Speelnatuurgebied Nieuw Wulven Projectbeschrijving maart 2008
Inleiding Buiten spelen Op dit moment blijkt dat kinderen steeds minder buitenspelen. Overgewicht onder kinderen is een steeds groter probleem. Spelen draagt bij een evenwichtige ontwikkeling van kinderen. Het gaat hierbij om: - de lichamelijke ontwikkeling en gezondheid. Kinderen bewegen tijdens het spelen. Op die manier ontwikkelen ze hun spieren en oefenen ze hun behendigheid. Vooral buiten spelen is gezond voor kinderen. Ze komen veel in de frisse lucht en krijgen via het zonlicht veel vitamine D binnen. Dat laatste is nodig voor sterke botten. - de cognitieve ontwikkeling. Spel bevordert probleemoplossend gedrag, logisch denken, taal- en betekenisverwerving. - de sociale ontwikkeling. Door samenspel leren kinderen met elkaar om te gaan, rekening met elkaar te houden, grenzen aan te geven. - de creatieve ontwikkeling. Kinderen beschikken al over fantasie. Spel geeft hen de gelegenheid om deze te gebruiken en te ontwikkelen in een dagelijkse situatie. Natuur- en milieueducatie Een wandeling in het bos of spelen in het park? Kinderen zijn er steeds minder voor te porren, binnen staan immers televisie en computer. Zowel onderzoeksinstituut Alterra als het CBS constateert dat de meeste jongeren zelden of nooit in de natuur komen. Staatsbosbeheer heeft daarop de jeugd tot speerpunt verheven. Kamerleden drongen er bij
Pagina 2 van 13
LNV op aan dat kinderen meer natuurles krijgen. Speelnatuur “Natuurlijk” ingerichte speelplekken zijn een landelijke tendens. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van speelaanleidingen. Dit zijn niet per definitie speeltoestellen, maar uitdagingen die de fantasie van een kind prikkelen. Een speelplek die op deze manier is ingericht geeft meer en andere speelmogelijkheden. “Speelbos” is een concept dat Staatsbosbeheer sinds 1997 toepast om kinderen gelegenheid te geven in contact met de natuur te komen. Een speelbos is een 'natuurlijke speeltuin', maar er staan geen schommels of klimrekken. Je kunt er wel in bomen klimmen en over slootjes springen. Boomhutten en bruggetjes bouwen. Verstoppertje spelen of vlag veroveren. Natuur waar je buiten de paden mag komen en waar je je lekker kunt uitleven. In de nabijheid van de stad Utrecht zijn op dit moment nog geen speelbossen.
Rondom toekomstig Staatsbosbeheergebied Nieuw Wulven spelen op dit moment verschillende ontwikkelingen, waardoor de aanleg van een speelnatuurgebied op deze plaats nu tot de mogelijkheden behoort. Gemeente Houten, Bunnik en Staatsbosbeheer hebben gezamenlijk het initiatief genomen om op deze locatie een speelnatuurgebied te realiseren. Locatie In het gebied Nieuw Wulven is gezocht naar een geschikte locatie. In de luchtfoto is deze aangegeven. Deze locatie bevindt zich op grondgebied van zowel de gemeente Bunnik als de gemeente Houten en is ca. 9 ha. groot. De locatie heeft een aantal voordelen: - Aanwezige gradiënten (nat/droog en laag/hoog) zijn een goed uitgangspunt. De hoofdwatergang de Zeilgraaf doorkruist het gebied; - Infrastructuur is aanwezigna oplevering van Bos Nieuw Wulven; - Bereikbaarheid vanuit gemeenten Houten, Bunnik en Utrecht is goed (het ligt net buiten de bebouwde kom van Houten en op zo’n 10 minuten fietsen van Bunnik en Utrecht); - Bereikbaarheid voor eventuele hulpdiensten goed; - Aan de oostzijde van het gebied wordt op loopafstand een entreebos ingericht met parkeergelegenheid; - Het speelnatuurgebied wordt zichtbaar vanuit Fort Vechten dat onderdeel is van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze voorzieningen kunnen elkaar versterken. - Ontlasting van recreatieve druk op Amelisweerd.
