Strafvordering. Academiejaar samenvatting strafvordering - Jeroen De Mets 1

Strafvordering 1.

INLEIDING ................................................................................................................................................ 4 OMSCHRIJVING............................................................................................................................................... 4 §1 Definitie ............................................................................................................................................. 4 §2 Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht ........................................................................ 4 B. DOELSTELLINGEN VAN HET STRAFPROCESRECHT..................................................................................................... 4 §1 Waarheidsvinding vs. bescherming van de individuele grondrechten .............................................. 4 §2 Afweging ........................................................................................................................................... 5 C. ACCUSATOIRE EN INQUISITOIRE RECHTSPLEGING .................................................................................................... 5 §1 Theorie............................................................................................................................................... 5 §2 Praktijk .............................................................................................................................................. 5 D. VERLOOP VAN HET STRAFPROCES........................................................................................................................ 5 §1 Vooronderzoek .................................................................................................................................. 5 §2 Het onderzoek ten gronde ................................................................................................................. 7 E. ACTOREN IN HET STRAFPROCES .......................................................................................................................... 7 §1 De verdachte ..................................................................................................................................... 7 §2 Het slachtoffer ................................................................................................................................... 8 §3 De burgerlijk aansprakelijke partij .................................................................................................... 9 §4 De (vrijwillig of gedwongen) tussenkomende partij .......................................................................... 9 §5 De politie ........................................................................................................................................... 9 §6 Het openbaar ministerie .................................................................................................................. 11 §7 De onderzoeksrechter ...................................................................................................................... 13 §8 De onderzoeksgerechten ................................................................................................................. 14 §9 De vonnisgerechten ......................................................................................................................... 15 F. BELEIDSORGANEN IN HET STRAFPROCESRECHT .................................................................................................... 16 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 16 §2 De minister van justitie .................................................................................................................... 16 §3 Het college van procureurs-generaal .............................................................................................. 16 §4 De procureur des konings ................................................................................................................ 17 §5 De raad van de procureurs des Konings .......................................................................................... 17 A.

2.

DE VORDERINGEN DIE UIT HET MISDRIJF VOORTVLOEIEN ..................................................................... 18 A. B.

ALGEMENE BEGRIPPEN .................................................................................................................................. 18 PERSONEN DIE DE STRAFVORDERING UITOEFENEN ................................................................................................ 18 §1 Principe ............................................................................................................................................ 18 §2 Ambtenaren openbaar ministerie die de strafvordering uitoefenen ............................................... 18 §3 Bevoegdheidsconflicten ................................................................................................................... 18 C. WIJZE WAAROP DE STRAFVORDERING WORDT UITGEOEFEND ................................................................................. 18 §1 Vervolging ....................................................................................................................................... 18 §2 Niet-vervolging: het sepot ............................................................................................................... 19 §3 Buitengerechtelijke afhandeling door het het parket ..................................................................... 19 D. PERSONEN TEGEN WIE DE STRAFVORDERING WORDT UITGEOEFEND......................................................................... 20 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 20 §2 De immuniteiten .............................................................................................................................. 20 §3 Bijzondere regels voor bepaalde categorieën personen.................................................................. 21 E. (EXTRA)TERRITORIALE GELDING VAN DE STRAFVORDERING..................................................................................... 22 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 22 §2 Misdrijven op Belgisch grondgebied gepleegd ................................................................................ 22 §3 Misdrijven in het buitenland gepleegd ............................................................................................ 22 F. PREJUDICIËLE VRAGEN EN PREJUDICIËLE GESCHILLEN ............................................................................................ 23 G. VERVAL VAN DE STRAFVORDERING .................................................................................................................... 23 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 23 §2 De opheffing of vernietiging van de strafwet .................................................................................. 23 §3 Amnestie.......................................................................................................................................... 23 §4 De klachtafstand bij klachtmisdrijven ............................................................................................. 23

Academiejaar 2008-2009 – samenvatting strafvordering - Jeroen De Mets

1

§5 De daad van de verdachte ............................................................................................................... 23 §6 De verjaring (art. 21-25 VTSv.) ........................................................................................................ 23 §7 Het rechterlijk gewijsde ................................................................................................................... 25 §8 De buitengerechtelijke afhandeling ................................................................................................ 26 H. DE BURGERLIJKE VORDERING ........................................................................................................................... 26 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 26 §2 Personen die de burgerlijke vordering uitoefenen........................................................................... 26 §3 Personen tegen wie de burgerlijke vordering wordt uitgeoefend ................................................... 26 §4 Voorwerp van de burgerlijke vordering ........................................................................................... 27 §5 Wijze waarop de burgerlijke vordering wordt uitgeoefend ............................................................ 27 §6 Verval van de burgerlijke vordering ................................................................................................ 28 §7 Hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden ...................................................................... 28 3.

HET VOORONDERZOEK IN STRAFZAKEN ................................................................................................. 29 A.

WIJZE WAAROP MISDRIJVEN TER KENNIS KOMEN VAN DE OVERHEID ........................................................................ 29 §1 Klachten, aangiften en ambtelijke vaststellingen ........................................................................... 29 §2 Proces-verbaal en strafdossier ........................................................................................................ 29 B. WIJZE WAAROP MISDRIJVEN WORDEN OPGESPOORD EN VASTGESTELD..................................................................... 29 §1 Situering .......................................................................................................................................... 29 §2 Permissieve regel, legaliteit en loyauteit ......................................................................................... 30 §3 Sanctionering van onregelmatige opsporingshandelingen ............................................................. 30 §4 Gebruik van dwang en geweld en het EVRM .................................................................................. 30 C. PERSONEN BELAST MET DE OPSPORING EN VASTSTELLING VAN MISDRIJVEN ............................................................... 30 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 30 §2 Verhouding tussen de leidinggevende magistraten en de politiediensten ...................................... 30 D. HET OPSPORINGSONDERZOEK .......................................................................................................................... 31 §1 Begrip (art. 28bis, §1 Sv.) ................................................................................................................ 31 §2 De heterdaadprocedure .................................................................................................................. 31 §3 De proactieve recherche .................................................................................................................. 31 §4 De bijzondere opsporingsmethoden ................................................................................................ 32 §5 Afsluiting van het opsporingsonderzoek ......................................................................................... 32 E. HET GERECHTELIJK ONDERZOEK ........................................................................................................................ 32 §1 Begrip (art. 55 Sv.) ........................................................................................................................... 32 §2 Taakomschrijving van de onderzoeksrechter (art. 56, §1 Sv.) ......................................................... 32 §3 Saisine van de onderzoeksrechter ................................................................................................... 32 §4 Verhouding onderzoeksrechter-procureur des Konings .................................................................. 33 §5 Rechten inverdenkinggestelde, burgerlijke partij en derde-beslagene tijdens het gerechtelijke onderzoek ..................................................................................................................................................... 33 §6 Afsluiting van het gerechtelijk onderzoek: de regeling van de rechtspleging ................................. 34 §7 Controle door kamer van inbeschuldigingstelling ........................................................................... 36 F. ONDERZOEKSVERRICHTINGEN .......................................................................................................................... 37 §1 Het opnemen van klachten en aangiften ........................................................................................ 37 §2 Identiteitscontroles en het houden van gegevensbestanden .......................................................... 37 §3 Plaatsbezoek ................................................................................................................................... 37 §4 Observatie ....................................................................................................................................... 37 §5 Ondervraging van de verdachte ...................................................................................................... 38 §6 Inverdenkingstelling van de verdachte ............................................................................................ 39 §7 Getuigenverhoor ............................................................................................................................. 39 §8 Inwinnen gegevens bankrekeningen ............................................................................................... 40 §9 Deskundigenonderzoek ................................................................................................................... 40 § 10 DNA-onderzoek ............................................................................................................................... 41 § 11 Inobservatiestelling ......................................................................................................................... 41 § 12 Fouillering ........................................................................................................................................ 41 § 13 Onderzoek aan het lichaam (art. 90bis Sv.)..................................................................................... 41 § 14 Huiszoeking ..................................................................................................................................... 41 § 15 Inkijkoperatie................................................................................................................................... 42 § 16 Inbeslagneming ............................................................................................................................... 42


2

§ 17 Databeslag en netwerkzoeking ....................................................................................................... 43 § 18 Uitgestelde tussenkomst, gecontroleerde aflevering en gecontroleerde doorlevering................... 43 § 19 Schending briefgeheim .................................................................................................................... 43 § 20 Identificatie telefoonnummers en opsporen en lokaliseren van telecommunicatie ........................ 44 § 21 Afluisteren van privé-telecommunicatie.......................................................................................... 44 § 22 Bijzondere opsporingsmethoden ..................................................................................................... 45 § 23 Voorlopige maatregelen ten aanzien van rechtspersonen .............................................................. 45 § 24 Beknopt voorlichtingsrapport en maatschappelijke enquête.......................................................... 46 G. DE VOORLOPIGE HECHTENIS ............................................................................................................................ 46 §1 Algemene beginselen ...................................................................................................................... 46 §2 Arrestatie (art. 1 en 2 VHW) ............................................................................................................ 46 §3 Bevel tot medebrenging (art. 3 en 4 VWH) ..................................................................................... 47 §4 Aanhoudingsbevel (art. 16 VWH) .................................................................................................... 47 §5 Verbod van vrij verkeer (art. 20, lid 2 VHW) .................................................................................... 47 §6 Opheffing aanhoudingsbevel (art. 25 VHW) ................................................................................... 48 §7 Aanhoudingsbevel ten aanzien van een in vrijheid gelaten of gestelde verdachte ......................... 48 §8 Rechterlijk toezicht op de voorlopige hechtenis .............................................................................. 48 §9 Voorlopige hechtenis en regeling der rechtspleging ....................................................................... 48 § 10 Na de regeling der rechtspleging: het verzoek tot voorlopige invrijheidstelling ............................. 48 § 11 Onmiddellijke aanhouding ter terechtzitting .................................................................................. 49 § 12 Alternatieven voor de voorlopige hechtenis .................................................................................... 49 § 13 Onwerkzame hechtenis ................................................................................................................... 49 4.

HET ONDERZOEK TER TERECHTZITTING .................................................................................................. 50 A.

SAISINE VAN DE VONNISGECHTEN ..................................................................................................................... 50 §1 Wijze waarop het vonnisgerecht geadieerd wordt ......................................................................... 50 §2 Omvang van de saisine.................................................................................................................... 50 §3 Gevolgen van de saisine .................................................................................................................. 50 B. DE RECHTSPLEGING VOOR DE VONNISGERECHTEN ................................................................................................ 51 §1 De politierechtbank en de correctionele rechtbank......................................................................... 51 C. HET BEWIJS IN STRAFZAKEN ............................................................................................................................. 53 §1 De sanctionering van onregelmatig verkregen bewijs .................................................................... 53 §2 De bewijswaardering....................................................................................................................... 53 D. DE RECHTSMIDDELEN ..................................................................................................................................... 54 §1 Inleiding ........................................................................................................................................... 54 §2 Verzet .............................................................................................................................................. 54 §3 Hoger beroep ................................................................................................................................... 56 §4 Voorziening in cassatie .................................................................................................................... 57 E. DE RECHTEN VAN DE VERDEDIGING ................................................................................................................... 58 §1 Het recht op een onafhankelijke en onpartijdige rechter ................................................................ 58 §2 Het recht op de behandeling van zijn zaak binnen een redelijke termijn ........................................ 58


3

1.

Inleiding

A.

Omschrijving

§1

Definitie

Het strafprocesrecht is het geheel der rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en berechting van personen die ervan worden verdacht een misdrijf gepleegd te hebben. Het beschrijft de vormvoorschriften en bepaalt de positie van de verschillende actoren in het strafproces (de overheid, de verdachte, het slachtoffer,…). In het strafproces wordt het materieel strafrecht gerealiseerd. Zonder afdwinging zijn rechtsregels immers zinloos.

§2

Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht

(1)

Personen tot wie de regels gericht zijn

De regels van het materieel strafrecht richten zich tot de hele bevolking én de overheid. De regels van het strafprocesrecht richten zich in de eerste plaats tot de overheid en haar functionarissen in het kader van het strafproces: de politie, de staande en de zittende magistratuur. Ze bepaalt de grenzen van het overheidsoptreden. (2)

Inhoud van deze regels

Inhoudelijk vallen de regels van het materieel strafrecht op door hun ‘vanzelfsprekendheid’. Ze beschermen een reeks fundamentele waarden. De meeste regels van het strafprocesrecht hebben die vanzelfsprekendheid niet. Ze zijn meestal niet aan bepaalde waarden gekoppeld en berusten vaak op de afweging van verschillende belangen. (3)

Sanctionering van schendingen

De sanctionering van schending van regels van het materieel strafrecht is vrij eenvoudig: op elk misdrijf staat een straf. De schending van een strafprocesrechtelijke norm wordt anderes gesanctioneerd. De wet bepaalt wat zelden wat de precieze sanctie is (de wetgever ging ervan uit dat de professionelen de wet wel zouden volgen. De rechtspraak speelt hier dan ook een belangrijke rol en houdt onder meer rekening met de vraag of de rechten van de verdediging geschonden zijn. Een aantal sancties zijn denkbaar: • De proceshandeling of het hele proces kan nietig zijn. • Soms moet de rechter een onrechtmatig verkregen bewijsstuk buiten zijn beschouwingen houden. • Soms wordt de strafvordering onontvankelijk. • Soms is er helemaal geen sanctie. • Soms is de sanctie gewoonweg nog niet duidelijk.

B.

Doelstellingen van het strafprocesrecht

§1

Waarheidsvinding vs. bescherming van de individuele grondrechten

De invalshoek van het strafprocesrecht is in de eerste plaats die van het openbaar belang. Het plegen van een strafbaar feit wordt gezien als een conflict tussen maatschappij en dader. Vanuit dat perspectief is de waarheidsvinding het voornaamste doel. Die gerechtelijke waarheid verschilt uiteraard vaak van de ‘echte waarheid’.


4

Vanuit de optiek van de individuele burger heeft het strafprocesrecht als voornaamste doel om de inviduele grondrechten te doen eerbiedigen. Dat is breder dan louter de rechten van de verdediging. Elke burger kan immers potentieel in aanraking komen met het strafprocesrecht in de ruime zin van het woord (ook vooronderzoeken, bv). De rechten van de verdediging gelden specifiek voor personen die vervolgd worden wegens een misdrijf. De rechter moet steeds duidelijk maken dat die rechten gerespecteerd zijn.

§2

Afweging

Het strafprocesrecht probeert deze belangen te verzoenen. Dat is een delicate evenwichtsoefening. Gedurende de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw stond de waarheidsvinding centraal. Sinds de totstandkoming van het EVRM is er meer aandacht voor de individuele grondrechten, als reactie op de politiestaten uit het interbellum. De belangen van de burger (en de verdachte in het bijzonder) spelen een grotere rol. Toch is er een slingerbeweging merkbaar. Een deel van de rechtsleer en een groot deel van de publieke opinie wijst op een te groot formalisme (overprocessualisering) dat tot maatschappelijk ongewenste resultaten leidt (zoals de vrijlating van verdachten waarvan de schuld quasi-vaststond). Een tegenreactie is merkbaar (cf. supra, Antigoonrechtspraak).

C.

Accusatoire en inquisitoire rechtspleging

§1

Theorie

Theoretisch gezien bestaan er twee vormen van procesvoering. De accusatoire rechspleging wordt gekenmerkt door een horizontale processtructuur. Aanklager en verdediging staan op gelijke hoogte. Ze vechten met gelijke wapens. Alle onderzoeksverrichtingen gebeuren op tegensprekelijke wijze. Het proces verloopt mondeling en openbaar. Daartegenover staat de inquisitoire procedure. Deze wordt gekenmerkt door een verticale processtructuur waarbij de overheid op de procesvoering doorweegt. In het inquisitoire proces is er een openbare aanklager die niet het slachtoffer maar de gemeenschap vertegenwoordigt. De rechtspleging geschiedt schriftelijk, niet-tegensprekelijk en geheim.

§2

Praktijk

Volledig accusatoire of inquisitoire procedures komen vrijwel nergens meer voor. In de common law is de accusatoire procedure het best bewaard gebleven. De beroepsrechter heeft enkel als taak erop toe te zien dat de bewijsvoering volgens de regels gebeurt. Die bewijsvoering is volledig in handen van de partijen. De procedure in de continentale traditie was eerder inquisitoir. Vandaag is ze (ook in België) eerder gemengd. Aan het onderzoek ten gronde gaat een vooronderzoek vooraf dat inquisitoir en dus geheim en niet-tegensprekelijk verloopt. In tweede fase gebeurt de terechtzitting, die wel accusatoir is. De rechter speelt dus een actievere rol.

D.

Verloop van het strafproces

§1

Vooronderzoek

(1)

Algemeen

Het vooronderzoek is de fase die het onderzoek ter terechtzitting vooraf gaat (tot 90% van de hele strafvordering) en waarin gepoogd wordt de verdachte te identificeren en na te


5

gaan of er voldoende bezwaren tegen hem bestaan (feitenverzameling à charge en à décharge). Het vooronderzoek kan de vorm aannemen van een opsporingsonderzoek of van een gerechtelijk onderzoek: • Het opsporingsonderzoek is het onderzoek dat wordt gevoerd door de procureur des Konings en zijn hulpofficieren. Meer dan 90% van de zaken wordt op deze manier afgehandeld. • Het gerechtelijk onderzoek wordt gevoerd door de onderzoeksrechter, op vordering van de procureur des Konings. Dat gebeurt voor de zwaarste misdrijven, waarbij dwangmaatregelen (zoals huiszoeking) moeten gebeuren die de procureur niet zelf kan bevelen. (2)

Kenmerken

Het vooronderzoek is inquisitoir: • Het vooronderzoek is in principe geheim (art. 28quinquies, §1 Sv. en art. 57 Sv.). Toch bestaan daarop uitzonderingen: o Ten aanzien van de verdachte en slachtoffer (interne openbaarheid) is het vooronderzoek geheim (opm.: GwH -> rechten slachtoffer/verdachte moeten in evenwicht zijn). Zij worden in principe niet betrokken bij de onderzoeksverrichtingen. Op dat principe zijn enkele milderingen aangebracht. Zo heeft iedereen recht op een gratis kopie van zijn ondervraging (art. 28quinquies, §2 Sv. en art. 57, §2 Sv.), al kan de verstrekking daarvan een maand worden uitgesteld (art. 28quinquies, §2, lid 3 Sv.). Bovendien hebben de verdachte en het slachtoffer (tenminste als die zich burgerlijke partij heeft gesteld) het recht om – bij een gerechtelijk onderzoek - inzage te vragen in het strafdossier (art. 61ter, §1 Sv.). De onderzoeksrecher hoeft echter geen toestemming te geven (art. 61ter, §3 Sv.). Als de verdachte van zijn vrijheid beroofd is krijgt hij automatisch inazge in het strafdossier (art. 21-22 Wet Voorlopige Hechtenis). Bij het einde van het gerechtelijk onderzoek krijgen zowel verdachte als slachtoffer eveneens automatisch inzage in het strafdosseir (art. 127 Sv.). o Ten aanzien van het publiek (externe openbaarheid) is het onderzoek in principe evenzeer geheim. Wel kan de procureur des Konings persmedelingen doen als het openbaar belang dat vereist (art. 28quinquies, §3 Sv. en art. 57, §3 Sv.). Daarbij moeten hij waken dat het vermoeden van onschuld niet geschonden wordt en dat de privacy van de verdachte gerespecteerd wordt (enkel objectieve feiten dus). Ook de advocaat kan (vanuit de wapengelijkheid) gegevens verstrekken aan de pers, maar slechts met inachtname van dezelfde beperkingen en van zijn deontologie (art. 28quinquies, §4 en art. 57, §4 Sv.). Miskenning van het geheim van het onderzoek leidt niet tot niet-ontvankelijkheid van de vervolgingen. Wel kunnen sommige opsporingshandelingen nietig zijn, wat tot de vrijsprak kan leiden. Ook zijn magstraten en politiemensen onderworpen aan een beroepsgeheim (art. 28quinquies, §1, lid 2 Sv. en art. 57, lid 2 Sv.). Het verbreken daarvan wordt strafrechtelijke gesanctioneerd (art. 458 Sw.). Het schenden van het geheim van het onderzoek door de pers blijft delicaat (cf. de VRT-luchthaven-historie). Journalisten kunnen daarvoor bijna niet vervolgd worden. • Het vooronderzoek is in principe niet-tegensprekelijk. De verdachte heeft nog niet het recht de tegen hem verzamelde bezwaren te weerleggen. Dat wordt gemilderd voor wat het gerechtelijk onderzoek betreft. Daar hebben de inverdenkinggestelde verdachte en het slachtoffer het recht om bepaalde onderzoeksdaden te vragen (art. 61quinquies, §1 Sv.).


6

•

Het vooronderzoek verloopt in principe schriftelijk. Van elke onderzoekverrichting wordt een proces-verbaal opgesteld. Dat wordt toegevoegd aan het strafdossier dat uiteindelijk als basis zal dienen voor het onderzoek op de openbare terechtzitting.

§2

Het onderzoek ten gronde

(1)

Algemeen

Het onderzoek ten gronde is de onderzoeksfase waarin uitspraak wordt gedaan over de grond van de zaak. Er wordt nagegaan of de feiten lastens de beklaagde bewezen zijn en over de eventuele straf. Het onderzoek ten gronde vindt plaats voor de vonnisgerechten, in aanwezigheid van de beklaagde, die nu het openbaar ministerie kan “tegenspreken”. (2)

Openbaarheid van terechtzitting en uitspraak

De openbaarheid van de terechtzetting en de uitspraak is door de grondwet gewaarborgd (art. 148-149 Gw.). Ze geldt niet voor de onderzoeksgerechten, tenzij in de gevallen dat die zich uitspreken over de grond van de zaak (art. 9 WBM, art. 6 probatiewet) Op dat principe bestaan twee uitzonderingen: • De rechter kan bevelen dat de zitting achter gesloten deuren plaatsvindt als de openbare orde of de goede zeden in gevaar komen. • Op grond van art. 6 EVRM kan dat ook als het privé-leven van de partijen in het gedrang komt. De openbaarheid speelt op twee niveaus: • Interne openbaarheid: de beklaagde en het slachtoffer krijgen automatisch inzage in het strafdossier. • Externe openbaarheid: voor de openbare opinie (en de pers) heeft de openbaarheid een controlefunctie. Het laat het publiek toe toezicht uit te oefenen op het strafproces. (3)

Tegensprekelijk karakter van de procedure

Het recht op tegenspraak is de essentie van het recht op verdediging. Het onderzoek verloopt in de vorm van een debat tussen tussen het openbaar ministerie en de beklaagde. Het gaat om een recht, niet om een plicht. De beklaagde kan verstek laten gaan. Om dit te realiseren is wat met betrekking tot de zaak gezegd voor de rechtbank niet strafbaar (art. 462, lid 2 Sw.). De rechter leidt het onderzoek en kan bijvoorbeeld bijkomende onderzoeksverrichtingen bevelen (bv. art. 268 Sv.). Ondanks die in theorie actieve rol is de taak van de vonnisrechter in grote mate herleid tot die van een verificatierechter, die de stukken uit het strafdossier nagaat. (4)

Mondeling karakter van de rechtspleging

De verrichtingen tijdens het onderzoek ten gronde gebeuren mondeling, al wordt wel een proces-verbaal van de terechtzitting opgesteld (art. 372 Sv.).

