Stichtingen Behoud Kerkelijke Gebouwen
“Meer dan Steen” over beleid en beheer van Kerkgebouwen
Uitgave: Congres VKB 2013
Introductie De Stichtingen Behoud Kerkelijke Gebouwen, verspreid over heel Nederland, zijn al jaren lang de rechterhand van kerkrentmeesters. Niet alleen van oorsprong voor de Hervormde denominatie maar ook voor de thans Protestantse gezindte en Doopsgezinden. Met vele kerkeigenaren is een duurzame relatie opgebouwd waarbij de SBKG de constante factor is gebleken waar het gaat om het toepassen en begeleiden van subsidieregelingen – met name voor Rijksmonumentale kerkgebouwen. Voor die categorie monumenten is het momenteel moeizaam om voldoende budget te verzamelen om het noodzakelijke onderhoud te bekostigen. De SBKG-en ondersteunen waar mogelijk de kerkrentmeesters om uitvoering te geven aan het locale beleid en het beheer. In de loop van jaren zijn door de Stichtingen in Overijssel-Flevoland en Gelderland projecten gerealiseerd die dit illustreren. Hiervan treft u in deze uitgave diverse voorbeelden aan. Van harte aanbevolen.
Hervormde Kerk Beekbergen Beekbergen is van oorsprong een Esdorp. Het is ontstaan op de oostflank van de Veluwestuwwal. Eind 11de eeuw werd hier een kerk gesticht. De Hervormde Kerk, oorspronkelijk gewijd aan St. Fabianus en St. Sebastianus, is een driebeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een toren, voorzien van een korte, ingesnoerde spits. De vroeg-gotische kerktoren verrees in de 13de eeuw, waarbij tufsteen van een laat-11de-eeuwse romaanse voorganger opnieuw werd gebruikt.
In de zijbeuken en koorsluiting bevinden zich smalle hoge ramen, deze zijn allen voorzien van glas-in-lood panelen. Deze panelen waren voorzien van een dubbel loodprofiel met aan de buitenzijde kunststof ruitjes. Veel panelen lekten waardoor deze volliepen met water, of ze waren constant beslagen door hardnekkige condens. Over het geheel was het loodnet sterk onderhevig aan slijtage en er waren verschillende ruitjes gebroken. Herstel van alle glas-in-lood panelen was aan de orde. Voor herstel is uitgegaan van de traditionele situatie. Alle panelen zijn opnieuw verlood, waarna de panelen zonder toevoeging van een kunstsof beschermlaag herplaatst zijn.
De drie hoge ramen aan de koorsluiting worden nog voorzien van een afbeeldingen die de herstellingen van de afgelopen jaren moeten afronden. In verband met de duurdere herstelkosten zal hiervoor een voorzetbeglazing geplaatst worden om het geheel te beschermen tegen vandalisme. Voor het overige is met name herstel van voegwerk verricht aan de koorsluiting en enkele kleine herstellingen aan het dak. De gehele kerk is nu weer in een zodanige staat van onderhoud dat met het indienen van de nieuwe Sim 2013 de kosten voor instandhouding voorlopig tot een minimum terug zijn gebracht.
Hervormde Kerk in Vollenhove
Nadat in 2010 de verweerde voegwerken van de grote topgevels van de beide schepen van de kerk zijn hersteld, is in de nazomer van 2011 opnieuw een aantal sterk verweerde voegwerken, nu aan de zuidzijde, aangepakt. Daarbij zijn ook de afdekkingen van de steunberen van nieuwe tuf voorzien. Losstaande venstermontanten zijn bij die gelegenheid weer vastgezet. De werkzaamheden in 2010 konden in de BROM worden gesubsidieerd; die van 2011 worden in de BRIM verantwoord. In het kader van de BRIM is de restauratie van de kapconstructie ter hand genomen. Het afgelopen jaar (2012) zijn de zwakke plekken in de kapconstructie hersteld, soms zijn hiervoor hele korbeelstellen uit elkaar gehaald. Tevens zijn enkele beschadigde stucwerken hersteld en weer op kleur gebracht met witkalk. Vooral het werk aan de kapconstructie heeft geleid tot overlast voor het kerkgebruik. Er stonden altijd steigers in de kerk en meubilair werd afgedekt tegen stof. Met een gefaseerde benadering konden in goed overleg met de kerkrentmeesters de kerkdiensten gewoon doorgang vinden.
