recht

9


karakter van de bevoegdheid van de burgemeester. De gemeente wierp tegen dat enkel deze oplossing in overeenstemming was met het gelijkheidsbeginsel. De Raad van State oordeelde dat een beperking in sommige gevallen dan wel gerechtvaardigd kon zijn, maar dat het aangewende middel hier evenredig was. De gemeente had niet aangetoond dat er in alle cafés effectieve overlast was. Bovendien ging het om een algemeen en permanent verbod. In latere arresten verduidelijkte de Raad van State dat ook de financiële belangen van de uitbaters in rekening moeten worden genomen (maar cf. infra).

4.

R.V.S. 11 JANUARI 2007

Een volgend voorbeeld is het arrest van 11 januari 2007. Een vrouw wou een automatenwinkel beginnen in Hoogstraten, maar de gemeente vaardigde een reglement uit dat bepaalde dat er geen alcoholische drank mocht verkocht worden in automaten, en dat automatenwinkel bovendien verboden waren. De gemeente beriep zich op art. 135 N. Gem., maar wou in feite voorkomen dat de jeugd makkelijk aan alcohol zou geraken. De bevoegdheden van de gemeente werden dus gebruikt om morele doeleinden te bereiken. De Raad van State oordeelde dat de gemeente niet in concreto had aangetoond dat er overlast was. Bovendien zag de Raad van State de “morele orde” niet als een deel van de openbare orde waardoor art. 135 N. Gem. oneigenlijk gebruikt was. Tot slot wees de Raad van State op de zware financiële inspanningen die de zwaar al geleverd had, waardoor van enige evenredigheid geen sprake kon zijn (maar dat staat niet bij het onderzoek van de middelen, wel bij het EENTHN!).

5.

TABAKSARREST

Een laatste, belanghebbend voorbeeld is het ‘Tabaksarrest’ dat het toenmalige Arbitragehof op 30 september 1999 uitsprak. Het beroep was gericht tegen de wet van 10 december 1997, die sponsoring door en reclame voor takaksproducten verbood. Er mocht ook geen reclame worden gemaakt via nevenproducten zoals t-shirts. Er golden een paar uitzonderingen, met name voor krantenwinkels en dergelijke. Dit alles was gebaseerd op een Europese richtlijn van 1998, die voor mondiale evenmenten evenwel een uitzondering voorzag tot 2003. Omdat de richtlijn gebaseerd was op de verkeerde rechtsgrond (verbeteren interne markt i.p.v. beschermings volksgezondheid) werd er een nieuwe uitgevaardigd in 2002, die uitstel voorzag tot 2005 en voor sportevenementen tot 2006. In het arrest van 30 september 1999 voerden verzoekers vooreerst een schending van de bevoegdheidsverdelende regels aan. De regeling van radio en televisie was een gemeenschapsbevoegdheid. Het Arbitragehof verwierp dit: het regelen van reclame is nog niet het regelen van de media. Ten tweede wierpen verzoekers op dat de federale overheid ‘sponsoring’ regelde, terwijl ze enkel bevoegd was om reclame te regelen. Het Arbitragehof verwierp ook deze redenering, omdat reclame en sponsoring nu eenmaal onlosmakelijk verbonden zijn. Tot slot riepen de partijen een schending van de federale loyauteit in, maar Studentencursus Economisch Recht

10


ook dat argument aanvaardde het Hof niet. In een tweede middel beriepen de verzoekers zich op het gelijkheidsbeginsel. Een eerste ongelijkheid zou erin bestaan dat de uitzonderingen het reclameverbod niet golden voor de nevenproducten. Het Hof vond dat een terecht argument en kon geen rechtvaardiging indenken voor deze ongelijkheid. Een tweede ongelijkheid zagen de partijen in samenhang met de vrijheid van handel en nijverheid, die onevenredig zou zijn ingeperkt. Het Hof aanvaardde dat slechts voor internationale evenementen, waar de sociale en economische gevolgen zeer groot zouden zijn. Daarnaast beriepen verzoekers zich nog op de vrijheid van meningsuiting, het merkenrecht en het Gemeenschapsrecht, maar het Hof aanvaardde die argumenten niet. Op 16 december 1998 had het Waals Gewest evenwel reeds een decreet gestemd dat reclame toelaat voor de F1-wedstrijd van Francochamps. Daartegen werd beroep aangetekend en het decreet werd vernietigd. Toch bevestigde het Grondwettelijk Hof dat reclame voor tabaksproducten uitdrukkelijk moet mogelijk zijn op internationale manifestaties.

C. 1.

De privaatrechtelijke strekking ALGEMEEN

De vrijheid van handel en nijverheid wordt niet alleen beperkt door de overheid, maar ook door de vrijheid van handel en nijverheid van andere spelers op de markt. Hoewel het Hof van Cassatie nog niet uitdrukkelijk heeft beslist dat de vrijheid van handel en nijverheid horizontale werking heeft, zit die horizontale werking ingebakken in heel wat economische bepalingen, waardoor meestal wordt aangenomen dat er toch een horizontale werking is, die zelfs aan de openbare orde raakt. Dat is bijvoorbeeld sterk aanwezig in het mededingingsrecht. Hierna volgen enkele voorbeelden.

2.

HET NIET-CONCURRENTIEBEDING BIJ DE OVERDRACHT VAN EEN

HANDELSZAAK

Bij de overdracht van een handelszaak (met cliënteel) wordt vermoed dat er stilzwijgend een niet-concurrentiebeding is aangegaan. De verkoper mag de koper geen concurrentie aandoen (zoals bijvoorbeeld ook een concurrentiebeding bij een arbeidsovereenkomst kan worden ingevoegd). Een dergelijk beding is evenwel steeds verplicht beperkt in tijd, ruimte en materie. Die beperking vloeit voort uit de vrijheid van handel en nijverheid. Pas op: het gaat steeds om de overdracht van een handelszaak zonder rechtspersoonlijkheid. Bij de overdracht van een rechtspersoon via de overdracht van aandelen ontstaat er geen niet-concurrentiebeding.

3.

NIET-CONCURRENTIE ALS BESTUUR OF AANDEELHOUDER


11


Dat speelt ook een rol in het ondernemingsrecht. De vraag stelt zich of aandeelhouders ook aandeelhouder mogen zijn van een concurrerende onderneming, en of bestuurders ook bestuurder mogen zijn bij een concurrent. Wat bestuurders (en zaakvoerders) betreft lijkt de wet dat niet toe te laten. Er is geen expliciete verbodsbepaling, maar bestuurders hebben wel de verplichting om hun verbintenis met de vennootschap te goeder trouw ui te voeren. Daaruit kan afgeleid worden dat, behoudens een akkoord met de vennootschap, een bestuursfunctie niet kan gecombineerd worden met een bestuursfunctie bij een concurrent. Meteen stelt zich de vraag of ook deze niet-concurrentieverplichting beperkt is in de tijd. Sommige RS gaat ervan uit dat deze verplichting start bij de benoeming en eindigt bij het beëindigen van het mandaat. Andere rechtspraak gaat evenwel nog verder en aanvaardt niet dat een voormalig bestuurder meteen klanten zou proberen lokken van zijn oude vennootschap. Een tweede vraag die zich stelt is wat de materie is waarbinnen de verplichting geldt. Die is niet de statutair bepaalde activiteit, maar wek de werkelijke activiteit van de vennootsschap. Als de bestuur zijn nietconcurrentieverplichting niet nakomt, kan hij ontslagen worden, zelfs al is hij benoemd in de statuten. Immers, ontslag is mogelijk wegens “ernstige redenen”. De rechtspraak aanvaardt dat de schending van een nietconcurrentieverplichting een ernstige reden uitmaakt. Bovendien kan een bijkomende schadevergoeding verschuldigd zijn. Ook een conventioneel niet-concurrentiebeding is mogelijk en komt in de praktijk frequent voor om problemen te voorkomen. De rechtspraak stelt een aantal voorwaarden, waarbij ze zich laat inspireren door het sociaal recht. Negatieve voorwaarden zijn dat het beding beperkt moet zijn in tijd, ruimte en materie en dat het niet tot gevolg mag hebben dat een bestuurder niet meer in zijn levensonderhoud kan voorzien. Een positieve voorwaarde is dat het beding een wettig belang moet hebben. Een dergelijk belang is bijvoorbeeld niet aanwezig als er reeds een lange periode verstreken is. De miskenning van deze voorwaarden wordt bestraft met een absolute nietigheid. Wat de aandeelhouders betreft bestaat een dergelijke verregaande verplichting niet bij kapitaalvennootschappen. Als de aandelen volstort zijn mag je ook aandelen hebben bij een concurrent. Het is evenwel niet duidelijk of daaruit a contrario moet worden afgeleid dat er soms uitgesloten gevallen zijn. De rechtspraak is onduidelijk. Voor persoonsvennootschappen geldt wel een concurrentieverbod, omdat deze vennootschappen intuitu personae worden opgericht. De grens tussen beide is soms wat onduidelijk. Een voorbeeld is een beslissing van de voorzitter van de rechtbank van koophandel, waarin hij oordeelde dat uit het familiale karakter van NV een nietconcurrentieverplichting voortvloeide.

4. EXCLUSIVITEITSOVEREENKOMSTEN EN DE WET VAN 19 DECEMBER 2005 Studentencursus Economisch Recht

12


Er is in de praktijk wel eens betwisting geweest of exclusiviteitscontacten toelaatbaar zijn, omdat ze de concurrentie kunnen uitschakelen. Dergelijke contracten zijn in principe toelaatbaar, als ze niet tot doel hebben om alle concurrentie uit te schakelen, door bijvoorbeeld cliënteel weg te lokken. Dergelijke overeenkomsten moeten beperkt in de tijd zijn. Ook moet rekening gehouden worden met het mededingingsrecht. Een dergelijk monopolie kan immers nadelig zijn voor de welvaart. Overeenkomsten zoals franchising of exclusieve concessieovereenkomsten zijn evenwel zelfs als ze toegelaten zijn erg verregaand en beperken de vrijheid van handel en nijverheid. Daarom bepaalt de wet van 19 december 2005 betreffende de precontractuele informatie bij commerciële samenwerkings-overeenkomsten dat één maand voor het sluiten van de overeenkomst een ontwerpovereenkomst moeten worden doorgestuurd en dat het niet-concurrentiebeding op straffe van nietigheid op een afzonderlijk document moet worden vermeld.

5.

BOYCOTACTIE

Een boycotactie is een actie die de bedoeling heeft een concurrent van de markt te drijven. Zulke acties worden tegenwoordig geregeld door de wetgeving op de handelspraktijken en de mededinging. Daarvoor was er toch al jurisprudentie. Zo moest het Hof van Cassatie zich uitspreken over een zaak waarin een vereniging van groothandelaars in medicijnen een boycot had georganiseerd tegen een apotheek in Brussel. Omdat de apotheker zowel groot- als kleinhandelaar was kon hij lagere prijzen aanbieden. Het Hof van Cassatie oordeelde dat de boycot een geoorloofd doel had, namelijk het vrijwaren van het inkomen van de aangesloten apothekers (ahum). Vereist is dat het doel van de boycotactie het vrijwaren is van een geoorloofde overeenkomst. In casu hadden de overeenkomsten tussen apothekers en groothandelaars tot doel de apothekers een levensvatbare zaak te bezorgen.

6.

VERKOOPSWEIGERING

De problematiek van de verkoopsweigering sluit daarbij aan. In principe is een verkoopsweigering steeds mogelijk van de contractsvrijheid. Toch zijn er beperkingen. De mededingingswetgeving mag niet geschonden zijn. Een verkoopsweigering kan een misbruik van machtspositie uitmaken. Daarnaast mag een weigering geen ongeoorloofde discriminatie uitmaken.


13

De onderneming

Hoofdstuk II.

De onderneming Afdeling 1. De onderneming als rechtssubject (…)

Afdeling 2. De onderneming als rechtsobject § 1 Ondernemingseigendom, ondernemingsbelang en continuïteit van de onderneming De verhoudingen binnen een onderneming worden niet meer gezien als een loutere kwestie van eigendomsrechten, maar steeds meer als een samenloop van belangen, niet alleen van de aandeelhouders, maar ook van de werknemers, schuldeisers en zelfs van de samenleving. De onderneming is dus ook een object. Een voorbeeld is een beslissing van de rechtbank van koophandel van 17 juli 1958 over de “Blauwe hand”. Het ging om een familievennootschap die er niet slecht voorstond, maar die omwille van een familiale vete dreigde ontbonden te worden. De rechter overwoog dat de onderneming deel uitmaakte van het nationale patrimonium en dat ook het belang van de werknemers moest worden meegerekend. De vereffening kon dan ook niet bevolen worden. De rechter hield met andere woorden rekening met het belang van de onderneming, eerder dan met privé-belangen. Een ander voorbeeld is het arrest van het Hof van Beroep van parijs van 22 mei 1965 over de onderneming “Freuhauf France”. De onderneming had een belangrijk contract gesloten met een Chinese afnemer. Maar de Amerikaanse overheid verbood Amerikanen om nog uit te voeren naar China. De Amerikaanse meerderheidsaandeelhouders van Freuhauf France liet de Raad van Bestuur beslissen om het contract te verbreken. Een aantal bestuurders trok daarop naar de rechtbank, die als opdracht gaf om het contract toch uit te voeren, omdat het verbreken van de overeenkomst het voortbestaan van de onderneming in het gedrang zou brengen, en dus ook de werkgelegenheid zou schaden. Het ondernemingsbelang primeert dus op het belang van de meerderheidsaandeelhouders.


14

De onderneming

De aandeelhouders hebben dus wel een eigendomsrecht op de onderneming, maar het gaat om een doelgebonden recht, dat in het belang van die onderneming moet worden gebruikt. Het bestaan van doelgebonden rechten is evenwel al lang betwist (zie noot van Ommeslaghe), en een toepassing van de figuur van het rechtsmisbruik is hier meer op zijn plaats. Bovendien plaatst een dergelijke benadering de rechter in de stoel van de ondernemer, en dat kan niet de bedoeling zijn. Ook de Code Buysse, die een aantal corporate governance-aanbevelingen doet, stelt dat het privé-belang duidelijk moet onderscheiden worden van het ondernemingsbelang.

§2

Continuïteit van de onderneming

Het is niet altijd eenvoudig het “ondernemingsbelang” duidelijk af te lijnen. Wel is duidelijk dat de continuïteit van de onderneming daarin een centrale rol speelt. Dat komt ook tot uiting in recente rechtspraak en in de wet continuïteit ondernemingen.

