3de bach Rechten
Vennootschappen, verenigingen en stichtingen Ofte Vennootschapsrecht
Q R33
uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen www.quickprinter.be
8.70 EUR
Vennootschappen, verenigingen en stichtingen
Derde bachelor Rechten – Universiteit Antwerpen Academiejaar 2013-2014 Samenvatting lesnotities + aanvullingen boek Prof. Herman Braeckmans 1
Inhoud Cursusinformatie ...................................................................................................................... 10 INLEIDING ................................................................................................................................. 11 1. W.Venn. – Venn. W. ......................................................................................................... 11 2. Belang onderscheid rechtspersoon – natuurlijk persoon ................................................ 11 3. Aandelen is macht, geen aandelen is geen macht! ......................................................... 12 4. Verankering ...................................................................................................................... 13 5. Opmerkingen .................................................................................................................... 13 5.1 Vennootschap ≠ RP..................................................................................................... 13 5.2 Vennootschap ≠ onderneming ................................................................................... 13 DEEL 1. Vennootschap, vereniging en stichting ....................................................................... 14 Hoofdstuk 1. Begrip Vennootschap ..................................................................................... 14 I.
Vennootschap ............................................................................................................ 14
II.
Andere rechtsfiguren ............................................................................................. 15
Hoofdstuk 2. Rechtspersoon ................................................................................................ 16 I.
Begrip ......................................................................................................................... 16
II.
Gevolgen ................................................................................................................ 16
Hoofdstuk 3. De bronnen van het vennootschapsrecht ...................................................... 18 I.
Internationale bronnen ............................................................................................. 18
II.
Nationale bronnen ................................................................................................. 18
III.
Andere bronnen ..................................................................................................... 19
Hoofdstuk 4. Classificatie .................................................................................................... 19 I. Handelsvennootschappen – Burgerlijke vennootschappen – Burgerlijke vennootschap met handelsvorm ..................................................................................... 19 II.
Personenvennootschappen en kapitaalvennootschappen ................................... 20
III. Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid – Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid ....................................................................................................... 21 IV. Vennootschappen met beperkte en met onbeperkte gehoudenheid van de vennoten .......................................................................................................................... 22 V. Vennootschappen die een openbaar beroep op het spaarwezen doen of hebben gedaan en private vennootschappen............................................................................... 26 VI.
Winstoogmerk of sociaal oogmerk ........................................................................ 27
Hoofdstuk 5. Typologie (HB p. 53 t.e.m. 138) ...................................................................... 28 I.
De maatschap (art. 46 ev. W.Venn.).......................................................................... 28
II.
De tijdelijke handelsvennootschap (THV) (art. 47 W.Venn.) ................................. 30
III.
De stille handelsvennootschap (art. 48 W.Venn.) ................................................. 32 2
IV.
De vennootschap onder firma (V.O.F.) (art. 201 W.Venn.) ................................... 34
V.
De gewone commanditaire vennootschap (Comm.V)........................................... 36
(art. 202 W.Venn.) ............................................................................................................ 36 VI. De besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (BVBA), de éénpersoons-besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (EBVBA) en de BVBA Starter (S-BVBA)...................................................................................................... 38 VII.
De coöperatieve vennootschap (CV) ..................................................................... 44
(art. 350 W.Venn.) ............................................................................................................ 44 VIII.
De naamloze vennootschap (NV) .......................................................................... 47
(art. 437 W.Venn.) ............................................................................................................ 47 IX.
De commanditaire vennootschap op aandelen (Comm. VA) ................................ 49
(art. 654 W.Venn.) ............................................................................................................ 49 X.
De vennootschap met een sociaal oogmerk (VSO) (art. 661 W.Venn.)................. 51
XI.
De landbouwvennootschap (LV) (art. 789 W.Venn.) ............................................. 53
XII. Het Belgisch economisch samenwerkingsverband (ESV) (art. 839 W.Venn.) en het Europees economisch samenwerkingsverband (EESV) ................................................... 55 De Europese vennootschap of Societas Europea (SE) (art. 874 W.Venn.) ............ 57
XIII.
XIV. De Europese coöperatieve vennootschap of Societas Cooperativa Europea (SCE) (art. 949 W.Venn.) ............................................................................................................ 59 XV.
Feitelijke Vereniging............................................................................................... 61
XVI. Vereniging zonder winstoogmerk (VZW) ............................................................... 62 XVII.
Stichting (art. 27 e.v. VZW-Wet) ........................................................................ 64
XVIII.
Internationale vereniging zonder winstoogmerk (IVZW) (art. 46 e.v. VZW-Wet) 66
Hoofdstuk 6. Keuzevrijheid, typendwang en omvorming.................................................... 66 A.
Keuzevrijheid .......................................................................................................... 66
B.
Gesloten systeem - Typendwang ........................................................................... 66
C.
Omvorming ............................................................................................................ 67
DEEL 2. Oprichting van de vennootschap ................................................................................ 68 Hoofdstuk 1. Geldigheidsvoorwaarden ............................................................................... 68 I.
Pluraliteitsvoorwaarde .............................................................................................. 68
II.
Bekwaamheid......................................................................................................... 69
III.
Toestemming ......................................................................................................... 70
IV.
Voorwerp ............................................................................................................... 70
V.
Winst en winstoogmerk ......................................................................................... 72
VI.
Affectio societatis................................................................................................... 73
Hoofdstuk 2. Vormvereisten ................................................................................................ 74 3
I.
Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkeid ....................................................... 74
II.
Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid ...................................................... 74
Hoofdstuk 3. Sanctieregeling ............................................................................................... 75 I.
Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid ..................................................... 75
II.
Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid ...................................................... 75
III.
Kapitaalvennootschappen: NV, BVBA en CVBA limitatieve nietigheidsgronden 75
OPMERKING ..................................................................................................................... 76 Hoofdstuk 4. Verkrijging van rechtspersoonlijkheid ............................................................ 76 I. Regel = Rechtspersoonlijkheid vanaf de neerlegging van de oprichtingsakte bij de griffie bij de rechtbank van koophandel .......................................................................... 76 II.