Hervormde Kerk Tubbergen Na jaren van voorbereidingen, het verkrijgen van vergunningen en het zoeken naar passende mogelijkheden tot financiering, is dan eindelijk in 2009 de restauratie aangevangen van de voormalig Hervormde, nu Protestantse Kerk, in Tubbergen.
De kerkrentmeesters hebben zich jarenlang als goede huismeesters opgesteld en gebruik gemaakt van bestaande subsidieregelingen zoals de onderhoudsregeling voor Rijksmonumenten, de BROM. Enkele grote problemen dienden echter in een ander kader opgelost te worden. Een poging de achterstandsregeling voor Rijksmonumenten, de RRWR, toe te passen heeft geen resultaat gehad. Waar de problematiek van achterstanden ook door de Provincie Overijssel werd onderkend, is het gelukt uit een daartoe ontworpen provinciale regeling een subsidie te verwerven. Het College van Kerkrentmeesters is zeer ingenomen met de ondersteuning die is gegeven. Het resultaat voldoet aan de gestelde eisen van de provinciale regeling en biedt daarmee een solide basis voor reguliere instandhouding in het kader van de Rijksregeling, de BRIM.
Hervormde Kerk en Toren Poederoijen
Oorspronkelijk gewijd aan de H. Joannes Evangelist is volgens Van der Aa de kerk in 1836 vernieuwd en was in het oude koor de school gevestigd, In juli 1897 brandde het schip geheel af; de toren brandde uit en verloor zijn spits. Tegen de bewaard gebleven toren is daarna een nieuw kerkgebouw opgetrokken. Bij de brand van 1897 zijn de buitenmuren van de toren behouden. Na de brand werd een nieuw gebouw opgetrokken op de funderingen van het oude kerkgebouw. Het kerkinterieur is overwegend van houtimitaties voorzien. Binnen de reeds afgegeven Brim-beschikking is hier partieel herstel verricht. Door het op tijd bijhouden en het op een juiste manier plegen van onderhoud is de staat van het interieur voor de komende jaren uitstekend.
Hervormde Kerk Okkenbroek Okkenbroek ligt in de uiterste noordoost punt van de gemeente Deventer, op de grens met de gemeenten Holten en Raalte. Veel grond was in de 19e en begin 20e eeuw in handen van grootgrondbezitters. Dit waren bos- en heidegebieden en lager gelegen natte gronden, waarin verspreid enkele boerderijen lagen op de rand van kleine hoger gelegen enken. Vanaf ongeveer het midden van de 19e eeuw, na opheffing van de Gooiermarke, werd steeds meer grond ontgonnen. Van een dorp Okkenbroek was toen nog geen sprake. Eén van de grootgrondbezitters was Adam IJssel de Schepper, een huzaren luitenant uit Deventer. Zijn vader was burgemeester geweest in die stad. Hij besloot omstreeks 1850 een kerk, een molen en een smederij te bouwen. De molen en de smederij kwamen er al in 1852; voor de kerk stelde hij grond en een bedrag beschikbaar, maar hij vond dat ook anderen een financiële bijdrage moesten leveren. Het zou nog tot 1904 duren voor de kerk met pastorie gebouwd werd. De kerk is in 1998 op de rijksmonumentenlijst geplaatst. Genoemde gebouwen vormen de kern waaromheen het dorp Okkenbroek ontstond.
Hervormde Kerk Horssen
Om te komen tot een goede basis voor herstel van interieurelementen is veelal een specifiek onderzoek gewenst naar de samenstelling van de elementen en de samenhang van de toegepaste kleuren. Op basis van deze informatie, in relatie tot de authentieke bouwperiode en gebruiksvisie voor het interieur, wordt een herstelplan voorbereid en doorgenomen met belanghebbende partijen waaronder de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In Horssen blijken de twee Heerenbanken met baldakijn afkomstig te zijn uit de verderop gelegen oude middeleeuwse dorpskerk.
Hervormde kerk Loenen
Naar eer en geweten en naar beste weten zijn in het verleden beschermende gevelafdekkingen aangebracht die het verval van de gevel hebben uitgesteld. Toch heeft roestend ijzerwerk geleidt tot inwatering en aantasting van houten balkkoppen. De licht uitgevoerde kapconstructie, waarin nog middeleeuws spanthout aanwezig, werd afgedekt met eenvoudige hardboardbekleding en stopstroken van asbest. Met hulp van rijkssubsidie en fondsbijdragen zijn alle onderdelen in een goede staat gebracht. Daarbij is de bescherming van de gevelbeëindigingen verfijnd gedetailleerd, uitgevoerd in zink.
