Heemkunde Vlaanderen
Beleidsplan 2012-2016
INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave............................................................................................... 1 Inleiding ......................................................................................................... 2 1. Missie....................................................................................................... 4 2. Omgevingsanalyse ................................................................................... 5 2.1. Gegevensverzameling .................................................................................................................. 5 2.2. Historische schets ......................................................................................................................... 7 2.3. Huidige situatie – beschrijving organisatie................................................................................. 15 2.4. De doelgroep in kaart gebracht.................................................................................................. 22 2.5. Externe omgevingsanalyse ......................................................................................................... 40 2.6. Beleidsplan 2007-2011: wat werd verwezenlijkt? ..................................................................... 42
3. Van gegevensanalyse tot doelstellingen ..................................................46 3.1. SWOT .......................................................................................................................................... 47 3.2. Beleidsopties .............................................................................................................................. 48 3.3. Strategische en operationele doelstellingen .............................................................................. 54
4. Strategische planning ..............................................................................68 4.1. Medewerkersbeleidsplan ........................................................................................................... 68 4.2. Opvolging beleidsplan en evaluatie ........................................................................................... 69
1
INLEIDING In voorliggend beleidsplan tekent Heemkunde Vlaanderen haar beleid voor de komende vijf jaren uit. Heemkunde Vlaanderen vervult een sleutelpositie in het veld van de heemkunde. Momenteel tellen Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ongeveer 449 heemkundige kringen, 364 lokale musea, 306 lokale archieven en documentatiecentra en 5 provinciale koepels voor heemkunde. Dit veld is constant in beweging en er worden nog regelmatig nieuwe verenigingen opgericht, net zoals er andere verdwijnen. Een ruwe schatting n.a.v. een statistisch onderzoek dat FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed i.s.m. Heemkunde Vlaanderen in 2010 voerde, geeft aan dat de heemkundige kringen in Vlaanderen in totaal ongeveer 133.000 leden en zowat 4.500 bestuursleden tellen. Daarnaast zijn er ook nog talrijke individuele vorsers, vrijwilligers en mensen die belang hechten aan lokale geschiedenis en volkscultuur. Dit maakt de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde tot één van de belangrijkste en meest omvangrijke cultureelerfgoedgemeenschappen in Vlaanderen. Al deze erfgoedspelers maken deel uit van het netwerk van Heemkunde Vlaanderen. Om deze cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde nog beter te vertegenwoordigen in de bestuursorganen van Heemkunde Vlaanderen, werd eind 2010 de algemene vergadering verruimd en verjongd.
Het beleidsplan 2012-2016 werd inhoudelijk en procesmatig voorbereid door een werkgroep bestaande uit een aantal leden van de raad van bestuur van Heemkunde Vlaanderen, de stafmedewerkers van Heemkunde Vlaanderen en een stafmedewerker van FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed. Dit beleidsplan betreft de derde beleidsperiode van Heemkunde Vlaanderen sinds haar oprichting in 2002. Heemkunde Vlaanderen blijft verder investeren in het kwalitatief uitbouwen van de structurele werking die de vereniging in de afgelopen beleidsperiodes heeft opgebouwd. Er werd bewust gekozen om deze reeds verankerde werking niet opnieuw te formuleren in operationele doelstellingen maar om te focussen op de kwaliteitsverbetering van de werking en op de nieuwe beleidskeuzes.
Dit beleidsplan komt tegemoet aan de vastgestelde noden en behoeften van de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde. Inspelend op de verwachtingen van haar doelgroep, is en blijft de werking geënt op vier grote clusters, met name begeleiding/ondersteuning/vorming, externe contacten en netwerking, promotie/beeldvorming van heemkunde en wetenschappelijk onderzoek en beheer en beleid. 2
In deze beleidsperiode wil Heemkunde Vlaanderen extra inzetten op methodologische publicaties, expertisedeling, ondersteuning op maat en kwaliteitsverhoging van de vorming. Een nieuw perspectief vormt het opstarten van een ondersteuningsaanbod rond erfgoedzorg en –ontsluiting voor de Vlaamse jeugdverenigingen.
Heemkunde Vlaanderen positioneert zich als een actieve speler in haar nationale en internationale netwerk en wil in deze beleidsperiode inspelen op de kansen en mogelijkheden van het Vlaamse beleid rond immaterieel cultureel erfgoed. Hierbij zal Heemkunde Vlaanderen de nodige aandacht hebben voor het herkennen, benoemen en doorgeven van dit erfgoed. Heemkunde Vlaanderen zal haar internationale netwerk verstevigen en internationale tendensen vertalen en delen met de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde.
Heemkunde Vlaanderen wil de komende vijf jaren ideeën en bouwstenen aanreiken die de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde stimuleren om een jonger en nieuwer imago van heemkunde uit te dragen. Daarbij wil Heemkunde Vlaanderen vooral sensibiliseren en nieuwe ideeën ondersteunen. Hierbij zal Heemkunde Vlaanderen de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde stimuleren om extra aandacht te hebben voor het bereiken van een meer diverse doelgroep.
In deze beleidsperiode schenken we eveneens extra aandacht aan de competentieverwerving van de medewerkers en het duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Hopelijk kan Heemkunde Vlaanderen opnieuw rekenen op een erkenning als landelijke organisatie voor volkscultuur en zo de ambitie van dit beleidsplan realiseren.
Fons Dierickx Voorzitter Raad van Bestuur
3
1. MISSIE
Heemkunde Vlaanderen is het ankerpunt voor de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Heemkunde Vlaanderen is een vereniging die heemkunde en aandacht voor lokale en regionale geschiedenis in Vlaanderen stimuleert, promoot, cultiveert, uitdiept en zichtbaar maakt en die ondersteuning, begeleiding en vorming biedt aan de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Heemkunde Vlaanderen brengt de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde samen in een netwerk en creëert zo een draagvlak voor ontmoeting, uitwisseling en expertise. Dit netwerk kan, ook via transsectorale samenwerking, een bepalende rol spelen in een maatschappelijke erkenning van het belang van erfgoed. Heemkunde Vlaanderen profileert zich eveneens binnen een Europees en internationaal kader en stimuleert mensen om cultuur en erfgoed duurzaam te hanteren als een manier om wederzijds respect en begrip in de hand te werken.
4
2. OMGEVINGSANALYSE
2.1. G EGEVENSVERZAMELING Om het voorliggende beleidsplan te redigeren werd in september 2010 een planningsteam in het leven geroepen. Dit planningsteam bestond uit vier leden van de raad van bestuur nl. Fons Dierickx (voorzitter), Paul Degraeve (penningmeester), Amand Dewaele (bestuurslid) en Ferdi Geerts (ondervoorzitter); een externe deskundige nl. Jacqueline Van Leeuwen (FARO. Vlaams Steunpunt voor cultureel 1 erfgoed ) en de vier stafmedewerkers van Heemkunde Vlaanderen nl. Eva Van Hoye (coördinator), Tijl Vereenooghe (consulent), Elke Verhoeven (consulent) en Daphné Maes (consulent/kwaliteitscoördinator). Binnen dit team werd ook een taakverdeling afgesproken met Fons Dierickx als voorzitter, Eva Van Hoye als procesverantwoordelijke/verslaggever, Daphné Maes als procesbegeleider en Jacqueline Van Leeuwen als deskundige in integrale kwaliteitszorg. Er werd een stappenplan (zie bijlage nr. 1) opgesteld met acht vergaderingen tussen begin september 2010 en midden februari 2011 waarbij het de bedoeling was een 2 uitgeschreven beleidsplan te hebben tegen begin maart 2011.
1
In de verdere tekst van dit beleidsplan wordt het steunpunt kortweg FARO genoemd. 2
vergaderingen planningsteam: 7 september 2010, 25 oktober 2010, 18 november 2010, 30 november 2010, 14 december 2010, 18 januari 2011, 27 januari 2011 en 15 februari 2011 5
Nadat de planning en de doelstelling van het planningsteam op punt stonden, werden de tijdslijn en het programmaportfolio uit het vorige beleidsplan aangevuld en aangepast aan de huidige situatie. De tijdslijn (zie hieronder en in bijlage nr. 2) geeft de belangrijkste elementen van de geschiedenis van Heemkunde Vlaanderen weer. Hieruit werden ook bepaalde lessen getrokken. In het programmaportfolio (zie bijlage nr. 3) werden de verschillende activiteiten van Heemkunde Vlaanderen gegroepeerd volgens de clusters van het beleidsplan 2007-2011. Telkens wordt aangeduid of deze activiteiten een zwakte of een sterkte zijn voor Heemkunde Vlaanderen. Op hetzelfde moment werd ook een evaluatie gemaakt van het beleidsplan 2007-2011 (zie punt 2.6.) om een zicht te krijgen op de verwezenlijkingen en eventuele pijnpunten. Vervolgens formuleerde het planningsteam door middel van brainstorming sociologische, technologische, economische en politieke kansen en bedreigingen voor de vereniging. Hiervoor werd de STEP-methode toegepast. Vooraf werd onderzoek van FARO hieromtrent doorgenomen (zoals het trendboekje en de conclusies van het scenariodenken). Op dezelfde vergadering maakte het planningsteam eveneens een netwerkanalyse waarbij door een visuele voorstelling van de stakeholders en het netwerk van een organisatie de diversiteit en de onderlinge banden met de andere organisaties geëvalueerd werden. De volgende stap was de bespreking van de interne werking van de organisatie. Hiervoor werd beroep gedaan op het 7-S- of McKinseymodel (zie punt 2.3.c.). Hierna volgden de bespreking van de bevraging van de doelgroep en een analyse van de stakeholdersbevraging. De bevraging van de doelgroep werd gepland en voorbereid door een andere werkgroep binnen Heemkunde Vlaanderen, nl. de werkgroep uitgebreide doelgroep. Die werkgroep werd reeds opgestart in 2009 (zie puntje 2.4.). Voor de statistische gegevensverzameling werd samengewerkt met het PRISMA-onderzoek van FARO en voor het bepalen van de noden en verwachtingen van de doelgroep werd op een kwalitatieve manier gegevens verzameld via de organisatie van focusgroepgesprekken en rondetafelgesprekken (met de Vlaamse Jeugdbewegingen). De stakeholdersbevraging werd gepland en uitgewerkt door het planningsteam. De stafmedewerkers namen hiervoor 17 diepte-interviews af (zie punt 2.5.a). Uit al deze voorgaande stappen werden sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen gehaald die werden samengevoegd in een uitgebreid SWOT-rooster (zie bijlage nr. 4). In het uitgebreide rooster wordt telkens vermeld waaruit de informatie werd gehaald. Het planningsteam maakte hiervan een samenvattend schema door de belangrijkste en meest voorkomende elementen te selecteren en samen te vatten. Het uiteindelijke SWOT-schema vindt men bij punt 3.1.
6
2.2. H ISTORISCHE
S CHETS
Heemkunde Vlaanderen (HV) is ontstaan in 2002 uit het Verbond voor Heemkunde, dat een halve eeuw geleden ontstond. De historische tijdslijn van het ontstaan van het Verbond voor Heemkunde tot en met de oprichting van Heemkunde Vlaanderen vindt men terug in bijlage (bijlage nr. 2). Op de volgende pagina’s wordt enkel de historische tijdslijn weergegeven van Heemkunde Vlaanderen.
Vanaf het ontstaan van Heemkunde Vlaanderen in 2002 heeft de organisatie volop ingezet op enerzijds de ondersteuning en begeleiding van de doelgroep en anderzijds op de verdeskundiging van de interne organisatie via de implementatie van integrale kwaliteitszorg en via een competentiemanagement van de medewerkers. Cruciaal in de werking van Heemkunde Vlaanderen waren de opstart en realisatie van drie projecten (Lokaal Geheugen, Pro Memorie en de Europese projecten). Hierdoor bouwde de organisatie heel wat expertise op, werd haar begeleidings- en ondersteuningsaanbod meer kwalitatief uitgebouwd en werd het netwerk uitgebreid en verstevigd. Door de instap in het cultureel-erfgoeddecreet in 2009 en de daarmee gepaard gaande verhoging van de structurele werkingsmiddelen kon Heemkunde Vlaanderen de opgebouwde kennis en expertise via de projectwerking dan ook verankeren in de structurele werking. 7
16/02/02
-HV wordt opgericht. In de buitengewone algemene vergadering van de vereniging wordt eenparig besloten de statuten te wijzigen met andere samenstelling van de algemene vergadering en de raad van bestuur, alsook tot wijziging van de naam van de vereniging in “Heemkunde Vlaanderen vzw”. Zo zijn alle provincies er terug bij betrokken. -Fons Dierickx wordt voorzitter.
2002
-HV verkrijgt 86 800 euro subsidies van de Vlaamse Gemeenschap in het kader van het decreet volkscultuur. -HV kan zo twee personeelsleden betalen: een administratieve medewerker (werd behouden) en een deeltijds coördinator (vanaf april 2002). -HV maakt een duidelijk stappenplan voor het jaar 2003 en drukt de wens uit een hernieuwd beleidsplan op te stellen. HV wil zich profileren als eigentijdse koepelvereniging voor heemkunde die duidelijk weet wat ze wil en waar ze precies voor staat. -HV maakt een website aan en organiseert vanaf nu jaarlijks de heemdag.
2003
-HV sluit een bijkomende overeenkomst af met de Vlaamse Gemeenschap en krijgt in januari 2003 60 000 euro extra subsidies (dankzij actieplan en rapport alpha). -HV geeft een voltijds contract aan de coördinator en werft een derde persoon aan als consulent (vanaf juli 2003) om de heemkundige kringen te ondersteunen. Ze gaan de uitdaging van de IKZ aan en werken hiervoor samen met het VCV en Kwasimodo. -HV overkoepelt nu +/- 350 heemkundige kringen, verdeeld over de 5 provincies. HV geeft naast Ons Heem ook de Binnenkrant uit. -Overeenkomst om de lokale heemkundige tijdschriften over te brengen naar de SBA. -vzw-studiedagen i.s.m. VCV. -HV werkt vanaf nu mee aan de Nacht van de geschiedenis (Davidsfonds).
2004
-Dankzij de ondersteuning van het VCV dient HV het project ‘Horen, zien en ontsluiten’ in bij de Vlaamse Gemeenschap om een lessenreeks i.v.m. audiovisueel archief te organiseren voor het volksculturele veld. Dit is een samenwerkingsproject van de koepelorganisaties in het volksculturele veld. Een halftijdse projectmedewerker werkt 6 maanden op dit project. -Publicatie van het boek ‘Beelden in de straat … zij vertellen hun verhaal. Kleine monumenten in Oost-Vlaanderen’. -HV krijgt subsidies van de KBS voor het project ‘Koplopers gezocht. Leiderschap groeit in heemkundige kringen’. De bedoeling is aanwezige leiderschapskwaliteiten te detecteren. 8
-HV participeert aan de gegroepeerde activiteit van het volksculturele veld op de Cultuurmarkt. -De voorzitter, Fons Dierickx, krijgt de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor de Vrijwilliger. -HV krijgt nieuwe statuten en een nieuw huishoudelijk reglement in overeenstemming met de nieuwe vzw-wetgeving en de hernieuwde heemkundige werking. De doelgroep van HV bestaat nu uit 470 heemkundige kringen, 5 provinciale koepels, 129 heemkundige musea en individuele vorsers en mensen die belang hechten aan de geschiedenis en volkscultuur van hun eigen regio. 2005
-HV neemt deel aan Villa Futura, het onderwijsproject van het volksculturele veld ter gelegenheid van de erfgoeddag. HV is partner bij het indienen van het driejarig project. -HV krijgt subsidies voor de eerste fase van het driejarig project ‘Pro memorie: een eerstelijns helpdesk voor archief- en documentatiebeheerders in erfgoedverenigingen & promemorie.be: het virtueel ‘historisch archief van de cultuur van alledag’ en kan hierdoor een halftijdse projectmedewerker aanwerven gedurende 9 maanden. Dit is een samenwerkingsproject met alle organisaties binnen het volksculturele veld die een archiefcollectie hebben dat ondersteund wordt door het VCV. -Het project ‘Het lokale erfgoed als geheugen voor de lokale samenleving. Voorbereidingstraject/studieronde met het oog op het toekomstproject ondersteuning heemkundige/volkskundige musea en collectiebeheerders’ wordt eveneens goedgekeurd waardoor HV een voltijdse projectmedewerker kan aanwerven gedurende 9 maanden. Dit is een samenwerkingsproject met de provinciale museumconsulenten, de provinciale ambtenaren verantwoordelijk voor de historische sector, Volkskunde Vlaanderen, het VCV en Culturele Biografie Vlaanderen. -Ook het project ‘Wij willen weten wat jullie willen. Van Portoroz via ste Straatsburg en Brussel tot de erfgoedverenigingen in Vlaanderen: 21 eeuwse dialoog en ontwikkeling van een geactualiseerd vertoog’ wordt gehonoreerd. Dit is een project van HV, VCV en VCM-Contactforum voor Erfgoedverenigingen. Er wordt ook een voltijds projectmedewerker aangeworven voor zes maanden. -Rondetafelgesprekken ‘Koplopers gezocht. Leiderschap groeit in heemkundige kringen!’ i.s.m. VCV en Kwasimodo. -Studiedag i.v.m. erfgoedverenigingen in Europa i.s.m. VCV en VCM. -Werkwinkels ‘Onderhandelen met de lokale overheid’ i.s.m. VCV.