Uitzondering: inschrijving in het rechtspersonenregister ..................................... 77
Hoofdstuk 5. Preconstitutief handelen: de vennootschap in oprichting............................. 77 I.
Probleemstelling ........................................................................................................ 77
II.
Preconstitutief handelen: de vennootschap in oprichting .................................... 78
DEEL 3. Identificatie van de vennootschap in het rechtsverkeer ............................................ 80 Hoofdstuk 1. Naam van de vennootschap ........................................................................... 80 I.
De verplichting tot het dragen van een vennootschapsnaam .................................. 80
II.
Regel: keuze van de vennootschapsnaam is vrij.................................................... 80
III.
Beperkingen op de vrije keuze van de vennootschapsnaam ................................ 81
Hoofdstuk 2. De zetel van de vennootschap ....................................................................... 81 I.
Belang van de zetel .................................................................................................... 81
II.
Statutaire vs werkelijke zetel ................................................................................. 81
III.
Zetelverplaatsing.................................................................................................... 82
Hoofdstuk 3. Nationaliteit van de vennootschap ................................................................ 82 I.
Toepasselijk recht ...................................................................................................... 82
DEEL 4. Bestuur en vertegenwoordiging.................................................................................. 83 Hoofdstuk 1. Vertegenwoordiging ....................................................................................... 83 I.
Belang ........................................................................................................................ 83
II.
Toerekeningsverhouding ....................................................................................... 83
III.
Art. 62 W.Venn....................................................................................................... 83
IV.
Rechtspersoon – vaste vertegenwoordiger (VV) ................................................... 84
V.
Volmacht of orgaan................................................................................................ 85
Hoofdstuk 2. Interne organisatie van het bestuur ............................................................... 91 I.
Benoemingsvoorwaarden voor bestuurders............................................................. 91
II.
Wijze van benoeming............................................................................................. 92 4
III.
Aantal ..................................................................................................................... 92
IV.
Duur........................................................................................................................ 93
V.
Afzetting ................................................................................................................. 93
VI.
Ontslag ................................................................................................................... 94
VII.
Remuneratie/bezoldiging van bestuurders ........................................................... 94
Hoofdstuk 3. Bevoegdheden van een bestuursorgaan ........................................................ 95 I.
Raad van bestuur ....................................................................................................... 95
II.
Directiecomité (art. 524bis W.Venn.) .................................................................... 97
III.
Dagelijks bestuur (art. 525 W.Venn. – HB °544) .................................................... 97
IV.
Adviescomités/auditcomités/benoemingscomités ............................................... 99
Hoofdstuk 4. Besluitvorming ................................................................................................ 99 I.
Besluitvorming in NV ................................................................................................. 99
II.
Besluitvorming in een BVBA ................................................................................ 100
III.
Het belangenconflict ............................................................................................ 100
Hoofdstuk 5. Deugdelijk bestuur (corporate governance) ................................................ 102 Hoofdstuk 6. Nietigheid van besluiten van de Raad van Bestuur ...................................... 103 Hoofdstuk 7. Bestuurdersaansprakelijkheid (HB blz. 331-374) ......................................... 104 I.
Inleiding ................................................................................................................... 104
II.
Gronden ............................................................................................................... 104
III.
Aansprakelijkheidsvordering................................................................................ 108
IV.
Vrijstelling, vrijwaring en verzekering van bestuurdersaansprakelijkheid .......... 110
V.
Afstand van de bestuurdersaansprakelijkheid door kwijting of dading .............. 111
VI.
Verjaring ............................................................................................................... 112
DEEL 5. Besluitvorming door vennoten en aandeelhouders ................................................. 113 Hoofdstuk 1. Inleiding ........................................................................................................ 113 Hoofdstuk 2. Besluitvorming door vennoten in personenvennootschappen ................... 113 Hoofdstuk 3. Besluitvorming door aandeelhouders in de kapitaalvennootschappen: algemene vergadering........................................................................................................ 113 I.
Inleiding ................................................................................................................... 113
II.
Wat is een AV ....................................................................................................... 113
III.
Bevoegdheden van de AV .................................................................................... 113
IV.
Deelname- en stemgerechtigden op de AV ......................................................... 115
V.
Voorbereiding van de algemene vergadering ..................................................... 118
VI.
Vergaderingsregels .............................................................................................. 121
VII. AV
Schriftelijke AV, stemming per brief en elektronische deelname op afstand aan de 122 5
VIII.
Uitoefening stemrecht ......................................................................................... 123
IX.
Besluiten van de AV: werking, aard en nietigheid ............................................... 124
DEEL 6. AANDELEN ................................................................................................................. 126 Hoofdstuk 1. Definitie, kenmerken en indeling van aandelen........................................... 126 I.
Definitie van het begrip aandeel ............................................................................. 126
II.
Kenmerken van het aandeel ................................................................................ 126
III.
Onderverdeling van aandelen.............................................................................. 128
Hoofdstuk 2. Overdracht van aandelen op naam .............................................................. 132 I.
Inleiding ................................................................................................................... 132
II.
Aandelen in personenvennootschappen ............................................................. 132
III.
Aandelen in kapitaalvennootschappen ............................................................... 132
Hoofdstuk 3. Certificering .................................................................................................. 134 DEEL 7. Kapitaal in de kapitaalvennootschappen .................................................................. 136 Hoofdstuk 1. Inleiding ........................................................................................................ 136 Hoofdstuk 3. Vorming en verhoging van het kapitaal (HB p. 541-592) ............................. 137 I.
Inleiding ................................................................................................................... 137
II.
Omvang ................................................................................................................ 137
III.
Wijze van kapitaalvorming en controle op de kapitaalvorming .......................... 140
IV.
Bevoegd orgaan voor kapitaalvorming: AV versus RvB ....................................... 144
V. Techniek van de kapitaalvorming: inschrijving en plaatsing van aandelen – voorwaarden .................................................................................................................. 148 VI.
Publiciteitsregels inzake kapitaal en inbreng....................................................... 151
VII.
Sanctie voor gebrekkige kapitaalvorming: oprichtersaansprakelijkheid............. 151
VIII. Voorkeurrecht en recht van voorrang van oude aandeelhouders bij kapitaalverhoging ........................................................................................................... 152 Hoofdstuk 4. Behoud van kapitaal ..................................................................................... 156 I.