Ontwerp - Aantrekkelijkheid. Het speelnatuurgebied nodigt uit om er te gaan spelen. - Veiligheid. In het speelnatuurgebied worden naast natuurlijke speelaanleidingen waarvoor de zorgplicht voor speelnatuurgebieden geldt, ook meer reguliere speeltoestellen gebruikt. Voor deze laatste gelden dat zij vallen binnen de veiligheidscriteria van het Attractiebesluit. Voor alle toestellen en aanleidingen geldt dat ze jaarlijks een aantal keer geïnspecteerd dienen te worden. De zorgplicht valt onder verantwoordelijkheid van Staatsbosbeheer en de inspecties en het onderhoud en beheer van de meer reguliere speeltoestellen vallen onder verantwoordelijkheid van de gemeente Houten. - Toezicht. Daarnaast is het voorkomen van problemen met hangjongeren of pedofilie een aandachtspunt. Het terreinbeheer en toezicht vallen onder verantwoordelijkheid van Staatsbosbeheer, die hiervoor een terreinbeheerder en boswachter in dienst hebben. Mogelijk dat hiervoor, bij uitzondering, ook inzet van wijkopzichter of toezichthouder uit Houten of Bunnik nodig is. - Bereikbaarheid. Het speelnatuurgebied is goed bereikbaar, zowel voor recreanten, onderhoudswerkzaamheden als hulpdiensten. - Onderhoud. Het speelnatuurgebied is zodanig ingericht dat de kosten voor jaarlijks onderhoud zo laag mogelijk zijn. Organisatie - Samenwerking. De samenwerking tussen gemeente Houten, gemeente Bunnik en
-
-
-
Staatsbosbeheer vergroot de slaagkans van het project. Financieel. Geld voor de realisatie van het speelnatuurgebied staat op een aantal projectenlijsten gereserveerd. Communicatie. In iedere fase van realisatie wordt zorgvuldige aandacht besteedt aan publiciteit. Speciale aandacht daarbij gaat naar de doelgroep; kinderen van 0-12 jaar uit Houten, Bunnik en Utrecht. Samenwerking andere partijen Voor beheer van het gebied wordt samenwerking gezocht met het Wellant College in Houten.
Stand van zaken - Op basis van de verzamelde wensen en eisen voor zowel spelen, de natuur als praktische eisen is in oktober 2006 een gedetailleerd schetsontwerp met begroting gemaakt. - Door middel van een kinderworkshop zijn de wensen, ideeën en fantasieën van de kinderen geïnventariseerd. Klimbomen, hutten bouwen, touwbruggen als ook verstoppen en bloemen plukken waren favoriet.
- Omdat het in de praktijk goed blijkt te wer-
-
ken om een thema aan een speelnatuurgebied te koppelen zijn er voor een 4-tal bedachte thema’s (rivierengebied, Romeinen, Hollandse Waterlinie en Wulven) sfeerbeelden samengesteld. Door de ligging (Nieuwe Hollandse Waterlinie) en de overlap van de thema’s “water” en “vechten” is een combinatie van de thema’s Hollandse Waterlinie en Romeinen als uitgangspunt genomen. Er is nog geen speelnatuurgebied met dit thema. (zie pagina 4) Aan de hand van het schetsontwerp zijn in 2007 diverse mogelijkheden van financiering onderzocht.
Activiteiten - In maart 2008 is schetsontwerp verder uitgewerkt door de initiatiefnemers, de ontwerpster en andere betrokkenen. - In maart/april 2008 worden de subsidies aangevraagd. - In diezelfde periode worden ook de vergunningen aangevraagd; - In mei/juni wordt het bestek opgesteld. - In april/mei wordt het bestuurlijk traject in de gemeente Houten doorlopen. - Voor de zomervakantie vindt voorbereiding van de aanbesteding plaats. - Na de zomervakantie start het aanbesteding- en gunningtraject. - In december/januari 2008/2009 start de aanleg. Activiteiten worden, zoveel mogelijk, gelijktijdig in gang gezet om de uiteindelijke doorlooptijd zo kort mogelijk te houden.
Pagina 3 van 13
Sfeerbeelden thema´s Thema Waterlinie Trefwoorden militair, verdediging techniek, staal, beton ondiep water, water kiezen Houtense vlakte; acces, droog binnen – buiten linie Basisinrichting Centrale baan: taps toelopend naar te verdedigen engte, droog met ‘kazematten’ en bossages. Flanken: ondiep water met labyrint van dijkjes om compartimenten, stuwtjes, pompen etc. Speciale activiteit: waterspel Verrijking Meer voorzieningen van vooral natuurlijke materialen maar ook speeltoestellen: bv. fort in engte, uitkijkpost, schaatsbaan. Meer activiteiten: schaatsen, opsporen, rollenspelen. Markeringen toevoegen.
