Rombout Oomen en Fleur Lamers ZWAAN, Roadmap to Noord

Rombout Oomen en Fleur Lamers

ZWAAN, Roadmap to Noord

Het verhaal van de galg, het eendje en de zwaan - Bas kok De Zwaan - Rombout Oomen De verbeelding aan de markt! - Anne Marie Hoogland Witte zwanen, zwarte zwanen - Noortje de Leij v

1

01 · Vormschets 011-025

2

3

VO O RWO O RD Fleur Lamers coördinatie en communicatie ‘Zwaan, Roadmap to Noord’

Toen kunstenaar Rombout Oomen zijn idee “een waanzinnig groot kunstproject voor Amsterdam Noord” aan mij voorlegde, was ik meteen overtuigd van de kracht: een schilderij gedrukt op een banner, hangend aan de noordoostzijde van de A’DAM Toren, voorheen bekend als de Overhoeks Toren. Project ‘Zwaan, Roadmap to Noord’ was geboren. De bijna 80 meter hoge toren, ontworpen in 1966 door architect Arthur Staal in opdracht van Koninklijke Shell, dient nu als bedrijvenverzamelpand en als een culturele reclamezuil. In het najaar van 2014 start de herontwikkeling van de A’DAM Toren tot ‘über-hippe’ uitgaansgelegenheid en tot die tijd zal het doek, dat naar Noord gericht is, te zien zijn. Het is dan ook bijzonder en uniek dat er vanaf 29 maart 2014 voor het eerst en voor het laatst een kunstwerk voor Noord en van Noord gepresenteerd wordt op de metershoge toren. Het ontstaan van het project ‘Zwaan, Roadmap to Noord’ ligt in de komst van de centrale stad. Na 33 jaar wordt het stadsbestuur van Amsterdam-Noord gecentraliseerd tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2014 en houdt het stadsdeel (politiek) op te bestaan. Dit is het uitgelezen moment om haar een geschikt afscheidscadeau aan te bieden en aan heel Amsterdam te laten zien dat Noord leeft als nooit te voren. Amsterdam-Noord mag trots zijn op de vooraanstaande en gewaardeerde positie die zij mede dankzij het stadsdeel heeft ingenomen. Het kunstwerk waarop een opvliegende zwaan is afgebeeld, staat hier symbool voor. Met deze publicatie trachten we het project ‘Zwaan, Roadmap to Noord’ een kader te geven en wordt de tijdelijkheid van het project vastgelegd, zodat het een plaats krijgt binnen de rijke historie van Noord. In het eerste deel van deze publicatie beschrijft auteur Bas Kok de geschiedenis van Noord, waarna directeur van Stichting NDSM-werf Anne Marie Hoogland, de politiek van Noord schetst en ten slotte omschrijft kunsthistorica Noortje de Leij de symboliek van de zwaan in de kunstgeschiedenis en plaatst deze binnen het oeuvre van Rombout Oomen.

4

5

02 en 03 · Vormschets 019 en 020

6

7

Rombout Oomen Kunstenaar en initiatiefnemer project ‘Zwaan, Roadmap to Noord’

Hoe doe ik dat eigenlijk, zo een kunstwerk maken? Een kunstwerk op de A’DAM Toren. Waarom niet? Hoe hoog is dat ding eigenlijk?

Een paar telefoontjes en een beknopt plannetje later, stonden ineens alle schaakstukken op het bord, klaar voor een razend cultuur offensief. Zonder duidelijke ontwerpschets, maar wel met een verbaal plan zo veel mogelijk steun verwerven onder ‘strategische elementen’ en maar eens Fleur Lamers uitnodigen om een driest plan voor te leggen. Zo gezegd zo gedaan. Met een fiat van het stadsdeel op zak op naar de sponsoren! Dan aan de slag: bellen, mailen, bellen, schetsen, tekenen, weer bellen, tekst schrijven, offertes

opvragen, afdingen, afspraken maken en weer

doorschetsen op het atelier. Ondertussen worden er persberichten geschreven en begint het geld binnen te stromen, maar ook afwijzingen.

Enthousiasme, economische crisis, toezeggingen, vragen en ideeën; we worden met van alles om de oren geslagen. Vergeten we niet de helft?

Zien we belangrijke zaken niet over het hoofd?

Maakt niet uit, zolang we de horizon maar in de gaten houden.

De twijfel slaat toe. Het geld stroomt niet hard genoeg binnen, de ijkdata naderen met rasse

schreden en er komen steeds meer te organiseren ‘uitdagingen’ bij in plaats van minder. We zijn halverwege de top. Nu weten we hoever

04 · Making of Zwaan, fase 0

8

9

Rombout Oomen - Hoe doe ik dat eigenlijk, zo een kunstwerk maken?

het nog is en vooral hoeveel het nog is. Na een

reeks schetsen, ik kan de zwaan wel dromen en

letterlijk met gesloten ogen tekenen, ontstaat het definitieve werk. Ook al heb ik het al zo vaak gedaan, elke keer, elke dag opnieuw moet ik weer

van die 25 meter hoge rots de diepte in springen om het schilderij af te maken. Steeds weer die twijfel, het niet durven, maar het toch doen.

Ondertussen mogelijke investeerders blijven

benaderen. Het plan krijgt langzamerhand zijn

definitieve vorm. Het doek is af, maar de centen zijn nog niet helemaal binnen, de eindsprint, de deadlines voor de drukkers nog wat oprekken. Uiteindelijk wordt alles uit handen gegeven.

Nu moet ik erop vertrouwen dat de printers er

een mooie banner van maken en dat het boek op tijd af is.

De ansichten worden verspreid. Persberichten

gaan de wereld in, de openingsexpositie wordt ingericht en de presentatie vindt plaats. Ik zucht. Klaar. Wat een project!

05 · Making of Zwaan, fase 1

10

11

06 · Vormschets 012

13

D ank woord Rombout Oomen Een project als dit moet je niet alleen doen. Zoiets kan je niet

definitieve beeld, Thecla Davids voor de redactie van de teksten

alleen. Om tegelijk met de deur in huis te vallen, er is feitelijk

en Marjolijn Stappers voor de fantastische vormgeving van deze

niet genoeg budget om in je eentje zo een kunstproject te kun-

publicatie.

nen financieren en ook nog medewerkers te kunnen betalen. De sleutelpersonen en organisaties die dit project als eerste Het schijnt normaal te zijn dat iedereen in de kunst het maar

omarmden zijn: (ex)stadsdeelvoorzitter Rob Post en Sanne Peek

doet vanuit liefde voor het vak of, omdat het een toch wel

van Amsterdam - Noord, Projectbureau Noordwaarts, Amster-

buitenissig groot openbaar kunstproject is, dat ook op hun

dam City Marketing en last but not least Sander Groet, de

zelf afstraalt. Deze situatie is volstrekt abnormaal. Mensen die

kersverse ontwikkelaar van de A’DAM Toren.

werken, behoren met geld betaald te worden. In de kunst ook met openbaar geld, aangezien het iedereen aangaat. Ik persoon-

Tot slot wil ik graag mijn waardering uitspreken voor de mensen

lijk ben een groot voorstander van (cultureel)ondernemerschap,

en de bedrijven die in ons het vertrouwen hebben uitgesproken

maar kunst en ondernemerschap verrijken elkaar niet per

en die dit project financieel mogelijk hebben gemaakt: Stadsdeel

definitie. Je zou evengoed kunnen stellen dat het elkaar verarmt.

Noord en Projectbureau Noordwaarts, Stichting NDSM-werf, M2

Immers, de tijd die wij gebruikten voor het binnen halen van

Printing, Amsterdam Marina, Amsterdam Waterfront, Shipdock/

gelden, kon niet besteed worden aan het maken van kunst. De

Damen shiprepair, Flyerman, Rhebergen RMY, IJ-kantine,

ervaring leert dat ruim 80% van dit project is besteed aan com-

EYE Film Instituut Nederland, Hotel de Goudfazant, Noorderlicht,

municatie en organisatie. Al die uren werd er dus geen kunst

Tolhuistuin, Noorderparkkamer, Vereniging de Toekomst NDSM,

gemaakt, maar die uren moeten wel betaald worden. Met een

Stichting Kinetisch Noord, Superette, Pantheon drukkers en ten

ander model cultureel ondernemerschap hadden we meer kunst

slotte het Amsterdams Fonds voor de Kunst.

kunnen hebben voor minder geld. Het is tijd dat daar een stevig debat over gevoerd wordt.

Zonder economie geen kunst, maar ook geen economie zonder kunst. Juist daarom is de bijdrage van bedrijven en particulieren

Ik ben eerst en vooral de mensen dankbaar die dit kunstwerk

aan kunst en cultuur van eminent belang.

met veel enthousiasme, maar zonder enige financiële zekerheid, omarmden.

DANK!!

Zonder Marieke van Ditshuizen was ik er niet eens aan begonnen en zonder Fleur Lamers hing dit doek niet op de toren. Ook niet zonder Anne Marie Hoogland als ambassadeur en als steun en toeverlaat. De schrijvers van de teksten in dit boekje, Bas Kok, Noortje de Leij en Anne Marie, hebben allemaal een duit in het zakje gedaan in plaats van dat ze er een uit kregen. Verder wil ik graag Karijn Kakebeeke en Marc Faasse danken voor hun hulp bij het vastleggen en bewerken van het

14

15


16

17

Bas Kok Het verhaal van de galg, het eendje en de zwaan

maar letterlijk en figuurlijk een lijvige historie. Vanaf de vijftiende tot en met de achttiende

eeuw, vier eeuwen, lag ter hoogte van de nieuwe wijk Overhoeks het galgenveld van Amsterdam.

“De geschiedenis van Noord, daar is iets mee.”