Inleiding ................................................................................................................... 156
II.
Bestemming van winst en beperking op winstuitkering ..................................... 156
III.
De verkrijging door de vennootschap van eigen effecten ................................... 161
IV. De financiering van de verwerving van eigen effecten door derden (“Financiële bijstand”, “Financial assistance”) (art. 694 W.Venn.) .................................................... 167 V.
Kapitaalvermindering ........................................................................................... 169
VI.
Aflossing van kapitaal........................................................................................... 174
VII.
Verlies van kapitaal (alarmbelprocedure)............................................................ 175
VIII.
Kruisparticipaties ................................................................................................. 178
IX. Insider trading ........................................................................................................... 179 6
DEEL 8. Rechtsvormoverschrijdende (RVO) normering ......................................................... 181 Hoofdstuk 1. Componenten van de rechtsoverschrijdende normering ............................ 181 I.
Inleiding ................................................................................................................... 181
II.
Opsomming elementen ....................................................................................... 181
III.
Grootte van de vennootschap ............................................................................. 181
IV.
Vennootschapsgroepen ....................................................................................... 182
Hoofdstuk 2. Consolidatie .................................................................................................. 184 I.
Evolutie en belang ................................................................................................... 184
II.
Informatie en transparantie................................................................................. 184
III.
Juridische gevolgen van consolidatie................................................................... 185
IV.
Toepassingsgebied ............................................................................................... 185
V.
De geconsolideerde jaarrekening ........................................................................ 185
VI.
Het jaarverslag bij de geconsolideerde jaarrekening .......................................... 186
VII. Mededeling, controle en openbaarmakingverplichtingen van de geconsolideerde jaarrekening.................................................................................................................... 186 VIII.
Consolidatiemethoden......................................................................................... 186
IX.
Invloed van IAS/IFRS ............................................................................................ 186
X.
Sancties ................................................................................................................ 187
DEEL 9. Boekhoud- en jaarrekeningrecht en controle ........................................................... 188 Hoofdstuk 1. Normering inzake boekhouding ................................................................... 188 Hoofdstuk 2. De jaarrekening ............................................................................................ 188 I.
Bronnen van het Belgische jaarrekeningrecht ........................................................ 188
II.
Toepassingsgebied (art. 92-93 W.Venn.) ............................................................. 188
III.
Componenten en beginselen van de jaarrekening .............................................. 188
IV.
Redactie en goedkeuring ..................................................................................... 189
V.
Neerlegging, openbaarmaking en sancties.......................................................... 189
Hoofdstuk 3. Het jaarverslag .............................................................................................. 189 I.
Rekenschap over het beleid .................................................................................... 189
II.
Toepassingsgebied ............................................................................................... 190
III.
Inhoud en vorm .................................................................................................... 190
Hoofdstuk 4. Controle ........................................................................................................ 191 I.
Wettelijk kader: evolutie naar strenge professionalisering .................................... 191
II.
Verplichting tot benoeming van een commissaris .............................................. 191
III.
Taak van de commissaris ..................................................................................... 191
IV.
Statuut van de commissaris ................................................................................. 193
DEEL 10. Conflicten in de vennootschap ................................................................................ 196 7
Hoofdstuk 1. Conflicten oplosbaar in de schoot van de vennootschap ............................ 196 Hoofdstuk 2. Conflicten in de vennootschap, oplosbaar door een beroep op de rechter 196 I.
Afbakening ............................................................................................................... 196
II.
Procedures in KG met een impact op het bestuur van de vennootschap ........... 196
III.
Het vennootschappelijk deskundigenonderzoek ................................................ 196
IV.
Geschillenregeling ................................................................................................ 196
Hoofdstuk 3. Gedwongen verkoop van effecten – De uitkoopregeling (art. 513 W.Venn.) ............................................................................................................................................ 201 DEEL 11. Ontbinding en vereffening van de venootschap ..................................................... 202 Hoofdstuk 1. Ontbinding .................................................................................................... 202 I.
Inleiding ................................................................................................................... 202
II.
Oorzaken van ontbinding ..................................................................................... 202
Hoofdstuk 2. Vereffening ................................................................................................... 204 I.
Inleiding: verschil tussen vennootschap zonder en vennootschap met RPH ......... 204
II.
De vereffening...................................................................................................... 204
III.
Vereffenaar .......................................................................................................... 206
IV.
Afsluiting van de vereffening ............................................................................... 208
DEEL 12. Herstructurering: fusie, splitsing en de inbreng van een algemeenheid of van een bedrijfstak............................................................................................................................... 210 Hoofdstuk 1. Inleiding ........................................................................................................ 210 Hoofdstuk 2. Fusie .............................................................................................................. 210 I.
Binnenlandse fusie................................................................................................... 210
II.
Grensoverschrijdende fusie (GO)......................................................................... 211
Hoofdstuk 3. Splitsing......................................................................................................... 211 I.
Begrip ....................................................................................................................... 211
II.
Basisvoorwaarden en gevolgen ........................................................................... 211
III.
Soorten ................................................................................................................. 211
IV.
Procedure ............................................................................................................. 212
DEEL 13. Bijkantoren .............................................................................................................. 213 Modelexamen ........................................................................................................................ 214 Katrien Vincke en Emily Davids .......................................................................................... 214 NV Droesmans Machinebouw............................................................................................ 214 Vraag 1............................................................................................................................ 214 Vraag 2............................................................................................................................ 214 Vraag 3............................................................................................................................ 214 Algemene vraag: Noem 7 verschillen tussen NV en BVBA ................................................ 215 8
Twee-drie detailvragen: meestal ander domein ................................................................ 215
9
Cursusinformatie • • •
• •
•
Eerste boek in België dat het vennootschapsrecht helemaal behandelt. Belangrijkste wordt in de les gezegd: colleges volgen! E-mails NIET, enkel na lang nadenken: enkel aanspreekbaar na de colleges, tijdens en in de pauze. Cursusinformatie: bereikbaarheid assistent etc. Examen: o binnengaan bij assistent, daar krijg je twee vragen (schriftelijk, casus) o Wetboek meebrengen (eender welk) o Je komt met 10 binnen o Voorbereiding afgeven (hoeft niet veel op te staan) o Bijvragen bij de casussen o Dan komt er een algemene vraag: kaderen en beantwoorden, mondeling o Dan komen er nog 2-3 detailvragen: over de hele cursus o Op tijd komen! Wat kennen? o Wat hij zegt: voorbeelden en accenten! Alles wat hij zegt staat ook in handboek o “light-versie” van de cursus is wat hij zegt PLUS wanneer hij aanduidt dat hier ook het handboek moet gekend worden o Vb. typologie van de vennootschappen begint op blz 53 en eindigt op blz 138 = uit handboek kennen o Betekent niet dat hij er in de les lichter zou overgaan! o Zal neerkomen op +/- 250 blz
10
INLEIDING 1. W.Venn. – Venn. W.