Thema Romeinen Trefwoorden 2000 jaar geleden sporen in de grond Romeinen: cultuurplek: orde moeras omgeving, bewoond door Batavieren vechten; grens verdedigen Basisinrichting Hart Romeins: cultuur, droge plek, grondpatronen Omgeving Batavieren: moeras met kampen, paden met hindernissen Verrijking Meer voorzieningen van vooral natuurlijke materialen maar ook speeltoestellen Meer activiteiten: glijden, opsporen, schommelen , rollenspelen (koken als Romein) etc. Markeringen t.b.v. oriëntatie
Pagina 4 van 13
Het ontwerp Wensen en eisen - spelen - Uitdagen tot spelen in een zo natuurlijk mogelijke omgeving; - Individueel en in groepen; - Doelgroepen: 0-4, 4-8 en 8-12(14), basis voor zonering; - Hele jaar door boeiend; - Afgescheiden deel van bos Nieuw Wulven; - Ruimte voor creativiteit, spel & beweging, rust & contact, natuurbeleving; - Basis gevormd door vier elementen plus planten- en dierenleven; - Zo min mogelijk expliciete toestellen. Wensen en eisen - natuur en landschap - Uitgangspunt: bestaand landschap en basisontwerp DLG; - Detailinrichting: spelen is leidend; - Ruig, robuust en uitdagend; - In principe inheemse soorten, tenzij speelwaarde+; - Spel en beweging worden gecombineerd met rust en ruimte en beleving natuur en landschap; - Educatieve functie en verbondenheid natuur en ervaringsgerichte kennis. Praktische aandachtspunten - Participatie & communicatie; - Bewegwijzering en voorlichting; - Geen toiletten, licht, drinkwater; - Wel zit- en picknickmogelijkheid (natuurlijke materialen); - Fietsparkeren; - Toegankelijkheid mindervaliden; - Veiligheid en gebruiksrisico’s; - (on)Toegankelijkheid voor honden; - Aandacht inspecties blauwalg, botulisme; - Check op infectiedragers; - Vandalismebestendig; - Beheerbaar.
HET ONTWERP
Pagina 5 van 13
DE DEELGEBIEDEN
Pagina 6 van 13
TOEGANGEN & ROUTES en ZONERING
Voetpad nevenroute
Fietspad
Toegangen en routes
Zij-ingang met fietsenstalling Voetpad hoofdroute
Zonering speelnatuurgebied
Zij-ingangen
Hoofdingang
Vrij spelen (4)-8-14
Fietspad Hoofd-ingang met fietsenstalling
Algemeen
Centrale Ruimte 0-4-(14) jaar
Vrij spelen 4-8-(14)
Pagina 7 van 13
De nieuwe Wulvense waterlinie In dit deel van het speelnatuurgebied staat de waterpartij centraal. Op dit moment staan er op het hele perceel nog bomen, populieren en wilgen. Ter plaatse wordt bepaald welke bomen er gekapt worden en waar de waterloop wordt gerealiseerd. De verwijderde bomen worden opgeslagen om elders op het terrein van het speelnatuurgebied weer gebruikt te worden. Bij het begin van de waterloop wordt een pomp geïnstalleerd. Hierdoor wordt grondwater naar boven gepompt. Het waterverloop is iets aflopend in de richting van de Zeilgraaf. Door het aanbrengen van een aantal stuwen gaat het water echt stromen. Lang de watergang worden op verschillende plaatsen verhogingen, zg. forten, van populierenstammen en snoeimateriaal aangelegd. De stippellijnen zijn voetpaden die al door DLG zijn gerealiseerd. Waar deze de watergang kruisen worden bruggetjes aangelegd.
Pagina 8 van 13
Langs de noordelijke oever van de Zeilgraaf loopt het onderhoudspad van de Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR). Om de oevers ook voor kleinere kinderen veilig te maken wordt in overleg met HDSR een oplossing gezocht.
Het verdronken bos Op dit moment staan er op dit perceel nog vier rijen populieren. Ter plaatse wordt gekeken welke populieren blijven staan en welke worden omgehakt. De verwijderde exemplaren worden opgeslagen om elders op het terrein van het speelnatuurgebied weer gebruikt te worden. Voor dit deel van het speelnatuurgebied wordt de zuidelijke oever van de Zeilgraaf uitgegraven. Door een erkend bedrijf wordt hier een zg. klim-touw-tuin gemaakt. Langs het verdronken bos wordt een vlonderpad gerealiseerd. Ook wordt over de Zeilgraaf een brug aangelegd naar de Nieuwe Wulvense Waterlinie toe.