E.

Actoren in het strafproces

§1

De verdachte

(1)

Algemeen


7

De verdachte is in de brede betekenis is de persoon die ervan wordt verdacht een strafbaar feit te hebben gepleegd. De verdachte neemt verschillende verschijningsvormen aan: • Tijdens het vooronderzoek: o De verdachte sensu stricto is de persoon tegen wie een strafrechtelijk onderzoek loopt. o De inverdenkingsgestelde is de verdachte tegen wie een formele aanklacht werd geformuleerd (art. 61bis Sv.), zodat hij zijn verdediging kan voorbereiden. Een inverdekingstelling is verplicht als er ernstige schuldaanwijzingen bestaan. o Een inbeschuldiginggestelde is een verdachte die naar het hof van assisen is verwezen door de kamer van inbeschuldigingstelling. • Tijdens het onderzoek te gronde (de persoon die effectief voor de rechtbank gebracht is) o De beklaagde is de persoon die naar de politierechtbank of de correctionele rechtbank werd verwezen. o De beschuldigde is de persoon die voor het hof van assisen terecht staat • De veroordeelde tot slot is de persoon die veroordeeld is door een in kracht van gewijsde getreden uitspraak. De rechten van de verdachte (sensu stricto) zijn zeer beperkt. De inverdenkinggestelde tegen wie een gerechtelijk onderzoek loopt heeft daartegen toegang tot talrijke procedures. Hij kan bijvoorbeeld inzage in het strafdossier vragen en bijkomende onderzoeken vorderen (cf. infra). (2)

Lasthebber ad hoc

Wanneer een rechtspersoon samen met de natuurlijke personen die haar vertegenwoordigen vervolgd wordt of voor dezelfde of samenhangende feiten, wijst de rechtbank een lasthebber ad hoc (art. 2 VTSv.) De belangen van de rechtspersoon en haar vertegenwoordigers kunnen tegenstrijdig zijn, waardoor de verdachten de schuld zouden kunnen afschuiven op de rechtspersoon. (3)

De advocaat

De advocaat is de vertegenwoordiger van de verdachte. Samen vormen zij de verdediging. De advocaat is de vertrouwenspersoon van de verdachte en de de confidentialiteit in hun betrekking is wettelijk beschermd (art. 90sexies, lid 3 en art. 90octies Sv.).

§2

Het slachtoffer

(1)

Algemeen

Het slachtoffer is de persoon die rechtstreeks benadeeld werd door het misdrijf. Op het eind van de jaren negentig is de aandacht voor het slachtoffer in het strafproces sterk toegenomen. Er moest een betere opvang en begeleiding van het slachtoffer komen. Daarom bepaalt de wet onder meer – zij het wat overbodig - dat slachtoffers zorgvuldig en correct moeten worden bejegend (art. 3bis VTSv.). Dit werd verder uitgewerkt in een omzendbrief. Andere voorbeelden zijn het Slachtofferhulpfinds (cf. infra) en het feit dat slachtoffer bijvoorbeeld soms een hoorrecht heeft. (2)

Herstelbemiddeling tussen dader en slachtoffer

Een recente maar weinig succesvolle vernieuwing is de herstelbemiddeling tussen dader en slachtoffer (art. 3ter Sv.) (<-> bemiddeling in strafezaken). Als dader en slachtoffer ermee instemmen kunnen zij buiten de gerechtelijke procedure om onderhandelen onder


8

begeleiding van een erkend bemiddelaar. Die heeft een vertrouwelijkheidsplicht en ook alle gesprekken en documenten die worden gebruikt zijn vertrouwelijk. Als de partijen akkoord gaan, kunnen bepaalde elementen wel ter kennis gebracht worden van de gerechtelijke instanties (art. 555 Sv.). (3)

De benadeelde persoon

De benaalde persoon is degene die verklaart schade te hebben geleden door het misdrijf (art. 5bis VTSv.). In tegenstelling tot de burgerlijke partij is de benadeelde persoon geen procespartij. Zijn rechten bestaan vooral in het krijgen en geven van informatie. Hij wordt op de hoogte gehouden van het verloop van de strafzaak (seponering, instellen gerechtelijk onderzoek, bepaling van de rechtsdag,…). (4)

De burgerlijke partij

De burgerlijke partij is het rechtstreekse slachtoffer dat het initiatief genomen heeft om een procespartij te worden. Op die manier krijgt hij dezelfde rechten als de inverdenkinggstelde (bv. art. 61ter Sv.). Dat vloeit voort uit de wapengelijkheid.

§3

De burgerlijk aansprakelijke partij

In het strafprocesrecht wordt ook uitspraak gedaan over de burgerlijke vordering. Aangezien soms andere personen dan de beklaagde/beschuldigde burgerrechtelijk aansprakelijk kunnen zijn (o.b.v. art. 1384 BW) worden deze dan ook bij het proces betrokken. Dit zijn de burgerlijk aansprakelijke partijen.

§4

De (vrijwillig of gedwongen) tussenkomende partij

In principe zijn derden geen partij in het strafproces. De rechtspraak aanvaardt echter dat derden vrijwillig kunnen tussenkomen als de wet aan de strafrechter toelaat een sanctie of maatregel lastens een derde ui te spreken. Een belangrijk toepassingsgeval hiervan is de confiscatie van zaken die aan een derde toebehoren (art. 42 Sw.). Derden die dreigen het slachtoffer te worden van een verbeurdverklaring kunnen zich daartegen verzetten voor de strafrechter. Zij worden daartoe op de hoogte gebracht van de datum van rechtsdag (art. 5ter VTSv.). Soms kan een derde ook gedwongen worden tussen te komen. Dat is bijvoorbeeld het geval voor verzekeraars, die moeten tussenkomen op vraag van de burgerlijke partij of de verzekerde. Verzeeraars kunnen ook vrijwillig tussenkomen. Dat gebeurt veelvuldig in het verkeersrecht.

§5

De politie

(1)

Algemeen

In België bestonden vroeger tal van politiekorpsen met overlappende bevoegdheden. Dat gaf aanleiding tot chaos en rivaliteit. Er waren drie grote politiekorpsen: de rijkswacht, de gemeentepolitie en de gerechtelijke politie. De Wet Geïntegreerde Politiedienst (WGP) vormde de bestaande politiekorpsen om tot een eenheidspolitie, gestructureerd op twee niveaus, een lokaal en een federaal. (2)

Taken van de politie

De politie heeft zowel bestuurlijke als gerechtelijke taken.


9

o

o

(3)

Daden van bestuurlijke politie situeren zich binnen het preventie toezicht dat door de politie wordt uitgeoefend. Het gaat o.m. om de handhaving van de openbare orde en het voorkomen van misdrijven (art. 14 Wet Politieambt). Daden van gerechtelijke politie zijn (art. 15 WPA) politieopdrachten die ertoe strekken misdrijven op te sporen en hierbij bewijzen te verzamelen die eventueel later aan een rechter kunnen worden voorgelegd. Het gaat dus om een repressief gegeven eerder dan om een preventief gegeven. De daden van gerechtelijke politie omvatten zowel proactieve (art. 28bis, §2 Sv.) als reactieve recherche. Om daden van gerechtelijke politie te kunnen uitoefenen moet de politieambtenaar daartoe door de wet gemachtigd zijn (cf. art. 8/6, lid 2 WPA). Hij moet daarvoor bekleed zijn met de hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie (een relict uit de tijd dat de politie minder goed opgeleid was). Daarnaast bestaan er ook hulpofficeren van de procureurs des konings. Deze hebben wat de betrapping op heterdaad betreft dezelfde bevoegdheden als de procureur des koning. In de praktijk heeft dat weinig belang. Statuut van de politie

De politie is georganiseerd op twee niveaus: het lokale en het federale. o Het lokaal politiekorps is verantwoordelijk voor de basispolitiezorg in één van de 196 politiezones. Elke politiezone omvat een of meerdere gemeenten. Elk lokaal politiekorps wordt geleid door een korpschef (uitvoerende functie). Het korps staat onder het gezag van de burgemeester of het politiecollege (als de politiezone meerdere gemeenten omvat). Het politiecollege oefent voor meerdere gemeentes de bevoegdheden van het college van burgemeester en schepenen uit. De politieraad neemt de bevoegdheden van de verschillende gemeenteraden over. Per politiezone wordt een zonale veiligheidsraad ingesteld, waarin overleg plaatsvindt tussen burgermeesters, de procureur des konings, de korpschef en een afgevaardigde van de federale politie. o De federale politie is verantwoordelijk voor de gespecialiseerde en de bovenlokale politiezorg. Ze bereidt onder meer het nationaal veiligheidsplan voor en draagt na de goedkeuring ervan zorg voor de uitvoering. De federale politie is bevoegd voor het hele Belgische grondebied. Op die manier kan ze efficiënt supralokale fenomen aanpakken. Wat haar materiële bevoegdheid betreft gelden de beginsel van specialiteit en subsidiariteit. Alles moet op het meest geschikte niveau geregeld worden. Daarnaast heeft de federale politie een aantal voorbehouden bevoegdheden, zoals de aanpak van georganiseerde misdaad. De federale politie staat onder leiding van de commissaris-generaal (Koekelberg!). Onder hem staan een reeks directies (centrale diensten die een taak op zich nemen, bv. personeelsbeheer) en gedeconcentreerde diensten (arrondissementele diensten die het werk van de federale politie uitvoeren op een kleinere schaal). Het gezag op en de leiding van de federale politie berust wat de justitiëtele taken betreft bij de minister van Justitie en wat de bestuurlijke taken betreft bij de minister van Binnenlandse zaken. Daarnaast richten talrijke bijzondere wetten specifieke opsporingsdiensten in. Het gaat bijvoorbeeld om douanebeambten. (4)

Toezicht op de politiediensten

De politiediensten staan onder het interne toezicht van de bestuurlijke overheid (burgemeester, politiecollege, minister) voor wat hun bestuurlijke opdrachten betreft en onder het toezicht van de gerechtelijk overheid (het parket) voor hun gerechtelijke opdrachten. Daarnaast is er een ‘algemene inspectie van de federale en lokale politie’ en is er een eenvorming tuchtregime voor alle politiediensten.


10

Er is ook een extern toezicht op de politiediensten: het ‘Vast Comité P’ dat aan het parlement rapporteert. Het comité treedt op uit eigen bewegingen of op vraag van het parlement of van de minister. Het stelt onderzoeken in naar het optreden van de politiediensten.

§6

Het openbaar ministerie

(1)

Taken

Het openbaar ministerie is de motor van de strafvordering. Het wordt wel eens de ‘staande magistratuur’ genoemd, in tegenstelling tot de zittende magistratuur, de meer passieve rechter. Het openbaar ministerie heeft verschillende taken in het kader van de strafvordering (naast hun taken in het burgerlijk contentieux): • Het heeft (in de persoon van de procureur des Konings) de leiding van en de verantwoordelijkheid voor het onderzoek in strafzaken (art. 28bis, §1 Sv.). Het is slechts wanneer het gaat om een gerechtelijk onderzoek dat onderzoeksrechter de belangrijke persoon wordt (art. 55 Sv.). • Het oefent exclusief de strafvordering uit. De strafvordering strekt tot toepassing van de strafwet (<->burgerlijke vordering). Het openbaar ministerie zal de zaak pleiten en eventuele rechtsmiddelen aanwenden. • Het is verantwoordelijk voor de buitengrechtelijke afhandelingen (in opgang), met name de minneijke schikking (at. 216bis Sv.) en de bemiddeling in strafzaken (art. 216ter Sv.). Ook hier is de procureur des Konings de centrale figuur. • De bewijsvoering voor de strafgerechten. Als de zaak voor de vonnisrechter wordt gebracht zorgt het openbaar ministerie voor de bewijsvoering. Ze moeten daarbij objectief zijn en bewijzen à charge en à décharge geven. • Als de rechter straffen uitspreek is het openbaar ministerie belast met het initiatief tot tenuitvoerlegging ervan. (2)

Statuut •

•

•

(3)

De leden van het openbaar ministerie worden door de Koning benoemd en afgezet (art. 152 Gw.). Dat maakt hen minder onafhankelijk dan rechters, die onafzetbaar zijn. Korpsoversten worden aangewezen (art. 153, §3, 2° Sv.) voor een periode va zeven jaar. Het parket is een hiërarchische structuur. Parketmagistraten moeten de schriftelijke bevelen van hun overste opvolgen en zijn aan hem verantwoordingen verschuldigd. Ter zitting zijn de parketmagistraten evenwel volledig vrij: voor hun mondelinge vorderingen zijn zij niet gebonden door bevelen van hun overste (la plume est serve mais la parole est libre). De functie van het openbaar ministerie is één en ondeelbaar. De leden van het parket treden op in naam van het ambt, niet in eigen naam Naar buiten uit treden de leden van het parket op als een eenheid. Daaruit volgt dat verschillende leden van het parket elkaar kunnen vervangen tijdens de loop van het proces (<-> zittende magistratuur). De procureur-generaal bij het hof van beroep

Het Belgische grondgebied bestaat uit 5 rechtsgebieden met elk een een hof van beroep. Bij elk daarvan is er procureur-generaal bij het hof van beroep, die aan het hoofd staat van het parket-generaal (dat verder bestaat uit advocaten-generaal en substitutenprocureur-generaal).


11

Onder het gezag van de minister van Justitie oefent de procureur-generaal alle opdrachten van het openbaar ministerie uit bij de hoven en rechtbanken van zijn rechtsgebied. Door de integrale afhandeling (cf. infra) is deze taak iets minder belangrijk geworden. De procureur-generaal heeft ook enkele beleidstaken binnen zijn ressort: • De coherente uitvoering en de coördinatie van het strafrechtelijk beleid. • De integrale kwaliteitszorg over de organisatie en de werking van de parketten. • De ondersteuning van de parketten van eerste aanleg. Daarnaat hoefent hij ook de tucht uit over alle alle officieren van gerechtelijke politie (art. 279 Sv.). (4)

De procureur des konings

Er is een procureur des Konings per arrondissement (27). Hij leidt het parket. Hij is samen met zijn substituten bevoegd om de strafvordering in te leiden voor alle misdrijven (art. 22 Sv.). Hij is bevoegd voor de woonplaats, de plaats van het misdrijf of de plaats van arrest (art. 23 Sv). Hij heeft een algemeen vorderingsrecht: hij kan alle officieren van gerechtelijke politie opdrahten geven met betrekking tot de opsporing en vaststelling van misdrijven (art. 28ter, §3 Sv.). Hij kan gebruikmaken van de mini-instructie (cf. infra). (5)

De federale procureur

Sinds 2002 bestaat er in België een federale procureur. Hij is bevoegd voor: • De uitoefening van de strafvordering in bepaalde gevallen (terrorisme, georganiseerde criminaliteit,…). • De coördinatie van van de strafvordering en de vergemakkelijking van internationale samenwering. • Het toezicht op de federale politie. De federale procureur is geen zesde procureur-generaal, maar een procureur sui generis. Qua bezoldiging en tuchtrecht is een soort procureur-generaal, maar hij is identiek bevoegd zoals de procureur des Konings (cf. art. 9, 2° Sv.), al strekt zijn bevoegdheid zich uit over het hele land. Hij zal desbetreffend evenzeer een beroep moeten doen op een onderzoeksrechter. De federale magistraten krijgen soms specifieke taken toegewezen. Zo is er een magistraat bevoegd voor de algemene directie van de gerchtelijke politie en één voor het vergemakkelijken van de internationale samenwerking. Ook kunnen de federale magistraten een beroep doen op hun lokale collega’s (delegatie van bevoegdheden aan lokaal niveau of detachering lokale magistraat naar het federale niveau) (6)

Verticale of horizontale integratie en integrale afhandeling

De wetgever voorzag in 1998 in een verticale intgegratie van het openbaar ministerie. De magistraten in eerste aanleg zouden ook in hoger beroep de zaak behandelen. Het parketgeneraal zou slechts ondersteunen. In de praktijk is dit systeem bijna verlaten. De wetgever voorzag ook in horizontale integratie: de arbeidsauditoraten zouden in de parketten geïntegreerd worden. Door tegenkanting van de magistraten is ook dit plan verlaten (“wij werken net goed” cf. kritiek op eenheidsrechtbank). (7)

Toezicht

Parketmagistraten staan onder het interne toezicht van de procureur-generaal (zijn namelijk officieren van gerechtelijke politie). De leden van het federaal parket staan onder het toezicht van de federaal procureur (art. 279 Sv.). Bovendien worden alle magstraten aan een evaluatiesysteem onderworpen.


12

Er is ook een extern toezicht door de Hoge Raad voor de Justitie, die een onderzoek kan instellen. Enkel de minister kan evenwel sancties opleggen.

§7

De onderzoeksrechter

(1)

Algemeen

De onderzoeksrechter is een rechter die het gerechtelijk onderzoek leidt. Hij is zowel rechter als magistraat. Hij kan dus zowel als enige bepaalde maatregelen bevelen (zoals een DNA-onderzoek), maar hij kan ook actief misdaden opsporen. Hij kan uitzonderlijk zelfs straffen uitspreken (cf. art. 34 of art. 80 Sv.). Napoleon noemde hem ‘de machtigste man van Frankrijk’. De bevoegdheidsverdeling met het parket is flou. Daarom wordt soms voorgesteld om over te schakelen naar een ‘rechter van het onderzoek’, zoals die in andere Europese landen bestaat. De rechter van het onderzoek heeft een zuiver gerechtelijke functie. Hij moet louter bepaalde dwangmaatregelen machtigen. (2)

Taken

De onderzoeksrechter heeft de leiding over het gerechtelijk onderzoek, dat à charge en à décharge wordt gevoerd. Ook kan de onderzoeksrechter bepaalde beperkte opdrachten krijgen van de procureur des Konings (art. 28septies Sv.). Daarbij doet hij louter uitspraak over de gevraagde dwangmaatregelen, maar hij kan het onderzoek naar zich toetrekken. In de praktijk voert de onderzoeksrechter (zoals de procureur des Konings) de meeste onderzoekshandelingen niet zelf uit. Hij kan via kantschriften zijn handelingen die hij als opsporingsmagistraat kan stellen delegeren aan politieofficieren. Zijn juridisctionele bevoegdheden (het machtigen van bepaalde onderzoeksdaden) kan hij niet delegeren. (3)

Bevoegdheid

De onderzoeksrechter is bevoegd voor alle misdrijven die binnen zijn arrondissement gepleegd zijn. Hij beschikt over een algemeen vorderingsrecht zoals de procureur des Konings (art. 56, §2 Sv.). Hij kan ook ambtelijke opdrachten geven aan zijn collega’s. Dat heeft weinig praktisch gelang door art.62bis, lid 2 Sv. dat bepaalt dat de onderzoeksrechter buiten zijn arrondissement alle handelingen kan verrichten of gelasten die tot zijn bevoegdheid behoren, zelfs al is er geen hoogdringendheid. Ambtelijke opdrachten spelen enkel nog een beperkte rol inzake buitenlandse opdrachten. De onderzoeksrechter is echter beperlt door de saisine. Hij kan niet ambtshalve optreden (cf. infra). (4)

Statuut

De onderzoeksrechter wordt door de Koning aangewezen onder de rechters van van de rechtbank van eerste aanleg die minstens drie jaar ervaring hebben (als rechter of als lid van het openbaar ministerie). Ze worden benoemd voor één jaar. Een eerste verlenging duurt twee jaar en elke volgende verlenging vijf jaar. Een onderzoeksrechter is dus een gewoon rechter, met alle gevolgen vandien. (5)

Toezicht

Het toezicht op der onderzoeksrechter is toevertrouwd aan de kamer van inbeschuldigingstelling (art. 136 Sv.). Ook is de onderzoeksrechter onderwerpen aan een evaluatiesysteem en oefent de Hoge Raad voor de Justitie een extern toezicht uit.


13

§8

De onderzoeksgerechten

(1)

Algemeen

De onderzoeksgerechten zijn de raadkamer (bij de rechtbank van eerste aanleg) en de kamer van inbeschuldigingstelling (bij het hof van beroep), die in het kader van het onderzoek controle uitoefenen op het bewijs (genoegzaamheid en regelmatigheid). Zij oefenen ook een algemeen toezicht op het onderzoek uit. (2)

De raadkamer

Op het niveau van de rechtbank van eerste aanleg is de raadkamer het onderzoeksgerecht. Het heeft verscillende taken: • De raadkamer is belast met de controle op de voorlopige hechtenis en beslist over de afsluiting van het gerechtelijk onderzoek, in een procedure die de regeling der rechtspleging wordt genoemd (art. 127-133 Sv.). Daarbij spreekt de raadkamer zich uit over de vraag of er tegen de verdachte voldoende bezwaren (geen bewijzen!) bestaan en of de zaak kan worden doorverwezen naar de vonnisrechter. • Het onderzoeksgerecht kan het dossier ook zuiveren van eventuele nietigheden, dit zijn onregelmatigheden in verband met een onderzoeksdaad of een bewijsstuk (art. 131 Sv.). • Uitzonderlijk doet de raadkamer ook een uitspraak ten gronde. Dat is bijvoorbeeld het geval in het kader van de probatiewet: de raadkamer kan een opschorting van veroordeling uitspreken. • De raadkamer moet zich ook uitspreken over de uitvoerbaarverklaring van buitenlandse dwangmaatregelen (zoals verzoeken tot huiszoeking). (3)

De kamer van inbeschuldigingstelling

Op het niveau van het hof van beroep is de kamer van inbeschuldigingstelling het onderzoeksgerecht. Haar bevoegdheden zijn uitgebreid en nemen nog toe: • Een eigen bevoegdheid is de verwijzing van beschuldigden naar het hof van assisen (de inbeschuldigingstelling) (art. 217 e.v. Sv.). • De kamer van inbeschuldigingstelling neemt ook kennis van hogere beroepen tegen beschikkingen van de raadkamer en tegen weigeringsbeschikkingen van de procureur des Konings en de onderzoeksrechter (als die wordt aangesproken door de procureur des Konings). • De kamer van inbeschuldigingstelling houdt ambtshalve toezicht op het onderzoek dat door de onderzoeksrechter wordt gevoerd (art. 136 Sv.). Zij kan verslag vragen en kan kennis nemen van dossiers. Partijen kunnen een onderzoek voorleggen aan de kamer als het onderzoek binnen het aar nis afgerond. Bij de uitoefening van het toezicht beschikt de kamer van inbeschuldigingstelling over een evocatierecht: zij kan de zaak naar zich toetrekken en vervolgeingen gelasten en onderzoeksdaden stellen (door de aanstelling van een rechtercommissaris) (art. 235 Sv.). • Zij oefent controle uit op de regelmatigheid van de procedure en kan het dossier zuiveren van nietigheden, als zij vaststelt dat er onregelmatigheden zijn (at. 235bis Sv.). • Zij oefent controle op het vertrouwelijk dossier bij observatie en infiltratie. Bij het toepassen van bijzondere opsporingsmethoden moeten deze regelmatig getoetst worden door de rechter.