Het W.Venn. is ingevoerd bij wet van 7 mei 1999 en van kracht sinds 6 februari 2001. Daarvoor had men enkel de Venn. W. (vennootschapswet). Het W.Venn. bestaat uit een samenvoeging van: • Venn. W. • een deel uit het BW • jaarrekeningen en consolidatie Daarnaast heeft het W.Venn. ook een nieuwe nummering, vandaar dat er een concordantietabel is bijgevoegd. Vb.: art. 103 Venn. W. = art. 633 W.Venn. Het W.Venn. is ruimer dan Venn.W.
2. Belang onderscheid rechtspersoon – natuurlijk persoon
Rechtspersoon = persoon gecreëerd door het recht en met rechtspersoonlijkheid bekleed door het recht (op basis van art. 2, §2 W.Venn.). De wet erkent de vennootschappen zonder RP in art. 2, §1 W.Venn. (slechts 3) met RP in art. 2, §2 W.Venn. (rest) Vb.: De NV VPPZ is eigenaar van 14 studentenkoten. Een student contracteert met de NV, niet met meneer VPPZ zelf. Meneer VPPZ heeft op de bovenverdieping een loft voor zichzelf en zijn echtgenote. Hij krijgt een bod op zijn aandelen en verkoopt ze half november aan meneer VDSM, maar hij en zijn vrouw blijven op de loft wonen. Moet de huur nu gewijzigd worden t.a.v. de studenten? Nee, de studenten hebben geen weet van de verkoop en de betalingen gaan gewoon door aan NV VPPZ. In januari sterft mevrouw VPPZ en wordt meneer VPPZ depressief en hij betaalt geen huur meer aan NV VPPZ. Meneer VDSM gaat in proces tegen meneer VPPZ: NV VPPZ vs. meneer VPPZ. Meneer VDSM zal de advocaat niet moeten betalen, dat doet de NV VPPZ. Wie is aandeelhouder van de vennootschap? Enkele voorbeelden: • AS Adventure Brits investeringsfonds • Volvo? Chinezen = eigenaar • BMW? Familie Kwant • Delvaux Chinezen • Electrabel het Franse Suez • Maes pils Heineken • Stella Inbev: AH = De Spoelberge (oa) • Hoegaarden Inbev • De Koninck Familie Moortgat • Telenet Liberty Global (Amerikanen) 11
• • • • • •
Veuve Cliquot LVMH in handen van meneer Arnaut (wou na Franse presidentsverkiezingen in België Belg worden) Mumm Canadese firma zit erachter Arcelor opgekocht door Mital Pommery familie Vrancken (hebben ook de champagne “Vrancken” Toblerone, chocotof, tuc Kraft Heli/Hanssen Scandinaviërs
3. Aandelen is macht, geen aandelen is geen macht! => AANDELEN = MACHT (A = M) GEEN AANDELEN = GEEN MACHT
Zowel microjuridisch als macrojuridisch: 1) microjuridisch: u heeft 6 aandelen op een totaal van 1000 vraagrecht op AV. 2) macro: venn. is drager van de onderneming Machtsverdeling binnen een NV: -
A: aandeelhouders hebben de helft te zeggen (veel macht)
-
B: bestuurders zijn door aandeelhouders aangeduid en moeten naar hen luisteren
B 15%
OV 15%
SE 10% WN 5% Anderen 5%
A 50%
=> A+B hebben meerderheid -
SE: schuldeisers
-
WN: werknemers
-
Anderen: consument, “u en ik”
-
OV: overheid heeft impact via milieu, subsidie, tewerkstelling, fiscaliteit milieu: OV kan macht uitbreiden via milieuwetgeving, MAAR hierdoor verkleint de macht van A en als die te klein wordt, investeert A ergens anders subsidie: heeft voordelen, maar ook nadelen tewerkstelling: de macht van de WN is veel te klein om voor de OV via de WN op de onderneming te wegen Vb.: bij het sluiten van Renault Vilvoorde werd de ondernemingsraad te laat verwittigd en hier voor kreeg Renault een boete. Deze boete was even hoog als 1 dag staangeld op het autosalon van Genève (stelde dus niets voor). fiscaliteit: België mist hier de boot! De fiscaliteit in België is veel te hoog en zo trekt men geen vennootschappen aan. Veel vennootschappen hebben hun 12
zetel in Zwitserland (lage fiscaliteit + bankgeheim). België is daarentegen wel een fiscaal paradijs voor aandeelhouders (want geen vermogensbelasting). De cirkel wordt niet groter dus binnen de cirkel moet er gewrongen worden. Men zal macht zoeken en die macht proberen te behouden.