Aan de soms wat vergezochte toekomstige

straatnamen te zien, heeft de commissie er een

“Wat voor iets?”

kluif aan gehad. Kitsilanostraat, Princes Dock-

“Iets wat niet pluis is.”

straat, King’s Dockstraat, Sausalitolaan, Bat-

“Maar wát is niet pluis?” “Misschien ook niets. Laten we ’t vergeten.”

Bestaat er zoiets als het werkelijke verhaal van Amsterdam-Noord? En zo ja: is het dan denkbaar dat we dit verhaal verzwijgen? Niet volledig en expres, niet van hogerhand, niet systematisch als in een complot - maar toch. De eerste keer dat die gedachte serieus bij

mij post vat is in 2009, als ik de namen van de nieuwe wijk Overhoeks voor het eerst hoor.

Spadinalaan, Hammerbystraat, Céramiquelaan. Niks mis mee. Allemaal namen van herboren

havengebieden. Zit een idee achter – niet waar?

teryparkstraat. Met de haren erbij gesleept. En de Badhuisweg werd omgedoopt tot het beter klinkende Badhuiskade. Waarom deze kans

niet aangegrepen voor een vernoeming van het

galgenveld? Vond men het verwarrend dat in het Centrum al een Galgenstraat bestaat? Mwah, de stad kent zo veel straatnamen met gelijke

woorden. Te afschrikwekkend wellicht? Noem

het eventueel Leeuwenputstraat. Of anders Bou-

levard van Galg en Rad. Toen kwam die gedachte voor het eerst bij me op. Als we een weg oppoetsen tot kade, verdoezelen we dan misschien ook

een zwarte bladzijde – vele honderden ontheiligde

dode zielen op de Volewijck? Niet exprés natuurlijk! Enkele dagen later ontdek ik dat er in het Overhoeks-gebied aan het begin van de twintigste

eeuw enige tijd de Galgenweg is geweest. Hè?

Met de komst van een zwembad – Badhuis Obelt – is de naam veranderd in Badhuisweg. Die nu

dus weer is veranderd in Badhuiskade. Hm. Mijn verdoezelhypothese wordt steeds minder hypothetisch. We moffelen de galg weg. Oké, er is

door verschillende publicisten het nodige over 08 · ‘Het Galgenveld op Volewijck’ - Gerrit Lamberts

Maar iets zit me dwars. Waarom op geen enkel

straatnaambord een verwijzing naar het galgenveld? Want precies op deze plek – en nergens

anders - ligt het belangrijkste geschiedkundige

wapenfeit van Noord. Geen kleine geschiedenis

18

de geschiedenis van Noord geschreven. Zelden slaan ze het galgenveld over. Maar nooit wordt

serieus stilgestaan bij de gevolgen van vier eeuwen galgenveld voor Noord. Wat doet het met een plaats als de identiteit samenvalt met het

zijn van een ‘grauwelijck exempel’. Als geronnen

bloed van slechte mensen, hun verteerde lompen

19

Bas Kok - Het verhaal van de galg, het eendje en de zwaan.


en huiden, er in de bodem zijn verzonken? Eigen-

Episodes van Noord

een pleidooi hield voor een verwijzing op de plek.

Noord lange tijd een lelijk eendje. Dat druk ik te

lijk snap ik wel waarom geen auteur of historicus Maar begrijpen is niet hetzelfde als instemmen. Ter vergelijking: in veel andere Nederlandse

steden (Utrecht, Beverwijk, Oss, Nijmegen, Ede, Rhenen) is op de plek van het galgenveld een

duidelijke vernoeming. Rotterdam bouwde op

het vroegere galgenveld een moderne galg – als monument uiteraard.

Amsterdam-Noord zwijgt. Terwijl er alle reden is om juist het hoofdstedelijke galgenveld te

memoreren. De plek was ‘bij leven’ al beroemd en berucht. Vele grote kunstenaars maakten er

huiveringwekkende tekeningen. De Rembrandt-

tekeningen van het galgenveld, wereldberoemd.

Zullen ze in Nijmegen en Ede best jaloers op zijn. Met de grote kunstenaars die de Volewijck

vereeuwigden, zou je een morbide maar interessant museumpje kunnen vullen. Het galgenveld van Amsterdam was er niet zomaar één. Laat

In de ogen van de meeste Amsterdammers was

zacht uit. Als ik in mijn jeugd – de jaren zeventig en tachtig - vertelde dat ik in Amsterdam-Noord woonde, ontlokte dat vaak meewarige en zelfs

beledigende reacties. Dat je er nog niet dood gevonden wilde worden, van dat kaliber. Inwoners van Lelystad en Den Helder weten waarover ik het heb. Amsterdam-Noord was het aller-allerlelijkste eendje van de regio. Nu maak ik een

sprongetje terug. Hoe word je een lelijk eendje? Kan het galgenveld eraan hebben bijgedragen?

In de geschiedenis van een stad zit vrijwel altijd logica. Als psycholoog kijk ik daarbij ook graag naar de psycho-logica. De ene ontwikkeling

volgt altijd pas na menselijke interpretatie en

interventie uit de andere. Alles wat in een stad

gebeurt, gaat via een hoofd. Om Noord dieper te begrijpen, kunnen we de geschiedenis het beste indelen in vijf periodes.

nou juist dít galgenveld ontraceerbaar zijn.

Volewijck-periode (1393-1795)

Het wegdrukken van een nare ervaring.

Noord noemen de vorm van een brede landtong

De psycholoog die ik ben denkt: repressie!

Freud beschreef dit mechanisme in zijn psycho

analytische theorie. De afgelopen jaren ben ik in Noord gaan rondbazuinen dat ik graag een

duidelijke verwijzing naar het Galgenveld zie.

Soms krijg ik bijval, zoals bij de oprichters van Club Hell in de A’DAM-toren – waarop nu de

zwaan van Rombout Oomen is neergestreken.

Veel vaker is hoon mijn deel. Af en toe reageert iemand verontwaardigd, boos of verafschuwd. Eén keer kreeg ik een duw.

De geschiedenis van Noord, daar is iets mee. We willen er niet helemaal aan.

20

In de Middeleeuwen had het gebied dat we nu

met grasland, die werd omgeven door het Oer-IJ.

In 1275 werd Amsterdam (Amstelledam) gesticht. Een goede eeuw later al, in 1393, kwam de

‘Buycksloter Volewijk’ onder invloed van Amster-

dam. Het gaat dan om het gebied rond het huidige Tolhuis tot aan de Buiksloterdijk. Het jaar 1393

kan dus als geboortejaar van Amsterdam-Noord worden opgevat. Wie denkt dat Noord in 1993

met een groot feest het 600-jarig bestaan vierde

heeft het mis. Het ging in stilte voorbij… Typisch lelijk-eendje-gedrag. Zou een trotse zwaan – het

Waterlandse symbool van Buiksloot - niet overkomen.

21



Terug naar omstreeks 1400. Het was logisch dat

westen van de stad kunnen nemen. De plek is

sterdam er zijn oog op liet vallen.

locatie’ was. Velen die Amsterdam per schip bin-

het jonge maar steeds machtiger wordende AmDe Buycksloter Volewijck lag op een fraai en

strategisch punt van Amsterdam, precies tegenover de belangrijkste toegang tot de stad vanaf

de Zuiderzee. Amsterdam legde vrijwel meteen

een dijk aan opdat het drassige gebied niet overspoeld zou worden. Er moeten hoofdstedelingen gefantaseerd hebben over bebouwing van het

noordelijk stadsdeel. Fraaie plek voor molens.

Een vuur- of uitkijktoren. Misschien zelfs wel een kasteel of paleis! En uiteraard: een brúg. Bruggen zoals in die jaren net gebouwd in Praag en

Venetië. Het moest raar lopen als het gebied aan de zonzijde van het IJ niet een toekomst als bui-

tenlustig oord tegemoet ging. Maar ach, prema-

juist gekozen omdat het een prominente ‘zicht-

nenkwamen - Schiphol en de ring A10 bestonden nog niet - moesten overtuigd worden van het feit dat men in Amsterdam geen loopje kon nemen met het gezag. Wetteloosheid werd afgestraft.

Het galgenveld diende als afschrikwekkend voorbeeld goed zichtbaar te zijn. Op het galgenveld stonden raderen, staken en galgenputten waar

de rottende lijken zaten en hingen. Voor Amster-

dam was het een macabere attractie voor het hele gezin – een spookhuis avant la lettre. Pronkstuk

was de leeuwenput, een stenen galgenput voor-

zien van drie zuilen met daarop gebeeldhouwde leeuwen.

ture fantasieën. Eerst maar eens die prille stad Amsterdam opbouwen.

Daar was rond die jaren een onfrisse situatie ontstaan als het gaat om de lichamen van de

ter dood veroordeelden. Er hingen nogal wat

lijken in de stad. Vooral op de executieplaatsen

zoals de Dam en de Nieuwmarkt kon het aardig stinken. Sommige mensen vonden het geen fijn gezicht. Is daar geen oplossing voor? Om een

09 · ‘Een zomeravond bij het Tolhuis, Amsterdam’ - Nicolaas van der Waay

De Volewijck kreeg geen paleis, geen kasteel en

Tolhuistuinperiode (1795-1910)

westelijke hoek van het landhoofd een galgenput

wordt het niet langer kies gevonden om lijken te

lang verhaal kort te maken: die oplossing was er. zelfs geen vuurtoren. In 1409 werd op de zuidgebouwd.