2006
-Cursussen ‘Sprekend *zw+erfgoed! Heemkundige kringen en mondelinge geschiedenis’ i.s.m. VCV.
9
-Werkwinkels ‘Koplopers gezocht II Leren organiseren en coördineren in heemkundige kringen’ i.s.m. Kwasimodo. -Het project ‘Van erfgoedverenigingen.vl(aanderen) naar erfgoedverenigingen.eu(ropa). Naar een ontwikkelingsgerichte mapping vanuit een Vlaams samenwerkingsplatform rond erfgoedverenigingen. Hoe realiseren wij participatie en inspraak in Europa?’, een project van HV, VCV en VCM wordt goedgekeurd. Een voltijdse projectmedewerker werkt vanaf begin juni 2006 twaalf maanden op dit project. -Publicatie rapport vergelijking objectregistratieprogramma’s ‘In eigen beheer’ binnen het project ‘Het lokale erfgoed als geheugen voor de lokale samenleving. -Fase II van het project ‘Pro Memorie’ wordt goedgekeurd. Een voltijdse projectmedewerker begint in juli 2006 met een contract van een jaar. Publicatie brochure ‘Aan de slag met archief en documentatie’ - Het project ‘Lokaal Geheugen. Het lokale erfgoed als geheugen voor de lokale samenleving’ wordt gehonoreerd. Dit is een samenwerkingsproject met de provinciale museumconsulenten, de provinciale ambtenaren verantwoordelijk voor de historische sector, Volkskunde Vlaanderen, het VCV en Culturele Biografie Vlaanderen. Een voltijdse projectmedewerker werkt vanaf 1 augustus twaalf maanden aan dit project. Cursus in de vier provincies ‘Weet wat je in huis hebt’ (nov-dec 2006) -Lancering website www.helpdesklokaalerfgoed.be -Partnerschappen voor verschillende projecten o.a. ijzerzandsteengroeves van het Hageland, DVD-filmwedstrijd ‘Het Gouden Hamertje’, Mijn Waterweg. 2007
-HV tekent een nieuwe beheersovereenkomst met de Vlaamse Gemeenschap op basis van het beleidsplan 2007-2011 waardoor HV nu 190 000 € subsidies verkrijgt. -Fase III van het project ‘Pro Memorie’ wordt goedgekeurd. De voltijds projectmedewerker krijgt in juli 2007 terug een contract van een jaar. Cursusreeks ‘Aan de slag met archief en documentatie’ (vijf lessen) vindt plaats in Ieper en een cursusreeks vindt plaats op diverse locaties. -Fase II van het project ‘Lokaal geheugen’ wordt goedgekeurd. De voltijds projectmedewerker kan aanblijven tot 31 juli 2008. Drie cursussen telkens in de vijf provincies: ‘Weet wat je waard bent’ (februari 2007), ‘Samen werk, samen sterk’ (mei 2007), ‘Lang leve je collectie agrarisch erfgoed’ (november 2007) alsook nog cursusreeks ‘Weet wat je in huis hebt’ in Antwerpen (maart 2007). Opstart 7 proeftuinen i.v.m. toekomstige cursusonderwerpen. -Lancering registratiewebsite www.heritage-organisations.eu binnen het project ‘Van erfgoedverenigingen.vl(aanderen) naar 10
erfgoedverenigingen.eu(ropa).’ -Het project ‘De definitieve sprong naar Europa. Van www.heritageorganisations.eu tot de ‘Second European Conference on the role of Voluntary Organisations in the Field of Cultural Heritage’. Netwerkopbouw, reflectie en concrete participatie binnen een Vlaams-Europees samenwerkingsproject rond erfgoed’ een project van HV, VCV en VCM wordt goedgekeurd. Een voltijdse projectmedewerker werkt vanaf begin juni 2007 twaalf maanden op dit project. -Lancering website www.sprekerslijst.be. -Partnerschappen voor verschillende projecten o.a. Chiro 75, het ABC van de Demervallei, … 2008
-Werkwinkels ‘Zet je activiteit in de kijker! Hoe bondig en boeiend communiceren’ i.s.m. Erfgoeddag in 3 provincies. -Erfgoeddagactiviteit film ‘Een vroegtijdige symbiose’ i.s.m. Erfgoedcel Mechelen, dienst diversiteit van de stad Mechelen en de Mechelse filmclub. -Studiedag ‘Zuurvrije Samenwerking binnen het project ‘Pro memorie’ op 16 april 2008. Cursusreeksen ‘Aan de slag met archief en documentatie’ in Sint-Truiden, Kortrijk, het Meetjesland en Gent (voor Doven i.s.m. Fevlado-Diversus). Rapport onderzoek naar inventarisatieprogramma’s voor archief en documentatie. -Fase III van het project ‘Lokaal geheugen’ wordt goedgekeurd. Er kan een voltijds projectmedewerker aanblijven tot 31 juli 2009. Drie cursussen telkens in de vijf provincies: ‘Lang leve je collectie textiel’ (februari 2008), ‘Komt dat horen’ (mei 2008), ‘Prettig. Pittig … Prachtig’ (november 2008). -Het project ‘Heritage care through active citizenship, and vice versa’ een project van HV, FARO en VCM met verschillende Europese partners wordt goedgekeurd. -Partnerschappen voor verschillende projecten die al in vorige jaren werden opgestart.
2009
-HV tekent een nieuwe beheersovereenkomst met de Vlaamse Gemeenschap op basis van het Addenddum op het beleidsplan 2007-2011 waardoor HV binnen het nieuwe cultureel-erfgoeddecreet gesubsidieerd wordt. De jaarlijkse structurele werkingsmiddelen worden verhoogd naar 340 000 €. De doelgroep wordt uitgebreid met alle lokale musea en lokale archief- en documentatiecentra i.v.m. het beheer en de ontsluiting van de collectie. -Nieuwe website voor HV aangepast aan web 2.0. opgemaakt door eigen personeelslid. 11
-Herhaling cursussen ‘Zet je activiteit in de kijker. Hoe bondig en boeiend communiceren?’ op drie locaties i.s.m. erfgoedcellen of cultuurdienst. -Cursusreeks ‘Aan de slag met archief en documentatie’ in Aartselaar en Alsemberg (november en december 2009). -Regionale cursussen‘Taal of tongval? Dialectzorg in Vlaanderen tussen taalpolitiek en erfgoedbeleid’ in Limburg en Oost-Vlaanderen (december 2009). -‘European Conference on Civil Society Organisations active in the Field of Heritage’ op 23-24 maart 2009 in Mechelen binnen het project ‘Heritage care through active citizenship’. -Studiedag ‘Lokaal geheugen en (n)u!? Overzicht van drie jaar projectwerking rond de ondersteuning van lokale collecties’ op 20 juni 2009 in Sint-Niklaas. Twee regionale cursusreeksen in vijf provincies: ‘Van product tot publiek. Over marketing en promotie’ (februari 2009) en ‘In alle maten en kleuren. Op weg naar meer diversiteit in je organisatie’ (mei 2009). -Dankzij de verhoging van de structurele middelen worden twee extra consulenten in dienst genomen. Heemkunde Vlaanderen beschikt nu over een team met drie consulenten. -Partnerschappen voor verschillende projecten o.a. ‘Staat het dorpsverhaal op spel’. 2010
-Cursusreeks ‘Aan de slag met archief en documentatie’ in Gistel (april-mei 2010) en Overpelt (oktober-november 2010). -Achtdelige cursusreeks paleografie in Berlare (mei-juni 2010). -Regionale werkwinkels ‘Persaandacht gevraagd! Omgaan met de pers voor lokale erfgoedverenigingen’ in 5 provincies (februari-maart 2010). -Regionale cursussen ‘Taal of tongval? Dialectzorg in Vlaanderen tussen taalpolitiek en erfgoedbeleid’ in West-Vlaanderen en Brussel (januarifebruari 2010). -Regionale werkwinkels ‘Heemkunde en Archiefbank’ (september-november 2010) in Veurne, Roeselare, Asse, Gent en Neerpelt. -Regionale cursussen ‘Digitaliseren en digitaal archiveren’ (novemberdecember 2010) in vijf provincies. -Cursusreeks ‘Hoe schrijf ik een historisch verantwoorde tekst? Van Wezen tot Wafelijzers: Staten van goed als bron voor je historisch artikel.’ in Drongen (november 2010). -Cursusreeks erfgoededucatie ‘Erfgoed op maat van kinderen?!’ in Zutendaal (december 2010).
12
-Regionale cursussen ‘Ook op zoek naar witte raven? Vrijwilligers rekruteren voor lokale erfgoedverenigingen’ in Vlaams-Brabant en Antwerpen (november-december 2010). - Publicatie van het boek ‘Beelden in de straat. Kleine monumenten in Vlaams-Brabant’. -Vanaf 1 maart t.e.m. 6 juli beschikt HV over een vrijwillige medewerker voor de voorbereiding van de Europese conferentie. -Europese conferentie ‘Civil Society and Heritage 2010’ op 5-6 juli 2010 in Mechelen. -Vanaf 1 september wordt aan de vrijwillige medewerker een contract aangeboden als ondersteunend en administratief medewerker (0,5 VTE). -Partnerschappen voor verschillende projecten die al in vorige jaren werden opgestart. - In september 2010 wordt een nieuwe redactieraad aangesteld en een hoofdredacteur voor het nieuwe tijdschrift (lancering eerste nummer midden november 2011). -Op 14 december wordt de algemene vergadering uitgebreid met vertegenwoordigers uit de volledige doelgroep. De algemene vergadering bestaat vanaf dan uit 42 leden. -Op 14 december wordt een nieuwe raad van bestuur geïnstalleerd aangezien de mandaten van bijna alle bestuursleden ten einde waren. De raad van bestuur bestaat vanaf dan uit 7 leden; voorzitter: Fons Dierickx, ondervoorzitter: Ferdi Geerts, secretaris: Nico Wouters en penningmeester: Paul Degraeve. 2011
-De tewerkstellingsbreuk van de ondersteunend en administratief medewerker wordt opgetrokken van 50% naar 80%, dit omdat één consulent vanaf 1 januari 2011 van een tewerkstellingsbreuk van 100% naar 80% gaat en er daardoor middelen vrijkomen. -Regionale cursusreeks ‘Hoe schrijf ik een historisch verantwoorde tekst’ in Dadizele (januari 2011), Halle (maart 2011), Hasselt (mei 2011) en Lint (oktober/november 2011). -Cursusreek erfgoededucatie ‘Lokaal erfgoed op maat van kinderen?!’ in Waasmunster (maart/april 2011) en Kontich (april/mei 2011). - Cursusreeks ‘Aan de slag met archief en documentatie. Cursusreeks over archief- en documentatiebeheer voor de lokale erfgoedhouder’ in Gent (maart/april 2011).
13
LESSEN UIT HET VERLED EN: ELEMENTEN VAN STABILITEIT EN GROEI:
sterke persoonlijkheden als voorzitter
een actief bestuur dat goed samenwerkt met actieve personeelsleden
unieke dingen kunnen aanbieden
goede contacten met de basis onderhouden
tijdig verschijnen van de verschillende communicatiekanalen
samenwerkingsverbanden maken het mogelijk extra middelen te genereren en een oplossing te vinden voor gemeenschappelijke problemen
verhoging van de structurele werkingsmiddelen
uitbreiding van de doelgroep
samenwerking met het brede erfgoedveld en belendende sectoren rond erfgoed
ruimere, goede communicatie via diverse kanalen naar een breder publiek toe
werking rond specifieke thema’s zorgt voor een verhoogde bewustwording rond die thema’s
LESSEN UIT HET VERLEDEN: TERUGKERENDE ELEMENT EN DIE OORZAAK ZIJN VAN INSTABILITEIT:
ongelijkheid in subsidies van de provincies aan de provinciale koepels en lokale kringen
wijze van overkoepeling van de kringen: angst van provinciale koepels dat ze gepasseerd worden
de werking van de provinciale koepels is niet overal gelijk
snel evoluerende landschap in de erfgoedsector geeft moeilijkheden bij cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde
snel evoluerende politieke landschap en de financiële crisis
spanningsveld tussen ‘professionelen’/betaalde krachten en vrijwilligers
de verwachte professionalisering van de vrijwilligers
evolutie in het vrijwilligersengagement
de leeftijd van de vrijwilligers: problemen opvolging van de oude generatie
gebrekkige afstemming van de taak van de provinciale koepels en Heemkunde Vlaanderen
14
2.3. H UIDIGE A)
SITUATIE
–
BESCHRIJVING ORGANIS ATIE
BESTUUR EN BELEID VAN DE ORGANISATIE
Op 14 december 2010 heeft Heemkunde Vlaanderen haar algemene vergadering uitgebreid om een betere vertegenwoordiging vanuit haar doelgroep in de algemene vergadering te hebben. Hiertoe verspreidde Heemkunde Vlaanderen een open oproep bij haar doelgroep, waarop niet minder dan 20 kandidaturen binnenkwamen. Alle 20 kandidaten werden door de algemene vergadering als lid van de vereniging aanvaard. De vernieuwde algemene vergadering vormt hierdoor een ideale groep: vertegenwoordigers vanuit de basis, vanuit aanverwante verenigingen, jonge mensen, vrouwelijke kandidaten en met een mooie geografische spreiding over heel Vlaanderen.
Sinds 14 december 2010 bestaat de algemene vergadering uit:
Fons Dierickx (voorzitter): bestuurslid Heemkunde Oost-Vlaanderen en secretaris-redactiesecretaris Heemkundige Kring De Faluintjes (Baardegem, Herdersem, Meldert en Moorsel)
Ferdi Geerts (ondervoorzitter): bestuurslid Heemkunde Limburg en Erfgoed Lommel
Nico Wouters (secretaris): afdelingshoofd erfgoedontwikkeling stad Mechelen en Universiteit Antwerpen – Onderzoeksgroep politieke geschiedenis
Paul Degraeve (penningmeester): bestuurslid Heemkunde Vlaams-Brabant en Heemkundige Kring Ter Ham (Steenokkerzeel)
Rob Bartholomees: bestuurslid Heemkundige Kring Tervuren
Lut Bavay: bestuurslid Heemkundige Kring Erpe-Mere
René Beyst: bestuurslid Heemkunde Gouw Antwerpen en voorzitter Heemkundige Kring Aartselaar
Willy Brône: bestuurslid Heemkunde Limburg en Geschied- en Oudheidkundig Genootschap Riemst
Frank Coene: bestuurslid Heemkunde Oost-Vlaanderen
Geertje Cools: werkgroep erfgoed en Vlaamse jeugdbewegingen
Stefaan Crick: bestuurslid Heemkunde Gouw Antwerpen en voorzitter Jacques Baron le Roy Genootschap
Bert De Smet: stafmedewerker Davidsfonds en bestuurslid Heemkundige Kring Juliaan Claerhout (Wielsbeke) en vzw André Demedtshuis 15
Amand Dewaele: externe specialist integrale kwaliteitszorg
Dirk Gorrebeeck: lid Heemkundige Kring Wissekerke (Kruibeke) en lid algemene vergadering Bibliotheca Wasiana
Jos Gysels: directeur Natuurpunt Educatie
Filip Hooghe: bestuurslid Vereniging voor Heemkunde in Klein-Brabant
Rudy Janssens: bestuurslid Heemkunde Vlaams-Brabant en Holsbeekse Werkgroep Heemkunde
Raymond Lambie: voorzitter Heemkunde Limburg en voorzitter Geschieden Heemkundige Kring Zutendaal
Dirk Meeussen: Historische Gidsen Edegem
Alida Minnes: bestuurslid Heemkunde Vlaams-Brabant en Heemkundige Kring De Semse
Jorijn Neyrinck: stafmedewerker Tapis Plein vzw
Rombout Nijssen: bestuurslid Heemkunde Limburg en Heemkunde Nieuwerkerken
André Roels: bestuurslid Heemkunde Oost-Vlaanderen en voorzitter Heemkundige Kring ’t Sireentje (Waasmunster)
Erik Royackers: bestuurslid Heemkundige Kring Bilisium (Bilzen), Heemkundige Kring Wiosello (Veldwezelt-Lanaken) en Geschied- en Oudheidkundig Genootschap Riemst
Maria Rütten: bestuurslid Heemkunde Vlaams-Brabant en Erfgoedhuis Kortenberg
Robert Ruys: voorzitter Heemkunde Oost-Vlaanderen en bestuurslid Heemkundige Kring Wichelen
Didier Stragier: bestuurslid Heemkunde West-Vlaanderen en Heemkundige Kring Wibilinga (Wevelgem)
Ewald Vancoppenolle: bestuurslid Heemkunde West-Vlaanderen en bestuurslid Heemkundige Kring Maurits Van Coppenolle (Brugge)
André Van Bossche: voorzitter Heemkundige Kring Osschaert (Hamme) en conservator archeologisch museum Van Bogaert-Wauters
Staf Van den Bergh: bestuurslid Steunpunt Levend Erfgoed
Karel van den Bossche: voorzitter Heemkunde Gouw Antwerpen en conservator Centrum voor Molinologie, Molenmuseum (Sint-Amands)
Marc Van den Cloot: bestuurslid Heemkundige Kring Malle, voorzitter Domein de Renesse vzw, voorzitter VVF-regionale afdeling Kempen en provinciale afdeling Antwerpen 16
Wim Van der Elst: voorzitter Heemkundige Kring LACA (Laken), voorzitter AMVB (Archief en Museum voor het Vlaams Leven te Brussel) en bestuurslid ADVN (Archief en Documentatie van het Vlaams-Nationalisme)
Donald Vandecandelaere: stafmedewerker Familiekunde Vlaanderen, bestuurslid Heemkundige Kring Antonius Sanderus (Staden) en erfgoedcel TERF
Colette Vanderbeken: secretaris Heemkundige Kring De Semse (Zemst)
Jeroen Vandromme: bestuurslid Heemkundige Kring Hosschius (Merkem)
Leonard Vanheesbeke: bestuurslid Heemkunde West-Vlaanderen en medewerker Heemkundige Kring Wibilinga (Wevelgem)
Aline Verbeeck: stafmedewerker erfgoedcel TERF
Jozef Verckens: bestuurslid Heemkunde Gouw Antwerpen en voorzitter Heemkundige Kring De Drie Rozen (’s-Gravenwezel)
Harry Vermeir: bestuurslid Heemkunde Gouw Antwerpen
Frans Verstrepen: lid Hoge Gildenraad der Kempen, hoofdman SintJorisgilde te Herselt en ondervoorzitter Verbroedering van Midden en Zuiderkempen
Paul Wyckmans: bestuurslid Koninklijke Kring voor Heemkunde van Kontich
De algemene vergadering komt jaarlijks minimaal twee keer samen: voor de goedkeuring van het jaarplan en de begroting, en voor de goedkeuring van het jaarverslag en de financiële jaarafrekening. Vanaf 14 december 2010 bestaat de raad van bestuur uit: Fons Dierickx (voorzitter), Ferdi Geerts (ondervoorzitter), Nico Wouters (secretaris), Paul Degraeve (penningmeester), Amand Dewaele, Robert Ruys en Jozef Verckens. De bestuurders worden benoemd door de algemene vergadering voor een periode van zes jaar en hun mandaat is hernieuwbaar. Het dagelijks bestuur van de vereniging bestaat uit de voorzitter, de penningmeester en de coördinator. Om de communicatie tussen de provinciale koepelverenigingen voor heemkunde en Heemkunde Vlaanderen te bevorderen wordt jaarlijks minimaal één voorzittersoverleg ingericht. Op de vergaderingen van dit overleg worden telkens de voorzitters van de provinciale koepels uitgenodigd, alsook de voorzitter en coördinator van Heemkunde Vlaanderen.
