STAD IN DE KIJKER
Antwerps schepen Rob Van de Veldei
DIMENSION
© Studio Dann
“Ja, ik wil invloed hebben”
16
STAD IN DE KIJKER
Voor alle duidelijkheid somt de Antwerpse schepen zijn vier beleidsprioriteiten nog even op. “Een: in plaats van de mobiliteit de stadsontwikkeling te laten volgen, willen we eerst een goede mobiliteitsstructuur opzetten en daarop verder bouwen met de stadsontwikkeling. Antwerpen is waarschijnlijk de enige grote West-Europese stad zonder een degelijk werkend systeem van parkeergeleiding. Daardoor parkeren wij nog altijd te veel op straat. Tegelijkertijd heeft men de mobiliteit beknot door een aantal straten te versmallen en het verkeer naar de stad moeilijk te maken. Daardoor werden een aantal buurten de facto afgesloten.” “Twee: wij gaan de stadsontwikkeling versnellen en versoepelen. Deze legislatuur gaat een aantal grote projecten van start, zoals de heraanleg van de Scheldekaaien en de ontwikkeling van de gemengde wijk Nieuw-Zuid. Aansluitend bestuderen we mogelijke kansen, bijvoorbeeld een woonkwartier op de plek van het huidige arresthuis alias ‘de Begijnenstraat’, een heraanleg van de omgeving rond de gekende Oudaantoren die een nieuwe bestemming moet krijgen als de politie daar binnenkort vertrekt, en de creatie van een gezellig verblijfsplein op de Gedempte Zuiderdokken, waar zich nu een gecontesteerde parking bevindt. Door middel van studies en peilingen bij de inwoners verkennen we de mogelijkheden tot
verdichting. We maken of herbekijken de nodige instrumenten zoals de hoogbouwnota, de bouwcode en het ruimtelijk structuurplan.” “Drie: wat erfgoed betreft, willen we het advieskader versoepelen om ons prachtige patrimonium vanuit een evolutieve aanpak een functioneel volwaardige plek te geven binnen het huidige maatschappelijke en economische leven, zonder afbreuk te doen aan de historische eigenheid en waarde. Vandaag is het kader zo strikt dat niemand nog bereid is om te investeren, zodat een aantal gebouwen begint te verkommeren.” “Vier: wij geven in totaal 73 ha een bestemming of heraanleg als groenruimte. Ik denk onder andere aan het Droogdokkenpark, de aanleg van de parkzone Nieuw-Zuid, een groenzone aan Middelheim en de Middenvijver op Linkeroever die van woonuitbreidingsgebied wordt herbestemd tot groenzone met ruimte voor festivals.“
Minder bemoeizucht Na het voortijdige vertrek van Kristiaan Borret komt er ook een nieuwe stadsbouwmeester. Nochtans was er unaniem lof voor Borret. Rob Van de Velde: “Kristiaan heeft schitterend werk geleverd. De objectieve wedstrijdformule met geselecteerde architectenpools die hij in het leven heeft geroepen, zullen we zeker behouden. Maar onze visies verschilden fundamenteel. Voor ons is mobiliteit een belangrijke onderlegger voor de toekomstige stadsontwikkeling, wat maakt dat we die problematiek eerst moeten oplossen. Ook willen wij de kwaliteitscontrole en de integrale kwaliteitszorg inzake stadsplanning en -ontwikkeling integreren in onze stedelijke organisatie, en niet langer overlaten aan een beperkte cel. Een belangrijk streven is verder dat wij onze stad internationaal op de kaart willen zetten. Daarom zoeken wij een bouwmeester met een internationaal profiel die ons verrijkt met zijn ervaring uit het buitenland. Uiteraard mag dat een Vlaams architect zijn, bij voorkeur zelfs. In ieder geval willen wij van Antwerpen een merk maken waar internationaal naar wordt opgekeken.”