4. Verankering •
• • • • • • • •
+/- 90% vd Belgische chocolade is in het handen van het buitenland Vb. Godiva, Leonidas, Jaques, … wordt hier gemaakt maar wordt niet meer beslist in België Banken: BNP Paribas-Fortis: doordat die in financiële moeilijkheden was, is die nu in Franse handen (werd overgenomen). Vroegere BBL: nu ING (NL). KBC: Vlaamse bank. Besluitvorming is buiten België. Erg voor ons? JA! Vb. wie gaat aan het hoofd van Fortis komen? Vlaming of Fransman? Hoogstwaarschijnlijk een Fransman. Ander voorbeeld: wie neemt de beslissing om Ford Genk te sluiten? Niet een Belg uit België! Carrière is niet zo gemakkelijk als die van een Amerikaan of een Fransman. Verankeringsdebat is een droevig debat. Voorbeeld: iemand van het buitenland beslist om bedrijf te sluiten: politicus kan hier weinig aan doen. Kan hooguit wat sussen. BASS inbev deed bod op bass (bier). “Tegen het algemeen belang dat het brits bier in buitenlandse handen komt” onze elektriciteit (toch wel iets essentiëler dan bier) komt uit het buitenland (Frankrijk, Suez) Koningin van Engeland: heeft een Golden Share in BP. Als je een openbaar bod op BP wilt doen, dan moet de Koningin haar toestemming geven maar ze zal eigenlijk altijd weigeren. Heel onze aannemerswereld van topniveau is niet meer in Belgische handen.
5. Opmerkingen 5.1 Vennootschap ≠ RP Er zijn vennootschappen met rechtspersoonlijkheid en er zijn vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid (maatschap, stille vennootschap, tijdelijke handelsvennootschap). Daarnaast zijn er ook RP die geen vennootschap zijn (o.a. VZW). 5.2 Vennootschap ≠ onderneming Het begrip ‘onderneming’ is geen term die behoort tot het vennootschapsrecht. Een onderneming kan worden gedreven door een NP of onder vennootschapsvorm (dit komt het meest voor).
13
DEEL 1. Vennootschap, vereniging en stichting
Vennootschap, vereniging en andere rechtsfiguren Alleen uit boek “typologie” kennen. Al de rest enkel nota’s studeren.
Hoofdstuk 1. Begrip Vennootschap I.
Vennootschap
A. Omschrijving
Een vennootschap ontstaat door een contract op basis waarvan twee of meer personen zich ertoe verbinden iets in een gemeenschap te brengen met als doel een of meer nauwkeurig omschreven activiteiten uit te voeren en met het oogmerk aan de vennoten een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel te bezorgen. (art. 1, lid 1 W.Venn.) B. Constitutieve elementen
Constitutieve elementen/kenmerken van de vennootschap: - Twee of meer personen Altijd, behalve bij de eenpersoons-BVBA - Inbreng Iets in gemeenschap brengen: om in een vennootschap te participeren, moet je altijd een inbreng doen - Doel Het doel van de vennootschap is het uitoefenen van één of meer nauwkeurig omschreven activiteiten - Winstoogmerk Je moet daarom nog geen winst maken, een oogmerk is voldoende. Een vennootschap kan verlies maken (feitelijk), maar wel het oogmerk hebben om winst te maken. De enige uitzondering hierop is de VSO. Opgelet ! Winstoogmerk ≠ Doel • Winstoogmerk= De vennoten rechtstreeks of onrechtstreeks een vermogensvoordeel bezorgen • Doel = Bedrijvigheid die een vennootschap volgens haar oprichters tracht uit te oefenen -
Gemeenschappelijk belang (art. 19 W.Venn.) Hiermee wordt eigenlijk het belang van de vennootschap bedoeld. Een vennootschap wordt aangegaan tot het gemeenschappelijk belang van de partijen. Het gemeenschappelijk belang/vennootschapsbelang is NIET het belang van de meerderheidsaandeelhouder. Dit impliceert de gelijke behandeling van vennoten en een immengings- en controlerecht voor de vennoten t.o.v. elkaar. Samenwerking op basis van volledige gelijkheid is niet vereist. Vb.: A heeft 80% en B heeft 20% => ook B heeft belangen en rechten
Opgelet voor art. 32 W.Venn.: Societas Leonina = het Leeuwenbeding Komt uit het Romeinse recht. Hierbij wordt bedoeld dat men de gehele winst uitkeert aan 1 aandeelhouder. Dit mag niet! 14
“De overeenkomst die de gehele winst of gehele verlies toekent aan een vennoot is nietig” (art. 32 W.Venn.) Voorbeeld: u komt naar de prof en u zegt “professor, samen venn oprichten, elk 1 mio inbrengen, maar ik win, morgen vennootschap oprichten. Beding: mijn 1 mio is eigenlijk van Tante Julia want kent de prof nog. Tante Julia zei ook “geen risico hé”. We berekenen onmiddellijk een put-optie dat ik gerechtigd ben om mijn aandelen aan u te verkopen voor 1,2mio.” Put-optie = recht om te verkopen. Geen risico voor u want reële waarde kan binnen 5j mogelijk 500.000€ zijn. De andere moet wel nog altijd kopen voor 1,2 mio. Als prijs van aandeel niet mee met de ups en downs van de onderneming schommelt dan wordt het mogelijk gekwalificeerd als een verboden leeuwenbeding. Affectio societatis = verzamelnaam voor contract, correct inbrengen, respect voor het doel, winstoogmerk voor iedereen, respect voor het belang, … => samenvatting van de wettelijke bestanddelen => dit is niet meer dan een verzamelnaam! C. Vennootschap: overeenkomst ligt aan de basis
Goede trouw tussen aandeelhouders geldt onverminderd! Art. 1134 BW: geldt ook! - Voorwerp - Vrij en onbelast - Levering - Verborgen gebreken - Zichtbare gebreken - Toepasselijk recht - Bevoegde rechtbank - Mogelijkheid om nog producten te kopen (de voorwaarden) De vennootschap is meer dan een overeenkomst omdat je niet zomaar vrij bent. Je hebt geen absolute vrijheid. Je kan alleen de vennootschappen kiezen van art. 2 W.Venn.. Je kan bv. geen naamloze BVBA maken (BVBA versus NV). Je zit m.a.w. met een typencontract. Je kan alleen de vennootschapsvormen kiezen uit het W.Venn.. II. Andere rechtsfiguren De vennootschap verschilt van andere contracten en bijzondere overeenkomsten (huur, lastgeving, koop-verkoop, …). De juiste kwalificatie is belangrijk om onderlinge rechten en plichten van de partijen te bepalen of om de rechtstoestand van derden vast te stellen. Er moet vooral een onderscheid gemaakt worden tussen: - vennootschap – vereniging in enge zin (wel – geen winstoogmerk) => een vereniging is niet onderworpen aan het handelsrecht, W.Venn en vrijheid van vestiging (art. 49-55 VWEU) - vennootschap – onderneming => een vennootschap is 1 van de rechtsorganisatievormen die een onderneming kan aannemen: onderneming = doel, vennootschap = ondernemingsdrager (hulpmiddel) 15
-
vennootschap – stichting (wel - geen winstoogmerk + wel - geen leden/vennoten)
Er zijn ook overeenkomsten die gelijkenissen hebben met de vennootschap maar die daar toch van verschillen. Dit zijn winstdelende overeenkomsten, zonder een vennootschap te zijn. Voorbeeld: Tontine-beding. Aangroeiformule genoemd naar een Napilotaanse bankier, Lorenzo Tonti. Diegenen die samenwonen en dan een onroerend goed kopen, voor hen is het tontine-beding niet zo dom. Nl., wanneer een van beiden zou overlijden zou je in de aankoopakte zo’n beding kunnen opnemen, dat het deel van de andere wordt overgezet en de andere dus eigenaar wordt van het onroerend goed. Er zijn wel een aantal voorwaarden. Kan niet zijn dat als de ene familie is! Zou een verdoken schenking zijn. Toepassing: 6 personen maken tontine-beding over 10 chalets - met 6, als 1 sterft => dat 1/6 gaat naar de 5 anderen (aanwas) - met 5, als 1 sterft => dat 1/5 gaat naar de 4 anderen (aanwas) - … => uiteindelijk krijgt de langstlevende alles (moordcijfer ligt hier veel hoger) ≠ vennootschap, want de voorwaarden zijn niet vervuld. Ze zijn met meerderen, maar hebben niet zelf iets ingebracht, hebben geen gezamenlijk doel en hebben geen winstoogmerk. Ze hebben enkel een onverdeeld aandeel in die 10 chalets.