Protestantse Kerk in Deventer
Eén van de top 100-monumenten die Nederland rijk is staat in Deventer. Dat is de Grote- of Lebuïnuskerk te Deventer, nu de enige locatie waar de Protestantse Gemeente domicilie houdt. Instandhouding is een continue proces waarbij steeds weer andere onderdelen aandacht vragen. Nog niet zo lang geleden zijn de gewelfschilderingen geconserveerd en hersteld. Sinds 2012 kan in het kader van de BRIM de aandacht uitgaan naar de Zerkenvloer en de vloer op het Hoogkoor. De Zerkenvloer is in de loop van jaren gaan verzakken waardoor er gevaarlijke situaties ontstonden. Deze vloer wordt op hoogte gebracht waarbij enkele zerken van hoge historische waarde een andere positie krijgen. De tegelvloer op het Hoogkoor was noodzakelijk aan herstel toe wegens veel gebroken en losliggende tegels. Tijdens de werkzaamheden zijn nog bouwsporen van de 13e eeuw en ouder aan het zicht gekomen waaronder de aanleg van het Hoogaltaar.
Deze is in de inmiddels herstelde tegelvloer herkenbaar. Gedurende de werkzaamheden aan het Hoogkoor is deze geheel ingepakt om de kerk te vrijwaren van stof. Daarvoor is een doek gemaakt wat overeenkomt met het oxaal of koorgalerij dat begin 19e eeuw nog in de kerk aanwezig was.
‘Terloops’ is eveneens de preekstoel met luifel hersteld. Na een uitgebreide restauratie in een restauratie-atelier is deze op een nieuw funderingsframe gesteld. De luifel is iets hoger teruggeplaatst. In de kerk worden diverse aanpassingen voorbereid die het gebouw, meer nog dan al gebeurt, beschikbaar te stellen voor multifunctioneel gebruik. Vooruitlopend daarop is de keuken aangepast en is de vloer van het Middenschip geheel hersteld en van een nieuwe afwerkvloer voorzien.
Hervormde Kerk Hoevelaken
De kerk van Hoevelaken bleek nog enkele dakschilden te hebben van de inmiddels zeldzaam geworden zinken dakbedekking, bestaande uit machinaal voorgevormde losanges. Tegenwoordig is deze vorm van dakbedekking niet onbekend maar de detaillering en vorm van de oude losanges op het kerkdak bleken niet meer courant. In samenspraak met het lei- en loodgietersbedrijf zijn de losanges min of meer handmatig nieuw gemaakt conform het oude model. De Hervormde Kerk beschikt daarmee over een uniek dak. Dit werd ook door de provincie Gelderland bijzonder op prijs gesteld hetgeen zij ondersteunden met een royale bijdrage in de kosten.
Klokkenstoel Wanneperveen In deze omgeving past een losstaande klokkenstoel; deze markante verschijning vestigt de nadruk op de oorspronkelijke vervening waar deze landstreek rond de Belter- en de Beulakerwiede zich zo door kenmerkt.
Het is moeizaam om een klokkenstoel in fasen te herstellen. Alleen zo was het mogelijk gebruik te maken van de rijkssubsidieregelingen en aanvullende financiering om tot een gezonde financiering te komen. De foto geeft een beeld van de eerste fase waarbij diverse gebintdelen zijn vervangen vanwege ernstige aantasting door de bonte knaagkever.
Hervormde Kerk Varik
Sluipend verval door verwering en soms een zwakke detaillering leiden onherroepelijk tot een restauratie. De omvang van de problemen laat zich niet meer met periodiek onderhoud ondervangen maar vraagt om herstel in één arbeidsgang. Zo ook in Varik waar vele stucwerken in de kerkzaal los zijn geraakt en in de toren zijn verteerd door overmatige vochtbelasting. Aan de buitenzijde blijken veel voegen los te liggen en al weggevallen. Ook het ontbreken van een goede afwatering van de torenspits droeg bij aan een grote vochtbelasting van de torenschacht. In al deze zaken is voorzien waardoor het casco weer voor jaren voldoende weerstand biedt tegen de tand des tijds.
Hervormde Kerk Daarle.
Nadat de gemeente Hellendoorn bereid was haar subsidieregeling in gunstige zin aan te passen – overigens na intensief overleg met de gemeenteraad – kon herstel van de toren aanvangen. Met enthousiasme en grote inzet is meegewerkt aan het herstel en vervanging van de bestrating van het voorterrein. Torenschacht en voorgevels hebben nieuw voegwerk gekregen en de doorgewaaide glas-in-loodvensters zijn verlood met nieuwe brugconstructies herplaatst. De huidige kerk, ontworpen door architekt J. Jans uit Almelo, verving een oudere uit 1855 en is een rijksmonument vanwege het Van Dam-orgel uit 1872.
