Samen verantwoordelijk De academische zorgen innovatiekracht van de umc’s
doelstellingen tot 2020: de visie van de nfu
Samen verantwoordelijk De academische zorg- en innovatiekracht van de umc’s
Doelstellingen tot 2020: de visie van de NFU
Fotothema De umc’s hebben door hun publieke functie de taak om de gezondheidszorg continu te verbeteren. Op de foto’s in deze publicatie ziet u de mensen voor wie de umc’s het allemaal doen: gezonde en zieke Nederlanders in hun dagelijkse omgeving.
2
NFU
Inhoudsopgave Inleiding
7
1. Het veranderend zorglandschap
8
2. De bijzondere rol van de umc’s
11
3. Complexe en hooggespecialiseerde zorg
19
4. Altijd beschikbaar voor acute zorg
23
5. Voorop in onderzoek en innovatie
29
6. De hoogst haalbare kwaliteit
34
7. Onderwijs en opleiding
39
Tot slot
44
Colofon
50
Igor Hollak (1976), muskusrattenbestrijder
4
NFU
Samen verantwoordelijk
5
Inleiding Over de NFU
Nederland kent acht universitair medische centra (umc’s). Samen
dragen ze bij aan de verbetering van de gezondheidszorg. Voor
De Nederlandse Federatie van Universitair
zorgen ze voor een continue verbetering van de gezondheidszorg.
de continuïteit van zorg en onderzoek op een kwalitatief hoog
Daarbij is kennis de grootste toegevoegde waarde: kennis
niveau is het noodzakelijk dat de umc’s deze bijzondere rol, die de
als belangenbehartiger en werkgever van
ontwikkelen door baanbrekend wetenschappelijk onderzoek,
overheid aan hen heeft toebedeeld, vervullen.
65.000 medewerkers. Daarmee zet de NFU
kennis toepassen in de meest complexe zorgsituaties en kennis
zich in voor de continuïteit van zorg en de
verspreiden via onderwijs en opleiding aan (toekomstige)
In de toekomst blijft de publieke functie onveranderd belangrijk.
zorgverleners. Juist door deze voortdurende interactie tussen
Het feit dat de zorgsector toe is aan vernieuwing en herordening,
Het samenwerkingsverband stelt de umc’s
theorie en praktijk en tussen medische faculteit en ziekenhuis en
vraagt echter om een weloverwogen aanpak en positionering
nog meer in staat hun patiënten te behandelen
door de nauwe verbondenheid met de universiteit, onderscheiden
van de umc’s in de komende jaren. Het vraagt ook om extra
naar de laatste inzichten van de medische
ze zich van algemene ziekenhuizen.
transparantie van de publieke functie: nog meer inzicht in het
Medische Centra (NFU) vertegenwoordigt de acht samenwerkende umc’s in Nederland,
veiligheid van patiënten met vaak ernstige, zeldzame en moeilijk behandelbare ziektes.
wetenschap, zorgverleners toekomstgericht
aanbod en de werkzaamheden van de umc’s en in de besteding
op te leiden en wetenschappelijk onderzoek te doen op wereldniveau. Leidende motieven
Als broedplaats, proeftuin en kweekvijver – ofwel als drager van
van de gelden die worden toegekend voor de academische
daarbij zijn: verantwoordelijkheidsgevoel voor
de kennisinfrastructuur in de gezondheidszorg en de medische
component en de zogenoemde ‘werkplaatsfunctie’.
patiënten en de ambitie om te innoveren.
wetenschap – zijn de umc’s als geen ander in staat oplossingen
De umc’s houden grote aantallen gegevens bij van bevolkingsgroepen. Hierbij zitten ook gezonde mensen als Igor. De gegevens maken het mogelijk ziektes te voorkomen, nieuwe behandelingen te ontwikkelen of gezondheidstrends te ontdekken. Voorbeelden van biobanken en bevolkingsgroepstudies zijn Parelsnoer Instituut, BBMRI, Generation R. en Lifelines. 6
te vinden voor maatschappelijke opgaven in de zorg. Ze kunnen
In deze uitgave geeft de Nederlandse Federatie van Universitair
namelijk antwoord geven op vragen als: wat werkt, hoe werkt iets,
medische centra (NFU) haar visie op de rol van de umc’s binnen
is de ene interventie effectiever dan de andere en hoe kunnen
de medische sector. De horizon voor de realisatie van de hieruit
we de grootste efficiëntie bereiken? Daardoor zijn ze geschikt
voortvloeiende plannen is het jaar 2020.
om een publieke functie te vervullen1: door kennisvermeerdering
1
NFU
Samen verantwoordelijk
Zoals eerder verwoord in de nota ‘Publieke functies van de umc’s in een marktomgeving’, 2006.
7
1
Rik Hendriks (1965), garagehouder
Het veranderend zorglandschap
Kreeg tien jaar geleden een maagperforatie en is sindsdien chronisch maagpatiënt.
De Nederlandse gezondheidszorg is sterk aan het veranderen. Maatschappelijke, beleidsmatige en medisch-technologische ontwikkelingen vragen om een drastische herziening van de sector. Wat betekent dit voor de rol van de umc’s?
Noodzakelijke veranderingen
aan ziekten die vroeger dodelijk waren, maar
Om alle bovengenoemde kwesties het hoofd te
blijven wel langer chronisch ziek. Een van de
bieden en de zorg betaalbaar en tegelijkertijd
uitdagingen voor de komende jaren is daarom
kwalitatief hoogwaardig te houden, moet het roer
deze patiënten een goede kwaliteit van leven
om in de zorgsector. De umc’s zijn ervan overtuigd
te bieden, zodat zij zo goed mogelijk kunnen
De gezondheidszorg staat onder grote druk. Ten eerste leiden de vergrijzing, de
dat innovatie en wetenschappelijk onderzoek
participeren in de maatschappij. Ook zal de patiënt
toename van het aantal chronisch zieken en comorbiditeit (meerdere aandoeningen
kunnen helpen de kostentoename te beperken en
zelf een actievere rol moeten gaan spelen in het
bij één patiënt) tot een stijgende en veranderende zorgvraag. Verder stelt de
de opbrengsten te verhogen.
zo efficiënt mogelijk inrichten van de zorg. Hij kan als ervaringsdeskundige immers als geen ander
mondige en kritische zorgconsument van nu hogere eisen aan het aanbod. Ook de toenemende kwaliteitseisen, de verwachte gevolgen van selectieve zorginkoop en de
Er moet dan wel – en liefst snel – een omslag
aangeven waar hij baat bij heeft. De umc’s kunnen
voortschrijdende medische technologie vragen aandacht. De dreigende tekorten op
komen in het denken over wat er met innovatie
hierin leidend zijn; zowel bij het in gang zetten van
de arbeidsmarkt en de worsteling met enerzijds de bezuinigingen en anderzijds de
bereikt moet en kan worden. Steeds meer ziekten
de benodigde omslag als bij het innoveren zelf.
stijgende kosten hebben eveneens een grote impact.
zijn behandelbaar; mensen overlijden niet langer
Om de zorg betaalbaar en kwalitatief hoogwaardig te houden, moet het roer om 8
NFU
Samen verantwoordelijk
9
2
De bijzondere rol van de umc’s
De acht umc’s hebben een geheel eigen verantwoordelijkheid binnen de zorgsector. Ze vervullen een sleutelrol in de vernieuwing van de gezondheidszorg door zorg, onderzoek en onderwijs te integreren. Hiermee garanderen ze de continuïteit van zorg voor alle patiënten in Nederland, vooral voor degenen met ernstige, zeldzame of moeilijk behandelbare ziektes. In het huidige zorgstelsel ligt de verantwoordelijkheid voor een optimaal zorgaanbod bij de marktpartijen. Gaat het om basiszorg, dan draaien de umc’s gewoon mee. Een aantal zaken onderscheidt hen echter van algemene en topklinische ziekenhuizen: umc’s hebben een geavanceerde wetenschappelijke (onderzoeks)infrastructuur, zetten ontwikkelingen op onderwijsgebied in gang, realiseren vernieuwingen in de zorg en behandelen patiënten die nergens anders terechtkunnen. Het leveren van topreferente zorg hangt samen met hun publieke
Ons land kent steeds meer langdurig chronisch zieken. De umc’s dragen bij aan oplossingen om deze mensen een goede kwaliteit van leven te bieden. Zo kunnen ze toch volop meedoen in de samenleving.