Hoofdstuk 2. Rechtspersoon
Een rechtspersoon heeft een naam, een zetel en een nationaliteit. Het is een persoon gecreëerd door het recht. I. Begrip Een rechtspersoon is de juridische entiteit waarvan het vermogen, dat gekoppeld is aan een duurzaam en nagestreefd afgescheiden belang dat bescherming behoeft, geheel of gedeeltelijk is afgezonderd van andere vermogens ten behoeve van de schuldeisers en/of de inbrengers van dat vermogen. Rechtspersoonlijkheid bestaat maar naarmate zij is toegekend door de wetgever II. Gevolgen Meneer van der slagmolen. Aandelen zijn in de handen van u voor 1 en bij een ander (=prof) voor 999. Huur betalen aan NV VDS? Ja, waarom? Omdat het een aparte vennootschap is. Stel dat je huur niet betaalt, dan komt er een proces tussen NV VDS en prof. Voorbeeld: grote rederij 2 bestuurders aan elke kant. 2 ervan hadden dagvaarding omdat RvB volgens hen niet geldig verlopen was. De andere twee beweren dat die wel geldig is verlopen. Advocaten hebben de twee cliënten + de NV gedagvaard. Raadsman die voor die rederij alle maritieme problemen doet, komt op de eerste zitting. Prof vraagt uitstel en die raadsman zegt dat hij vindt dat u eigenlijk geen uitstel moet krijgen. Week erop om half 9 ‘s morgens, voordat KG om 9h van start ging, geschreven “er is geen RvB geweest twee weken geleden, u beschikt geenszins over een mandaat at litem, voor zover u meent te moeten optreden of te pleiten namens de vennootschap, hou ik u namens 16
mijn beide cliënten verantwoordelijk. In een goede confraterniteit zou ik u dit ten zeerste afraden.” Mag die man spreken namens de rechtspersoon? Neen! Wanneer er niemand de advocaat heeft aangesteld (er was geen RvB), dan kan die niet optreden voor de rechtspersoon (de NV). Rechtspersoonlijkheid staat dus voor - Afzonderlijk vermogen De rechtspersoon heeft een afzonderlijk vermogen dat dient als onderpand voor haar schuldeisers. Dit vermogen staat los van het vermogen van de vennoten (~ vennootschap) of de leden (~ VZW). Daarnaast is het ook te onderscheiden van het vermogen van andere rechtspersonen, ook al behoren die tot dezelfde groep. Vb.: RP A kan niet gehouden zijn tot de schulden van RP B enkel omdat ze beiden tot dezelfde groep van vennootschappen behoren. -
Eigen rechten en plichten De rechtspersoon heeft ook eigen rechten en plichten, en hij kan zelfstandig optreden in rechte. Vb.: een contract is een SE-verbintenis, de RP moet de verbintenis voldoen (plicht) Vb.: het recht op een schuldvordering uit de koop-verkoop van een boek (recht)
-
Naam, zetel en nationaliteit Dit is te vergelijken met de identificatiegegevens van een natuurlijk persoon (naam, woonplaats, nationaliteit). Voor een rechtspersoon zijn dit: naam, zetel, nationaliteit. Vb.: NV Janssen Pharmaceutica, Lilse Dijk 42 Beerse, Belgische nationaliteit
-
Rechtsbekwaamheid Rechtspersonen zijn automatisch rechtsbekwaam omdat ze rechtspersoonlijkheid hebben. Zij zijn dus juridisch geschikt om titularis te zijn van rechten en plichten en zij kunnen optreden in het rechtsverkeer alsof het natuurlijke personen zijn. Hierop zijn enkele (praktische) uitzonderingen, namelijk een aantal subjectieve rechten komen niet toe aan een rechtspersoon: o familiale rechten: RP kan niet trouwen, adopteren o politieke rechten: RP zijn niet verkiesbaar o morele rechten: RP kan niet gestalkt worden Een rechtspersoon kan wel een klacht indienen wegens laster, eerroof of belediging. Daarnaast genieten zij ook de bescherming van het privéleven (art. 8 EVRM en art. 22 Gw.). Een rechtspersoon kan sinds 1999 ook bestraft worden (art. 5, 7bis en 41bis Sw.). Voor 1999 kon dit niet en dat gaf problemen. Wie moest men dan wel straffen? De natuurlijke personen van het bedrijf (bestuurders, CEO, …) kon men niet bestraffen, want ze werkten in opdracht van de rechtspersoon. Dit werd opgelost door de Wet van 4 mei 1999 dat strafbaarstelling van de rechtspersoon mogelijk maakte.
