Startconferentie Beleidsplan Ruimte Vlaanderen Werksessie Instrumentarium
Griet Celen Vlaamse Landmaatschappij
Landinrichting in de stedelijke rand Inspiratie voor een gebiedsgericht beleid.
Kernwoorden uit de beleidsnota (uit presentatie Peter Cabus, 7/11/2014)
Beleidsnota (Titel zegt genoeg)
Welk omgevingsbeleid ?
Een maatschappelijk gedragen en geïntegreerd omgevingsbeleid voor een kwaliteitsvolle leefomgeving
Welk omgevingsbeleid ?
Een maatschappelijk gedragen en geïntegreerd omgevingsbeleid voor een kwaliteitsvolle leefomgeving
?
?
Wat ?
“geïntegreerd” omgevingsbeleid • Van instrumenten ? • Inhoudelijk ? • Procesmatig ?
Werelddag van de stedenbouw 11/7: Vlaamse Landmaatschappij en Landinrichting als inspiratiebron?
Vlaamse Landmaatschappij Gebiedsgerichte projecten op het platteland in de randstedelijke openruimtegebieden
‘Complexe’ projecten in de zin van: • • •
Verschillende thema’s en belangen Verschillende eigenaars en gebruikers betrokken Vragen naar concrete realisaties.
Hiervoor beschikt VLM over: •
Expertise in projectleiding en procesbegeleiding
•
Multidisciplinaire projectteams:
Ecologie, Landbouw, Recreatie, Landschap en cultuurhistorie, Mobiliteit, Archeologie, Water…
•
Kennis van eigendom en gebruik
•
Instrumenten om tot uitvoering te komen:
Beheerovereenkomsten, lokale grondenbanken, ruilverkaveling, natuurinrichting, landinrichting…
Lessen uit Landinrichting.
1
Lessen uit Ruilverkaveling
Over planvorming en participatie
Gestage evolutie van agrarische Ruilverkaveling tot geïntegreerde plattelandsinrichting
Wetgeving bleef gelijk, toepassing evolueerde. “Wet van 22 juli 1970 op de ruilverkaveling van landeigendommen uit kracht van de wet” “Aangevuld
met bijzondere bepalingen voor het Vlaamse Gewest door de wet van 11 augustus 1978”
Personeelsfoto Microsoft in 1978
Wél: • Motiveringsplicht en openbaarheid van bestuur • Wet op overheidsopdrachten • Wetgeving veilig grondverzet • Bodemsaneringsdecreet • Stedenbouwkundige vergunningen • MER wetgeving • Compensatieplicht ontbossingen • Zorgplichtrapportering • Passende beoordeling • Landschapstoets • Watertoets • ….
Maar vooral:
Ruilverkavelingspraktijk wordt continu uitgedaagd door een breed palet aan maatschappelijke geledingen (landbouw, erfgoed, natuur, mobiliteit,…) (en dat is maar goed ook !)
“Evaluerend Planontwerp”
Bewoners en gebruikers persoonlijk
Beleidsverant woordelijken
Bewoner en gebruikers
Terrein toets Juridisch toetsen
Begeleidingscommissie
Sleutelfiguren
Desktopanalyses
Terrein verkenning Beleidsbeslissing: GO!
Complex inrichtings vraagstuk
Multidisciplinair projectteam
Detailstudies
Bevraging stakeholders
beleidsverant woordelijken Sleutelfiguren
Brede middenveld
Adviesraden
Proces van planvorming ! Proces van “evaluerend ontwerpen” begeleid door een multidisciplinair projectteam Evaluerend: visie en maatregelen worden in een cyclisch proces getoetst aan elkaar, aan beleidskader, wetgevend kader, doelstellingen en wensen. Het proces evolueert van initieel eerder gesloten naar volledig open: Het vertrekt als een intern proces in een representatief multidisciplinair projectteam zodat eerste voorstellen al een hoge mate van integratie kennen. Het proces werkt verder integrerend: creatief proces waarbij nieuwe amenderingen telkens ingepast worden in de ruimtelijke logica van het geheel.