14

§9

De vonnisgerechten

(1)

Taak

De vonnisgerechten zijn de rechtscolleges die belast zijn met de uitspraak over grond de zaak. Ze oordelen of de feiten bewezen zijn en over de straf die moet opgelegd worden. (2)

Het statuut van de rechter

Het statuut van de rechter moet maximale onafhankelijkheid garanderen. Zij zijn onafhankelijk en onpartijdig. In tegenstelling tot de parketmagistraten vervullen de rechers een louter passieve rol. Ze moeten zich uitspreken over de zaken die regelmatig bij hen aanhangig gemaakt zijn. Ze kunnen niet ambtshalve een zaak opstarten of discretionair beslissen een zaak niet te behandelen als die binnen hun saisine valt. (3)

Toezicht

De onafhankelijheikheid van de rechter sluit niet uit dat zij niet kunnen geëvalueerd wordt en desbetreffend gesanctioneerd, na een onderzoek van de Hoge Raad voor de Justitie. (4)

Bevoegdheid van de vonnisgerechten

Elk vonnisgerecht heeft een bepaalde materiële en territoriale bevoegdheid. De materiële bevoegdheid volgt in principe de indeling misdaad-wanbedrijf-overtreding. De bevoegdheid ratione loci is ofwel het Rijk, ofwel een ressort, ofwel een provincie, ofwel een arrondissement. De vonnisgerechten worden ingedeeld in de gewone (politierechtbank, correctionele rechtbank, hof van assisen) en de bijzondere vonnisgerechten (jeugdgerechten). Bij die eerste categorie steunt de bevoegdheid op de kwalificatie van het misdrijf (overtredingwanbedrijf-misdaad), bij de tweede categorie op de bijzondere hoedanigheid van de overtreder (minderjarigheid). Op deze bevoegdheidsregel bestaan drie uitzonderingen: • Als samenhang is, kunnen twee zaken worden samengevoegd. Dat geneurt in het belang van een goede rechtspleging. Er is samenhang als er tussen twee of meerdere zaken een verband staat dat van zulke aard is dat het vereist dat de zaken door dezelfde rechtbank worden behandeld. De zaak wordt aanhanging gemaakt bij de rechtbank met de ruimste materiële) bevoegdheid (bijvoorbeeld eerder bij de correctionele rechtbank dan bij de politierechter). Bij territoriale samenhang beslissen de parketten in samenspraak. • Dezelfde regels gelden bij ondeelbaarheid: dat is er wanneer eenzelfde verdachte wordt vervolgd wegens verschillende tenlasteleggingen die onderling zodanig verbonden zijn dat de ene zich vermengt met de andere. • Als de beklaagde opwerpt dat hij de taal van de rechtspleging niet beheerst, kan hij verwezen, tenzij dat niet wenselijk is, verwezen worden naar een andere rechtbank. Dat is verplicht als het gaat om een assisenprocedure. Het is mogelijk dat er bevoegdheidsconflicten ontstaan. Volgens art. 23 Sv. zijn er immers drie mogelijke rechtbanken bevoegd: die van de plaats van het misdrijf, de verblijfplaats van de verdachte of de plaats waar de verdachte kan gevonden worden. Het is mogelijk dat twee of drie rechtbanken zich bevoegd verklaren (positief bevoegdheidsconflict) of dat net geen enkele rechtbank zich bevoegd acht (negatief bevoegdheidsconflict). Bij een conflict tussen rechtbanken uit hetzelfde ressort doet het Hof van Beroep uitspraak, anders het hof van Cassatie (beide = regeling van rechtsgebied, art. 525 e.v. Sv.). (5)

Overzicht van de vonnisgerechten


15

De volgende vonnisgerechten bestaan: • Het Hof van Cassatie doet uitspraak over juridische vragen. Er is een kamer die zich uitsluitend bezighoudt met strafzaken. Het openbaar ministerie wordt vertegenwoordigd door de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie. • Het hof van beroep, dat in strafzaken met drie raadsheren zetelt, is een beroepsinstantie tegen de vonnissen van de correctionele rechtbank en neemt kennis van de strafvordering bij personen die voorrang van rechtsmacht ‘genieten’. • Het Hof van Assisen. Dit is geen permanent rechtscollege; Het wordt samengesteld (in principe in de provincie waar de misdaad gepleegd, uitz. taaloverwegingen) is telkens er beschuldigden door de kamer van inbeschuldigingstelling naar het hof worden verwezen. Het hof van Assisen heeft als enige rechtbank nog een jury. Het is in theorie bevoegd voor misdaden, voor politieke en voor persmisdrijven (art. 150 Gw.). • De correctionele rechtbank is een kamer van de rechtbank van eerste aanleg die belast wordt met de berechting van correctionele misdrijven. Het gaat meestal om een alleenzetelende rechter, tenzij in uitzonderlijke gevallen zoals misdrijven die aan de openbare zedelijkheid raken. • De politierechtbank staat uit één of meer kamers met een alleenzetelende rechter. Oorspronkelijk was de politierechter bedoeld als de rechter die uitspraak deed over overtredingen. Sinds 1994 is de politierechter vooral een verkeersrechtbank. Ten eerste is de politierechtbank is exclusief bevoegd voor alle geschillen betreffende de schade ontstaan uit een verkeersongeval en eemt kennis van verkeersovertredingen. Daarnaast worden veel overtredingen administratief afgehandeld, zij het dat de politierechter de beroepsrechter is in het kader van de GAS-wet. • De jeugdrechtbank betaat uit een alleenzetelende rechter. De jeugdrechtbank legt enkel niet-repressieve maatregelen op ten aanzien van jongeren die een misdrijf hebben gepleegd. Vanaf 16 jaar kan de rechtbank deze jongeren wel ‘uit handen geven’, waarna ze voor de normaal bevoegde rechtbank zullen verschijnen. • De jeugdkamer van het hof van beroep neemt kennis van hogere beroepen tegen beslissingen van de jeugdrechtbank.

F.

Beleidsorganen in het strafprocesrecht

§1

Algemeen

Volgens de filosofie van het Wetboek van Strafvordering moet elk strafbaar feit worden vervolgd. Dat is door de realiteit al lang voorbijgestreefd. Het parket maakt keuzes. De vraag is wie die keuzes moet maken en op welke criteria deze keuzes gemaakt moeten worden.

§2

De minister van justitie

Het strafrechtelijk beleid wordt uitgezet door de minister van Justitie. Deze vaardigt richtlijnen uit die door het college van procureurs-generaal worden uitgevoerd. De minister beschikt ook over een positief injunctierecht (art. 151 Gw.), al maakt hij daar weinig gebruik van. Hij kan een vervolging bevelen. Het omgekeerde geldt niet: er is geen negatief injunctierecht.

§3

Het college van procureurs-generaal

Het college van proceurs-generaal zorgt voor de implementatie van de ministriële richtlijnen inzake strafrechtelijk beleid. Het bestaat uit de vijf procureurs-generaal van de vijf hoven van beroep. De federale procureur zetelt met raadgevende stem. Het college


16

beslist bij consensus. Tussen de procureurs-generaal werd er een taakverdeling afgesproken, die per KB werd vastgelegd. Zo is de procureur-generaal van Gent bevoegd voor terrorisme.

§4

De procureur des konings

De procureur des Konings oordeelt over de opportuniteit van de individuele vervolging, rekening houdend met de richtlijnen van het strafrechtelijk beleid. Ze kunnen dus binnen die richtlijnen een beperkt eigen beleid voeren.

§5

De raad van de procureurs des Konings

De raad van procureurs des Konings fungeert als een adviesorgaan ten aanzien van het college van procureurs-generaal.


17

2.

De vorderingen die uit het misdrijf voortvloeien

A.

Algemene Begrippen • •

• •

In zijn enge betekenis verwijst ‘strafvordering’ naar de vordering tot toepassing van de strafwet. Vervolging wordt soms als synoniem gebruikt, maar heeft in het kader van de rechtspraak van het EHRM een bredere betekenis: er is vervolging zodra een persoon die verdacht wordt een misdrijf daarvan weet heeft en zich wenst te verdedigen. De strafvordering is te onderscheiden van de burgerlijke vordering, die de vraag is naar de vraag of een misdrijf ook een aquiliaanse fout uitmaakt. Als het misdrijf ook een schending van een deontologische regel inhoudt, kan er ook een tuchvordering ontstaan.

B.

Personen die de strafvordering uitoefenen

§1

Principe

Enkel de ambtenaren van het openbaar ministerie kunnen de strafvordering uitoefenen (art. 1 VTSv.). Uitzonderlijk is ook de administratie bevoegd, vooral in het kader van douane en accijnzen.

§2

Ambtenaren openbaar ministerie die de strafvordering uitoefenen •

• •

§3

De procureur-generaal oefent de strafvordering uit in het ressort bij het Hof van Beroep. Hij vervolgt louter en spoort niet, met uitzondering van personen die genieten van voorrang van rechtsmacht. De procureur des Koning is bevoegd een arrondisement en alle misdrijven (art. 22 Sv.). De federale procureur is over het hele land bevoegd voor bepaalde misdrijven, onder meer terrorisme en ernstige schendingen van humanitair recht.

Bevoegdheidsconflicten

De federaal procureur regelt de (zeldzame) bevoegdheidsconflicten. Hij beslist of een strafdossier aan het federaal of aan een lokaal parket toekomt. Wat gerechtelijke onderzoeken betreft, is er geen federaal onderzoeksrechter. Wel moet het onderzoek bij één onderzoeksrechter gecentralisweerd worden. Art. 227 Sv. zorgt immers voor een ruime invulling van het begrip ‘samenhang’ tussen misdrijven.

C.

Wijze waarop de strafvordering wordt uitgeoefend

§1

Vervolging

(1)

Het instellen van de strafvordering

‘Vervolgen’ is het aanhangig maken van de zaak bij de rechter, met het oog op de toepassing van de strafwet. Het openbaar ministerie is in beginsel volledig vrij. De instelling van de strafvordering kan op vier wijzen gebeuren: • Door een vordering tot onderzoek, die de zaak aanhanging maakt bij de onderzoeksrechter. Dat gebeurt door de procureur des Konings, die daar evenwel


18

• •

•

(2)

niet toe verplicht is (art. 47 Sv.). Hij kan ook gebruikmaken van de mini-instructie (cf. supra). Door een rechtstreekse dagvaarding (art. 216quater Sv.). Hiermee wordt de zaak rechtstreeks voor het vonnisgerecht gebracht (art. 145 en 182 Sv.). Door een oproeping bij proces-verbaal (art. 216quater Sv.), die kan gebeuren ten aanzien van personen die gearresteerd werden of die zich spontaan bij de procureur des koning gemeld hebben. De rechtbank zal zich ook snel moeten uitspreken (in principe binnen de twee maanden), zo niet is de vordering onontvankelijk. Door een een bevel tot onmiddellijke verschijning (art. 216quinquies Sv.). Dit wordt door de procureurs des Konings gevraagd aan de onderzoeksrechter ten aanzien van een verdachte wiens aanhouding noodzakelijk is. Als het bevel wordt uitgevaardigd heeft zal de correctionele rechtbank de zaak binnen de vier tot zeven beslechten. Deze ‘snelrechtprocedure’ is evenwel geen succes. Beperkingen ten aanzien van het recht de strafvordering in te stellen

Op het principe dat het openbaar ministerie volledig vrij is om de vervolging al dan niet in te stellen, bestaan drie uitzonderingen: • Soms is een machtiging van een bepaalde instantie vereist. Dat is bijvoorbeeld het geval in het fiscale contentieux (art. 29 Sv.). • Een aangifte is vereist met betrekking tot sommige in het buitenland gepleegde misdrijven. • Bij zogenaamde klachtmisdrijven is een klacht van het slachtoffer vereist. Dat is bijvoorbeeld zo voor laster en eerroof.

§2

Niet-vervolging: het sepot

Seponeren betekent dat het openbaar ministerie beslist om de zaak niet vervolgen (art. 28quater Sv.). Daardoor vervalt de strafvordering niet. Het parket kan er steeds op terugkomen in zoverre het misdrijf nog niet verjaard is. Er zijn twee soorten sepot: • Als vervolging niet mogelijk is, gaat het om een processueel of technisch sepot. • Is vervolging mogelijk maar niet wenselijk, dan gaat het om een beleidssepot. He sepot berust op de idee dat het openbaar ministerie niet verplicht is om de vervolging in te stellen. Dit is het opportuniteitsbeginsel: het parket heeft een zekere speling. Het kan gaan om maatschappelijke of individuele motieven, die steeds geëxpliciteerd moeten worden. De belangen van het slachtoffer kunnen geschaad zijn door de niet-vervolging. Er zijn twee manier waarop het slachtoffer voor zijn rechten kan opkomen: • Hij kan een burgerlijke vordering instellen. • Hij kan de klacht zelf aanhangig maken bij de strafgechten. Daartoe dient hij een klacht met burgerlijke partijstelling in (art. 63 Sv.) of dagvaardt rechtstreeks voor het vonnisgerecht (art. 64 Sv.).

§3

Buitengerechtelijke afhandeling door het het parket

(1)

Algemeen

In de praktijk is een systeem ontwikkeld waarbij het parket de zaak zelf afhandelt door (met instemming van het slachtoffer) de zaak op buitengerechtelijke wijze af te handelen. Dat wordt vooral toegepast als aan het misdrijf een achterliggende problematiek te gronden ligt en een straf dus niet opportuun lijkt. Bovendien worden enerzijds de rechtbanken ontlast, maar is er anderzijds geen straffeloosheid.


19

(2)

De minnelijke schikking (art. 216bis Sv.)

De minnelijke schikking is een systeem waarbij de verdachte, op voorstel van de procureur des Konings, vrijwillig een geldsom betaalt, waarna de strafvordering vervalt (=VSBG, verval strafvordering tegen de betaling van een geldsom). Het gaat niet om een dading, omdat er geen onderhandelingen aan voorafgaan of mogen voorafgaan. De minnelijke schikking onderscheidt zich van het sepot omdat ze wettelijk geregeld is. er moet aan bepaalde voorwaarden voldaan zijn: • Enkel wanbedrijven en overtredingen komen in aanmerking, omdat het moet gaan om misdrijven waarvan de straf in abstracto niet meer dan vijf jaar bedraagt. • De procureur moet van oordeel zijn dat hij in concreto geen gevangenisstraf zou vorderen. • De zaak mag nog niet aanhanging gemaakt zijn bij een strafgerecht. • Eventuele schade aan derden moet volledig vergoed zijn. Het volstaat echter ook dat de dader in een geschrift zijn verantwoordelijkheid erkend en bewijst dat hij niet-betwiste gedeelte van de schade vergoed heeft. Voor het overige wordt het slachtoffer niet bij de procedure betrokken. • De gevraagde som mag niet meer bedragen dan het maximum dan de geldboete op het misdrijf staat. (3)

De bemiddeling in strafzaken (art. 216ter Sv.)

Art. 216ter Sv. bevat een reeks mogelijkheden tot buitengerechtelijke afdoening, die wel de vrijwillige medewerking van de dader vereisen: • Het verzoek om de schade volledig te vergoeden. De strafvordering vervalt als daarvan bewijs is geleverd. • Het aanbod om een therapie of andere behandeling te volgen gedurende een periode van maximum zes maanden. • Een aanbod om in te stemmen met de uitvoering van maximum 120u maatschappelijke dienstverlening. • Het aanbod om een bepaalde vorming te volgen, bijvoorbeeld een beroepsopleiding. Bemiddeling is mogelijk voor lichte misdrijven, waarvan de straf in concreto niet meer dan 2 jaar gevangenisstraf kan bedragen. De procureur des Konings moet dus nagaan welke straf hij zou vorderen, met aanneming van verzachte omstandigheden. Ook mag de zaak nog niet aanhangig zijn bij een strafgerecht. Een burgerlijke vordering van het slachtoffer blijft mogelijk. Er is een onweerlegbaar vermoeden van houten in hoofde van de dader;

D.

Personen tegen wie de strafvordering wordt uitgeoefend

§1

Algemeen

De strafvordering wordt uitgeoefend tegen de persoon die ervan wordt verdacht een misdrijf te hebben gepleegd. Deze vordering is strikt persoonlijk (art. 39 Sw.). Noch de rechtsopvolgers, noch de burgerrechtelijk aansprakelijke personen kunnen samen of in de plaats van de dader worden vervolgd.

§2

De immuniteiten

(1)

Algemeen

Ten aanzien van bepaalde personen kan de strafvordering niet worden uitgeoefend. Het betreft de personend ie genieten van staats- en volkenrechtenlike immuniteiten. Deze


20

immuniteiten kunnen onbeperkt (voor alle mogelijke strafbare feiten) of beperkt zijn (slechts voor bepaalde misdrijven = functionele immuniteit). Een ander onderscheid is dat tussen absolute immuniteiten (kunnen nooit worden opgeheven) en machtingsimmuniteiten (kunnen wel worden opgeheven). (2)

De Koning

De Koning is onschendbaar (art. 88 Gw.). Hij geniet van een absolute en onbeperkte immuniteit. Dat geldt niet alleen op strafrechtelijk, maar ook civielrechtelijk vlak. Om daaraan tegemoet te komen werd de civiele lijst ingevoerd. (3)

Parlementsleden

Federale en regionale parlementsleden genieten van onschendbaarheid die deels absoluut maar beperkt is, en deels ophefbaar maar onbeperkt is (art. 58-59 Gw.): • Parlementsleden kunnen niet vervolgd worden voor (opinie)misdrijven die ze plegen in uitoefening van hun parlementaire functie. Deze immuniteit is dus absoluut maar functioneel. Ze wordt restrictief geïnterpreteerd. Ze geldt slechts voor uitspraken in het parlementsgebouw zelf. Buiten het parlement geldt de bescherming niet, zelfs niet tegen de pers of als het gaat om een loutere herhaling. Sommige landen gaan hier wel verder in, maar het EHRM hanteert ook een strikte interpretatie. • Voor andere misdrijven word een onderscheid gemaakt naargelang het misdrijf gepleegd werd binnen of buiten de zittijd. De grondwet kent een tijdelijke immuniteit toe om te voorkomen dat vervolgingen de samenstelling van het parlement zouden beïnvloeden tijdens de zittijd. o Tijdens de zittijd kan een parlementslid niet verwezen worden naar of rechtstreeks gedagvaard worden voor een strafgerecht dan met verlof van de kamer waarvan hij deel uitmaakt of bij betrapping op heterdaad. Het gaat dus niet om een vervolgingsimmuniteit, wel om een onbeperkte maar niet-absolute verwijzingsimmuniteit. Ook voor het vorderen van een gerechtelijk onderzoek is geen machtiging vereist, maar dwangmaatregelen kunnen enkel worden bevolen door de eerste voorzitter van het hof van beroep. Huiszoeking kan slechts doorgaan in aanwezigheid van de voorzitter van de betrokken kamer. • Buiten de de zittijd kan het parlementslid gewoon vervolgd. De kamer kan wel de schorsing van de vervolgingen vragen.

§3

Bijzondere regels voor bepaalde categorieën personen

(1)

Algemeen

Bepaalde personen zijn niet ‘immuun’ tegen strafvervolgingen, maar worden wel aan een andere procedure onderwerpen. Zo worden ze beschermd tegen lichtzinnige vervolgingen. (2)

Ministers

Vroeger werden ministers voor het Hof van Cassatie berecht. Sinds 1998 geldt een andere regeling voor zowel federale als regionale ministers. Voor misdrijven gepleegd in de uitoefening van hun ambt worden zij berecht voor het hof van beroep (waar zetel), ook al is hun ambt ondertussen reeds beëindigd. Voor misdrijven buiten de beoefening van hun ambt geldt hetzelfde, maar slechts tijdens hun ambtstermijn. Enkel de procureur-generaal bij het hof van beroep kan de vervolging instellen, om te voorkomen dat iedereen zomaar een vervolging zou kunnen instellen. Voor de verwijzing naar het gerecht is evenwel verlof van de Kamer of van het regionale parlement vereist, tenzij bij betrapping op heterdaad.


21

Ambtsverrichtingen die de onderzoeksrechter normaal uitoefent worden waargenomen door een aangewezen raadsheer in het hof van beroep. Voor dwangmaatregelen is een bevel nodig van een college van drie raadsheren in het hof van beroep. (3)

Magistraten en hoge functionarissen

Bepaalde magistraten en hoge functionarissen genieten van “voorrang van rechtsmacht” voor misdaden en wanbedrijven gepleegd binnen of buiten de uitoefening van hun ambt (art. 479 en 483 Sv.). Ze worden rechstreeks voor het hof van beroep berecht. De vordering wordt ingeleid door procureur-generaal. Het doel is voorkomen dat de betrokkenen zouden berecht worden hun collega’s of door ondergeschikten. Er is geen tweede aanleg, wat het niet echt een gunst maakt.

E.

(Extra)territoriale gelding van de strafvordering

§1

Algemeen

De strafvordering zelf kan enkel op Belgische grondgebied worden uitgeoefend. Dat wil niet zeggen dat de misdrijven die vervolgd worden hier moeten gepleegd zijn.

§2

Misdrijven op Belgisch grondgebied gepleegd

De strafvordering kan in principe worden uitgeoefend voor alle misdrijven die op Belgisch grondgebied worden gepleegd. Voor bepaalde plaatsen gelden eventueel de onschendbaarheid: • Agenten en ambtenaren van de openbare macht van de ontvangende staat mogen de ambassade of de private woning (en auto,…) van de gezant niet betreden zonder toelating van het hoofd van de diplomatieke zending. • Gelijkaardige regels gelden voor consulaten en gebouwen van internationale organisaties. • Het koninklijk paleis kan niet worden betreden zonder toestemming van de Koning.

