STAD IN DE KIJKER
Burgemeester Yvan Mayeur
DIMENSION
© Studio Dann
“We hebben nood aan architectuur met meer lef”
18
STAD IN DE KIJKER
“Ik ken Brussel door en door”, steekt hij van wal. “Ik ben geboren in de Marollen en heb daar lang gewoond, hoewel ik intussen omwille van privéomstandigheden naar de Europese wijk ben verhuisd. Een wijk kan je die laatste eigenlijk niet noemen, want daar verblijven vooral mensen die slechts voor een beperkte periode in Brussel wonen en hun tijd vooral elders in de stad doorbrengen. Als ik in de Marollen mijn woonst verliet, riep er altijd wel iemand: ‘Ah, président! Vive la révolution!’. In de Europese wijk kent amper iemand mij, en zal er zeker niemand ‘Vive la révolution’ declameren.” “Wat ik daarmee wil zeggen, is dat Brussel een stad met verschillende gezichten is. De confrontatie is hard. De Marollen en de Zavel zijn slechts gescheiden door de Miniemenstraat, waarin je aan de ene zijde de sociale woningen van de Brusselse Haard en aan de andere zijde de antiquairwinkels vindt. In de WTC-wijk met zijn grote bedrijven is 30% van de jonge inwoners werkloos en hebben zij amper lager onderwijs gevolgd. Onder de tien armste gemeenten van België zitten er zeven Brusselse, waaronder de stad.” “Mijn ambitie is de situatie van de meeste mensen in Brussel te verbeteren. Een van mijn voorgangers, François-Xavier de Donnéa, vond dat we van inwoners moesten veranderen. Het arme deel van de bevolking moest de plaats ruimen voor gegoede burgers. Ik ga voor een andere optie en wil dat de armen iets rijker worden en hier in Brussel blijven wonen.”
Dat vergt eerst en vooral betaalbare huisvesting voor een almaar groeiende bevolking. Burgemeester Mayeur: “Daar ligt inderdaad een opdracht voor ons als overheid. Naast de sociale woningen bieden wij via onze Grondregie en het OCMW eigen openbare huurwoningen aan tegen prijzen die 15% lager liggen dan de privéhuurmarkt. Op die manier willen we modale gezinnen bereiken, waarvan beide partners werk hebben en van plan zijn om in Brussel te blijven wonen. Persoonlijk zie ik verder heil in een systeem van huurtoelage, maar dat is een bevoegdheid voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In een blokkering van de huurprijzen geloof ik niet echt, tenzij de markt compleet oververhit zou geraken. Waar we wel nood aan hebben,
is een tool waarmee je huurwoningen op een objectieve manier kan vergelijken. Via een Koninklijk Besluit is vastgelegd welke ingrediënten vereist zijn als je een bepaalde broodsoort wil aanprijzen, maar woningen worden allemaal tegen dezelfde huurprijs in de markt gezet, los van hun kwaliteit. Er zijn hoogstens enkele minimale vereisten, opgelegd door de Wooncode. Wie op zoek is naar een huurwoning, zou zeker gebaat zijn bij een instrument ter vergelijking.” “Daarnaast pleit ik voor een sociale financiële ondersteuning aan jonge koppels die in Brussel werken en hier een eigendom willen verwerven. Waar in Wallonië en Vlaanderen 70 tot 80% van de mensen eigenaar zijn van hun woning en de rest huurt, is het hier net omgekeerd. Intussen is de druk op de markt enorm en betaal je minstens 2.500 tot 3.000 euro per vierkante meter als je residentieel vastgoed wil kopen. Als ik dat zeg, schermt men meteen met de veel hogere prijzen in Parijs en Londen, maar je moet dan ook de lonen vergelijken. We moeten ons wel hoeden voor lineaire maatregelen die ook mensen ten goede komen die geen financiële hulp nodig hebben. Want naast een arme bevolking tekent zich in bepaalde wijken van Brussel ook een heuse gentrification af. Huisvesting is een sociaal gegeven. Ik apprecieer alvast de inspanningen van Citydev (de vroegere GOM Brussel, n.v.d.r.) om betaalbare woningen te realiseren voor mensen met een gemiddeld inkomen.”