§3

Aanduiding van een voorlopig bewindvoerder

Wanneer zich in de onderneming een ernstige crisis voordoet, kan de rechter een voorlopig bewindvoerder aanstellen. Die bevoegdheid heeft geen expliciete wettelijke grondslag. In art. 74, 2° W. Venn. en art. 208 W. Venn is er wel sprake van een voorlopig bewindvoerder, maar dat zijn geen artikels met algemene draagwijdte. De bevoegdheid van de rechter wordt dan ook meestal gestoeld op art. 584 Ger. W., dat de voorzitter toelaat om passende maatregelen te nemen. Door het aanstellen van een voorlopig bewindvoerder, een persoon die de vennoten niet zelf hebben gekozen, komt de rechter verregaand tussen in de onderneming. De figuur van de voorlopig bewindvoerder wordt dan ook slechts in uitzonderlijke gevallen toegepast. Zo’n gevallen kunnen zijn: •

•

•

Afwezigheid van een vennoot of een gebrek in de werking van de vennootschapsorganen. Een ander geval is een vennoot die een beroepsverbod heeft gekregen. De blokkering van vennootschapsorganen door onenigheid. Deze en het vorige geval zijn relatief eenvoudig vast te stellen. Ander is het met het derde geval: Kennelijk of manifest misbruik van meerderheid.

(…)


15

De onderneming

§ 4 Bedrijfsbezetting en productie en verkoop in eigen beheer Soms bezetten werknemers een bedrijf om de productie in eigen handen te nemen. In beginsel zou dit kunnen gezien worden als een schending van het eigendomsrecht van de ondernemer. Ook de vrijheid van handel en nijverheid zou kunnen geschonden zijn, alsook de vrijheid van arbeid van de arbeiders die wel normaal willen gaan werken. Toch is sommige rechtspraak geneigd te onderzoek of een bezetting toch niet gerechtvaardigd kan zijn. Een voorbeeld is de bezetting van Jeans Levis. Jeans Levis was een bedrijf in moeilijkheden. De familie Levis wou het bedrijf opdoeken. De werknemers besloten het bedrijf te bezetten en verder te produceren en te verkopen. Levis wierp op dat zijn eigendomsrecht geschonden was. De rechter oordeelde dat het bedrijf bezet mocht worden. De bezetting was rechtmatig omdat ze noodzakelijk was voor de continuïteit van de onderneming. In casu werd de zaak afgedaan omdat de werknemers optraden als handelaar zonder een inschrijving in het handelsregister te hebben. Een bezetting kan dus rechtmatig zijn, als ze er dient om de continuïteit van de onderneming te waarborgen, als ze betere arbeidsvoorwaarden wil afdwingen (in dat geval speelt ook het stakingsrecht), of als het voordeel voor de werknemers veel groter is dan het nadeel van derden. In elk geval lijkt vereist dat een meerderheid van de werknemers de actie steunt. Toch aanvaardt niet elke rechter de rechtmatigheid van bedrijfszetting. In de zaak Carnoy oordeelde de rechter dat bezetting steeds onrechtmatig is als de contractuele verplichtingen van de ondernemer in het gedrang komen. Ook over het in eigen handen van de productie bestaat discussie. Het gaat immers meestal om productiemiddelen die aan de onderneming toebehoren. Toch aanvaardt sommige rechtspraak dat ook deze actie rechtmatig kan zijn.

§5

Interne structuur van de onderneming

A.

Toebedeling van het ondernemingsvermogen

1.

PROBLEEMSTELLING

Het vermogen van een vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid komt aan de vennoten toe. Het vermogen van een onderneming met rechtspersoonlijkheid komt aan die rechtspersoon toe. Aandelen betekenen geen medeëigendom. Maar vennoten hebben uiteindelijk wel recht op een evenredig deel van de uitgekeerde winst en hebben recht op een deel van het vermogen als de vennootschap als die vereffend wordt.


16

De onderneming

Toch zijn veel ondernemingen op zoek gegaan naar manieren om de werknemers te laten delen in het vermogen van een onderneming. Dat heeft een duidelijk voordeel: doordat werknemers zelf baat hebben bij een goeddraaiende onderneming, zal hun motivatie stijgen. Meteen stelt zich de vraag of deze uitkeringen loon zijn. Terzake heeft het Hof van Cassatie twee belangrijke arresten geveld. Het eerste is het arrest Afga-Gevaert (1995). Omdat de regering een loonstop had doorgevoerd, besloot Afga-Gevaert om winstbewijzen aan zijn werknemers uit te keren. Elke deeltijdse werknemer kreeg er twee, en elke voltijdse werknemer kreeg er vier. De overige winstbewijzen werden uitgedeeld aan bepaalde categorieën werknemers, zoals werknemers die goede ideeën hadden aangebracht. De RSZ trok naar de arbeidsrechter en voerde aan de uitgekeerde dividenden loon waren, waardoor er sociale bijdragen verschuldigd zouden zijn. De arbeidsrechtbank gaf de RSZ gelijk, maar uiteindelijk zou het arbeidshof de RSZ toch ongelijk geven. Dividenden, aldus het hof, zijn onlosmakelijk verbonden met de uitgekeerde winstbewijzen, die worden toegekend omwille van de hoedanigheid als werknemer en omwille van de bijzondere positie van bepaalde werknemers. Het hof voert aan dat dividenden geen tegenprestatie van een dienstbetrekking zijn, maar voortvloeien uit de vennootschapswetgeving. Er is bovendien geen zekerheid van uitkering. Er moet winst zijn en er moet beslist worden om die winst aan te voeren. Het Hof van Cassatie neemt die redenering grotendeels over, maar neemt een ander besluit (en motiveert dat zoals altijd nauwelijks). Het Hof wijst erop dat de winstbewijzen werden toegekend omwille van de hoedanigheid van de werknemers, en dus als tegenprestatie van arbeid. Het gaat dus noodzakelijkerwijze wel om loon. Dat er geen zekerheid is of er winst zal uitgekeerd worden doet daar niet aan af. Het tweede is arrest Colruyt (2000). Colruyt voerde een kapitaalverhoging door. De bijkomende aandelen gaf de onderneming aan haar kaderleden onder de normale prijs (décote). De vraag stelde zich of deze korting ‘loon’ was. De arbeidsrechtbank oordeelde van wel. Het arbeidshof onderzocht of de werkgever de last van het vermeende loon droeg. Die werkgever was de Raad van Bestuur, aangezien die het gezag over de werknemers uitoefende. Maar de aandeelhouders droegen de last van de korting, waardoor er van loon geen sprake kon zijn. Er was geen sprake van loon omdat de korting geen tegenprestatie was voor arbeid, maar wel voor de onverhandelbaarheid van de aandelen gedurende vijf jaar. Het Hof van Cassatie volgde deze redenering niet. Het arbeidshof maakte volgens het Hof ten onrechte een onderscheid tussen de verschillende organen van de vennootschap. De vennootschap an sich, die immers enkel kan optreden via haar organen, is de werkgever, en tegelijkertijd ook degene die de last van de korting draagt. Bovendien is het loonbegrip in de sociale zekerheid van openbare orde, waardoor het niet mag uitgehold worden via het vennootschapsrecht.

2.

VORMEN


17

De onderneming

Een vennootschap heeft een keuze tussen diverse systemen van financiële participatie, waaronder: • • •

3.

Participatiebewijzen Spaarformules Storten van deel winst in coöperatieve die belegt – ten voordele van werknemers – in eigen aandelen.

DE WET BETREFFENDE WERKNEMERSPARTICIPATIE IN HET

KAPITAAL EN IN DE WINST VAN DE VENNOOTSCHAPPEN

De aangehaalde rechtspraak maakt duidelijk dat er nood was aan een wetgevend initiatief, omdat de relatie tussen het vennootschapsrecht en het socialezekerheidsrecht de situatie nogal complex maakte. Om die reden werd in 2001 een nieuwe wet aangenomen. (…)

B. 1.

Verdeling van de zeggenschap TUSSEN DE ALGEMENE VERGADERING EN RAAD VAN BESTUUR

Traditioneel is de algemene vergadering het hoogste orgaan in de vennootschap. De praktijk en de evolutie van de wetgeving heeft dat echter uitgehold, zelfs in die mate dat de raad van bestuur tegenwoordig over residuaire bevoegdheid beschikt.

2.

MONISME VS. DUALISME

In de raad van bestuur zijn in de praktijk twee soorten bestuurders. ‘Actieve bestuurders’, die zich met de dagelijkse leiding van de vennootschap inlaten, en ‘passieve bestuurders’, die toezicht houden en mee de grote beleidslijnen uitzetten. In België zitten beide bestuurders in één raad van bestuur. Er is monisme: één orgaan bestuurt en houdt toezicht. De vraag stelt zich of een ‘dualistische structuur’ niet beter is, waarbij één orgaan bestuurt (raad van bestuur) en ander orgaan toezicht houdt (raad van toezicht). Een bijkomende vraag is of in die raad van toezicht ook werknemers moeten zetelen (Mittbestimmung). In België is dat wel al het geval in de banksector. De bankprotocollen schreven vroeger voor dat er een directiecomité moest zijn dat de kredietbeslissingen nam. Dat moest belangenconflicten voorkomen, waarbij een bestuurder krediet zou proberen toekennen aan bedrijven waarvan hij aandelen bezit. Het directiecomité groeide dus in de praktijk, maar was door de prokuraleer niet tegenwerpelijk aan derden. Daarom werd het systeem uiteindelijk in de wetgeving ingeschreven. Art. 524bis W. Venn. bepaalt dat de raad van bestuur heel wat zijn bevoegdheden kan toevertrouwen aan een directiecomité, maar altijd het toezicht blijft houden en de grote strategische opties uiteenzet. Studentencursus Economisch Recht

18

De onderneming

Daarnaast moet de raad van bestuur bijvoorbeeld steeds de jaarrekening goedkeuren. De vraag of werknemers deel moeten uitmaken van zo’n toezichtsorgaan is een heikele kwestie waarover binnen Europa heel wat onenigheid bestaat. Dat is één van de redenen waarom de harmonisatie van het vennootschapsrecht zo moeilijk loopt. Duitsland kent een vorm van medebestuur door werknemers, en vreesde (niet ten onterecht) dat Duitse vennootschappen zouden proberen die verplichtingen te omzeilen. Het VK van zijn kant vreesde dat medebestuur hen zou worden opgedrongen. Uiteindelijk kwam er een compromis uit de bus waarbij Europese vennootschappen zelf moeten kiezen welk model ze willen. De Europese vennootschap wordt dan ook vooral gebruikt door Duitse vennootschappen die de medebestuurwetgeving willen omzeilen. In België is er van Mitbestimmung geen sprake. We kennen slechts de ondernemingsraad, maar die heeft nauwelijks bevoegdheden. Ze kan slechts informatie krijgen en voor het overige een beperkt aantal sociale voorzieningen beheren.

Afdeling 3. Concentratie van ondernemingen §1

Doelstellingen

Ondernemingen proberen vaak om groter te worden door samen te gaan met andere ondernemingen. Dat heeft verschillende redenen: • •

•

Het gaat om externe groei, in plaats van interne groei, die met veel onzekerheid gepaard gaat. De concurrentiekracht van ondernemingen verhoogt. Bij horizontale concentratie gaan twee ondernemingen samen die dezelfde goederen of diensten leveren. Zo wordt hun marktpositie versterkt. Bij verticale concentratie probeert een onderneming haar leveranciers en afnemers te controleren. Vaak willen ondernemingen op verschillende markten optreden. Deze diversificatie compenseert de onzekerheden op de onderscheiden markten.

§2

Concentratietechnieken

A.

Juridische concentratie door middel van een fusie of splitsing

1.

ALGEMEEN

Er zijn twee soorten fusies. De nationale (‘interne’) fusie wordt geregeld door het W. Venn. De grensoverschrijdende fusie (binnen Europa) wordt geregeld door het Europees recht, dat bepaalt welk recht van toepassing is op fusies. Studentencursus Economisch Recht

19

De onderneming

2.

FUSIE DOOR OVERNEMING

Bij een fusie door overneming neemt de ene vennootschap het hele vermogen van een andere vennootschap over. Dat gebeurt technisch door een ontbinding zonder vereffening van de ene vennootschap, waarbij de oude aandeelhouders aandelen krijgen in de nieuwe vennootschap. Schuldeisers van beide vennootschappen (die immers risico lopen) hebben het recht om een zekerheid te eisen zolang de fusiebesluiten (van beide vennootschappen) nog niet in het Belgisch Staatsblad verschenen zijn.

3.

FUSIE DOOR OPRICHTING

Bij een fusie door oprichting wordt een nieuwe vennootschap opgericht, waarna verschillende vennootschappen met die vennootschap samengaan.

4.

JURIDISCHE CONCENTRATIE DOOR MIDDEL VAN SPLITSING

Bij een splitsing wordt het vermogen van een vennootschap in twee of meer delen gesplitst, die elk in een andere vennootschap worden ondergebracht. De splitsing kan gebeuren door overneming, oprichting, of door de beide.

B.

Inbreng van algemeenheid of van een bedrijfstak

Hierbij wordt de gehele vennootschap of een bepaalde bedrijfstak overgedragen aan een andere vennootschap, waarbij er bepaalde procedureregels gelden.

C.

Economische fusies

Economische fusies zijn een geheel van transactief die tot doel hebben twee of meerdere ondernemingen onder centrale leiding te brengen, zonder dat ze daarom één vennootschap worden. Voorbeelden zijn: •

•

Samenwerkingsakkoorden of joint ventures. Dit zijn overeenkomsten die samenwerking organiseren tussen twee ondernemingen, door o.m. de middelen en risico’s te verdelen. Als de joint een vennootschapsvorm aanneemt gaat het om een corporate joint venture, anders om een non-corporate joint venture. Samenwerkingsakkoorden dreigen met de kartelwetgeving in aanvaring te komen, en worden dan ook streng in de gaten gehouden. Historische voorbeelden zijn joint ventures van na de val van de muur (tussen Westerse en Oost-Europese ondernemingen) en het feit dat Westerse ondernemingen altijd een joint venture moeten aangaan met een Chinese onderneming als ze in China willen investeren. Economische samenwerkingsverbanden zijn meer gestructureerde vormen van samenwerking. Het gaat om een soort quasi-vennootschap, die zowel in een Europese vorm als in een Belgisch equivalent bestaan.


20

De onderneming

•

Participatie. Door aandelen te verwerven in een andere onderneming kan een onderneming de controle verwerven. Er is controle in rechte als een onderneming meer dan de helft van de stemgerechtigde aandelen heeft. Omdat het grootste deel van de aandeelhouders echter passief blijft, volstaat een kleiner aandeel meestal al om controle in feite te verwerven. Controleverwerving is gereglementeerd om sluipende overnames te voorkomen, en kan gebeuren door middel van een openbaar bod (take-overs) of door onderhandelingen met bepaalde aandeelhouders (acquisitions). Bij beursgenoteerde overnemingen is een openbaar bod verplicht. . Participatie is ook een manier om holdings op te richten, bijvoorbeeld als een fusie niet mogelijk is. De holding wordt dan bestuurd door de deelnemende vennootschappen. Een holding ontplooit zelf geen activiteit, maar neemt louter participaties in de deelnemende vennootschappen (<-> corporate joint venture, waarin de moederbedrijven een participatie hebben). Een voorbeeld is Dexia, dat historisch gezien een holding was die het Gemeentekrediet en Crédit Locale de France overkoepelde.