De ironie van het lot. Het moest raar lopen om van Noord geen buitenlustig oord maar een

‘Quasimodo’ te maken. Maar dat is dus hoe het

liep, raar. Eén hardnekkig misverstand moet uit

de weg geruimd. De Volewijck is niet als galgenveld aangewezen omdat het uit ’t zicht lag. Dan hadden ze ook een afgelegen plek ten oosten of

22

In 1795, als Napoleon ons land binnenkomt,

kijk te hangen. Maar met het ruimen van het galgenveld, was de doem nog niet van het gebied. De herinnering aan een besmet verleden, laat

zich niet zomaar opschonen. Een negatief sentiment kan bij stadbewoners wortel schieten zon-

der dat ze zich ervan bewust zijn – dan heeft het zich genesteld in het collectieve onderbewuste.

Noord liep vanwege het galgenveld waarschijnlijk vele mooie herenhuizen met landgoed mis – die

23



aan de andere buitenkanten van de stad wel

een brug over het IJ, hadden in hun kindertijd de

1662 opgezette Tolhuis geleidelijk uit tot een

in de veertiende eeuw lag de ruimte van Noord

verrezen. Wel groeide de omgeving van het in horecaplek. Zeker toen de galg er weg was, werd het een pleisterplaats voor de stadbewoner. Er

brak een Noordse ‘perestrojka’ aan. Veel inwo-

ners telde het stadsdeel nog niet, maar vanuit de

lijken op de Volewijck nog zien hangen. Net als

open. Het kon wederom verschillende kanten op. Ook dit keer pakte het niet goed uit. De Tolhuis-

tuinperiode bleek voor Noord een ‘Praagse lente’.

stad wisten de Amsterdammers het te vinden. De

Industriële periode (1910-1964)

Vondelpark, Oosterpark en Sarphatipark beston-

begin twintigste eeuw open bleef, was het z’n

Tolhuistuin was het stadspark van Amsterdam – den nog niet.

Wie het schilderij Een zomeravond bij het Tolhuis van Nicolaas van der Waay bekijkt, waant zich in een bourgeois tafereel van Renoir.

Verder is Noord in de negentiende eeuw een rustig, dorps gebied. Eerste helft negentiende eeuw wordt het Noordhollandsch kanaal gegraven.

Een belangrijke vaarroute naar de Noordzee.

Hoewel de smet van het galgenveld nog vers in

het geheugen lag, zien sommige Amsterdammers de potentie van Noord. Midden negentiende

eeuw worden aan weerszijden van de landtong stukken – hammen - van het IJ drooggelegd.

Eerst de Buiksloterham, daarna de Nieuwendammerham. Deze worden vooralsnog niet bebouwd, en hebben dus een landelijk karakter.

In die jaren vatte de bekende stedenbouwkundig aannemer Jan Galman het plan op om een grote stadsbrug naar Noord aan te leggen. Hij ont-

wierp de ene na de andere brug, in totaal maakte hij 36 ontwerpen. Maar Galman liep tegen onverklaarbare muren op. De officiële lezing is dat

Amsterdam het IJ zo open mogelijk wilde hou-

den en vreesde voor aanslibbing rond de pijlers. Dat zal best een aandachtspunt zijn geweest.

Maar misschien was dit ook het moment dat het ‘galgenveld-trauma’ voor het eerst serieus op-

speelde. De stadsbestuurders die decennialang nee knikten op de tientallen voorstellen voor

24

Hoewel het etablissement bij het Tolhuis nog tot glans kwijt omdat het Centraal Station ’t vrije

zicht op het oude centrum inmiddels wegnam. De stad keerde Noord de rug toe. Het is de

opmaat voor een ‘galgenveld-reflex’ met veel

gevolgen. In plaats van uitgroeien tot volwaardig stadsdeel, werd Noord een ‘verbanningsoord’

voor alles wat te vies en onaangenaam was voor het centrum van Amsterdam. De complete IJ-

oevers aan beide zijden verwerden tot industriegebied. Fabrieken, loodsen, werven, overslag-

plaatsen. De geliefde Tolhuistuin werd geofferd aan de aardoliemaatschappij die er de rest van de twintigste eeuw zat.

Een dergelijke rigoureuze ‘verbanningsactie’ is pas goed te begrijpen als je weet dat ‘de stad’

Noord zag als een besmet stukje stad. Het is lastig te bewijzen, maar ik denk dat het galgenveld een precedent schiep als het gaat om het ver-

bannen van lelijk-en-vies naar Noord. Eén eeuw

frivoliteit kon de lijkengeur niet wegwassen. Op een bepaalde manier was de industrialisering van Noord wel een impuls. Naast de ‘stinkfa-

briek’ Ketjen werd het eerste stadsbos van de

hoofdstad aangelegd. Ook bouwden de industriëlen architectuur van een omvang die we niet

eerder in Noord zagen. Het Grootlab van Shell is een moderne klassieker. Ook de loodsen van de NSM waren imposant.

25



In 1921 werden dijkdorpen als Buiksloot, Nieu-

opmaat voor de Bijlmer. Met de tuindorpen had

nexeerd. Inmiddels vond al op grote schaal

De uitbreidingsplannen van de jaren zestig en

wendam en Ransdorp bij Amsterdam gean-

woningbouw plaats van tuindorpen naar Engels voorbeeld. Deze wijken stonden in verband met de werven en fabrieken, er werd voor de arbei-

Noord een sterk arbeiderskarakter gekregen.

zeventig doorbreken dit niet. De wijken bestaan grotendeels uit flats met sociale huurwoningen.

ders gebouwd. Begin twintigste eeuw verrezen

Een andere ontwikkeling in die jaren is de

wendam, Tuindorp-Oostzaan en Bloemenbuurt.

NDSM Turkse werknemers die worden onder-

de Van der Pekbuurt, Vogelbuurt, Tuindorp-NieuEr zat een sociaal-pedagogische gedachte achter de architectuur. Ook was er vanuit de stad

Amsterdam een systematisch beleid om sociaal zwakkeren uit bijvoorbeeld de Jordaan naar

Noord te verhuizen. De meest ‘asociale’ bewo-

ners – de ontoelaatbaren - kwamen terecht in de woonschool Asterdorp.

Zo groeide Noord uit tot een ‘pauperparadijs’ met mooie woningen, groen en frisse lucht.

Maar Noord kwam psychologisch ver van de stad te liggen, verstoten van het IJ door aan

weerszijden industriële buffers. Mét het stigma asociaal – en zónder brug. Noord ontwikkelde

een in zichzelf gekeerde trots. Er was een sterke onderlinge verbondenheid waarbij socialistisch

en communistisch gedachtegoed een rol speelde. Noord toonde zich van haar strijdbare kant in de Tweede Wereldoorlog – bijvoorbeeld bij de Februaristaking.

Uitbreidingsplan-periode (1964-2000)

Lange tijd wordt Noord door de stadsbestuurders als een ‘stedenbouwkundige vergissing’

gezien. Na de oplevering van de vooroorlogse tuindorpen, wordt er tientallen jaren niet gebouwd. Pas na 1964 – als duidelijk is dat de

Coen- en IJ-tunnel er gaan komen, wordt Noord ook betrokken bij het uitbreidingsplan van Am-

sterdam. Grote wijken als Nieuwendam-Noord en Banne Buiksloot lijken als twee druppels water op de tuinstad Nieuw-West. Molenwijk is de 26

instroom van ‘gastarbeiders’. Zo rekruteert de gebracht in een tijdelijk wooncomplex nabij de Klaprozenweg –de huidige Atatürkweg. Gaan-

deweg de jaren zeventig en tachtig neemt het

werkaanbod in de Noordse werven en fabrieken

af. Internationalisering en de automatiseringsrevolutie die kantoorgebouwen in Amstelveen en Zuidoost vullen, maken de hallen en kades van

Noord leeg. Noord mist letterlijk en figuurlijk de boot. Onder de arbeidersbevolking van Noord

heerst (jeugd-)werkloosheid. In de toch al niet even optimistische jaren tachtig ontstaat een

negatieve teneur van baldadigheid - telefooncellen slopen - en verveling. Het Drukwerk-liedje

‘Ik verveel me zo in Amsterdam Noord’ bezorgt

het stadsdeel een twijfelachtige bekendheid. Het imago van Noord is ronduit negatief – in wo-

ningruiladvertenties staat steevast de frase ‘niet in Noord of Zuidoost’. Er is duidelijk iets niet

goed gegaan met de ontwikkeling van Noord.

Wel vindt een aantal grote nieuwbouwprojecten

plaats. Op het voormalig ADM-terrein is zelfs de Amsterdamse primeur van het transformeren

van een scheepswerf naar een grote woonwijk

aan het IJ. Het plan van architect Rem Koolhaas krijgt stedenbouwkundig en architectonisch

waardering, maar pakt in sociaal opzicht niet

goed uit. Het IJplein wordt samen met de aan-

grenzende Vogelbuurt een van de armste wijken van Amsterdam. Het is het laatste grote Amster-

damse nieuwbouwproject dat voor honderd procent bestaat uit sociale woningbouw.

27



Ook de grote sloop-nieuwbouwprojecten in de

zelf worden steeds meer gewaardeerd.

hebben impact op Noord.

In 1981 krijgt Noord bovendien een eigen stads-

wingsoperaties boven het IJ, ontstaat extra toe-

opgeleverd. De ring A10 is nu echt rond, en

Bijlmer en Nieuw-West rond de eeuwwisseling Omdat deze plaatsvinden vóór de stadsvernieustroom van arme bewoners. Waar Nieuw-West en Zuidoost opknappen, zakt Noord verder in. Wel

wordt het tot dan toe relatief ‘witte’ Noord kleurrijker en multicultureler.

Ondertussen liggen veel andere industrie– en

havengebieden van Noord haveloos aan het IJ.

Lege loodsen waarin de criminaliteit welig tiert.

Vele terreinen, zoals bij de NDSM en de Buikslo-

terham, zijn afgezet met hekken omdat de grond vervuild is.