Is leegstand nog een groot probleem? Burgemeester Mayeur: “Minder dan vroeger. Een obstakel blijven de verdiepingen boven commerciële ruimtes, zeker in de grote winkelstraten. In het verleden zijn daarvoor al heel wat inspanningen geleverd, maar het blijft een moeilijke strijd. Als burgemeester ben ik ook niet almachtig. Je hebt het openbaar beheerrecht om, in geval van verwaarlozing, het beheer van een pand over te nemen, het te renoveren en tegen een sociale huurprijs weer op de markt te brengen. Ik heb twee keer getracht dat recht te gebruiken, maar het werkt niet. De procedure is erg omslachtig, het kost de stad handenvol geld en de verwaarlozende eigenaar behoudt zijn eigendomsrechten, zodat vooral hij er op het einde van de rit beter van wordt.”
Een nieuwe stad Een belangrijk thema in het Brusselse bestuursakkoord is de herinrichting van de pleinen en grote lanen. De ingrediënten zijn divers: een autovrije Noord-Zuid as met een agora aan het de Brouckèreplein, een aaneenschakeling van sfeervolle pleintjes, een nieuw Beursplein rond het thema water, een Belgian Beer Temple in de Beurs, kunst in de openbare ruimte, een verdubbeling van de voetgangerszone, een nieuw mobiliteitsplan, een aantal extra ondergrondse parkings binnen de Vijfhoek. Dit jaar komt de uitvoering daarvan op snelheid, » DIMENSION
Eind 2013 ruilde Yvan Mayeur het voorzitterschap van het OCMW voor de burgemeesterssjerp van Brussel. Meteen belandde hij op een rollercoaster, met onder meer de ophef rond zijn opvolgster en rond de najaarsbetoging in Brussel. Maar zeeziek is de burgemeester daar niet van geworden, integendeel. Combattief en doorspekt met de nodige humor riposteert hij onze vragen, zoals die naar zijn ambities als burgemeester.
19
STAD REPORTAGE IN DE KIJKER
maar de controverse barstte vorig jaar al los. De autostroom verleggen zou elders alleen maar problemen creëren. Een ruime voetgangerszone zou het winkelaanbod doen verschralen. Het mobiliteitsplan is te vaag.
“De Noord-Zuidlijn heeft de stad opgezadeld met een collectief trauma dat nog altijd leeft bij de oudere Brusselaars. Daar zal de herinrichting van die as eindelijk een einde aan maken.”
Had u die kritiek verwacht?
©Nathan Duvivier
De burgemeester fronst vol onbegrip de wenkbrauwen. “Je kan de geplande ingrepen niet zomaar verengen tot een voetgangerszone, een commercieel initiatief, een mobiliteitsplan of een stedenbouwkundig project. Het vormt een manier om het leven in de stad totaal te veranderen. De toekomst van de stad is de openbare ruimte. Het de Brouckèreplein wordt de place to be voor culturele en andere evenementen, zoals het vuurwerk tijdens de voorbije jaarwisseling. Precies daarom heb ik de vele cultuurinstellingen in de omgeving uitgenodigd om daarop in te spelen. Brussel is in de toekomst niet langer weerloos overgeleverd aan de auto’s. Oké, met het huidige mobiliteitsplan blijft dat in eerste instantie nog het
01
geval, maar dit is slechts een eerste stap. Tegen de voetgangerszone durft de oppositie zich niet te kanten, dus richten ze hun pijlen maar op het mobiliteitsplan. Wij nemen daarmee daadwerkelijk een risico, want we weten niet of alles perfect zal functioneren. Maar geef ons toch de tijd om, na de introductie in de zomer van dit jaar, alles gedurende een achttal maanden grondig te evalueren en waar nodig bij te sturen. Het zal tijd vergen om de gewoonten van automobilisten te veranderen. Ook de lokale mensen overtuigen, kost tijd. Met de gemeente Schaarbeek hebben we een richtingwijziging voor twee straten afgesproken. Een minimale ingreep die resulteerde in een petitie die meer dan duizend mensen ondertekenden. De weerstand tegen verandering is nu eenmaal groot. In Gent heeft de omschakeling twee tot drie jaar gevergd. Maar zonder mobiliteitsplan komt er geen voetgangerszone, zo eenvoudig is dat. Momenteel kan slechts één visie op mobiliteit rekenen op een meerheid, namelijk de onze. De oppositie vindt elkaar alleen in de negatieve kritiek. Voor de rest koesteren al die partijen hun eigen, onderling diametraal tegenovergestelde visie. De herinrichting zal ook een punt zetten achter een collectief trauma waarmee vooral de oudere Brusselaars nog altijd leven, namelijk de breuk die de Noord-Zuidlijn in de Vijfhoek heeft veroorzaakt.”