Resultaat: integraal en geïntegreerd ruilverkavelingsplan
Situatie vóór Ruilverkaveling
Landbouw: Percelen versnipperd en verspreid in het gebied Onregelmatige vorm van percelen Juridische onzekerheid tracés trage wegen Erosieproblemen Erfdienstbaarheden voor toegang Eigendom: Versnippering Niet rechtstreeks toegankelijk Water: Inspoeling van mest en pesticiden Wateroverlast Natuur: Geïsoleerde natuurkern Geen buffering Akkerfauna en akkerflora in verdrukking recreatie en landschap: Trage wegen niet toegankelijk of in onbruik Trage wegen vormen geen netwerk Archeologie: Site onbeschermd en bedreigd Mobiliteit Sluikverkeer Gevaarlijke of geen fietsverbindingen
Mogelijkheden met ruilverkavelingLandbouw: Percelen bij elkaar en dicht bij bedrijfszetel Regelmatige vorm, ploegbaar parallel aan helling Trage wegen door akkers krijgen nieuw tracé Erosiebestrijdingsmaatregelen, erosiestroken Percelen toegankelijk via openbaar domein Eigendom: Bundeling van eigendommen Ontsluiting via openbaar domein Water: Buffering van waterloop Natuurlijke waterbuffering Natuur: Versterken en ontsnipperen natuurkernen Bufferen natuurkernen en beek Stroken voor akkerfauna en akkerflora recreatie en landschap: Wandelwegen weer openstellen Logisch netwerk Archeologie: Site beschermd, Informatievoorziening over archeologische geschiedenis Mobiliteit Barrière voor doorgaand autoverkeer waar nodig Nieuwe vrijliggende fietsverbindingen
Mogelijkheden met ruilverkavelingLandbouw: Percelen bij elkaar en dicht bij bedrijfszetel Regelmatige vorm, ploegbaar parallel aan helling Trage wegen door akkers krijgen nieuw tracé Erosiebestrijdingsmaatregelen, erosiestroken Percelen toegankelijk via openbaar domein Eigendom: Bundeling van eigendommen Ontsluiting via openbaar domein Water: Buffering van waterloop Natuurlijke waterbuffering Natuur: Versterken en ontsnipperen natuurkernen Bufferen natuurkernen en beek Stroken voor akkerfauna en akkerflora recreatie en landschap: Wandelwegen weer openstellen Logisch netwerk Archeologie: Site beschermd, Informatievoorziening over archeologische geschiedenis Mobiliteit Barrière voor doorgaand autoverkeer waar nodig Nieuwe vrijliggende fietsverbindingen
Instrumenten van grondbeleid Instrumenten van grondbeleid
Recht van voorkoop Opbouw van grondbank
Aankoop in de minne
Onteigening
Tijdelijk gebruik
Ruilen Ruilverkavelen
Herverkaveling
Over-bedelen (meer ná in ruil voor geld) Onder-bedelen (minder ná in ruil voor geld) Afhouding van het totaal (voor openbaar nut)
Aanpassen openbaar domein
Vestigen en afschaffen erfdienstbaarheden
Overdragen aan overheden
Vandaag staat ruilverkaveling voor: • Eigentijdse inrichting van het platteland, • met landbouw als centrale gebruiker, • maar met evenwaardige aandacht voor landschap, natuur, water, milieu, erfgoed, recreatie en leefkwaliteit, • Met veel ruimte voor participatie: formele inspraakmomenten, informeel overleg en dialoog, • Op maat en op vraag van partners. Zéér “krachtig” instrument maar proces van planvorming cruciaal ! Intensief open proces van cyclisch evaluerend integraal planontwerp Integraal plan, alle buitengebied thema’s, focus op win-win.
2
Lessen uit Landinrichting. (1.0)
Over schaal en integratie
Landinrichting: Gebiedsgericht en projectmatig invulling geven aan omgevingsbeleid.