10
functie, van waaruit veranderingen in de zorg worden aangezwengeld en andere zorgaanbieders worden aangemoedigd nieuwe ontwikkelingen zo snel mogelijk te integreren in hun dienstverlening. Hierdoor maken de umc’s weliswaar meer kosten
NFU
Samen verantwoordelijk
11
2. De bijzondere rol van de umc’s
Publieke functie De umc’s onderscheiden zich van de algemene ziekenhuizen door hun publieke functie. Deze
dan algemene ziekenhuizen, maar deze worden
Internationale positie
aanvullend gefinancierd en zijn qua omvang aan
Internationaal gezien staan de prestaties van
de lage kant in vergelijking met andere landen .
de umc’s op hoog niveau. Zo staat Nederland al
2
omvat:
jarenlang op de eerste plaats in de EHCI3, het on-
•• het behandelen van topreferente patiënten
De Nederlandse umc’s zijn wereldleider in translationeel onderzoek
op basis van de last-resortfunctie; •• het uitvoeren van baanbrekend onderzoek in de hele kennisketen (van fundamenteel tot klinisch) en het realiseren van zorgvernieuwingen op basis van de wetenschappelijke vindingen; •• het geven van medisch onderwijs (van basiscurricula en vervolgopleidingen tot na- en bijscholing) en het vernieuwen en verdiepen van dit aanbod.
Dankzij de organisatie van onderwijs, onderzoek
kijkt naar de stand van de zorg en de gezond-
en patiëntenzorg onder één dak vindt er binnen
heid van de bevolking. In de inleiding van dit
de umc’s maximale interactie plaats. De
onderzoeksrapport wordt ons land aangehaald
opleiding en het wetenschappelijk onderzoek
als hét voorbeeld voor Europa.
hebben immers een directe link met de dagelijkse praktijk in het ziekenhuis.
Diverse analyses tonen verder aan dat de wetenschappelijke publicaties van de Nederlandse umc’s van grote invloed zijn (zie ook
ziekenhuisfunctie, maar ontwikkelen ook
onderdeel is van het umc, zijn er afspraken met
hoofdstuk 5). Dankzij de internationaal unieke,
kennis over medisch-specialistische zorg en
de universiteit nodig over de samenwerking.
geïntegreerde opzet van de umc’s wat betreft
vertalen deze naar concrete toepassingen.
De wijze waarop dat gebeurt, varieert per
patiëntenzorg en onderzoek, heeft Nederland
locatie. Uitgangspunt is dat de gekozen vorm
zich kunnen positioneren als wereldleider
marktwerking. Om voldoende aanbod en
bijdraagt aan een wederzijdse versterking
bij translationeel onderzoek, waarbij nieuwe
kwaliteit te waarborgen, legt de overheid deze
en lokale profilering van universiteit en umc;
wetenschappelijke vindingen op technisch en
‘kennistaak’ dan ook bij de umc’s. Hiervoor
hierover maken de umc’s lokaal bestuurlijke
biomedisch gebied relatief zeer snel kunnen
afspraken met hun universiteit en leggen ze
worden vertaald naar toepassing
verantwoording af.
bij patiënten4.
Door het kapitaalintensieve karakter passen deze activiteiten niet binnen de gangbare
geldt een aparte financiering. De samenleving mag in ruil daarvoor van de umc’s verwachten dat zij een actieve bijdrage leveren aan het
Werd geboren met nieren urinewegaandoeningen.
derzoek naar de Europese gezondheidszorg dat
Omdat de faculteit geneeskunde integraal
Umc’s hebben dus niet alleen een
Gijs van der Maat (2004), basisschoolleerling
Alles onder één dak
oplossen van belangrijke maatschappelijke vraagstukken en dat ze transparant zijn in hun handelen. 2
12
NFU
Samen verantwoordelijk
‘Verantwoorde financiering van universitair medische centra’ (december 2011).
3 4
Euro Health Consumer Index (EHCI), 2012. ‘Times Higher Education, ranking Top European institutions in clinical medicine’, 2010.
13
2. De bijzondere rol van de umc’s
Kinderen met aangeboren aandoeningen zijn vaak levenslang patiënt. Hun hoop, en die van hun ouders, is dat de umc’s door middel van wetenschappelijk onderzoek steeds meer openstaande vragen kunnen beantwoorden en zo behandelingen kunnen verbeteren.
Het maatschappelijk belang staat bij de umc’s voorop
Omdat ze een grote bijdrage leveren aan
Umc’s hebben nog een andere belangrijke rol:
onderwijs, opleiding en training zijn de umc’s
ze zijn regionaal vaak de grootste werkgever.
bovendien essentieel voor de opbouw van
Samen hebben ze circa 65.000 werknemers.
professionele menskracht binnen
Voor de circa 3.200 medisch specialisten
de gezondheidszorg.
Topreferente zorg
De NFU vindt dat de huidige definitie van
Topreferente zorg is zeer specialistische
topreferente zorg moet worden aangescherpt.
patiëntenzorg die gepaard gaat met bijzondere
Door het vaststellen van criteria kan het begrip
diagnostiek en behandeling, waarvoor geen
topreferente zorg een meer nauwkeurige
infrastructuur een uitstekende basis voor
Geen financiële belangen
doorverwijzing meer mogelijk is (‘last resort’,
omschrijving krijgen.
loopbaanontwikkeling, zowel nationaal
Het maatschappelijk belang staat bij de
als internationaal.
umc’s voorop. Alle medewerkers, dus ook
vormt de geconcentreerde wetenschappelijke
eindstation). Topreferente zorg vereist een infrastructuur waarbinnen vele disciplines op het
Topklinische zorg
hoogste deskundigheidsniveau samenwerken ten
Naast topreferente zorg leveren de umc’s
behoeve van de patiëntenzorg en die gekoppeld
ook topklinische zorg. Daarbij is sprake
Sinds 1996 kennen de umc’s een eigen cao.
dienstverband en ontvangen een vast salaris:
is aan fundamenteel patiëntgericht onderzoek.
van complexe, soms dure behandelingen
Deze zelfstandige positie maakt hen als
hun handelen wordt niet beïnvloed door
Dit betekent dat vrijwel alleen umc’s dit kunnen
die zijn geprotocolleerd. Op dit moment
doen. Patiënten die deze zorg ondergaan, maken
valt deze zorg grotendeels onder de Wet op
werkgever aantrekkelijker. Met het oog op meer
financiële belangen. Zo kunnen ze onder meer
gebruik van het allernieuwste medisch kennen en
bijzondere medische verrichtingen (Wbmv).
flexibiliteit in de toekomst, bestaat het streven
kosteneffectiviteitstudies doen naar nieuwe
kunnen. Deze last-resortfunctie garandeert dat
Om topklinische zorg te kunnen leveren, moet
over te stappen naar het Pensioenfonds Zorg &
middelen en behandelingen. Nu al mogen veel
alle topreferente patiënten bij ten minste één
een ziekenhuis beschikken over speciale
Welzijn. Dit past beter bij het umc-profiel dan
nieuwe (dure) geneesmiddelen alleen tijdelijk
umc terechtkunnen5.
voorzieningen en voldoen aan
het huidige ABP. Eén pensioenfonds in de zorg
door umc’s worden geleverd. Zo helpen ze de
heft bovendien belemmeringen in mobiliteit en
minister van VWS om te toetsen of innovaties op
samenwerkingsverbanden op.
alle maatschappelijke aspecten wenselijk zijn.
de medisch specialisten, werken dan ook in
strikte kwaliteitscriteria.