Urk, Kerkje aan Zee
In 1600 werd het Kerkje aan de Zee gebouwd, maar al na dertig jaar lag het op een eilandje voor de kust van Urk. Men kon alleen wadend door het water of met een bootje over de zee het kerkje bereiken. In 1786 werd het kerkje herbouwd op de plek waar het nu nog staat. Het gebouw is sinds 1980 buiten gebruik en wordt nu nog incidenteel gebruikt voor concerten en huwelijksbevestigingen. In verband met uitbreiding van het kerkcentrum "De Ark" wordt dit kerkje aan de zondags weer opengesteld voor erediensten.
Plantagekerk Harderwijk
Een prachtig kerkgebouw van grote architectuurhistorische waarde als gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een Gereformeerde kerk in de sfeer van de Amsterdamse School. Dit geldt voor de hoofdvorm, evenals voor de gevelindeling en de meeste details, zoals de portalen, de vensters, het glas-in-lood, de afwerking van de gevels en verschillende onderdelen van het oorspronkelijke interieur. Karakteristiek voor de bouwperiode zijn echter vooral de proporties, de vorm van de houten overwelving en het glas-in-lood in bijpassende geometrische motieven.
Een meerjarenprogramma voor onderhoud aan de kerk in de BROM-regeling werd eerst maar ten dele gesubsidieerd wegens diverse restauratiewaardige kosten. Gelukkig bleek de gemeente Harderwijk nog budget beschikbaar te hebben in de restauratieregeling BRRM. Herstel van roestende brugijzers, scheuren in de gevels, grote delen voegwerk en pannenbedekking konden nu samen met het reguliere onderhoud in uitvoering worden genomen. Het meest omvangrijke onderdeel betrof het herstellen van de pannen daken. De immense oppervlakten van de dakschilden en de steile helling ervan vroegen om gepaste veiligheidsmaatregelen. Aangezien het ging om authentieke Romaanse pannen waarvan geen hulpstukken als gevelpannen meer te krijgen waren, is besloten deze speciaal nieuw te laten maken. De levertijd was aanzienlijk maar het resultaat beantwoord aan de verwachtingen. Ook de lichtspleten in de toren waren voorzien van speciaal getrokken glas dat niet meer beschikbaar is. Hiervoor in de plaats is gekozen om glasplaten op een zandbed te smelten waardoor het mogelijk werd de oude glasribbels weer min of meer terug te krijgen. Gevat in een loden omranding geven ze een getrouw beeld van de originele situatie.
Koning Willem II en Vaassense Dorpskerk Wat heeft deze koning nu met deze dorpskerk van doen? Daarvoor moeten we terug naar ontwikkelingen in de bouwkunst aan het begin van de 19e eeuw. Een verhaal over het ontstaan van de kerk.
We gaan terug naar de jaren voor 1800, naar Engeland. In de laat 18e eeuw lieten interieur-kunstenaars zich inspireren door de natuur en door gotische vormen in meubels en gebruiksvoorwerpen uit de middeleeuwen. Dit nieuwe elan straalde af op de upper-class Lords en vanaf de 19e eeuw verrijzen grote gebouwen zoals kerken, bankgebouwen en stadhuizen met kenmerkende spitsboogvensters, waaiergewelven en torens met kantelen. Het uit 1820 daterende parlementsgebouw in London is een subliem voorbeeld van deze Engelse neogotiek. In Nederland was toen maar weinig aandacht voor deze ontwikkeling. De katholieken mochten toen immers nog geen nieuwe kerken bouwen en er was eigenlijk
niet veel activiteit in het bouwvak. Het classicisme liep gewoon door in het neoclassicisme. Door een zwakke economie in Nederland werd er sowieso weinig gebouwd in die jaren. In 1824 bepaalde koning Willem I dat nieuwof verbouw van kerken voortaan koninklijke goedkeuring behoefde. In de praktijk kwam het er op neer, dat de ingenieurs van Waterstaat de ontwerpen maakten. Op die manier kregen de kerken, die in het tweede kwart van de 19e eeuw gebouwd werden, het predicaat 'Waterstaat' opgelegd. In feite gaat het qua stijl om neoclassicisme of barok-classicisme. Rond het midden van de 19e eeuw ruimt de neoclassicistische kerkarchitectuur het veld voor de neogotiek zonder overigens geheel te verdwijnen. Deze kentering ontstond toen de in Engeland opgegroeide latere koning Willem II zijn voorliefde voor deze