Toch is het zeker niet alleen kommer en kwel

in de jaren zeventig, tachtig en negentig. Het

‘groot winkelcentrum’ Boven ’t Y groeit uit tot een regionaal winkelgebied met vestigingen

van V&D, C&A en Peek&Cloppenburg. Noord

lijkt een sterk ‘sportprofiel’ te ontwikkelen. Het

beschikt over vele sportaccommodaties waaronder een modern zwembad (het Floraparkbad), verschillende tennisparken, een bowlingbaan

(Buikslotermeerplein), golfbaan, en vele sportvelden en hallen. Daarnaast is er het alom aanwezige groen. De bomen die in de jaren zestig en zeventig zijn geplant, bieden twintig jaar later

een fraai beeld. Ook het principebesluit van de

bestuur. En in 1990 wordt de Zeeburgertunnel Noord ligt bínnen de ring - al vergissen velen zich hier tot op de dag van vandaag in. Sep-

tember 1990 interview ik voor het Amsterdams Stadsblad Peter Dortwegt, die voor Stadsdeel

Noord een project leidt dat Renaval heet. Het blijkt dat door de teloorgang van de scheeps-

bouw Noord als op zichzelf staand gebied economisch zo zwak is, dat het zich één van Europa’s armste havengebieden mag noemen.

Een dubieuze eer die goed is voor een grote

Europese subsidie. Ik spreek met de Renaval-

projectleider in een voormalig kantoorgebouw

van de reparatiewerf van de NDSM. Zó troosteloos als de NDSM-werf er dan uitziet, ik word

droevig als ik eraan terugdenk. Maar de ener-

gieke meneer Dortwegt spreekt geestdriftig over het opknappen van het gebied ‘zodat er op de

industriële prairie tussen ringweg en IJ ooit duizenden bloemen zullen bloeien’. ‘Maar wat voor

organisaties willen hier zitten?’ vraag ik hem op doffe toon. Hij haalt zijn schouders op. ‘Maakt

niet uit. Ik krijg zojuist een telefoontje van een

filmstudio die hier een hal wil huren. Tja, waarom niet eigenlijk?’

stad Amsterdam om in Landelijk Noord, met

Terwijl ik mijn schouders ophaal, herhaal ik zijn

Zunderdorp en Durgerdam, geen nieuwbouw te

moet er ongezien een zwaluw boven de failliete

ondermeer de Waterlandse dorpen Ransdorp,

plegen, begint een steeds spectaculairder beeld op te leveren. Waar elk Nederlands dorp in de

jaren zeventig en tachtig nietszeggende ‘nieuw-

woorden - waarom niet eigenlijk? Op dat moment NDSM hebben gefladderd. Het gaat nog even duren, maar het zal zomer worden.

bouwpuisten’ aan elkaar rijgt, daar blijven de

Gouden Eeuw-van-Noord-periode (2000- heden)

nen de Randstad een uniek fenomeen, stilstand

bedrijfje vertelde het door aan dat andere

dorpen van Landelijk Noord onaangedaan. Bin-

is hier vooruitgang. Ook de dijken binnen Noord

28

De rest is recente geschiedenis. Dat ene film-

filmbedrijfje dat het weer doorvertelde aan een

29



reclamebureautje. Noord was het lachertje van

aan het IJ braak liggen, is er nu precies het type

Hip en Happening. Zelfs de meest fantasierijke

het gekste op is: quasi rauw, ruimtelijk, span-

de stad. Nu begint het H-H-H te worden: Hot,

scriptschrijver van Noord had dit scenario niet durven schrijven. Lelystad wordt Berlijn?

Te onwaarschijnlijk. De huidige tijd is letterlijk

goudkust ontstaan waar de 21e eeuwse stedeling nend - New Yorkse en Berlijnse allure. Zonder fikse achterstand zou dat nooit zijn gelukt.

en figuurlijk een terugkeer naar de Tolhuistuin-

periode. Maar dit keer is het geen Praagse lente. De Berlijnse muur aan het IJ is definitief gevallen. Ik denk dat dit pas het begin is. We staan aan

de vooravond van de Gouden Eeuw van Noord. Een logische rekensom als je bedenkt dat vier

eeuwen galgenveld voor wat vertraging hebben

gezorgd. Als je 400 jaar aftrekt van 2014 beland je in 1614. Maar zonder gekkigheid. We leven

10 · Uitzicht vanaf het IJ op Eye en A’DAM Toren

een combinatie van historische, stedenbouw-

Er blijft nog wel iets te wensen over. De vernoe-

Eind negentiende en twintigste eeuw ontwik-

het is de louterende geschiedenis zonder welke

in de eeuw van Noord. Dit heeft te maken met kundige én sociaal-psychologische factoren.

kelde de stad zich vooral via de zuidwaartse as:

de Amstel en het Vondelpark. Amsterdam - stad

aan het IJ – werd opeens vooral een stad aan de Amstel. Inmiddels verandert dit terug. Als een

mammoettanker die zich langzaam maar onher-

roepelijk keert, begint de stad weer aan het IJ te liggen. Grote stedenbouwkundige projecten als

IJburg, Oostelijk havengebied, de stationseilanden, Houthavens en natuurlijk de Noordelijke

IJ-oevers zorgen in tien jaar tijd voor een acrobatische kwartslag. Deze stedenbouwkundige wen-

teling staat nog maar aan het begin. De komende decennia zal het IJ zich definitief ontwikkelen tot de Seine of de Thames van Amsterdam. Noord ligt middenin het gebied waar de stad ruist en bruist. En zie: die vuile geschiedenis werkt nu

plotseling in Noords voordeel. De industriële explosie uit de twintigste eeuw is een soort omge-

keerde remmende voorsprong: een accelerende

ming van het galgenveld moet er echt komen,

we onszelf niet kunnen begrijpen. En natuurlijk moet ook de Volewijck voor eens en altijd ver-

noemd. Onbegrijpelijk dat deze oernaam nooit het straatnaambord heeft gehaald. Ik bedoel:

hoe voorstelbaar is het centrum van Amsterdam

zonder straatnaambord met Dam of Amstel erop? Ja, er mag wel iets gebeuren aan het historisch besef van Noord. Maar we gaan de goeie kant op. In de Noordse Gouden Eeuw is onze Rem-

brandt al gevonden. De voornamen lijken zelfs

op elkaar: Rembrandt, Rombout. De zwaan van

Rombout Oomen spat van het doek. Als het megaschilderij één ding uitdrukt, dan is ’t dat het

stadsdeel boven het IJ een trotse zwaan is geworden. We hadden kunnen weten dat Noord geen lelijk eendje is.

P.S. Noteert u vast in agenda: 2043; groot feest: 650 jarig bestaan Amsterdam-Noord!

achterstand. Doordat de werven en industrieën

30

31

11 · Vorm- en compositieschets 009

13 · Vorm- en compositieschets 010


32

33

14 · Schets 028, kleurstudie 03


34

35



36

37

Anne Marie Hoogland

De verbeelding aan de markt! Verbeelding is het begin van verandering. Verbeelding schept leven, in menselijke zin, in economische zin en ook in de zin van stedelijke ontwikkeling. Zonder verbeelding valt alles stil. Verbeelding heeft Amsterdam-Noord wakker gekust; de kikker bleek een mooie prinses of, om bij het beeld van Rombout Oomen te blijven, het lelijke eendje groeide uit tot een fiere zwaan. Waar vroeger de kranen van de scheepvaartin-

dustrie stonden – en eeuwen daarvoor de galgen waaraan ter afschrikking de lijken van misdadigers bungelden – vind je nu broedplaatsen, restaurants, festivalterreinen, musea, appar-

tementen, woonboten, cafés, huizen, parken,

werkplaatsen, hotels. De ‘overkant’ werd daar-

mee onderdeel van het centrum van Amsterdam;

afscheidscadeau voor stadsdeel Noord, een dankbetuiging voor alle steun die het stadsdeel gaf

om Noord tot ontwikkeling te brengen. Oomen houdt het niet klein. Voor zijn kunstwerk wilde

hij de toren van Overhoeks als canvas gebruiken en dus stapte hij naar het stadsdeel, peuterde

een financiële garantiestelling los, ging de boer

op en binnen een paar weken had hij voldoende sponsors bij elkaar om zijn verbeelding werkelijkheid te laten worden. Vijftienhonderd vierkante meter werkelijkheid om precies te zijn.

Het kunstwerk symboliseert de groei van Noord naar volwassenheid: is het een zwaan die op

het punt staat te gaan vliegen of is het een boze

zwaan die haar jongen beschermt tegen gevaar?

In ieder geval markeert het kunstwerk het einde van stadsdeel Noord, maar het is tevens een

aansporing aan de centrale stad om Noord niet

uit het oog te verliezen als de nieuwe bestuurs-

commissies na de verkiezingen aan de slag gaan. De Zwaan is ook een ode aan de verbeelding

zelf, aan de kunst die zich met vasthoudendheid en durf in de werkelijkheid manifesteert en die

daarvoor verbindingen aangaat met de overheid en de markt.

het IJ is niet langer een barrière, maar een blauw

‘Gekscherend zou je kunnen zeggen dat de Zuid

gevouwen. Deze ingrijpende verandering heeft

ideeën, en de Noordas de wereld van de ideeën,

waterplein waar de stad zich omheen heeft

Amsterdam te danken aan de verbeelding van de

kunstenaars en creatieve geesten die naar Noord trokken. Zij waren de pioniers die de overheid en de markt verleidden. Die twee andere partijen

zijn absoluut nodig; verbeelding is schitterend,

maar zonder geld en steun blijft het gemakkelijk spielerei.