5
14
De rol van werkgever
‘Publieke functies van de umc’s in een marktomgeving’, ministeries van VWS en OCW, 2006.
NFU
Samen verantwoordelijk
15
2. De bijzondere rol van de umc’s
ontwikkelingen
toekomst
de rol van de umc’s
Stijgende en veranderende zorgvraag
Toenemende concurrentie basiszorg
Complexe, hooggespecialiseerde zorg aanbieden
Tekort op de arbeidsmarkt
Specialisatie en concentratie (topreferente) zorg
Garanderen dat er altijd acute zorg beschikbaar is
Centralisatie acute zorg
De kwaliteit van zorg hoog houden en verbeteren
Voortschrijdende (medische) technologie
Kennis is de basis voor goede zorg. Omdat vrijwel al het Nederlandse (bio)medisch onderzoek plaatsvindt in de umc’s, staan zij aan de basis van belangrijke innovaties. Juist patiënten met ernstig invaliderende en vaak ongeneeslijke ziektes, zoals multiple sclerose, zijn voor hun toekomst afhankelijk van innovatie.
Meer transparantie in prestaties Toenemende druk op (transparantie van) kwaliteit
De basis vormen voor regionale en landelijke netwerken Taakverschuiving en verdeling
Toenemende impact van selectieve zorginkoop
Modernisering van de opleidingen
Ontwikkelen van onderwijs, opleiding en training
Toenemende bezuinigingen (o.a. versmalling basispakket)
Verdere doorontwikkeling R&D en ‘vermarkten’ van de kennis
Voorop lopen in wetenschappelijk onderzoek en innovatie
Expertisecentra
De expertisecentra binnen de umc’s ondersteunen
Vanwege hun bijzondere infrastructuur zijn de
de uitvoering in het veld door te fungeren
umc’s bij uitstek geschikt om expertisecentra te
als spil en vraagbaak, elk op hun eigen
huisvesten. Die centra zijn essentieel om de zorg
deskundigheidsgebied. Alle knowhow op een
optimaal te organiseren en alle kennis op het
bepaald terrein komt er samen. Deze functie van
vlak van patiëntenzorg, onderzoek en onderwijs
‘kennisplatform’ vervullen de expertisecentra
en opleiding te bundelen. Uitgangspunt in de
zowel regionaal als (inter)nationaal.
huidige gezondheidszorg is immers dat de zorg
Figuur 1: De rol van de umc’s in het veranderende ziekenhuislandschap. Bron: NFU/BS Health Consultancy.
daar plaatsvindt waar dat het beste kan, wat
Kennismotor
betreft kwaliteit en kosten. Dat kan betekenen
Vanuit alle bovengenoemde ambities richten
dat patiënten niet voor alle onderdelen van hun
de umc’s zich de komende tijd op een aantal
behandeling naar hetzelfde ziekenhuis gaan: een
taakgebieden6 (zie figuur 1). Het feit dat ze
moeilijke operatie vindt bijvoorbeeld plaats in een
regionaal aan de basis staan van deze activiteiten,
umc en de nazorg in een algemeen ziekenhuis.
maakt hen tot dé ‘kennismotor’ binnen een sterk
Juist die spreiding vereist goede afstemming
veranderende sector. Hoofdstuk 3 tot en met 7 gaan
en samenwerking.
hier nader op in.
Yvonne Pas-van Zelst (1958), voormalig accountmanager Kreeg op veertigjarige leeftijd de diagnose multiple sclerose. 16
6
NFU
Samen verantwoordelijk
‘Reaching For the Top’, NFU-11.4255.
17
2. De bijzondere rol van de umc’s
Praktijkvoorbeelden
3
ParkinsonNet
KinderHaven
In Nederland hebben ongeveer 75.000
De afgelopen jaren is het aantal kinderen met
mensen de ziekte van Parkinson. Dit is
astma, allergie en eczeem sterk gestegen.
een complexe, invaliderende en kostbare
Bovendien komen deze ziekten vaak samen
ziekte, die vraagt om specifieke expertise
voor. Naar schatting een op de drie Nederlandse
en goede afstemming van zorg. Daarom
kinderen heeft een allergie en een op de tien
heeft het UMC St Radboud samen met alle
is astmatisch. In het Havenziekenhuis, een
universitaire parkinsoncentra ParkinsonNet
dochteronderneming van het Universitair
ontwikkeld. Dit initiatief bestaat uit regionale
Medisch Centrum Rotterdam (Erasmus MC), is
netwerken van zorgverleners die speciaal
in 2008 KinderHaven gestart. Multidisciplinaire
zijn opgeleid om parkinsonpatiënten beter te
zorg, onderzoek en onderwijs zijn hier op
behandelen en om beter samen te werken.
één plek samengebracht met als doel de zorg
Een belangrijk onderdeel is transparantie
voor deze groep kinderen te verbeteren. De
van geleverde zorg richting patiënten,
diverse vakgebieden werken nauw samen.
via een digitale Parkinson Zorgzoeker.
Een kinderlongarts kan bijvoorbeeld direct
Continue deskundigheidsbevordering en
de hulp inroepen van een kinderallergoloog,
kennisuitwisseling vindt onder umc-regie plaats
kinderdermatoloog of KNO-arts. Afspraken,
via MijnZorgnet.nl. Onderzoek toont aan dat
onderzoeken en spreekuren zijn zo veel
ParkinsonNet veel oplevert: de kwaliteit van
mogelijk gebundeld in één dagdeel. De
zorg is beter in de betrokken regio’s, het aantal
Eczeemschool maakt deel uit van KinderHaven.
Daarnaast nemen de umc’s een deel van de basiszorg op zich. Ze hebben immers
patiënten per therapeut verdrievoudigt en het
De kinderen leren daar omgaan met hun jeuk en
zowel een regionale functie als de verantwoordelijkheid om de kennis en
initiatief levert een enorme kostenbesparing
schaamte, goed smeren en trouw blijven aan de
op (volgens ZonMw een jaarlijkse reductie van
voorgeschreven therapie. Hun ouders krijgen er
vaardigheden van hun personeel op peil te houden en acute zorg te verlenen.
73 miljoen euro). Eind 2010 werd landelijke
voorlichting. KinderHaven is sinds de oprichting
dekking bereikt, met in totaal 65 netwerken en
bezocht door meer dan 2.500 kinderen van nul
ruim 1.800 deelnemende zorgverleners.
tot achttien jaar uit Zuid-Holland, Noord-Brabant
Binnen de umc’s werken vele disciplines op het hoogste niveau samen. Dankzij de omvangrijke expertise en infrastructuur kunnen ze complexe, hooggespecialiseerde zorg bieden. Hierdoor kunnen ze samen elke patiënt – hoe ziek ook – verzekeren van zorg. Zoals eerder vermeld, hebben de umc’s een heel eigen opdracht gekregen van de overheid: ze dienen een vangnet te zijn voor patiënten met complexe zorgvragen (zie kader over topreferente zorg in hoofdstuk 2). Deze last-resortfunctie betekent dat de nadruk ligt op topreferente zorg, innovatie en ontwikkeling.
De umc’s vormen een vangnet voor complexe zorgvragen
en Zeeland.
18
Complexe en hooggespecialiseerde zorg
NFU
Samen verantwoordelijk
19
3. Complexe en hooggespecialiseerde zorg
De umc’s ontvangen patiënten die voor hun behandeling nergens anders meer terechtkunnen. Hier horen ook steeds meer kankerpatiënten bij. In de umc’s krijgen zij zeer specialistische zorg en diagnostiek. Ook worden er constant nieuwe behandelmethoden ontwikkeld.
Doelstellingen tot 2020 •• Kwalitatief verbeteren en kostenefficiënter maken van
van een portal over weesziekten (die zich kenmerken
de zorg door concentratie en taakverdeling van de
door kleine patiëntaantallen) en het inzichtelijk maken
meest complexe zorg (topreferent en topklinisch).
van de besteding van de publieke middelen.