§3

Controle op de concentratievorming

A.

Inleiding

Controle op concentraties is in Europa een relatief recent fenomeen. In de VSA bestond zoiets al veel langer. In het begin van de 20e eeuw werd de Clayton Act gestemd. Als je een concentratie vormde die de concurrentie erg beperkte, dan kon de overheid die concentratie opsplitsen. Een bekend voorbeeld is het bedrijf AT & T (“Ma Bell”), dat in 1984 verplicht werd opgesplitst in zes bedrijven. Het EEG-verdrag bevatte geen regeling terzake. De Europese commissie probeerde in 1971 art. 86 EEG (momenteel art. 82 EG – misbruik van machtspositie) toe te passen in de zaak Continental Can. Het EHJ oordeelde evenwel dat art. 86 EEG niet preventief kon toegepast worden. Het artikel vereist immers dat er een machtspositie moet zijn alvorens er machtsmisbruik kan zijn. Pas in de jaren ’80 kwam er een regeling bij verordening, die de commissie wel toelaat om preventief op te treden. Concentraties moeten aangemeld worden, waarna er controle is. Ook België nam gelijkaardige wetgeving aan, die later wordt besproken.

B. 1.

Krachtlijn van de Europese regeling WANNEER IS ER CONCENTRATIE?


21

De onderneming

Het Europese recht heeft een brede definitie van concentratie. Elke vorm van fusie, overname of manier om controle te verwerpen kan aan controle worden onderworpen. Het moet wel gaan om een concentratie ‘met communautaire dimensies’. Sommige landen hadden immers al een nationale regeling. Daarom werd een compromis uitgewerkt. Een concentratie heeft een communautaire dimensie als het gaat om ondernemingen met een wereldomzet van 5 miljard euro, waarvan minstens 250 miljoen (voor twee of meer ondernemingen) in de EU. Bovendien die drempel is de Europese commissie wel exclusief bevoegd.

2.

PROCEDURE EN ONDERZOEK

Concentraties met een communautaire dimensie moeten worden aangemeld bij de Commissie voor ze ten uitvoer worden gelegd. Vroeger moest de definitieve overeenkomst worden aangemeld, maar dat betekende tijdverlies. Daarom is het tegenwoordig toegelaten een ontwerpovereenkomst aan te melden, op voorwaarde dat die redelijk finaal is. Daarna voert de commissie een eerste onderzoek, waarbij ze kijkt of de concentratie de plano verenigbaar is met de interne markt. Dat onderzoek mag niet langer duren dan 25 dagen. 90% van de concentraties worden goedgekeurd. In dat geval is de procedure voorbij. In het andere geval zal de Commissie een onderzoek ten gronde inleiden, dat maximum 90 dagen kan duren. In principe mag de concentratie doorgaan als er na 90 dagen geen antwoord is, maar de Commissie kan uitstel krijgen. Als de Commissie besluit dat de concentratie niet verenigbaar is met de interne markt, kan zij de concentratie verbieden. De meeste concentraties worden evenwel goedgekeurd, meestal onder bepaalde voorwaarden.

3.

VERWIJZING

Op vraag van een lidstaat kan de commissie een zaak ter behandeling doorsturen naar die lidstaat, ook al heeft de concentratie een communautaire dimensie (art. 9, de zogenaamde ‘Duitse clausule’).Bepaalde lidstaten wilden garanties dat ze hun eigen ondernemingen konden beoordelen. Omgekeerd is het mogelijk dat een nationale concentratie toch wordt doorverwezen naar de commissie (art. 22, lid 3), bijvoorbeeld omdat de concentratie in de toekomst een communautaire dimense zou kunnen krijgen.

Afdeling 4. Overheidsondernemingen §1

Inleiding

De overheid treedt op twee manieren op in het economisch leven. Enerzijds reguleert ze het economisch leven, maar anderzijds treedt ze er ook actief in op. Ze is daarbij niet alleen afnemer (bijvoorbeeld via overheidsopdrachten), maar Studentencursus Economisch Recht

22

De onderneming

soms ook producent. De overheid kan verschillende redenen hebben om op te treden: • • • •

Omdat er geen privé-initiatief is, traditioneel omdat een activiteit te duur of te risicovol is. Omdat een bepaalde openbare dienst moet verzekerd worden (vb. NMBS). Omdat de overheid de markt wil dwingen om een bepaald niveau van kwaliteit te bieden (vb. VRT). Uit geldgewin of uit het algemeen belang (vb. Nationale Loterij).

De overheid treedt soms ook op als investeerder, bijvoorbeeld via ontwikkelingsmaatschappijen (zoals de GIMV). Die nemen participaties in bepaalde strategische bedrijven, om zo de onderneming te ondersteunen (en winst te maken). Zo kreeg Barco bijvoorbeeld een kapitaalinjectie.

§2

Definitie

Een Europese richtlijn uit 1980 definieert een overheidsbedrijf als: “Een bedrijf waarin de overheid een dominerende invloed uitoefent uit hoofde van eigendom, financiële deelneming, of krachts de nationale voorschriften.” Een bedrijf is een entiteit die producten levert tegen vergoeding. Van Gerven vult aan: een (overheids)onderneming is een entiteit die goederen produceert waarvan de eigen inkomsten op substantiële wijze de kosten van de productie financieren. Deze twee elementen samen vormen de notie overheidsbedrijf. De wet van 1991 (zie verder) is niet van toepassing op alle overheidsbedrijven.

§3

Typologie

A.

Juridisch

Sommige overheidsbedrijven nemen de vorm van een vennootschap aan. Een voorbeeld is BIAC. Andere overheidsbedrijven, zoals de Nationale Loterij of de nationale delcederedienst, blijven gewone administratieve instellingen.

B.

Naar activiteit

Overheidsbedrijven kunnen ook worden ingedeeld volgens de finaliteit die ze nastreven: • •

Overheidsbedrijven die concurreren met privébedrijven (zoals de openbare kredietinstellingen vroeger, of Belgacom nu). Participatiemaatschappijen, die investeren in andere bedrijven.


23

De onderneming

• • •

§4

Monopolistische bedrijven, waarbij de overheid een bepaald monopolie wil houden (zoals de nationale loterij). Overheidsbedrijven met een controlerende finaliteit, zoals het Belgisch Instituut voor de Normalisatie. Overheidsbedrijven met een culturele of wetenschappelijke finaliteit, zoals het Nationaal Orkest van België.

Hervormingen

De overheidsbedrijven kampen traditioneel met een aantal problemen. Zo zijn overheidsbedrijven vaak onvoldoende gekapitaliseerd. Ze krijgen dan ter compensatie een staatswaarborg, maar dat is eigenlijk een lege doos, omdat de overheid gewoonweg niet over de fondsen beschikt om zo’n waarborg ook uit te voeren. Er is dan ook vaak een tekort aan eigen kapitaal. Een tweede probleem is dat de monopoliepositie die deze bedrijven vaak hebben (en de staatswaarborg), ertoe leidt dat ze vaak weinig efficiënt werken. Er is weinig aandacht voor corporate governance en de leiding wordt vaak politiek benoemd. Een laatste probleem is de gebrekkige financiële transparantie van deze bedrijven. Europese regelgeving probeert daaraan te verhelpen. Toch worden er heel wat inspanningen geleverd, onder meer door overheidsbedrijven meer autonomie te geven – maar ze meteen ook te responsabiliseren.

§5

Privatisering

Heel wat overheidsbedrijven zijn ondertussen geliberaliseerd, of kregen tenminste meer autonomie en moesten de concurrentie aangaan. Alle openbare kredietinstellingen zijn bijvoorbeeld allemaal privé-instellingen geworden. Dat leverde meteen een mooie inkomst op voor de schatkist. Toch bleef de politieke invloed in veel van deze instellingen toch bestaan. Ook veel economische overheidsbedrijven hebben onder Europese druk meer autonomie gekregen. Zo moet Belgacom nu de concurrentie aangaan met andere bedrijven. Die autonomie werd geregeld in de wet van 17 maart 1991. De leiding van deze bedrijven krijgt heel wat beslissingsmacht. Er is wel een beheerscontract, dat de doelstellingen van het overheidsbedrijf bepaalt, en er wordt voorzien in een ombudsdienst.


24

De WHPC

Hoofdstuk III.

De WHPC Afdeling 1. Inleiding In het kader van consumentenovereenkomsten bleek het gemeen recht niet te volstaan. Het bleek zeer moeilijk om fout, schade en causaal verband te bewijzen, waardoor art. 1382 BW en de contactuele aansprakelijkheid moeilijk konden worden toegepast. Ook sleepten procedures lang aan. Een voorbeeld waar de consumentenwetgeving nuttig kan zijn is een geval waarin een Brugs restauranthouder een zelfgemaakte michelinster aan zijn deur hing. De concurrenten voerden aan dat het ging om misleidende reclame, en kregen ook gelijk. Het had moeilijk geweest om schade te bewijzen. Toch groeide bij de wetgever steeds meer een bekommernis om de zwakke positie van de consument. Toch kwam veel consumentenwetgeving tot stand onder druk van de middenstand. De wet van 14 juli 1971 was een eerste belangrijkste stap. Tot dan waren er slechts beperkte wetgevende initiatieven geweest. De wet van 1971 had globaal gezien twee doelen. Enerzijds wilde ze consumenten beschermen tegen verkopers, maar anderzijds wilde ze ook consumenten beschermen tegen verkopers (iets wat in de wet van 1991 nog veel sterker het geval is). Er zijn ook twee technische doelstellingen, die de hoofddoelstellingen moeten begeleiden. In de eerste plaats wilde de wet van 1971 een globale wet zijn. Alle regelingen inzake handelspraktijken en de bescherming van de consumenten moesten in één wet komen. Dat zou ook gelden voor latere toevoegingen, zoals de verkoop op afstand. Toch zijn er ook buiten de wet om enkele wetten tot stand gekomen, denken we maar aan de wet op het consumentenkrediet. Een tweede technische doelstelling is de decriminalisering van het consumentenrecht. De wetgever merkte dat strafrechtelijke sancties niet efficiënt waren, en koos daarom voor burgerlijke sancties. Er is een waarschuwingsprocedure, waarbij het ministerie een producent contacteert. Als dat niets uithaalt is er een procedure zoals in kort beding, waar uitspraak kan worden gedaan over een stakingsvordering, en eventueel een dwangsom kan worden toegekend. Onder invloed van Europese regelgeving drongen een aantal wijzigingen zich op. Ook de rechtspraak had in die 20 jaar niet stilgezeten. Dat zou resulteren in de Wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de bescherming en de voorlichting van de consument. De wet is ondertussen ook bijna 20 jaar oud. Ze werd in 2007 grondig gewijzigd (er kwam bijvoorbeeld een hoofdstuk over Studentencursus Economisch Recht

25

De WHPC

misleidende reclame), en eind 2009 ligt een wetsontwerp klaar dat opnieuw een aantal wijzigingen doorvoert, die onder meer opnieuw Europese regelgeving implementeren.

Afdeling 2. Definities (art. 1 WHPC) §1

Algemeen

In art. 1, lid 1 WHPC geeft de wet een aantal definities, die het toepassingsgebied van de wet afbakenen. In het wetsontwerp worden maar liefst 38 definities gegeven, die de hele WHPC omvatten. In de huidige wet staan er onder meer nog specifieke definities bij het hoofdstuk over reclame.

§2

Producten

De wet omschrijft producten als “alle lichamelijke roerende goederen”. Onroerende goederen vallen dus in principe niet onder de wet, maar dat principe moet genuanceerd worden. Ten eerste zijn de bepalingen over onrechtmatige bedingen en over reclame ook van toepassing op onroerende goederen. Ten tweede geldt voor onder andere bouwwerken een soort ezelsbruggetje. Het bouwen van een veranda (of het verkopen van een huis) wordt gezien als een dienst, waardoor de WHPC wel weer van toepassing is. Effecten zijn niet lichamelijk en vallen dus principieel ook niet onder het toepassingsgebied van de wet (art. 1, lid 2 WHPC), tenzij de Koning dat bepaalt. Dat gebeurde voor de bepalingen inzake reclame. Tot slot, in het wetontwerp wordt bepaald dat ook onroerende goederen onder het toepassingsgebied van de wet vallen.

§3

Diensten

A.

Algemeen

De wet omschrijft diensten als prestaties die een handelsdaad of een ambachtsactiviteit uitmaken. Vrije beroepen vullen dus in principe niet onder de WHPC. Dat moet genuanceerd worden. Apothekers die niet-medische producten verkopen, stellen ook handelsdaden (art. 2bisW. Kh.). Daarnaast besefte de wetgever dat ook vrije beroepen gebruik maken van reclame, en diensten aanbieden. Daarom werd in 2002 een wet gestemd die specifiek op de vrije beroepen van toepassing is. Daarin worden een aantal bepalingen van de WHPC overgenomen. In die lijn bepaalt het wetsontwerp uitdrukkelijk dat vrije beroepen niet onder de WHPC vallen. De wet van 2002 blijft echter bestaan.


26

De WHPC

B.

Homogene diensten

Homogene diensten zijn alle diensten waarvan de eigenschappen en de modaliteiten identiek of gelijkaardig zijn, ongeacht onder meer het ogenblik, de plaats van de uitvoering, de dienstverstrekker of de persoon voor wie ze bestemd zijn. Het gaat om diensten waarvan de prijs makkelijk op voorhand kan worden bepaald. Dat heeft onder meer belang in het kader van de prijzenwetgeving.

§4

Verkoper

Het begrip ‘verkoper’ is erg ruim, en omvat niet alleen handelaars (a), maar ook overheden (b) en een ‘residu’ (c), met name alles wat niet onder a of b valt, bijvoorbeeld omdat de activiteit niet in de statuten was opgenomen. Die indeling is niet logisch, zo blijkt uit de rechtspraak. Een hotelschool die een jaarlijks gastronomisch diner aanbiedtis geen verkoper, maar als de leerlingen buiten de normale stageperiode recepties organiseerden, dan was de school wel een verkoper. (“zie eerder Cassatie”???)