Pagina 9 van 13
Het grote fort Het fort is de ‘huiskamer’ van het speelnatuurgebied. Hier kunnen verschillende activiteiten plaats vinden voor verschillende leeftijdsgroepen, waaronder de kleinsten. Rond het fort ligt een fortlichaam met daaromheen een watergang. Bij de vier toegangen tot het fort worden bruggetjes aangelegd, waarvan er twee verstevigd zijn om ook onderhoudsvervoer toegang te geven. In het fort wordt schraal zand aangebracht waarin een bloemenmengsel wordt verwerkt. Op de plekken waar de schommel en andere speelaanleidingen worden gerealiseerd worden, indien nodig, veilige valondergronden gerealiseerd. In het midden van het fort wordt een waterspeelplaats aangelegd. Hierbij is ook, net als bij de Nieuwe Wulvense Waterlinie, voorzien dat het grondwater opgepompt wordt. Door het aanbrengen van waterdichte klei loopt het water niet direct weg, maar blijft even in een ‘reservoir’ staan. Aangezien deze locatie ook voor de allerkleinsten geschikt is, zal hiervoor met de diepte van het bassin rekening worden gehouden. In het fort worden in de bomen- en struikenhoek wilgenbosjes geplaatst waar kinderen in en tussen kunnen spelen.
Pagina 10 van 13
De Romeinse notenakker In samenwerking met Landschap Erfgoed Utrecht wordt de notenakker gerealiseerd. Er is gekozen voor walnotenbomen. Deze 66 bomen worden in een grid van 14 bij 14 meter op het terrein geplaatst. Een aantal bomen staan buiten de akker, zodat de notenakker ook vanaf het fietspad ervaren kan worden. Hier en daar zijn ook bomen uit het grid gehaald om zo ruimte te creëren. Langs het wandelpad ontstaan zo een aantal open plekken die tot oponthoud en picknicken uitnodigen. Hier worden drie picknicktafels geplaatst met elk daaromheen, in de vorm van een halve maan, beschermende beplanting van vruchtdragende struiken. Zo worden een aantal intieme plekken gecreëerd, waar het goed toeven is.
Pagina 11 van 13
De vliegerweide Dit deelgebied is een groot open veld waarop veel verschillende activiteiten kunnen plaatsvinden, van diversebalspelen tot vliegeren. Ook kan er in de solitaire bomen geklommen worden, die langs de randen worden geplaatst. Hiervoor zullen ze echter wel een flink aantal jaren moeten groeien. Er worden picknickbanken geplaatst. Op dit veld komt ook een van de orientatiepunten/torens die in het speelnatuurgebied zijn voorzien. Het kleine dwaalbos Om het kleine dwaalbos te creëren zijn op dit deel door DLG al struiken aangeplant. Wij gaan er vanuit dat deze ongeveer 5 jaar nodig hebben om uit te groeien. Op dat moment kunnen er paden worden geslagen in het groen en ontstaat een bos waar verstoppertje gespeeld kan worden en waar kinderen met en tussen de struiken hutten kunnen bouwen.
Pagina 12 van 13
Oriëntatie in het speelnatuurgebied
Archeologie
Om het speelnatuurgebied zichtbaar te maken als bijzonder gedeelte van bos Nieuw Wulven, er valt per slot van rekening wat leuks te halen, worden er oriëntatiepunten en bewegwijzering speciaal voor het speelnatuurgebied gemaakt. Er zijn in het speelnatuurgebied een viertal oriëntatiepunten voorzien, een in de notenakker, een in het dwaalbos, een op de vliegerweide en een op de rondwegwal. In samenwerking met de provinciaal consulent kunst in de openbare ruimte wordt nagedacht hoe een constructieve samenwerking opgang gebracht kan worden tussen een nog te selecteren kunstenaar en een groepje toekomstige gebruikers. Zij gaan zich samen buigen over de vormgeving van de oriëntatiepunten en bewegwijzering. Een dergelijke aanpak zorgt ervoor dat er aan het speelnatuurgebied een bijzonder aspect wordt toegevoegd. Nog veel belangrijker echter is dat toekomstige gebruikers invloed hebben op de bewegwijzering en ‘aankleding’ van het gebied. Dit zorgt voor bewegwijzering die aansluit bij de belevingswereld van de doelgroep en zorgt voor betrokkenheid bij de realisatie van het speelnatuurgebied. Het speelnatuurgebied wordt zo ook van hun.
In het Oostelijk deel van het bos Nieuw Wulven aan de kant van de entree bij de Binnenweg heeft DLG archeologische vondsten gedaan. In overleg met de gemeenten Houten en Bunnik en Staatsbosbeheer wordt gekeken hoe deze zichtbaar gemaakt kunnen worden in het landschap. Mogelijk dat het bovengenoemde kunsttraject bij deze ontwikkelingen kan aanhaken.
Pagina 13 van 13