•• Ontwikkelen van nieuwe behandelmethoden vanuit
•• Het verbeteren van de zorg voor mensen met een
de academische component en zorgen voor een
weesziekte door het clusteren van weesziekten en het
betere doorstroming naar de reguliere zorg zodra de
bundelen van kennis en expertise in expertisecentra.
methoden zijn uitontwikkeld. •• Substitutie van de basiszorg ten behoeve van •• Vergroten van de transparantie van de topreferente Winnie Groos (1973), thuisblijfmoeder
topreferente en topklinische zorg. Het streven is een
functie door verbetering van de portal over
portfolio met 80% topreferente en topklinische zorg en
topreferente aandoeningen (www.nfu.nl), het opzetten
20% basiszorg.
Werd vlak na de geboorte van haar derde kind behandeld voor borstkanker.
20
NFU
Samen verantwoordelijk
21
3. Complexe en hooggespecialiseerde zorg
Praktijkvoorbeelden
4
Altijd beschikbaar voor acute zorg
Unieke enzymtherapie
Epilepsiechirurgie
In Nederland hebben enkele duizenden
Epilepsie is een sterk invaliderende
patiënten een zeldzame stofwisselingsziekte.
aandoening die voorkomt bij kinderen
Het missen van een bepaald enzym kan
en volwassenen. In veel gevallen is de
leiden tot stoornissen in organen als de lever,
aandoening goed te behandelen met
milt of nieren en soms ook de hersenen.
medicatie, maar er is een groep mensen
Ook ernstige botafwijkingen komen voor.
bij wie dit te weinig effectief is. Bij hen kan
Voor sommige van deze ziekten heeft het
epilepsiechirurgie worden overwogen. In
AMC (Academisch Medisch Centrum) een
Nederland gebeurt dit slechts in drie umc’s:
enzymtherapie ontwikkeld. Patiënten uit
Maastricht UMC+, UMC Utrecht en VU medisch
het hele land kunnen er terecht bij een
centrum. Bij epilepsiechirurgie is sterk
multidisciplinair team van kinderartsen,
geavanceerde beeldvormende techniek nodig
internisten-endocrinologen, radiologen,
(MRI, SPECT of PET-CT/MRI) en worden tijdens
Een patiënt die spoedeisende hulp nodig heeft, dient zo snel mogelijk op de juiste
genetici en biochemici. In het laboratorium
een soms dagenlange operatieve procedure
plaats terecht te komen. Er is op zich voldoende acute zorg (zie kader op pagina 24)
worden hooggespecialiseerde tests gedaan om
elektroden in de hersenen geplaatst om exact
aanwezig in Nederland, maar de kwaliteit, doelmatigheid en toegankelijkheid ervan
de diagnose te stellen of erfelijk dragerschap
de locatie van een epilepsiehaard op te sporen,
kan beter. Ook is er sprake van grote verschillen tussen landelijke regio’s en grote
te bepalen. De enzymtherapie is effectief, maar
te verwijderen en tegelijkertijd de gebieden
kostbaar. In 2010 werd hieraan circa vijftig
die belangrijke hersenfuncties uitvoeren
miljoen euro uitgegeven. Door centralisatie
(spraak, motoriek, geheugen, etc.) te sparen.
van de behandeling, onderzoek en
Wordt een epilepsiehaard op deze manier
doelmatigheidsprojecten wordt nu vijf miljoen
weggehaald, dan geneest ten minste 80% van
euro per jaar bespaard. Het behandelcentrum
de patiënten volledig. Bij de overige patiënten
bij het AMC is internationaal vermaard en
geeft het een sterke verbetering.
De umc’s zijn dag en nacht beschikbaar voor het hoogste niveau van acute zorg. Bovendien zijn ze als traumacentrum verantwoordelijk voor rampenopvang. Regionaal gezien nemen ze graag de regisseursrol op zich.
steden. Zorgverleners, verzekeraars en overheid moeten dus samen aan de slag om te bepalen: welke normen hanteren we, wat is er nodig in welke regio, hoe vullen we dit efficiënt in en wie is daarvoor verantwoordelijk?
vervult een adviesfunctie voor nationale en
Het hoogste niveau van acute zorg op elk moment
Europese overheidsinstanties.
22
NFU
Samen verantwoordelijk
23
4. Altijd beschikbaar voor acute zorg
Acute zorg
Regionaal Overleg Acute Zorg (ROAZ)
Acute zorg verdraagt geen uitstel. De patiënt
De Wet toelating zorginstellingen (WTZi)
heeft (acute) pijn, is ongerust of ondervindt
garandeert de spreiding en bereikbaarheid
ernstig ongemak. De regel luidt: elke patiënt
van acute zorg. Deze wet verplicht alle
moet binnen 45 minuten passende zorg krijgen
aanbieders van acute zorg – dus ook de umc’s
op de juiste plek.
– om in het Regionaal Overleg Acute Zorg
Een weesziekte is een ziekte die maar bij weinig mensen voorkomt. Binnen Europa wordt een ziekte of aandoening als zeldzaam beschouwd wanneer minder dan 1 op de 2.000 mensen, meestal kinderen, eraan lijdt. De umc’s garanderen zorg voor iedere patiënt met een weesziekte.
(ROAZ) zitting te nemen en afspraken te maken Acute zorg is netwerkzorg. De spoedeisende
over een betere samenwerking. Doel van deze
hulp (SEH), huisartsen en huisartsenposten,
overlegketen is te zorgen dat de patiënt altijd
meldkamers, verloskundigen, ambulance-
verzekerd is van tijdige en passende acute
diensten en mobiele medische teams (MMT’s)
zorg. Het ROAZ brengt deze zorg in kaart en
leveren elk hun aandeel. Ook de rest van het ziekenhuis is erbij betrokken; patiënten worden
Voortrekkersrol
Compleet aanbod
Voor het beantwoorden van de bovengenoemde
Wat de umc’s uniek maakt in vergelijking met
bedenkt oplossingen als blijkt dat niet aan de
vragen is visie, afstemming en samenwerking
andere ziekenhuizen, is dat ze een complete SEH
gewenste normen wordt voldaan.
met andere instellingen vereist. De umc’s gaan
hebben, waar ze 24 uur per dag en 7 dagen per
deze uitdaging graag aan. Ze vervullen een
week alle vormen van acute zorg kunnen bieden, in
voortrekkersrol binnen het Regionaal Overleg
elke zorgzwaarte. Het hoogste niveau van intensive
Het LNAZ is het samenwerkingsverband van
Acute Zorg (ROAZ). Vanuit die faciliterende en
care (IC-3) is er gegarandeerd en ze beschikken
de Nederlandse traumacentra, dat als inzet
bij wet geregelde positie zetten ze zich – samen
altijd over de volgende disciplines: een SEH-
heeft de acute zorg en traumazorg regionaal
met de zorgverzekeraars – regionaal in voor de
arts, anesthesioloog, intensivist, gynaecoloog,
organisatie van acute zorg en andere voorzieningen
traumachirurg, radioloog, vaatchirurg, internist,
hun rol in het bestuur aanzienlijk is. Het
die continue beschikbaarheid van deskundigheid
interventiecardioloog, kinderarts en neuroloog.
LNAZ ondersteunt de acutezorgnetwerken
vragen, zoals neonatologie en verloskunde. Ook
Hiermee vervullen de umc’s hun last-resortfunctie
bij de uitvoering van hun taken, coördineert
binnen het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ)
(zie kader topreferente zorg in hoofdstuk 2).
immers behandeld door specialisten of stromen vanuit de SEH door naar achterliggende afdelingen of de Intensive Care.
Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ)
zo goed mogelijk te organiseren. Acht van de elf traumacentra zijn een umc, waardoor
landelijke projecten en behartigt hun gezamenlijke belangen.
spelen de umc’s een toonaangevende rol. Ook op het gebied van complexe traumazorg zijn de
Esmee den Houdijker (2003), basisschoolleerling
umc’s toonaangevend. Samen met drie algemene ziekenhuizen in de grensregio’s realiseren ze een
Heeft een lipoblastoom in haar buik, waardoor in 2012 haar rechteronderbeen werd geamputeerd.