Per definitie een afstemmingsinstrument (met subsidie als smeermiddel) Samenwerking van partners essentieel: Publiek / privaat, # bestuursniveaus (gemeente, provincie, Vlaamse administraties) -
Gelijkwaardigheid Consensusmodel Onderhandelen en overleg Strategisch acties Financiering samen brengen
Zowel inhoudelijke integratie (maatregelen), als organisatorisch (programma’s afstemmen en budgetten samen brengen)
Geïntegreerde projecten: deel van agenda laten bepalen door anderen “Iedereen pleit voor geïntegreerde projecten, maar niemand wil geïntegreerd worden”
Hoe dan wel ?
Ruimte samen meervoudige betekenis geven • • • • • •
Klein beginnen (quick-wins) Vertrouwen winnen Strategisch werken Inspireren en mobiliserende oplossingen aanreiken Gedeelde winsten duidelijk maken Financiën en instrumenten hierrond samen brengen Samen een coherent verhaal schrijven
Strategische ingrepen in groter geheel: Openruimte netwerk Woluwebekken
Strategisch werken: Openruimte netwerk Woluwebekken: Beekstraat Partners: Wezembeek-Oppem Provincie Vlaams-Brabant VMM Aquafin Vivaqua Intercommunale Woluwe ANB Bewoners
Strategisch werken: Openruimte netwerk Woluwebekken: Beekstraat Steriel belevingsloos park
complexe ondergrond (collector, leidingen, stort, grondwater)
Strategisch werken: Openruimte netwerk Woluwebekken: Beekstraat Inspireren en mobiliserende oplossingen aanreiken: kijk, het kan !
Strategisch werken: Openruimte netwerk Woluwebekken: Open ruimte toegankelijk maken, zachte mobiliteit op # schalen: bv. fietsnetwerk Partners: Zaventem Machelen Prov. Vlaams-Brabant Brussels gewest Stad Brussel Bedrijven Pro Natura Vivaqua Defensie Landbouwers Bewoners
Strategisch werken: Openruimte netwerk Woluwebekken
Strategisch werken: Openruimte netwerk Woluwebekken Zomaar een vrijdagmiddag…
Strategisch werken: Openruimte netwerk Woluwebekken: Restruimte krijgt betekenis en wordt kernruimte i.p.v. rand Strava global heatmap
Centraal idee: Open ruimte
- meervoudige betekenis geven - toegankelijk maken en verbinden
Is opschalen van deze aanpak mogelijk ? In open ruimte projecten ? Gelinkt aan grote investeringsprojecten ? ? Geïntegreerd in grote investeringsprojecten ?
In open ruimte projecten ?
Gelinkt aan grote investeringsprojecten ?
Verplichte flankerende maatregelen A11 • (Beschermde) natuurwaarden • Noodzakelijke natuurcompensaties SBZ.
• Landbouwgebruik • Verlies aan oppervlakte • Versnippering • Bereikbaarheid van percelen
• Landschappelijke inpassing en buffering
Mogelijkheid tot creëren meerwaarde voor de omgeving
Eerst gebruiksruil gronden
- vrijmaken van het tracé - percelen van één landbouwbedrijf langs 1 kant van het tracé leggen - Versterking landbouwuitbating
Probleemoplossend Quick win
Meerwaarde bieden: Buffer tussen Dudzele dorp en A11 / haven van Zeebrugge Van “buffer” naar belevingsruimte: • Buffer wordt “Cathemgoed” • Multifunctionele invulling ontworpen samen met de bewoners
Gedeelde verantwoordelijkheden voor financiering en uitvoering AMT / AWV / MBZ (haven) / Stad Brugge / VLM / …
Geïntegreerd in grote investeringsprojecten ? A11 = vertrekkend vanuit verplichting Knelpunt: te sectorale logica van grote projecten • • • • • • • •
Van bovenaf opgelegd Te weinig communicatie, geen participatie Gevoel als bewoner niet betrokken te zijn Problemen draagvlak Nimby reactie Echter: de meeste burgers zijn vandaag ‘wakkere burgers’ Projecten botsen op grenzen: wettelijk, bestuurlijk Sneller wordt trager
Sectoradministraties moeten verder kunnen kijken dan hun kerntaken: In de nevelstad werken sectorale oplossingen niet meer.