§5

Consument

Consumenten zijn volgens de wet natuurlijke of rechtspersonen die producten of diensten verwerven voor uitsluitend niet-commerciële doeleinden. In het wetsontwerp worden de rechtspersonen geschrapt. Dit was inderdaad nogal absurd. De wetgever (tsjeven) dacht aan het geval waarin een vzwkloostergemeenschap bij de slager een stuk vlees zou kopen. Die zou beschermd moeten worden, maar dat is absurd in het kader van de WHPC. De bestemming die het goed krijgt is dus determinerend, al past sommige rechtspraak een soort ‘specialisatiecriterium’ toe. Als iemand optreedt buiten zijn gewone specialiteit, moet hij volgens deze rechtspraak altijd als consument beschouwd worden, zelfs al heeft een commercieel doel.

§6

Werkdagen

De WHPC omschreef aanvankelijk nergens duidelijk wat werkdagen waren. Dat gaf regelmatig aanleiding tot discussie. Daarom is nu bepaald dat alle dagen werkdagen zijn, behalve zondagen en feestdagen. Als de laatste dag van een termijn evenwel een zaterdag is, dan wordt de termijn verlengt tot de eerstvolgende werkdag.


27

De WHPC

Afdeling 3. Voorlichting van de consument: prijsaanduiding (art. 2-6 WHPC) §1

Producten

De regeling inzake prijsaanduiding heeft tot doel te verzekeren dat de consument de prijzen van verschillende producten duidelijk kan vergelijken. Behalve bij openbare verkoper moet de verkoper de prijs schriftelijk en ondubbelzinnig aanduiden (art. 2, §1, lid 1 WHPC). Als er twee prijzen zijn aangeduid heeft de consument het recht het product aan te schaffen tegen de laagste prijs. Bij uitstalling geldt bovendien dat de prijs leesbaar moet zijn, en dus ook goed uitgestald (ar. 2, §1, lid 2 WHPC).

§2

Diensten

Voor homogene diensten geldt ongeveer hetzelfde. De prijs moet schriftelijk, leesbaar en goed zichtbaar aangeduid zijn (art. 2, §2 WHPC). Voor homogene diensten geldt dat niet: hier moet louter een bestek worden opgemaakt (art. 1618 KB 30 juni 1996).

§3

Prijsaanduiding

De aangeduide prijs moet de eindprijs zijn (art. 3 WHPC), dus met alle belastingen inbegrepen. Dit is de zogenaamde ‘Makro-bepaling’. De Makro was oorspronkelijk gericht op zelfstandigen, en duidde daarom de prijs exclusief BTW aan, met de BTW ernaast. Heel wat gewone consumenten bezochten de Makro evenwel ook. De prijs moet minstens in euro zijn aangeduid (art. 4 WHPC). Het is dus niet verboden om daarnaast de prijs aan te duiden in vreemde munten of in Belgische frank. De Koning kan tot slot een aantal bijzondere regels instellen (art. 6 WHPC). Dat is bijvoorbeeld gebeurt voor brood en in het KB van 30 juni 1996. Juwelen en andere edelmetalen zijn vrijgesteld als de prijs meer dan 870 euro bedraagt. Ook heeft de wetgever in art. 2 van het KB van 10 februari 1984 bepaalt dat de prijs van kunstvoorwerpen en antiquiteiten niet moet worden aangeduid als de prijs hoger is dan 1500 euro.


28

De WHPC

§4

Prijsverminderingen

Prijsverminderingen moeten momenteel op een bepaalde manier worden aangeduid (art. 5 WHPC), maar die vereisten vallen weg in het wetsontwerp. Een prijsvermindering mag ook niet worden gepresenteerd als een gratis aanbod (zie verder en art. 5, lid 2 WHPC).

Afdeling 4. Benaming van oorsprong (art. 16-21 WHPC) De benaming van oorsprong wijst erop dat een product uit een bepaalde streek afkomstig is, en daarom bepaalde kenmerken heeft (art. 16 WHPC). Een erkende benaming van oorsprong geniet bescherming. België zijn er maar twee: Ardeense Ham en Ardeense Boter. De benaming en de kenmerken moeten worden aangewezen door een besluit van de gewestregering (voor regionale producten) of door een KB (Belgische producten) (art. 17 WHPC). Het gebruik van binnen- of buitenlandse benamingen van oorsprong kan een vorm van misleidende reclame uitmaken en is ook verboden op basis van art. 20-21 WHPC. Op Europees niveau is er immers heel wat regelgeving ter zake.

Afdeling 5. Algemene bepalingen betreffende de verkopen van producten en diensten aan de consument (art. 30-39ter WHPC) §1

Voorlichtingsverplichting

De verkoper moet de consument duidelijke inlichtingen verschaffen over het product of de dienst die hij zal aanschaffen (art. 30 WHPC). Dat is een loutere herhaling van het gemeen recht (goede trouw, precontractuele voorzichtigheidsverplichting). De verstrekker van een dienst moet een gratis bewijsstuk verschaffen aan de consument (art. 37, §1 WHPC). De Koning kan uitzonderingen bepalen (art. 37, §2 WHPC). Het KB van 1996 bepaalt daarnaast dat bij niet-homogene diensten een bestek moet worden afgeleverd (art. 16 KB 30 juni 1996). Als de levering van een product of de verlening van de dienst is uitgesteld en er een voorschot betaald moet worden, dan moet de verkoper een bestelbon afleveren (art. 39 WHPC, cf. ook art. 19 KB 30 juni 1996).


29

De WHPC

§2

Onrechtmatige bedingen

A.

Inleiding

De wetgever vreest dat de verkoper misbruik zal maken van de zwakkere positie van de consument, om zo onbillijke voorwaarden op te nemen in de consumentencontracten. Daarom bepaalt de WHPC dat bedingen die een “kennelijk onevenwicht” scheppen tussen de partijen verboden zijn. De koning heeft inzake onrechtmatige bedingen grote bevoegdheden (art. 34 e.v. WHPC).

B.

Toepassingsgebied (art. 31 WHPC)

De bedingen inzake onrechtmatige bedingen toepassingsgebied dan de rest van de WHPC: •

• • •

C. 1.

hebben

een

ruimer

“verkoper” moet worden opgevat als iedere persoon die in het kader van zijn beroepsactiviteit een overeenkomst sluit met een consument. Het kan dus ook gaan om iemand die een auto koopt. “producten” moet worden opgevat als alle goederen, ook onroerende, alsook alle rechten en verplichtingen. De vrije beroepen zijn uitgesloten van het toepassingsgebied, maar de wet van 2002 neemt art. 30-33 WHPC bijna woordelijk over. Ook het begrip overeenkomst moet ruimen worden gezien. Het gaat over elke vorm van overeenkomst die bedingen kan bevatten (zoals algemene voorwaarden, of tickets,…).

De systematiek van art. 31-33 WHPC ART. 32 WHPC

Art. 31 geeft een algemene definitie van “onrechtmatige bedingen”. Het gaat om bedingen die een kennelijk onevenwicht tussen de rechten en plichten van verkoper en consument in het leven roepen. Art. 32 WHPC somt 30 bedingen op die in elk geval onrechtmatig zijn. Bepalingen die op de “zwarte lijst” voorkomen zijn absoluut nietig, omdat de bepalingen inzake onrechtmatige daden aan de openbare orde raken. De rest van de overeenkomst is niet meteen nietig, tenzij de bepaling wezenlijk was (art. 33, §1, lid 2 WHPC).

2.

ART. 31 WHPC

Maar ook bedingen die niet op de zwarte lijst voorkomen kunnen onrechtmatig zijn als ze onder definitie van art. 31 WHPC vallen. Of dat het geval is wordt aan de rechter overgelaten. Hij moet rekening houden met de andere termen van de overeenkomst, met de omstandigheden waarin de overeenkomst gesloten Studentencursus Economisch Recht

30

De WHPC

werd en met de aard van de betrokken producten of diensten (art. 31, §3, lid 1 WHPC). De rechter mag evenwel niet kijken naar het voorwerp van de overeenkomst. Of de prestaties van de partijen evenwaardig zijn valt buiten de toetsingsbevoegdheid van de rechter (art. 31, §3, lid 2 WHPC). De rechter kan dan ook zogenaamde ‘kernbedingen’ niet toetsen aan art. 31 WHPC. Het gaat bijvoorbeeld om bedingen over de prijs. In de praktijk blijkt dat art. 31 WHPC zelden succesvol wordt ingeroepen of moet worden ingeroepen.

3.

ABSOLUTE NIETGHEID

De absolute nietigheid moet wel worden uitgesproken door de rechter die echter niet over discretionaire bevoegdheid beschikt. Als hij vaststelt dat een beding onrechtmatig is, moet hij de nietigheid uitspreken (art. 33 WHPC). Bij twijfel moet hij bedingen bovendien uitleggen tegen de verkoper (art. 31, §4, lid 2 WHPC).

§3

Verlenging van dienstenovereenkomsten

Art. 39bis WHPC (het eerste van de twee) bevat een regeling inzake de stilzwijgende verlenging van overeenkomsten van bepaalde duur, zoals telefoonabonnementen. Het beding van stilzwijgende verlenging moet aan een aantal voorwaarden voldoen. Sowieso heeft de consument na verlenging altijd het recht de overeenkomst op te zeggen, en mag de opzegtermijn niet langer zijn dan een maand.

§4

Uitvoering van de overeenkomst

Het tweede art. 39bis WHPC stelt dat de verkoper van de consument geen wisselbrieven mag doen ondertekenen als waarborg. Art. 39ter WHPC verbiedt de verkoper om telefoongesprekken aan te rekenen als die louter een uitvoering van een reeds gesloten overeenkomst zijn.

Afdeling 6. Bepaalde handelspraktijken (gereglementeerd of verboden) (art. 40-92 WHPC) §1

Verkoop met verlies

A.

Algemeen

Art. 40, lid 1 WHPC verbiedt een ‘handelaar’ om een product te verkopen met verlies. Het gaat hier weldegelijk om een handelaar in de zin van art. 1 W. Kh., Studentencursus Economisch Recht

31

De WHPC

en niet om een verkoper. Bepaalde overheidsinstellingen zoals universiteiten verkochten immers maaltijden met verlies aan bijvoorbeeld studenten. Het gaat ook producten. Diensten verschaffen met verlies is niet verboden, al kan het wel in strijd zijn met de eerlijke handelspraktijken. Dat zal in de praktijk meestal het geval zijn, omdat de rechtspraak zich laat inspiren door art. 40 WHPC. Het verbod op verkoop met verlies is een reactie tegen ‘loss leadering’. Supermarkten ontdekten dat consumenten slechts van enkele producten de prijs onthouden. Daarom begonnen ze bepaalde producten aan spotprijzen te verkopen, om zo de klanten naar de winkel te lokken. Dat was niet naar de zin van de middenstand, die erin slaagde de praktijk te laten verbieden, onder het mom van consumentenbescherming. Nietigheid? (zie slide)

B.

Soorten

1. VERKOOP MET VERLIES IN DE EIGENLIJKE ZIN (ART. 40, LID 2 WHPC) Een eigenlijke verkoop met verlies is een verkoop waarbij de verkoopprijs, inclusief kortingen, lager is dan de inkoopprijs. Op dit punt is er een kleine wijziging in het wetsontwerpen, dat duidelijker bepaalt hoe kortingen moeten in rekening genomen worden.

2.

GEASSIMILEERDE VERKOOP MET VERLIES (ART. 40, LID 3 WHPC)

Bij de geassimileerde koop met verlies is er weldegelijk een winstmarge, maar is die “uiterst beperkt”, rekening houdend met de bruto-winstmarge en de algemene kosten. De rechter moet rekening houden met het verkoopvolume en de vernieuwing van de voorraden (art. 40, lid 4 WHPC). Als de voorraden niet meer vernieuwd wordt kan dit immers een aanwijzing voor faillissement zijn. Het wetsontwerp schaft dit af.

C.

Bewijslast

De bewijslast ligt bij de eiser (maar dat is de algemene regel).

D.

Uitzonderingen

Art. 41, §1 WHPC bepaalt een limitatief aantal gevallen waarin verkopen met verlies toch mogelijk is, bijvoorbeeld om grotere verliezen te vermijden: • •

Solden, opruimingen en uitverkopen. De verkoop van bederfbare producten die hun waarde dreigen te verliezen.


32

De WHPC

• • •

Producten die een momentele behoefte bevredigden, zoals sinterklaasmateriaal na 6 december. Producten waarvan de handelswaarde gedaald is. De ‘prijsafstemming om dwingende redenen’, waarbij de prijs wordt afgestemd op een lagere prijs die algemeen wordt toegepast door andere handelaren. Het gaat bijvoorbeeld om het geval waarin een begrafenisondernemer een kist produceert tegen 550 euro, terwijl al zijn concurrenten erin slagen een gelijkaardige kist voor 500 euro te maken. Het moet dus weldegelijk gaan om concurrenten, wat een feitenkwestie is die onder andere beoordeeld wordt aan de hand van een geografisch criterium. Het moet bovendien gaan om concurrenten die zelf niet met verlies verkopen. In dat geval moet een stakingsvordering worden ingesteld.

§ 2 Aankondigingen van prijsverminderingen en prijsvergelijkingen (art. 42-45 WHPC) A. 1.

Algemeen VERGELJKING MET EIGEN PRIJZEN

De wet viseert gevallen waarin een prijsvermindering wordt aangekondigd of gesuggereerd (oftewel, alles wat een prijsvermindering doet denken). Te denken valt aan aankondigingen als “op = op”. In principe mag er enkel verwezen worden naar eigen prijzen van gelijke producten of diensten (art. 43, §1 WHPC). Het moet bovendien gaan om een prijs die gedurende maand voor de ingang van aangekondigde prijsvermindering gold (tenzij het gaat om goederen waarvan de waarde snel kan verminderen). De prijsvermindering mag ten hoogste één maand aangekondigd worden, en de aanvangsdatum moet de hele tijd zijn aangeduid. Na de periode van één iemand mag wel een nieuwe prijs worden aangekondigd. De prijsvermindering moet ook minstens één dag duren, tenzij het gaat om goederen waarvan de waarde snel kan verminderen. Deze regels gelden niet voor uitverkopen en solden (cf. infra). In de sperperiode voorafgaand aan de solden, mogen geen prijsverminderingen worden aangekondigd. Als er een prijsvermindering wordt aangekondigd buiten de inrichting, dan moet de verkoper zorgen dat hij voldoende voorraad heeft. Als hij geen voorraad meer heeft, moet aan de kandidaat-verkopers een bon worden overhandigd, die het recht geeft om binnen een redelijke termijn een product aan dezelfde voorwaarden te verwerven, als het gaat om een product dat meer dan 25 euro kost. Dat geldt niet als niet mogelijk is om onder dezelfde voorwaarden een nieuwe voorraad aan te leggen. Het wetsontwerp hervormt dit grondig. Er moet Studentencursus Economisch Recht

33

De WHPC

een bon gegeven worden voor producten van meer dan 25 euro, tenzij het onmogelijk is om producten aan dezelfde voorwaarden te verwerven, of wanneer de onderneming de voorwaarden niet meer wil toepassen en dit in reclame aankondigt.