24
landelijk dekkend netwerk.
NFU
Samen verantwoordelijk
25
4. Altijd beschikbaar voor acute zorg
Opvang voor de meest complexe patiënten in de umc’s
Doelstellingen tot 2020 •• Realiseren van zorgnetwerken die de continue
•• Een bijdrage leveren aan de kwalitatieve verbetering
Traumazorg
Brede beschikbaarheid
een levensbedreigende situatie bevindt – toegang
Traumazorg is een bijzondere vorm van acute
De umc’s hebben een wettelijke
hebben tot acute zorg. Het is dan ook belangrijk
beschikbaarheid van kwalitatief hoogstaande acute
van de acute zorg door een belangrijke rol te vervullen
zorg. Het gaat om de hulpverlening bij rampen
‘beschikbaarheidsfunctie’ voor acute zorg.
dat alle ketenpartners in nauw overleg bepalen
zorg garanderen en inspanningen leveren om de
bij het vormgeven van de opleiding van SEH-artsen
Dit betekent dat ze voldoende capaciteit,
welke zorg waar wordt verleend en in welke mate er
financiering hiervan zeker te stellen. Dit is in lijn met
en het ontwikkelen en verzorgen van uitgebreide
concentratie of samenwerking gewenst is.
de aanbevelingen in een RVZ-rapport uit 2011 .
programma’s op het gebied van opleiding, training en
en grote ongevallen. Nederland kent elf erkende traumacentra: de acht umc’s en drie algemene ziekenhuizen (Tilburg, Enschede en Zwolle).
deskundigheid en infrastructuur moeten
Deze centra zijn in staat om verschillende spoed-
garanderen om elke zorgvraag op elk moment
eisende zorgtrajecten tegelijkertijd gecontro-
adequaat te kunnen opvangen.
leerd uit te voeren. Bij een ramp kunnen ze een grote stroom zieken en gewonden aan. Vier
7
oefening van rampen en crises. Vanuit het ROAZ zetten de umc’s zich ervoor in om
•• Op organisatorisch vlak een voortrekkersrol
hiervoor oplossingen te vinden en de SEH’s in te
blijven vervullen binnen het ROAZ en bindende
•• Meer inzicht verschaffen in patiëntenstromen door
umc’s beschikken over een traumahelikopter
Zoals gezegd zijn ze in staat in eigen huis de
bedden in een regionale infrastructuur. Kortom,
afspraken maken met andere zorginstellingen over
betere registratie. Dit kan weer bijdragen aan het
met een MMT.
meest complexe patiënten op te vangen. Regionaal
ze zien duidelijk een regisserende rol voor zichzelf
de concentratie van complexe zorg, een eenduidig
realiseren van een hogere doelmatigheid van de
gezien moet echter elke patiënt – of hij nu kampt
weggelegd.
triagesysteem, taakverdeling en openingstijden.
acute zorg.
Dit is in lijn met het recente rapport van de
met een eenvoudig te verhelpen klacht of zich in
Gezondheidsraad8.
7
8
26
NFU
Samen verantwoordelijk
‘Ziekenhuislandschap 20/20: Niemandsland of Droomland? Raad voor de Volksgezondheid & Zorg’, 2011. ‘De basis moet goed! Kwaliteit bij een Basis Spoedeisende Hulp binnen een regionaal netwerk’, 2012/02.
27
4. Altijd beschikbaar voor acute zorg
Praktijkvoorbeeld
5
Calamiteitenhospitaal
Voorop in onderzoek en innovatie
Het landelijk Calamiteitenhospitaal in het UMC Utrecht is een unieke voorziening voor de onmiddellijke opvang van slachtoffers onder bijzondere omstandigheden. Denk aan grote aantallen gewonden of zieken bij civiele rampen (aanslagen, grote ongevallen of infectieziekten)
Kennis is de basis voor goede zorg. Omdat vrijwel al het Nederlandse (bio)medisch onderzoek plaatsvindt in de umc’s, staan zij aan de basis van belangrijke innovaties. Ze vertalen deze kennis direct in breed inzetbare toepassingen.
of militaire situaties (oorlogen of conflictsituaties). Het gaat om kortdurende medische opvang die de reguliere capaciteit van ziekenhuizen in kwalitatief en kwantitatief opzicht overstijgt. In het hospitaal zijn zowel de afdeling Intensive Care/Klinische Toxicologie van het UMC Utrecht als het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum van het RIVM gevestigd. Dankzij
De wetenschappelijke agenda van de umc’s sluit aan op de maatschappelijke
speciale luchtfilters is de locatie geschikt om patiënten
uitdagingen binnen de zorg. Zo kan er immers sneller antwoord gevonden worden
in quarantaine te verzorgen, bijvoorbeeld in geval van
op dringende vraagstukken. De basis voor de beantwoording van deze vragen
besmettelijke ziekten. Zodra het Rampenopvangplan
ligt enerzijds in de sterke wetenschappelijke grondslag die de umc’s hebben door
in werking treedt, wordt via een geautomatiseerd
hun hechte relatie met de universiteit; en anderzijds in het versterken van de
waarschuwingssysteem extra (para)medisch en logistiek
samenwerking met private partijen. Ook kunnen de umc’s gezamenlijk inhoud geven
personeel opgeroepen.
aan hun bijzondere, publieke taak, bijvoorbeeld door meer onderlinge afstemming of het realiseren van een betere aansluiting tussen patiëntenzorg en onderzoek. Wereldwijde reputatie Ons land heeft een wereldwijde reputatie als het gaat om (bio)medisch wetenschappelijk onderzoek. Zo staan vier van de acht umc’s in de top-vijftien van
28
NFU
Samen verantwoordelijk
29
5. Voorop in onderzoek en innovatie
De umc’s ontwikkelen kennis en maken deze toepasbaar voor de samenleving. Een voorbeeld daarvan is het wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen het HPV-virus en het ontstaan van baarmoederhalskanker. Sinds een aantal jaar worden 13-jarige meisjes opgeroepen voor het HPV-vaccinatieprogramma.
Topsectoren Nederland hoort op onderzoekgebied al bij de internationale top. Er valt echter winst te behalen als bedrijven erin slagen deze kennis vaker om te zetten in nieuwe medicijnen of technologieën. Omdat de sector life sciences (biowetenschappen) een sterke positie heeft en de mogelijkheid heeft om verder te groeien, is deze aangewezen als Topsector. Dit zijn sectoren waarin Nederland wereldwijd sterk is, die oplossingen bieden voor maatschappelijke vraagstukken en waarin de overheid extra investeert.
1.70
Erasmus MC 1.60
LUMC
de Europese kennisinstellingen9. Nationaal gezien
op een optimale kwaliteit van de Nederlandse
nemen de umc’s ruim een derde van de totale
gezondheidszorg, is dit een positie die de umc’s
hoeveelheid wetenschappelijke publicaties voor
willen behouden en waar mogelijk uitbreiden. Hun
hun rekening.
innovatiekracht en de intensieve samenwerking met het bedrijfsleven stelt hen daarnaast
UMC St Radboud UMC Maastricht
1.50
UMCG UU UMC
1.40
UvA AMC
in staat een blijvend stimulerend effect te
ze het hoogste aantal publicaties per miljoen
hebben op de economie, de investeringen en de
VUmc
1.30
Thesie Kabula (1999), scholier middelbaar onderwijs
In vergelijking met andere landen realiseren euro onderzoeksbudget. Publicaties waarvan de
werkgelegenheid. Ook leveren ze zo waardevolle
1.20
gemiddelde impact ook nog eens zeer hoog is :
data aan beleidsmakers op het gebied van zorg,
1.10
kwalitatief gezien liggen ze namelijk boven het
welzijn, economie en sociale zaken.
1.00
wereldgemiddelde (zie figuur 2). Met het oog
10
wereldgemiddelde 0.90
Werd in mei 2012 ingeënt tegen het HPV-virus.