17
De inhoudelijke lijn voor het nieuwe wetenschappelijke tijdschrift van Heemkunde Vlaanderen wordt uitgetekend door een redactieraad. De redactieraad bestaat uit:
Jan De Meester: Universiteit Antwerpen – Centrum voor Stadsgeschiedenis en waarnemend voorzitter Heemkundige Kring Wesalia II (Wuustwezel), hoofdredacteur
Roel Daenen: stafmedewerker FARO – coördinatie Erfgoeddag
Jan De Cock: medewerker educatie Ach’educ (Vormingplus-centrum voor volwassenenvorming)
Bert De Munck: Universiteit Antwerpen
Paul Degraeve: bestuurslid Heemkunde Vlaanderen
Heidi Deneweth: Universiteit Utrecht en Vrije Universiteit Brussel
Fons Dierickx: voorzitter Heemkunde Vlaanderen
Ferdi Geerts: bestuurslid Heemkunde Vlaanderen
Eva Van Hoye: coördinator Heemkunde Vlaanderen
Bram Vannieuwenhuyze: K.U.Leuven
Machteld Vencken: K.U.Leuven
Christophe Verbruggen: Universiteit Gent
Reinoud Vermoesen: Universiteit Antwerpen – Centrum voor Stadsgeschiedenis
Tom Verschaffel: K.U.Leuven/Kortrijk
Nico Wouters: bestuurslid Heemkunde Vlaanderen en Universiteit Antwerpen – Onderzoeksgroep Politieke Geschiedenis
De leden van de algemene vergadering, de raad van bestuur en de redactieraad vormen de vrijwillige medewerkers van Heemkunde Vlaanderen (taakbeschrijvingen zie bijlage nr. 5).
18
B)
PERSONEEL
Sinds 1 juli 2003 gebeurde een omschakeling van paritair comité 200 naar paritair comité 329. De medewerkers worden betaald volgens de gangbare loonschalen binnen dit paritair comité. De coördinator krijgt sinds begin 2010 bovendien een bijkomende mandaatsvergoeding. Vanaf september 2003 worden maaltijdcheques (ten bedrage van 5,55 euro/stuk) toegekend aan alle personeelsleden. Conform met de voorschriften van het paritair comité 329 krijgen de personeelsleden ook een vergoeding voor hun woon-werkverplaatsing. De loonadministratie is in handen van het sociaal secretariaat Acerta, kantoor Aalst.
Heemkunde Vlaanderen werkt met een team van zes vaste medewerkers. Eva Van Hoye, licentiaat Geschiedenis met Academische Lerarenopleiding in de Geschiedenis, is coördinator van Heemkunde Vlaanderen. Zij is in dienst sinds 15 april 2002. Vanaf 1 december 2006 werkt zij vier vijfden. Vanaf medio 2009 heeft Heemkunde Vlaanderen drie consulenten in dienst. Voordien beschikte Heemkunde Vlaanderen over één consulent en twee projectmedewerkers. Bij de instap in het cultureelerfgoeddecreet begin 2009 en de daaraan gekoppelde verhoging van de structurele werkingsmiddelen kon de organisatie overgaan tot het in dienst nemen van twee extra consulenten. Iedere consulent heeft zijn eigen specialiteit. Zij werken complementair en in nauw teamverband. Daphné Maes is licentiaat Geschiedenis met postgraduaat Cultuurmanagement en Academische Lerarenopleiding in de Geschiedenis. Zij is in dienst sinds 1 juli 2003. Vanaf 1 februari 2009 werkt zij vier vijfden. Daphné Maes is, naast consulent, ook kwaliteitscoördinator van de organisatie. Tijl Vereenooghe is licentiaat Archeologie. Vanaf 1 augustus 2009 werkt hij als consulent. Voordien was hij projectmedewerker bij Heemkunde Vlaanderen. Elke Verhoeven is licentiaat Antropologie en is als consulent in dienst vanaf 1 oktober 2009. Vanaf 1 januari 2011 werkt zij vier vijfden. Christ’l Van Herck is administratief medewerker bij Heemkunde Vlaanderen sinds januari 2002. Zij werkt sinds 1 januari 2007 vier vijfden in het kader van tijdskrediet. Vanaf 1 september 2010 is Veerle Janssens in dienst als ondersteunend en administratief medewerker. Vanaf 1 februari 2011 werkt zij vier vijfden. Van begin maart tot begin juli 2010 werkte zij als vrijwilliger bij Heemkunde Vlaanderen voor de praktische organisatie van de Europese conferentie op 5 en 6 juli te Mechelen. Veerle Janssens heeft een Master in de Geschiedenis en een Master Internationale Betrekkingen. Daarnaast heeft de vereniging een poetsman in dienst (statuut arbeider) die drie uur per week instaat voor de schoonmaak van de kantoorruimte.
19
Heemkunde Vlaanderen investeert al bijna tien jaar in de implementatie van integrale kwaliteitszorg binnen alle domeinen van de werking, dus ook op het vlak van medewerkersbeleid. Zo hebben de medewerkers allemaal een uitgeschreven functiebeschrijving (zie bijlage nr. 6). Er is een opleidingsplan aanwezig. Jaarlijks worden er functionerings- en evaluatiegesprekken afgenomen. De coördinator neemt deze gesprekken af van de medewerkers, met terugkoppeling naar de voorzitter. De voorzitter neemt het gesprek af van de coördinator. Maandelijks worden er team- of stafvergaderingen gehouden. Het verslag van deze vergaderingen wordt doorgemaild naar de voorzitter. Voor zaken binnen de werking met een financiële consequentie koppelt de coördinator steeds terug met de voorzitter en penningmeester, tenzij het gaat over dagdagelijkse uitgaven. De coördinator is aanwezig op alle vergaderingen van de raad van bestuur en de algemene vergadering en zorgt zo voor een terugkoppeling van de werking van Heemkunde Vlaanderen naar de bestuursorganen.
Het organigram van de vereniging is als volgt:
20
C)
7- S- O F M C K I N S E Y M O D E L
Om de organisatie en haar interne werking te beschrijven werd een beroep gedaan op het 7-S- of McKinseymodel. Dit model stelt dat voor het voeren van een goed beleid er een evenwicht moet zijn tussen zeven organisatie-elementen. Het is als het ware een checklist bij de discussie over de huidige positie van de organisatie. De zeven elementen zijn Skills (kennis en vaardigheden), Structure (structuur), Systems (systemen en manieren van werken en organiseren), Shared values (gemeenschappelijke waarden), Staff (medewerkers), Style (stijl, organisatiecultuur) en Strategy (strategie). Het planningsteam discussieerde eerst in twee groepen over de verschillende elementen. Nadien werden de resultaten weer samengevoegd en bediscussieerd. In de uitgebreide SWOT in bijlage nr. 4, worden de belangrijkste elementen weergegeven.
D)
MATERIEEL
Sinds 17 januari 2006 is Heemkunde Vlaanderen gehuisvest in Mechelen, Huis De Zalm, Zoutwerf 5. Hiervoor betaalt de organisatie 4.000 euro huur per jaar aan de stad Mechelen. Vanaf 1 januari 2008 wordt de boekhouding van Heemkunde Vlaanderen deels door het boekhoudkantoor Fiskodata en deels door Heemkunde Vlaanderen zelf waargenomen (de administratief bediende doet de invoer in de boekhouding). Daarnaast doet Heemkunde Vlaanderen beroep op een externe erkende accountant voor het financiële jaarverslag. De subsidie-enveloppe van Heemkunde Vlaanderen tijdens de vorige beleidsperiode 2007-2011 bedroeg jaarlijks 190.000 euro. Bij de instap in het cultureelerfgoeddecreet in 2009 werd dit bedrag opgetrokken, na het indienen van een addendum bij het beleidsplan 2007-2011, naar 340.000 euro.
21
2.4. D E
DOELGROEP IN KAART GEBRACHT
De doelgroep van Heemkunde Vlaanderen is de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze doelgroep bestaat uit heemkundige kringen, lokale musea en archief- en documentatiecentra, provinciale koepels voor heemkunde, individuele vorsers en mensen die belang hechten aan de geschiedenis en volkscultuur van hun eigen regio. Vanaf deze beleidsperiode neemt Heemkunde Vlaanderen ook de ondersteuning aangaande de zorg voor en de ontsluiting van het cultureel-erfgoed van de Vlaamse jeugdbewegingen mee in haar structurele werking. Zodoende maakt ook deze groep deel uit van de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde. Het mee opnemen van de ondersteuning van de Vlaamse jeugdbewegingen in de werking van Heemkunde Vlaanderen kan lokaal ook voor interessante kruisbestuivingen zorgen tussen de lokale heemkundige kringen en de lokale afdelingen van de Vlaamse jeugdbewegingen. Heemkunde Vlaanderen vervult een rol als ankerpunt voor de hele cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde.
22
Tijdens de vorige beleidsperiode startte Heemkunde Vlaanderen een verbeterproject op in verband met de doelgroep. Dit in het kader van de zelfevaluatie van Heemkunde Vlaanderen en van de vraag van de Vlaamse Gemeenschap om de doelgroep in kaart te brengen. Dit verbeterproject rond de doelgroep werd begeleid en mee uitgewerkt door een werkgroep. De leden van deze werkgroep waren: Ferdi Geerts (vrijwilliger van een lokaal museum), Fons Dierickx (vrijwilliger van een heemkundige kring), René Beyst (vrijwilliger van een lokaal archief- en documentatiecentrum), Daphné Maes (consulent Heemkunde Vlaanderen), Eva Van Hoye (coördinator Heemkunde Vlaanderen), Hildegarde Van Genechten (vanuit FARO en als expert doelgroepenonderzoek) en Alexander Vander Stichele (vanuit FARO en om meer afstemming te bekomen met het Prisma-project).
Er werden twee onderzoeken opgezet om gegevens over de doelgroep te verzamelen. Vooreerst werd intensief samengewerkt met FARO voor het vervolg op het onderzoeksproject alpha ‘Een kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar het actuele lokaal historisch, volks- en heemkundig landschap in Vlaanderen’ in het kader van het Prisma-onderzoek om statistische gegevens i.v.m. de doelgroep te verzamelen. Het betrof een online enquête waartoe per mail werd opgeroepen. Heemkunde Vlaanderen leverde een aanzienlijke bijdrage voor het samenstellen van de inhoud van deze online enquête. Zo werd de vragenlijst een combinatie van vragen aangebracht door FARO en van vragen aangeleverd door Heemkunde Vlaanderen.
Er werd door Heemkunde Vlaanderen en FARO geopteerd om deze bevraging samen te doen om zo de doelgroep niet onnodig te ‘belasten’ met bevragingen. Zo werd deze samenwerking niet enkel een win-win situatie voor Heemkunde Vlaanderen en FARO maar kwam dit ook ten goede aan de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde. Daarnaast organiseerde Heemkunde Vlaanderen zelf focusgroepgesprekken in alle provincies en Brussel om de noden en verwachtingen van de doelgroep te bepalen. Heemkunde Vlaanderen opteerde voor dit kwalitatief onderzoek om dieper in te kunnen gaan op de verzuchtingen van de doelgroep. Om de objectiviteit van het onderzoek te bevorderen werd rekening gehouden met verschillende aspecten (o.a. representatieve staalname, objectieve moderator, ...).
23
A)
DE DOELGROEP IN CIJFERS – KWANTITATIEF ONDERZO EK
In onze adressenbestanden staan er momenteel 449 heemkundige kringen, 364 lokale musea, 306 lokale archief- en documentatiecentra en 5 provinciale koepels voor heemkunde. Voor de individuele vorsers en mensen die belang hechten aan de geschiedenis en volkscultuur van hun eigen regio kunnen we wel een indicatie geven van het aantal adressen in onze bestanden (556), maar dat geeft zeker niet weer hoeveel het er zijn. Velen leren ons ook kennen via onze website of tijdschrift. Op elke cursus zijn er een viertal mensen aanwezig die niet bij een vereniging aangesloten zijn. De Vlaamse jeugdverenigingen die vanaf deze beleidsperiode bij Heemkunde Vlaanderen terecht kunnen voor ondersteuning aangaande de zorg voor en de ontsluiting van hun cultureel erfgoed zijn Chirojeugd Vlaanderen, FOS-Open Scouting, Scouts en Gidsen Vlaanderen, KLJ, KSJ-KSA-VKSJ, Jeugd Rode Kruis, Wel Jong Niet Hetero en JNM (Jeugdbond voor Natuur en Milieu). Samen hebben zij 2.455 lokale afdelingen. Het statistisch onderzoek waarvan hieronder de resultaten te vinden zijn, behelst maar een deel van de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde, nl. de 449 heemkundige kringen, 5 provinciale koepels voor heemkunde, 130 heemkundige 3 musea en 67 heemkundige archief- en documentatiecentra . De lokale musea en collecties die niet verbonden zijn aan een heemkundige kring en de kleinere gemeentearchieven en lokale documentatiecentra werden voor dit beleidsplan enkel meegenomen in het kwalitatief onderzoek. De statistische gegevens voor deze groep organisaties worden op termijn vergaard in het cijferboek van FARO. Heemkunde Vlaanderen zit in de begeleidende werkgroep van dit cijferboek. Voor de Vlaamse Jeugdverenigingen werd een apart traject gevolgd om hun noden en behoeften op te lijsten (zie hieronder). Bij het ‘Prisma-onderzoek over lokale erfgoedverenigingen in Vlaanderen’ (zie hierboven) werden lokale erfgoedvrijwilligersverenigingen bevraagd, waarvan het overgrote merendeel heemkundige kringen zijn. Van de 381 gecontacteerde heemkundige kringen, heemkundige musea en heemkundige archief- en documentatiecentra vulden er 143 de online enquête in.
3
Dit zijn de heemkundige archief- en documentatiecentra met een apart contactadres in ons adressenbestand. Veel heemkundige kringen hebben een archief- en documentatiecentrum, maar vaak is de contactpersoon hiervan dezelfde als die van de heemkundige kring. 24
LEDEN EN BESTUURSLEDEN
Gemiddeld hebben heemkundige kringen in 2009 295,89 leden. Waarbij ons opvalt dat het aantal leden ook nog stijgt: gemiddeld kwamen er in 2009 per kring 2,74 4 leden bij. Als we dit vergelijken met het alpha-onderzoek uit 2003 waar verenigingen voor volkscultuur gemiddeld 277 leden hadden, mogen we toch wel concluderen dat het ledenaantal er de laatste 8 jaar op vooruitgegaan is in de 5 heemkundige sector . Gemiddeld telt een heemkundige kring volgens het Prismaonderzoek 9,69 bestuursleden (in 2003 waren er gemiddeld 9 bestuursleden bij volksculturele verenigingen). De meerderheid (59,65 %) hiervan zijn 60-plussers, 16,92 % zijn vrouwen en 3,41 % zijn jongeren (-30-jarigen).