Is dit het project waarmee u uw naam als burgemeester wil vestigen? Burgemeester Mayeur: “Dat is veel te sterk uitgedrukt. De openbare ruimte is uiteraard erg belangrijk, en er staan nog vele projecten op stapel. Zo willen we van de Zavel een echt openbaar plein maken. Ook kleinere ingrepen kunnen heel wat teweegbrengen. Ik denk bijvoorbeeld aan het Bloemen- »
01. In de Miniemenstraat, aan de voet van het Justitiepaleis, gaf het ar-
©Maxime Delvaux photographers
chitectenbureau Samyn & partners vorm aan de renovatie van zes sociale
DIMENSION
02
20
woonblokken. Om het leef- en wooncomfort te verhogen, werd het aantal sociale appartementen van 149 naar 99 gebracht. Heel wat aandacht ging naar de energiezuinigheid van het complex via een doorgedreven isolatie, zonnepanelen en een zuinige verwarmingsinstallatie. 02. In de Brusselse binnenstad tekende het Bureau Vers plus de bienêtre (V+) voor de renovatie van een 17e-eeuws pand tot eengezinswoning, aangevuld met een nieuw volume voor een kunstgalerij. ‘Mirador’ was een van de zes genomineerde projecten voor de Architectuurprijs Brussel Horta 2014. De prijs bekroont door Brusselse architecten ontworpen projecten die door hun milieuvriendelijke aanpak, architecturale kwaliteit, durf en creatieve vernieuwing bijdragen aan de stedenbouwkundige ontwikkeling van Brussel. Info www.prixbruhortaprijs.be en www.sadbr.be.
©MDW ARCHITECTURE
STAD IN REPORTAGE DE KIJKER
©Filip Dujardin
© Bart Heijnens
04
03
05
Gevraagd: meer architecturaal lef
investeerders, ontwerpers, regelgevers. Het argument dat we financieel krappe tijden beleven, snijdt geen hout. Er is voldoende geld, en goede architectuur hoeft overigens geen handenvol geld te kosten. Maar de spelregels voor de openbare aanbesteding laten niet toe dat je gaat aankloppen bij een klein maar creatief ontwerpbureau. Door de impact van de lastenboeken en de vereiste referenties beland je steevast bij hetzelfde groepje van zes of zeven architectenbureaus. Dat het nochtans anders kan, hebben we met het OCMW bewezen »
03. Onder impuls van het OCMW van Brussel kwam op de site van de voormalige zeepfabriek Heymans in hartje Brussel een huisvestingsproject, met deels nieuwbouw en deels renovatie. Het internationaal gelauwerde project omvat lage energiewoningen, studio’s, appartementen, duplexen en lofts, met bijhorende voorzieningen waaronder een multifunctionele zaal, een spelletjesbibliotheek, een binnentuin en speelruimte voor de kinderen. MDW Architecture opteerde voor een bioklimatisch ontwerp met een zeer hoge isolatiegraad. 04. Om de Brusselse Noordwijk nieuw leven in te blazen, moet er letterlijk en figuurlijk meer leven en dus meer bewoning in dit stadsdeel komen. Daarom ligt bij nieuwe projecten de klemtoon op meer huisvesting en minder kantoren. Vanuit die visie ontwierp MDW Architecture het project
Vervult architectuur een rol in die internationale profilering?