0.80 1998-2001 1999-2002 2000-2003 2001-2004 2002-2005 2003-2006 2004-2007 2005-2008 2006-2009
Figuur 2: De citatiescore van de Nederlandse umc’s in vergelijking met het wereldgemiddelde. Bron: CWTS-analyse (Centre for Science and Technology Studies), LUMC, 2010.
30
NFU
Samen verantwoordelijk
9
‘Times Higher Education, ranking Top European institutions in clinical medicine’, 2010.
10
‘Bibliometric study on Dutch academic medical centers 19982009/2010’, Center for Science & Technology Studies (CWTS), 2010.
31
5. Voorop in onderzoek en innovatie
Praktijkvoorbeelden De onderzoeksagenda sluit aan op maatschappelijke vraagstukken Factor V Leiden
Doelstellingen tot 2020 •• Investeren en verder uitbouwen van de benodigde
private partijen. Doel is om nieuwe mogelijkheden
In Nederland krijgen circa 30.000 mensen
Medische beeldvorming (imaging) helpt
per jaar een levensgevaarlijke trombose of
wetenschappelijke kennis te vertalen naar
embolie (stolsel in de bloedvaten, bijvoorbeeld
maatschappelijk waardevolle toepassingen
in de long). Door een unieke samenwerking
(valorisatie) én speelt een belangrijke rol in
tussen biochemici, genetici, epidemiologen
patiëntenzorg. Beide aspecten gaan volop
en internisten ontdekte het LUMC (Leids
samen in het VU University Medical Imaging
Universitair Medisch Centrum) dat een mutatie
Center. Met de imaging-technologie (tracers
in het erfelijk materiaal leidt tot een eiwit
en scanners) die VU medisch centrum
dat te veel stolt en zo trombose veroorzaakt.
(VUmc) ontwikkelde is nu in enkele dagen
onderzoeksinfrastructuur, zoals bio- en databanken,
voor diagnostiek en behandeling zo snel mogelijk
Vervolgonderzoek maakte duidelijk dat
te bepalen of een bepaald geneesmiddel bij
om de internationale toppositie te behouden en
beschikbaar te maken voor de maatschappij en
deze mutatie – de ‘factor V Leiden’ – bij vijf
een patiënt aanslaat. Omdat de effectiviteit
succesvol te blijven meedingen naar externe
waar nodig te implementeren. Daarmee zijn umc’s
procent van de westerse bevolking voorkomt
van medicijnen sneller zichtbaar wordt, kan
onderzoeksmiddelen.
‘valoriserende instellingen’: ze leveren een belangrijke
en vooral schadelijk kan zijn bij vrouwen die
de farmaceutische industrie efficiënter gaan
de anticonceptiepil slikken. Deze inzichten
produceren. Dit verhoogt het percentage
leidden tot betere maatregelen ter preventie
ontwikkelde medicijnen dat daadwerkelijk
van trombose en embolie bij miljoenen
op de markt komt (nu 10%) en verlaagt de
patiënten wereldwijd. De publicatie over
kosten van medicijnontwikkeling. Het Imaging
deze ontdekking in Nature behoort tot de best
Center werkt nauw samen met internationale
geciteerde artikelen in de wereldliteratuur.
bedrijven (Roche, Philips Healthcare) en sluit
bijdrage aan het ‘vermarkten’ van kennis en •• De onderzoeksagenda afstemmen op maatschappelijke vraagstukken als de toename van het
daarmee aan de economische en maatschappelijke ontwikkeling en bedrijvigheid.
aantal chronisch zieken en de stijgende kosten van de gezondheidszorg. •• Een belangrijke rol spelen in de nationale en
32
Imaging Center
•• Meer samenwerking met andere ziekenhuizen op het vlak van klinisch onderzoek. Zo ontstaat meer focus
aan op de Europese, nationale en regionale
op de gekozen onderzoeksspeerpunten en kunnen
‘innovatie-roadmaps’ op het gebied van
internationale ontwikkelingen, zoals in het
grotere patiëntengroepen bij het onderzoek worden
Topsectorenbeleid en de Europese onderzoeksagenda,
betrokken. De samenwerkingspartners kunnen op hun
door concrete bijdragen te leveren aan nieuwe
beurt gebruikmaken van de onderzoeksinfrastructuur
programma’s en meer aansluiting te zoeken bij
bij de umc’s.
life sciences.
NFU
Samen verantwoordelijk
33
6
Dhr. van Beers (1933)
De hoogst haalbare kwaliteit
Heeft vasculaire dementie, op de ziekte van Alzheimer na de meest voorkomende vorm van dementie.
Het leveren én tonen van kwaliteit is voor de umc’s een essentieel element van de professionele verantwoordelijkheid van de zorgverlener. Ze streven dan ook altijd naar kwalitatief optimale zorg: patiëntgericht, tijdig, toegankelijk, veilig, doeltreffend en doelmatig.
De basis voor kwaliteit ligt in de dagelijkse zorgpraktijk
Het onderwerp ‘kwaliteit van zorg’ staat volop in de aandacht – bij zorgaanbieders, zorgprofessionals, patiënten en hun naasten. Zorgverleners worden in toenemende mate aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor de kwaliteit als zodanig, maar ook op de manier waarop zij inzicht geven in hun prestaties en werken aan verbetering. Terecht, zo vinden de umc’s. Structurele verbetering De visie van de umc’s op kwaliteit van zorg11 is gebaseerd op een integrale
en de denk- en werkkracht van alle 65.000
gemeenschappelijke visie van alle betrokkenen
medewerkers, zetten ze zich gericht in voor
in de hele zorgketen. Niet het excelleren op
structurele kwaliteitsverbetering binnen de umc’s
onderdelen of van enkelen is van belang, maar
zelf. Via wetenschappelijk onderzoek, onderwijs
juist de kwaliteit van het geheel. Dit vraagt
en opleiding dragen ze bij aan verbetering in alle
een bedrijfscultuur waarin zorgverleners zich
aspecten van de gezondheidszorg. En vanwege hun
persoonlijk verantwoordelijk voelen voor kwaliteit
multidisciplinaire kennis en infrastructuur, leveren
en waarin verbeteringen beklijven. De umc’s zien
ze een nadrukkelijke bijdrage aan het ontwikkelen
het als een uitdaging om de hiervoor noodzakelijke
van beleid en het meetbaar en zichtbaar maken
cultuur- en gedragsverandering op gang te
van kwaliteit.
brengen, zodat de onderliggende protocollen en kwaliteitssystemen daadwerkelijk en expliciet
Intrinsieke motivatie
worden ingezet en méér worden dan ‘papieren
Kern van de visie van de umc’s is dat de basis voor
systemen’. De activiteiten van het consortium
kwaliteit ligt bij degenen die dagelijks zorg dragen
Kwaliteit van Zorg zijn een eerste aanzet daartoe.
voor patiënten. Werkelijke kwaliteit komt alleen
benadering van patiëntenzorg, onderwijs en onderzoek. Vanwege die combinatie
tot stand als dit besef wordt gedragen door een
van kerntaken zijn de umc’s bij uitstek geschikt om een belangrijke rol te spelen in de verbetering van de kwaliteit. Met behulp van het consortium Kwaliteit van Zorg
11
34
Zie de NFU-uitgave ‘Meer-waarde: visie op kwaliteit van zorg’, 2012.