2.

VERGELIJKING MET PRIJZEN VAN CONCURRENTEN

Vergelijkingen met prijzen van concurrenten vallen onder de regeling inzake vergelijkende reclame. In dit kader is vergelijken met andere prijzen slechts mogelijk als het om kleinhandelsprijzen die door de overheid gereglementeerd zijn.

B.

Lancerings- of openingsprijzen

Het is gebruikelijk dat winkeliers bij de opening van een nieuw verkooppunt een kortingsactie aankondigen. Strikt genomen was dit vroeger verboden, maar er was een gedoogbeleid. Het is toegelaten om zo’n actie aan te kondigen, als de toegepaste prijzen lager zijn dan de latere prijs. Een openingsactie is zelfs toegelaten in de sperperiode.

§3

Uitverkopen (art. 46-48 WHPC)

Art. 46 WHPC somt een limitatief aantal gevallen op waarin uitverkopen toegelaten zijn. Het gaat bijvoorbeeld om verbouwingen of de overname van de handelszaak. In alle andere gevallen is een uitverkoop – of alles wat daaraan doet denken – verboden. Een uitverkoop moet ook gepaard gaan met een prijsvermindering. Er zijn ook een aantal administratie verplichtingen, zoals een kennisgeving aan de FOD economie. Tot slot mag de uitverkoop niet langer duren dan vijf maanden, tenzij het gaat om een handelaar die zijn beroepsloopbaan afsluit. Dan is de termijn 12 maanden.

§4

Opruiming of solden (art. 49-53 WHPC)

A.

Algemeen

Opruimingen of solden zijn verkopen waartoe de verkoper overgaat met het oog op seizoensvernieuwing van zijn assortiment (art. 49 WHPC). Dat gaat gepaard met prijsverminderingen. De distributiesector en de consumenten vonden dat solden het hele jaar door moesten kunnen georganiseerd worden. De middenstand wou meer reglementering. Uiteindelijk kwam er een compromis op maat van de middenstand. De solden zijn beperkt tot bepaalde periodes en worden voorafgegaan door een sperperiode van zes weken (art. 53 WHPC). Tijdens de sperperiode zijn prijsverminderingen verboden. Een Studentencursus Economisch Recht

34

De WHPC

prijsvermindering die een klant verkrijgt via onderhandeling is wel toegestaan. Prijsverminderingen mogen alleen niet gepromoot worden. Het moet dus gaan om seizoensgebonden goederen: goederen, zoals kleren, die hun aantrekkingskracht na een bepaalde tijd verliezen. Wat ‘seizoensgebonden goederen’ zijn is een feitenkwestie, die aanleiding geeft tot heel wat casuïstiek (zoals over een bril). Daarnaast stelt art. 51 WHPC een aantal bijkomende voorwaarden. Het moet o.a. gaan om verkopen aan de consument, en het mag ook niet gaan om producten die de verkoper tijdens de solden aankoopt.

B.

Periodes

Tenzij de koning anders bepaalt (voor andere producten dan kleding), vinden de solden plaats van 3 tot 31 januari en van 1 tot 31 juli (art. 52 WHPC). De sperperiode loopt dus van 15 november tot 2 januari en van 15 mei tot 30 juni.

C.

Wetontswerp

Het wetsontwerp, dat nieuwe Europese regelgeving implementeert, maakt solden mogelijk voor alle producten, ook voor niet-seizoensgebonden goederen. De sperperiode wordt afgeschaft, behalve voor kleding. Daar geldt een sperperiode van drie weken. Prijsverminderingen zijn toegelaten, maar mogen niet worden aangekondigd. Sommige auteurs voeren aan dat de sperperiode volledig moet worden afgeschaft om in overeenstemming te zijn met de Europese regelgeving.

§5

Gezamenlijk aanbod (art. 54-62 WHPC)

A.

Definitie

Er is een gezamenlijk aanbod als de verwerving ten bezwarende titel van een product (de hoofdtransactie) wordt verbonden aan het al dan niet kosteloos verkrijgen van een ander product (de bijkomende transactie) (art. 54, lid 1 WHPC). Het moet gaan om een koppeling waarbij er geen onderhandelingsruimte is. Zo kan een aankoop in de winkel gekoppeld worden aan een gratis parking. Een gezamenlijk aanbod is in beginsel verboden (art. 54, lid 2 WHPC). Het onaangekondigd geven van voordelen (bv. bij de betaling) is wel toegelaten. Een voorbeeld is een zaak waarin een tankstation per drie “bezoeken“ een fotorolletje aanbood. De verweerder zei dat er geen sprake was van een gezamenlijk aanbod omdat het ging om een ‘bezoek’. De rechter oordeelde dat de consument dit wel interpreteert als een transactie ten bezwarende titel. Een bezoek aan een tankstation impliceert dat je iets koopt. Studentencursus Economisch Recht

35

De WHPC

Er is ook sprake van een gezamenlijk aanbod als dat uitgaat van twee ondernemingen die dezelfde bedoeling hebben. Zo werd het als verboden beschouwd dat een verzekeringsonderneming goedkope verzekeringen aanbood als de klanten een alarmsysteem van een bepaalde firma aanschaften.

B.

Problemen in het licht van de Europese regelgeving

In een recent arrest heeft het EHJ beslist dat de Belgische regeling niet in overeenstemming is met de interne markt. Een tankstation bood gratis pechverhelping aan bij aankoop van benzine. De concurrenten trokken naar de rechter, waarna het tankstation een prejudiciële vraag liet stellen. Het EHJ oordeelde dat het ging om een disproportionele belemmering van de interne markt. Immers, een gezamenlijk aanbod hoeft niet steeds misleidend of agressief te zijn. Daardoor mag de reglementering over het gezamenlijk aanbod in principe niet meer worden toegepast, behalve voor financiële diensten (?). Het wetsontwerp schaft dat dan ook af.

C.

Uitzonderingen

Er zijn twee uitzonderingen op het verbod op gezamenlijke aanbiedingen: •

•

§6

Aanbiedingen tegen een gezamenlijke prijs, met name: o Producten en diensten die een geheel vormen (art. 55, lid 1 WHPC), zoals een tafel en een stoel. Deze producten mogen onder één globale prijs verkocht worden. Er zijn wel voorwaarden. Zo mag er maximum 1/3 korting zijn. o Gelijke producten (art. 55, lid 2 WHPC) (zoals een bril+één gratis), ook onder voorwaarden. Zo mag er ook hier maximum 1/3 korting zijn. Gratis toegiften (art. 56-57 WHPC). Deze zijn toegelaten, als het gaat om giften met een waarde die verwaarloosbaar is tegenover de hoofdaankoop. Ook merchandising is toegelaten, als het logo van het bedrijf duidelijk is aangegeven (op het product, niet met een sticker), het product niet in de handel is en het product niet meer dan 5% van de waarde van de hoofdtransactie heeft.

Waardebonnen (art. 63-68 WHPC)

Waardebonnen zijn documenten die een handelaar kosteloos verspreid en die te houder toelaten om een korting in geld te krijgen (art. 63 WHPC). Dit is strikt te interpreteren: het gaat om gratis bonnen. Het gaat bijvoorbeeld niet om een korting op een volgende aankoop. De wet stelt enkele verplichte vermeldingen (art. 64 WHPC). De verkoper is verplicht de bon aan te nemen, en de uitgever is verplicht om de bon aan de verkoper terug te betalen, als zij niet dezelfde Studentencursus Economisch Recht

36

De WHPC

persoon zijn (art. 66 WHPC). Tijdens de sperperiode is de verspreiding van waardebonnen verboden voor producten die verkocht zouden kunnen worden tijdens de solden (art. 53 WHPC). Het wetsontwerp vereenvoudigt deze formalistische regels wat. Het maakt een onderscheid tussen gratis waardebonnen en waardebonen die afhangen van de waarde van de verkoop.

§7

Openbare verkopen (art. 69-75 WHPC)

Een openbare verkoop is een verkoop door een openbaar ambtenaar (zoals een notaris), die plaatsvindt volgens een systeem van opbod of afslag. De WHPC viseert enkel openbare verkopen met een winstoogmerk waarbij consumenten betrokken. Liefdadigheidsverkopen, en openbare verkopen tussen handelaars vallen niet onder de WHPC. Ook kunstverkopen zijn expliciet vrijgesteld (maar tapijten en juwelen niet). Ook gerechtelijke verkopen (bv. inzake een gerechtelijk akkoord) zijn toegelaten (art. 69, §1 WHPC). De wet verbiedt de verkoop van nieuwe producten. Enkel producten die duidelijke tekenen van gebruik vertonen mogen openbaar verkocht worden (art. 70 WHPC). Dat moet gebeuren in lokalen die uitsluitend voor veilingen bedoeld zijn (art. 72 WHPC).

§8

Afgedwongen aankopen (art. 76 WHPC)

Het is verboden iemand ongevraagd een product toe te zenden met het verzoek het te betalen of terug te zenden (art. 76, 1 WHPC). De ontvanger mag de producten houden en moet niet betalen, tenzij de afzender bewijst dat de ontvanger met kennis van zaken verzocht heeft om hem een product toe te zenden (art. 76, lid 4). Het sturen van een ander product dat besteld is of het toch sturen van een product na een regelmatige annulering van de bestelling wordt gelijkgesteld met een afgedwongen afkoop. Ook diensten vallen onder het verbod. Tot slot gaat het niet louter om consumenten. De minister kan wel uitzonderingen voorzien voor liefdadigheidsinstellingen (art.76, lid 3 WHPC). De consument behoudt dezelfde rechten, maar de instelling kan niet vervolgd worden.

§9

Overeenkomsten op afstand (art. 77-83undecies WHPC)

A.

Algemeen

1.

DEFINITIE


37

De WHPC

Een overeenkomst op afstand is een overeenkomst waarbij consument en verkoper niet op dezelfde plaats aanwezig zijn, en de overeenkomst afsluiten via bijvoorbeeld internet of de telefoon. Het moet gaan om een verkoper die consequent en bewust van deze technieken gebruikmaakt. Een occasionele verkoop valt niet onder de bepalingen van de wet. De wet definieert ook ‘communicatietechniekexploitanten’. Zit zijn verkopers van communicatietechnieken (zoals De Post, of Belgacom). Zij moeten een einde maken aan onwettige praktijken, tenminste als ze daartoe in staat zijn.

2.

VERPLICHTE VERMELDINGEN

Vooreerst stelt de wet afhankelijk van de gebruikte techniek een aantal vermeldingen verplicht (art. 78 WHPC), die moeten worden meegedeeld bij het voorstel van de verkoper. Voor de levering van het product of voor de uitvoering van de dienst ontvangt de consument een schriftelijke en op duurzame drager gestelde bevestiging van de inlichtingen (art. 79, §1-2 WHPC). Dat geldt niet voor diensten die in één worden verleend via een communicatietechniek en waarbij de communicatietechniekexploitant rechtstreeks factureert (zoals het bestellen van een film via digitale TV) (art. 79, §3). Als de inlichtingen bedoeld in art. 79 WHPC niet verleend worden, beschikt de consument over een verzakingstermijn van 30 dagen.

3.

VERZAKINGSTERMIJN

De consument heeft een principieel recht om binnen een bepaalde tijd af te zien van de verkoop. De overeenkomst gaat immers pas in na een bedenktermijn van zeven dagen. De verkoper moet expliciet meedelen aan de consument (art. 78, §1, 6° WHPC). Dat verzakingsrecht moet ook in de overeenkomst vermeld zijn, in het vet en in een kadertje (art. 79, §1 WHPC). Is er geen verzakingsbeding vermeld, dan geldt dezelfde sanctie als bij de afdwongen verkoop. Is een verkeerd beding vermeld, dan beschikt de consument over een verzakingstermijn van drie maanden. Soms is er geen verzakingsrecht (art. 80, §4 WHPC). Het gaat bijvoorbeeld om de aankoop van producten die strikt persoonlijk zijn (zoals een kostuum op maat), of om een dienstverlening (zoals het bouwen van een veranda) die al een aanvang genomen heeft.

4.

GEEN VOORSCHOT EISEN

De verkoper mag ook geen voorschot eisen. Hij mag het wel vragen (je moet een voorschot betalen <-> wil je een voorschot betalen). Als de verkoper toch een voorschot eist heeft de consument opnieuw een verzakingstermijn van drie Studentencursus Economisch Recht

38

De WHPC

maand. Dit alles verandert in het wetsontwerp, waar in sommige gevallen toch een voorschot mag gevraagd worden.

5.

LEVERING

Tenzij de partijen anders overeenkomen moet de levering binnen de dertig dagen gebeuren. Zo niet is de overeenkomst van rechtswege ontbonden, wat ook het geval als de verkoper zicht niet aan de overeengekomen termijn houdt. Dit is een wel erg drastische sanctie, die dan ook verandert in het wetsontwerp.

B.

Kredietovereenkomsten

Soms gaat een verkoop op afstand gepaard met het sluiten van een kredietovereenkomst. In dat geval heeft de consument ook het recht om de krediet overeenkomst op te zeggen, op voorwaarde dat beide overeenkomsten uitgaan van dezelfde verkoper.

C. Diensten betreffende logies, vervoer, restaurantdiensten en vrijetijdsbesteding Voor Diensten betreffende logies, vervoer, restaurantdiensten en vrijetijdsbesteding geldt art. 79 WHPC niet, tenzij de prijs per persoon meer dan 350 euro is, of als de verkoop via een andere techniek dan per gewone post gebeurt, zonder voorafgaand akkoord van de geadresseerde.

D. 1.

Financiële diensten op afstand INLEIDING

Toen de WHPC tot stand kwam was de verkoop van financiële diensten op afstand eerder een zeldzaamheid. België bleef echter ook daarna achter op het vlak van regelgeving en kwam pas in actie toen er Europese regelgeving kwam, die door de Belgische wetgever gewoon werd overgenomen. De coördinatie met de gewone verkoop op afstand was dus zoek, iets dat in het wetsontwerp wordt aangepakt. De regeling is nu evenwel ook al gelijkaardig.

2.

TOEPASSINGSGEBIED

De bepalingen zijn van toepassing op financiële diensten, zoals bijvoorbeeld diensten van bancaire aard of inzake beleggingen (art. 77, §1, 4° WHPC). Als het gaat om een initieel akkoord gevolgd door meerdere verrichtingen, dan zijn de bepalingen enkel van toepassing op het initiële akkoord (art. 83bis WHPC).

3.