Als we even een ruwe schatting willen maken en de cijfers uit deze enquête vermenigvuldigen met het aantal kringen dat momenteel in ons adressenbestand staat (449) dan zouden alle heemkundige kringen in Vlaanderen samen dus ongeveer 133. 000 leden en 4.350 bestuursleden tellen.
4
WALTERUS Jeroen, Erfgoedverenigingen en volkscultuur ontcijferd. Inzichten over historische en ‘volkscultuur’-verenigingen als onderdeel van het Vlaams erfgoedlandschap. Gebaseerd op de resultaten van het onderzoek: Een kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar het actuele lokaal historisch, volks- en heemkundig landschap in Vlaanderen (project Alpha), Brussel, Vlaams Centrum voor Volkscultuur, maart 2003, 172 p. 5
De evolutie van het ledenaantal van de laatste drie jaar (2007-2009) wordt bovendien door de meerderheid van de respondenten (66,6 %) als stabiel of stijgend omschreven. Slechts 29,7 spreekt van een lichte daling of 1,8 % van een sterke daling. 25
BEHEER VAN DE ORGANIS ATIE
De belangstelling voor lokaal erfgoed en heemkunde blijkt ook uit het feit dat 13,3 % van de ondervraagde kringen werd opgericht tijdens de laatste tien jaar en dat is 4 % meer dan de tien jaar daarvoor. De meeste kringen werden uiteraard opgericht in de jaren 70 (27,3 %) en 80 (25,2 %), de periode rond de fusies van de gemeenten.
Meer dan de helft van de kringen (59,4 %) is vzw. Een statuut dat meer bescherming biedt dan bv. een feitelijke vereniging (35 %). Het werkingsgebied is meestal de fusiegemeente (42 %) of de deelgemeente (33,6 %). Grotere gehelen van aangrenzende gemeenten (14 %) of historisch bepaalde gebieden (2,1 %) en geografische streken (1,4 %) komen in mindere mate voor. 68,5 % van de heemkundige kringen kan beschikken over een gebouw of lokaal, meestal wordt dit ter beschikking gesteld of in bruikleen gegeven door een overheid (90,1 %). Slechts 8,9 % van de kringen heeft een pand in erfpacht of huurt een (deel van een) pand. In 74,5 % van de gevallen is het in redelijke mate of in grote mate aangepast aan de activiteiten van de vereniging. 68,8 % van de kringen beschikken over een verkozen bestuur. De overgrote meerderheid hiervan (88,5 %) werd de laatste zes jaar verkozen. Zo geeft men kansen aan de vernieuwing van het bestuur en de werking. Heemkundige kringen bestaan dankzij het gratis engagement van hun vrijwilligers. Slechts 5,7 % of 8 heemkundige kringen hadden in 2009 betaald personeel in dienst. Vrijwilligers nemen hun engagement gratis op en worden niet vergoed via een vrijwilligersvergoeding (slechts 1 kring doet dit). Een geschreven vrijwilligersbeleid is er meestal niet (85,3 %). 67,8 % van de respondenten is er zeker van dat er in 2009 een vrijwilligersverzekering was.
26
FINANCIËN
Het overgrote deel van de heemkundige kringen (88,27 %) heeft minder dan 12. 500 euro inkomsten per jaar (mediaan: 2.800 euro). Die inkomsten komen vooral van lidgelden, abonnementen en publieksactiviteiten (bij 98,2 % van de kringen). Bij 33,6 % van de kringen komt een groot deel van de inkomsten ook voort uit sponsoring, giften en legaten. 83,9 % van de kringen kreeg subsidies in 2009. Het gemiddelde subsidiebedrag dat dan verkregen wordt is 1.932,66 €, maar hier zitten grote verschillen op aangezien de mediaan (de waarde die in het midden ligt) 650 € is. De verkregen subsidies komen in volgorde van belangrijkheid van de gemeente (bij 94,2 % van de kringen), van de provincie (16,7 %) of van de provincie via de provinciale koepel (18,3 %), van de Vlaamse overheid (8,3 %) of van de cultureelerfgoedconvenants (7,5 %). Dit geeft natuurlijk enkel een overzicht van de geldbedragen, vaak krijgen heemkundige kringen ook logistieke steun van vb. de gemeente.
De evolutie van de inkomsten over de voorbije drie jaar (2007-2009) wordt meestal omschreven als stabiel (53,8 %) of stijgend (19,6 %). Men is meestal eerder tevreden (46,2 %) of zeer tevreden (28 %) over de financiële situatie van de vereniging.
27
WERKING
Heemkundige kringen zetten sterk in op het publiceren i.v.m. hun lokaal erfgoed: 82,5 % van de heemkundige kringen gaf in 2009 een publicatie uit. In volgorde van belangrijkheid gaat het om een tijdschrift (75,4 %), jaarboek (22,9 %), nieuwsbrief (22 %), tentoonstellingscatalogus (22 %), wetenschappelijke publicatie/boek (18,7 %), educatieve publicatie of lespakket (18,7 %), audiovisuele opname (8,5 %), inventaris (2,5 %). Er is ook nog een restcategorie ‘andere publicatie’ die door 24,6 % van de kringen werd aangeduid. De 62,4 % kringen die interne ledenactiviteiten organiseerden in 2009 focussen hierbij in volgorde van belangrijkheid op redactieraden en werkingsvergaderingen (83 %), gezelligheidsactiviteiten (73,9 %), didactische uitstappen (69,3 %), verbroederingen en ontmoetingen met andere verenigingen (26,1 %), interne vormingen (25 %) en werkateliers (18,2 %). Wat hierbij opvalt is dat de heemkundige kringen niet vergeten aandacht te schenken aan het aanmoedigen van hun vrijwilligers via gezelligheidsactiviteiten. 83,2 % van de heemkundige kringen organiseerde in 2009 publieksactiviteiten. Het ging om tentoonstellingen (79 %), wandelingen of rondleidingen (57,6 %), lezingen of debatten (42,9 %), voorstellingen en vertoningen (37 %), educatieve activiteiten voor scholen (36,1 %), opendeurdagen of nocturnes (32,8 %), feesten en wedstrijden (17,6 %), beurzen en markten (11,8 %), cursussen (10,1 %) en studiedagen (2,5 %).
28
De kringen die publieksactiviteiten organiseerden, zetten ook vaak in op publieksevenementen als Erfgoeddag (59,7 %), Open Monumentendag (55,5 %), Nacht van de geschiedenis (31,9 %). In mindere mate wordt ingezet op een lokaal (stads)festival (14,3 %), Vlaanderen Feest/11 juli (6,7 %) en Week van de Smaak (5,9 %). 60,1 % van de kringen beheert een eigen website. 7,7 % heeft een webpagina op de website van de gemeente of een andere organisatie.
LOKAAL ERFGOED
Lokaal erfgoed is niet enkel het studieobject van de heemkundige kringen. Ze houden zich ook effectief bezig met het verzamelen en bewaren van lokaal erfgoed. 87,4 % van de ondervraagde kringen heeft een eigen erfgoedcollectie of heeft dit ooit gehad. Een klein aantal heeft deze collectie geheel (10,4 %) of gedeeltelijk (7,2 %) geschonken of in bewaring gegeven aan een bewaarinstelling, maar 86,4 % van hen beheert momenteel nog een erfgoedcollectie. Het gaat meestal om een archivalische en documentaire collectie (49,1 %) of om een gemengd museale, archivalische en documentaire collectie (46,3 %). De overgrote meerderheid (83,2 %) is bezig met de inventarisatie van de eigen collectie.
Meestal gebeurt dit geheel (57 %) of gedeeltelijk (31,4 %) op computer, via programma’s als Excel (48,7 %), Access (32,9 %) of Word (38,2 %). Slechts 15,6 % gebruikt een specifiek inventarisatieprogramma en 13,2 % ontwikkelde hiertoe zelf een programma. 22,4 % van de inventarissen is ook online beschikbaar. 29
Maar liefst 61,5 % van de ondervraagde heemkundige kringen beheert een publiek toegankelijk archief- en/of documentatiecentrum en nog eens 65,9 % van deze archief- en/of documentatiecentra is toegankelijk voor het publiek op vaste openingstijden (bij de andere kan men hiervoor een afspraak maken). Per jaar zijn deze archief- en/of documentatiecentra gemiddeld 63,21 dagen open. 28 % van de ondervraagde kringen beheert een publiek toegankelijk museum, dat in 65 % van de gevallen ook toegankelijk is op vaste openingstijden. Gemiddeld is het heemkundig museum dan 72,12 dagen per jaar open voor het publiek. 75 % van die heemkundige musea zijn bovendien gratis te bezoeken.
Heemkundige kringen laten de digitale snelweg niet meer links liggen. 71,3 % van de kringen heeft zelf al delen van de collectie gedigitaliseerd of laten digitaliseren. Het ging hierbij om afbeeldingen (89,7 %), audiovisueel materiaal (58,5 %), archiefdocumenten (37 %), digitaal gefotografeerde objecten (36,4 %), publicaties (22,1 %) en kranten of tijdschriften (21 %). De digitalisering werd meestal door de vereniging zelf uitgevoerd (80,4 %) en digitale bestanden worden voornamelijk ter plaatste bewaard (93,1 %). 12,7 % gaf het in bewaring bij een erfgoedinstelling of overheidsdienst. 30
SAMENWERKING
6
Eén van de conclusies van het alpha-onderzoek was dat heel wat verenigingen binnen het volksculturele veld zich niet tot één bepaalde discipline konden rekenen en dat er een sterk informeel netwerk bestond van contacten tussen de verschillende disciplines van het volksculturele veld. Er werd ook redelijk veel samengewerkt met andere verenigingen binnen hetzelfde veld.
Ook in 2009 werd er door de heemkundige kringen veel samengewerkt met andere verenigingen: 79 % van hen ging de uitdaging aan om in zee te gaan met een andere erfgoed- of volkscultuurvereniging (56,6 %); een openbare bibliotheek, een cultureel centrum of toeristische dienst (40,7 %); een school (30,1 %); een erfgoedcel (28,3 %); een kerkfabriek, parochie(raad) of religieuze instelling (28,3 %); een museum (15,9 %); een vereniging voor senioren (13,3 %); een comité of groep voor monumentenof landschapszorg (13,3 %); een archief (11,5 %); een amateurkunstenvereniging (10,6 %); de gemeente of cultuurraad (9,9 %) of een Davidsfondsafdeling (7,2 %).
6
WALTERUS Jeroen, Erfgoedverenigingen en volkscultuur ontcijferd. Inzichten over historische en ‘volkscultuur’-verenigingen als onderdeel van het Vlaams erfgoedlandschap. Gebaseerd op de resultaten van het onderzoek: Een kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar het actuele lokaal historisch, volks- en heemkundig landschap in Vlaanderen (project Alpha), Brussel, Vlaams Centrum voor Volkscultuur, maart 2003, 172 p. 31
B) IN GESPREK MET DE DOE LGROEP
B.1.
– KWALITATIEF ONDERZOE K
FOCUSGROEPSGESPREKKEN
Heemkunde Vlaanderen wilde de noden en behoeften van de doelgroep in kaart brengen en nagaan hoe de doelgroep haar werking evalueerde. Daarom werden in 7 2010 zes focusgroepsgesprekken georganiseerd , telkens één in de vijf provincies en één testgesprek in Brussel. In Vlaams-Brabant kon het gesprek niet doorgaan door onvoldoende bevestigingen. Een aantal van de gecontacteerde organisaties uit deze provincie heeft wel via mail een evaluatie van de werking van Heemkunde Vlaanderen gegeven en hun noden en behoeften kenbaar gemaakt. Samen met de werkgroep uitgebreide doelgroep werd een vragenlijst opgesteld rond vijf relevante thema’s (zie bijlage nr. 7). Tijdens elk focusgroepsgesprek kwamen twee thema’s aan bod:
Brussel (24/06/2010): behoud en beheer & organisatie en beheer
Limburg (10/09/2010): verzamelfunctie & publieksgerichte functie
Antwerpen (14/10/2010): behoud en beheer & organisatie en beheer
West-Vlaanderen (25/10/2010): organisatie en beheer & onderzoeksfunctie
Oost-Vlaanderen (08/11/2010): verzamelfunctie & onderzoeksfunctie
Op ons structureel overlegmoment met vertegenwoordigers uit de brede erfgoedsector (Lokale memorie) werden onze plannen voorgesteld en werd gezocht naar partners die een gelijkaardig onderzoek planden om de overbevraging van onze doelgroep te vermijden. De Erfgoedcel Brussel/VGC en de dienst erfgoed van de provincie Antwerpen gingen in op ons aanbod en waren partners bij de organisatie van de focusgroepsgesprekken.
7
Naast de focusgroepsgesprekken die Heemkunde Vlaanderen in het kader van de omgevingsanalyse voor dit beleidsplan gehouden heeft, wordt de werking van Heemkunde Vlaanderen permanent geëvalueerd bij contacten met de doelgroep en systematisch via evaluatieformulieren bij de vorming en andere activiteiten, zoals de Heemdag. Zo worden in deze formulieren bv. heel wat noden en behoeften aangeven die Heemkunde Vlaanderen meeneemt bij de uitwerking van het toekomstige vormings- en begeleidingsaanbod. 32
8
Per regio werd een aselecte representatieve steekproef van de doelgroep genomen . Daarnaast werd ook een heel korte online enquête verspreid via de elektronische nieuwsbrief en de website om zo nog meer organisaties uit de doelgroep de kans te geven hun noden en behoeften en hun verwachtingen t.a.v. Heemkunde Vlaanderen kenbaar te maken. Om de gesprekken zo objectief mogelijk te organiseren, werd geopteerd voor een externe moderator. Hildegarde Van Genechten van FARO nam deze rol op zich. Door haar deelname in de werkgroep uitgebreide doelgroep was zij volledig op de hoogte van de doelstellingen van het kwalitatief onderzoek. De verslaggeving werd verzorgd door de algemene coördinator en de kwaliteitscoördinator van Heemkunde Vlaanderen. Hieronder volgt een samenvatting van de noden en behoeften van de doelgroep en hun beoordeling van de werking van Heemkunde Vlaanderen.