“Sneller door beter” als alternatief Bv. In de Rand: R0? Reconversie Vilvoorde/Machelen? Verbreden Kanaal ?,…
3
Lessen uit Landinrichting. (2.0)
(Over instrumenten)
Topwoord in beleidsnota: Instrumenten / Instrumentarium : 71x !
Daarom –voor we weer aan nieuwe instrumenten beginnen timmeren- nog even over :
Nieuw decreet Landinrichting, operationeel sinds november 2014 ! Landinrichting blijft een afstemmingsinstrument + Instrumentenkoffer met set van nieuwe uitvoeringsinstrumenten
inrichting
beheer
Inrichtingswerken Inrichtingswerken uit kracht van wet
Vestigen van erfdienstbaarheden tot openbaar nut
Vergoeding voor waardeverlies van gronden
Verwerving En grondmobiliteit
andere Lokale grondenbanken (incl. vergoedingen)
Vrijwillige bedrijfsverplaatsing, bedrijfsreconversie en bedrijfsstopzetting
Koopplicht
Beheerovereenkomsten
Verwerving
Projectmatig recht van voorkoop
Dienstenvergoeding
Vrijwillige herverkaveling Herverkaveling uit kracht van wet Gebruiksruil Herverkaveling uit kracht van wet met planologische ruil
Bijvoorbeeld: Herverkaveling met planologische ruil. Eigendom ruilen met herverkaveling uit kracht van wet.
+
Bestemmingen Veranderen via RUP
Inbreng
toedeling
4
Conclusies ? Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. (maar is dat wel zo ?)
Conclusies: Er zijn al véél instrumenten: • oproep tot wetgevingspauze en aan de slag gaan.
Samenwerken is belangrijk, sectordenken en –projecten doorbreken • erkennen dat élk project in Vlaanderen en nog meer in de stadrand een geïntegreerd project moét zijn. • geïntegreerde benadering als kerntaak van elke sector.
Integrerende planvorming en –projectwerken is hiervoor noodzakelijk • “Breeddenkers” bij elke sectoradministratie nodig. • Sterke trekkers voor deze nieuwe integrerende projecten (“Pool ?”).
Sofie Deberdt Samenhuizen VZW
Hein Lapauw Stad Ieper
Duurzame wijk “De Vloei” Ieper 20 november 2014 Hein Lapauw
Situering projectgebied
Studiegebied 10 ha Min. 25 woningen per ha 25 % sociale woningen Sociale mix: - stad Ieper 59% - Ons Onderdak 14% - privé-promotor 14% - wvi 13% Ligywijk Woonwijken Hovelandstraat
Situering projectgebied
hist. centrum
Meenseweg
Zonnebeekseweg
Situering projectgebied
Sociale Woonwijken Hovelandstraat
Actieve hoeve
Trapveldje Wederopbouw hoeve
Koerierspad Vervallen hoeve
Poel
Ligywijk (tuinwijk)
Ontwerpend onderzoek 2006
Samenwerkingsovereenkomst 2008 Stad Ieper, HVM ‘Ons Onderdak’, wvi, provincie 3 doelstellingen: • Realisatie van een duurzame stadsuitbreiding te Ieper • Het begrip duurzame (steden)bouw concretiseren, sensibiliseren en een draagvlak creëren • Ervaringen en leeraspecten bundelen als richtlijn voor toekomstige projecten
Duurzame ontwikkeling VN-conferentie 1987, Brundtland, rapport ‘Our common Future’ ‘Een ontwikkeling die voorziet in de behoefte van de huidige generatie zonder daarmee voor de toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien’ Ontwikkelingen zijn duurzaam als ze bijdragen tot een evenwicht tussen: Sociale rechtvaardigheid - gezondheid - toegankelijkheid - leefbaarheid - sociale samenhang
People
- veiligheid
Ecologisch evenwicht - ruimtegebruik - energie Economische groei
- water - materiaal
Planet
Profit
- welvaart/winst - afstemming vraag/aanbod
- natuur/landschap /groen
- betaalbaarheid
Proces
- functievermenging
Bestuurlijke kwaliteit
- uitstraling