INFORMATIEPLICHTEN

De verkoper moet heleboel informatie verstrekken aan de consument en moet daarbij waken dat de informatie duidelijk en begrijpbaar is (art. 83ter WHPC). Studentencursus Economisch Recht

39

De WHPC

Daarnaast moet de verkoper de consument in kennis stellen van alle contractuele voorwaarden. De informatie bedoeld in art. 83ter moet bovendien bevestigd worden (art. 83quisuies WHPC). Dat moet gebeuren via een duurzame drager. De informatie moet overgemaakt worden voor de consument gebonden is. Wordt bepaalde informatie niet verstrekt, heeft de consument het recht om de overeenkomst kosteloos op te zeggen binnen een redelijke termijn (art. 83octies WHPC) (<->algemene regeling).

4.

VERZAKINGSRECHT

De consument heeft binnen de veertien dagen na het sluiten van de overeenkomst de mogelijkheid om kosteloos en zonder opgave van reden de overeenkomst op te zeggen (art. 83sexies, §1 WHPC). Voor levensverzekeringen bedraagt de termijn 30 dagen en gaat in op het tijdstip dat de verzekeraar aan de verzekeringsnemer meedeelt dat de overeenkomst is gesloten. Art. 83sexies, §2 WHPC voorziet in een aantal uitzonderingen. De belangrijkste zijn het geval waarin de prijs van de dienst afhankelijk is van schommelingen op de financiële markt (bijvoorbeeld bij wisselverrichtingen) en het geval waarin de overeenkomst op vraag van de consument al volledig uitgevoerd is voordat de verzakingstermijn verstreken is.

§ 10 Verkopen buiten de onderneming van de verkoper (art. 86-92 WHPC) A.

Toepassingsgebied

De bepalingen inzake de verkoop op afstand zijn van toepassing als een verkoop doorgaat buiten de gebouwen van de verkoper, zoals ten huize van de consument, op georganiseerde excursies (met verkoop op het einde) en op salons en beurzen, tenminste als er een voorschot moet betaald worden en de prijs hoger dan €200 is (art. 86 WHPC). Er 87 WHPC bevat een reeks uitzonderingen, zoals verzekeringen, liefdadigheidsverkopen voor minder dan 50 euro en de levering aan huis van levensmiddelen.

B.

Contractueel formalisme

Er moet verplicht een geschreven overeenkomst zijn. Die moet een hele reeks vermeldingen bevatten (art. 88 WHPC). Die omvatten onder andere een verzakingsbeding, dat in een kader en in het vet moet worden vermeld. Bij schending van deze regels kan de consument de overeenkomst laten vernietigen.


40

De WHPC

C.

Verzakingsbeding

De consument beschikt over een termijn van zeven dagen om af te zien van de overeenkomst (art. 89 WHPC). Tijdens die bedenktermijn mogen geen betalingen gebeuren. Er mag van de consument ook geen voorschot gevraagd worden en er mag nog niet geleverd worden.

Afdeling 7. Reclame en oneerlijke handelspraktijken (art. 9394/17 WHPC) §1

Definities (art. 93 WHPC)

A.

Reclame

Reclame is elke mededeling die – zelfs onrechtstreeks - tot doel heeft de verkoop van producten te bevorderen. Die producten kunnen zowel onroerend als onroerend zijn. De definitie is zeer breed. Zelfs het deuntje van de ijsventer valt eronder. Ook een medisch bedrijf dat onderzoek doet naar de bijwerkingen van prozac doet aan reclame, omdat het medisch bedrijf zijn

B.

Consument

Het begrip consument is gelijkaardig aan dat van art. 1 WHPC, maar de rechtspersonen vallen hier buiten.

C.

Handelspraktijken

Handelspraktijken zijn alle handelingen die rechtstreeks verband houden met de verkoopactiviteit. Dat omvat onder andere reclame, maar is nog veel ruimer.

§2

Vergelijkende reclame (art. 94/1 WHPC)

A.

Definitie

Vergelijkende reclame is elke vorm van reclame waarbij naar een concurrent (of zijn diensten of producten) verwezen wordt, zelfs impliciet (door bv. te verwijzen naar logo’s). Bepalend is of de consument de concurrent kan identificeren.

B.

Voorwaarden


41

De WHPC

Vroeger was vergelijkende reclame verboden, maar tegenwoordig is het toegelaten onder een aantal voorwaarden (art. 94/1, §1-2 WHPC). Het moet vooreerst gaan om een vergelijking tussen producten die vanuit het oogpunt van de consument in dezelfde behoeften voorzien. Daarnaast moet de vergelijking gebeuren op basis van objectieve factoren. Verwijzen naar de smaak is bijvoorbeeld niet objectief, verwijzen naar de prijs wel. Tot slot legt de wet een aantal bijkomende voorwaarde op, bijvoorbeeld dat de reclame niet misleidend mag zijn, of de goede naam van de concurrent niet mag schaden. Een voorbeeld is reclame van Neckerman. In de reclame vraagt een jongen aan zijn broer om een meisje bloemen te geven. De broer palmt het meisje evenwel zelf in. De jongen zegt daarop “Dit is de laatste keer dat ik met een tussenpersoon gewerkt heb”, waarop de stem zegt dat “het een schone zaak is zonder tussenpersoon te werken”. De rechter aanzag dit als ongeoorloofde vergelijkende reclame.

§ 3 Reclame en praktijken strijdig met de eerlijke gebruiken onder verkopers (art. 94/2-94quater WHPC) A. 1.

Reclame (art. 94/2 WHPC) ALGEMEEN

(…) Naast de hier opgesomde reclame bevat de WHPC nog een aantal specifieke reclameverboden.

2.

MISLEIDENDE RECLAME

Misleidende reclame is reclame die misleidt door middel van beweringen, gegevens of voorstellingen over de kenmerken en beschikbaarheid van producten of diensten. De beoordeling gebeurt verschillend naargelang het gaat om reclame die zich wel of niet naar een bepaalde doelgroep richt. Is dat niet het geval, dan moet de beoordeling in abstracto gebeuren (kan de gemiddelde klant misleid worden?). Richt de reclame zich wel tot een bepaalde doelgroep, dan gebeurt de beoordeling in concreto, en moet gekeken worden of een gemiddelde klant die behoort tot die doelgroep kan misleid worden door de reclame). Er kan ook sprake zijn van ‘misleiding door omissie’. Dat is het geval als de verkoper bepaalde essentiële informatie achterhoudt. De reclame is misleidend als de klant het product niet zou gekocht hebben als hij had beschikt over de achtergehouden informatie. Overdrijvingen zijn toegelaten als het duidelijk is dat het om een overdrijving gaat (‘Redbull geeft je vleugels’). Studentencursus Economisch Recht

42

De WHPC

3.

NIET-HERKENBARE RECLAME

Er is sprake van niet-herkenbare reclame als het niet duidelijk is dat het om reclame gaat (bijvoorbeeld omdat de reclame in de vorm van een krantenartikel is gegoten). Dit is verboden, waardoor er minstens steeds de vermelding ‘reclame’ moet zijn als klanten zouden kunnen twijfelen.

4.

AFBREKENDE RECLAME

Bij afbrekende reclame wordt een andere verkoper zwart gemaakt. Dit is verboden, zelfs al gaat het niet om een concurrent. Of de gegevens juist zijn doet niet ter zake. Deze bepaling doet evenwel geen afbreuk aan de regels inzake vergelijkende reclame.

5.

VERWARRINGSTICHTENDE RECLAME

Verwarringstichtende reclame is reclame waarbij gegevens worden gebruikt waardoor bij een gemiddelde klant verwarring kan ontstaan met een andere verkoper. Dit is verboden. Deze vorm van reclame kan een vorm van onrechtmatige mededinging uitmaken. De handelsnaam van een vennootschap is bovendien ook vennootschapsrechtelijk beschermd. Zo had het HLN op een bepaald moment borden met daarop ‘waar haalt de Gentenaar zijn informatie?’.

6.

ONTOEREIKENDE VOORRAAD

Het is verboden reclame te maken voor een aanbod van producten of diensten als de verkoper niet over een toereikende voorraad beschikt.

7.

RECLAME DIE EEN VERBODEN HANDELSPRAKTIJK IN DE HAND

WERKT

Elke vorm van reclame die een inbreuk op de WHPC in de hand werkt is verboden. Samen met die praktijk kan ook de reclame ervoor verboden worden.

B. Oneerlijke handelspraktijken tussen verkopers onderling (art. 94/3 WHPC) 1.

ALGEMEEN

Alle inbreuken op de eerlijke handelspraktijken zijn verboden. De wet definieert niet wat moet verstaan worden onder ‘eerlijke handelsgebruiken’. Het is de rechtspraak die op basis van deze bepaling (en zijn voorganger) een aantal typegevallen heeft ontwikkeld. Dat neemt niet weg dat art. 94/3 WHPC een brede toepassing heeft, en bijvoorbeeld kan worden ingeroepen tegen verwarringstichtende reclame, ook al bestaat daar een specifieke bepaling. Art. 94/3 WHPC herschrijft in principe gewoon art. 1382 BW. Eigenlijk moeten dus schade, fout en causaal verband aangetoond worden. In de ontwikkelde typegevallen vallen fout en schade evenwel vaak samen. Studentencursus Economisch Recht

43

De WHPC

2.

STICHTEN VAN VERWARRING

Er kan ook verwarring zijn buiten reclame om, bijvoorbeeld door het gebruik van een verwarrende handelsnaam (‘Filips’). Als er verwarring bestaat in hoofde van de afnemers kan dit een oneerlijke handelspraktijk uitmaken.

3.

WETSINBREUKEN IN DE UITOEFENING VAN HET BEROEP

Elke inbreuk op een dwingende wet, gepleegd in het kader van de uitoefening van een beroep, kan een oneerlijke handelspraktijk uitmaken. Zo was er een goudsmit die zijn winkel ‘Goudbank’ noemt, terwijl ‘bank’ een beschermd begrip is. De CBFA oordeelde dat er, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een bloedbank, wel een duidelijke band is tussen goud en bank, en dat het dus ging om een wetsovertreding.

4.

PARASITAIRE MEDEDINGING

Parasitaire mededinging zijn handeling waarbij een verkoper weliswaar geen verwarring sticht of iemand zwartmaakt, maar probeert te profiteren van het succes van een andere verkoper om omzet af te snoepen. Zo was er parasitaire mededinging in een geval waarbij een bedrijf publiciteitsmateriaal verkocht aan restaurants, en daarbij aanbood om een bord te maken voor hun michelinsterren. Daarbij werd Michelin de hemel in geprezen. Michelin trok naar de rechter en kreeg gelijk. Immers, Michelin haalt zijn inkomsten uit de uitgave van een boekje. Als restauranthouders sterren zouden ophangen, dan zouden die boekjes niet meer nodig zijn.

5.

AFWERVEN VAN CLIËNTEEL

Het is uiteraard niet verboden om te proberen om cliënteel af te werven, tenzij dat gepaard gaat met omstandigheden die aan de concurrentie een onrechtmatig karakter geven.

6.

AFWERVEN PERSONEEL

Ook dit is niet verboden, tenzij het de bedoeling is om een concurrent te destabiliseren of er bedrieglijke methodes worden gebruikt. Zo kan het een vorm van derdenmedeplichtigheid aan contractbreuk uitmaken om een persoon aan te werven die gebonden is door een niet-concurrentiebeding.

C. Oneerlijke handelspraktijken jegens de consumenten (art. 94/494/11 WHPC) De bepalingen inzake oneerlijke handelspraktijken jegens consumenten bevatten een getrapt systeem. Art. 94/8 WHPC en art. 94/11 WHPC bevatten ‘zwarte lijsten’ met oneerlijke handelspraktijken die in elk geval verboden zijn. Een praktijk die niet op deze lijsten voorkomt kan echter ook verboden zijn als hij het consumptiegedrag van de consument kan beïnvloeden op een wijze die Studentencursus Economisch Recht

44

De WHPC

in strijd is met het normale niveau van vakkundigheid dat van een verkoper mag verwacht worden. De bewijslast ligt bij de consument, behoudens een paar uitzonderingen (zoals wanneer er een waarschuwingsprocedure is geweest) Deze algemene norm wordt evenwel omzeggens nooit toegepast. Als een praktijk niet voorkomt op de zwarte lijsten, moet dus een beroep worden gedaan op die algemene norm. In de eerste plaats moet gekeken worden of een praktijk misleidend of agressief is en daardoor de aankoopbeslissing van de consument kunnen beïnvloed hebben. Vooreerst bevat art. 94/6, §1 een limitatieve lijst met misleidende praktijken die oneerlijk kunnen zijn als ze de consument beïnvloed hebben. Het misleidende karakter kan ook voortvloeien uit de omstandigheden van de verkoop of uit het weglaten van essentiële informatie. Daarnaast verbiedt de wet ook agressieve handelspraktijken (art. 94/9 WHPC), waarbij gebruikt wordt gemaakt van enige vorm van dwang of ongepaste beïnvloeding (zie art. 93, 10° WHPC). Tot slot zijn ook oneerlijke handelspraktijken die onder deze noemers vallen verboden, maar zoals gezegd is dat uiterst zeldzaam. Naast de gewone sancties bevat art. 94/14, §2 WHPC een bijzondere sanctie. De rechter kan aan de verkoper bevelen om de door de consument betaalde sommen terug te betalen, zonder dat de consument het verkregen goed of de verkregen dienst moet terugbezorgen. In sommige gevallen is de rechter zelfs verplicht die sanctie op te leggen (art. 94/14, §2, lid 1 WHPC). De verweerder kan zich bevrijden door aan te tonen dat er uitlokking vanwege de consument was.

§4

Gemeenschappelijke bepalingen

A.

Bewijslast inzake reclame

Voor de bepalingen inzake reclame en handelspraktijken geldt een omkering van bewijslast bij de waarschuwingsprocedure of bij een vordering tot staking (art. 94/13 WHPC). De adverteerder of de verkoper moet bewijzen dat zijn handelingen eerlijk zijn of dat zijn advertentie op objectieve elementen berust. Worden de gegevens niet aangebracht, dan kan de rechter of de minister besluiten dat de praktijk oneerlijk is of dat de feitelijke gegevens onjuist zijn.

B.

Commerciële communicatie

Art. 94/17 bevat regels voor adverteerders die specifiek aan de persoon gerichte reclame verzenden (‘direct marketing’). De wet maakt een onderscheid tussen geautomatiseerde oproepsystemen (zonder menselijke tussenkomst) en andere communicatietechnieken (zoals een brief of telefoon). De eerste categorie van oproeping is principieel verboden, tenzij de consument voorafgaand zijn geïnformeerde toestemming heeft gegeven (opt-in). De tweede categorie is Studentencursus Economisch Recht

45

De WHPC

principieel toegelaten, maar slechts in die mate dat de consument er zich niet tegen verzet (opt-out). Voor e-mail geldt evenwel een specifieke regeling. De bewijslast ligt bij de verzender, die de ontvanger moet informeren over zijn identiteit en over het recht op verzet.