8
Om meer betrokkenheid en een grotere opkomst te bekomen werd gewerkt met telefonische contacten en een incentive van gratis tentoonstellingtickets. 33
DE NODEN EN BEHOEFTEN
Wat betreft vorming heeft men vooral behoefte aan praktische en laagdrempelige cursussen die niet te gespecialiseerd zijn. Een mooi voorbeeld hiervan is een lesdag op een specifieke locatie rond behoud en beheer van één type collectie. Daarnaast wil men in Brussel een gemeenschappelijk vormingsaanbod voor Brussel en VlaamsBrabant. Wat betreft informatienoden en kennisoverdracht wil men, indien nodig, beroep kunnen doen op een overkoepelend niveau (zoals Heemkunde Vlaanderen) dat specifieke kennis ontwikkeld heeft over de problemen die hen bezighouden. Belangrijk hierbij is dat de kennis ook voldoende beschikbaar is op vb. een website. Daarnaast is er ook nood aan modellen van overeenkomsten/taakbeschrijvingen waarbij uitleg gegeven wordt (A en W). De thema’s waarover men meer kennis en vorming wil, staan hieronder in volgorde van belangrijkheid:
gerichte vorming en advies over digitaliseren van de collecties, o.a. keuze 9 wat eerst te digitaliseren (A, BR, L, W, O )
vorming en kennis rond auteursrechten, copyright foto’s en wet op de privacy (A, BR, W, O)
vorming en basiskennis rond behoud en beheer van objecten: per type object en in één dag, eventueel op locatie (A, L), doorgedreven kennis (BR)
vorming rond nieuwe vormen van presenteren (L, O) ook voor privéverzamelaars (W)
advies bij inventarisatie van de collecties (BR, L, A, Vl-Br)
kennis over hoe verzamelen (L), selectiecriteria (A), schenkingen (O)
hulp bij het vinden van gemotiveerde en ook jonge vrijwilligers (L) / rekruteren van inwijkelingen (W) / vorming rond vrijwilligersmanagement (A)
kennis/expertise rond erfgoededucatie (L, O)
inhoudelijke basiscursussen voor heemkundigen (waar vind je bronnen, werken met een probleemstelling, werken rond bronnenvermelding, wat zijn heerlijkheden, …) liefst bij een goed voorbeeld op locatie (O)
vorming rond promotie van activiteiten (L)
9
afkortingen: A = Focusgroepsgesprek in de provincie Antwerpen, BR = Focusgroepsgesprek in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, L = Focusgroepsgesprek in de provincie Limburg, O = Focusgroepsgesprek in de provincie Oost-Vlaanderen, Vl-Br= reacties via mail vanuit de provincie Vlaams-Brabant, W = Focusgroepsgesprek in de provincie West-Vlaanderen 34
vorming waarin nieuwe ideeën aangereikt worden (L, Vl-Br)
vorming over visieontwikkeling rond heemkunde en de waarde van collecties (Vl-Br)
kennis wetgeving vrijwilligerswet (W)
info over juridische aspecten omtrent archiefwerking (O)
hulp bij het aanreiken van goede programma’s om zelf een website te maken en zelf een beeldbank te maken (L)
vorming rond overzicht subsidiekanalen en voorwaarden eraan verbonden (A)
De doelgroep hecht zelf veel belang aan het bevorderen van uitwisseling van expertise. Dit kan via rondetafelgesprekken rond specifieke thema’s (L, A, Vl-Br) en via het in de kijker zetten van goede voorbeelden zoals i.v.m. het betrekken van scholen (A, O). Ze hebben ook nood aan ondersteuning bij de uitbouw van een regionaal netwerk (L, Vl-Br) en regionale samenwerking - al dan niet rond een thema (W). Daarnaast is er eveneens nood aan contacten die hen kunnen helpen bij een professionaliseringsproces (BR) of bij het bewaren van hun collectie. Zo willen privéverzamelaars in contact gebracht worden met verenigingen en instanties waar hun collectie eventueel later bewaard zou kunnen worden (W). Ze verwachten ook hulp van Heemkunde Vlaanderen bij de uitwisseling/afstemming van de collecties (W, O, Vl-Br) en poneren hier zelfs ideeën over het uitwerken van een virtueel depot (O). Ze schetsen niet enkel hun eigen noden. Ze vinden het ook belangrijk dat sommige instanties kennis verwerven over het belang van lokaal erfgoed en de werking van hun vereniging en hierbij door Heemkunde Vlaanderen gesensibiliseerd worden:
ondersteunen van professionelen die bezig zijn met erfgoed in een gemeente inzake bewaring, digitaliseren en i.v.m. kloof met vrijwilligers (bemiddelen) (L)
sensibiliseren van verschillende overheden (W, Vl-Br)
sensibiliseren om het erfgoedbeleid/subsidiebeleid van de provincie bij te sturen inzake reservevorming en subsidiëring (W)
provincie aansporen om een depot te voorzien voor erfgoed dat interessant is voor een lokale heemkundige kring maar niet direct door een museum of instelling kan worden opgenomen (O)
sensibiliseren voor een gemeentelijk erfgoeddepot waarbij het eigenaarschap niet wordt overgenomen(A)
sensibiliseren bij onderwijsinspecties om aandacht te hebben voor lokale geschiedenis (O)
35
De doelgroep heeft duidelijk nood aan een overzicht van alle bestaande structuren en organisaties in het erfgoedveld (A), vb. wat is het verschil tussen Heemkunde Vlaanderen en FARO (W). Van Heemkunde Vlaanderen wordt verwacht dat zij de erfgoedcellen en de gemeenten stimuleren om op een positieve manier met erfgoedvrijwilligers te werken (W, O) alsook om afspraken met hen te maken en voldoende af te stemmen (A). Heemkunde Vlaanderen zou aan de brede erfgoedgemeenschap moeten aangeven dat zij de heemkundige kringen beter moeten informeren over waarom onderzoek/enquêtes gevoerd worden en om hen achteraf de resultaten mee te delen (O). De doelgroep vindt het belangrijk dat Heemkunde Vlaanderen heemkunde, lokaal erfgoed en de vrijwilligers die erbij betrokken zijn promoot, in de kijker zet en stimuleert. Dit zijn hun concrete suggesties:
initiatieven nemen naar geïnteresseerde bewoners van gemeenten waar geen heemkundige kring is (BR)
via universiteiten studenten geschiedenis warm maken voor heemkunde en lokaal erfgoed (L)
archieven van alle heemkundige kringen zichtbaar maken op een website (A)
overkoepelende website maken waarop iedere kring artikels per thema kan plaatsen (A)
Heemkunde Vlaanderen zou aan een grotere publiekswerking moeten doen (A, Vl-Br)
promotiecampagne vrijwilligerswerk bij heemkringen naar het grote publiek (W)
sensibiliseren bij publiek en kringen dat de trend van het aangaan van kortere engagementen geen probleem vormt (L)
tijdschrift van Heemkunde Vlaanderen aan alle leden van heemkringen geven (A)
nadruk leggen op werk lokale medewerkers/vrijwilligers van heemkundige kringen bij Erfgoeddag / Open Monumentendag / Nacht van de geschiedenis (W en O)
informeren over werking van de provinciale koepels voor heemkunde (O)
36
BEOORDELING VAN DE W ERKING VAN HEEMKUNDE VLAANDEREN
Het vormingsaanbod van Heemkunde Vlaanderen wordt goed opgevolgd en wordt goed geëvalueerd (A, O, Vl-Br). Het organiseren van vorming op maat van de eigen kring wordt gezien als een extra pluspunt (O, Vl-Br). De adviesverstrekking van Heemkunde Vlaanderen wordt ook als heel goed omschreven (A, O, Vl-Br). De Binnenkrant is goed gekend bij de doelgroep: het tijdschrift wordt bovendien gelezen en men leert eruit (L, W, Vl-Br). Een minpunt hierbij is dat men het spijtig vindt dat de Binnenkrant niet meer digitaal beschikbaar is (A). Door een enkeling wordt een groter lettertype bij digitale communicatie (L) gesuggereerd.
37
B.2.
GESPREKKEN MET DE VLAAMSE JEUGDBEWEGINGEN
De Vlaamse jeugdbewegingen hebben zichzelf gegroepeerd rond hun cultureel erfgoed naar aanleiding van het driejarig project Chiro Retro (75 jaar Chiro). Het laatste anderhalf jaar van dit project werkte Chiro Vlaanderen samen met de andere jeugdverenigingen om de handleiding en de ontwikkelde tools te hertalen zodat die bij alle jeugdverenigingen gebruikt kunnen worden. In die werkgroep voelden ze de nood aan een blijvende ondersteuning inzake bewaring van erfgoed en het vieren van jubilea. Via de projectmedewerker kregen de jeugdbewegingen hiervoor immers ook ondersteuning en de vragen bleven komen. De oorspronkelijke idee om een eigen expertisecentrum/netwerk op te richten voor de jeugdbewegingen voldeed uiteindelijk niet aan de grootste nood van de jongerenverenigingen, namelijk de structurele ondersteuning van de lokale, regionale en bovenlokale jeugdverengingen inzake bewaring en ontsluiting van hun eigen erfgoed. Na gesprekken binnen de bredere cultureel-erfgoedgemeenschap bleek dat er meer raakpunten te vinden waren met een netwerkvereniging.
Heemkunde Vlaanderen was reeds partner bij het project Chiro Retro waardoor ze wisten dat het niveau van ondersteuning dat geboden werd door Heemkunde Vlaanderen aansluit bij de noden van hun lokale afdelingen. Het pluralistische karakter van Heemkunde Vlaanderen sloot ook aan bij de diversiteit die de verschillende jeugdverenigingen vertegenwoordigen. De werkgroep besloot daarom in april 2010 contact op te nemen met Heemkunde Vlaanderen en af te toetsen of de door hen beoogde ondersteuning niet via Heemkunde Vlaanderen kon georganiseerd worden. Hierna volgden twee rondetafelvergaderingen op 7 september 2010 en 20 januari 2011 met de betrokken jeugdbewegingen om hun noden en verwachtingen te bepalen, maar ook om deze verwachtingen en noden af te toetsen aan de mogelijkheden en werking van Heemkunde Vlaanderen. 38
DE NODEN EN BEHOEFTEN VAN DE VLAAMSE JEUGDBEWEGING EN
De Vlaamse jeugdbewegingen hebben het meest behoefte aan ondersteuning op lokaal, regionaal en nationaal niveau op het vlak van erfgoedzorg en –ontsluiting. De vragen die jeugdbewegingen omtrent erfgoedzorg en –ontsluiting ontvangen zijn vaak gelijkaardig aan de vragen die Heemkunde Vlaanderen ontvangt. Het verschil zit in de leeftijd van de doelgroep en het specifieke taalgebruik van jeugdbewegingen. Afhankelijk van de draagkracht van de jeugdbewegingen kunnen zij specifieke vragen niet altijd zelf beantwoorden. Voor meer specifieke vragen rond erfgoedzorg en -ontsluiting zouden zij graag rekenen op de steun van Heemkunde Vlaanderen. Het gaat hier niet enkel om het beantwoorden van vragen, maar er is ook vraag naar begeleidingstrajecten op maat door middel van een plaatsbezoek of begeleidingstraject (bijv. op het vlak van groepsarchivering en digitaliseringprojecten). De landelijke jeugdbewegingen willen wel op de hoogte gehouden worden van deze lokale ondersteuning. Naast de net vermelde ondersteuning van lokale afdelingen kan het ook gaan over de ondersteuning bij het uitwerken van een beleid voor erfgoedzorg en –ontsluiting voor de landelijke jeugdbewegingen. Hier zou ook het geven van vorming bij nationale initiatieven van jeugdbewegingen interessant kunnen zijn. De landelijke jeugdbewegingen vragen ook dat Heemkunde Vlaanderen een aantal instrumenten voorziet die groepen kunnen helpen bij erfgoedzorg en –ontsluiting zoals bijvoorbeeld een webpagina met brochure, FAQ, goede praktijkvoorbeelden, een stappenplan voor een lokaal project, etc. Heemkunde Vlaanderen zal voor om in een kwalitatieve ondersteuning van de Vlaamse jeugdbewegingen te voorzien, expertise opbouwen omtrent het specifieke aspect van erfgoedzorg en- ontsluiting bij de (verschillende) jeugdbewegingen. In tweede instantie vinden jeugdbewegingen het belangrijk om ondersteuning te krijgen bij het uitwerken van erfgoedprojecten op landelijk niveau (bijv. n.a.v. een jubileum of jaarthema) en bij het uitwerken van gezamenlijke erfgoedprojecten van verschillende landelijke jeugdbewegingen. Het kan hier o.a. gaan over het zoeken naar netwerkpartners, het begeleiden bij het zoeken naar erfgoedsubsidies, etc. Ten derde vragen de landelijke jeugdbewegingen dat Heemkunde Vlaanderen zich inzet om via hen de lokale jeugdbewegingsgroepen te stimuleren aan erfgoedzorg en –ontsluiting te doen (bijv. via het aankondigen van projecten, evenementen waar op ingespeeld kunnen worden, artikels over begeleidingstrajecten van Heemkunde Vlaanderen met lokale afdelingen als goed voorbeeld voor publicatie in de tijdschriften van de landelijke jeugdverenigingen, etc.) De landelijke jeugdbewegingen willen de samenwerking structureel bestendigen door tweemaal per jaar een overlegmoment in te lassen met Heemkunde Vlaanderen. Daarnaast zetelt een vertegenwoordiger van de landelijke jeugdbewegingen in de algemene vergadering van Heemkunde Vlaanderen.
39
2.5. E XTERNE
OMGEVINGSANAL YSE
A) S T A K E H O L D E R S A N A L Y S E
Naast het statistisch onderzoek en de focusgroepsgesprekken werden ook 17 diepteinterviews afgenomen met een selectie van belangrijke stakeholders van Heemkunde Vlaanderen om een zicht te krijgen op hun beeld van Heemkunde Vlaanderen alsook op hun verwachtingen t.a.v. Heemkunde Vlaanderen. Er werden diepte-interviews afgenomen van de vijf provinciale koepels voor heemkunde, FARO, Volkskunde Vlaanderen, Familiekunde Vlaanderen, Centrum voor Agrarische Geschiedenis, Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur, een provinciale museumconsulent van Oost-Vlaanderen, Erfgoedcel Brugge, Erfgoedcel Kempens Karakter, Instituut voor Vlaamse Volkskunst, Archiefbank Vlaanderen, Huis van Alijn en Forum voor Erfgoedverenigingen. In bijlage nr. 8 vindt men een volledig overzicht van de stakeholders of belanghebbenden van Heemkunde Vlaanderen. Uit de interviews blijkt dat het vormings- en ondersteuningsaanbod van Heemkunde Vlaanderen zeer goed gesmaakt wordt. Er is hierbij wel meer nood aan expertiseuitwisseling (over het algemeen in de cultureel-erfgoedgemeenschap) en aan terugkoppeling van de resultaten van de begeleidingstrajecten. Het ondersteuningsaanbod kan ook nog duidelijker gecommuniceerd worden bij de doelgroep. De stakeholders zien heel wat kansen om in te spelen op ondersteuning en vorming: meer expertise-uitwisseling en het in de kijker zetten van goede voorbeelden, werken rond nieuwe methodieken, bevorderen van digitale communicatie, verjonging en versterking van kleine organisaties, aanleveren van modellen, meer inzetten op inhoudelijke vorming, vorming rond depotwerking opzetten, vorming over presentatietechnieken en promoten van activiteiten, … De samenwerking en netwerking van Heemkunde Vlaanderen binnen de cultureelerfgoedgemeenschap wordt over het algemeen ook positief geëvalueerd. Kansen worden gezien in meer overleg rond het vormings- en ondersteuningsaanbod met vb. expertisecentra, in het stimuleren van heemkundige kringen om meer structureel samen te werken met andere organisaties, in het uitzoeken van de inhoudelijke meerwaarde van de provinciale koepels en in het uitwerken van een internationale werking om interessante acties en praktijken op te merken. Ook de communicatie krijgt veel goede punten al wordt ook geopperd dat meer persoonlijke contacten met de basis nuttig zouden zijn. Het imago van Heemkunde Vlaanderen zelf wordt positief geëvalueerd, maar het imago van heemkunde wordt als oubollig of stoffig omschreven. Dit is maar een overzicht van de meest voorkomende punten uit de diepteinterviews. In de uitgebreide SWOT in bijlage nr. 4 kan men een opsomming vinden van alle topics die uit de interviews naar boven kwamen.
40
B) E X T E R N E F A C T O R E N
Aan de hand van het trendrapport van FARO en een brainstormsessie (STEP) van het planningsteam werden de belangrijkste maatschappelijke trends opgespoord waar Heemkunde Vlaanderen best rekening mee houdt. Het trendrapport van FARO is een analyse van een studiedag waarbij specialisten 10 een aantal trends voor de toekomst schetsten . Daarnaast konden we ook putten uit gegevens van het scenariodenken (SD) binnen het Prisma-project die ons door Jacqueline van Leeuwen werden aangereikt. Die werden aangevuld met de bedenkingen van het planningsteam aan de hand van de STEP-brainstorm, waarbij rekening werd gehouden met de Sociologische, Technologische, Economische en Politieke kansen en bedreigingen voor de vereniging. In de uitgebreide SWOT in bijlage nr. vindt men alle trends terug die weerhouden werden bij het oplijsten van de kansen en de bedreigingen.
10
CAALS Anita en VAN LEEUWEN Jacqueline, Anno 2020!? Trends, evoluties en uitdagingen voor een nieuw decennium, Brussel, FARO, 2010. 41
2.6. B ELEIDSPLAN 2007-2011: VERWEZENLIJKT ?
WAT WERD
Om een analyse te maken van wat verwezenlijkt werd in de beleidsperiode 20072011, dienen we te kijken naar de doelstellingen uit zowel het beleidsplan 20072011 als het addendum bij het beleidsplan 2007-2011. Dit addendum werd in 2008 ingediend om een structurele erkenning te krijgen als landelijke cultureelerfgoedorganisatie voor volkscultuur binnen het nieuwe cultureel-erfgoeddecreet. Heemkunde Vlaanderen verkreeg deze erkenning, gekoppeld aan een substantiële verhoging van de jaarlijkse structurele werkingssubsidies. Voor een uitvoerige en gedetailleerde weergave van alle verwezenlijkte acties in de beleidsperiode 2007-2011 kan men terecht in de jaarlijkse werkingsverslagen. Hier volgt een greep uit de verwezenlijkingen van Heemkunde Vlaanderen.
De cluster vorming/begeleiding/ondersteuning is de belangrijkste cluster voor Heemkunde Vlaanderen. Er werd dan ook veel aandacht aan geschonken en de meeste operationele doelstellingen werden ruimschoots overschreden. Heemkunde Vlaanderen slaagde erin om vanaf 2007 tot 2010 steeds om de drie maanden een interessante informatieve Binnenkrant te publiceren voor de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde en de doelgroep. Om een grotere verspreiding te kennen van de informatie die Heemkunde Vlaanderen verzamelt en om die informatie ook korter op de bal te kunnen doorsturen, werd vanaf oktober 2009 een e-zine aangemaakt, E-Heem. Het E-Heem heeft een maandelijkse periodiciteit. Belangrijke veranderingen in de erfgoedgemeenschap kunnen zo direct worden aangekondigd, alsook aankondigingen van allerlei studiedagen en projecten. Vanaf december 2009 wordt iedere maand een originele activiteit van een heemkring ‘in de kijker’ geplaatst (evenals op de website). In het najaar van 2010 werd beslist om in 2011 te stoppen met de uitgave van de Binnenkrant, aangezien de maandelijkse elektronische nieuwsbrief van Heemkunde Vlaanderen, E-Heem, inhoudelijk deels dezelfde doelstelling heeft als de Binnenkrant. In 2010 werd duidelijk dat de inhoud van de Binnenkrant voor een groot deel een kopie was van de reeds eerder verschenen inhoud van een aflevering van het E-Heem. In de Binnenkrant verschenen wel inhoudelijke katernen. Deze katernen bevatten bijdragen met tips voor het beheer van een lokale erfgoedvereniging en de ontsluiting van lokaal erfgoed. Aangezien de uitgave van deze katernen een wezenlijk onderdeel vormt van een kwalitatief ondersteuningsaanbod van Heemkunde Vlaanderen naar haar doelgroep toe, zal de vereniging vanaf 2011 nog ‘katernen’ blijven publiceren, maar dan onder de vorm van een publicatie(s). Deze publicatie(s) zal bestaan uit een bundeling van allerlei laagdrempelige en praktische bijdragen rond een goede erfgoedzorg en -ontsluiting en rond een goed beheer van lokale erfgoedvrijwilligersorganisaties.