‘Insula’, goed voor 107 appartementen, 3 winkels en een ondergrondse
Burgemeester Mayeur: “Vast en zeker. Vandaag komen mensen naar Brussel voor de architectuur uit het verleden. Ik wil dat ze morgen aangetrokken worden door de hedendaagse architectuur. Jammer genoeg wordt er architecturaal te weinig risico genomen. De UP-site woontoren had bijvoorbeeld een veel sterkere uitstraling verdiend. Wat dat betreft, kan Brussel een voorbeeld nemen aan steden als Londen of Madrid. We moeten met z’n allen meer durf aan de dag leggen voor alle soorten van gebouwen: publieke en private
doorbreken de horizontaal gelede gevel die zich uitstrekt over het 130
parkeergarage met 93 parkeerplaatsen. Gegroepeerde raampartijen meter lange perceel. 05. Een spraakmakend project in uitvoering is de renovatie van de Modelwijk in Laken, gerealiseerd tussen 1958 en 1972 door een team architecten onder leiding van Renaat Braem. Met 1.029 appartementen verspreid over 12 woontorens was dit de grootste modernistische wijk van België. De renovatie en herwaardering van de Modelwijk en de uitbreiding met een aantal nieuwe gebouwen is toevertrouwd aan BURO II & ARCHI+I, a33 Architecten, Architectenbureau Jan Maenhout en Wessel de Jonge Architecten bna. DIMENSION
hofplein waar de wijk een nieuwe injectie kreeg door werken aan een OCMW-gebouw en de herinrichting van de openbare ruimte. Momenteel is daar een privé-investeerder aan het werk, waardoor het plots een aantrekkelijke woonplek wordt voor bobo’s, een minder gewenst neveneffect. We hebben ook nog twee lopende wijkcontracten in Bockstael en in Stalingrad, en zijn kandidaat voor een nieuw contract.” “Maar even belangrijk is dat we Brussel op de internationale kaart moeten zetten. Via onze universiteiten en studenten bestrijken we de hele wereld, en die wereld komt ook naar ons toe. Vandaar het belang van goede congres- en hotelinfrastructuur zoals onder meer gepland in het NEO-project op de Heizel, van het nationaal voetbalstadion en niet te vergeten van de bouw van het nieuwe instituut Jules Bordet, dat een internationale referentie zal worden inzake kankerbestrijding. Voor de volksgezondheid wordt dat laatste een mijlpaal. Er zijn dus heel wat projecten waarmee we de mensen iets aanbieden. Daarin een hiërarchie opstellen, lijkt me niet opportuun.”
23
©Philippe SAMYN and PARTNERS architects & engineers, LEAD and DESIGN PARTNER
STAD REPORTAGE IN DE KIJKER
06
met de Zeepfabriek Heymans. In samenwerking met MDW Architecture hebben we die omgevormd tot een kinderkribbe en 42 energiezuinige sociale woningen. Gemakkelijk was het zeker niet, maar het kan. Meer zelfs, we hebben er in 2011 de MIPIM-Award voor residentiële gebouwen mee gewonnen in Cannes, waar we in de finale moesten opboksen tegen een project in New York en een toren in Dubai.”