De hervorming van het team stadsbouwmeester en AG STAN leverde u het verwijt op dat u de weg vrijmaakt voor onderonsjes tussen politiek en projectontwikkelaars. Rob Van de Velde: “Dat is de politiek geïnspireerde karikatuur die van onze visie wordt gemaakt. Uiteraard ga ik niet werken op maat van de ontwikkelaars. Wij hebben alleen de ruimtelijke planning verbreed en de uitvoering van gebiedsgerichte projecten daarin ondergebracht. Die verbreding is noodzakelijk, want we moeten onze ruimtelijke uitvoeringsplannen goed timen en een fikse versnelling meegeven als we het hoofd willen bieden aan de verwachte bevolkingsaangroei met 100.000 inwoners de komende vijftien jaar, nog eens te » DIMENSION
Het ontslag van de Antwerpse stadsbouwmeester Kristiaan Borret en het opdoeken van het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsplanning Antwerpen (AG STAN) zorgden enkele maanden geleden voor een bitsig debat in de Vlaamse kranten. Schepen van ruimtelijke ordening, stadsontwikkeling, groen en erfgoed Rob Van de Velde (N-VA) zet zich schrap: “Bepaalde architectenmiddens reageerden zonder mijn beleidsplan te hebben gelezen. Ik wil de stadsbouwmeester niet afschaffen, integendeel. En de diverse diensten voor mobiliteit, ruimtelijke planning en uitvoering van stadsprojecten worden gestroomlijnd tot sterkere organisaties.” Een gesprek met een schepen die de confrontatie niet schuwt. “Als je verandering belooft, moet je de zaken waaraan je twijfelt daadwerkelijk in vraag durven stellen, je niet verschuilen achter de administratie en op tijd en stond knopen doorhakken.”
17
STAD REPORTAGE IN DE KIJKER
vermeerderen met alle daarmee samenhangende voorzieningen inzake onderwijs, zorg, kinderopvang, recreatie en andere infrastructuur.” “Ik vind dat verwijt ook een blaam voor onze uiterst performante dienst stadsontwikkeling, 600 mensen die mooi werk leveren en in het verleden meermaals in de prijzen vielen. Jaarlijks reikt de stad circa 3.000 vergunningen uit. De 60 daarvoor bevoegde stadsmedewerkers zijn elk op hun terrein een beetje stadsbouwmeester. Ook onze vastgoeddochter AG Vespa haalt jaar na jaar telkens opnieuw de beoogde resultaten. Stadsvernieuwing reduceren tot een persoon of tot een beperkte club van een vijftigtal mensen, is ronduit kortzichtig.”
voor niet langer een microscoop maar een loep. Wij kiezen bewust voor minder bemoeizucht. De weerbaarheid en aanpasbaarheid van Antwerpen valt onder andere af te lezen van onze pakhuizen, die in de loop der eeuwen diverse bestemmingen aankonden. Maar dat is alleen mogelijk als je een kader creëert dat zo’n flexibele invulling toelaat. Wij willen toezien op de structuren en minder op de individuele invulling. Voor dat laatste beschikken wij trouwens altijd nog over onze verordenende kaders, zoals de stedelijke bouwcode, het nog aan te passen advieskader erfgoed of de hoogbouwnota.”