42
Sinds juli 2009 heeft Heemkunde Vlaanderen een nieuwe website, aangepast aan de noden van de moderne internetgebruiker. Niet alleen kreeg de website een meer eigentijds design, ook werd gebruik gemaakt van een aantal Web 2.0 mogelijkheden, zoals het gebruik van RSS en werden inspanningen geleverd en aanpassingen doorgevoerd met het oog op het behalen van het AnySurflabel. De website van Heemkunde Vlaanderen wordt wekelijks aangepast. Vanaf 2010 werd de website www.helpdesklokaalerfgoed.be volledig geïmplementeerd in de website van Heemkunde Vlaanderen, aangezien de inhoud van deze site behoort tot het structurele ondersteuningsaanbod van de vereniging en het voor de doelgroep alleen maar moeilijker werd om aan de juiste informatie te geraken. De Helpdesk lokaal erfgoed was een ondersteunende website waar de doelgroep tips, achtergrondinformatie en activiteiten i.v.m. het beheer en de ontsluiting van lokaal erfgoed kon vinden. Naast de eigen website beheert de vereniging de website www.sprekerslijst.be. De Sprekerslijst is een website waar de volksculturele verenigingen en andere geïnteresseerden sprekers kunnen vinden voor hun activiteiten. Het is een samenwerking met de landelijke organisaties volkscultuur. Er werden in deze beleidsperiode ook vier studiedagen georganiseerd samen met het steunpunt en/of een aanverwante organisatie en in totaal werden eind 2010 reeds 26 regionale vormingsreeksen (het gaat hier wel degelijk om reeksen en niet om lesdelen; sommige regionale vormingsreeksen bestaan uit 6 lesdelen) georganiseerd. In 2011 zijn er nog 7 regionale vormingsreeksen gepland. Naast het aanbieden van regionale vorming werden door de medewerkers van Heemkunde Vlaanderen in de beleidsperiode 2007-2011 jaarlijks minimaal 30 plaatsbezoeken afgelegd bij de doelgroep en werden er aanzienlijk veel intensieve begeleidingstrajecten opgestart en aangevraagd (bv. in 2010 liepen er 11 intensieve begeleidingstrajecten rond heel uiteenlopende thema’s). Ook in de virtuele wereld werd er voldoende aandacht gecreëerd voor een kwalitatieve ondersteuning van de doelgroep. Zo vindt men op de website van Heemkunde Vlaanderen een uitgebreide rubriek met veelgestelde vragen rond allerlei aspecten, gaande van een goed beheer van een vrijwilligersorganisatie tot publiekswerking en behoud en beheer van een lokale collectie. In de beleidsperiode 2007-2011 werd een verbeterproject rond de doelgroep gerealiseerd om de noden en de behoeften van deze doelgroep beter te kennen. Heel de beleidsperiode door heeft de vereniging ook ingezet op het thema erfgoededucatie. Immers om de verjonging van de heemkundigen te bewerkstelligen naar de toekomst toe is het belangrijk dat er interesse wordt aangewakkerd bij de kinderen en jeugd. Zo werd tijdens de beleidsperiode 2007-2011 intensief meegewerkt aan het erfgoededucatieve project ‘Villa Futura’ en aan het denktraject over erfgoededucatie (georganiseerd door Canon Cultuurcel, het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed, de IVA Kunsten en Erfgoed – afdeling Erfgoed en FARO), werden contacten gelegd met de Arteveldehogeschool, werd een cursus erfgoededucatie georganiseerd en een begeleidingstraject erfgoededucatie opgezet.
43
Voor de cluster beheer en beleid vond Heemkunde Vlaanderen het eerst en vooral belangrijk te werken aan een verantwoord en kwalitatief medewerkersbeleid en aan een volledige implementatie van integrale kwaliteitszorg op alle gebieden van de werking. Vanaf 2008 werden jaarlijks functioneringsgesprekken afgenomen en werden een opleidingsplan en een medewerkersbeleidsplan opgesteld. Eind 2007 werd een procedure uitgewerkt om het contact tussen de leden van de raad van bestuur en de beroepskrachten te formaliseren, werd de samenstelling van de raad van bestuur aangepast om te waken over een blijvende implementering van integrale kwaliteitszorg binnen de vereniging en werd een klachtenprocedure uitgewerkt. Binnen de cluster externe contacten en netwerking vond de vereniging het belangrijk zich enerzijds te profileren als erkende partner in de erfgoedgemeenschap en om anderzijds zijn rol als ankerpunt voor zijn eigen doelgroep ten volle te spelen. Heemkunde Vlaanderen deed dit o.a. door zijn belangenbehartiging voor de doelgroep verder uit te bouwen en te versterken. In de beleidsperiode 2007-2011 intensifieerde Heemkunde Vlaanderen haar samenwerking met het steunpunt voor cultureel erfgoed FARO en met andere verenigingen binnen de brede erfgoedgemeenschap en de cultureel-erfgoedgemeenschap volkscultuur. Vanaf 2009 implementeerde de vereniging de internationale samenwerking rond erfgoedorganisaties. Zo organiseerde Heemkunde Vlaanderen i.s.m. FARO, Forum voor Erfgoedverenigingen en erfgoedcentrum Lamot, in 2009 en in 2010 een internationale conferentie rond erfgoed, vrijwilligersverenigingen en burgerschap. Ook verkreeg Heemkunde Vlaanderen accreditatie van UNESCO als adviserende NGO inzake beschermingsdossiers immaterieel erfgoed. In de beleidsperiode 2007-2011 werkte Heemkunde Vlaanderen aan een betere communicatie en informatiedoorstroming naar de doelgroep toe, dit om klachten rond informatiedoorstroming te verminderen. Eind 2011 zal de vereniging het strategisch communicatieplan finaliseren.
44
Bij de cluster promotie heemkunde / wetenschappelijk onderzoek zette de organisatie in op een actuele benadering van heemkunde als belangrijk onderdeel in een integrale benadering van cultureel erfgoed. Zo organiseert Heemkunde Vlaanderen jaarlijks een heemdag die in het teken staat van een innoverend heemkundig thema en waarbij vanaf 2009 telkens vertrokken wordt van een probleemstelling om het dagthema uit te werken. Daarnaast investeerde Heemkunde Vlaanderen in een kwaliteitsverbetering van haar driemaandelijks wetenschappelijk tijdschrift Ons Heem. Tijdschrift over lokaal erfgoed in Vlaanderen. Naar aanleiding van de resultaten uit het lezersonderzoek dat in 2009 bij de abonnees op Ons Heem. Tijdschrift over lokaal erfgoed in Vlaanderen gehouden werd en het feit dat het abonnementenaantal al een paar jaar niet toenam, stelde de raad van bestuur van Heemkunde Vlaanderen in het najaar van 2009 een werkgroep aan die als opdracht kreeg grondig na te denken over het huidige concept van het tijdschrift. Daar het tijdschrift Ons Heem niet meer voldeed aan de hedendaagse kwaliteitsnormen werd op de raad van bestuur van 26 januari 2010 beslist om de uitgave van Ons Heem tijdelijk te onderbreken. Dit om de werkgroep de tijd te geven om een nieuw concept voor een kwalitatief tijdschrift te ontwikkelen. Het vernieuwde tijdschrift moet het standaard tijdschrift voor heemkunde en lokaal-erfgoedpraktijk in Vlaanderen worden. Het tijdschrift moet de specifieke meerwaarde van heemkunde als inhoudelijke discipline en sociale praktijk in het hedendaagse erfgoedveld versterken. Het nieuwe tijdschrift zal werken met themanummers. Het nieuwe tijdschrift krijgt als ondertitel ‘tijdschrift voor heemkunde en lokaal-erfgoedpraktijk in Vlaanderen’. Er zal gezocht worden naar een nieuwe hoofdtitel. Het tijdschrift zal driemaal per jaar verschijnen. De nieuwe hoofdredacteur is Jan De Meester, werkzaam aan de Universiteit Antwerpen – Centrum voor stadsgeschiedenis en waarnemend voorzitter van de Heemkundige Kring Wesalia II van Wuustwezel. De redactieraad bestaat uit tien experts en vier leden vanuit de raad van bestuur van Heemkunde Vlaanderen. Het streefdoel is om tegen midden november 2011 met het eerste nummer van dit nieuwe tijdschrift op de markt te komen.
Dit is uiteraard een samenvatting. In de werkingsverslagen vindt men een uitvoerige evaluatie van alle werkzaamheden en een evaluatie van de jaarlijkse actieplannen.
45
3. VAN GEGEVENSANALYSE TOT DOELSTELLINGEN
46
3.1. SWOT Alle gegevens uit de gegevensverzameling werden opgelijst in een uitgebreid SWOTrooster. Men kan deze vinden in bijlage nr. 4. Het planningsteam selecteerde hieruit de belangrijkste elementen en kwam daardoor tot onderstaand SWOT-rooster.
Sterktes:
Kansen:
inhoudelijk onderbouwde en praktijkgerichte cursussen kwaliteitsvolle begeleiding op maat adequate helpdeskfunctie studie- en ontmoetingsdagen publicaties over praktijkgerichte methodes en katernen van de Binnenkrant ruime, sterke netwerking binnen de erfgoedsector een geloofwaardige, dynamische en professionele spreekbuis om de heemkundige sector beleidsmatig mee te ondersteunen goed imago in de sector dynamische, hedendaagse communicatiekanalen (website, E-Heem, uitnodigingen) sterke implementatie van IKZ binnen het beheer en beleid van de organisatie
Zwaktes:
te weinig gestructureerde expertisedeling met het brede netwerk te weinig wederzijdse communicatie binnen het netwerk oubollig imago heemkunde en te weinig bekend bij het brede publiek de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde is onvoldoende ingeschakeld in het brede erfgoedveld moeilijke verhouding met bepaalde provinciale koepels spanningsveld/kloof tussen professionelen en vrijwilligers gebrek aan competenties rond de vier basisfuncties bij de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde zwakke actualisering van het begrip heemkunde onvoldoende aandacht voor diversiteit bij de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde
stijgende aandacht voor lokaal erfgoed en lokale gemeenschappen technologische evoluties/ontwikkelingen digitalisering internationale evoluties op vlak van (lokaal) erfgoed aandacht voor erfgoedgemeenschappen vanuit de overheid Vlaams beleid rond immaterieel cultureel erfgoed depotwerking aandacht voor levenslang leren en competentieverwerving transsectorale samenwerking en integratie stijgende aandacht voor duurzaamheid interne Vlaamse staatshervorming nieuw decreet onroerend erfgoed aandacht van Vlaamse overheid voor expertisenetwerken, efficiëntie en schaalgrootte ‘babyboomers’ gaan op pensioen
Bedreigingen:
krappe budgettaire situatie overheid overbevraging van vrijwilligers verschuivend gedrag van vrijwilligers vergrijzing van de heemkundige kringen vermindering van sociale samenhang concurrentie van een groeiend aanbod vrijetijdsbesteding de overvloed aan informatie onvoldoende kunnen beheersen toenemende juridisering (o.a. auteurswetgeving, privacywetgeving, Europese wetgeving, …)
47
3.2. B ELEIDSOPTIES Door uit het SWOT-rooster sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen met elkaar te combineren, werden beleidsopties geformuleerd. Achter elke beleidsoptie staat tussen haakjes weergegeven welke sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen met elkaar gecombineerd werden. Na het formuleren van de beleidsopties werd overgegaan tot het toekennen van prioriteiten aan de beleidsopties. Hiervoor werden aan een aantal criteria waarden toegekend om dan vervolgens per beleidsoptie te zien hoe hoog (op een schaal van 1 tot 5) die optie scoort op de criteria. Door voor elk criterium de behaalde score met de toegekende waarde te vermenigvuldigen, kon de totale score voor een beleidsoptie bepaald worden. De criteria met bijhorende waarden werden bepaald door het planningsteam. Aangezien Heemkunde Vlaanderen het ankerpunt voor de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde is en haar werking dus ten dienste staat van deze gemeenschap, werd de hoogste waarde toegekend aan het criterium ‘(belang voor de) basis’. Mede om haar werking op een kwalitatieve wijze te realiseren, vindt Heemkunde Vlaanderen samenwerking en afstemming met andere erfgoedorganisaties heel belangrijk. Daarom werd het criterium ‘(belang voor de) stakeholders’ het tweede belangrijkste criterium. Heemkunde Vlaanderen wil werken binnen de krijtlijnen van het cultureel-erfgoeddecreet, vandaar dat het planningsteam het criterium ‘decreet/beleid’ de waarde 40 heeft gegeven. Aan het criterium ‘kosten/baten’ werd de waarde 30 gegeven, aangezien Heemkunde Vlaanderen het belangrijk vindt dat er efficiënt wordt omgesprongen met de beschikbare middelen. Tenslotte vond het planningsteam het criterium ‘imago van heemkunde’ eveneens een belangrijk criterium om mee te nemen bij het bepalen van de prioriteiten in de beleidsopties, maar dan in iets mindere mate dan de andere criteria. Volgende criteria met waarden werden zo bepaald:
Criterium
Waarde
decreet/beleid
40
kosten/baten
30
(belang voor de) stakeholders
50
imago van heemkunde (niet Heemkunde Vlaanderen)
20
(belang voor de) basis (cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde)
60
48
In het prioriteitenrooster (zie bijlage nr. 10) vindt men de scores van elke beleidsoptie voor de verschillende criteria. Hieronder wordt bij elke beleidsoptie de totale prioriteitscore weergegeven. De beleidsopties werden vervolgens gegroepeerd tot vier prioritaire beleidsclusters:
1. begeleiding/ondersteuning/vorming 2. externe contacten/netwerking 3. promotie/beeldvorming heemkunde en wetenschappelijk onderzoek 4. beheer en beleid
Voor de clusters werd deels teruggegrepen naar het programmaportfolio. Hieronder vindt men de geclusterde beleidsopties.