De Zwaan van Rombout Oomen is een fraai voorbeeld van het samenspel van kunst, politiek en markt. Oomen wilde een kunstwerk als

38

as de wereld is van het geld, maar met weinig

maar met weinig geld’, schreef Het Financieele Dagblad recentelijk in een themanummer over de stad in transitie. Het verwijt van de ideeënarmoede laat ik graag voor rekening van Het

Financieele Dagblad, maar dat verbeelding en

ideeënrijkdom de kracht van Noord vormen, dat is helder als glas. Die verbeelding is overigens

niet voorbehouden aan kunstenaars; ambachtslieden en ingenieurs horen al sinds de start

van de scheepsbouwindustrie tot de creatieve motoren van Noord. Neem de ingenieurs van

39

Anne Marie Hoogland - De verbeelding aan de markt


de NSDM-werf die, toen de schepen te groot

gemaal tot de crossover tussen literatuur en pop

mammoettankers uit twee stukken bouwden

het Winters Binnen festival in de woonwijken

werden voor de hellingen, als eersten ter wereld welke vervolgens in het water aan elkaar werden gelast.

De scheepsbouw ging in de jaren zestig en

zeventig ten onder en andere creatieve gees-

in de Tolhuistuin, van Noordjes Kinderkunst tot van Noord. Op de hoogte blijven? Er zijn online

blogs en digitale agenda’s, zoals ilovenoord, TOP (Toeristisch Ondernemers Platform AmsterdamNoord), Noord Agenda en NDSM.nl.

ten vonden hun weg naar de oevers van het IJ.

Ogenschijnlijk is er geen groter verschil tussen de keurig geklede naoorlogse ingenieurs en de

anarchistische pioniers die in de jaren negentig

een Kunststad bouwden op de NDSM-werf, maar in durf en creatieve vrijheid zijn de leren jacks

weldegelijk waardige erfopvolgers van de stropdassen. In het M-Lab, op de Hamerstraat, aan

de Overkant en in de Tolhuistuin vinden nieuwe generaties creatieve ondernemers een plaats

in Noord. Overal langs het IJ zijn werkgemeen-

19 · Voltt Loves Summer

exposities organiseren, die scholen uitnodigen

Een van de hoogtepunten in de ontwikkeling van

gevers binnenhalen en studio’s verhuren aan

2012, letterlijk een enorme blikvanger, en op dit

schappen ontstaan die samen ruimtes huren en voor atelierbezoek en workshops, die opdrachtbands en dansgroepen, die festivals organiseren en tv-maken – van MTV tot Niehe Media.

De grote aantrekkingskracht van Noord is de

ruimte, in letterlijke en figuurlijke zin. Hier vind je de plek die in het oude centrum simpelweg niet meer bestaat en dat heeft geleid tot een

vloedgolf van festivals. In het jaar 2000 telde

Noord welgeteld drie festivals; dertien jaar later was dat aantal meer dan verhonderdvoudigd

en zijn er kleine en grote evenementen voor de

meest uiteenlopende smaken: van het locatietheater op het Over het IJ Festival tot de kleurrijke

themafeesten van Valtifest, van het dance event

Henk op de Helling tot het campagne evenement Techbase, van de vijf kilometer lange Electric

Run tot intieme vertellingen in de Noorderparkkamer, van klassieke muziek in het Concert

40

Noord was de komst van filminstituut EYE in

moment wordt er hard gewerkt aan de uitbouw van de toren van Overhoeks tot een creatieve

hotspot en een 24-uurs uitgaansplek van interna-

tionale topklasse. Succes trekt succes aan en dus is het niet verwonderlijk dat instituten als het

Holland Festival nu ook begerig naar de Noordas kijken als locatie voor hun voorstellingen. Cul-

turele programmamakers maken zich ook op om

Noord een rol te laten spelen voor een alternatieve programmering rond Sail 2015, zodat het zeilfestival de nostalgie van zich af kan werpen. Er

zijn plannen voor een IJ-Triënnale in 2016 en de

hoofdprijs moet de programmering van de Water Republic in 2025 worden, een nu nog denkbeeldige ‘nieuwe staat van water’ ter gelegenheid van het 750-jarige bestaan van Amsterdam.

41



Festivals en feesten zijn slechts een kant van het

samen op. Ook het college van B en W van de

hard gewerkt. Hier wordt geëxperimenteerd

de ontwikkeling van Noord werd projectbureau

verhaal; er wordt gewerkt in Noord, er wordt

met nieuwe modellen voor duurzame energie, maakindustrie en een toekomstbestendige

circulaire economie. Door ontwerp te koppelen aan gebruik, kun je de ketens van de economie korter maken, zeker als je de lokale productie

centrale stad speelde het spel actief mee. Voor Noordwaarts opgericht, dat precies tussen het Dagelijks Bestuur van Stadsdeel Noord en het college van B en W werd gepositioneerd. De

strategische besluitvorming voor de ontwikkeling van Noord werd zo een gedeelde verantwoorde-

verknoopt met verkoop, reparatie en recycling

lijkheid. Deze elegante oplossing kwam niet uit

het eerste 3D-huis ter wereld uit de printer.

was een pragmatische uitvloeisel van de wens

ter plekke. Hier rolt bijvoorbeeld stukje bij beetje Hier produceert de Chocolademakers duurzame chocola van cacaobonen die met zeilschepen

en fietskoeriers getransporteerd worden. Hier onderzoeken pioniers van SchoonSchip en De

Ceuvel hoe je een drijvende woonwijk kunt ma-

de boekjes van de organisatiekundigen, maar

van stad en stadsdeel om hun werkzaamheden

op elkaar af te stemmen – de nood was immers

hoog in Noord en de kansen die er lagen, waren legio.

ken die geheel zelfvoorzienend is en hier wek-

Het stadsdeel deed veel meer. Het bracht bij-

vereniging NDSM Energie duurzame energie op.

cultureel intendant. Deze makkelijk te benaderen

ken binnenkort windturbines van coöperatieve

De verbeelding van stadsminnende denkers en

doeners is onstuitbaar; maar hoe zit het met de

rol van de overheid? Zonder de organisatorische steun en financiële injecties van een krachtige

overheid kunnen initiatieven niet tot wasdom komen. Om zich op de kaart te zetten heeft stadsdeel Noord de kunst en de creatieve industrie

vanaf de jaren negentig consequent ruim baan gegeven. De ambities van het stadsdeel waren groot: niet alleen de kruimels van de tafel van

de centrale stad opvegen, maar ook belangrijke instituten als EYE binnenhalen. Essentieel was

de beslissing om de stadsdeelportefeuille financiën te koppelen aan die van kunst; zo konden

beslissingen over cultuur en kunst snel worden genomen en meteen worden vertaald in geld.

Overigens was er in het dagelijks bestuur van

Noord ook steeds een sterke link tussen financiën en cultuur enerzijds en ruimtelijke ontwikkeling

anderzijds, want beide portefeuillehouders trokken

42

voorbeeld een nieuwe functie in stelling, die van

ambtelijke allesweter zorgde achter de schermen voor het noodzakelijke spinnen en masseren en

liep net zo gemakkelijk binnen bij de grote kunsten cultuurbazen van de stad als bij de lokale

overleggen en initiatieven in Noord. Stadsdeel

Noord maakte haar eigen kunsten cultuurvisie, inspireerde en bouwde aan een kunstgemeenschap, stimuleerde verbindingen tussen kunst en de oorspronkelijke inwoners van Noord,

beschermde en sponsorde als een ware mecenas de kunst met vertrouwen, met geld, met aanwe-

zigheid en erkenning. Het stadsdeel was bijvoor-

beeld altijd een loyaal afnemer van ondernemers die nieuwe producten bedachten en produceerden. Het stelde een breed cultuurfonds in voor heel Noord, waaronder het Lode van Piggelen Stipendium (tot 2013 artistiek leider van het

Over het IJ Festival) speciaal voor jonge theater-

makers en het stadsdeel eiste aandacht op aan de beslistafels van de stad Amsterdam.

43



Noord deed het allemaal tegelijk, in overvloed en

het NDSM-terrein, dat op zes minuten fietsen de

weer verbindend en verbroederend zorgde het

als buiten, zowel op het land als op het water.

met overgave. Soms bluffend en uitdagend, dan

stadsdeel ervoor dat alle partijen samenwerkten, van projectontwikkelaars en stedelijke diensten

tot woningcorporaties en Bureau Broedplaatsen, van grote en kleine bedrijven tot de makers en creatieve ondernemers.

ruimte biedt voor grote festivals, zowel binnen

Als de A’DAM Toren volgend jaar tegelijk met het hostel in het Grootlab opengaat, zal de trek naar Noord nog sterker worden, maar de trek naar

Noord zal pas echt boosten op het moment dat de Noord-Zuidlijn in 2017 gaat rijden.

Met de verbeelding van Noord zit het wel goed;

De aanwakkerende nieuwe investeringen zijn

maar hoe zit het met de derde pijler, de markt?

schikken naar de kracht van Noord, naar de

hetzelfde geldt voor de rol die overheid speelt; Slaagt Noord erin voldoende bedrijven en in-

vesteerders aan zich te binden? De crisis heeft Noord hard geraakt; juist op het moment dat

grote stukken van de noordelijke IJ-oever na het vertrek van Shell klaar lagen voor nieuwe ont-

wikkelingen, stortte de markt in en trokken be-

leggers zich terug. Het betekende dat stadsdeel en projectbureau opnieuw moesten nadenken

over de ontwikkeling van de ‘zonnige kant van

het IJ’: kleinschaliger, langzamer, gevarieerder;

dus minder blauwdruk en top-down en meer zelfbouw en bottom-up. Nu de investeringen voor-

zichtig aantrekken, blijkt dat de crisis misschien wel een blessing in disguise was. Stapje voor

stapje past bij Noord, past bij een creatieve omgeving waarin nieuwe inzichten opborrelen die

vragen om toepassing – de stad als laboratorium.