vernieuwde bouwstijl ook in Nederland tot ontwikkeling bracht. Al tijdens zijn jeugd en studietijd in Engeland ontplooide hij een sterke interesse voor architectuur. In 18091811 studeerde hij rechten aan Christ Church te Oxford. Daar maakte hij kennis met de discussie omtrent de betekenis van de nieuwe gotiek. Het werd een periode van vroege neogotiek die de naam Willem II-gotiek heeft gekregen (1830-1860). Kenmerkend hiervoor is dat de constructie in essentie nog steeds neoclassicistisch was en dat het neogotische vooral tot zichtbaar is in het decoratief gebruik van gotische elementen zoals spitsbogen en pinakels. De constructieve eigenschappen van de gotiek werden nog nauwelijks bestudeerd en nog minder begrepen. Daarom hadden deze kerken ook geen stenen gewelven. Een ander belangrijk verschil ten opzichte
van de latere neogotiek is dat de Willem IIgotiek niet gebonden is aan een bepaalde religieuze of maatschappelijke stroming. Het is in deze tijd dat het initiatief wordt genomen de dorpskerk in Vaassen te vergroten. Als architect voor de nieuwe kerk werd Bernardus Looman, stadsbouwmeester in Deventer, aangetrokken. Hij heeft o.a. ook de Boreelkazerne (1847-1849) ontworpen en de stadswaag (nu de Tobbe) aan de Welle (1862). Hij verdiepte zich in deze nieuwe ontwikkelingen en heeft dat in het ontwerp voor de nieuwe kerk verwerkt. De dorpskerk heeft alle kenmerken van deze minder bekende vroege neogotiek; een grote zaalruimte zonder stenen gewelven, vrij overspannen met voor die tijd moderne spantconstructies, gotische ornamenten en evengoed ook nog neoclassicistische kenmerken. Koninklijk geïnspireerd! Dat de constructie nog niet volledig werd begrepen kwam ook in deze kerk aan het licht. De kapconstructie die de hele kerkzaal in één keer overspant leidde tot het uitbuiken van de muurplaatconstructie. Deze is dan ook grondig aangepakt waardoor een stabiele situatie is ontstaan. Samen met ander herstel aan daken en opgaand muurwerk is de kerk weer het stralende monumentale middelpunt aan de Dorpsstraat. Momenteel zijn er plannen om het interieur opnieuw vorm te geven en de kerk gereed te maken voor een bredere inzet ten behoeve van de dorpsactiviteiten.
Penninckshuis Deventer
Voor het Penninckshuis en de daar achter gelegen Doopsgezinde Kerk aan de Brink in Deventer zijn Brim-plannen gemaakt. Het aan de Brink gelegen gebouw is een in Deventer zeldzame combinatie van poortgebouw (linker deel) en woonhuisvleugel (rechter deel). De voorgevel van het poortgebouw komt thans niet meer geheel symmetrisch over, maar was dat oorspronkelijk wel. De gevel van het belendende pand ter linkerzijde, Brink 88, is op een bepaald moment zo'n anderhalve meter naar voren gebracht, waardoor het poortgebouw in de verdrukking raakte.
Hervormde Kerk Wesepe
Na eerdere restauraties in 1938 en 1950 is in de periode 2003-2004 de kerk geheel hersteld. Centraal stonden het kapherstel, dakbedekkingen, stukadoorwerken en vensters.
Tijdens deze werkzaamheden zijn de bankvlonders vernieuwd en bankafstanden verruimd waardoor een beter zitcomfort werd bereikt. Tevens is de liturgische ruimte aangepast voor een gevarieerder gebruik van de kerk. Achter de kerk is in 1950 een zalencomplex opgetrokken waar vanuit het dorp graag gebruik wordt gemaakt.
Protestante Kerk Raalte
Het interieur van de kerk is onderhanden genomen als resultaat van de samenvoeging van de Hervormde gemeente en de Gereformeerde kerk tot één Protestante kerk in Raalte. Nieuw liturgisch meubilair heeft een mooie positie gekregen centraal in de kerk. Aan de torenzijde is een garderoberuimte gecreëerd onder de orgelgalerij waarvoor eveneens nieuw passend meubilair is ontworpen. Na herstel van het stukwerk zijn alle wanden in een lichte okertint gesausd waardoor de kerk een veel warmere uitstraling heeft gekregen. Daarbij was het noodzakelijk ook de schilderingen om de triomfboog meer vrij te leggen en het middeleeuwse stucwerk ook een plaats te geven. Het historische karakter van deze kerk is door al deze ingrepen beduidend sterker geworden.