17
Hoofdstuk 3. De bronnen van het vennootschapsrecht I. Internationale bronnen 1) Europees recht Aangezien vennootschappen op de Europese markt een belangrijke speler zijn, komt er heel veel normering vanuit de EU. - primair: art. 49-55 VWEU - secundair: richtlijnen (meest gebruikt ~ harmonisatie) Ook: Europees Vennootschapsrecht 2) Andere internationale bronnen Dit zijn o.a. enkele verdragen over de onderlinge erkenning van vennootschappen. 3) Paralegale bronnen Dit is soft law. Deze normen zijn niet uitgevaardigd door een wetgever/Staat, maar door para(‘naast’)legale instanties. Ze zijn complementair met de door de wetgever/Staat uitgevaardigde normen. Vb.: IFRS-normen (International Financial Reporting Standards) = de internationaal aanvaarde boekhoudnormen II. Nationale bronnen W.Venn.:
XVI. SCE
XVII. Overgangsbepalingen en diverse XV. SE X. VSO
III. Vennootschappen zonder RP
XI. + XII. Herstructurering + Omzetting V. V.O.F. Comm.V
VI. BVBA
VII. CV
VIII. NV
IX. Comm. VA
XIII. LV XIV. ESV
IV. Bepalingen voor alle RP II. Bepalingen gemeenschappelijk aan alle vennootschappen I. Inleidende bepalingen 18
Er zijn 17 boeken in het W.Venn. (zie ook de inhoudstafel van het W.Venn.). De tekening moet van onder naar boven gelezen worden (~ ‘geldt voor’). III.
Andere bronnen
1. Verbintenissen
Het verbintenissenrecht is de onderbouw van het W.Venn. in de mate het niet afwijkt van het W.Venn. (lex specialis derogat lex generalis). Vb.: art. 1134 BW is ook van toepassing op aandeelhouders onderling Vb.: het vragenrecht op de algemene vergadering is enkel voor NV en BVBA in het W.Venn. geregeld, niet voor andere maatschappijen. De grondslag voor het vragenrecht ligt in art. 1134 BW: verantwoording afleggen. Dit is een mooi voorbeeld van legale onderbouw van het vennootschapsrecht via het verbintenissenrecht (art. 1134 BW). 2. Gebruiken (art. 18 W.Venn.)
Gebruiken gelden enkel als in de statuten van de vennootschap niets is geregeld betreffende die kwestie. Vb.: ‘de regelen van de beraadslagende lichamen’. Als hierover in de statuten geen bepalingen zijn opgenomen, gelden de algemene gebruiken van Kamer en Senaat. Zo zal de oudste aanwezige de Raad van Bestuur voorzitten (als in de statuten niets is geregeld). 3. Paralegale normen
Dit zijn normen ‘naast’ (para) de wet. Ze dragen bij tot de ontwikkeling van het vennootschapsrecht. Vb.: normen en aanbevelingen van het IBR (Instituut voor Bedrijfsrevisoren)
Hoofdstuk 4. Classificatie I.
Handelsvennootschappen – Burgerlijke vennootschappen – Burgerlijke vennootschap met handelsvorm Dit onderscheid is een vrij archaïsch onderscheid. Het komt eigenlijk neer op het onderscheid tussen handelaar en burger: - handelaar: kan failliet gaan => collectieve schuldenregeling - burger: kan NIET failliet gaan => geen schuldenregeling en kan dus niet gezuiverd worden van zijn schulden A. Handelsvennootschap (HV)
Handelsvennootschappen zijn vennootschappen die handelsdaden tot doel hebben (art. 3, §2 W.Venn.). Met handelsdaden wordt bedoeld de daden van koophandel uit artt. 2 en 3 W. Kh.. Het winstoogmerk is totaal irrelevant voor de kwalificatie als handelsvennootschap (art. 3, §3 W.Venn.). Alle handelsvennootschappen bezitten rechtspersoonlijkheid, BEHALVE: commerciële maatschap, stille handelsvennootschap en tijdelijke handelsvennootschap. B. Burgerlijke vennootschap (BV)
Burgerlijke vennootschappen zijn vennootschappen die burgerlijke activiteiten tot doel hebben (art. 3, §2 W.Venn.). Het klassieke voorbeeld is de maatschap.
19
C. Burgerlijke vennootschap met handelsvorm (BVH)
Er is ook de mogelijkheid tot een ‘burgerlijke vennootschap met handelsvorm’: dit is een vennootschap die de vorm aanneemt van een handelsvennootschap, maar met een burgerlijk doel (art. 3, §4 W.Venn.). Dit met het oog op verkrijging van rechtspersoonlijkheid. Voorbeeld: een huisarts heeft een BVBA = HV, maar de huisarts stelt geen handelsdaden. Toch kan de huisarts een BVBA oprichten = BVH, want hij oefent een burgerlijk doel uit: geneeskunde. Voorbeeld: advocatenkantoor Stibbe (Brussel) = CVBA, nochtans is een advocaat geen handelaar (hetzelfde geldt ook voor apothekers) D. Overzicht
-
BV zonder RP: burgerlijke maatschap BV met RP: LV HV zonder RP: commerciële maatschap, tijdelijke HV, stille HV HV met RP: V.O.F., Comm.V, CVOA, BVBA, CVBA, NV, Comm. VA, (E)ESV, SE, SCE BVH: 1 van de opgesomde types van HV
E. Onderscheidend criterium: statutair doel
De burgerlijke of handelsaard van een vennootschap wordt traditioneel uitsluitend bepaald aan de hand van het statutair doel (art. 3, §2 W.Venn.). De activiteiten die een vennootschap in werkelijkheid uitoefent, zijn geen criterium. F. Gemengd doel
Dit zijn vennootschappen die zowel daden van koophandel stellen, als burgerlijke activiteiten uitoefenen (vb. apotheker die ook studentenkoten verhuurt). Hier moet het onderscheid gemaakt worden tussen aanvullende en bijkomstige activiteiten. Als in de statuten van een vennootschap bijkomstige activiteiten (activiteiten in functie van het hoofddoel) zijn opgesomd, bepaalt enkel de aard van het hoofddoel de aard van de vennootschap. Als een vennootschap een aanvullend, niet ondergeschikt commercieel doel heeft, dan heeft de vennootschap een handelskarakter. => Burgers mogen voor burgerlijke doeleinden alle vennootschappen kiezen (dit zijn dan vennootschappen met burgerlijk doel). De deontologie kan wel bepaalde vennootschapsvormen verbieden voor personen die bepaalde beroepen uitoefenen. Voorbeeld: een advocaat mag geen NV hebben II.