C.

Aansprakelijkheid voor onrechtmatige reclame

Art. 97bis WHPC voorziet in een cascadeaansprakelijkheid die gelijkaardig is aan die van art. 25 Gw. Aansprakelijk zijn achtereenvolgens de uitgever, de drukker en de verdeler (inclusief elke persoon die bewust bijdraagt de tot realisatie van de reclame).


46

De prijzenwet

Hoofdstuk IV.

De prijzenwet Afdeling 1. Algemeen In principe wordt een prijs bepaald door de partijen, die immers over contractsvrijheid beschikken. Soms komt de overheid evenwel tussen om economische redenen, zoals de bestrijding van schaarste. Ook vanuit internationale verplichtingen wordt er soms aan de prijs geprutst. In 1945 vaardigde de overheid in dat kader – als noodwetgeving - de prijzenwet uit. Die is echter stelselmatig minder belangrijk geworden, onder andere door de mededingingswetgeving. Heel wat bepalingen van de wet zijn in onbruik geraakt, maar zijn uit vrees voor oorlog of inflatie nooit aangepast. Ze zijn vooral nog belangrijk in een aantal minder transparante sectoren, waar de concurrentie niet goed loopt (zoals de energiesector).

Afdeling 2. Toepassingsgebied (art. 1, §1 Prijzenwet) §1

Ratione materiae

De Prijzenwet is van toepassing op de koop-verkoop van roerende goederen en op de verlening van diensten. Onroerende goederen en bijvoorbeeld de verkoop van effecten vallen niet onder de wet. Ook openbare verkopen vallen niet onder de Prijzenwet. Bij diensten wordt geen verder onderscheid gemaakt, waardoor ook financiële diensten onder wet vallen. Arbeidsovereenkomsten worden door de wet evenwel expliciet uitgesloten. De Prijzenwetgeving is een lex generalis, die ondergeschikt is aan eventuele bijzondere wetgeving, die bijvoorbeeld op sectoraal niveau de prijzen regelt.

§2

Ratione loci

De wet is van toepassing op verrichtingen de Belgische markt, ongeacht de vraag of de leverancier Belg is en in België aanwezig is. De prijzenwetgeving raakt immers aan de Belgische openbare orde. Er moet evenwel ook rekening worden gehouden met het EU-recht.


47

De prijzenwet

§3

Ratione personae

De wet is van toepassing op zowel rechtspersonen als natuurlijke personen.

Afdeling 3. De normale prijs, de maximumprijs en de programmaovereenkomsten §1

Algemene bepalingen

Alle ondernemingen zijn verplicht aan de Algemene Inspectie alle informatie te verschaffen over prijzenevolutie, mocht die dat vragen (art. 8 MB 20 april 1993). Het voormalige art. 2 MB stelde dat bepaalde bedrijven verplicht waren prijswijzigingen mee te delen. Dit artikel is vernietigd door de Raad van State omdat in strijd was met het gelijkheidsbeginsel.

§ 2 De normale prijs als minimumnorm (art. 1, §2 Prijzenwet) Behoudens maximumprijzen of programmaovereenkomsten, is het verboden om producten of diensten aan te bieden boven de “normale” prijs. De rechter bepaalt soeverein wat de “normale prijs” is. De Prijzenwet stelt slechts op niet-limitatieve wijze drie criteria voorop: • • •

De verwezenlijkte winst De staat van de markt De exploitatiekosten van de onderneming

De rechtspraak hecht vooral belang aan het tweede criterium. De rechter zal producten vergelijken met gelijkaardige producten. Dat wordt bekritiseerd. De invloed van de mededingingswetgeving is immers dat deze als doel heeft de prijzen “normaal” te houden. De rechter zou volgens de rechtsleer dan ook meer moeten kijken naar de manier waarop de prijs tot stand gekomen is. Was er voldoende concurrentie? De rechtspraak houdt bijvoorbeeld geen rekening met eventuele kartelafspraken. Ook de verwezenlijkte winst wordt af en toe gebruikt als criterium. Abnormale winsten kunnen een prijs “niet normaal” maken. Daarnaast moet steeds mededingingswetgeving.


rekening

worden

gehouden

met

de

48

De prijzenwet

§ 3 De maximumprijs en maximumwinst: eenzijdige prijszetting van overheidswege (art. 1, §1 Prijzenwet) A. 1.

Algemeen PRINCIPE

De minister van economische zaken kan voor het hele land, voor bepaalde sectoren, diensten of producten een maximumprijs opleggen (art. 2, §1 Prijzenwet). Als dat gebeurd is, is het verboden om producten of diensten te verkopen boven die maximumprijs. De minister kan ook maximumwinstmarges opleggen aan verkopers en tussenpersonen (art. 2, §2 Prijzenwet). Dat alles gebeurt door de afdeling Prijzen en Mededinging. Er zijn bijvoorbeeld maximumprijzen voor taxivervoer. Vroeger was er ook een maximumprijs voor brood, maar dat is niet meer het geval.

2.

AFWIJKINGEN

Voor bepaalde sectoren kon de sector een prijsverhogingsaanvraag doen en zo een sectoriële prijs verkrijgen, maar dat werkte kartelafspraken in de hand. Dat systeem is dan ook niet meer van toepassing.

3.

RATIO

De maximumprijzen waren een economisch om instrument bijvoorbeeld inflatie tegen te gaan. Zo waren er in de jaren ’70 heel wat maximumprijzen. Vanaf de jaren ’90 werd voor de meeste sectoren de prijs losgemaakt van de overheid.

4.

VERHOUDING TOT WHPC

De vraag stelt zich wat er gebeurt als een maximumprijs leidt tot een verkoop met verlies, wat verboden is onder de WHPC. De Raad van State oordeelde dat de Prijzenwet primeert, gezien haar belangrijker doelstelling. Er zijn ook vragen in het kader van art. 16 Gw. (zie eerder).

B.

Prijsverhogingsaangifte

Tegenwoordig bepalen art. 3-6 van het MB slechts dat bepaalde sectoren (o.a. teledistributie, water, gas) geen prijsverhoging mogen doorvoeren zonder een voorafgaande toelating van de Algemene Inspectie van de Prijzen en de Mededinging. De Inspectie heeft een bepaalde termijn om te reageren. Als er geen reactie komt mag de verhoging worden doorgevoerd.


49

De prijzenwet

§ 4 Programmaovereenkomsten: prijsbeheersing in onderling overleg De minister kan ook met individuele of groepen ondernemingen programmaovereenkomsten afsluiten (art. 1, §3 Prijzenwet), op zijn initiatief of op initiatief van de onderneming(en). In de programmaovereenkomst worden enkele afspraken vastgelegd inzake prijsovereenkomsten. Sinds de wetswijziging in 1960 zijn er enkele van die programmaovereenkomsten gesloten, maar die zijn nooit openbaar gemaakt. Een belangrijke programmaovereenkomst is die met de petroleumsector (die ook in het prijsaangiftensysteem zit, maar dat werkt niet echt), waarbij de prijs wordt bepaald volgens een aantal criteria, zoals de prijs op de internationale markt. De programmaovereenkomsten zijn een vorm van beleidsovereenkomsten die hun wettelijke grondslag vinden in de Prijzenwet. Ze worden gesloten voor een bepaalde duur maar zijn hernieuwbaar. De overheid kan van zijn kant een programmaovereenkomst eenzijdig opzeggen in het algemeen belang (zie eerder).

Afdeling 4. Sanctionering van inbreuken op de prijzenwetgeving §1

Tijdelijke sluiting (art. 2, §5 Prijzenwet)

De minister kan, na aanmaning, de inrichting van de ondernemer tot vijf dagen sluiten.

§2

Strafrechtelijke sancties (art. 5-11bis Prijzenwet)

Overtredingen op de Prijzenwet zijn gesanctioneerd met correctionele straffen.

§3

Schending van programmaovereenkomsten

De programmaovereenkomsten voorzien doorgaans in een strafbeding. Deze schadevergoeding wordt ingevoerd zoals belastingen.


50

Mededingingsrecht

Hoofdstuk V.

Mededingingsrecht Afdeling 1. Inleiding Een markt kan in grote lijnen op twee manieren gecoördineerd worden: door de overheid of door vraag en aanbod. De vrije markt leidt soms echter tot afspraken tussen ondernemingen, wat nadelig kan zijn voor de consumenten. Daarom vrijwaart de overheid de vrije concurrentie en de toegang tot de markt. Europa was – in navolging van de VSA - de katalysator van de ontwikkeling van het mededingingsrecht. België was één van de eerste landen die ook op nationaal vlak mededingingsrecht aannam. Al in 1960 was er – op vraag van de middenstand - een wet die een verbod op misbruik van machtspositie instelde. De wet was zeer ingewikkeld en werd slechts één keer toegepast, in een zaak waarbij per KB werd besloten dat fruitinvoerders hun machtspositie misbruikten door slechts monsters te tonen. Dat hoeft niet te verbazen: de Belgische overheid was eigenlijk voorstander van kartels (cf. supra). Toch moest uiteindelijk zelfs de Belgische overheid toegeven dat kartels nadelig waren voor de consument. In 1991 werd de wet van 1960 dan ook vervangen door een wet die de mededinging op meer omvattende wijze regelde. Nieuwe Europese regelgeving maakten een wijziging noodzakelijk en in 2006 kwam een nieuwe wet tot stand. De wet voerde een reeks inhoudelijke, institutionele en procedurele wijzigingen door. De Belgische mededingingsautoriteiten kregen meer slagkracht.

Afdeling 2. Europa §1

Inleiding

De Europese interne markt heeft voornamelijk twee doelstellingen: • •

Het opheffen van de publiekrechtelijke grenzen, door het creëren van een interne markt en het afstammen van het beleid van de lidstaten. Het opheffen van privaatrechtelijke grenzen, door het bestrijden van schadelijke kartelafspraken en misbruik van machtspositie.

Tot begin de jaren ’00 gebeurde dat op een zeer gecentraliseerde manier: de commissie hield alle touwtjes in handen. Meer en meer zag de EU echter het belang in van een gedecentraliseerde en economisch gerichte aanpak. Dat resulteerde in een nieuwe verordening in 2003. Die verplicht de lidstaten zelf Studentencursus Economisch Recht

51

Mededingingsrecht

art. 81-82 EG toe te passen en af te dwingen. De commissie treedt nog slechts op bij ernstige inbreuken. De directe aanleiding daarvan was de toetreding van 10 nieuwe lidstaten op 1 mei 2004. De commissie vreesde een stortvloed aan (preventieve) aanvragen en klachten. Een tweede reden is dat veel lidstaten ondertussen hun eigen mededingingswetgeving hadden, met eigen accenten. Enige stroomlijning drong zich op.

§2

De basisbeginselen van de verordening 2003/1 • • •

§3

Art. 1 van de verordening bevestigt de rechtstreekse werking van art. 81-82 EG. Art 2 herhaalt het klassieke beginsel dat wie een inbreuk aanvoert die ook moet bewijzen Art. 3 is belangrijker. Het regelt de verhouding tussen art. 81-82 EG en het nationale mededingingsrecht. De nationale autoriteiten moeten art. 81-82 EG toepassen samen met het nationale recht. Art. 81-82 EG primeren wel als er een parallelle toepassing is. Het nationale recht mag niet gebruikt worden om tot een ander resultaat te komen (voorrang Europees recht). Er is één uitzondering: met betrekking tot misbruik van machtspositie mogen de lidstaten wel nationale wetten toepassen als die strenger zouden zijn.

De verschillende kartelinstanties

Art. 4-6 van de verordening bespreken de verschillende instanties die zich bezighouden met de toepassing van het Europese mededingingsrecht: de Commissie, de nationale kartelautoriteiten en de nationale rechter. De verordening stelt (i.t.t. tot de concentratieverordening) geen bindende criteria op basis waarvan de ene of de andere autoriteit bevoegd is. Er is parallelle bevoegdheid. De verordening omschrijft slechts welke maatregelen de verschillende autoriteiten mogen nemen. Om in coördinatie te voorzien werd het ‘European Competition Network’ opgericht, een samenwerkingsverband tussen de lidstaten en de Commissie. Er is ook een centrale databank (op de website van de commissie) waarin iedere uitspraak van de Commissie en van nationale kartelautoriteiten waarin art. 81-82 EG wordt toegepast. De Commissie blijft het centrale orgaan en blijft het beleid voeren. Ze kan guidance letters uitvaardigen, ook voor individuele zaken waarin nog geen gerechtelijke procedure is gestart. De Commissie beschikt daarnaast over een sterk arsenaal aan mogelijke maatregelen. Ze kan structurele maatregelen nemen (en bijvoorbeeld een onderneming verplichten een afdeling af te stoten). Ze kan ook ‘in het algemeen belang’ beslissen dat de art. 81-82 EG in een bepaald geval niet van toepassing zijn. De nationale kartelautoriteiten en de rechter kunnen niet meer ingaan tegen beslissing (sanctie: nietigheid). De Studentencursus Economisch Recht

52

Mededingingsrecht

rechter moet de zaak zelfs opschorten als er ook een procedure voor de Commissie lopende is. De Commissie en de nationale kartelautoriteiten kunnen tussenkomen in de nationale procedure, als amicus curiae. Het probleem is voorlopig dat het nationale procesrecht van de meeste lidstaten dat niet toelaat.

§4

Gevolgen in de praktijk

A.

Self-assessment

Vroeger moesten ondernemingen eventuele kartelafspraken aanmelden bij de Commissie, waarna die beoordeelde of er een individuele vrijstelling kon gegeven worden. (nog steeds zo voor concentraties) Onder de nieuwe verordening moeten ondernemingen zelf nagaan of hun praktijken onder art. 81 EG vallen, zo ja, of ze eventueel op de wettelijke uitzondering een beroep kunnen doen. Ook bij de analyse van groepsvrijstellingen is de marktanalyse uitermate belangrijk. De commissie maakt immers meestal een onderscheid tussen beperkingen die altijd verboden zijn, beperkingen die meestal verboden zijn en beperken die nooit verboden zijn. Dat alles leidt tot rechtsonzekerheid. Ondernemingen moeten inzicht hebben in de marktstructuur en hun eigen positie daarin. Daarbij moeten ze een beroep doen op mededelingen e.d. die door de Commissie worden uitgevaardigd. Soft law wordt dus steeds belangrijker.

B.

Wettelijke uitzondering

Vroeger gebeurde het wel eens dat als een nationale rechter de nietigheid wou uitspreken, één van de procespartijen een aanmelding bij de Commissie deed, om het proces te vertragen. Nu kan de rechter zich zelf uitspreken over de vraag of een bepaalde overeenkomst al dan niet vrijgesteld is.