Hofmeiershuis Ootmarsum Rentmeesters en rechters woonden sinds 1600 in dit pand dat eerst een stadsboerderij moet zijn geweest. Op het erf van de stadsboerderij is later de Hervormde kerk gebouwd, direct achter het huidige pand. In 1936 heeft de Hervormde Gemeente dit pand verworven. Nu is het een winkelpand met een bovenwoning die inmiddels is gerestaureerd. De historische kapconstructie heeft de nodige aandacht gekregen waarbij oude eiken panlatten gehandhaafd bleven, nog steeds zichtbaar onder de nieuwe beschieting.
Doopsgezinde Kerk Steenwijk
De Vermaning in Steenwijk wordt met zorg omgeven. Zo zeer zelfs dat zaken elkaar gaan tegenwerken. Zo is de kerk voorzien van een vloerverwarming waardoor schade is ontstaan door uitdroging. Vervolgens is een luchtbevochtiger geplaatst waardoor condensatie op vensters tot houtrot heeft geleid. Het was van belang hierin een evenwicht te vinden. Door de vloerverwarming te reduceren van hoofdverwarming naar bijverwarming en radiatoren bij te plaatsen, de luchtbevochtiger een lagere onderwaarde te geven en ‘zomerdags’ meer te werken met natuurlijke ventilatie, verwachten we een gunstiger binnenklimaat zonder ongewilde effecten.
Hervormde Kerk Blokzijl
In 1590 verleende Prins Maurits aan Blokzijl 'rechten gelijk een stad', compleet met een eigen vlag, een wapen en tal van privilegiën. Reden: moedig gedrag van de (krijgs)bevolking bij het verjagen van de Spanjolen uit Steenwijk en omgeving. De Hervormde Kerk te Blokzijl is één van de eerste door en voor Protestanten gebouwd. In 1613 was de kerk afgebouwd. In 1643 werd de kerk uitgebreid aan de zuidzijde, in 1650 aan de westzijde en in 1662 aan de oostzijde. In de negentiger jaren van de vorige eeuw bleek het noodzakelijk de hele kerk werd voorzien van een palenfundering. Wegens uitdroging van het kerkmeubilair door de destijds aangelegde vloerverwarming is onlangs een volautomatische luchtbevochtiger geplaatst die de meubilair en orgel in schrale winters zal doen overleven. Thans kan een BRIM-plan volstaan voor de reguliere onderhoudswerkzaamheden.
Hervormde Kerk Welsum
Menig organist heeft de winter van 1995 in het geheugen gegrift staan. Door uitdroging zijn veel orgels grotendeels onbespeelbaar geworden. Dat het probleem niet eenvoudig op te lossen is, wordt nog versterkt doordat ook de rijkssubsidieregelingen ook voor orgels gehouden zijn aan budgetplanningen en prioriteitstelling. Omdat orgels niet onderhevig zijn aan weersomstandigheden wordt nog te vaak de conclusie getrokken dat het wel mee zal vallen. Inmiddels is met steun van rijkssubsidies het orgel hersteld. Onlangs heeft een ingrijpend herstel aan de gewelfvoet plaatsgevonden waarbij de lager gelegen binnenste muurplaat grotendeels werd vervangen. Bij die gelegenheid zijn ook alle gewelfscheuren en overige gebreken in de kerk hersteld. Deze werkzaamheden waren reeds voorzien en zijn binnen de kaders van de BRIM gerealiseerd.
Protestantse Kerk Gendringen
In de periode 2011 en 2012 zijn de toren en de kerk zowel aan de buitenzijde als in de kerk grondig hersteld. Ook is aandacht uitgegaan naar een aanpassing van de liturgische ruimte, meubilairherstel en de verwarmingsinstallatie. Opmerkelijk is de toepassing aan het exterieur van kerk en toren van verflagen op lijnoliebasis. De werkzaamheden door Rijks- en Provinciale subsidieregelingen in belangrijke mate ondersteund. Aanvullende fondsenwerving heeft het eigen aandeel nog verder gereduceerd. Uitgebreid herstel van het Nolting-orgel wordt D.V. uitgevoerd in het jaar 2014.