- integratie in proces - participatie
Straat met langzaam autoverkeer
erfwegje
Vertaling ambities plan
Ambities → concepten/ontwikkelingsplan ➥ Verkavelingsplan/RUP ➥ Beeldkwaliteitsplan Onderzoeken − Bestaande toestand − Woonwensen − Collectief beheer − Workshop
Voorbereidende workshops
Externe deskundigen Vibe vzw BAS Eric Rombaut Welzijnsraad Samenlevingsopbouw WestVlaanderen En andere experten
Masterplan - Water en reliëf geven vorm aan tuin en plein • Reliëf: 4,60 m hoogteverschil Z naar N • Concept van 4 ‘trappen’ • Water als ruimtelijke kwaliteit voor de wijk
Binnenzijde bouwblok: verzamelen overloop regenwater (in wadi, gracht…)
Ruimte - gebundeld parkeren Ruimteverslindend: ieder op z’n kavel
Ruimtewinst: gebundeld 25 m² / auto in parkeerhaven 12,5 m² (1,5 p/woning) 5 m breed openbaar domein (2,5 x 10: 25 m² per woning): 18 m² garage (6x3 m) 15 m² oprit (5x3 m) 9 m breed openbaar domein (4,5 x 10: 45 m² per woning): Totaal nodig: 78 m²/woning
Nodig: 62,5 m²/woning Winst: 15,5 m² per woning + erfwegen zijn interessanter als speelruimte, als voetgangersverbinding + Woning gezonder en energiezuiniger + tuin en woning netto beter benutbaar
Gedeelde tuinen
Energiestudie en waterstudie • • • • •
E40 Geen gasnet Warmtepompen ESCO Openbare verlichting
• Hemelwater bovengronds afvoeren • Voldoende buffer op eigen terrein • Onderzoek naar te bufferen hoeveelheden neerslag, rekening houdend met klimaatwijziging, en wijze waarop dit in het project kan gebeuren
Verkavelingsplan - verdeelplan Kwaliteit woningen
Communicatieplan Diverse doelgroepen / instrumenten
68 | dd.MM.yyyy - © 2009 Ieper
Timing Start infrastructuurwerken juli 2014
Nieuwe vormen van samenwerkingen Ambitienota bepalen de duurzaamheid van de wijk Ambities stand gehouden Tuindelen Groen/blauw netwerk met ruimte voor ontmoeting, sport en spel Ambities verhoogd E-peil Water volledig bovengronds en klimaatbestendig Ambities verlaagd Autovrij is autoluw geworden Collectief parkeren beperkt tot 30 %
Nieuwe vormen van samenwerkingen (2) Samenwerkingsovereenkomst (Provincie, Ons Onderdak, Ieper, WVI) Projectstructuur Europees projecten Energiestudie Waterstudie Samenwerken met doelgroepen : draagvlak Website, projectbezoeken, beurs, demomaterialen, vormingen… Notarissen : verkoopakte Toetsteam VLABO VIVES : groenbeheer
Knelpunten 1 projectverantwoordelijke 1 aanspreekpunt per projectpartner Onwetendheid – nood aan informatie, veelvuldig herhalen Officiële procedures te weinig gekend Programma van eisen ontbreekt in de ambitienota van samenwerkingsovereenkomst (woonprogramma, timing en financiering) Vertragende factoren : archeologie, goedkeuringsbeslissingen van de verschillende partners, … Nood aan een overzicht van de doorlooptijd van de verschillende processen Innovatie stoot op juridische moeilijkheden Timing
Oplossingen Stad grootste eigenaar Overleg met andere duurzame wijken Voorbeelden gaan bezoeken Publicaties Communicatie Niet alleen een goed nieuwsshow brengen maar voor- en nadelen duidelijk stellen Studies en subsidies (ook van Vlaanderen) Kostprijs Onthaalpunt
Overzicht
Onvoorziene werken
magnetometersondes
Meer info : www.devloei.be of
[email protected]
Slotdebat Moderator: Johny Vansevenant Chris Steenwegen – Natuurpunt Sonja De Becker – Boerenbond Gilbert Pex – Beweging.net Steven Betz – VOKA Freekje De Vidts - UNIZO