06. In het Europakwartier verrijst de nieuwe zetel van de Raad van de Europese Unie. Het project omvat de restauratie van een deel van het vroegere Résidence Palace in combinatie met de bouw van een imposante glazen kubus. Als symbool voor de Europese diversiteit is de nieuwe gevel opgebouwd uit een mozaïek van duizenden oude houten kozijnen uit verschillende Europese landen. Ontwerp: Philippe Samyn &Partners architects & engineers, Studio Valle Progettazioni architects, Buro Happold Limited engineers. (zie ook coverfoto)
Waarom kan de stad dat niet? Burgemeester Mayeur: “Even geduld, ik ben hier nog maar een goed jaar, en ik heb met het OCMW bewezen dat het kan. Niet dat het eenvoudig is, zoals ik al aangaf. Naast de openbare aanbesteding moet je opboksen tegen andere regels. Na de Far Westtoestanden uit de jaren 1970, toen mensen als Paul Vanden Boeynants en Charly De Pauw vrij hun gang konden gaan, is de slinger van de regelgeving compleet de andere kant opgegaan. Een nieuw evenwicht dringt zich op. Je moet het patrimonium beschermen, maar je moet evengoed kunnen innoveren met respect voor wat er bestaat, en dat sneller dan vandaag.”
Daarmee komen we bij een thema dat architecten in Brussel slapeloze nachten bezorgt: de unieke vergunning en de onwerkbare regels voor erfgoed.
DIMENSION
Burgemeester Mayeur: “Die regels zijn inderdaad veel te strikt. Er ligt te veel macht in handen van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, die bevolkt is met mensen die van geen enkele durf blijk geven. Het resultaat is dat de privésector, die bereid is om te investeren en gebouwen met erfgoedwaarde weer leven in te blazen, afhaakt en dat die gebouwen gewoon verkommeren en aan waarde inboeten. Als OCMW-voorzitter heb ik het Wijnpaleis in de Marollen gerestaureerd tot een centrum voor sociale bedrijven en het evenementencomplex Les Ateliers des Tanneurs. Wij wilden daar dubbele en hier en daar zelfs driedubbele beglazing plaatsen om het gebouw energetisch performant te maken. Maar de Commissie stelde haar veto en eiste dat alles in de oorspronkelijke toestand moest worden bewaard. Het gevolg is dat je drie keer extra betaalt: voor het concept,
24
voor de uitvoering en voor de exploitatie achteraf, want je verwarmt vooral de straat.” “De houding van de Commissie heeft ons al zes jaar tijd doen verliezen met de omvorming van de voormalige Byrrhfabriek in Laken tot een kinderkribbe en een centrum voor sociale economische activiteiten. In de Matadero, de oude slachthuizen van Madrid, die zijn gerestaureerd tot een centrum voor hedendaagse kunst, is wel degelijk dubbele beglazing langs de binnenkant aangebracht. Ook in de Punta della Doganna in Venetië, het douanegebouw van de toenmalige republiek dat getransformeerd is tot een museum voor hedendaagse kunst, heeft eigenaar François Pinault dubbele en driedubbele beglazing laten plaatsen aan de binnenzijde en nieuw ijzersmeedwerk laten maken dat volledig los staat van wat er vroeger was. Als wij dergelijke voorbeelden voorleggen aan de Commissie, vragen zij ons aanvullende studies. Als we die dan laten uitvoeren door gerenommeerde ingenieursbureaus, lezen de Commissieleden ze niet eens, maar wijzen ze onze plannen wel af omdat ze nog met twijfels zitten. Ronduit schandalig is dat. Voor mij zijn dat integristen, alleen weet ik niet van wat, zeker niet van ons erfgoed, want dat gaat erdoor verloren. Hun macht is enorm. Zij kunnen voorwaarden opleggen die in de vergunning moeten worden opgenomen. Maar voor bijstand en goede raad kan je bij hen niet terecht. De toestand is momenteel dat de mensen van wie je het beste mag verwachten, het goede weigeren, zodat we uiteindelijk met niets overblijven. Ik hoor dat de Gewestregering daar iets aan gaat veranderen. Voor mij moet de Commissie liefst vandaag nog vervangen worden door een adviserend orgaan dat projecten begeleidt.” (Door Colette Demil & Staf Bellens)