Afdeling 3. Belgische wetgeving: de wet van 10 juni 2006 §1

Definities (art. 1 WBEM)

A.

Onderneming (art. 1, 1° WBEM)

Een onderneming is onder de WBEM “elke natuurlijke of rechtspersoon die op duurzame wijze een economisch doel nastreeft”. Die definitie is overgenomen uit de rechtspraak van het EHJ. Het gaat om een functioneel begrip (los van juridische vormen), dat een ruime invulling krijgt. Zelfs natuurlijke personen Studentencursus Economisch Recht

53

Mededingingsrecht

kunnen onder deze definitie vallen. Ook vrije beroepen kunnen een onderneming zijn, als zij optreden als zelfstandig ondernemer. Andere criteria zijn niet relevant. Geneesheren en apothekers zijn bijvoorbeeld ondernemingen. Een probleem stelt zich met concerns. De vraag is of de moeder- en dochterondernemingen al dan niet een economische eenheid vormen. Is dat niet het geval, dan kunnen moeder en dochter gezien worden als verschillende ondernemingen, zodat het een en ander verboden kan worden op basis van de mededingingswetgeving. Mannesman/Höfner & Elsner

B.

Machtspositie (art. 1, 2° WBEM)

Er is een machtspositie als een onderneming geen of nauwelijks rekening moet houden met haar concurrenten. Ook deze definitie is gebaseerd op de rechtspraak van het EHJ.

§2

Restrictieve mededingingspraktijken

A.

Verboden kartelafspraken (art. 2 WBEM)

1.

ALGEMEEN

Art. 2, §1 WBEM verbiedt, zonder daartoe een voorafgaande beslissing vereist is, alle overeenkomsten, besluiten van ondernemingsverenigingen en onderling afgestemde feitelijke gedragingen die tot doel de mededinging op (een deel van) de Belgische markt merkbaar te beperken. Die bepaling is gelijkaardig aan die van art. 81 EG. Ze bevat een aantal belangrijke elementen: • •

•

Er is geen voorafgaande beslissing vereist. Ook op de Belgische markt moeten ondernemingen aan self-assessment doen. De mededinging moet merkbaar beperkt zijn. Art. 2, §1 WBEM somt op niet-limitatieve wijze een aantal praktijken die daaraan voldoen. Er is ook vereist dat het gaat om een merkbare beperking. Die kan ook bestaan uit vele kleine beperkingen (cf. Haeght II-arrest). Dat het moet gaan om een merkbare beperking komt ook tot uiting in het feit art. 2, §3 WBEM voorziet in een bijkomende vrijstellingsgrond voor KMO’s. Het begrip KMO wordt evenwel niet gedefinieerd. Bovendien dreigt een dergelijk kartel in botsing te komen met het communautaire recht. Het moet gaan om een mededingingsbeperking op de Belgische markt of een wezenlijk deel ervan. Er is uiteraard niet, zoals in het EU-recht, vereist dat de handel tussen lidstaten ongunstig zou kunnen worden beïnvloed.

Art. 2, §3 stelt overeenkomsten en besluiten van ondernemingsverenigingen onthoffen zijn als ze een wezenlijk economisch voordeel met zich meebrengen Studentencursus Economisch Recht

54

Mededingingsrecht

(bv. productie), waar ook de gebruikers van profiteren, en als ze de mededinging niet volledig uitschakelen en geen onnodige beperkingen opleggen (twee positieve, twee negatieve voorwaarden).

2.

HET BEGRIP OVEREENKOMST

Een overeenkomst (in de zin van art. 2 WBEM) is op te vatten als alle overeenkomsten die onder het burgerlijk recht kunnen gesloten worden. Essentieel is dat er wilsovereenstemming is. De vorm is daarentegen van geen tel. Het kan zowel gaan om horizontale (producent-distributeur bv.) als verticale overeenkomsten (tussen concurrenten). Eenzijdige handelingen vallen logischerwijze niet onder art. 2 WBEM.

3.

HET BEGRIP ONDERLING AFGESTEMDE FEITELIJKE GEDRAGING

Bij een onderling afgestemde feitelijke gedraging is er geen overeenkomst, maar slechts een vorm van coördinatie, die tot gevolg heeft dat de concurrentie wordt vervangen door een feitelijke samenwerking, waardoor de mededinging verstoord wordt. Gelijklopend gedrag is daarbij een ernstige aanwijzing, maar volstaat niet. De samenwerking moet volgen uit een vorm van direct of indirect contact, dat bijvoorbeeld bewezen kan worden via interne documenten. Een dergelijke vorm van feitelijke samenwerking is dus bijzonder moeilijk te bewijzen. Een Europees voorbeeld is het ‘Kleurstoffenkartel’ , waarbij een reeks bedrijven hun prijzen met hetzelfde percentage verhoogden. De Commissie ontdekte dat de Amerikaanse moedermaatschappij dezelfde instructies naar alle ondernemingen had gestuurd, en oordeelde dat het ging om een onderling afgestemde feitelijke gedraging.

4.

NIETIGHEID VAN VERBODEN KARTELAFSPRAKEN

Art. 2, §2 bepaalt dat de verboden overeenkomsten van rechtswege nietig zijn. De nietigheid absoluut en werkt retroactief. Ze betreft niet de hele overeenkomst, maar slechts die bepalingen die verboden zijn op basis van art. 2, §1 WBEM. De rechter oordeelt zelf wat de gevolgen zijn voor de rest van de overeenkomst.

5.

PARALLELLE TOEPASSING VAN NATIONAAL EN COMMUNAUTAIR

RECHT

Het is niet ondenkbaar dat een bepaalde praktijk zowel in aanvaring komt met de WBEM als met art. 81-82 EG. Op dit punt geldt de Europese regeling. Al in 1969 besliste het EHJ in het Walt Wilhelm-arrest dat het mogelijk is dat eenzelfde ondernemerafspraak tot zowel procedures op nationaal als op communautair vlak aanleiding kunnen geven. De nationale procedure mag evenwel geen afwijking van de uniforme toepassing van het EG-recht veroorzaken. Het EG-recht blijft zijn voorrang behouden. Een ander probleem stelt zich inzake de sancties. Het EHJ sluit niet uit dat er twee sancties worden Studentencursus Economisch Recht

55

Mededingingsrecht

opgelegd, maar de instantie die als tweede een sanctie oplegt, moet uit billijkheidsoverwegingen rekening houden met de eerste sanctie, bijvoorbeeld bij het bepalen van de hoogte van de boete. In het arrest Giry en Guerlain (1985) oordeelde het EHJ dat de nationale instanties niet gebonden zijn door ‘troostbrieven’ van de Commissie (informele verklaringen dat een praktijk geoorloofd is). Het Hof verduidelijkte dat het feit dat een praktijk geoorloofd is bevonden door de Commissie niet impliceert dat de nationale instanties niet strenger kunnen optreden voor de nationale gevolgen. Verordening 2003/1 neemt deze principes over, en ook de WBEM is conform aan de doctrine van het EHJ: •

•

6.

De WBEM kan worden toegepast ook al is er geen inbreuk op art. 81 EG. Art. 5 WBEM bepaalt evenwel dat art. 2, §1 WBEM niet van toepassing is op gevallen waarin art. 81 (3) EG van toepassing is verklaard (vrijstelling). Art. 54 WBEM bepaalt dat als in een bepaalde dossier art. 81, lid 1 EG buiten toepassing is verklaard, de Raad voor de mededinging de zaak seponeert. De WBEM kan ook cumulatief worden toegepast met art. 81 EG

AFSCHAFFING DE MINIMIS-REGEL

De nieuwe WBEM schaft de regel af dat bepaalde kleinere ondernemingen zich niet moesten aanmelden. Er is nu immers geen aanmeldingsplicht meer.

7.

GELDBOETEN EN DWANGSOMMEN

De Commissie legt regelmatig torenhoge boetes op voor overtreding van de mededingingswetgeving. De Belgische autoriteiten waren lange tijd heel wat terughoudender. Toch is er een trend merkbaar waarbij ook in België hogere boetes worden opgelegd. Proximus kreeg bijvoorbeeld een boete van 66 miljoen euro opgelegd. De Belgische autoriteiten beseffen dat de civielrechtelijke sancties weinig afschrikken. Art. 63 WBEM bepaalt dat de geldboete tot 10% van de omzet kan bedragen, en dat daarbij dwangsommen kunnen worden opgelegd die oplopen tot 5% van de gemiddelde dagelijkse omzet.

8.

CLEMENTIEREGELING

Art. 49 WBEM voorziet – voor horizontale afspraken - in een clementieregeling voor ‘klokkenluiders’; bedrijven vrijwillig informatie verstrekken met betrekking tot praktijken die verboden zij onder art. 2 WBEM. Wie als eerste informatie verschaft die een huiszoeking kan verantwoorden, kan een volledige vrijstelling van de sanctie krijgen. Ook iemand die het bewijs levert voor het bestaan van een geheim kartel kan een vrijstelling krijgen. Een bedrijf dat materiaal levert dat een “aanzienlijk toegevoegde waarde” heeft voor het onderzoek kan een gedeeltelijke vrijstelling krijgen. Studentencursus Economisch Recht

56

Mededingingsrecht

B.

Misbruik van machtspositie (art. 3 WBEM)

Er is misbruik van machtspositie als een onderneming (quasi-)onafhankelijk van zijn concurrenten misbruik maakt van die machtspositie, bijvoorbeeld door onbillijke voorwaarden af te dwingen. Een bekend voorbeeld is Cola Cola, die op de Belgische markt voor frisdranken 55% inneemt. Die machtspositie volstaat evenwel niet. Er moet ook misbruik zijn. In 2000 werd Coca Cola effectief veroordeeld door het gratis aanbieden van dranken aan welbepaalde verkooppunten.

§3

Concentraties

A.

Omschrijving

Er is concentratie als er een duurzame wijziging van zeggenschap optreedt door dat twee onafhankelijke ondernemingen fusioneren, of doordat een onderneming uitsluitende of gezamenlijke zeggenschap verkrijgt in een andere onderneming (art. 6, §1 WBEM). Een fusie kan dus zowel juridisch als economisch zijn (cf. supra). In België gaat het vooral over overnames. Er is ook concentratie als een onderneming (of meerdere ondernemingen) controle verwerft in een andere onderneming. Een concentratie kan ook een verboden kartel in de zin van art. 2 WBEM. Art. 6, §5 WBEM omschrijft een aantal situaties waarin er geen concentratie is.

B.

Toepassingsdrempels

Concentraties vereisen een voorafgaande goedkeuring van de Raad voor de Mededinging. Er is een boven- en benedengrens. Ondernemingen moeten zich niet aanmelden als ze samen een omzet hebben van minder dan €100 miljoen euro en als niet tenminste twee ondernemingen een omzet hebben van meer dan €40 miljoen euro (art. 7, §1 WBEM). . Een concentratie heeft een communautaire dimensie als het gaat om ondernemingen met een wereldomzet van 5 miljard euro, waarvan minstens 250 miljoen (voor twee of meer ondernemingen) in de EU. In dat geval is de Commissie bevoegd (art. 10 WBEM). Vroeger werd gemerkt met lagere drempels en met marktaandelen. De drempels waren evenwel te laag en het marktaandeelcriterium was te vaag om te gebruiken.

C.

Aanmelding van concentraties


57

Mededingingsrecht

Art. 9, §1 WBEM bepaalt dat concentraties moeten worden gemeld aan het Auditoraat voor hun totstandkoming, maar na het sluiten van de overeenkomst. Er is dus niet een bepaalde termijn. De ondernemingen moeten de concentratie schorsen tot de Raad uitspraak heeft gedaan (art. 9, §4 WBEM). De partijen kunnen evenwel vragen dat de Raad de schorsing opheft (art. 9, §6 WBEM). De partijen kunnen ook een ontwerpovereenkomst indienen (art. 9, §1 WBEM). De overeenkomst mag dan evenwel niet meer wijzigen op essentiële punten.

D.

Onderzoek van de concentratie

De zaak wordt zeer snel afgehandeld. Eerst is er een eerste onderzoek de plano door het Auditoraat, waarna de Raad een beslissing neemt (art. 59, §6 WBEM). Er moet een uitspraak komen binnen de 40 dagen. Uitzonderlijk is een verlenging met 15 dagen mogelijk (art. 58, §2, lid 2 WBEM) In 90% van de gevallen is er geen probleem. In de andere gevallen volgt er een diepgaander onderzoek, dat binnen de zestig dagen moet worden afgerond. Worden deze termijnen overschreden, dan mag de concentratie doorgaan. Daarna beslist de Raad of de concentratie geoorloofd is, en of er eventueel voorwaarden moeten worden opgelegd.

E.

Art. 60 WBEM – het algemeen belang

Art. 60 WBEM bepaalt dat als een bepaalde concentratie geweigerd wordt door de Raad, de ministerraad binnen de 30 dagen kan beslissen om de concentratie in het algemeen belang toch toe te laten. Dat is nog nooit toegepast. Vroeger had de Raad deze bevoegdheid, maar het voordeel is dat de Ministerraad politieke verantwoordelijkheid draagt. Het nadeel is dat het economisch beleid gepolitiseerd dreigt te worden. Er is beroep binnen de 30 dagen mogelijk bij de Raad van State (art. 77, §1 WBEM).

§4

Organen

A.

De Raad voor de Mededinging

De Raad voor de Mededinging is een administratief rechtscollege dat beslissingen neemt in het kader van de WBEM. De raad bestaat uit drie organen: •

De algemene vergadering, die bestaat uit twaalf raadsleden, verdeeld over kamers van drie raadsleden. De Raad kan prejudiciële vragen stellen aan het Hof van Cassatie (zie hoofdstuk V WBEM). Beroep tegen een beslissing van de Raad staat open bij het hof van beroep te


58

Mededingingsrecht

•

•

B.

Brussel, met een termijn van 30 dagen. In sommige gevallen is de Raad zelf een beroepsinstantie, bijvoorbeeld tegen beslissingen van sectoriële regulatoren als de CREG (Commissie voor de Regulering van de Electriciteit en het Gas). Het auditoraat, dat het onderzoek leidt en beslist over een seponeringsbevoegdheid beschikt (art. 29, §1 WBEM). Het auditoraat heeft dus een belangrijke bevoegdheid en bepaalt mee het beleid inzake de mededinging. De griffie, die het secretariaat behartigt (art. 32 WBEM).

De Algemene Directie Mededinging

De Algemene Directie Mededinging houdt zich voornamelijk bezig met onderzoek, de voorbereiding van wetgeving en het uitvoeren van het mededingingsbeleid. Het vertegenwoordig België ook in diverse Europese en internationale organisaties.


59

Studentencursus Economisch recht. Academiejaar Jeroen De Mets

Recommend Documents