§3

Misdrijven in het buitenland gepleegd

(1)

Algemeen

De strafwet kan slechts extraterritoriaal worden toegepast op een beperkt aantal misdrijven waarnaar art. 6 e.v. VTSv. Verwijzen. Het gaat onder andere over misdrijven waarvan Belgen in het buitenland het slachtoffer zijn. (2)

Facultatief karakter van de vervolgingen

In tegenstelling tot misdrijven die op Belgisch grondgebied zijn gepleegd, is de vervolging voor buitenlandse misdrijven facultatief. (3)

Officieel bericht van de vreemde overheid of klacht van de benadeelde

In bepaalde gevallen wordt ten aanzien van in het buitenland gepleegde misdrijven de vervolging in België afhankelijk gesteld van de vraag of er een ‘officieel bericht’ is van de overheid van de staat op wiens misdrijf werd gepleegd. In andere gevallen is vereist dat benadeelde vreemdeling of zjn familie een klacht indient. In dat geval staat meestal ook de mogelijkheid van klacht met burgerlijke partijstelling open.


22

(4)

De aanwezigheid van de verdachte op Belgische grondgebied (art. 12 VTSv.)

De vervolging van de verdachte van een in het buitenland gepleegd misdrijf is in beginsel slechts mogelijk indien de verdachte in België gevonden wordt. Het volstaat dat de persoon bij het begin van de procedure in het land aanwezig was.

F.

Prejudiciële vragen en prejudiciële geschillen

In principe doet de rechter uitspraak over alle vragen die incidenteel bij hem worden opgeworpen, zelfs al gaat het niet om strafrechtelijke vragen (art. 15VTSv.). Deze regel geldt onverminderd de bij de wet bepaalde uitzonderingen. Het gaat om de prejudiciële vragen en de prejudiciële geschillen: • De rechter zal soms prejudiciële vragen moeten stellen over de toepassing van EGrecht (vooral in het economisch en douanecontentieux) (aan het EHJ) en over de toepassing van het Belgische grondwettelijk recht (aan het GwH). • Soms moet de strafrechter zijn beslissing over de strafvordering uitstellen totdat een andere instantie zich over een prejudiciële kwestie heeft uitgesproken. De belangrijkste toepassing is laster. Het bewijs van de valsheid van de aantijging is toegelaten, waardoor de uitspraak over de laster zal moeten wachten tot over de lasterlijke feiten uitspraak is gedaan.

G.

Verval van de strafvordering

§1

Algemeen

Het verval van de strafvordering houdt in dat deze niet meer kan worden verdergezet. Dat is niet hetzelfde als onontvankelijkheid. Een vervallen strafvordering was oorspronkelijk ontvankelijk.

§2

De opheffing of vernietiging van de strafwet

De procedurele tegenhanger van het materieelrechtelijke lex mitior-principe is dat de strafvordering vervalt door de opheffing van de strafwet. Dat komt evenwel weinig voor.

§3

Amnestie

De wetgever kan door een amnestiewet beslissen dat een strafbaar feit niet zal worden bestraft en zelfs het kenmerk misdrijf verliest. Dat gebeurde wel eens na politieke conflictsituaties.

§4

De klachtafstand bij klachtmisdrijven

Wanneer de indiener van een klacht zijn klacht intrekt voor er een daad van vervolging is gesteld, vervalt de strafvodering (art. 2 VTSv.).

§5

De daad van de verdachte

Omdat straffen strikt persoonlijk zijn, vervalt de strafvordering door de dood van de verdachte (art. 20 VTSv.). Voor een rechtspersoon vervalt de strafvordering door afsluiting van de vereffening, tenzij die net tot doel had om aan de vervolging te ontsnappen.

§6

De verjaring (art. 21-25 VTSv.)

(1)

Algemeen


23

De verjaring is het verval van de strafvordering na verloop van een zekere termijn. De verjaring steunt op overwegingen van algemeen belang. De verstoring van de rechtsorde moet zo snel mogelijk worden hersteld. Eens een bepaalde periode verstreken is, is het niet wenselijk om de herinnering aan de vroegere verstoring terug op te wekken door het misdrijf te vervolgen. De verjaring valt te ondescheiden van de redelijke termijn. Deze heeft tot doel de belangen van de verdachte te beschermen, door hem niet in onzekerheid te laten. In de praktijk verjaren heel wat misdrijven, vooral complexe dossiers. (2)

Termijnen

De verjaringstermijn verschilt naargelang de aard van het misdrijf (art. 21 VTSv.): • Niet-correctionaliseerbare misdaden verjaren na 15 jaar • Andere misdaden verjaren na 10 jaar • Wandrijven na 5 jaar • Overtredingen na 6 maanden en gecontraventionaliseerde wanbedrijven na 1 jaar. Voor de berekening moet gekeken worden naar de straf zoals die in concreto door de rechter werd uitgesproken en niet naar de straf die de wet in abstracto bepaalt. Wetten waardoor de verjaringstermijn wordt gewijzigd (of die ingrijpen in de regels inzake stuiting en schorsing) worden geacht procedurewetten te zijn en kunnen onmiddellijk worden toegepast als de verjaring nog niet bereikt was volgens de oude wet. (3)

Berekening van de verjaringstermijn

De verjaring begint te lopen vanaf de dag (0u00) waarop het misdrijf werd gepleegd. Deze dies a quo wordt dus wel meegerekend. De dies ad quem telt niet mee voor de berekening. Het soort misdrijf is daarbij bepalend: • Voor aflopende misdrijven begint de verjaring onmiddellijk te lopen zodra het misdrijf is afgelopen. • Bij voortdurende misdrijven begint te verjaring te lopen vanaf ogenblik waarop de misdadige toestand wordt beëindigd. • Bij collectieve of voortgezette misdrijven (met eenheid van opzet) begint de verjaring te lopen vanaf het laatste feit. • Bij gevolgsmisdrijven begint te verjaring te lopen vanaf het ogenblik waarop het gevolg is ingetreden. Tegen minderjarigen begint de verjaring pas te lopen vanaf de dag waarop het slachtoffer meerderjarig is geworden (art. 21 VTSv.). De strafprocedure moet beëindigd zijn voor het verstrijken van de verjaringstermijn. De laatste dag is de dag waarop er eend eindbeslissing werd geveld. (4)

De stuiting van de verjaring (art. 22 VTSv.)

De suiting is een onderbreking van de lopende verjaringstermijn, waardoor een nieuwe termijn begint van dezelfde lengte. De stuiting van de verjaring van de strafvordering kan maar één keer plaatsvinden (dus tijdens de eerste termijn). Slechts een dubbele verjaringstermijn is mogelijk. De verjaring wordt gestuit door daden van onderzoek en daden van vervolging: • Daden van onderzoek zijn alle daden gesteld door een bevoegde persoon met het oog op het verzamelen van bewijs met betrekking tot een bepaalde zaak (zoals het opstellen van een proces-verbaal van een getuigenverhoor). • Daden van vervolging zijn alle daden die ertoe strekken de strafvordering uit te oefenen. De stuiting werkt in rem, niet in personam. De nieuwe verjaringstermijn begint te lopen ten aanzien van alle personen die bij de zaak betrokken zijn, ook al werd de verjaring


24

slechts ten aanzien van één van hen gestuit. De stuiting geldt bovendien ten aanzien van alle samenhangende misdrijven. (5)

De schorsing van de verjaring (art. 24 VTSv.)

De schorsing is een tijdelijke stilstand in de lopende verjaringstermijn, waarna deze termijn verder loopt zonder dat het reeds verworven gedeelte verloren gaat. Er zijn verschillende schorsingsgronden: • De behandeling van bepaalde excepties door het vonnisgerecht. Dit heeft als doel te vermijden dat bepaalde excepties op dilatoire wijze zouden worden gebruikt, met als doel om de verjaring te doen intreden. Het gaat om de exceptie van onbevoegdheid, van onontvankelijkheid of van nietigheid. • Wanneer de zaak naar een rechtscollege wordt verwezen bij een prejudicieel geschil (inc. vraag), is de verjaring van de strafvordering geschorst tot er een prejudiciële uitspraak is. • Ook verzet en cassatieberoep schorsen de verjaren.

§7

Het rechterlijk gewijsde

(1)

Algemeen

Wie in het verleden bij een onherroepelijke uitspraak werd veroordeeld of vrijgesproken kan niet opnieuw worden vervolgd weens hetzelfde feit (ne bis in idem, cf. art. 360 Sv.). Daarvoor is wel vereist dat: • Wat betreft de vroegere uitspraak o Het gaat om een Belgische strafrechtelijke uitspraak o Over de grond van de zaak (geen uitspraken over tussengeschillen) o Waarbij de beslissing in kracht van gewijsde is getreden en definitief en onherroepelijk is. • Wat betreft de nieuwe vervolgingen o Het gaat om dezelfde persoon o Het gaat om hetzelfde materiële feit, los van de juridische omschrijving ervan. Een tweede vervolging wegens hetzelfde feit, maar onder een andere juridische omschrijving, is uitgesloten. Een uitzondering is het geval waarbij een nieuw feit wordt ontdekt dat een deel blijkt uit te maken van een collectief misdrijf waarover reeds een uitsprak gedaan is. (2)

Het ne bis in idem-effect van buitenlandse rechterlijke uitspraken

Inzake de gevolgen van buitenlandse rechterlijke uitspraken zijn twee systemen van toepassing. Enerzijds is er de gemeenrechtelijke regeling (art. 13 VTSv.). Anderzijds gelden bijzondere regels ten aanzien van de Schengenlanden en bepaalde EU-lidstaten. De gemeenrechtelijke regeling houdt in dat: • Buitenlandse vonnissen wegens een in België gepleegd feit niet erkend worden (a contrario ex art. 13 VTSv.). • Buitelandse vonnissen wegens een in het buitenland gepleegd feit genieten een beperkte erkenning. Als de straf al uitgevoerd is, is de Belgische rechter niet meer bevoegd. Het is dus niet te uitspraak maar de tenuitvoerlegging van de straf die een blokkerende werking heeft. Binnen de Schengenzone geldt de regeling dat een persoon die onherroepelijk veroordeeld is, in een ander Schengenland geen tweede keer kan veroordeeld worden voor dezelfde feiten. In tegenstelling tot de gemeenrechtelijke regeling gaat het hier om alle uitspraken.


25

§8

De buitengerechtelijke afhandeling

Buitengerechtelijke afhandeling vindt plaats als zaken die tot een veroordeling zouden kunnen leiden, buiten de strafrechtter om worden afgehandeld. Als dat slaagt (aanvaard+nageleefd), dan vervalt de strafvordering. Dat is het geval voor de minnelijke schikking en de bemiddeling in strafzaken. Twee andere gevallen verdienen aandacht: • Op grond van de Wegverkeerswet kunnen bepaalde verkeersovertredingen afgehandeld worden via de ‘onmiddellijke inning’ (van een geldsom), die wordt voorgesteld door daartoe door de procureur-generaal gemachtigde politieambtenaren (die boetes achter de ruitenwisser steken.:-)). Bij een reeks verkeersovertredingen die geautomatiseerd worden vastgesteld (vnl. flitspalen) geldt het ‘bevel tot betaling’, dat uitgaat van de procureur des Konings die een bepaalde geldsom voorstelt. • Sommige administraties kunnen een dading voorstellen. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de administratie douane en accijnzen (ministerie van financiën). Wordt de voorgestelde geldsom betaalt, dan vervalt de strafvordering.

H.

De burgerlijke vordering

§1

Algemeen

In België wordt aan het slachtoffer een vorderingsrecht toegekend dat beperkt is tot de rechtsvordering tot herstel van de schade (art. 3 VTSv.). Deze vordering kan uitgoefend worden voor de strafgerechten. Op die manier krijgt het slachtoffer een subsidiaire rol in het strafproces. Over de wenselijkheid van dit principe staat discussie. Het zou proceseconomisch zijn en louterend werken voor het slachtoffer, maar tegenstanders wijzen erop dat het processen enorm verlengt bv. door lange verzekeringstechnische discussies.

§2

Personen die de burgerlijke vordering uitoefenen

(1)

Principieel: personen die rechstreeks door het misdrijf werden benadeeld

De burgerlijke vordering kan enkel worden uitgeoefend door zij die persoonlijk door het misdrijf werden benadeeld. Dat gaat niet alleen om het slachtoffer, maar ook om zijn rechtsopvolgers. Ook subrogatie vindt hier toepassing, zoals vaak in het verzekeringscontentieux. (2)

Uitzonderlijk: verenigingen en instellingen van openbaar nut

Het Belgische recht kent geen actio popularis. Verscheidene bijzondere wetten voorzien echter dat bepaalde verenigingen in rechte kunnen optreden. Daarbij wordt dan een statutair doelcriterium gesteld een een anciënniteitscrterium. Soms is ook vereist dat het slachtoffer instemt. Zo kan het Centrum voor Gelijke kansen en Racismebestrijding optreden in het kader van de Antidiscriminatiewet en de Negationismewet.

§3

Personen tegen wie de burgerlijke vordering wordt uitgeoefend

(1)

De verdachte

De term ‘verdachte’ wordt hie in de brede betekenis gebruikt. Tegen de verdachte in al zijn gedaantes kan de burgerlijke vordering worden uitgeoefend. Ook rechtspersonen kunnen aangesproken worden.


26

(2)

De burgerlijk aansprakelijke partij

De burgerlijke gevolgen van een misdrijf zijn niet individueel. Soms zijn ook andere personen dan de dader aquiliaans aansprakelijk, bijvoorbeeld op grond van art. 1384 BW. (3)

De rechtsopvolgers van de verdachte

De burgerlijke vordering vervalt (in tegenstelling tot de strafvordering) niet bij het overlijden van de verdachte en kan dus uitgeoefend worden tegen de rechtsopvolgers van de verdachte (art. 20, lid 3 Sv.) (als zij de nalatenschap aanvaarden).

§4

Voorwerp van de burgerlijke vordering

Het voorwerp van de burerlijke vordering is het herstel van de schade die uit het misdrijf is voortgevloeid. De bestaansvoorwaarden worden beheerst doo het burgerlijk recht.

§5

Wijze waarop de burgerlijke vordering wordt uitgeoefend

(1)

De keuze tussen de burgerlijke rechtbanken en de strafgerechten

De benadeelde heeft de keuze om de burgerlijke vordering uit te oefenen voor de burgerlijke gerechten of samen met de strafvordering voor de strafgerechten. (2)

De burgerlijke vordering voor de strafgerechten

Was de zaak reeks aanhangig voor de strafrechter, kan de burgerlijke partij zich bij de procedure “voegen” door een eenvoudige verklaring (art. 67 Sv.). • Was de zaak nog niet aanhanging bij de strafrechter, dan kan het slachtoffer dat zelf doen (na storting van een borgsom) door een rechtsteekse dagvaarding voor het vonnisgerecht of door middel van een klacht met burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter. Buitengerechtelijke afhandeling is dan niet meer mogelijk. • In theorie is het mogelijk dat de zaak voor de rechtbank wordt gebracht alvorens zich een burgerlijke partij heeft gemanifesteerd. In dat geval zal de politie- of correctionele rechter de burgerlijke belangen aanhouden (art. 4, lid 2 VTSv.). Eenieder die door het misdrijf schade heeft geleden, kan dan door een verzoekschrift kosteloos verkrijgen dat de rechter uitspraak doet over zijn burgerlijke belangen (art. 4, lid 3 VTSv.). In sommige gevallen kan het slachtoffer de zaak niet via een klacht met burgerlijke partijstelling opstarten: • Ten aanzien minderjarigen • Ten aanzien van personen genieten van een immuniteit of voorrang van rechtsmacht. • Ten aanzien van personen die vervolgd worden wegens ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht. De vordering moet worden ingeleid door de federaal procureur Eenmaal de vordering is ingeleid, is een burgerlijkepartijstelling alsnog mogelijk. •

(3)

De burgerlijke vordering voor de burgerlijke rechtbanken

De benadeelde kan zijn rechten ook via de burgerlijke rechter laten gelden. Dat zal hij zelfs moeten doen als de strafvordering vervallen is (maar cf. voorwaarden minnelijke schikking). In dat geval gelden de normale burgerlijke procedureregels, maar zal: • De uitspraak over de burgerlijke vordering geschorst worden totdat de strafrechter zich over de strafvordering heeft uitgesproken.


27

De burgerlijke rechter gebonden is door de beslissen door wat zeker, noodzakelijk en hoofdzakelijk (bv. bij familieverlating niet de uitspraak over afstamming) uit de beslissing van de rechter volgt. Dat gezag van gewijsde geldt evenwel slechts tot bewijs van het tegendeel. Het gezag van gewijsde geldt bovendien niet tegen aanzien van de personen geen partij waren in de strafprocedure. Dit is het principe ‘le criminel tient le civil en état’ dat impliciet wordt afgeleid uit art. 4 VTSv. Het moet tegenstrijdigheden voorkomen. •

§6

Verval van de burgerlijke vordering

De burgerlijke vordering vervalt volgens het gemeen recht: • Door afstand van rechtsvordering of een dading; Dit heeft geen invloed op de strafvordering (art. 5 VTSv.), tenzij het om een bemiddeling in strafzaken zou gaan. • Door de verjaring van de burgerlijke vordering, volgens de regels van het burgerlijk recht maar nooit voor de strafvordering (maar nooit later dan na 20 jaar) (at. 26VTSv.). • Wanneer de benadeelde reeds vergoeding verkreeg via een rechterlijke uitspraak, kan de tegenpartij een exceptie van rechterlijk gewijsde opwerpen.

§7

Hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden

In de praktijk kan de burgerlijke vordering niet altijd effectief worden uigeoefend, bijvoorbeeld bij vluchtmisdrijven. Daarom wordt het ‘Fonds tot hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden’ opgericht, waarop slachtoffers van opzettelijke gewelddaden een beroep kunnen doen als een burgerlijke partijstelling hen geen vergoeding oplevert. Zij krijgen een ‘billijke’ vergoeding. Het fonds wordt gefinancieerd door een krediet op de begroting van het ministerie van Justitie en door een bijdrage van al wie veroordeeld wordt voor een misdrijf of wanbedrijf: deze personen moeten een bedrag van €25 betalen (xopdeciemen) ter financiering van het fonds.


28

3.

Het vooronderzoek in strafzaken

A.

Wijze waarop misdrijven ter kennis komen van de overheid

§1

Klachten, aangiften en ambtelijke vaststellingen

(1)

Algemeen

Op te merken valt dat lang niet alle klachten ter kennis van de overheid gebracht. Het zogenaamde ‘dark number’ is het onbekende aantal misdrijven dat de overheid niet kent. (2)

Klacht

De klacht is de aangifte van het misdrijf door de benaalde zelf. Dat brengt op zich de strafvordering niet op gang. (3)

De aangifte door particulieren

De aangifte is de kennisgeving van een strafbaar feit aan de overheid door een persoon die kennis heeft van een misdrijf. Bij aanslagen op iemand leven of eigendom of op de openbare veiligheid is zo’n aangifte zelfs verplicht (art. 30 Sv.), al is er geen sanctie. Voor het overige zijn er geen formele verschillen. (4)

De ambtelijke aangifte

Iedere overheid of openbaar functionaris die getuige is van een misdaad of wanbedrijf moet daarvan het parket op de hoogte stellen (art. 29, lid 1 Sv.). Ook hier is geen sanctie bepaald. Voor fiscale misdrijven is een uitzondering voorzien (art. 29, lid 2 Sv.). Fiscale ambtenaren moeten eerst machtiging krijgen van de belastingsdirecteur waaronder zij ressorteren. Dat moet een toestand verhelpen waarbij in sommige arrondissemten merkelijk meer misdrijven werden doorgegeven.

§2

Proces-verbaal en strafdossier

(1)

Proces-verbaal

Van klachten, aangiften en ambtelijke vaststellingen wordt een geschrift opgemaakt dat aan het parket wordt overgemaakt (art. 53 Sv., art. 40 WPA). Dat geschrift is een ‘procesverbaal’. Er zijn geen vormvereisten in de wet. (2)

Strafdossier

Het eerste proces-verbaal is het ‘aanvankelijk proces-verbaal’. Van alle daaropvolgende onderzoeksverrichtingen worden eveneens pv’s opgemaakt. Al die processen-verbaal worden gebundeld in het strafdossier.

B.

Wijze waarop misdrijven worden opgespoord en vastgesteld

§1

Situering

Het Wet van Strafvordering bevat geen systematische regeling van de wijze waarop misdrijven worden opgespoord en vastgesteld. Deze leemte is gedeeltelijk opgevuld in bijzondere wetten (cf. art 8 Sv. jo. art. 15 WPA).


29

§2

Permissieve regel, legaliteit en loyauteit

Vroeger gold terzake de permissieve regel: alles wat niet verboden was, was toegelaten in het kader van de opsporing. Dat geldt nog steeds voor burgeres, maar voor de overheid is het beginsel genuanceerd. De overheid moet niet alleen de (straf)wetten naleven (legaliteit), maar moet ook de beginselen van behoorlijke strafprocesrecht naleven (loyauteit). Het gaat onder meer om het beginsel van de billijke belangenafweging. Voor de procureur des Konings en de onderzoeksrechter staan deze beginselen expliciet in de wet (art. 28bis, §2 en art. 56, §1 Sv.).

§3

Sanctionering van onregelmatige opsporingshandelingen

De bepaalt niet precies wat onrechtmatig verkregen bewijs is en al helemaal niet welke sanctie daaraan moet vastgeknoopt worden. Het Hof van Cassatie vulde dat gat op in de Antigoon-rechtspraak. Bewijs moet uitgesloten worden: • Wanneer het miskende vormvoorschrift door de wet op straffe van nietigheid is voorgeschreven (zeldzaam) • Wanneer door de onregelmatigheid de betrouwbaarheid van het bewijs is aangetast (eerder zeldzaam) • Wanneer de onregelmatigeid het eerlijk karakter van de procedure in het gedrang brengt.

§4

Gebruik van dwang en geweld en het EVRM

Dwangmaatregelen die folteringen en vernederende behandelingen zouden inhouden zijn in alle omstandigheden strijdig met art. 3 EVRM. In België is het gebruik van dwang en (gewapend) geweld geregeld door Wet Politieambt. Art. 37 WPA laat geweld toe als dat noodzakelijk en proportioneel is. Art. 38 WPA laat ook het gebruik van vuurwapens toe in bepaalde gevallen, zoals wettige verdediging.