DIMENSION
18
© Poulissen&Partners - Montevideo NV Visualisation by bmd
01
02
© Serge Brison
Rob Van de Velde: “Eerlijk gezegd denk ik dat wij de hele discussie rond kwaliteit - wat trouwens nog te dikwijls samenvalt met smaak - en duurzaamheid grotendeels achter de rug hebben. Bedrijven uit alle sectoren zijn zich vandaag bewust van de noodzaak van maatschappelijke duurzaamheid. Uiteraard zijn er hier en daar nog beunhazen actief, maar onze dienst stadsontwikkeling mag niet gebaseerd zijn op een beperkt aantal inferieure of malafide spelers. De dienst moet zich richten op de noden van de stad en op de toekomstige ontwikkelingen. Mijn taak is dan te bewaken dat bij een herontwikkeling alle belangen op een evenwichtige manier aan bod komen: duurzaamheid, kwaliteit, stedenbouw, omgeving, economie. Als er een disproportie voelbaar is in een project, moet je durven ingrijpen, ook als het gaat om economische belangen. Dat laatste aspect werd in het verleden op zijn minst stiefmoederlijk behandeld. Laat me dit illustreren met een recent voorbeeld. Een bedrijf besluit om maatschappelijke redenen te verhuizen uit de stad en prefinanciert de aankoop van een nieuw gebouw, in afwachting van de verkoop van het stadspand dat zij verlaten. Als wij die verkoop blokkeren door, op basis van al bij al beperkte bezwaren, een bepaalde herbestemming onmogelijk te maken, dreigt dat bedrijf failliet te gaan. Wij hebben opnieuw ruimte gecreëerd om dat soort discussies aan te gaan. Ieder heeft zijn taak. De administratie moet er strikt op toezien dat de regels worden nageleefd. Politici moeten belangen afwegen en knopen doorhakken. Ik ben niet vies van beslissingen. Als politiek verkozen mandataris is het mijn plicht en verantwoordelijkheid invloed te hebben en een beleid te voeren. Daarbij wil ik mij niet wegstoppen achter technocraten of het denken overlaten aan anderen. Uiteindelijk word alleen ik over vijf jaar afgerekend op het gevoerde beleid.” “Om terug te komen op uw vraag: wij gaan er in eerste instantie van uit dat architecten en ontwikkelaars echt zelf wel oog hebben voor architectuur en kwaliteitsbewaking. Dat betekent uiteraard niet dat morgen alles toegelaten is. Wij blijven toekijken op wat er in de stad gebeurt, maar gebruiken daar-
© Poponcini & Looten
Dreigt de kwaliteitsbewaking toch niet onder te sneeuwen?
03
© Vanhaerents Wilma
STAD IN REPORTAGE DE KIJKER
04
De bouwcode is vernieuwd. Welke wijzigingen zijn er doorgevoerd? Rob Van de Velde: “Wij hebben gestreefd naar een sterk vereenvoudigd en handhaafbaar instrument dat minder weg heeft van een architectuurcatalogus. Daarvoor hebben we een hele reeks kleinigheden gewoon afgeschaft. Voor de harmonieregel die bepaalt dat wijzigingen aan een gebouw moeten worden getoetst aan de omgeving als referentiebeeld, hanteren we een meer coulante aanpak. We kijken met name naar de daadwerkelijke evolutie en niet naar hoe het ooit was en had moeten zijn. Voor kleinere werkzaamheden vervangen we de vergunningsplicht door een mildere meldingsplicht. Er komen een parkeernorm voor nieuwe gebouwen en duidelijke en handhaafbare regels voor parkeren in voortuintjes. We leggen vast welke opdrachten via wedstrijden moeten worden toegewezen. We timmeren het preadvies bij, dat in vier dossiers op vijf wordt gehanteerd en dat architecten sterk appreciëren. Zo geven we duidelijker aan welke dossiers aan de Welstandscommissie moeten worden voorgelegd en wanneer dat dan precies zal gebeuren.”
Wat moet er gebeuren met de Scheldekaaien? U toonde zich niet meteen enthousiast over de geplande ‘dode wandelzone’ in het masterplan dat onder meer komaf wil maken met de autostroom die stad en stroom scheidt. Rob Van de Velde: “Voor alle duidelijkheid: ik trek het bestaande masterplan niet in twijfel. Wel vraag ik mij af of de Antwerpenaar zit te wachten op een grote stenen vlakte. Voor mij mag daar gerust wat ruimte worden ingenomen door groen en diverse activiteiten. Kaaizones vol leven en gezelligheid zoals je die bijvoorbeeld in Keulen ziet, hebben voor mij een stapje voor. Maar wij zullen daar nog over communiceren met de buurtbewoners. Een ander element is de geplande ondergrondse parking. Omdat de offertevraag slecht was geformuleerd, blijkt die parking niet haalbaar. Daarom staat dit thema opnieuw op de agenda en bekijken we meteen
mogelijke alternatieven, eventueel in samenwerking met een privépartner en dichter bij het centrum gesitueerd. Zoals ik al zei: als bepaalde elementen voor verbetering vatbaar zijn, kaart ik die ook aan. Hier is dat des te belangrijker omdat de Scheldekaaien een bovenlokaal gegeven zijn dat de komende decennia sterk het imago van de stad zal bepalen.”