De hoofdprijs van Noord, de 22 verdiepingen

tellende toren Overhoeks, ging vorig jaar naar Twenty4Amsterdam. Deze triple A-locatie op drie minuten varen van het best bereikbare

punt van Nederland, het Amsterdamse Centraal Station, zal A’DAM Toren gaan heten en zal een internationale hub worden voor de internatio-

nale business van electronic music, concepts &

games en vooral events industry. Een natuurlijke partner voor evenementen in de open lucht is

44

goed nieuws, maar de markt zal zich moeten

culturele onderstroom die Noord heeft gevormd in de tijd dat niemand belangstelling had voor dit gebied, naar de creatieve geesten die het

pionierswerk hebben verricht, want samen kunnen kunst en markt, met ondersteuning van de

overheid, van Noord een werkelijk vernieuwend

en duurzaam gebied maken. ‘Delen is het nieuwe hebben’ en dat kunnen we in Noord laten zien. De ervaringen met de coöperatieve opwekking van energie die nu worden opgedaan op de

NDSM-werf, zou je kunnen opschalen naar heel Noord. De ervaringen met de duurzame wijkjes van SchoonSchip en De Ceuvel zouden de hele

noordelijke IJ-oever kunnen inspireren. Hetzelfde geldt voor de stappen die in Noord worden gezet

om een circulaire economie en een nieuwe maakindustrie van de grond te tillen. Deze transitie is een zoektocht, een manier van denken en wer-

ken waar in Noord steeds meer ervaring wordt

opgedaan en waarvoor we allianties aangaan met nieuwe partijen zoals de TU Delft, het ROC van Amsterdam en de laboratoria van Shell, maar ook met partners als Pakhuis De Zwijger, het

Havenbedrijf, Mediamatic, Waag Society en het Makersfestival.

De Zwaan verschijnt op een cruciaal moment

op de A’DAM Toren. Projectbureau Noordwaarts

45


is eind 2013 opgeheven en in maart 2014 ver-

dwijnen ook de stadsdelen. De nieuwe gemeen-

telijke structuur is op papier helder, maar het is onduidelijk hoe het nieuwe machtsevenwicht er

in de praktijk uit gaat zien. De overheid zal zich

snel moeten herschikken en haar rol weer in een nieuwe krachtverhouding van samenwerking

centraal en decentraal moeten manifesteren. Hoe het verder zal gaan? Officieel staat niks

de klassieke stedelijke ontwikkeling in de weg. De overheid heeft de kaders geschapen en de

bestemmingsplannen vastgesteld. Dit is het moment dat de projectontwikkelaars en investeerders binnen die kaders hun slag kunnen slaan.

Gewoon rechttoe rechtaan woningen stapelen en bedrijventerreinen volbouwen zal er op zich niet

eens onaantrekkelijk uitzien, omdat de nabijheid

van het IJ nu eenmaal veel goedmaakt, maar echt inspireren zal het niemand. Zo’n aanpak zou een gemiste kans zijn. Als het ons ernst is om van

Noord iets bijzonders te maken, dan moeten we nieuwe wegen onderzoeken, nieuwe samenwerkingsverbanden aangaan en de oude én nieuwe

bewoners van Noord erbij betrekken. We moeten luisteren naar de verbeelding. Niet op de vrijblijvende manier van de jaren zestig, maar in een

constructief en gelijkwaardig spel tussen kunst, overheid en markt. Niet de verbeelding aan de macht, maar aan de markt.

Kunstenaars en creatieve geesten van Noord:

houd de vlam van de verbeelding brandend en

blijf ons verrassen, irriteren en inspireren; want alleen zo kunnen we een duurzame, circulaire

economie tot stand brengen en een spannende, inspirerende menging van werken, wonen en recreëren.

46

47


Noortje de Leij

Witte Zwanen, Zwarte Zwanen

zichzelf in de gedaante van een zwaan en onderwerpt hij haar – al verschillen de interpretaties

over de mate van vrijwilligheid waarin Leda zichzelf overgaf, zoals ook Yeats’ “vague fingers” en

“loosening thighs” al suggereren. Beschaamd om het voorval slaapt Leda diezelfde nacht met haar echtgenoot en baart zij negen maanden later

A sudden blow: the great wings beating still Above the staggering girl, her thighs caressed By the dark webs, her nape caught in his bill,

vier kinderen, twee van Tyndareos en twee van

Zeus, die volgens sommige vertellingen uit een ei werden geboren.

He holds her helpless breast upon his breast. Yeats gebruikte de zwaan als symbool in meerdeHow can those terrified vague fingers push The feathered glory from her loosening thighs? And how can body, laid in that white rush, But feel the strange heart beating where it lies?

re gedichten. Hoewel hij in Leda en de Zwaan de agressie van Zeus’ overmeestering tot uitdruk-

king brengt, was de zwaan in zijn poëzie vooral

metafoor voor zijn liefde en obsessie voor Maud Gonne. Het is dan ook niet verwonderlijk dat

Uit: ‘Leda and the Swan’, William Butler Yeats

De dualiteit die Yeats schept in zijn sonnet ‘Leda en de Zwaan’ tussen het geweld van de zwaan die Leda verkracht en de schoonheid van zijn bewoording voor deze daad, kenmerkt wellicht de symboliek van de zwaan in haar geheel. Tegelijkertijd gracieus, maagdelijk wit en zuiver, als ook onheilspellend, gewelddadig en wellustig. Ze kan symbool staan voor liefde, trouw en transformatie, maar indien je te dichtbij haar komt, zoals het fabeltje luidt, kan ze je arm breken met een enkele slag van haar vleugel.

Yeats juist geïnspireerd werd door de schilder Gustave Moreau.

In de kunstgeschiedenis is de zwaan veelvuldig afgebeeld in de Griekse mythe van Leda en de

Zwaan, waarin verteld wordt van Zeus die ver-

liefd werd op Leda, echtgenote van de Spartaanse

21 · ‘Leda’ - Gustave Moreau

koning Tyndareos. Wanneer Zeus’ pogingen om

Leda te verleiden op niets uitlopen, verandert hij

48

49

Noortje de Leij - Witte zwanen, zwarte zwanen.


Moreau heeft de mythe van Leda en de Zwaan op vier verschillende doeken afgebeeld en schilderde daarnaast nog een heel aantal andere werken waarin zwanen figureerden.

In Moreau’s werk wordt de zwaan op romantische wijze afgebeeld als symbool voor eenwording en schoonheid en de heilige samensmelting tussen vrouw en God, omringd door engelen en een

goddelijke lichtkrans. Moreau’s zwanen doen

misschien wel denken aan het hart dat wordt gevormd door twee zwanen op een valentijnskaart. Maar toch, veelal werd het verhaal van Leda en

de zwaan als excuus gebruikt voor het afbeelden van erotische scènes. In de Middeleeuwen was

het al een bekend tafereel, maar werd altijd het

moment vlak voor of vlak na copulatie afgebeeld. De middeleeuwse ethos stond de daadwerkelijke afbeelding van geslachtsgemeenschap niet toe. Pas in de Renaissance, met de heropleving van

classicistische thematiek, nam de mythe pas echt 22 · ‘Leda en de zwaan’ - Leonardo da Vinci

toe in populariteit. Daar waar heden ten dage

een groot taboe op ligt, was het in de Renaissance echter vreemd genoeg meer geoorloofd om fornicatie tussen vrouw en dier af te beelden dan tussen man en vrouw. Leonardo da Vinci schilderde een nog redelijk kuise versie waarin de zwaan naast Leda staat en bijna liefkozend zijn hals

naar haar gezicht toebrengt. Michelangelo ging al een stuk verder en positioneerde de zwaan

gewaagd tussen Leda’s benen in. Maar pas in

Francois Bouchers werk wordt het echt expliciet. Hier ligt Leda, die gewillig haar japon al omhoog heeft gestroopt, bijna smachtend te wachten op de zwaan die met zijn fallische hals op het punt staat zijn bek bij haar naar binnen te brengen.

De maagdelijkheid van de witte pluimage van de 23 · ‘Leda en de zwaan’ - François Boucher

50

zwaan lijkt ver te zoeken.

51



Wanneer we de zwaan dichter bij huis zoeken,

komen we al snel uit bij het iconische schilderij ‘De Bedreigde Zwaan’ van Jan Asselijn, een

topstuk in de collectie van het Rijksmuseum. Hoewel Jan Asselijn niet de meest bekende

Nederlandse schilder is, staat dit werk bij vele bezoekers in het geheugen gegrift. De zwaan

wordt door Asselijn afgebeeld in een vigoureus moment van agressie en kracht waarin zij haar nest beschermt tegen een hond die in het water nadert. De inscripties die op het doek zijn aangebracht, ‘de raed-pensionare’ onder de

zwaan, ‘Holland’ op één van de eieren en ‘de

viand van de staat’ boven de hond, hebben lange

tijd aanleiding gegeven om het werk op te vatten

24 · ‘De bedreigde zwaan’ - Jan Asselijn

als een uitbeelding van de vermoorde staatsman Johan de Witt (wiens familieteken een zwaan

was) die Nederland verdedigt tegen vijanden,

mogelijk Engeland of Kroonprins Willem III van

Oranje-Nassau (De Witt vertegenwoordigde een anti-orangistische groepering genaamd Partij

van de Vrijheid). Fabels van dieren werden vaak

gebruikt om politieke onderwerpen uit te beelden en dienden als een veilige en treffende manier

om kritiek te uiten op de heersende klasse. Later bleek echter dat Asselijn deze allegorie nooit

bedoeld kon hebben gezien het simpele feit dat

hij stierf in 1652, een jaar voordat Johan de Witt aantrad als raadspensionaris van Holland. Bij

nader onderzoek bleken de inscripties dan ook pas later te zijn aangebracht.