CLUSTER BEGELEIDING/ONDERSTEUNING/VORMING
Rekening houdend met de aandacht voor levenslang leren en competentieverwerving en het gebrek aan competenties rond de vier basisfuncties bij de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde zal Heemkunde Vlaanderen verder blijven inzetten op methodologische publicaties en katernen rond thema’s zoals technologische evoluties en digitalisering, internationale evoluties op het vlak van (lokaal) erfgoed, immaterieel cultureel erfgoed, depotbeleid, duurzaamheid, onroerend erfgoed(beleid), de toenemende juridisering, vrijwilligersmanagement, actualisering van het begrip heemkunde en diversiteit. (optie 1 - K 7, Z 7, S 5, K 2, K 3, K 5, K 6, K 9, K 11, B 8, B 3, B 4, Z 8, Z 9) Score: 950
Rekening houdend met de aandacht voor levenslang leren en competentieverwerving en het gebrek aan competenties rond de vier basisfuncties bij de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde zal Heemkunde Vlaanderen verder blijven inzetten op kwaliteitsvolle begeleiding op maat rond thema’s zoals technologische evoluties en digitalisering, internationale evoluties op het vlak van (lokaal) erfgoed, immaterieel cultureel erfgoed, depotbeleid, duurzaamheid, onroerend erfgoed(beleid), de toenemende juridisering, vrijwilligersmanagement, actualisering van het begrip heemkunde en diversiteit, dit met bijzondere aandacht voor een gestructureerde expertisedeling met het brede netwerk. (optie 2 - K 7, Z 7, S 2, K 2, K 3, K 5, K 6, K 9, K 11, B 8, B 3, B 4, Z 8, Z 9, Z 1) Score: 900
49
Gezien de aandacht van de Vlaamse overheid voor expertisenetwerken, efficiëntie en schaalgrootte en het feit dat de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde onvoldoende ingeschakeld is in het brede erfgoedveld wil Heemkunde Vlaanderen verder blijven inzetten op een adequate helpdeskfunctie. (optie 3 - K 12, Z 4, S 3) Score: 880
Rekening houdend met de aandacht voor levenslang leren en competentieverwerving en het gebrek aan competenties rond de vier basisfuncties bij de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde zal Heemkunde Vlaanderen verder blijven inzetten op een goed gedoseerd praktijkgericht cursusaanbod rond thema’s zoals technologische evoluties en digitalisering, internationale evoluties op het vlak van (lokaal) erfgoed, immaterieel cultureel erfgoed, depotbeleid, duurzaamheid, onroerend erfgoed(beleid), de toenemende juridisering, vrijwilligersmanagement, actualisering van het begrip heemkunde en diversiteit, dit ook ter bevordering van de wederzijdse communicatie binnen het netwerk en met aandacht voor een gestructureerde expertisedeling met het brede netwerk. (optie 5 - K 7, Z 7, S 1, B 7, K 2, K 3, K 5, K 6, K 9, K 11, B 8, B 3, B 4, Z 8, Z 9, Z 2, Z 1) Score: 830
Rekening houdend met de aandacht voor levenslang leren en competentieverwerving en het gebrek aan competenties rond de vier basisfuncties bij de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde zal Heemkunde Vlaanderen verder blijven inzetten op kwaliteitsvolle begeleiding op maat rond thema’s zoals technologische evoluties en digitalisering, internationale evoluties op het vlak van (lokaal) erfgoed, immaterieel cultureel erfgoed, depotbeleid, duurzaamheid, onroerend erfgoed(beleid), de toenemende juridisering, vrijwilligersmanagement, actualisering van het begrip heemkunde en diversiteit, dit ook ter bevordering van de wederzijdse communicatie binnen het netwerk en om de kloof tussen professionelen en vrijwilligers te verkleinen. (optie 8 - K 7, Z 7, S 2, K 2, K 3, K 5, K 6, K 9, K 11, B 8, B 3, B 4, Z 8, Z 9, Z 2, Z 6) Score: 750
50
CLUSTER EXTERNE CONTA CTEN/NETWERKING
Gebruikmakend van de goede netwerking van Heemkunde Vlaanderen binnen de erfgoedsector en de aandacht van de Vlaamse overheid voor expertisenetwerken, efficiëntie en schaalgrootte zal Heemkunde Vlaanderen bijzondere aandacht verlenen aan een gestructureerde expertisedeling met het brede netwerk om zo de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde beter in te schakelen in het brede erfgoedveld, de overbevraging van de vrijwilligers in te dammen, het spanningsveld tussen professionelen en vrijwilligers te verkleinen en de verhouding met de provinciale koepels te versterken. (optie 4 - S 6, K 12, Z 1, Z 4, B 2, Z 6, Z 5) Score: 860
Heemkunde Vlaanderen wil bijdragen aan het waarborgen en doorgeven van het lokale immateriële culturele erfgoed o.a. via transsectorale samenwerking en het aanleren van de nodige competenties bij de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde. (optie 7 - K 5, K 8, S 1, S 2, S 3, S 4, S 5, Z 7) Score: 760
Bij belangrijke beleidsverschuivingen zal Heemkunde Vlaanderen verder blijven fungeren als een geloofwaardige, dynamische en professionele spreekbuis om de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde binnen het beleid te vrijwaren, zeker gezien de huidige krappe budgettaire situatie. (optie 10 - K 3, K 5, K 6, K 10, K 11, B 8, S 7, Z 4, B 1) Score: 740
Om de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde te versterken en deze beter in te schakelen in het brede erfgoedveld wil Heemkunde Vlaanderen meer inzetten op ontmoeting. (optie 11 - K 4, Z 4, S 4) Score: 720
Om goed te kunnen inspelen op internationale evoluties, de stijgende aandacht voor het lokale en de kansen die transsectorale samenwerking kunnen bieden, investeert Heemkunde Vlaanderen in de verdere uitbouw van haar bestaande netwerk om dit meer divers en duurzaam te maken. (optie 15 - K 3, K 1, K 8, S 6, Z 9, K 9) Score: 480
51
CLUSTER PROMOTIE/BEELDVORMING HEEMKUNDE EN WETENSCHAPPELI JK ONDERZOEK
Door de stijgende aandacht voor het lokale, ook binnen andere sectoren, zet Heemkunde Vlaanderen in op studie- en ontmoetingsdagen via een transsectorale samenwerking o.a. om bij te dragen aan een actualisering van het begrip heemkunde en een hedendaags imago en bekendheid bij een breder en meer divers publiek om daarmee een goede concurrentiepositie te hebben binnen een groeiend aanbod aan vrijetijdsbesteding. (optie 9 - K 1, K 8, S 4, Z 8, Z 3, Z 9, B 6) Score: 740
Heemkunde Vlaanderen kan internationale evoluties op het vlak van (lokaal) erfgoed vertalen naar de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde via studie- en ontmoetingsdagen, methodologische publicaties en katernen, cursussen en haar communicatiekanalen, wat kan bijdragen tot een actualisering van het begrip heemkunde en de inschakeling van de erfgoedgemeenschap in het brede erfgoedveld. (optie 12 - K 3, S 4, S 5, S 1, S 9, Z 8, Z 4) Score: 620
Ondanks de stijgende aandacht voor het lokale heeft de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde een oubollig imago en is ze te weinig bekend bij het brede publiek waardoor er vergrijzing dreigt bij de heemkundige kringen. Daarom zet Heemkunde Vlaanderen in op een actualisering van het begrip heemkunde en een transsectorale samenwerking. (optie 13 - K 1, Z 3, B 4, Z 8, K 8) Score: 590 52
CLUSTER BEHEER EN BELEID
Heemkunde Vlaanderen zal de technologische evoluties aangrijpen om de communicatiekanalen dynamisch en hedendaags te houden om zo ook een breder en meer divers publiek te bereiken en de wederzijdse communicatie binnen het netwerk te bevorderen, waarbij Heemkunde Vlaanderen ervoor zorgt dat de mensen niet overspoeld worden door informatie. (optie 6 - K 2, S 9, Z 3, Z 9, Z 2, B 7) Score: 790
Rekening houdend met de aandacht van de Vlaamse overheid voor expertisenetwerken, efficiëntie en schaalgrootte investeert Heemkunde Vlaanderen verder in de integrale kwaliteitszorg, met bijzondere aandacht voor de competentieverwerving van de medewerkers en de principes van maatschappelijk verantwoord ondernemen om er zo voor te zorgen dat de structurele werkingsmiddelen efficiënt worden ingezet. (optie 14 - K 12, S 10, K 7, K 9, B 1) Score: 570
53
3.3. S TRATEGISCHE
EN OPERA TIONELE DOELSTELLIN G EN
Deze clusters worden hieronder verder uitgewerkt met bijhorende strategische en operationele doelstellingen. Strategische doelstellingen (SD) handelen over een hele beleidsperiode. Operationele doelstellingen (OD) zijn concreter. De doelstellingen werden SMART geformuleerd. In de jaarplannen worden de operationele doelstellingen verfijnd in afzonderlijke acties. De nieuwe zaken waar Heemkunde Vlaanderen in deze beleidsperiode zal op inzetten, worden weergegeven in de operationele doelstellingen. Daarnaast zal Heemkunde Vlaanderen verder blijven investeren in het kwalitatief uitbouwen van haar structurele werking die de vereniging de afgelopen beleidsperiodes heeft opgebouwd. Deze structurele werking wordt in een kadertekst onder iedere strategische doelstelling weergegeven.
I. C L U S T E R B E G E L E I D I N G / O N D E R S T E U N I N G / V O R M I N G
SD 1: Ter verhoging van de competenties bij de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde ontwikkelt en realiseert Heemkunde Vlaanderen verder een kwalitatief ondersteunings- en begeleidingsaanbod.
Heemkunde Vlaanderen zet verder in op de actielijnen die de afgelopen jaren hun nut bewezen hebben. We zetten voort wat goed werkt: de ondersteuning en informatieverstrekking via de website (wekelijkse updating) en het maandelijks e-zine, … Structurele acties: - wekelijkse actualisering van de website www.heemkunde-vlaanderen.be - maandelijkse publicatie van de elektronische nieuwsbrief E-Heem - update en actualisering van de sprekerslijst www.sprekerslijst.be - aanbieden van ondersteunende en methodologische artikels op de website en in E-Heem - de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde blijven sensibiliseren rond het bereikbaar zijn via email om zo een nog betere verspreiding van het E-Heem bij de doelgroep te hebben (uitbreiden mailinglist met mailadressen van deelnemers aan vormingen) - een efficiënte communicatie onderhouden met de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde - blijven inzetten op persoonlijke contacten en laagdrempeligheid - onderzoeken mogelijkheid tot aanbieden laagdrempelig en uniform registratieprogramma voor archivalische en documentaire collecties (onderzoeksrapport tegen eind 2013) - onderzoek mogelijke ontwikkeling databank voor ontsluiting van heemkundige tijdschriften op artikelniveau i.s.m. andere erfgoedorganisaties en reeds bestaande initiatieven (einde onderzoek tegen eind 2012)
54
OD 1.1. Om de competenties van de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde te verhogen en hen te informeren over interessante methoden en ontwikkelingen publiceert Heemkunde Vlaanderen vanaf 2012 jaarlijks minimum drie afleveringen van het methodologisch handboek. Indicator:
1. aantal afleveringen van het methodologisch handboek
Norm:
1. minimum drie per jaar
Mogelijke acties:
interessante methodieken en praktische tips en tools vertalen in laagdrempelige artikels (min drie per jaar)
lesgevers van de regionale vormingen aansporen om een weerslag onder de vorm van een artikel te geven (na elke vorming)
zoeken naar relevante en actuele onderwerpen om laagdrempelige methodologische artikels over aan te bieden (min 3 x per jaar)
OD 1.2. Tegen 2016 worden de resultaten en methodieken van minimaal 30 begeleidingstrajecten en plaatsbezoeken gedeeld met de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde. Indicator:
1. aantal gedeelde begeleidingstrajecten en plaatsbezoeken met de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde
Normen:
1. minimum dertig tegen eind 2016
Mogelijke acties:
aanbieden van en communiceren over de mogelijkheid tot plaatsbezoeken en begeleidingstrajecten (min. 12 x per jaar) m.b.t. de prioritaire noden en behoeften van de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde (o.a. vrijwilligersmanagement, digitalisering, goed behoud en beheer, registratie en inventarisatie, erfgoedontsluiting en doelgroepenwerking)
uitvoeren van kwalitatieve plaatsbezoeken rond erfgoedzorg en –ontsluiting en alle aspecten van vrijwilligerswerking (min. 100 tegen eind 2016)
realiseren en kwalitatief uitwerken van begeleidingstrajecten rond erfgoedzorg en ontsluiting en alle aspecten van vrijwilligerswerking (min. 30 tegen eind 2016)
kwalitatieve terugkoppelingsinitiatieven aanbieden van begeleidingstrajecten en plaatsbezoeken (min. 1 x per jaar)
expertisedeling
over
de
OD 1.3. Vanaf 2012 zet Heemkunde Vlaanderen extra in op de verbetering van de kwaliteit van de eerstelijns helpdeskfunctie. Indicatoren:
1. regelmaat actualiseren en vervolledigen veelgestelde vragen 2. tijd tussen vraag en antwoord 3. frequentie bekendmaken vraagbaakfunctie 55
4. opstellen draaiboek beantwoorden vragen via uitgebouwd expertisenetwerk Normen:
1. maandelijkse update 2. binnen de 5 werkdagen 3. maandelijks 4. uitgewerkt draaiboek tegen eind 2012
Mogelijke acties:
verder uitbouwen en beter structureren van de veelgestelde vragen rubriek op de website (maandelijkse update)
kwalitatief en binnen een beperkt tijdsbestek beantwoorden van vragen (binnen de vijf werkdagen een eerste antwoord)
verder uitbouwen van een kennis- en expertisenetwerk om bij gespecialiseerde vragen op terug te vallen (uitgewerkt draaiboek tegen eind 2012)
kwalitatieve behandeling van mogelijke klachten (vereenvoudigde klachtenprocedure tegen eind 2012)
eerstelijns helpdeskfunctie regelmatig onder de aandacht brengen van de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde (maandelijks)
mogelijkheid tot opnemen van zoekertjes en oproepen uit de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde in het E-Heem (maandelijks)
OD 1.4. Vanaf 2012 zet Heemkunde Vlaanderen in op een kwalitatief en regionaal verspreid vormingsaanbod dat voldoet aan de kwaliteitscriteria van Heemkunde Vlaanderen. Indicator:
1. % regionale vormingen die voldoen aan de criteriumlijst
Norm:
1. min. 90 %
Mogelijke acties:
opstellen van een interne kwaliteitscriteriumlijst waaraan een kwalitatieve vorming van Heemkunde Vlaanderen moet voldoen (tegen midden 2012)
jaarlijks organiseren/aanbieden van regionale vorming rond relevante en actuele thema’s rond erfgoedzorg- en ontsluiting en alle aspecten van vrijwilligerswerking (min. 15 regionale cursusavonden per jaar)
zorgen voor voldoende afstemming met het vormingsaanbod van andere spelers in het erfgoedveld (min. 1 overlegmoment per jaar)
actief partners zoeken om samenwerking aan te gaan (bij elke vorming mogelijkheden tot partnerschappen nagaan)
56
OD 1.5. Vanaf 2012 faciliteert Heemkunde Vlaanderen minimaal 4 momenten voor wederzijdse expertisedeling binnen de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde. Indicator:
1. aantal momenten van expertisedeling
Norm:
1. minimaal vier per jaar
Mogelijke acties:
aanbieden van focusgesprekken of rondetafelgesprekken aan de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde waarbij onderling expertise rond bepaalde thema’s kan gedeeld worden (min. 8 tegen eind 2016)
bekend maken van goede praktijkvoorbeelden uit de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde aan de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde (min. 15 tegen eind 2016)
aanbieden van een forum aan de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde (min. 1 x tegen eind 2016)
OD 1.6. Vanaf 2012 ontwikkelt Heemkunde Vlaanderen een aanbod aan ondersteuning en begeleiding op maat voor de Vlaamse jeugdbewegingen rond erfgoedzorg en -ontsluiting. Indicator:
1. aanwezigheid ondersteuningsplan Vlaamse jeugdverenigingen
Norm:
1. één uitgewerkt ondersteuningsplan tegen eind 2012
Mogelijke acties:
inwerken in de werking en noden van de lokale Vlaamse jeugdbewegingen op vlak van erfgoedzorg en –ontsluiting (tegen eind 2012)
opmaken van een ondersteuningsplan (tegen eind 2012)
helpdeskfunctie aanbieden aan de lokale Vlaamse jeugdbewegingen (promo min. 2 x per jaar)
aanbieden van vorming aan de lokale Vlaamse jeugdbewegingen (aanbod 2 x per jaar bekendmaken)
mogelijke prikkels rond erfgoedzorg en -ontsluiting geven via publicaties (min. 4 tegen eind 2016)
de nationale koepels van de Vlaamse jeugdbewegingen ondersteuning geven rond erfgoedzorg
oprichten en zetelen in een werkgroep rond erfgoedzorg- en ontsluiting met de nationale koepels van de Vlaamse jeugdbewegingen (min. 2 x per jaar)
ontwikkelen van een communicatiestrategie met de nationale koepels van de Vlaamse jeugdbewegingen (verwerkt in communicatieplan tegen eind 2012)
begeleidingstrajecten aan nationale koepels en lokale Vlaamse jeugdbewegingen (min. 2 tegen eind 2016)
lokale Vlaamse jeugdbewegingen toeleiden naar de lokale heemkundige kringen voor bepaalde aspecten van de erfgoedzorg en -ontsluiting
57
II. C L U S T E R E X T E R N E C O N T A C T E N / N E T W E R K I N G
SD2: Heemkunde Vlaanderen positioneert zich als een actieve speler in haar nationale en internationale netwerk rond lokaal erfgoed.