NFU
Samen verantwoordelijk
35
6. De hoogst haalbare kwaliteit
Doelstellingen tot 2020 •• Realiseren van een geïntegreerde lijn binnen de umc’s waarbinnen elk individu – van zorgprofessional
het doel is kwaliteitsverhoging en doelmatigere organisatie van de zorg.
en bestuurder tot toezichthouder – zich verantwoordelijk weet voor de kwaliteit van zorg
•• Patiëntgerichte zorg (zorgzaam, betrokken en
en over de juiste informatie beschikt om vanuit die
respectvol) tot een belangrijk thema maken binnen
verantwoordelijkheid te handelen.
alle kerntaken van de umc’s. Hierbij hoort niet alleen het meten van patiëntervaringen, maar ook het actief
•• Actief en inhoudelijk bijdragen aan het ontwikkelen,
betrekken van de patiënt bij het zorgproces.
verkrijgen en verspreiden van betrouwbare informatie over de kwaliteit van de ziekenhuiszorg in een
•• Het stimuleren van gecoördineerd onderzoek op het
gedegen systeem waarbinnen deze kwaliteit kan
gebied van kwaliteit van zorg, en het uitdragen van
worden gemeten.
de ontwikkelde kennis naar andere partijen in de curatieve zorg.
•• Tonen van de kwaliteit van de geleverde zorg in afstemming met de patiënten- en
Dementie is een groeiend maatschappelijk probleem. De cijfers liegen er niet om: een op de vijf Nederlanders krijgt deze ziekte. In 2040 lijdt meer dan een half miljoen Nederlanders eraan. De ziekte is nog steeds ongeneeslijk en de oorzaak grotendeels onbekend. Onderzoek is dus van levensbelang.
36
consumentenorganisaties en zorgverzekeraars.
•• Het thema ‘kwaliteit van zorg’ structureel inbedden in de medische basiscurricula en vervolgopleidingen als een doorlopende en geïntegreerde leerlijn, en
•• Actief bijdragen aan concentratie en taakverdeling van zorg, zowel tussen umc’s onderling als op regionaal
daarbij zorg dragen voor een goede aansluiting op de klinische praktijk.
niveau, en waar aangewezen het initiatief nemen;
NFU
Samen verantwoordelijk
37
6. De hoogst haalbare kwaliteit
Praktijkvoorbeeld
7
Consortium Kwaliteit van Zorg
Onderwijs en opleiding
De umc’s kunnen en willen leren van elkaars kennis en ervaring om een integraal kwaliteitsbeleid te ontwikkelen. De NFU heeft haar ambitie op dit vlak kracht bijgezet met de oprichting van het consortium Kwaliteit
De umc’s gebruiken hun innovatiekracht ook op het terrein van onderwijs- en opleidingsvernieuwing. Ze zetten in op strategieën die passen bij de eisen van de huidige zorgsector. Zo blijven theorie en praktijk goed op elkaar afgestemd.
van Zorg. Hierin spelen acht experts – elk afkomstig van een ander umc en deskundig op een ander kwaliteitsterrein – een stimulerende rol. Door bundeling van alle capaciteiten en expertise van de acht umc’s ontstaat synergie die in afstemming met de nationale context kan worden ingezet. De doelen
De zorgvraag neemt toe, het aantal complexe patiënten stijgt en de ontwikkelingen
van het consortium zijn: een inhoudelijke
op medisch-technologisch terrein volgen elkaar razendsnel op. Meer zelf-
bijdrage leveren aan nationale discussies,
management van de patiënt en e-health vragen bijvoorbeeld om een heel andere rol
(mede)verantwoordelijkheid nemen voor verbeterprocessen en kennis vergroten en
en nieuwe vaardigheden van de zorgprofessional. Dit geldt voor zowel artsen als
uitdragen op het gebied van kwaliteit van
verpleegkundigen en ander medisch personeel.
zorg. Voorbeelden van concrete activiteiten zijn de uitwisseling van best practices rond medicatieveiligheid en de invoering van
Daarnaast wordt de beschikbare arbeidskracht schaarser. Om het spanningsveld
de verplichte perioperatieve richtlijn.
tussen vraag en aanbod op te vangen, zou in 2025 het aandeel werkenden in de zorg
Daarmee maken de umc’s inzichtelijk hoe
gestegen moeten zijn naar 20%. Eind 2009 was dat nog 13%12.
wetenschappelijke vernieuwingen zijn toe te passen in de dagelijkse zorgpraktijk.
12
38
NFU
Samen verantwoordelijk
ZIP-rapport ´Zorg voor mensen, mensen voor de zorg´, ministerie van VWS, 2009.
39
7. Onderwijs en opleiding
Meer differentiatie
(o.a. meer comorbiditeit) vraagt om andere
Vanuit hun kerntaak ‘onderwijs en opleiding’ geven
expertise. Naast supergespecialiseerde artsen is
de umc’s antwoord op dergelijke maatschappelijke
er steeds meer behoefte aan breed geschoolde
vraagstukken. De oplossing ligt niet zozeer in meer
artsen en aan differentiatie in de opleidingsduur.
mensen opleiden als wel in het vinden van andere
De ziekenhuisarts en SEH-arts zijn voorbeelden
manieren om aan de zorgvraag tegemoet te komen
van artsen met een verkort opleidingstraject. In
ofwel in strategieën die zorgen voor inhoudelijke
de toekomst zal het ook steeds vaker voorkomen
onderwijsvernieuwing. Dit geldt evenzeer voor de
dat een deel van het takenpakket van de specialist
basiscurricula als voor de medisch-specialistische
bij anderen komt te liggen, bijvoorbeeld bij nurse
opleidingen, verpleegkundige specialisaties en
practitioners of physician assistants.
na- en bijscholing. Hierbij hoort onder meer het opzetten van nieuwe competentieprofielen voor
Zowel voor de basisartsopleiding als voor de
professionals die opereren op het grensvlak van
meeste vervolgopleidingen tot medisch specialist
technologie en zorg. Samen met de drie Technische
werken de umc’s samen met een aantal algemene
Universiteiten (3TU) hebben de umc’s hiertoe het
ziekenhuizen en onderwijsinstellingen in de regio.
advies ‘Zorg met Technologie’ uitgebracht .
Dat gebeurt in Opleidings- en OnderwijsRegio
13
(OOR)-verband. Het gemeenschappelijke streven is
Charlotte de Groot (1993)
De NFU heeft haar visie op de medisch-
hierbij: zorgen voor doelmatigheid en continuïteit,
specialistische opleiding uitgewerkt in het rapport
voldoende zorgprofessionals opleiden en een
’De medisch specialist van straks’ . De kern
complete leeromgeving realiseren.
14
Begint in september 2012 aan de studie geneeskunde.
hiervan is dat de veranderende zorgvraag
‘Opleiding en onderzoek op het grensvlak van technologie en zorg’, september 2011. 14 ‘De medisch specialist van straks. Toekomstscenario’s medische vervolgopleidingen’, NFU, 2010. 13
40
NFU
Samen verantwoordelijk
41
7. Onderwijs en opleiding
Praktijkvoorbeeld
De umc’s geven onderwijs aan 16.000 medische studenten, leiden jaarlijks 2.500 medisch specialisten op, en tal van verpleegkundigen en paramedici. De veranderende zorgvraag vraagt om andere expertise. De umc’s spelen daarop in door het onderwijs- en opleidingscurriculum aan te passen aan de maatschappelijke behoefte.
Wenckebach Skills Center Het UMCG (Universitair Medisch Centrum Groningen) heeft het Wenckebach Skills Center ingericht, dat een regionale en landelijke opleidingsfunctie heeft. Het centrum voldoet aan alle moderne eisen en biedt een veilige leeromgeving voor studenten, artsen en verpleegkundigen, inclusief simulatoren en nagebootste operatiekamers. Ze kunnen
Doelstellingen tot 2020
er bijvoorbeeld oefenen met een kijkoperatie, een lensextractie bij staar, een reanimatie of de dissectie van een stoffelijk overschot, zodat
•• Het opleidingscurriculum continu moderniseren en
•• Waar nodig uitbreiden van de opleidingscapaciteit van
aanpassen aan de maatschappelijke behoeften.
de umc’s ten behoeve van een optimale en efficiënte
ze goed voorbereid zijn op praktijksituaties. De trainingen zijn vaak multidisciplinair.
inzet van zorgprofessionals. •• De toekomstscenario’s zoals beschreven in het rapport ‘De medisch specialist van straks’ nader uitwerken en
42
•• Optimaliseren van ‘éducation permanente’ –
implementeren. Doel is het verhogen van de kwaliteit
ofwel voortdurende her- en bijscholing van
en doelmatigheid van zorg door meer variatie in de
zorgprofessionals, vanuit alle kennis, expertise en
opleiding, zowel qua inhoud als duur.
infrastructuur die bij de umc’s aanwezig is.