Iets aankaarten is een zaak, ruimte laten voor inspraak een andere. Aan dat laatste ontbreekt het u wel eens, luidt de kritiek. Rob Van de Velde: “Sommigen mogen dat misschien beweren, maar de meeste Antwerpenaars zijn al dat getreuzel beu. Elk project waar ik mijn handen aan gestoken heb, is er tot nu toe beter uitgekomen. Kijk naar het Moorkensplein in Borgerhout, waar een duur nieuw administratief centrum was gepland. De studies die wij hebben laten uitvoeren suggereren een behoud van het oude districtshuis als administratief centrum (Antwerpen bestaat uit negen districten die elk beschikken over een aantal eigen bevoegdheden en adviesmogelijkheden, n.v.d.r.), een extra school en kinderopvang, »
01. Dit in opbouw zijnde Cadiz-project van Polo Architects in samenwerking met Meta Architecten Bureau herbergt een grote variatie aan functies en woontypologieën: appartementen, studio’s, luxueuze duplexwoningen, sociale woningen met gaanderijen. 02. De Limastraat wordt uitgebreid en omgevormd tot een grotendeels autovrij evenementenplein. Bedoeling is een nieuw stedelijk plein met zicht op het water en de haven te creëren en van de buurt een culturele trekpleister te maken. 03. Het gebied Nieuw Zuid wordt stilaan verder ontwikkeld. Twee eerder gerealiseerde projecten, namelijk het nieuwe Justitiepaleis en dit voormalige goederenstation van Antwerpen-Zuid dat door RDBM Conix architecten werd verbouwd tot kantoor van de Bank J. Van Breda & Co, gaven de site al een nieuwe impuls. 04. ’t Groen Kwartier, op de terreinen van het voormalige Militair Hospitaal, wordt een gemengde woonwijk met 400 woongelegenheden, winkels, horeca en kantoren. Voor de ontwikkeling van de 7,5 ha grote site wordt gezocht naar een evenwicht tussen heringerichte historische gebouwen, woningen en een 2 ha grote publieke ruimte met veel groen. DIMENSION
Dode wandelzone
19
© Omgeving
STAD REPORTAGE IN DE KIJKER
05
groen en parkeermogelijkheid voor de buurt. Alles samen besparen we, afhankelijk van de gemaakte keuzes, tussen 2 en 3 miljoen euro, vergeleken met de oorspronkelijke plannen. Nochtans bestaat het districtsbestuur daar uit een groenlinkse meerderheid.”
Zoals vele steden wil Antwerpen ook inzetten op een stadsregionale werking. Hoe haalbaar is dat? Rob Van de Velde: “We hebben zopas een deelname in de kosten toegezegd voor een sportcentrum in Edegem, buiten Antwerpen dus, dat zal worden gebruikt door een club in Wilrijk. De Vlaamse overheid heeft ons een budget toegekend voor een onderzoek naar de mogelijkheden tot verdichting in de zuidrand. Maar er wordt inderdaad nog veel te territoriaal gedacht. Als een gemeente naast Antwerpen een voetbalveld nodig heeft, zal ze niet automatisch bij de Antwerpse buurgemeente polsen naar eventuele mogelijkheden. Nochtans moeten we er dringend mee stoppen elkaars gronden op te eten, en kijken hoe we kunnen samenwerken in mobiliteit, ruimtetoewijzing en -beleving. Dat moet stap voor stap gebeuren. Onze buren moeten inzien dat wij hun autonomie niet willen ondergraven, maar dat we samen sterk staan. Uiteraard vergt dat ook deugdelijke financiële afspraken als een project wordt bekostigd door partij X en centen genereert voor partij Y. Daar moet je open en fair kunnen over praten. Een mooi voorbeeld is het beschermde gebouw van Loodswezen, dat door de eigenaar, de Vlaamse overheid, is vrijgegeven, zodat wij als eigenaar van de omringende gronden aan ontwikkeling kunnen doen. Gezien de ligging aan de Scheldeboorden is dat gebouw een uitstekende opportuniteit voor een transformatie tot het mooiste hotel van de stad.”