Personenvennootschappen en kapitaalvennootschappen
A. Personenvennootschap
Persoon van de vennoten vormt een wezenlijk element, zowel voor het ontstaan als het voortbestaan van de vennootschap (= intuitu personae). - prototype: maatschap (ook: V.O.F., stille HV, tijdelijke HV, ESV, Comm.V, CVOA) - aandelen: niet vrij overdraagbaar (tenzij geregeld of toestemming alle vennoten) enkel overdragen aan maten in de maatschap (besloten karakter) - einde: bij overlijden van 1 van de maten wordt de personenvennootschap ontbonden, tenzij er een verblijvingsbeding is, dan blijft de personenvennootschap wel voortbestaan - overige: alle beslissingen in de Algemene Vergadering moeten bij unanimiteit genomen worden (tenzij anders bepaald in de statuten). De vennoten zijn zelf 20
bestuurders en ook onbeperkt aansprakelijk. En er geldt een concurrentieverbod voor de vennoten t.a.v. de vennootschap, tenzij anders bepaald in de statuten (vb. advocatenassociatie: kan maar 1 Orde van Advocaten hebben). Er is geen wettelijke regeling over kapitaalvorming en –behoud. B. Kapitaalvennootschap
De identiteit van de vennoten is irrelevant, deze vennootschappen zijn enkel gericht op kapitaalverschaffing (= intuitu pecuniae), vb. rijke analfabeet is meer waard op de beurs dan de slimste mens met 1 aandeel. - prototype: NV (ook: Comm. VA, SE) burgerlijke vennootschappen kunnen kapitaalvennootschappen zijn als zij de vorm van een kapitaalvennootschap hebben aangenomen - aandelen: vrij overdraagbaar (open karakter) - einde: een kapitaalvennootschap eindigt NIET wanneer er een aandeelhouder overlijdt - overige: statuten kunnen worden gewijzigd met een gekwalificeerde meerderheid, voor andere beslissingen is een gewone meerderheid de regel. Vennoten kunnen niet zelf het bestuur waarnemen, de vennootschap moet haar bestuur organiseren. De aansprakelijkheid van de vennoten is beperkt tot de inbreng. Er is geen concurrentieverbod, maar wel een wettelijke regeling over kapitaalvorming en – behoud. C. Tussenvormen
BVBA CVBA D. Relevantie onderscheid:
-
Personenvennootschap: aandelen niet overdraagbaar Personenvennootschappen: persoon van vennoot speelt een grote rol: overlijden betekent in principe ontbinding tenzij een verblijvingsbeding met de overblijvers. (verblijvingsbeding in statuten niet van dwingend recht, men kan dit moduleren) Bij een personenvennootschap: In principe: eenparigheid tussen de vennoten Bij personenvennootschappen zijn de vennoten zelf de bestuurders Bij personenvennootschappen: onbeperkte , tenzij de Comm V of Comm VA Personenvennootschappen: verbod van concurrentie Geen regeling over kapitaalvorming en behoud
III.
Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid – Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid Dit is een wettelijke indeling. Er zijn maar 3 vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid (art. 2, §1 W.Venn.): - maatschap - tijdelijke handelsvennootschap - stille handelsvennootschap Alle andere vennootschappen hebben wel rechtspersoonlijkheid: handelsvennootschappen (art. 2, §2 W.Venn.), LV (art. 2, §3 W.Venn.) en burgerlijke vennootschappen met handelsvorm (art. 3, §4 W.Venn.). 21
Het onderscheid tussen de persoon-vennoten en de rechtspersoon is door het recht gecreëerd. Er zijn vennootschappen met volkomen rechtspersoonlijkheid en onvolkomen rechtspersoonlijkheid: - volkomen RP: volledige afscheiding vennootschapsvermogen – privévermogen vennoten privévermogen vennoten kan nooit worden aangesproken (voordeel vennoten) - onvolkomen RP: beperkte afscheiding vennootschapsvermogen – privévermogen vennoten in subsidiaire orde privévermogen vennoten aanspreken (voordeel schuldeisers) IV.
Vennootschappen met beperkte en met onbeperkte gehoudenheid van de vennoten A. Vennootschappen met beperkte gehoudenheid
Vennootschap staat voor beperking van aansprakelijkheid. Handel en wandel is niet mogelijk zonder een beperking van aansprakelijkheid. De beperkte aansprakelijkheid hangt samen met de rechtspersoonlijkheid van de vennootschap. Vennoten zijn maar gehouden voor de vennootschapsschulden ten belope van hun inbreng. De schuldeisers van de vennootschap kunnen zich ook enkel verhalen op het vennootschapsvermogen. Bij NV, BVBA, CVBA, SE en SCE zijn de vennoten NOOIT aansprakelijk, enkel de RP is aansprakelijk (= vennootschappen met beperkte gehoudenheid). Voorbeeld: Rederijen per schip soms een vennootschap. Schip zinkt? Vennootschap kan vereffend worden. Voorbeeld: modewereld : ieder merk is een aparte vennootschap Het merk etc. zit in die aparte rechtspersoon. Heeft niets te maken met de gehoudenheid van de vennoten Voorbeeld: aannemerswereld Er is geen enkel aannemer van enig niveau die geen vennootschap heeft. 1. Principe: beperkte gehoudenheid
Dit zijn: NV, BVBA, CVBA, SE, SCE
Hier: beperkte gehoudenheid van de vennoten 2. Uitzonderingen: de doorbraak
SE
22