Rombout Oomen liet zich in zijn keuze tot de

afbeelding van een zwaan op de A’DAM toren (voorheen de Toren Overhoeks of Shelltoren)

inspireren door Asselijn. De zwaan als krachtige en loyale verdediger van het land en als een

typisch Hollands icoon. De specifieke relatie tot stadsdeel Noord heeft te maken met de zwaan als het wapen van Nieuwendam. In de gouden

52


eeuw kwamen deftige volières in zwang onder de rijke burgerij, met name de zwaan stond hoog in aanzien als een teken van goede smaak. Omdat de zwanen vaak te groot waren om in een kooi

te houden, werden ze gebrandmerkt of van een

halsband voorzien en aan de randen van de stad losgelaten. Dit gebeurde veelal in de weilanden

van Waterland en leidde ertoe dat de zwaan het wapen van Nieuwendam werd.

53



Maar hoewel deze feitelijke verbinding tussen

en afbeeldingen van het internet, die hij verza-

aanleiding vormde in Oomens onderwerpkeuze,

net als veel van Oomens onderwerpen een poli-

stadsdeel Noord en de zwaan een belangrijke

heeft zijn vormentaal en de relatie tot de thema tiek die zijn werk in het algemeen kenmerkt

meer van doen met de wellustige en promiscue zwaan uit de Griekse mythologie. De zwaan op

de A’DAM toren is een explosie van kracht, een

ontembare wervelwind van dierlijke agressie die tegelijkertijd gratie en sensualiteit uitstraalt.

Oomen ziet het als een uitdaging om juist die

dierlijke ongeremde energie te grijpen, die letterlijk en figuurlijk van het doek af spat. Maar, zoals de symboliek van de zwaan in de kunstgeschiedenis toont, is juist dat dierlijke nauw

verbonden aan het menselijke. Waar de duif het sacrale symboliseert, de uil voor wijsheid staat,

de raaf voor onheil en de arme gans wordt vergezeld door dommigheid, staat de zwaan juist voor de dualiteit van de menselijke natuur. Oomens

gracieuze witte zwaan is letterlijk bevlekt. Het is precies die menselijke dualiteit tussen de ratio naliteit van de verlichtte mens en het dierlijke

en destructieve karakter dat ieder in zich mee

draagt dat Oomen intrigeert; de spanning tussen Apollo en Dionysus, Eros en Thanatos.

In de serie ‘The Slumberland Manifesto’ onder-

zoekt Oomen aan de hand van een serie portretten het typisch menselijke, de emotie die schuilgaat

in een specifieke oogopslag of lach, maar ook de uitdrukking die wordt getoond in het moment

van orgasme, of juist het ogenblik van sterven.

Fundamenteel beïnvloed door Gerhard Richter – wiens afbeelding van het dode lichaam van

Ulrike Meinhof getiteld ‘Tote’ sterke overeen-

komsten vertoont met Oomens portret van een

man die zijn laatste adem uitblaast – maakt ook Oomen gebruik van afbeeldingen uit verschil-

lende media, zoals nieuwsfoto’s, krantenknipsels

54

melt in een archief. Ondanks dat deze bronnen

tieke lading hebben, staat altijd het menselijke

centraal. De portrettenserie voor ‘Slumberland

Manifesto’ vormen de karakters voor een imaginair circus. Op een doek van groot formaat zijn enkele van de afzonderlijke gezichten terug te

zien in een bacchanaal dat de menselijke gren-

zeloosheid toont. Het exces van het al kotsende feestgedruis wordt nog eens versterkt door het expressieve kleurgebruik. De lichte verdraai-

ing van het perspectief waarin prominent een

duizelingwekkende kroonluchter cirkelt, maakt dat je als toeschouwer bijna onderdeel wordt

van het schouwspel; duizelig in je hoofd kun je

de wijn bijna op je tong proeven. Op het schilderij is ook een kleine afbeelding te zien van een

vrouw die een stoel boven haar hoofd houdt. De

afbeelding komt uit de serie ‘Los Caprichos’ (de

grillen) van Francisco de Goya die de dwaasheid van het Spaanse volk – of van de mensheid in

het algemeen – wilde uitbeelden. Goya was van

mening dat rede gecombineerd met verbeelding de bron was van kunst en de wonderen die zij

kan voortbrengen. In Spanje, echter, zag hij een volk waar de rede was prijsgegeven aan irratio-

naliteit, bijgeloof en corruptie (met name van de R.K. kerk). In Los Caprichos geeft Goya gestalte

aan de monsters die hierdoor geproduceerd worden. Verschillende beelden uit deze serie komen terug in Oomens werken. In ‘The Slumberland Manifesto V: Renaissance of Wonder’ staat bijvoorbeeld een figuur uit de prent ‘Sopla’ (bla-

zen) centraal; een afbeelding van een heks die een kind vasthoudt dat lucht uit zijn achterste

blaast om het vuur mee aan te wakkeren. Ook in

‘Renaissance of Wonder’ thematiseert Oomen de

richtingloze destructie die massagedrag zo sterk

kan kenmerken en waarin de rationaliteit van het

55



individu wordt overschaduwd door de blinde ra-

zernij van de menigte. Een bijna vormeloze wolk van mensen stevent af op de figuur uit ‘Sopla’.

In Oomens werk lijkt deze figuur hen op banale wijze zijn achterwerk toe te keren en letterlijk

een scheet in hun gezicht te laten. Het lijkt een

parodiërende verwijzing naar de dovende kaars die in zo veel religieuze werken het goddelijke

symboliseert. Maar in ‘Renaissance of Wonder’

wordt het goddelijke overschaduwd door aardse banaliteit, zoals ook Goya religie en bijgeloof op de hak nam.

Toch is Oomens visuele wereld niet enkel duisternis en destructie. Zijn werken hebben vaak

een link met de periode van de Verlichting in het

26 · ‘Renaissance circus 10’ - Rombout Oomen

naliteit en het humanisme van onze huidige cul-

hoe dan ook, want hij is in iedereen aanwezig,

Oomen letterlijk op zoek naar het licht. Niet toe-

aan die taal en men wilt hem begrijpen. Als vlin-

Europa van de achttiende eeuw, waarin de ratiotuur hun oorsprong vinden. In de Higgs serie is

vallig vernoemd naar het Higgs deeltje, embleem van de hedendaagse wetenschap, onderzoekt

hij de materialiteit van licht in de materie van

het schilderwerk. Een onmogelijke opgave, want licht is geen materie en kan hier niet in worden

gevat. Maar, zoals Oomen beschrijft, kan hij niets anders dan proberen vorm te geven aan wat

uiteindelijk niet vormgegeven kan worden: het licht. “Als kunstenaar ben je bezig met de Taal

van de Schoonheid. Mijn vak houdt in dat wij ons bezighouden met louter vormgeven, of meer uit-

drukken van die taal, zodat anderen onze vindingen weer kunnen inzetten voor andere doelein-

den. De Taal van Schoonheid, harmonieleer in de wiskunde, dus ook weer in muziek, in ritme en

vorm, dus uiteindelijk de manifestatie van alles

wat wij om ons heen zien en nog niet zien, is ons

onderzoeksgebied. Die taal is een universele taal, maar nog niet of nauwelijks in rationele termen

uit te drukken. […] Omdat iedereen de taal kent,

56

wilt men hem horen en zien. Men wilt zich laven ders die eeuwig naar het licht vliegen, omdat ze niet anders kunnen”.

Dit brengt ons weer terug naar de gedaante van de zwaan, wellustig en liefdevol, strijdbaar en sereen, of zoals het kinderliedje in mijn hoofd

klinkt: “witte zwanen, zwarte zwanen, wie gaat er mee naar Engeland varen?”. Een liedje dat

oorspronkelijk gaat over het leven (witte zwanen), de dood (zwarte zwanen) en de hemel (Engeland). De sleutel is gebroken door de

zonden van de mensheid, maar de timmerman

(Jezus) kan hem misschien maken. De dualiteit van de zwaan is wat het zo’n intrigerend dier

maakt. De zwaan op de A’DAM toren is een pas-

send afscheidscadeau voor Stadsdeel Noord dat, zoals Bas Kok in zijn tekst beschrijft, ooit “het

aller-aller-lelijkste eendje van de regio was”, en is getransformeerd tot een trotse zwaan, door

Oomen passend tot expressie gebracht in de taal van de schoonheid.

57

27 · ‘Addicted like a butterfly’ - Rombout Oomen

58

28 · ‘It’s now happy hour’ - Rombout Oomen

59

29 · ‘Renaissance circus 3’ - Rombout Oomen

30 · ‘Renaissance circus 2 - Rombout Oomen

60

61

31 · ‘The Slumberland Manifesto’ - Rombout Oomen

62

63

32 · ‘Slumberland II: Cry baby, try’ - Rombout Oomen

64

65

33 · ‘Bright Sign’ - Rombout Oomen

66

67

BI O G RA F IE ë N

in 2010 de novelle Kapampa. Eerder al schreef hij een bedrijfspsychologisch boek in opdracht van de Volkskrant. Op dit moment werkt hij aan Het Wonder van Noord, een boek over het

Rombout Oomen

stadsdeel van zijn jeugd. Het verhaal van de galg, het eendje en

Rombout Oomen (Amsterdam, 1975) is kunstenaar en initia-

de zwaan is een voorpublicatie, een verkorte weergave van het

tiefnemer van het ‘Zwaan, Roadmap to Noord’-project. Hij stu-

eerste hoofdstuk. Bas schreef en schrijft ook columns en blogs,

deerde in 2000 af in Autonoom/Vrije Grafiek aan de Koninklijke

ondermeer voor het FD, Intermediair en Ilovenoord. Het Wonder

Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. In 2004 maakte

van Noord verschijnt naar verwachting najaar 2014.

hij de roemruchte muurschildering “Roosje” in Amsterdam Oud-West. Na een werkperiode in Berlijn (2005) en in Helsinki

Anne Marie Hoogland

(2006) is hij met zijn atelier naar de NDSM-werf verhuisd. In

Anne Marie Hoogland (Zaandam, 1967) is directeur Sticht-

2009 schreef hij in Berlijn het manuscript De Lozing, waarbij

ing NDSM-werf. Zij houdt ervan om initiatieven en projecten

tegelijkertijd het tekeningenboek Der Adler und der Albatros

met direct betrokkenen te ontwikkelen en uit te voeren. Haar

ontstond.

verwondering gaat over de kracht van de verbeelding, die mensen beweegt om mee te doen en bij te dragen aan het

Oomen schildert, tekent en is ideeën-man met een interesse

vormgeven van hun omgeving, van hun leven. De stad is nooit

in geo-politieke en sociologische onderwerpen, wat doorgaans

af. De dynamiek die dat oplevert, juicht zij toe, omdat zij daarin

in zijn werken terug te vinden is. Zijn werken exposeert hij

de positieve glans van werken en wonen in de stad beleeft.

internationaal.