C. Personen misdrijven §1

belast

met

de opsporing

en

vaststelling

van

Algemeen

In het Wetboek van Strafvordering regelt nauwelijks wie de misdijven moet opsporen. Ook werd het Wetboek voor een groot deel door de praktijk achterhaald. De wet Franchimont 1998 bracht meer duidelijkheid. In theorie kunnen enkel personen die de hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie hebben misdrijven opsporen en vaststellen. Art. 9 Sv. bepaalt wie die hoedanigheid heeft. De opsomming is echter onvolledig en achterhaald. Een hele reeks bijzondere wetten geven ambtenaren gelijkaardige bevoegdheden. Het is daarentegen niet betwist dat de onderzoeksrechter en de procureur des Konings de leiding en de verantwoordelijkheid voor het onderzoek hebben. Zij moeten ook waken over de naleving van de wet. De politiediensten voeren in principe louter uit.

§ 2 Verhouding politiediensten

tussen

de

leidinggevende

magistraten

en

de

De leidinggevende magistraten zijn de procureur des Konings, de federale procureur en de onderzoeksrechter (cf. supra). Zij leiden het onderzoek (art. 28bis en 56 Sv.). Zij doen dit door middel van vorderingen, waaraan de politediensten verplicht gevolg moeten geven (art. 28ter, §3 en 56, §2 Sv.), tenzij het gaat om een kennelijk onwettige vordering (art.


30

8/2 WPA). Eventuele inlichtingen die politieambtenaren bij de uitvoering van de vordering verzamelen, moeten zij onmiddellijk overmaken (art. 28ter, §4 en 56, §3 Sv.). Politiediensten kunnen op autonome wijze misdrijven opsporen en vaststellen (art. 28bis, §1, lid 2 Sv.). Zij zijn tot ambtelijke aangifte verplicht (art. 29 Sv.) volgens de richtlijnen die de procureur bepaalt (art. 28ter, §2 Sv.). De procureurs des Konings legt het opsporingsbeleid (art. 28ter, §1, lid 2 Sv.).

D.

Het opsporingsonderzoek

§1

Begrip (art. 28bis, §1 Sv.)

Het opsporingsonderzoek is het onderzoek dat gevoerd wordt door de procureur des Konng. Hij heeft een algemene opsporingsplicht en –recht (art. 28ter, §1 Sv.). Hij ordeelt over de opportuniteit van vervolging (en dus ook van het onderzoek). De onderzoeksrechter daarentegen beschikt niet over een algemeen opsporingsrecht: hij is beperkt (maar ook gebonden) door zijn saisine.

§2

De heterdaadprocedure

(1)

Verrichtingen bij betrapping op heterdaad

Een op heterdaad ontdekt misdrijf is een misdrijf dat wordt ontdekt terwijl het wordt gepleegd (of onmiddellijk daarna) (art. 41, lid 1 Sv.). De heterdaadsprocedure was bedoeld als een uitzonderingsregime, waarbij de procureur des Konings bijzondere bevoegdheden kreeg (die normaal enkel aan de onderzoeksrechter toekomen) die moesten vermijden dat er bewijs zou verloren gaat. Zo kan hij getuigen verbieden de plaats te verlaten of kan hij een huiszoeking laten verrichten. Ook de onderzoeksrechter heeft bepaalde bijzondere bevoegdheden. Hij krijgt bepaalde bevoegdheden die normaal enkel aan de procureur des Konings toekomen. Hij kan het onderzoek van de feiten aan zich trekken (auto-saisine, art. 59 Sv.). (2)

“Gewone” verrichtingen

In de praktijk heeft zich naast de heterdaadprocedure een ‘gewoon’ opsporingsonderzoek ontwikkeld waarbij de procureur onderzoeksverrichtingen mgoen stellen, zelfs al is er geen betrapping op heterdaad.

§3

De proactieve recherche

(1)

Algemeen

Soms kan het opsporingsonderzoek ook slaan op misdrijven die nog niet gepleegd zijn. Hierbij wordt er proactief opgetreden, eerder dan reactief. Daarbij worden vaak bijzondere opsporingsmethoden gebruikt zoals undercover-agenten of allerhande bespiedingen (soms met hoogtechnologische middelen). Op die manier wordt informatie verzameld die het onderzoek kan sturen, of wordt bewijsmateriaal vergaard. (2)

Voorwaarden (art. 28bis, §2 Sv.)

De proactieve recherche kan maar toegepast worden als er een redelijk vermoeden is dat er een misdrijf zal gepleegd worden. Daarnaast is vereist: • Dat er een voorafgaande schriftelijke toestemming van het parket is. De politie kan beperkt autonoom optreden (art. 28bis, §1, lid 2 Sv.), maar de procureur des Konings behoudt de leiding.


31

• •

§4

Dat het proactieve onderzoek een gerechtelijke (strafrechtelijke) finaliteit heeft. Het doel met zijn om de vervolging in te stelllen. Het moet gaan om feiten die zouden worden gepleegd in het kader van een criminele organisatie of om een reeks zwaarwichtige misdrijven opgesomd in art. 90ter, §§2-4 Sv.

De bijzondere opsporingsmethoden

Omdat traditionele opsporingsmethoden in de praktijk vaak niet volstaan om bepaalde vormen van criminaliteit te bestrijden, wordt soms een beroep gedaan op bijzondere opsporingsmethoden zoals afluisteren. Deze methoden dreigen niet alleen in botsing te komen met grondrechten zoals het recht op privacy, soms plegen de agenten zelf misdrijven. Het loyauteitsbeginsel speelt daarbij (cf. supra). De ‘BOM-wet’ is een zootje, met veel reparatiewetten en rechtspraak van het Grondwettelijk Hof.

§5

Afsluiting van het opsporingsonderzoek

De procureur des Konings kan het onderzoek op verschillende wijzen beëindigen: • Door te kiezen voor niet-vervolging: het sepot, of een buitengerechtelijke afhandeling (minnelijke schikking, bemiddeling). • Door een vordering tot gerechtelijke onderzoek, als hij oordeelt dat er bezwaren zijn maar er dwangbevelen vereist zijn. • Door een rechstreeks dagvaarding voor het vonnisgerecht.

E.

Het gerechtelijk onderzoek

§1

Begrip (art. 55 Sv.)

Het gerechtelijk onderzoek is het onderzoek dat gevoerd wordt onleiding van de onderzoeksrechter. Het was bedoeld als de regel, terwijl de procureur slechts bij heterdaad zou kunnen optreden. Deze filosofie is in onbruik geraakt.

§2

Taakomschrijving van de onderzoeksrechter (art. 56, §1 Sv.)

De onderzoeksrechter voert een objectief onderzoek en verzamelt zowel bewijzen à charge als à décharge. Hij waakt ook over de wettigheid ervan. Een precieze wettelijke taakomschrijving ontbreekt.

§3

Saisine van de onderzoeksrechter

(1)

Algemeen

De onderzoeksrechter is gebonden door zijn saisine. Hij kan slechts optreden als dat gevorderd wordt en binnen het kader van wat gevorderd wordt. (2)

Wijze waarop de onderzoeksrechter geadieerd wordt

Het gerechtelijk onderzoek kan slechts van start gaan zodra de onderzoeksrechter geadieerd is, met andere woorden van zodra de zaak bij hem aanhangig is gemaakt. Proactief optreden is uitsloten. Adiëren kan op verschillende manieren:


32

•

• • • (3)

Door een vordering tot onderzoek (art. 47 Sv.). Het moet gaan om schriftelijke vordering van het parket. Het kan uitzonderlijk gaan om een mondelinge vordering, maar dan moet die naderhand schriftelijk bevestigd worden. Door een klacht met burgerlijke partijstelling van de benadeelde (art. 63 Sv.). Door auto-saisine (cf. supra). Door de mini-instructie (cf. supra). Omvang van de saisine

De onderzoeksrechter wordt geadieerd met betrekking tot een bepaalde feit, niet met betrekking tot een persoon. Hij wordt in rem gevat, niet in personam. Hij is daarbij niet gevonden door de kwalificatie die door het parket of de burgerlijke partij aan het feit is gegeven. Doordat de vordering in rem werkt, kan de onderzoeksrechter zijn onderzoek uitbreiden tot alle personen die bij het betreffende feit betrokken zijn. Er zijn een paar bijzondere gevallen: • Een loutere samenhang tussen misdrijven volstaat niet. De onderzoeksrechter zal niet beide misdrijven kunnen behandelen. • Anders is het voor onsplitsbare misdrijven (ondeelbare misdrijven s.s.). Het gaat om een soort eendaadse samenloop en dus om hetzelfde materiële feit in een andere juridische kwalificatie. Hier stelt zich geen probleem. • De vraag of de onderzoeksrechter ook kennis kan nemen van collectieve misdrijven (ondeelbare misdrijven s.l.) is betwist. (4)

Gevolgen van de saisine

De saisine maakt de zaak aanhangig bij de onderzoeksrechter, behalve bij de miniinstructie. De onderzoeksrechter kan niet weigeren te onderzoeken. De procureur des Konings kan ook niet meer afzien van de vervolging. Enkel de raadkamer kan de onderzoeksrechter nog ontlasten.

§4

Verhouding onderzoeksrechter-procureur des Konings

De laatste jaren is het onderscheid tussen opsporingsonderzoek en gerechtelijk onderzoek vervaagd, onder meer door de BOM-wet en de mini-instructie. Parallele onderzoeken door het parket zijn in beginsel uitgesloten eenmaal de onderzoeksrechter zich met het dossier bezighoudt (art. 28quater, lid 3 Sv.). De procureur des Konings kan wel het gerechtelijk onderzoek mee sturen. Hij heeft inzage in het strafdossier en kan aanvullende vorderingen instellen. De onderzoeksrechter is dan wel verplicht te onderzoeken, hij kan wel bepaalde onderzoeksverrichtingen niet bevelen. Dit is een ‘strijdig bevel’. Daartegen kan de procureur des Konings hoger beroep aantekenen voor de kamer van inbeschuldigingstelling. Het parket kan beroep aantekenen tegen beschikking waarin de onderzoeksrechter bepaalde verzoeken van de partijen inwilligt (art. 61ter-61quinquies Sv.). Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer de onderzoeksrechter inzage verleent in het strafdossier. De mogelijkheid om hoger beroep aan te tekenen is in sommige gevallen evenwel uitgesloten (cf. bv. art. 28septies Sv.). Ook Cassatie-beroep is uiteindelijk mogelijk.

§ 5 Rechten inverdenkinggestelde, burgerlijke beslagene tijdens het gerechtelijke onderzoek (1)

partij

en

derde-

Het recht om inzage te vragen in het strafdossier (art. 61ter Sv.)


33

De niet-aangehouden inverdenkinggestelde en de burgerlijke partij kunnen aan de onderzoeksrechter inzage vragen van het strafdossier. De onderzoeksrechter kan om bepaalde in de wet opgesomde redenen het verzoek weigeren of zijn toelating beperken tot een deel van het dossier. De verzoeker die zijn verzoek afgewezen ziet kan binnen de acht dagen beroep aantekenen bij de kamer van inbeschuldigingstelling, die uitspraak doet binnen de vijftien dagen (eerder een marginale toetsing). De verzoeker mag bovendien hetzelfde verzoek pas na drie maanden na de geweigerde beslissing opnieuw indienen. De verkrege inlichtingen mogen alleen gebruikt worden in het belang van de verdediging van de partij. Kwaadwillig gebruikt wordt gesanctioneerd (art. 460ter Sw.). (2)

Het strafrechtelijke kortgeding (art. 28sexies en 61quater Sv.)

In principe kunnen personen die het voorwerp van een opsporingshandeling deze niet betwisten. Maar zeker met betrekking tot beslag bestaat een nood aan rechterlijk toezicht. In het kader van de kaalplukwet worden goederen soms jaren in beslag genomen. Vroeger moesten zulke verzoeken tot opheffing voor de kortgedingrechter gebracht worden. Nu worden deze voor de strafrechter gebracht. Dit is het zogenaamde strafrechtelijk kortgeding. Het gaat om een willig beroep bij de magistraat die de beslissing heeft genomen. Hij kan het verzoek weigeren om een aantal redenen, bijvoorbeeld om de rechten van derden of het goed verloop van het onderzoek te vrijwaren. In dat geval kan de partij binnen de vijftien dagen hoger beroep aantekenen bij de kamer van inbeschuldiginggstelling. Het gaat om een tegensprekelijke procedure. Het is niet duidelijk of de kamer een legaliteits- of opportuniteitscontrole uitvoert. De beide hangen evenwel sterk samen, waardoor het waarschijnlijk om de beide gaat. Tijdens de procedure wordt de tenuitvoerlegging van de maatregelen in beginsel opgeschort. Er kan maar na drie maanden een nieuw verzoekschrift met hetzelfde voorwerp worden toegezonden (art. 28sexies, §7 en 61quater, §3 Sv.). De opheffing van de handeling kan aan bepaalde voorwaarden onderworpen zijn (voorwaardelijke opheffing). Niet-naleving daarvan wordt strafrechtelijk gesanctioneerd (art. 507bis Sw.). (3)

Het recht bijkomende onderzoekshandelingen te vragen (art. 61quinquies Sv.)

De inverdenkinggestelde en de burgerlijke partij kunnen de onderzoeksrechter verzoeken een bijkomende onderzoekshandeling te verrichtingen. De onderzoeksrechter doet binnen de acht dagen uitspraak. Hij kan het verzoek afwijzen als hij oordeelt dat onderzoekshandeling niet nodig of ‘nadelig is’ voor het onderzoek. Tegen de weigering staat beroep open bij de kamer van inbeschuldigingstelling. Er kan pas na drie maanden een nieuw verzoek worden ingediend.

§ 6 Afsluiting van het gerechtelijk onderzoek: de regeling van de rechtspleging (1)

Algemeen

Het opsporingsonderzoek kan zonder rechterlijke tussenkomst worden afgesloten. Bij het gerechtelijke onderzoek geldt dat niet. Er is een gerechtelijke tussenfase: de regerling der rechtspleging. In deze fase beslist de raadkamer (of de kamer van inbeschuldigingstelling) over de afsluiting van het onderzoek. (2)

Procedure voorafagaande aan de regeling der rechtspleging

Wanneer de onderzoeksrechter oordeelt dat zijn onderzoek voltooid is, maakt het hij het dossier over aan de procureur des Konings (art. 127, §1, lid 1 Sv.). Indien deze geen


34

verdere onderzoekshandelingen wenst te laten verrichtingen vordert hij de hij de regeling der rechtspleging door de raadkamer (art. 127, §1, lid 2 Sv.). Daarbij wordt het dossier gefixeerd. De procureur des Konings bepaalt de feiten en de kwalificatie. De eindvordering moet alle feiten bevatten bevatten die in de oorspronkelijke vordering begrepen waren. Met betrekking tot elk feit vordert de procureur des Konings ofwel om de inverdenkinggestelde buiten vervolging te stellen, ofwel om de zaak naar het vonnisgerecht te verwijzen. (3)

De procedure voor de raadkamer

De eindvordering maakt de zaak bij de raadkamer aanhangig. De griffier stelt de inverdenkinggestelden en de burgerlijke partijen in kennis dat ze gedurende een termijn van vijftien dagen het dossier kunnen inkijken en er een kopie van kunnen krijgen (art. 127, §2 Sv.). Binnen deze termijn kunnen de partijen (m.u.v. OM) de onderzoeksrechter vragen bijkomende onderzoekshandelingen te verrichten. In dat geval wordt de regeling van de rechtspleging tot die tijd geschorst. Werd er van deze fase geen gebruik gemaakt zal de raadkamer zitting houden op de dag die daarvoor bepaald was. De partijen hebben het recht aanwezig te zijn en hun aanwezigheid kan gevorderd worden. De zitting verloopt achter gesloten deuren. Het gaat immers om beschikkingen en niet om vonnissen. (4)

Mogelijke beslissingen

De raadkamer kan verschillende dingen beslissen: • ze kan oordelen dat de feiten geen misdrijf opleveren of dat er onvoldoende bezwaren tegen de inverdenkinggestelde zijn. Dat sluit geen nieuwe vervolging uit. De raadkamer zal de inverdenkinggstelde ook buiten vervolging stellen als ze vaststelt dat de strafvordering onontvankelijk of vervallen is. • ze kan oordelen dat er voldoende bezwaren zijn tegen de inverdenkinggestelde en hem verwijzen naar het vonnisgerecht, naar gelang de kwalificatie van de feiten naar de politierechtbank of de correctionele rechtbank. Oordeelt de raadkamer dat het om criminele feiten gaat, dan wordt de zaak via het parket overgemaakt aan de procureur-generaal, die de zaak vervolgens voor de kamer van inbeschuldigingstelling zal brengen. De raadkamer kan dus niet rechtstreeks naar het hof van assisen verwijzen. • De raadkamer kan de ietigheid uitspreken van bepaalde handelingen (en eventueel een deel van de rechtspleging als die daarop steunde), wanneer zij een onregelmatigheid, verzuim of nietigheid vaststelt die een invloed heeft op een handeling van het onderzoek of de bewijsverkrijging. Stukken die nietig verklaard zijn worden uit het dossier verwijderd en neergelegd op de griffie van de rechtbank van eerste aanleg. • Wanneer de raadkamer vaststelt dat het onderzoek niet volledig is, dan schorst zij haar beslissing op door te beschikken dat de zaak niet in staat is. De zaak blijft dan aanhangig bij de onderzoeksrechter en de procureur des Koning kan eventueel bijkomende onderzoeksdaden vorderen. • Wanneer de raadkamer vaststelt dat de onderzoeksrechter onbevoegd is, dan beveelt zij het ontslag van het onderzoek. De zaak wordt daardoor niet beëindigd. • Uitzonderlijk kan de raadkamer ook over de grond van de zaak beslissen (cf. o.m. art. 1 WBM en art. 3 Probatiewet). (5)

Rechtsmiddelen tegen de beschikking over de rechtspleging •

Het openbaar ministerie en de burgerlijke partij kunnen tegen alle beschikkingen van de raadkamer beroep instellen bij de kamer van inbeschuldigingstelling (art. 135, §1 Sv.).


35

•

•

•

De inverdenkinggestelde kan beroep aantekenen op grond van art. 539 Sv., als hij de bevoegdheid van de onderzoeksrechter of de raadkamer betwist en in de gevallen bepaald in art. 135, §2 Sv. Hij kan dus beroep instellen om het loutere bestaan van voldoende bezwaren te betwisten. Het hoger beroep moet binnen een termijn van vijftien dagen worden ingesteld. De procedure is tegensprekelijk. De kamer hoort alle partijen en de procureurgeneraal (art. 135, §3, lid 5 Sv.). Ook een cassatieberoep is mogelijk (art. 416, lid 2 Sv.).

§7

Controle door kamer van inbeschuldigingstelling

(1)

Algemeen

De controle op het verloop van het gerechtelijk onderzoek en op de regelmatigheid van de onderzoeksverrichtingen is toegewezen aan de kamer van inbeschuldigingstelling (art. 136 Sv.). (2) Ambtshalve toezicht op het verloop van de gerechtelijke onderzoeken (art. 136, lid 1 Sv.) De kamer van inbeschuldingstelling houdt ambtshalve toezicht op het verloop van de gerechtelijke onderzoeken. Ze kan daarbij gebruik maken van (art. 235 Sv.): • Een evocatierecht, waardoor het lopende onderzoek aan de onderzoeksrechter wordt onttrokken en verder geeurt door een raadsheer van de kamer van inbeschuldigingstelling (de raadsheer-onderzoek). • Het recht om ambtshalve vervolgingen te gelasten. • De mogelijkheid om het strafdossier te zuiveren en besmette stukken te verwijderen uit het dossier (art. 235bis Sv.). (3)

Toezicht op langdurige onderzoeken

Onderzoeken die meer dan één jaar aanslepen kunnen bij de kamer voor inbeschuldingstelling worden aangebracht door de partijen en de procureur-generaal (art. 126 en 136bis Sv.). De kamer kan dan ambtshalve bepaalde maatregelen nemen. (4)

Toezicht op regelmatigheid van de rechtspleging

De kamer houdt ook toezicht op de regematigheid van de procedure. Zij kan ‘besmette’ processtukken ambtshalve uit het strafdossier verwijderen (de ‘zuivering’ van het strafdossier) (art. 235bis, §1 Sv.). Hoe langer een onrechtmatig stuk in het dossier blijft, hoe groter immers de kans dat de rechten van de verdediging geschonden zijn. Het gaat om: • Onregelmatigheden die betrekking hebben op een handeling van het onderzoek of de bewijsverkrijging. • Onregelmatigheden, verzuimen met betrekking tot de verwijzingsbeschikking (art. 131, §1 Sv.). • Gronden van niet-ontvankelijkheid of verval van de strafvordering (art. 135, §2 Sv.). De zuivering gebeurt meestal op het moment van de regeling der rechtspleging, maar kan ook al vroeger gebeuren (art. 235bis, §2 Sv.). Elke keer het dossier voor de kamer komt kan zij tot de zuivering overgaan, op verzoek van alle partijen (de inverdenkinggestelde moet wel het middel wel bij schriftelijke conclusie hebben opgeroepen). De procure is tegensprekelijk (art. 235bis, §3 Sv.) en (in theorie) openbaar (art. 235bis, §4 Sv.).


36

Nietigheden die door de kamer van inbeschuldigingstelling zijn onderzocht kunnen niet opnieuw worden door het vonniserecht (art. 235bis, § Sv.). Daarop zijn twee uitzonderingen: • Als het gaat om bewijswaardering (om te voorkomen dat de kamer zich zou uitspreken over de grond van de zak) • Als het gaat om middelen die betrekking hebben op de openbare orde. Dat dreigt de regel uit te hollen omdat bijna alle regelen in de strafprocedure betrekking hebben op de openbare orde. De rechtspraak past dit evenwel strikt toe. (5)

Toezicht op de langdurige voorhechtenis

De kamer houdt toezicht op de voorhechtenis.

F.

Onderzoeksverrichtingen

§1

Het opnemen van klachten en aangiften

Officieren van gerechtelijke politie kunnen klachten en aangiften ontvangen (art. 31 Sv., cf. ook art. 40 WPA). Daarvan maken ze een proces-verbaal op, dat ze aan de procureur des Konings over maken. Het proces-verbaal moet ondertekend worden, maar is er geen sanctie bepaald. Ook de onderzoeksrechter kan klachten en aangiften opnemen (art. 65 Sv.).