Hoe bereidt Antwerpen zich voor op de komst van 20% extra inwoners de komende jaren?
DIMENSION
Rob Van de Velde: “Naast een goede planning en verdichting hebben we nood aan een aanpasbare architectuur. Het is aan de architecten om flexibel herinrichtbare gebouwen te ontwerpen, zeg maar onze pakhuizen van morgen. Momenteel schrijft de trend bijvoorbeeld kleinere woonunits voor, maar indien nodig moeten die later een andere schaal kunnen krijgen. Belangrijk is ook dat we de historische rol van de stad als een oord waar je in alle veiligheid creatieve en economische activiteiten kunt ontplooien, intact houden. Daarvoor heb je een werkende middenklasse nodig. Om die aan te trekken, moeten we een ruime waaier aan diensten en voorde-
20
05. Een van de meest prestigieuze projecten is Blue Gate Antwerp, een brownfield op het vroegere Petroleum Zuid. De zwaar vervuilde gronden worden grondig gesaneerd en omgevormd tot een bedrijvenzone voor vooral duurzame en innovatieve bedrijven en een 14,5 ha grote groene corridor.
len kunnen aanbieden. Dat heeft natuurlijk een invloed op de woningprijzen. Kwaliteitsvol wonen in een stad die floreert, mag gerust wat duurder zijn, zolang je de andere groepen niet uit het oog verliest. Om het eigenaarschap te bevorderen, bekijken we samen met AG Vespa in hoeverre alternatieve woonvormen tot beter betaalbare oplossingen kunnen leiden. We hebben een budget van 4 miljoen euro uitgetrokken voor de verkenning en begeleiding van andere woonvormen zoals clusterwoningen, co-housing en kangoeroewonen. Begeleiding is belangrijk, want de geesten moeten gemasseerd worden indien je de vertrouwde opvattingen over wonen wil inruilen voor meer gemeenschappelijke oplossingen. Samen met de privésector mikken we op instapwoningen vanaf 100 000 euro. Daarnaast blijven we inzetten op ons relatief hoge aanbod aan sociale woningen en, opnieuw samen met de private sector, op betaalbare huurwoningen. Tegelijkertijd gaan we de strijd aan met de huisjesmelkers.”
Er liggen nog heel wat ambitieuze plannen op het schap. Is het niet frustrerend dat u, conform de afspraken, halfweg de legislatuur uw bevoegdheden zal overdragen aan een verkozene van Open VLD? Rob Van de Velde: “Er zijn inderdaad nog volop plannen. Gezien het huidige capaciteitsprobleem staat bijvoorbeeld een studie naar de beurshallen Antwerp Expo op het programma. Kunnen de hallen blijven waar ze zich nu bevinden of moeten we op zoek gaan naar een nieuwe locatie? Een project waar ik aan hecht is ook de overkapping van de Ring tot een groene Singel, zeg maar zoals in Hamburg is gebeurd. Ik tracht momenteel zoveel mogelijk zaadjes te planten en zet mij voor 200% in, altijd in samenspraak met de coalitiepartners. De continuïteit zit immers in het beleid, niet in de persoon. Ik ga er van uit dat al na drie jaar de eerste resultaten van dat beleid zichtbaar zullen worden. Wat er daarna voor mij is weggelegd, weet ik op dit ogenblik niet. Ik pin mij ook niet vast op bepaalde thema’s of bevoegdheden, maar voeg mij in het streven naar een sterker, leefbaarder en ondernemender Vlaanderen.” Redactie: Colette Demil & Staf Bellens