Afwisselend als ondernemer, politicus en bestuurder werkte zij mee aan lokale en internationale culturele projecten, zij advi-

Fleur Lamers

seerde zowel het MKB als internationale ondernemingen in o.a.

Fleur Lamers (Haarlem, 1982) studeerde kunstgeschiedenis aan

Japan en Zuid Amerika. Zij bouwde mee aan de ontwikkeling en

de Universiteit van Amsterdam, waarbij ze zich richtte op de

vernieuwing van Amsterdamse wijken in Stadsdeel Westerpark,

betekenis en rol van (hedendaagse) kunst in de maatschappij.

de Westergasfabriek en de NDSM werf. Vanaf 1987 woont en

Ze was onder meer werkzaam bij het MuHKa in Antwerpen, het

werkt zij in Amsterdam.

Stedelijk Museum en de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Tijdens haar loopbaan heeft ze verschillende

Noortje de Leij

functies bekleed en daardoor een breed perspectief van de

Noortje de Leij (1986) studeerde cum laude af in Kunst-

kunstwereld ontwikkeld. Momenteel werkt ze als freelancer aan

geschiedenis (MA) en Wijsbegeerte van de Geesteswetenschap-

tijdelijke kunstprojecten en is actief in zowel de commerciële

pen (MA) aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens haar

kant als die van de inhoud.

bachelor studeerde ze aan de New School in New York. Op het moment werkt ze als freelance tekstschrijver en is ze als redac-

Fleur gaat graag de samenwerking aan met kunstenaars om

tie-assistent betrokken bij een publicatie voor ‘The Autonomy

hun ideeën vorm te geven. Sinds 2001 woont en werkt ze in

Project’ over kunst en autonomie. Haar interesses gaan uit naar

Amsterdam.

het raakvlak tussen kunst en filosofie en de complexe relatie tussen kunst en politiek. In haar masterscriptie onderzocht

Bas Kok

zij aan de hand van filosoof Theodor Adorno de hedendaagse

Bas Kok (Amsterdam, 1966) is psycholoog en auteur. Hij

betekenis en waarde van autonomie in het werk van Thomas

groeide op in Amsterdam-Noord, waar hij nog steeds woont.

Hirschhorn.

In 2007 verscheen zijn prozadebuut Het Lab. Hij publiceerde

68

69

INDEX

op volgorde van beeld omslag: achtergrond:

10 · Uitzicht vanaf het IJ op Eye

19 · Voltt Loves Summer, festival

28 · The Higgs series: ‘It’s now

Detail van ‘Zwaan, Roadmap to

en A’DAM Toren, Amsterdam,

op de NDSM-werf, Amsterdam,

happy hour (There’s a fly on the

Noord’, olieverf op linnen, 2014,

digitale illustratie, 2013,

foto, 2013, Sander Baks

wall)’, olieverf op linnen, 165x150

Rombout Oomen

maker onbekend

01 · Vormschets 011-025, 175x150 cm, houtskool op zuurvrij papier, 2014, Rombout Oomen,

11 · Vorm-en compositieschets 009, 171,5x150 cm, houtskool op zuurvrij papier, 2014, Rombout Oomen

02 en 03 · Vormschets 019 en 020, detail van blad 175x150 cm, houtskool op zuurvrij papier, 2014, Rombout Oomen

12 · Vormschets 026, 150x274 cm, houtskool op zuurvrij papier, 2014, Rombout Oomen

04 · Making of Zwaan, fase 0, 18 februari 2014, Rombout Oomen

13 · Vorm-en compositieschets 009, 193,5 x150 cm, houtskool op zuurvrij papier, 2014, Rombout Oomen

cm, 2012, Rombout Oomen 20 · Vormschets 015, detail van blad 175x150 cm, houtskool op zuurvrij papier, 2014, Rombout Oomen 21 · ‘Leda’, olieverf op doek, 220x205 cm, 1869, Gustave Moreau (1826-1898) 22 · ‘Leda en de Zwaan’, olieverf op paneel, 112x86 cm, 1510-1515, Leonardo da Vinci (1452-1519)

14 · Schets 028, kleurstudie 03, 55x55 cm, olieverf op linnen, 2014, Rombout Oomen

23 · ‘Leda en de zwaan’, olieverf op doek, afmeting onbekend, ca. 1740, François Boucher (1703-1770)

06 · Vormschets 012, detail van blad 175x150 cm, houtskool op zuurvrij papier, 2014, Rombout Oomen

15 · Schets 027, kleurstudie 02, 79,5x60 cm, olieverf op canvas, 2014, Rombout Oomen

24 · ‘De bedreigde zwaan’, olieverf op doek, 144x171 cm, ca.1650, Jan Asselijn (1610-1652)



25 · Schets 029, kleurstudie 04, 24x30 cm, olieverf en acryl op canvas, 2014, Rombout Oomen

08 · ‘Het Galgenveld op Volewijck’ pen en aquarel op papier, 22×34,6 cm, ca. 1795, Gerrit Lamberts (1776-1850)


09 · ‘Een zomeravond bij het Tolhuis, Amsterdam’, olieverf op doek, 66x105 cm, ca. 1891, Nicolaas van der Waay (18551936)

18 · ‘Zwaan, Roadmap to Noord’, compositie voor toren, uitsnede uit doek, olieverf op linnen. Maat schilderij: 250x160 cm, maat print voor A’DAM Toren: 5201x2463 cm, 2014, Rombout Oomen

05 · Making of Zwaan, fase 1, 18 februari 2014, Rombout Oomen

70

29 · The Slumberland Manifesto series: ‘Renaissance circus 3’, olieverf op canvas, 55x55 cm, 2012, Rombout Oomen 30 · The Slumberland Manifesto series: ‘Renaissance circus 2’, olieverf op canvas, 55x55 cm, 2012, Rombout Oomen 31 · The Slumberland Manifesto series: ‘The Slumberland Manifesto’, olieverf op linnen, 200x300 cm, 2012, Rombout Oomen 32 · The Slumberland Manifesto series: ‘Slumberland II: Cry baby, try’, olieverf op linnen, 220x280 cm, 2013, Rombout Oomen 33 · ‘Bright Sign’, olieverf op linnen, 60x50cm, 2012, Rombout Oomen

26 · The Slumberland Manifesto series: ‘Renaissance circus 10’, olieverf op canvas, 55x55 cm, 2012, Rombout Oomen 27 · The Higgs series: ‘Addicted like a butterfly’, olieverf op linnen, 165x150 cm, 2012, Rombout Oomen

71

C olofon Deze publicatie is mogelijk gemaakt dankzij financiële steun van onze sponsors.

Concept en vormgeving: Marjolijn Stappers Omslag illustratie: Rombout Oomen en Marjolijn Stappers

© 2014 de teksten: de auteurs © 2014 de illustraties: Rombout Oomen, behalve: Gustave Moreau, Leonardo da Vinci, François Boucher, Jan Asselijn, Gerrit Lamberts, Nicolaas van der Waay, Sander Baks en een anonieme illustrator. Deze gebruikte beelden zijn, voor zover wij weten, rechtenvrij verkregen.

Essays: Bas Kok, Anne Marie Hoogland, Noortje de Leij Hoofdredactie: Rombout Oomen Redactie: Fleur Lamers en Thecla Davids Illustraties en beelden: Rombout Oomen, Gustave Moreau, Leonardo da Vinci, François Boucher, Jan Asselijn, Gerrit Lamberts, Nicolaas van der Waay, Sander Baks en een anonieme illustrator.

Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever, kunstenaar en betreffende auteur mag niets uit deze uitgave op welke wijze dan ook worden gereproduceerd voor commerciële doeleinden.

Druk: Pantheon drukkers, Amstelveen Bindwerk: Stronkhorst, Groningen. Bindwerk hardcover: Agia, Amsterdam

Uitgever: Nova Lux Publishers, Amsterdam, maart 2014 ISBN: 978-90-821988-0-5

Oplage eerste druk: 300, waarvan 30 stuks genummerd en gesigneerd in een luxe gebonden uitgave. Deze publicatie is op 29 maart 2014 gepresenteerd ter gelegenheid van de presentatie van het kunstwerk ‘Zwaan, Roadmap to Noord’, op de A˙DAM Toren te Amsterdam. www.romboutoomen.eu www.ndsm.nl www.adamtoren.nl www.youmayalsolikethis.com www.m2printing.nl www.pantheondrukkers.nl www.superette.nl www.karijnkakebeeke.com www.marcfaasse.com

72

Rombout Oomen en Fleur Lamers ZWAAN, Roadmap to Noord

Recommend Documents