§2

Identiteitscontroles en het houden van gegevensbestanden

(1)

Verzamelen van informatie

Krachtens art. 34 WPA controleren politiebeambten de identiteit van ieder persoon wiens vrijheid wordt benomen of die een misdrijf heeft gepleegd of waarvan redelijkerwijze kan worden aangenomen dat hij een poging ondernomen heeft en een misdrijf plant. Ze kunnen ook andere persoonlijke gegevens en inlichtingen inwinnen (art. 44/1 WPA). (2)

Houden van een gegevensbestand

Deze gegevens worden in één algemene nationale gegevensbank verwerkt, die wordt opgericht binnen één van de directoraten-generaal van de fedarle politie (art. 44/7 WPA). De privacy-commissie controleert de werking ervan.

§3

Plaatsbezoek

Het plaatsbezoek is een onderzoek op de plaats van het misdrijf of op elke andere plaats waar nuttige vaststellingen kunnen worden gedaan. Het plaatsbezoek is geregeld voor de betrapping op heterdaad (art. 32 Sv.), maar de regeling kan ook daarbuiten worden toegepast. Het enige verschil is dat er bij een betrapping op heterdaag geen huiszoekingsbevel van de onderzoeksrechter vereist is. In de praktijk is het meestal de politie die het plaatsbezoek uitvoert. Slechts voor zeer zware misdrijven komt de onderzoeksrechter zelf langs, vergezeld door de procureur des Konings.

§4

Observatie

Bij observatie worden bepaalde personen in de gaten gehouden. De observatie is toegelaten zij niet stelselmatig is en nie gepaard gaat met het betreden van privéplaatsen. Anders is hiervoor een wettelijke grondslag vereist (art. 8.2 EVRM). In België is


37

de BOM-wet van toepassing zodra de observatie langer dan vijf dagen duurt (cf. art. 47sexies en 90ter Sv.).

§5

Ondervraging van de verdachte

(1)

Minimumrechten ondervraagde persoon

Art. 47bis Sv. bevat de minimumrechten van de verdachte bij een ondervraging. Er kunnen hem meer rechten worden toegekend, zolang de waarheidsvinding niet in het gedrang komt. • De ondervraagde kan vragen dat alle vragen en antwoorden geverbaliseerd worden. • Hij kan bepaalde opsporingshandelingen vragen. • De magistraat of politiedienst moet de ondergevraagde meedelen dat zijn verklaringen als bewijs tegen hem kunnen gebruikt worden. Het gaat niet om een cautieplicht, zoals in Nederland en de common law, waar de aan ondergevraagde moet meegedeeld worden dat hij het recht heeft om te zwijgen. • Iedere ondervraagde mag gebruik maken van de documenten in zijn bezit. • De ondervraagde heeft recht op een kosteloze kopie van het proces-verbaal, als hij daarom verzoekt (art. 28quinquies Sv. en art. 57, §2 Sv.). In principe wordt die onmiddellijk of binnen de maand (politie) of binnen de 48u (onderzoeksrechter) aan hem bezorgd, maar in uitzonderlijke omstandigheden is uitstel tot drie maanden (hernieuwbaar) mogelijk (bijvoorbeeld zodat andere getuigen er geen kennis van kunnen nemen). (2)

Ondervraging verdachte binnen opsporingsonderzoek

De ondervraging gebeurt door de politie in opdracht van de procureur. De ondervraging gebeurde vroeger buiten de aanwezigheid van een advocaat. Het EHRM oordeelde evenwel dat er minstens bijstand van de advocaat mogelijk moet zijn bij het beign van het verhoor. Wat hier de concrete invloed van zal zijn valt nog af te wachten. Het proces-verbaal bevat een weergave van het verhoor (samenvatting van het gesprek), het begin- en eindpunt van het verjaar, wie aanwezig was, eventuele onderbrekingen en andere omstandigheden die van belang kunnen zijn (art. 47, §3 Sv.). Er moet niet meegedeeld worden of de verdachte als verdachte of als getuige wordt ondergevraagd. Slechts bij het gerechtelijk onderzoek moet hij officieel in verdenking worden gesteld (art. 61bis Sv.). In het functie van de ondervraging kan de onderzoeksrechter bevelen om de verdachte kortstondig (<24u) van zijn vrijheid te beroven (bevel van medebrenging (art. 40 Sv.). (3)

Ondervraging verdachte binnen gerechtelijk onderzoek

De onderzoeksrechter is niet wettelijk verplicht om de verdachte te ondervragen, maar deontologisch is dat wel een evidentie. De verdachte kan door de onderzoeksrechter worden opgeroepen, hetzij op informele wijze door een gewone uitnodiging, hetzij door een dagvaarding die door een deurwaarder of door de politie wordt betekend. Het verdere verloop van de ondervraging verloopt ongeveer zoals in het opsporingsonderzoek. Er kan niet gevraagd worden om een eed of te leggen, en de verdachte kan dat ook zelf niet aanbieden. Elke andere verklaring is nietig. Dat levert soms problemen op, omdat het niet steeds duidelijk is of de persoon die ondervraagd wordt een getuige dan wel een verdachte is. In het eerste geval is een eed in principe wel verplicht. (4)

Verhoor met audiovisuele middelen


38

Cf. infra.

§6

Inverdenkingstelling van de verdachte

De inverdenkingstelling is de officiële medededeling aan de betrokkene dat hij wordt verdacht van een misdrijf. Enkel de onderzoeksrechter kan hiertoe overgaan, tijdens een verhoor of door een kennisgeving (art. 61bis Sv.). De inverdenkinggstelde heeft rechten waarop een een gewone verdachte geen aanspraak kan maken (cf. art. 61ter e.v. Sv.). Om te vermijden dat de onderzoeksrechter de inverdenkingstelling zou uitstellen om het inzagerecht te vermijden of om geen bijkomende onderzoekshandelingen te moeten te stellen, voorziet de wet dat eenieder tegen wie de strafvordering wordt ingesteld in het kader van een gerechtelijk onderzoek, van dezelfde rechten geniet (art. 61bis, lid 2 Sv.). Bovendien verplicht de loyauteitsplicht (art. 56, §1, lid 2 Sv.) de onderzoeksrechter de verdachte onverwijld in verdenking te stellen zodra er ernstige aanwijzingen van zijn schuld zijn. Een laattijdige inverdenkingstelling kan het recht op een eerlijk proces schenden, maar dat moet in concreto worden beoordeeld. Disculpatie door de onderzoeksrechter is niet mogelijk: enkel een onderzoeksgerecht kan de verdachte buiten vervolging stellen.

§7

Getuigenverhoor

(1)

Binnen het raam van een opsporingsonderzoek

Een getuige is een persoon die voor het onderzoek nuttige inlichtingen kan verschaffen (art. 71 Sv.). De procureur kan steeds getuigen verhoren, hoewel de wet dat enkel voor de betrapping bij heterdaad regelt (art. 33-34 Sv.), tenminste als er geen dwangmaatregelen mee gepaard gaan. De getuigen worden niet onder ede verhoord en de regels voor het verhoor van verdachten gelden ook ten aanzien van getuigen. (2)

Binnen het raam van een gerechtelijk onderzoek

Ook de onderzoeksrechter kan getuigen verhoren. Het verschil is dat getuigen hier onder ede worden verhoord (art. 75 en 77 Sv.), maar is er geen sanctie voorzien, wat er in de praktijk toe geleid heeft dat er meestal geen eed wordt gevraagd. De getuige, in tegenstelling tot de verdachte, geen algemeen zwijgrecht. Hij is verplicht de vragen te beantwoorden die de onderzoeksrechter hem stelt. Er zijn twee uitzonderingen: wie onder het beroepsgeheim valt heeft het recht te zwijgen. Bovendien kan niemand gedwongen worden tegen zichzelf te getuigen. Vragen die voor de getuige incriminerend kunnen zijn hoeven niet beantwoord te worden. In principe heeft een getuige geen recht op bijstand van een advocaat. Een uitzondering is dat minderjarige slachtoffer van seksuele misdrijven zich kunnen laten bijstaan door een vertrouwenspersoon (art; 91bis Sv.). (3)

Anonieme getuigen

Soms worden opsporingsambtenaren geconfrontreerd met personen die verklaringen willen afleggen, maar uit vrees voor represailles niet met de verdachte geconfrontreerd willen worden. Dat is geen anonieme tip, die geen bewijskracht heeft, maar louter een elmeent kan zin om een onderzoek te openen. Het werken met anonieme getuigen dreigt te botsen met het recht van de verdachte om geconfrontreerd te worden met getuigen à charge (art. 6.3 EVRM). Het EHRM vereist dat er counterbalancing procedures zijn. Twee compromissen bestaan in het Belgische recht, waarvan niet zeker is of ze volstaan: • Er kan gedeeltelijke anonimiteit zijn (art. 75bis Sv.). Dat houdt in dat bepaalde identificatiegegevens van de getuige niet openbaar worden gemaakt, zoals zijn


39

•

(4)

adres, verblijfplaats, beroep of zijn naam. Zij worden niet vermeld in de processenverbaal. Voorwaarde is wel dat de getuige of iemand uit diens naaste omgeving een ernstig nadeel zou kunnen oplopen door het bekendmaken van bepaalde gegevens of door het afleggen van een verklaring. Dit alles sluit niet uit dat de getuige ter terechtzetting zou worden verhoord (art. 155bis Sv.), maar ook de vonnisrechter kan bepaalde waarborgen toekennen. Ten aanzien anonieme getuigenissen door politieagenten worden strengere vereisten gesteld (art. 75ter Sv.). Er kan onder bepaalde voorwaarden volledige anonimiteit zijn (art. 86bis Sv.). Vereist is dat de gedeeltelijke anonimiteit niet volstaat en dat kan worden aangenomen dat de getuige of een persoon uit zijn naaste omgeving zich redelijkwijze door het afleggen van de getuigenis ernstig in zijn integriteit bedreigd voelt. Het moet gaan om ernstige feiten (proportionaliteit) en andere middelen van onderzoek mogen niet lijken te volstaan. Een veroordeling kan bovendien niet louter op een een anonieme getuigenis gebaseerd zijn. Volledige anonimiteit kan enkel worden verleend door de onderzoeksrechter, die zich ervan vergewist heeft dat het om een betrouwbare getuige gaat. Voor en tijdens het verhoor kunnen het openbaar ministerie, de verdacte, de burgerlijke partij en hun raadsieden de onderzoeksrechter vragen opgeven die zij gesteld willen zijn. Die mogen niet leiden tot de onthulling van de idenititeit van de verdachte (art. 86ter, lid 2-5 Sv.). Zij mogen het verhoor enkel bijwonen in een afzonderlijke ruimte. Verhoor met behulp van audiovisuele media

Verhoor op afstand, met behulp van audiovisuele media, kan op twee manieren gebeuren: • Verhoor per videoconferentie (art. 112 Sv.) is mogelijk, als de ondervraagde persoon daarmee instemt. Het moet gaan om een bedreigde getuige of iemand die in het buitenland verblijft. Bovendien moet er steeds een audiovisuele opname zijn (art. 112ter Sv.). Er is geen beperking van bewijskracht, tenzij er beeld- of stemvervorming is toegelaten door de rechter (art. 158bis, §5 en art. 317quater, §5 Sv.). Ook een besloten videocircuit is mogelijk, waarbij er een verbinding is tussen twee personen in hetzelfde gebouw. • Verhoor op afstand via teleconferentie (art. 112bis Sv.). Getuigen en experts (maar niet de verdachte) kunnen bij wijze van teleconferentie worden verhoord. Deze getuigenissen hebben beperkte bewijskracht en kunnen slechts andere elementen ondersteunen (art. 112bis, §6 Sv., art. 158ter, §5 Sv. en art. 317quinquies, §4 Sv.).

§8

Inwinnen gegevens bankrekeningen

In België bestaat geen bankgeheim. De procureur des Konings kan gegevens over bankrekeningen en banktransacties inwinnen als er ernstige aanwijzingen zijn dat de verdachte een misdrijf heeft gepleegd waarop een straf van minstens één jaar is geteld (art. 46quater Sv.). Bovendien kunnen de banktegoeden, financiële instrumenten en kluizen bevroren worden (art. 46quter, §2, b Sv.). Bankinsttellingen zijn verplicht om alle vorderingen hun medewerking te verlenen en zijn gebonden door het beroepsgeheim.

§9

Deskundigenonderzoek

(1)

Binnen het raam van een opsporingsonderzoek

Het komt vaak voor dat binnen een opsporingsonderzoek bepaalde analyses en onderzoeken moeten worden verricht, maar dat de politiediensten en hete gerecht niet


40

over de nodige expertise beschikken. Er kan dan een beroep worden gedaan op deskundigen. Dat is evenwel niet op systematische wijze geregeld in het Wetboek van Strafvordering. Het gaat bijvoorbeeld om autopsie (art. 44 Sv.) of het nemen bloedmonsters teneinde dronkschap vast te stellen (art. 44bis Sv.). (2)

Binnen het raam van een gerechtelijk onderzoek

De onderzoeksrechter kan vrij een deskundige kiezen en diens opdracht omschrijven, tenzij het gaat om een psychiatrisch onderzoek, waarbij de verdachte van diens vrijheid zou beroofd worden (cf. infra). De procedure is niet-tegensprekelijk. De partijen worden niet ingelicht.

§ 10 DNA-onderzoek Als er sporen van menselijk celmateriaal worden aangetroffen kan de procureur des Konings bij de verdachte of slachtoffer een DNA-onderzoek bevelen bij de verdachte of het slachtoffer. De toestemming van de betrokkene is wel vereist (art. 44ter, §1 Sv.). Die toestemming is, onder bepaalde voorwaarden, niet vereist in het kader van een gerechtelijk onderzoek (art. 90undiecies, §1 Sv.).

§ 11 Inobservatiestelling De inobservatiestelling is een deskundigen onderzoek dat kan opelegd worden tenaanzien van personen waarvan vermoed wordt dat ze geestesgestoord zijn (art. 1 WBM). Ze wordt bevolen door de raadkamer en kan niet langer dan 6 maand duren (in principe één maand, tot vijf maal verlengd) (art. 2 WBM).

§ 12 Fouillering Fouillering is het oppervlakkig speuren op of onder de kleren of de bagage van een persoon, om naar sporen van een misdrijf te zoeken. Als het louter hierom gaat is er geen rechterlijk bevel vereist. Dat is wel zo voor een lichamelijk onderzoek. De grens is niet altijd even duidelijk, maar het begrip ‘onderzoek aan het lichaam’ wordt zeer beperkend geïnterpreteerd. Er zijn twee soorten fouillering: • De veiligheidsfouillering is een preventieve fouillering. Zij mag de verdachte niet langer dan een uur ophouden (art. 28, §1, lid 2 WPA). • De gerechtelijke fouillering dient om een misdrijf op te sporen. Zij mag de betrokkene niet langer dan zes uur ophouden.

§ 13 Onderzoek aan het lichaam (art. 90bis Sv.) Een onderzoek aan het lichaam is een ter exploratie van de intieme delen bevolen deskundigenonderzoek. Het kan enkel bevolen worden door de onderzoeksrechter, de kamer van inbeschuldigingstelling of door het vonnisgerecht. De rechtsleer is verdeeld over de vraag of het lichaamsonderzoek ook tegen de wil van de betrokkene kan worden bevolen. In elk geval kunnen lichaamsonderzoeken in strijd zijn met art. 3 EVRM.

§ 14 Huiszoeking (1)

Begrip

De huiszoeking is een onderzoeksmaatregel die ertoe strekt gegevens met betrekking misdrijven te verzamelen in privé-plaatsen (cf. art. 26 WPA). Dit zijn plaatsen die


41

beschermd worden door het recht op privacy (art. 15 Gw en art. 8 EVRM). Het gaat om de werkelijke verplaats van een natuurlijke of rechtspersoon. Er zijn dan ook een reeks voorwaarden. (2)

Grond- en vormvoorwaarden

De regels inzake huiszoeking gelden enkel ten aanzien van privé-plaatsen. Er is dan steeds een bevel van de onderzoeksrechter vereist, waaraan geen verdere vereisten wroden gesteld. Hij hoeft de huiszoeking wel niet zelf uit te voeren. Zijn delegatie moet wel voldoende precies omschreven zijn. Er is geen bevel vereist: • Bij betrapping op heterdaad: de procureur des Konings kan zelf een huiszoeking verrichten (art. 36 Sv.) en zelfs overtuigingsstukken in beslag nemen. • Als er voorafgaandelijke en schriftelijke toestemming van het slachtoffer is (art. 46 en 49 Sv.). Er kan geen huiszoeking plaatsinden tussen 21u en 5u. Wel volstaat het dat de huiszoeking is gestart binnen die tijdspanne.

§ 15 Inkijkoperatie Een inkijkoperatie is een heimelijke huiszoeking (art. 46quinquies en 89ter Sv.). Ze kan worden gebruikt voor drie doelstellingen: • Het opnemen van de plaats om vast te stellen of er zaken aanwezig zijn die het voorwerp kunnen uitmaken van een inbeslagneming. • Het verzamelen van vewijzen. • Het aanbrengen of plaatsen bespedingsapparatuur. Een inkijkoperatie vereist een voorafgaandelijk, schriftelijk en gemotiveerd bevel van • de procureur des Konings: voor een private plaats • of de onderzoeksrechter: voor een woning (de werkelijke verblijfplaats van de verdachte) Bovendien gelden de principes van subsidiariteit (andere middelen mogen niet volstaan) en proportionaliteit (slechts voor misdrijven bedoel in art. 90ter Sv. of art. 324bis Sw). Het gaat immers om een verregaande inbreuk in de privacy.

§ 16 Inbeslagneming (1)

Algemeen

De procureus des Koning kan alles in beslag nemen dat kan dienen om de waarheid aan het licht te brengen, of vatbaar schijnt te zijn voor verbeurdklaring (art. 35 Sv.). Voor zover daar geen huiszoeking mee gepaard gaat gaat het niet om een uitzonderlijke bevoegdheid. Wel is de inbeslagneming een logisch gevolg van de huiszoeking. Ook de onderzoeksrechter heeft dezelfde bevoegdheden (art. 89 sv.). (2)

Zaken die in beslag kunnen genomen worden

Vanuit de dubbele finaliteit van de inbeslagneming kunnen alle zaken in beslag genomen worden: • die bedoeld wordt in art. 42 Sw.: • Het objectum sceleris: het voorwerp van het misdrijf • Het instrumentum sceleris: alles wat gediend heeft (of had moeten dienen) voor het plegen van het misdrijf • Het productum sceleris: zaken die uit het misdrijf voorkomen • Het lucra sceleris: primaire en secundaire vermogensvoordelen.


42

Ook beslag onder derden, dus voor goederen zich bevinden bij een derde, is mogelijk (art. 35ter Sv.). Zaken die gedekt worden door het beroepsgeheim kunnen in principe niet in beslag genomen worden. Dat geldt evenwel niet ten aanzien van de verdachte. Dan moet de onderzoeksrechter de huiszoeking wel zelf uitvoeren en zich laten bijstaan door een vertegenwoordiger van de beroepsorde waartoe de verdachte behoort. (3)

Bestuurlijke inbeslagneming

Art. 30 WPA bepaalt dat politiediensten voorwerpen en dieren kunnen in beslag nemen als die een gevaar betekenen voor de veiligheid van personen en goederen.

§ 17 Databeslag en netwerkzoeking (1)

Databeslag (art. 39bis Sv.)

Vroeger ging het inbeslagnemen van gegevens vooral gepaard met in beslag nemen van de materiële drager ervan. Tegenwoordig wordt veelal geopteerd voor het kopiëren van de gegevens op datadraers van de overheid. De gegevens worden ontoegankelijk gemaakt om de integriteit ervan te waarborgen. (2)

Netwerkzoeking (art. 99ter Sv.)

Soms moet een opzoeking in een informaticasysteem worden uitgebreid tot een (deel van een) netwerk dat zich op een andere plaats bevindt. Dat is mogelijk maar vereist een gerechtelijk bevel. Ook hier moet voldaan zijn aan de voorwaarden van subsidiariteit en proportionaliteit. (3)

Medewerkingsplicht van particulieren (art. 88quater Sv.)

De onderzoeksrechter kan personen die een bijzondere kennis hebben van het betrokken informaticasysteem verplichten om met het gerecht mee te werken.

§ 18 Uitgestelde tussenkomst, gecontroleerde doorlevering (1)

gecontroleerde

aflevering

en

Uitgestelde tussenkomst (art. 40bis Sv.).

Bij een uitgestelde tussenkomst volgen de politidiensten het vervoer van de gecontrole goederen en nemen ze in beslag op het moment dat ze geleverd worden. (2)

Gecontroleerde aflevering en doorlevering

Bij een gecontrontroleerde aflevering worden bepaalde goederen door of met hulp van de politie afgeleverd en wordt pas tussengekomen op het moment van de levering. Bi een gecontroleerde doorlevering wordt niet tussengekomen, maar worden de goederen verder opgevolgd. Deze methode staat onder kritiek.

§ 19 Schending briefgeheim (1)

Het onderscheppen van post (art. 46ter Sv.)

Onderscheppen van post, zonder kennisname van de inhoud ervan, kan gebeuren op bevel van de procureur des Konigs. Het gaat in de eerte plaats om brievenpost, maar ook om ‘postzendingen’ zoals tijdschriften. E-mail valt er niet onder.


43

(2)

Lezen van post (art. 88sexies Sv.)

Voor het lezen van de post is evenwel een machting van de onderzoeksrechter vereist. Deze maatregele kan ook per mini-instructie worden gevorderd. Ten aanzien van advocaten en artsen kan hun post slechts gelezen worden als zij zelf verdachte zijn eneen vertegenwoordiger van hun beroepsorde op de hoogte werd gebracht.

§ 20 Identificatie telefoonnummers en opsporen en lokaliseren van telecommunicatie (1)

Identificatie van telefoonnummers (art. 46, §1, 2° Sv.)

De procureur des Konings heeft steeds de bevoegdheid de identificatiegegevens op te vorderen met betrekking tot telecommunicatiediesnten waarop een bepaalde persoon is geabonneerd of die hij gewoonlijk gebruikt. (2)

Opsporen of lokaliseren van telecommunicatie

Voor het opsporen of lokaliseren is evenwel een bevel van de onderzoeksrechter vereist (art. 88bis Sv.). Deze kan ook via mini-instructie worden gevorderd. Het gaat om: • De opsporing van oproepgegevens van de telecommuncatiemiddelen van waaruit of waarna bepaalde oproepen worden of werden gedaan • De lokalisering van oorspron of bestemming van telecommunicatie, bijvoorbeeld via zendmastbepaling. Er zijn wel opnieuw strenge beperkingen.