Heemkunde Vlaanderen bouwde tijdens de vorige beleidsperiodes een uitgebreid netwerk uit van contacten in de erfgoedsector, zowel in als buiten Vlaanderen. Uit de SWOT-analyse blijkt dat we ons netwerk moeten versterken in de komende beleidsperiode. Structurele acties: - verstevigen en onderhouden van het ‘Vlaamse’ netwerk van Heemkunde Vlaanderen - verstevigen en onderhouden van het internationale netwerk van Heemkunde Vlaanderen - aanwezigheid van Heemkunde Vlaanderen in allerlei overlegorganismen in het erfgoedveld - actieve samenwerking en afstemming blijven zoeken met allerlei erfgoedorganisaties - mogelijke partnerschappen aangaan in erfgoedprojecten - aanwezigheidspolitiek van Heemkunde Vlaanderen in het erfgoedveld - ontwikkelde expertise, kennis en methodieken van Heemkunde Vlaanderen aanbieden en inzetten voor het erfgoedveld (min. 1 overlegvergadering per jaar waar hierover gecommuniceerd wordt, publiceren van cursusmateriaal en cursusteksten op website, aanbieden partnerschap bij projecten voor cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde)
OD 2.1. Tegen het einde van de beleidsperiode bouwt Heemkunde Vlaanderen bruggen met andere sectoren en heeft minimaal drie transsectorale samenwerkingsacties uitgewerkt met minimaal twee partners uit verschillende sectoren. Indicator:
1. aantal transsectorale samenwerkingsacties 2. aantal partners uit verschillende sectoren
Normen:
1. minimum drie transsectorale samenwerkingsacties tegen eind 2016 2. minimum twee partners uit verschillende sectoren tegen eind 2016
Mogelijke acties:
netwerk van Heemkunde Vlaanderen uitbreiden met aantal organisaties uit andere sectoren (10 extra tegen eind 2013)
mogelijke samenwerkingsacties aftasten (10 verkennende vergaderingen tegen eind 2014)
opzetten van gezamenlijke acties/projecten met organisaties uit de sectoren natuur, onderwijs, toerisme, onroerend erfgoed, sociaal-cultureel werk, … (min. 3 projecten tegen eind 2016 met min. 2 partners uit verschillende sectoren)
58
OD 2.2. Tegen eind 2016 verhoogt Heemkunde Vlaanderen haar samenwerking met het steunpunt voor cultureel erfgoed en de erkende cultureel-erfgoedorganisaties met 10 %. Indicator:
1. graad samenwerking steunpunt voor cultureel erfgoed en erkende cultureel-erfgoedorganisaties
Norm:
1. 10% meer dan in de vorige beleidsperiode
Mogelijke acties:
aanwezigheid Heemkunde Vlaanderen op allerlei fora, overlegorganen van het steunpunt of erkende cultureel-erfgoedorganisaties (min. 70 % aanwezigheid Heemkunde Vlaanderen bij uitnodiging)
actieve rol opnemen bij de organisatie van landelijke evenementen van het steunpunt (lidmaatschap stuurgroep en kwaliteitscomité erfgoeddag)
gebruik maken van de aanwezige expertise van het steunpunt en de erkende cultureelerfgoedorganisaties (inschakeling in draaiboek expertisenetwerk)
gezamenlijke acties opzetten met het steunpunt en/of erkende cultureel-erfgoedorganisaties (10 % meer dan in vorige beleidsperiode)
regelmatig overleg en afstemming met het steunpunt en/of erkende cultureelerfgoedorganisaties (min. twee maal per jaar, vertegenwoordiging consulenten bij consulentenoverleg aanvragen)
OD 2.3. Tegen eind 2016 heeft Heemkunde Vlaanderen een nieuwe langetermijnvisie over haar positionering in het erfgoedveld ontwikkeld. Indicator:
1. ontwikkelde nieuwe langetermijnvisie
Norm:
1. één tegen het einde van de beleidsperiode
Mogelijke acties:
overleg en afstemming met de nieuwe erkende cultureel-erfgoedorganisaties (tegen eind 2012 min. 1 vergadering per organisatie)
zoeken naar samenwerkingsmogelijkheden erfgoedorganisaties (tegen eind 2013)
zoeken naar kanalen voor structureel overleg met cultureel-erfgoedorganisaties die ook ondersteuning aanbieden (tegen eind 2013)
rol bepalen van Heemkunde Vlaanderen in verhouding tot het brede erfgoedveld (tegen eind 2014)
visie rond positionering van Heemkunde Vlaanderen ontwikkelen en uitdragen (tegen eind 2016)
met
de
nieuwe
erkende
cultureel-
59
OD 2.4. Tegen eind 2016 is Heemkunde Vlaanderen een actieve partner in een expertisenetwerk rond immaterieel cultureel erfgoed. Indicator:
1. aanwezigheid Heemkunde Vlaanderen binnen expertisenetwerk immaterieel cultureel erfgoed
Norm:
1. stijgende frequentie van aanwezigheid van Heemkunde Vlaanderen in het netwerk
Mogelijke acties:
ontwikkelingen rond immaterieel cultureel erfgoed en netwerken daarover opvolgen
aanwezig zijn in een netwerk rond immaterieel cultureel erfgoed
rol opnemen binnen een netwerk rond immaterieel cultureel erfgoed
koppeling maken tussen expertisenetwerken rond immaterieel cultureel erfgoed en de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde
expertisedeling binnen een netwerk rond immaterieel cultureel erfgoed
OD 2.5. Vanaf 2012 verstevigt Heemkunde Vlaanderen haar internationale netwerk en wordt jaarlijks minimaal één initiatief opgezet om internationale evoluties te delen met de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde. Indicator:
1. aantal nieuwe contacten met internationale erfgoedorganisaties 2. aantal initiatieven per jaar
Norm:
1. minimaal vijf tegen het einde van de beleidsperiode 2. minimaal één
Mogelijke acties:
actief nieuwe contacten opbouwen met internationale erfgoedorganisaties (min. 5 tegen eind 2016)
zoeken naar mogelijke partnerschappen met internationale erfgoedorganisaties (min. 1 per jaar)
trajecten rond expertisedeling met internationale erfgoedorganisaties en de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde ontwikkelen (minimaal 5 tegen eind 2016)
opvolgen van internationale evoluties op vlak van erfgoedzorg- en ontsluiting en vrijwilligerswerking
vertalen van internationale evoluties op vlak van erfgoedzorg- en ontsluiting en vrijwilligerswerking
evoluties rond/binnen UNESCO opvolgen als geaccrediteerde NGO
actieve contacten uitbouwen en samenwerking opzetten met erfgoedorganisaties uit de Franstalige en Duitstalige gemeenschappen in België (min. 1 samenwerkingsinitiatief tegen eind 2016)
60
SD 3: Heemkunde Vlaanderen zorgt er voor dat de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde meer ingebed wordt in het brede erfgoedveld.
Heemkunde Vlaanderen is steeds als partner aanwezig geweest in het erfgoedveld, maar het contact tussen lokale heemkundige verenigingen en het erfgoedveld daarbuiten kan beter. Daarom wil Heemkunde Vlaanderen zich inzetten om dit contact te verbeteren en om de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde meer onder de aandacht te brengen bij het erfgoedveld. Daartoe zat Heemkunde Vlaanderen reeds in de vorige beleidsperiode in verschillende formele overlegorganen. Ook dit wordt uiteraard bestendigd in de nieuwe beleidsperiode. Structurele acties: - blijven participeren in formele overlegorganen (min. 70 % aanwezigheid bij uitnodiging) - blijven aandacht vragen voor de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde in die formele overlegorganen - structuren en ontwikkelingen in het erfgoedveld ‘vertalen’ naar de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde (min. 1 artikel per jaar) - fungeren als intermediaire organisatie tussen het erfgoedveld en de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde
OD 3.1. Tegen eind 2012 ontwikkelt Heemkunde Vlaanderen structurele processen rond expertisedeling en faciliteert vanaf 2012 jaarlijks minimaal één initiatief rond expertisedeling tussen lokale erfgoedorganisaties en het brede erfgoedveld. Indicator:
1. ontwikkelde structurele processen rond expertisedeling 2. aantal kennisdelingsinitiatieven
Norm:
1. één tegen eind 2012 2. jaarlijks minimaal één
Mogelijke acties:
ontwikkelen van structurele processen rond expertisedeling (één tegen eind 2012)
mogelijkheden en initiatieven opzetten/faciliteren voor expertisedeling tussen de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde en het brede erfgoedveld (jaarlijks min. één), zoals o.a. rondetafelgesprekken
publiceren over organisaties uit het brede erfgoedveld (jaarlijks min. twee artikels)
61
OD 3.2. Heemkunde Vlaanderen plaatst vanaf 2012 de belangrijkste bekommernissen van de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde op de beleidsagenda. Indicator:
1. aantal noodzakelijke tussenkomsten van Heemkunde Vlaanderen bij belangrijke beleidsverschuivingen
Norm:
1. 100 %
Mogelijke acties:
proactief en actief opvolgen van beleidsverschuivingen
acties ondernemen bij belangrijke beleidsverschuivingen waarbij Heemkunde Vlaanderen de nodige aandacht vraagt voor de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde
sensibiliseren over het belang van de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde bij allerlei beleidsinstanties
informeren rond belangrijke beleidsverschuivingen bij de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde (100 %)
vertalen van belangrijke beleidsverschuivingen naar de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde (100 %)
62
III. C L U S T E R P R O M O T I E / B E E L D V O R M I N G H E E M K U N D E E N WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK
SD 4: Heemkunde Vlaanderen draagt bij tot een hedendaagse beeldvorming rond heemkunde bij het brede publiek.
Heemkunde Vlaanderen reikte reeds in de vorige beleidsperiode ideeën en bouwstenen aan, o.a. via het in de kijker zetten van goede vernieuwende praktijkvoorbeelden. Structurele acties: - innovatieve projecten/acties van de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde in de kijker zetten op de website en in het E-Heem (maandelijks) - een hedendaagse huisstijl en lay-out ontwikkelen (huisstijl uitwerken tegen eind 2012)
OD 4.1. Tegen eind 2013 heeft Heemkunde Vlaanderen een visie rond een hedendaagse benadering van heemkunde. Indicator:
1. een visie rond hedendaagse benadering van heemkunde
Norm:
1. één tegen eind 2013
Mogelijke acties:
opvolgen van evoluties rond innoverende methodes en thema’s
deelname aan studiedagen, vormingen, colloquia over innoverende methodes en thema’s
interessante internationale evoluties rond innoverende methodes en thema’s opvolgen
deelname aan internationale colloquia rond innoverende methodes en thema’s
ontwikkelen en uitdragen van een eigen visietekst rond hedendaagse benadering heemkunde en lokaal erfgoed (tegen eind 2013)
van
63
OD 4.2. Tegen het einde van de beleidsperiode heeft Heemkunde Vlaanderen de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde jaarlijks gesensibiliseerd over en ondersteund bij het ontwikkelen van een hedendaagse benadering van heemkunde met minimaal vier initiatieven. Indicator:
1. aantal ondersteunings- en sensibiliseringsacties
Normen:
1. minimum vier tegen eind 2016
Mogelijke acties:
informeren rond vernieuwende visies en benaderingen van heemkunde (min. 2 artikels per jaar)
internationale benaderingen/evoluties rond innoverende methoden en thema’s m.b.t. lokaal erfgoed vertalen naar de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde (min. 1 artikel per jaar)
opzetten/organiseren van vorming rond hedendaagse benadering van heemkunde (min. 5 cursusavonden tegen eind 2016)
aanbieden en realiseren van plaatsbezoeken en begeleidingstrajecten op maat rond innoverende methoden en thema’s m.b.t. heemkunde (min. 1 begeleidingstraject tegen eind 2016)
OD 4.3. Tegen eind 2016 heeft Heemkunde Vlaanderen minimaal 3 specifieke activiteiten opgezet rond het diversifiëren van het doelpubliek van de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde. Indicator:
1. aantal acties ter bevordering van de diversifiëring
Norm:
2. Minimum drie in deze beleidsperiode
Mogelijke acties:
aanbieden van vorming rond hoe meer diverse doelgroepen te bereiken
aanreiken van tools en methodieken om meer diverse doelgroepen te bereiken
aanbieden en realiseren van plaatsbezoeken en begeleidingstrajecten op maat rond het bereiken van meer diverse doelgroepen
partnerschappen aangaan en expertise zoeken bij organisaties uit andere sectoren
praktijkvoorbeelden kenbaar maken aan de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde
64
SD 5: Heemkunde Vlaanderen stimuleert vernieuwend wetenschappelijk onderzoek binnen haar domein.
Heemkunde Vlaanderen heeft wetenschappelijk onderzoek altijd belangrijk gevonden, maar vindt het ook belangrijk dat nieuwe invalshoeken, methodes en thema’s efficiënt en effectief worden gedeeld met lokale kringen. Hiervoor heeft Heemkunde Vlaanderen tijdens de vorige beleidsperiode reeds een visie ontwikkeld om dit vernieuwend wetenschappelijk onderzoek te ontsluiten.
OD 5.1. Om vernieuwend wetenschappelijk onderzoek over lokaal erfgoed en heemkunde te stimuleren, geeft Heemkunde Vlaanderen vanaf 2012 jaarlijks minimaal drie publicaties uit. Indicator:
1. aantal publicaties rond vernieuwend onderzoek
Norm:
1. minimum 3 per jaar
Mogelijke acties:
binnen de redactieraad op zoek redactieraadsvergaderingen per jaar)
vernieuwend wetenschappelijk onderzoek opvolgen
vernieuwend onderzoek vertalen in artikels
jaarlijkse uitgave van een viermaandelijkse publicatie van een vernieuwend wetenschappelijk tijdschrift
gaan
naar
vernieuwend
onderzoek
(min.
3
OD 5.2. Elk jaar richt Heemkunde Vlaanderen minimaal twee activiteiten in waarbij vertegenwoordigers van de academische wereld en de cultureelerfgoedgemeenschap heemkunde nieuwe invalshoeken, methodieken en thema’s van wetenschappelijk onderzoek met elkaar delen. Indicator:
1. aantal activiteiten rond vernieuwend onderzoek
Norm:
1. minimum twee per jaar
Mogelijke acties:
netwerk opbouwen met de academische wereld
organiseren van studiedagen rond nieuwe invalshoeken, methodieken en thema’s (min. 1 per jaar)
organiseren heemdag met min. 1 vernieuwende spreekbeurt of 1 bezoek aan een vernieuwende opstelling (jaarlijks)
goede praktijkvoorbeelden uit de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde kenbaar maken aan de academische wereld (min. 1 artikel per jaar in inhoudelijk tijdschrift)
wederzijdse expertisedeling tussen de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde en academische wereld faciliteren (min. 1 x per jaar op studiedag)
65
IV. C L U S T E R B E H E E R E N B E L E I D
SD 6: Heemkunde Vlaanderen implementeert verder haar integrale kwaliteitszorg op alle domeinen binnen de organisatie.
Heemkunde Vlaanderen is reeds bijna een decennium bezig met de implementatie van integrale kwaliteitszorg. Het spreekt voor zich dat integrale kwaliteitszorg volgens de PDCA-cirkel verder zal geïmplementeerd worden. Structurele acties: - blijvende aanwezigheid van een expert rond integrale kwaliteitszorg in de raad van bestuur van Heemkunde Vlaanderen - blijvende aanwezigheid van een professionele coördinator integrale kwaliteitszorg in het team van Heemkunde Vlaanderen - opmaken van jaarplan volgens de regels van integrale kwaliteitszorg - opmaken van jaarverslag volgens de regels van integrale kwaliteitszorg - opmaken van beleidsplan volgens de regels van integrale kwaliteitszorg - verder investeren in een kwalitatief medewerkersbeleid - jaarlijks afnemen van functionerings-/evaluatiegesprekken - houden van maandelijkse team- en stafvergaderingen - op regelmatige basis een interne evaluatie van de werking uitvoeren - werking kwalitatief bijsturen waar nodig - indien nodig toepassen van kwalitatieve wervings- en selectieprocedures
OD 6.1. Tegen eind 2016 heeft Heemkunde Vlaanderen een competentiemanagementsysteem voor haar medewerkers (beroeps- en vrijwillige) uitgewerkt, met inbegrip van een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) voor elke medewerker. Indicator:
1. een plan voor competentiemanagement 2. aantal POP’s per medewerker
Norm:
1. één tegen eind 2016 2. één tegen eind 2016
Mogelijke acties:
blijvend investeren in de competentieverhoging van de medewerkers
competentiemanagementplan ontwikkelen (tegen eind 2016)
POP’s voor iedere medewerker opstellen (tegen eind 2016)
66
OD 6.2. Vanaf 2012 past Heemkunde Vlaanderen het strategisch communicatieplan integraal toe in de dagelijkse werking. Indicator:
1. % uitgevoerde doelstellingen en acties v/h communicatieplan
Norm:
1. 100 % vanaf 2012
Mogelijke acties:
uitvoeren van de strategieën van het communicatieplan (interne, externe communicatie en communicatie naar media en pers toe)
evalueren en bijsturen van het communicatieplan (jaarlijks)
OD 6.3. Tegen eind 2016 heeft Heemkunde Vlaanderen een volledig plan over duurzaam beleid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Indicator:
1. aantal plannen over duurzaam beleid en maatschappelijk verantwoord ondernemen
Normen:
1. minimaal één tegen eind 2016
Mogelijke acties:
nadenken en informeren over duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen
opvolgen van evoluties rond duurzaam beleid en maatschappelijk verantwoord ondernemen
evaluatie werking Heemkunde Vlaanderen i.v.m. duurzaam beleid en maatschappelijk verantwoord ondernemen (tegen eind 2015)
in de werking acties ontplooien rond duurzaam beleid en maatschappelijk verantwoord ondernemen (min. 2 tegen eind 2016)
opmaken van een plan rond duurzaam beleid en maatschappelijk verantwoord ondernemen (tegen eind 2016)
67
4. STRATEGISCHE PLANNING
4.1. M EDEWERKERS BELEIDSPLA N Er werd een analyse gemaakt van de tijd die nodig is om de doelstellingen te verwezenlijken. Hiervoor werd er per operationele doelstelling uitgerekend hoeveel ‘manuren’ er nodig zijn om de doelstelling te realiseren. Ook de koppeling met functieprofielen werd gemaakt. Hieruit blijkt dat om de doelstellingen van dit beleidsplan te verwezenlijken, Heemkunde Vlaanderen in deze beleidsperiode verder kan gaan met het huidige personeelskader, mits een kleine wijziging. Aangezien Heemkunde Vlaanderen tijdens deze beleidsperiode enerzijds verder wil investeren in de kwaliteitsverbetering van de ondersteuning en begeleiding van de cultureel-erfgoedgemeenschap heemkunde en anderzijds de zorg voor en de ontsluiting van het erfgoed van de Vlaamse jeugdbewegingen mee in haar werking zal opnemen, wil de organisatie in deze beleidsperiode beschikken over een extra halftijdse consulent. Daarvoor zal Heemkunde Vlaanderen de functie van ondersteunend en administratief medewerker niet meer bestendigen, maar in plaats daarvan een nieuwe functie creëren die een combinatie zal zijn van een halftijdse consulent en een halftijdse stafmedewerker. In de meerjarenbegroting 2012-2016 wordt die functie ingeschaald op het niveau van een universitaire medewerker, zijnde loonschaal L1, en dit aan een tewerkstelling van 100%. In de functiebeschrijving zal dan een combinatie worden gemaakt van een halftijds consulentschap en een halftijdse functie van stafmedewerker.
68
4.2. O PVOLGING
BELEIDSPLA N EN EVALUATIE
Elk jaar wordt een actieplan opgesteld dat bepaalt welke delen en doelstellingen van dit beleidsplan in dat bepaald jaar verwezenlijkt zullen worden, met de specificatie door middel van welke acties dit zal gebeuren. Deze afzonderlijke actieplannen worden telkens geëvalueerd in een inhoudelijk jaarverslag. Op het einde van de beleidsperiode zal er een grondige evaluatie komen van dit voorliggende beleidsplan. Die evaluatie is dan een goede aanloop naar de uitwerking van een beleidsplan voor de volgende beleidsperiode.
69