NFU
Samen verantwoordelijk
43
Tot slot
De umc’s zijn ambitieus in hun doelstellingen. Om die te bereiken, zijn enkele randvoorwaarden essentieel. Alleen dan kunnen de umc’s doen wat ze moeten doen. Aansluitend bij het gedachtegoed van de Raad voor Volksgezondheid & Zorg (RVZ)15 is het uitgangspunt van de umc’s dat goede zorg op de meest passende plek wordt
De umc’s zetten zich in voor gezonde, toegankelijke en betaalbare zorg
verzekerd van continuïteit en kwaliteit. Samenwerking
kan worden bevorderd. Ook op een internationaal
basis staan van regionale en landelijke netwerken
speelveld wordt samenwerking steeds belangrijker. Er
van zorgaanbieders. Ook zullen ze een coördinerende
is al ingezet op samenwerking tussen het bedrijfsleven
en stimulerende rol vervullen op het gebied van
en kennisinstellingen, zoals de umc’s. Een gezamenlijke
patiëntenzorg vanuit de bestaande onderwijs- en
Europese agenda en het Topsectorenbeleid bieden de
opleidingsregio’s, in samenspraak met algemene
mogelijkheid deze samenwerking te intensiveren. De
ziekenhuizen en andere zorgaanbieders. Zoals eerder
umc’s hebben al veel geïnvesteerd in kennisvalorisatie,
vermeld, zullen de umc’s ook actief blijven deelnemen in
waardoor dit steeds meer vorm begint te krijgen. Om
het Nederlandse Topsectorenbeleid en de agendasetting
innovaties uit te ontwikkelen of direct toepasbaar te
van de Europese commissie voor onderzoek en innovatie.
maken, is echter nog meer aandacht en inzet vereist.
De zorg in Nederland gezond, toegankelijk en betaalbaar houden. Het is een mooi
Transparantie
doel. Alleen in goede samenwerking kunnen we dat resultaat boeken. Gelukkig gebeurt dat al op grote schaal. Denk aan de onderwijs- en opleidingsregio’s (OOR), Medical Delta en het Nationaal Programma Ouderenzorg. De Academische Werkplaatsen – duurzame, regionale samenwerkingsverbanden die een brug bouwen tussen onderzoek, onderwijs, de zorgpraktijk en het zorgbeleid van de overheid – zijn eveneens een goed voorbeeld van hoe wetenschappelijke
44
en faciliteren. Dit betekent concreet dat ze aan de
16
geleverd: ‘dichtbij als het kan, verder weg als het moet’. Zo is de patiënt altijd
15
kennisontwikkeling en innovatie van het zorgaanbod
RVZ-rapport ‘Medische-specialistische zorg in 20/20, Dichtbij en ver weg’, september 2011.
De rol van aanjager
Er wordt in toenemende mate – en terecht – gekeken naar
Om de kwaliteit, doelmatigheid en toegankelijkheid van
de verantwoording van publieke gelden. Het is dus aan de
de zorg te verbeteren, zullen de umc’s in de komende
umc’s om aan te tonen dat deze middelen daadwerkelijk
beleidsperiode nog meer samenwerkingsverbanden,
goed worden besteed. Aan die transparantie is al hard
netwerken en zorgmodellen in gang zetten, vernieuwen
gewerkt, maar het kan nog beter. In de komende jaren
16
NFU
Samen verantwoordelijk
‘NFU priorities in health research. Dutch perspective in a European context’, 2012.
45
Tot slot
zullen de NFU en de umc’s in overleg met de betrokken
Ideaalbeeld
ministeries daarom verder gaan op dit pad en de kosten
De umc’s zien een toekomst voor zich waarin er in heel
van de functies die samenhangen met de academische
Nederland betaalbare en toch kwalitatief hoogwaardige
component en de werkplaatsfunctie nauwkeuriger
zorg voor iedereen beschikbaar is. In die ideale omgeving
verantwoorden. Ook voor de werkplaatsfunctie is
krijgen alle topreferente patiënten de juiste zorg in een
toenemende transparantie het streven, in nauwe
van de umc’s. De kennis van de umc’s wordt continu
samenwerking en afstemming met de universiteiten.
ingezet voor innovatie en adequate reacties op actuele zorgontwikkelingen. Dankzij nauwe samenwerking met
Er moet voldoende geld en menskracht aanwezig zijn
diverse partners bestaat er een duidelijke zorgketen
om de langetermijnresultaten te behalen. Ook dienen
voor de patiënt en sluit het medisch onderwijs
wetenschappelijk onderzoek en innovatie niet langer
naadloos aan op de praktijk. Zo leveren de umc’s een
beschouwd te worden als een kostenpost, maar als een
onmisbare bijdrage aan de samenleving en zorgt hun
investering die zich dubbel en dwars terugverdient. Het
innovatiekracht ervoor dat Nederland gezond aan de
Biggar-onderzoek van het LUMC en de Universiteit
gang blijft.
17
Leiden laat zien dat investeringen in onderzoek
mw. de la Rambelje (1919)
aantoonbaar zinvol zijn voor de Nederlandse (kennis)economie.
Woont in een verzorgingshuis en maakt ondanks haar hoge leeftijd nog graag een ommetje.
17
46
NFU
Samen verantwoordelijk
‘Biggar Economics, Economic Impact of Research & Commercialisation at Leiden University & Leiden University Medical Centre (LUMC)’, 2011.
47
Tot slot
Praktijkvoorbeeld
Nationaal Programma Ouderenzorg De wensen van ouderen zelf, maar ook de krapte op de arbeidsmarkt en de overheidsbezuinigingen vragen om optimale ouderenzorg: zinnig, wetenschappelijk goed onderbouwd en kostenbewust. In 2008 startte daarom het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). In acht regionale netwerken werken de umc’s samen met 480 partners op het gebied van zorg, welzijn en wonen. Het NPO onderzoekt welke innovatieve
De Nederlandse bevolking wordt steeds ouder. Hoe helpen we al deze ouderen bij hun zelfredzaamheid? Hoe zorgen we dat ze zich prettig voelen? En hoe garanderen we hen betaalbare en efficiënte zorg? Aan die doelen werkt het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). De umc’s zijn hierbij de initiërende en regisserende partij.
maatregelen werken, welke invloed ze hebben op de kwaliteit van zorg en wat de financiële voordelen zijn. Doel is een betaalbare, betere en aantoonbare efficiëntere ouderenzorg te realiseren met oog voor de zelfredzaamheid en het welzijn van ouderen. Niet eerder zijn er in Nederland dergelijke omvangrijke netwerken van de grond gekomen met zo’n prominente rol van de doelgroep zelf. De umc’s vormen hierbij de initiërende en regisserende partij: zij hebben de netwerken samengebracht en zetten zich in voor de instandhouding ervan. Daarnaast helpen ze om de projecten op een wetenschappelijke wijze te evalueren.
48
NFU
Samen verantwoordelijk
49
Colofon
Deze publicatie is een uitgave van de Nederlandse
www.nfu.nl
Federatie van Universitair Medische Centra (NFU).
[email protected]
Redactie
© NFU, juli 2012
De innovatiekracht van de umc’s zorgt ervoor dat Nederland gezond aan de gang blijft
Paul van den Broek, BS Health Consultancy Petra ter Veer, terveertekst
NFU-12.5509
Carolien Bouma Alle NFU-publicaties waarnaar in de voetnoten Eindredactie
wordt verwezen, vindt u op www.nfu.nl.
Petra ter Veer, terveertekst Coördinatie Carolien Bouma Mariet Buddingh’ Fotografie gezondinbeeld - Sabine Lokhorst Vormgeving Terralemon Druk VegrinDeMeer 50
NFU