§ 21 Afluisteren van privé-telecommunicatie (1)

Algemeen

De onderzoeksrechter kan in uiterzonderlijk gevallen kennis (tele)communicatie tijdens de overbrenging ervan (art. 90ter Sv.). (2)

nemen

van

Beschermde communicaties

Art. 90ter Sv. is ruim. Het gaat niet alleen om telefoongesprekken, maar ook om communicatie via andere media als e-mail. Daarbij geldt dat het moet gaan om communicatie die wordt overgebracht. Eenmaal een e-mailbericht in een mailbox zit is art. 90ter Sv. niet meer van toepassing. Het gaat niet alleen om het direct afluisteren. Ook het plaatsen van afluisterappratuur in een woning of private plaats is mogelijk, zelfs ‘s nachts. (3)

Voorwaarden • • • • •

Het moet gaan om ernstige feiten, die limitatief staan opgesomd in art. 90ter, §2 Sv. Afluistering is enkel toegelaten als de overige middelen van onderzoek niet volstaan. Het moet gaan om een feit dat al gepleegd is (inc. een poging), niet om proactieve recherche. De telefoontap kan niet bij wijze van mini-instructie worden bevolen. De afluistering kan maar bevolen ten aanzien van een aantal elementen (art. 90ter, §1, lid 3 Sv.).


44

• • •

Er moet een voorafgaandelijke gemotiveerde machtiging van de onderzoeksrechter zijn (art. 90quater Sv.). De maatregel mag maximaal één maand duren en na verlenging in het totaal nooit meer dan zes maand bedragen (art. 9 quinquies Sv.). Er moet een kennisgeving zijn aan de betrokkene (art. 90nonies Sv.).

§ 22 Bijzondere opsporingsmethoden (1)

Algemeen

De bijzondere opsporingsmethoden zijn een reeks heimelijke onderzoeksmaatregelen in het kader van een opsporingsonderzoek en een gerechtelijk onderzoek. Hierbij mag de overheid zelf misdrijven plegen. Ze mag wel in geen geval geen misdrijven uitlokken (art. 30 Sv.). (2)

Stelselmatige observatie

Observatie is het stelselmatig volgen van personen, zaken, plaatsen of gebeurtenissen (art. 47sexies, §1, lid 1 Sv.). Er zijn geen speciale voorwaarden. Een stelselmatige observati is een observatie in de zin van art. 47, §1, lid 2 Sv. Daar zijn wel een reeks voorwaarden: • De overige middelen van onderzoek lijken niet te volstaan. • Een observatie met technische hulpmiddelen kan slechts voor misdrijven waarop een straf van meer dan een jaar staat. Gaat het om proactieve recherche dan kan het enkel over de misdrijven gaan bedoeld in art. 324bis Sw. en art. 90ter Sv. Er is een machtiging van de procureur des Konings vereist. • Gaat om technische hulpmiddelen om zicht te verwerven in een woning, kan dat enkel voor de misdrijven bedoeld in art. 324bis Sw. en art. 90ter Sv. en er is bovendien een machtiging van de onderzoeksrechter vereist. (3)

Infiltratie

Infiltratie houdt in dat een politieambtenaar undercover contact onderhoudt met verdachten (art. 47octies, §1, lid 1 Sv.). Ook hier gelden de voorwaarden van subsidiariteit en proportinaliteit. (4)

Gebruik van informanten

Een informant is een persoon waarvan vermoed wordt dat hij nauwe banden heeft met het criminele milieu en die de politie inlichten verschaft (art. 47, §1 Sv.). De informant is geen tipgever, die zelf geen banden heeft met criminele milieu. Informanten wensen anoniem te blijven. De wet wet stelt geen vereisten qua subsidiariteit en proportionaliteit. Wel zijn maatregelen om de informant en de contactambtenaar te beschermen en de betrouwbaarheid van de informatie te vrijwaren.

§ 23 Voorlopige maatregelen ten aanzien van rechtspersonen Art. 91 Sv. voorziet in een aantal maatregelen die specifiek op rechtspersonen van toepassing zijn. Zo kan de procureur de ontbinding van de rechtspersoon schorsen.


45

§ 24 Beknopt voorlichtingsrapport en maatschappelijke enquête De onderzoeksrechter, de onderzoeksgerechten en het vonnisgerecht kunnen een beknopt voorlichtingsrapport of een maatschappelijke enquête bevelen (art. 2 Probatiewet). Daarin worden de gedraigngen en het milieu van de verdachte beschreven.

G.

De voorlopige hechtenis

§1

Algemene beginselen

(1)

Begrip

De voorlopige hechtenis is de vrijheidsberoving van een verdachte in het kader van een onderzoek in strafzaken. Het is een aantasting van de persoonlijke vrijheid en is dus aan zeer strenge voorwaarden onderworpen. In België is dit zeer belangrijk: zo’n 40% van de gedetineerden zit in Voorlopige Hechtenis. (2)

Bronnen • • •

(3)

Kenmerken • • • • •

(4)

De voorlopige hechtenis is steeds uitzonderlijk: vereist is dat openbare orde in het gedrang komt (art. 16, §1 VHW). De voorlopige hechtenis is geen straf, maar een preventieve maatregelen. Ze wordt wel op de definitieve straf aangerekend (art. 30 Sw.). De voorlopige hechtenis is geen onderzoeksmaatregel. De noodwendigheden van het onderzoek geen voldoende reden. De voorlopige hechtenis is steeds voorlopig (de redelijke termijn in art. 5.3 EVRM). De voorlopige hechtenis kan enkel door de rechter bevolen worden (art. 12 Gw., art. 40 Sv. en art. 1 VHW). Verhouding tot andere vrijheidsberovingstitels

• • •

§2

Art. 12 Gw. is de kernbepaling inzake vrijheidsberoving. Het bepaalt dat niemand meer dan 24u kan worden opgesloten dan krachtens een bevel van een rechter. De voornaamste wet is de Voorlopigehechteniswet van 20 juli 1990. Ook het EVRM speelt een belangrijke rol.

Sommige bijzondere wetten voorzien in de mogelijkheid om een persoon bestuurlijk aan te houden. Dit is een preventieve maatregel die niet langer dan 24u mag duren. In het kader een fouillering mag een persoon korstondig vastgehouden worden (cf. supra). Een persoon kan ook aangehouden worden in het kader van de strafuitvoering. Tegen wie zich niet spontaan aanmeldt kan een vattingsbevel worden uitgevoerd.

Arrestatie (art. 1 en 2 VHW)

De arrestatie is de vrijheidsbeneming die aan de eigenlijke vrijheheidberoving voorafgaat. De politie kan een verdachte enkel arresten bij betrapping op heterdaad (en contacteert de procureur/onderzoeksrechter zo snel mogelijk). Daarbuiten kan enkel de procureur des Konings beslissen de verdachte te arresteren. Ook particulieren kunnen een verdachte aanhouden bij betrapping op heterdaad (art. 1, 3° VWH). De arrestatie verleent aan de gearresteerde. Hij heeft in principe geen recht op contact met een advocaat (al lijkt EHRM-rechtspraak in de andere richting te wijzen).


46

De verdachte mag niet langer dan 24u worden aangehouden (art. 12 Gw.). De termijn gaat in op de termijn dat de verdachte van zijn vrjheid wordt beroofd door de openbare macht (art. 1, 2-3° VHW).

§3

Bevel tot medebrenging (art. 3 en 4 VWH)

Het mededingingsbevel is een met redenen omkleed bevel van de onderzoeksrechter dat tot doel heeft een niet spontaan verschijnende getuige of verdachte met dwang voor zich te laten brengen met het oog op ondervraging. Eenmaal een persoon van zijn vrijheid beroofd is met hij binnen de 24u ondergevraagd worden (art. 6 VWH).

§4

Aanhoudingsbevel (art. 16 VWH)

(1)

Algemeen

Een aanhoudingbevel is de eigenlijke start van de voorlopige hechtenis. Het kan enkel uitgaan van de onderzoeksrechter en enkel gericht zijn tegen een verdachte. Vereist is een strikte noodzakelijkheid. (2)

Grondvoorwaarden •

• •

(3)

Vormvoorwaarden •

•

•

§5

Er moet ernstige schuldaanwijzigingen zijn. Dat hangt samen met het uitzonderlijk karakter van de voorlopige hechtenis. Voor de schuldaanwijzgingen kan de onderzoksrechter zich baseren op alle elementen uit het strafdossier. Het misdrijf moet bovendien al gepleegd zijn. Het feit moet strafbaar zijn met een gevangenisstraf van één jaar of meer (wat een lage grens is). De aanhouding kan slechts bevolen worden in geval van volstrekte noodzakelijkheid voor de openbare veiligheid. De onderzoeksrechter moet dit motiveren. Gaat het bovendien om een misdrijf waarop een gevangenisstraf van minder dan 15 jaar gesteld is, dan is bovendien vereist dat het gaat om één van de vier in de wet opgesomde redenen: recidivegevaar, vluchtgevaar, verduisteringsgevaar of collusiegevaar.

De onderzoeksrechter kan geen aanhoudingsbevel uitvaardigen als hij niet eerst de verdachte ondervraagd heeft (art. 16, §2 VHW). Hij kan die taak niet delegeren. Hij moet de verdachte verwittigen dat hij onder aanhoudingsbevel zou kunnen geplaatst worden. Is de verdachte voortvluchting, dan is toch een aanhoudingsbevel bij verstek mogelijk (art. 34, §2 VHW). Het aanhoudingsbevel moet op concrete wijze gemotiveerd zijn (art. 16, §5 VHW). Dat moet willekeur vermijden, maar is de praktijk soms een formaliteit. De wet bevat een rits verplichte vermeldingen. Het aanhoudingsbevel moet binnen de 24u aan de verdachte worden betekend (art. 18, §1 VHW). Zo niet moet hij worden vrijgelaten.

Verbod van vrij verkeer (art. 20, lid 2 VHW)

Het verbod van vrij verkeer is een maatregel van de onderzoeksrechter waardoor de verdachte gedurende drie dagen het contact met derden wordt ontzegd. Dat geldt niet voor zijn raadsman (art. 20, lid 1 VHW), maar die mag slechts juridische bijstand verlenen. Het verbod is niet vernieuwbaar en kan slechts eenmaal worden opgelegd tegen dezelfde persoon.


47

§6

Opheffing aanhoudingsbevel (art. 25 VHW)

De onderzoeksrechter kan in de loop van het onderzoek beslissen om het aanhoudingsbevel op te heffen als hij van oordeel is dat de openbare veiligheid niet langer in het gedrang komt. Dat doet niets af aan het feit dat de persoon een verdachte blijft.

§ 7 Aanhoudingsbevel ten aanzien van een in vrijheid gelaten of gestelde verdachte Als er ‘nieuwe en ernstige omstandigheden’ zijn, kan een nieuw aanhoudingsbevel worden uitgevaardigd (art. 28 VHW).

§8

Rechterlijk toezicht op de voorlopige hechtenis

(1)

Art. 5 EVRM en rechtsmiddelen

Krachtens art. 5.4 EVRM heeft een iedereen die zijn vrijheid beroofd is, het recht om de rechtmatigheid (wettigheid+opportuniteit) van deze vrijheidsberoving door een rechter te laten beoordelen. In België bestaat geen beroepsmogelijkheid, maar na vijf dagen wordt de wettigheid door de raadkamer gecontroleerd. De opportuniteit wordt maandelijks of driemaandelijks gecontroleerd. Daarbij moet een zekere tegensprekelijkheid en wapengelijkheid gegarandeerd zijn (cf. art. 23, 4° VHW). (2)

Handhaving van het aanhoudingsbevel door de raadkamer

Na vijf dagen zal de raadkamer ambtshalve de wettigheid van de aanhouding nagaan (art. 21, §4 VHW). Omdat dat de controle van de voorwaarden uit art. 16, §1 VHW omvat, wordt ook de opportuniteit nagegaan. Bovendien zal de raadkamer van maand tot maand een opportuniteitscontrole uitvoeren (art. 22 VHW). Daarbij gaat ze onder meer na of de redelijke termijn niet geschonden is. De wettigheid kan niet meer betwist worden na de eerste controle. Bij nietcorrectionaliseerbare misdrijven vindt slechts om de drie maanden een controle plaats. Bovendien wordt de zaak na zes maanden voorlopige hechtenis automatisch aan de kamer van inbeschuldigingstelling voorgelegd als het over niet-correctionaliseerbare misdrijven gaat (art. 136ter Sv.). Voor correctionaliseerbare misdrijven is vereist dat de verdachte dit zelf vordert. Tegen de beschikkingen van de raadkamer staat hoger beroep open bij de kamer van inbeschuldigingstelling (art. 30 VHW). Het moet worden ingesteld binnen de 24u na de dag van de beschikking (voor het openbaar ministerie) of binnen de 24u vanaf de betekening (voor de verdachte). Als de kamer van inbeschuldigingstelling geen uitspraak doet binnen de vijftien dagen moet de verdachte worden vrijgelaten. Vervolgens is eventueel cassatieberoep mogelijk (art. 31 VHW).

§9

Voorlopige hechtenis en regeling der rechtspleging

Bij de regeling van de rechtspleging kan de raadkamer tegelijkertijd beslissingen treffen over de voorzetting van de voorlopige hechtenis (art. 26 VHW)

§ 10 Na de regeling der rechtspleging: het verzoek tot voorlopige invrijheidstelling Na de regeling der rechtspleging vinden geen ambtshalve controles meer plaats. De verdachte kan evenwel steeds zelf een verzoek tot voorlopige invrijheidstelling richten tot het vonnisgerecht waarnaar hij verwezen is (art. 27, §1 VHW).


48

§ 11 Onmiddellijke aanhouding ter terechtzitting Wanneer de vonnisrechter over de grond van de zaak heeft beslist komt er normalerwijze een einde aan de voorlopige hechtenis, wat de uitspraak ook is. Soms bestaat het gevaar dat de verdachte zou vluchten. Het openbaar ministerie kan de onmiddellijk aanhouding ter terechtzitting vorderen als de beklaagde op het ogenblik van het vonnis niet aangehouden wa (art. 33, §2 VHW). Is de beklaagde aangehouden op het ogenblik van het vonnis, dan blijft hij aangehouden, ook al tekent hij hoger beroep aan (art. 33, §2 VHW).

§ 12 Alternatieven voor de voorlopige hechtenis (1)

Algemeen

De onderzoeksrechter kan de verdachte onder bepaalde voorwaarden ook in vrijheid laten. De voorwaarden streven hetzelfde doel na als de voorlopige hechtenis. (2)

Vrijheid en invrijheidstelling onder voorwaarden (art. 35 VHW)

Als aan de algemene voorwaarden voorwaarden voor de verlening van een aanhoudingsbevel voldaan is, kan de onderzoeksrechter (of het onderzoeksgerecht, of het vonnisgerecht) de verdachte in vrijheid laten onder bepaalde voorwaarden (art. 35, §2 VHW). Deze voorwaarden worden door de rechter bepaald, maar moeten wek betrekking hebben op de omstandigheden bedoeld in art. 16, §1, lid 3 VHW (art. 35, §1 VHW). Als de maatregelen bepaalde fundamentele vrijheden raken (zoals de vrijheid van godsdiensten), moet de rechter ze bijzonder motiveren. De voorwaarden worden opgelegd voor een termijn van drie maanden, maar kunnen worden verlengd, gewijzigd of opgeheven (art. 36 VHW). Het toezicht berust bij de Justitiehuizen (art. 38, §1 VHW) en beroep staat open bij de raadkamer. (3)

Vrijheid of invrijheidstelling met borgsom

Een weinig toegepaste mogelijkheid is dat de onderzoeksrechter (of het onderzoeksgerecht, of het vonnisgerecht) de verdachte kan vrijlaten als hij een bepaalde stom betaald heeft (art. 35, §4 VHW). Deze som wordt gestort in de Deposito- en Consignatiekas. Verschijnt de verdachte bij alle proceshandelingen, wordt de geldsom teruggegeven. Als hij zonder wettige reden niet verschijnt, dan vervalt de geldsom aan de staat.

§ 13 Onwerkzame hechtenis (1)

Onrechtmatige hechtenis

Er is sprake van onrechtmatige hechtenis indien de vrijheidsberoving art. 5 EVRM heeft geschonden. Dat is onder meer het geval als de wet (dus de VHW voor België) niet nageleefd is. Er is in dat geval ook recht op schadevergoeding (art. 27 wet 13 maart 1973). (2)

Onwerkdadige hechtenis

Er is onwerkdadige hechtenis als een persoon zich gedurende meer dan acht dagen in persoonlijke hechtenis bevindt, zonder dat die hechtenis (of de handhaving ervan) te wijten is aan zijn eigen gedrag en als een van de gevallen uit art. 28 wet 13 maart 1973 van toepassing zijn. In dat geval is er geen recht op schadevergoeding, maar slechts op een vergoeding naar billijkheid. Het slachtoffer richt een verzoekschrift naar de minister van Justitie. Weigert die, dan beslist een administratieve commissie.


49

4.

Het onderzoek ter terechtzitting

A.

Saisine van de vonnisgechten

§1

Wijze waarop het vonnisgerecht geadieerd wordt

(1)

De politierechtbank en de correctionele rechtbank

De politierechtbank en de correctionele rechtbank kunnen op verschillende wijzen geadieerd worden: • Door een rechtstreekse dagvaarding door de burgerlijke partij of het openbaar ministerie (art. 145, 182, 184 en 211 Sv.). Dat is slechts mogelijk voor zover er geen gerechtelijk onderzoek bevolen is. Het openbaar ministerie kan zelf oordelen of er verzachtende omstandigheden of verschoningsgronden aanwezig zijn en rechtstreeks dagvaarden voor het gerecht dat op die manier bevoegd wordt (art. 24 W.et Verzachtende omstandigheden). De rechtbank kan zich onbevoegd verklaren als ze van oordeel is dat die beoordeling niet terecht was. Als de burgerijke partij vordert moet zij een borgsom in consignatie geven, die zij slecht terugkrijgt als ze in het gelijk gesteld wordt. • Door oproeping per proces-verbaal of bevel tot onmiddellijke verschijning (cf. supra). • Door een verwijzingsbeschikkign van het onderzoeksgerecht. Als het onderzoeksgerecht verzachtende omstandigheden of verschoningsgronden aanvaardt kan het vonnisgerecht dat niet meer betwisten om zich zo onbevoegd te verklaren. • Door vrijwillige verschijning van de beklaagde (art. 147 Sv.). Als de dagvaarding nietig is, of er extra feiten ontdekt werden, kan de beklaagde ermee instemmen de zaak (met alle feiten) toch te behandelen. • Andere mogelijkheden zijn de verwijzing op grond van een taalregeling of een regeling van rechtsgebied. (2)

Het hof van assisen

Het hof van assisen kan slechts gevat worden door een inbeschuldigingstelling (art. 231 Sv.). Er wordt een akte van inbeschuldigingstelling opgemaakt die alle relevante feiten opsomt (art. 241 Sv.).

§2

Omvang van de saisine

De rechter is beperkt door de saisine. Hij mag zich niet uitspreken over andere feiten of personen dan degenen die hem worden voorgelegd. Hij is wel niet gebonden door de kwalificatie van de feiten.

§3

Gevolgen van de saisine

De saisine heeft twee gevolgen: • Het vonnisgerecht moet zich uitspreken over de feiten die hem voorlegd worden. • De rechten van de verdediging kunnen volledig worden uitgeoefend. Het openbaar ministerie en de verdachte beschikken over gelijke wapens. De verdachte heeft bovendien een aantal minimumrechten: o Hij heeft recht op contact met zijn raadsman (art. 296 Sv.). o Hij moet duidelijke informatie krijgen over de aanklacht. Zo niet kan hij een exceptio obscuri libelli opworpen, die tot de onontvankelijkheid van de


50

o

aanklacht kan leiden. De verdachte moet ook het strafdossier kunnen inzien (art. 297 Sv.). Hij kan een kopie verkrijgen. Hij moet voldoende tijd krijgen om zijn verdediging voor te bereiden. Voor de politierechtbank en de correctionele rechtbank is dat tien dagen (art. 146 en 184 Sv.), voor het hof van assisen twee maanden (art. 295 Sv.). Er zijn twee mogelijke sancties voor het niet-respecteren van deze termijn: Verschijnt de verdediging niet, is het verstekvonnis nietig. Verschijnt ze wel, moet ze de te korte termijn in limine litis opworpen. De rechter zal de zaak uitstellen.

B.

De rechtspleging voor de vonnisgerechten

§1

De politierechtbank en de correctionele rechtbank

(1)

Verschijning der partijen

Een partij is niet verplicht om te verschijnen. Het is – om onduidelijke redenen - een grondrecht om bij verstek veroordeeld te kunnen worden. Het EHRM benadrukt daarentegen het belang van de aanwezigheid van de verdachte. Een verdachte kan vertegenwoordigd worden door zijn advocaat zonder zelf aanwezig te zijn. Het EHRM oordeelde dat een aanwezigheidsvereiste afbreuk zou doen aan het recht om vertegenwoordigd te zijn door een advocaat. Samengevat geldt (art. 152 en 185 Sv.): • Het openbaar ministerie (als instelling) kan geen verstek laten gaan, zo niet is de procedure nietig. • De andere partijen mogen maar niet moeten niet verschijnen. Zij kunnen zich bovendien laten vertegenwoordigen door een advocaat zonder zelf te verschijnen. Slechts voor het hof assissen is de persoonlijke verschijning vereist. Ook kan de rechter steeds de persoonlijke verschijning eisen. • Hetzelfde geldt ten aanzien van rechtspersonen, die verschijnt via iemand bevoegd is hem te vertegenwoordigen. (2)

De voorlezing van de processen-verbaal door de griffier

In theorie leest de griffier de processen-verbaal en de verslagen voor (art. 153 en 190 Sv.), maar dat is in inbruik geraakt. (3)

Het eigenlijke onderzoek ter terechtzitting

In theorie moet de rechter alle onderzoeksverrichtingen overdoen. In de praktijk beperkt hij zich tot wat hij noodzakelijk acht. Hij kan ook bijkomende onderzoeksverrichtingen bevelen. Mogelijke onderzoeksverrichtingen zijn: • De ondervraging van de verdachte (nooit onder ede). Uit zijn stilzwijgen mag geen schuld worden afgeleid. • Het getuigenverhoor. Getuigen worden opgeroepen door openbaar ministerie of gedagvaard door de partijen. De rechter oordeelt of het opportuun is om de getuige te ondervragen. Dat kan in aanvaring komen met art. 6 EVRM, zeker voor getuigen à décharge. Getuigen zijn verplicht te verschijnen. Zij leggen de eed af (art. 155 Sv.), tenzij het gaat om kinderen onder de vijftien jaar (art. 79 Sv.) of personen die ontzet zijn uit het recht om te getuigen (art. 322, §3 Sv.). Een aantal modaliteiten op het getuigenverhoor, zoals verhoor op afstand zijn mogelijk (cf. supra). Voor de rest wordt het getuigenverhoor geleid door de voorzitter. Enkel de zittende en staande magistraten mogen vragen stellen. De andere partijen moeten hun vragen via de rechter stellen.


51

•

(4)

Getuigen zijn verplicht te antwoorden op alle vragen, tenzij ze gebonden zijn door het beroepsgeheim (zwijgrecht) of als het zou gaan om voor henzelf incriminerende verklaringen. Het deskundigenonderzoek, naar analogie met art. 44 Sv. De regels van het Gerechtelijk Wetboek zijn niet van toepassing. De rechter is dus in principe niet verplicht in tegenspraak te voorzien, maar dreigt dan wel in aanvaring te komen met art. 6 EVRM. De eis van de burgerlijke partij

Het slachtoffer dat zich burgerlijke partij heeft gesteld of wenst te stellen kan zijn eis naarvoor brengen. Een louter mondelinge verklaring volstaat in theorie. Ook andere tussenkomende partijen kunnen hun eisen kenbaar maken. (5)

De vordering van het openbaar ministerie

Het openbaar ministerie vat – op straffe van nietigheid - de zaak samen en neemt zijn conclusie. Dat gebeurt mondeling. (6)

De verdediging van de beklaagde

De beklaagde kan (zelf of via zijn raadsman) mondeling en schriftelijk reageren. Het vonnis moet ingaan op de argumenten uit de conclusie. (7)

De replieken

De partijen kunnen daarop (in theorie) repliceren (burgerlijke partij-openbaar ministeriebeklaagde). Als de beklaagde daarom vraagt krijgt hij het laatste woord. Daarna worden de debatten gesloten. (8)

De beraadslaging

De rechters beraadslagen geheim en beslissen bij volstrekte meerderheid, tenzij als in hoger beroep een beslissing zou worden hervormd in het nadeel van de verdachte. Dan is eenparigheid van stemmen vereist (art. 211bis Sv.). (9)

Het vonnis (of arrest)

Er zijn twee soorten vonnissen (of arresten): • Eindbeslissingen zijn uitspraken waarmee een rechter zijn rechtsmacht uitput. Het kan gaan om een uitspraak over de grond van de zaak (veroordeling, vrijsprak of ontslag van rechtsvervolging (het feit maakt geen misdrijf uit(art. 159 en 191 Sv.)) of over een tussengeschil (bv. bevoegdheid). • Beslissingen alvorens recht te doen zijn beslissingen die aan de eindbeslissing vooraf gaan, zoals de aanstelling van een deskundige. Uitsprake moeten gemotiveerd zijn (art. 149 Gw.). De uitspraak moet de feiten vermelden waaraan de beschuldigde schuldig is bevonden en de toepasselijke wetsartikelen vermelden (art. 163 en 195 Sv., cf. ook Taxquet). Soms moet de rechter ook de inhoudelijke gronden waarop hij steunt vermelden. Dat is het geval bij: • De motivering van de straf (art. 163, 195 en 211 Sv.), zowel wat de keuze als de strafmaat betreft. • Als de partijen conclusies hebben neergelegd. • Als de rechter verzachtende omstandigheden toepast (art. 1 WVO). • Als de rechter opschorting van de uitspraak beveelt (art. 3, lid 4 Probatiewet).


52

Het vonnis of het arrest moet uitspraak over geheel de strafvordering, dus zowel over de schuldvraag als over de straftoemeting (beginsel van eenheid van de uitsprak over schuld en straf). De uitspraak wordt gewezen door het voorgeschreven aantal rechters, die de zak ter terechtzitting moeten hebben behandeld. De uitspraak wordt uitgesproken in openbare terechtzetting. Daarna wordt het openbaar ministerie belast met de uitvoering ervan (art. 165 en 197 Sv.), althans wat de straffen betreft.

C.

Het bewijs in strafzaken

§1

De sanctionering van onregelmatig verkregen bewijs

Vroeger werd in België een strenge uitsluitingsregel voor onregelmatig verkregen bewijs toegepast. In navolging van rechtspraak van het EHRM milderde het Hof van Cassatie deze principes in het Antigoon-arrest (2003). Het miskennen van de wet of een grondrecht leidt niet automatisch tot de ontoelaatbaarheid van het bewijs. Het Hof oordeelde dat het bewijs slechts moet geweerd worden in drie gevallen: • Wanneer het miskende vormvoorschrift door de wet op straffe van nietigheid is voorgeschreven. Dit is uitermate zeldzaam. • Wanneer door de onregelmatigheid de betrouwbaarheid van het bewijs is aangetast. Ook dit is eerder zeldzaam. De onregelmatigheid leidt vaak net tot betrouwbare resultaten. Het gaat om gevallen zoals een DNA-analyse die niet volgens de wettelijke normen is uitgevoerd. • Wanneer de onregelmatigeid het eerlijk karakter van de procedure in het gedrang brengt. De wet verwijst naar art. 6 EVRM en art. 14 IVPBR. De rechter moet onder meer de volgende (niet altijd even duidelijke) criteria in rekening brengen: o Of de overheid de onregelmatigheid opzettelijk heeft begaan. o Of de ernst van het misdrijf veruit de begane onrechtmatigheid overstijgt. o Of het verkregen bewijs alleen een materieel element van het misdrijf betreft (vgl. fout bij aangifte <-> fout bij toerekening). o Of de onregelmatigheid geen weerslag heeft op het recht of de vrijheid die door de miskende norm worden beschermd. o Of de onregelmatigheid van zuiver formele aard was. Een aantal andere punten zijn nog van belang: • Het doet er niet toe of de overheid of een particulier de onregelmatigheden beging. Bij de beoordeling van de verwijtbaarheid zou dit wel nog een rol kunnen spelen. • De vraag stelt zich of de vruchten van een onregelmatig verkregen bewijs nog wel – zoals vroeger het geval was – meteen ook nietig zijn. Dit is nog niet duidelijk. • De Antigoon-criteria gelden ook voor de onderzoeksgerechten. Dat kan problematisch zijn voor het derde criterium. • De feitenrechter krijgt een sterke rol, wat tot willekeur en rechtsonzekerheid kan leiden. Andere oplossingen lijken mogelijk, zoal strafvermindering.

§2

De bewijswaardering

(1)

Uitgangspunt: het vrije bewijsstelsel

In België geldt een vrij bewijsstelsel. Dat is bepaald in art. 342 Sv., dat ook voor andere rechtbanken geldt. Het artikel verwijst naar de ‘innerlijke overtuiging’ van de rechter. Die mag de bewijsstukken evenwel niet doen liegen. Zijn redenering mag ook geen interne contradicties bevatten. (2)

Uitzonderingen op het beginsel van het vrije bewijsstelsel


53

•

•

• (3)

Processen-verbaal hebben een bijzondere bewijskracht. o Gewone processen-verbaal (waarmee bv. een gemeenrechtelijk misdrijf wordt vastgesteld) zijn loutere inlichtingen. o Heel wat bijzondere wetten bepalen dat de processen-verbaal gelden tot bewijs van het tegendeel. De bewijslast verschuift naar de verdachte. Dat schendt het vermoeden van onschuld niet zolang het gaat over loutere feiten. o In zeldzame gevallen kan een proces-verbaal gelden tot inschrijving wegens valsheid. Wettelijke vermoedens, zoals art. 67bis Wegverkeerswet, dat een vermoeden bevat dat de titularis van de nummerplaat van een voertuig dat een overtreding begaat, ook de dader is. De bewijskracht van verklaringen afgelegd met behulp van audiovisuele media (cf. supra). Bewijswaardering en de zuivering van de nietigheden

Onderzoeksgerechten hebben de bevoegdheid het strafdossier te zuiveren van onregelmatigheden, maar mogen zich slechts uitspreken over de bewijsverkrijging (art. 131 Sv.) en niet over de bewijsappreciatie (art. 235bis, §5 Sv.).

D.

De rechtsmiddelen

§1

Inleiding

(1)

Begrip

Een rechtsmiddel is een procedure die wordt aangewend om een rechterlijke beslissing te doen intrekken (verzet), hervormen (hoger beroep) of vernietigen (cassatie). Er zijn gewone en buitengewone rechtsmiddelen (enkel juridische gronden). Er is in het EVRM geen algemeen geregeld recht op een rechtsmiddel. Het recht op hoger beroep is geregeld in het zevende protocol, maar er zijn uitzonderingen. Ook in het Belgische recht is er geen omvattend recht. (2)

Algemene beginselen • •

•

•

Er is steeds een belang vereist. De aanwending van een rechtsmiddel kan geen nadeel toebrengen aan de persoon die aanwendt, tenminste als de andere partijen in de bestreden beslissing berusten. Die regel geldt niet voor het openbaar ministerie (als enkel zij hoger beroep: straf kan verminderd worden). Ook rechtsmiddelen tegen bepaalde aspecten van een uitspraak zijn mogelijk. Het aanwenden van het rechtsmiddel heeft tot gevolg dat het vonnis niet in kracht van gewijsde kan treden en dus in beginsel niet kan worden uitgevoerd. (uitz. Zie art. 203, §3 Sv. en art. 33, §2 VHW). Door de aanwending van het rechtsmiddel wordt de zaak opnieuw aan de rechter of aan de hogere rechter voorgelegd. De rechter kan evenwel slechts kennis namen van de zaak binnen de perken van wat hem wordt voorgelegd (bv. enkel beroep tegen gevangenisstraf, niet tegen geldboete) en ten aanzien van de personen die het rechtsmiddelen aanwenden.

§2

Verzet

(1)

Begrip


54

Verzet is het rechtsmiddel dat wordt aangewend tegen een bij verstek gewezen vonnis. Het wordt voor dezelfde rechter gebracht. Als het vonnis niet kon worden betekend, treedt het vonnis in kracht van gewijsde na het verstrijken van de gewone terijn voor verzet. Er is echter ook nog een buitengewone termijn. (2)

Algemene beginselen • • •

•

(3)

Er is – voor het slachtoffer – een recht op verzet, dat samenhangt met zijn recht op verstek. Er is een belang vereist in hoofde van de persoon die verzet aantekent. Tegen eenzelfde uitspraak kan slechts eenmaal verzet worden aangetekend. Laat een partij een tweede keer verstek wordt het verzet ongedaan gemaakt (art. 151 Sv. en art. 188 Sv.). Hoger beroep blijft wel mogelijk. Een partij kan zowel hoger beroep als verzet aantekenen. Het eerst aangewende rechtsmiddel primeert. Gaan beide rechtsmiddelen uit van verschillende partijen, dan primeert het verstek. Beslissingen die vatbaar zijn voor verzet

Verzet kan slechts aangetekend worden tegen een verstekvonnis. De beklaagde moet dus niet verschenen zijn op de dag en het uur in de dagvaarding bepaald (art. 149 en 186 Sv.). Voor andere partijen moet gekeken worden of zij al dan net aanwezig waren tijdens de debatten. (4)

Partijen die verzet kunnen aantekenen

Enkel de partij die verstek heeft laten gaan kan verzet aantekenen. (5)

Wijze waarop verzet wordt aangetekend

Verzet wordt aangetekend via een verzetsakte die betekend wordt aan de partijen (art. 187-188 Sv.). Dit houdt, na het verstrijken van een termijn van vijftien dagen, een dagvaarding in tegen de eerstkomende terechtzitting. (6)

Termijnen om verzet aan te tekenen

De termijn om verzet aan te tekenen veschilt naargelang het verstekvonnis al dan niet aan de beklaagde kon worden betekend: • De gewone termijn (art. 187, lid 1 Sv.) geldt wanneer het verstekvonnis aan de betrokkene kon betekend. In dat geval geldt een termijn van vijftien dagen. • De buitengewone termijn (art. 187, lid 2 Sv.) geldt enkel ten aanzien van de beklaagde. Ze bedraagt vijftien dagen na de dag waarop de beklaagde van de betekenis kennis heeft gekregen. Ze geldt evenwel slechts tot de verjaring van de straf en/of de tenuitvoerlegging van de burgerlijke vordering. (7)

Gevolgen van het verzet • •

(8)

Verzet binnen de gewone termijn heeft een schorsende werking. Verzet binnen de buitengewone termijn heeft pas schorsende werking nadat de rechtbank het verzet ontvankelijk heeft verklaard. De verjaring strafvordering wordt bovendien geacht tot die tijd geschorst geweest te zijn. Mogelijke beslissingen op verzet


55

•

•

Het verzet kan onontvankelijk zijn als het laattijdig of niet regelmatig, of als het wordt aangewend tegen een uitspraak op tegenspraak. Wordt het wel ontvankelijk verklaard, dan vervalt het verstekvonnis of –arrest (met zijn gevolgen) in zijn geheel. De zaak wordt daarna opnieuw onderzocht. De nieuwe beslissing vervangt de oude, maar is aan beperkingen onderworpen. De rechter kan slechts oordelen over de delen van de beslissingen waartegen verstek is aangewend. Ook kan het verstek geen nadeel toebrengen aan degene die het aanwendt (per definitie de enige).

§3

Hoger beroep

(1)

Begrip

Hoger beroep is een het rechtsmiddel dat wordt aangewend om de zaak aan de beslissing van een ander, hoger rechtscollege te onderworpen. (2)

Algemene beginselen •

•

•

(3)

Er is een belang vereist. Daarom kan het openbaar ministerie bijvoorbeeld geen beroep aantekenen met betrekking tot de burgerlijke vordering, of een vrijgesprokene in het algemeen. De beroepsrechter is beperkt tot wat hem is voorgelegd, tenzij hij gebruik kan maken van een evocatierecht (art. 215 Sv.). In dat geval kan hij de hele zaak – zoals die was voorgelegd aan de eerste rechter – naar zich toe trekken. Hoger beroep kan geen nadeel toebrengen aan de partij die het als enige aanwendt. Als de toestand van de beklaagde evenwel op enerlei wijze verslechtert, moet er eenparigheid van stemmen zijn onder de rechters (art. 211 Sv.). Hoofdberoep en incidenteel beroep

Hoofdberoep (art. 203, §1-3 Sv.) is een zelfstandig rechtsmiddel dat door elke partij op elk gebied kan worden uitgeoefend. Incidenteel beroep (art. 203, §4 Sv.) daarentegen kan enkel worden ingesteld met betrekking tot de burgerlijke vordering. Het is een reactie op het hoofdberoep. Het staat open voor alle partijen behalve het openbaar ministerie. Het kan worden ingediend zolang de debatten in hoger beroep niet gesloten zijn. (4)

Beslissingen vatbaar voor hoger beroep

In beginsel zijn alle uitspraken vatbaar voor beroep, met uitzondering van bijvoorbeeld arresten die uitgesproken zijn met voorrang van rechtsmacht. (5)

Partijen die hoger beroep kunnen aantekenen

Alle partijen kunnen hoger beroep aantekenen, tenminste wat hun belangen betreft (art. 202 Sv.). Tegen vonnissen van de correctionele rechtbank kan zowel beroep worden aangetekend door de procureur des Konings als door de procureur-generaal (art. 202, 4° Sv.). (6)

Termijnen om hoger beroep aan te tekenen

Als algemene regel geldt dat beroep moet worden aangetekend door een verklaring op de griffie van betroffen rechtbank binnen een termijn van vijftien dagen (art. 203, §1 Sv.), te rekenen vanaf de dag na de uitspraak of de dag na de betekening (voor een verstekvonnis). Verlenging wegens overmacht is mogelijk. Als de laatste dag geen werkdag is wordt de termijn verlengd (art. 644 Sv.). Specifieke regels gelden verder per partij:


56

•

•

(7)

Als het hoger beroep tegen de burgerlijke partij is geregeld, beschikt deze over een extra van vijf dagen (dus twintig in het totaal) (art. 203, §4 Sv.) om een hoofdberoep in te stellen. Het openbaar ministerie bij het hof of de rechtbank die kennis moet nemen van het vonnis beschikt over een termijn van 25 dagen te rekenen vanaf de uitspraak van het vonnis (art. 205 Sv.). Het openbaar ministerie bij de lagere rechtbank beschikt over de normale termijn van vijftien dagen. Wijze waarop hoger beroep wordt aangetekend

De gewone vorm om beroep in te stellen is een mondelinge verklaring ter griffie van de rechtbank die het vonnis heft gewezen (art. 203 en 203bis Sv.). Gedetineerden kunnen een verklaring van hoger beroep afleggen bij de directeur van de strafinrichting. Het openbaar ministerie moet zijn beroep aantekenen bij deurwaardersexploot (art. 205 Sv.). Incidenteel beroep ten slotte wordt ingesteld per conclusie (art. 203, §4 Sv.). (8)

Gevolgen van het hoger beroep

Het instellen van hoger beroep heeft een schorsend effect, tenzij het vonnis (tussenvonnissen en vonnissen over de burgerlijke rechtsvordering, niet eindbeslissingen) bij voorraad uivoerbaar werd verklaard. (9)

Mogelijke beslissingen van de beroepsinstantie

De beroepsinstantie kan: • Het vonnis bevestigen • Het vonnis hervormen o Stelt de beroepsinstantie vast dat de eerste rechter onbevoegd was of dat de zaak niet rechtsgeldig was aanhangig gemaakt, dan moet het openbaar ministerie de zaak voor de bevoegde rechter brengen. o Bevat het bestreden vonnis een niet-herstelbaar verzuim, dan trekt de beroepsinstantie de zaak tot zich en beslist in eerste en laatste aanleg (art. 215 Sv.).

§4

Voorziening in cassatie

(1)

Begrip

Voorziening in cassatie is een buitengewoon rechtsmiddel dat ertoe strekt een vonnis of arrest te laten vernietigen op juridische gronden. (2)

Beslissingen vatbaar voor cassatieberoep

Alle eindbeslissingen in de laatste aanleg gewezen zijn vatbaar voor cassatieberoep, tenzij dat al eens werd ingesteld. Tegen tussenbeslissingen staat cassatieberoep open, maar pas nadat de eindbeslissing gewezen is (art. 416 Sv.). Ook tegen de arresten van de kamer van inbeschuldigingstelling is soms een cassatieberoep mogelijk. (3)

Partijen die cassatieberoep kunnen aantekenen

Alle partijen kunnen beroep aantekenen als zij een belang kunnen laten gelden. Het openbaar ministerie bij het Hof van Cassatie kan in principe geen cassatieberoep inleiden. (4)

Termijnen om cassatieberoep aan te tekenen


57

Er is een termijn van vijftien vrije dagen om cassatieberop in te stellen. Daarbij wordt noch de dies a quo noch de dies ad quem meegerekend. De termijn begint te lopen de dag na de uitspraak, tenzij bij een verstekvonnis. In dat geval begint ze te lopen bij het verstrijken van de gewone termijn voor verzet (art. 413 in fine Sv.). (5)

Wijze waarop cassatieberoep wordt ingesteld

Cassatieberoep wordt ingesteld door een verklaring ter griffie (art. 417 Sv.). Het openbaar ministerie en de burgerlijke partij moeten het beroep bovendien binnen de drie dagen laten betekenen aan de partij tegen wie het gericht is (art. 418 Sv.). (6)

Gevolgen van het cassatieberoep

Het cassatieberop heeft schorsende werking. De bestreden uitspraak kan niet in kracht van gewijsde treden. De straf kan dus niet verjaren, tenminste als het cassatieberoep ontvankelijk is. (7)

Mogelijke beslissingen

Het Hof roept ambtshalve de middelen tot cassatie in. Ze kan de bestreden uitspraak geheel of gedeeltelijk vernietigen, of de voorziening verwerpen. Als er een vernietiging kan het Hof de zaak verwijzen of dat niet doen, bijvoorbeeld omdat er geen misdrijf is.

E.

De rechten van de verdediging

§1

Het recht op een onafhankelijke en onpartijdige rechter

(1)

Onafhankelijkheid

De onafhankelijkheid houdt in dat de rechter onafhankelijk is van zowel de overheid als de partijen. (2)

Onpartijdigheid

De onpartijdigheid van de rechter houdt in dat hij geen blijk mag geven van vooringenomenheid met betrekking tot de zaak. Het is niet duidelijk wat de precieze draagwijdte daarvan is. Er zijn twee soorten onpartijdigheid: • Subjectieve onpartijdigheid duidt op de afwezigheid van elke subjectieve vooringenomenheid tegenover de zaak (cf. vermoeden van onschuld). • Met objectieve onpartijdigheid wordt verwezen naar de afwezigheid van vooringenomenheid die zou kunnen voortvloeien uit het feit dat de rechter reeds in een andere hoedanigheid met dezelfde zaak te maken heeft gehad. Een reeks combinaties vallen onder het functiecumulatieverbod: een lid van het openbaar ministerie dat rechter wordt, of een rechter die ook in hoger beroep een zaak zou behandelen, of een rechter uit de raadkamer die de zaak ook ten gronde zou behandelen, of een lid van het openbaar ministerie dat onderzoeksrechter wordt.

§ 2 Het recht op de behandeling van zijn zaak binnen een redelijke termijn (1)

Begrip


58

Krachtens art. 6, §1 EVRM heeft iedereen recht op behandeling van zijn zaak binnen een redelijke termijn. Dat moet voorkomen dat een verdachte lange tijd in onzekerheid zou blijven. Dit valt te onderscheiden van de verjaring. (2)

Begin- en eindpunt

Het beginpunt van de rederlijke termijn is de ‘vervolging’, dit is het moment waarop de verdachte weet dat hij zich moet verdedigen. Het eindpunt is definitieve beslissing over de grond van de zaak of de stopzetting van de vervolging. (3)

Criteria ter beoordeling van de redelijkheid van de duur van het proces

De beoordeling van de redelijke termijn gebeurt in concreto. Uit de rechtspraak van het EHRM vallen vier criteria af te leiden: • De complexiteit van de zaak. • Het gedrag van de gerechtelijke overheden. • Het gedrag van de verdachte zelf. • Het belang van de zaak voo de betrokkene. (4)

Sanctie bij overschrijding van de redelijke termijn

Noch het EVRM noch het EHRM maken duidelijk wat de sanctie zou moeten zijn. Het Belgisch recht kiest in dat kader voor een strafvermindering (art. 21ter VTSv.). Dat lijkt problematisch in het geval de overschrijding van de redelijke termijn wordt gesteld tijdens het vooronderzoek.


59

Strafvordering. Academiejaar samenvatting strafvordering - Jeroen De Mets 1

Recommend Documents