Responsible Care
®
j aa r v e r s la g 2 0 0 7
I nh o u d s opgave DuPont-organisatie
4
Delrin®
5
Fluoroproducts
6
Surlyn®
7
Viton®
8
Human resources
9
Ondernemingsraad
10
Adviescollege
11
Arbodienst
12
Werken aan veiligheid
13
Milieuzorg
14
Product Stewardship
15
Milieuprestatie 2007
16
VOORWOORD VAN DE DIRECTIE
Bouwen aan gezonde groei!
Milieuvergunningen en convenanten 20 Capital Care
21
Maintenance
22 Jaap J. Mendel Site manager DuPont Dordrecht
C o l ofon
Veiligheid boven alles Voor DuPont Dordrecht was 2007 een goed jaar. De productie van onze fabrieken nam toe, het aantal werknemers groeide en we hebben nog en
zijn handelsmerken en
steeds vacatures. Maar bovenal kijken we met trots terug op een jaar
Concept en vormgeving
TM
Estay advertising agency,
geregistreerde handelsmerken
waarin we op het gebied van veiligheid goed hebben gepresteerd. We
Zwijndrecht
van E. I. du Pont de Nemours
hebben 2007 kunnen afsluiten zonder milieu-incidenten en zonder letsels
and Company or affiliates.
bij onze medewerkers. Bij onze aannemers zagen we in 2007 helaas wel
®
vier letselgevallen. Dit betekent dat veiligheid onze constante aandacht
Teksten en redactie DuPont, Willem Buitelaar
Hebt u vragen of opmerkingen
moet blijven houden. We hebben daartoe een aantal interne maatregelen
(eindredactie)
naar aanleiding van dit verslag?
genomen en onze veiligheidsprocedures verder aangescherpt.
Neemt u dan contact op met:
Ons doel is immers: nul incidenten!
Fotografie Harry Jonkman, Simone van Staal e.a. Drukwerk Thieme Media Center, Rotterdam Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/ of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotografie,
DuPont Willem Buitelaar, Public Affairs Manager Postbus 145 3300 AC Dordrecht,
Voor onze inspanningen op het gebied van veiligheid heeft DuPont Dordrecht in 2007 de Sustainable Growth Excellence Award ontvangen. Wij zijn er trots op dat de interne veiligheidscampagne die wij in 2006 zijn gestart navolging heeft gekregen bij tal van DuPont-vestigingen: in België, Duitsland, Spanje, Italië en zelfs Rusland.
telefoon (078) 630 17 18
Milieuprestaties Ook op het gebied van milieu hebben we in 2007 stappen gezet. Onze emissies naar de lucht daalden bij voorbeeld met 4%. We wisten 160.000m3 drinkwater te besparen door slim gebruik te maken van
microfilm of op welke wijze dan
water uit onze grondwaterzuiveringsinstallatie. Ook de hoeveelheid afval
ook, zonder voorafgaande
daalde in 2007, en wel met 10% ten opzichte van 2006. Vergelijken
schriftelijke toestemming van
we de cijfers van 2007 met die van 2005 dan is zelfs sprake van een
DuPont Dordrecht.
daling met 54%. Op milieugebied heeft DuPont Dordrecht in 2007 geen externe klachten ontvangen. In onze duurzaamheidsdoelstellingen voor
DuPont jaarverslag 2007
DuPont kan wereldwijd terugkijken op een goed 2007. Ons bedrijf presteerde in zijn geheel beter dan in 2006. De netto-omzet van het bedrijf kwam wereldwijd uit op $29,3 miljard (een stijging van 7%). De winst kwam uit op $2,98 miljard, het dividend steeg met 2,7% tot $1,52 per aandeel. Voor 2008 heeft onze internationale organisatie zich ambitieuze doelen gesteld. De markt in de Verenigde Staten verkeert in zwaar weer door de hoge olie- en gasprijzen, de relatief lage dollar, een sukkelende auto-industrie en crisis op de krediet- en huizenmarkt. Daarom zien wij de meeste groeikansen buiten de Verenigde Staten, vooral in Oost-Europa, in Azië en in Latijns-Amerika.
Poster "Inhanden"NED
28-11-2006
14:28
Pagina 1
Veiligheid heb je zelf in de hand!
Poster "Samen"SPA
30-11-2006
20:31
Poster "Uitgang"RUS
Pagina 1
15-12-2006
12:40
Pagina 1
Trabajamos juntos por la Seguridad!
А сейчас берем безопасность домой
De interne veiligheidscampagne die wij in 2006 zijn gestart heeft navolging gekregen bij tal van DuPont-vestigingen: in België, Duitsland, Spanje, Italië en zelfs Rusland.
2015 hebben wij vastgelegd dat wij het gebruik van het dispergeer-
hebben we deelgenomen aan banenbeurzen en hebben we ook de
middel APFO willen beëindigen. In 2007 is de lozing van dit middel al
contacten met scholen in Dordrecht en omgeving aangehaald. Veel jongeren
met meer dan de helft gedaald, van 2.423 kg in 2006 tot 975 kg in 2007.
blijken belangstelling te hebben voor DuPont. Zij willen graag met ons
In Dordrecht worden nu tests gedaan om het gebruik van APFO in het
kennismaken om mogelijk (een deel van) hun opleiding bij ons te volgen.
productieproces volledig uit te bannen. De resultaten van deze tests zijn hoopgevend en zullen in 2008 worden voortgezet. In 2007 is ook
Gezonde groei
onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om de druk op de wegen en
De directie van DuPont Dordrecht ziet de toekomst met vertrouwen
spoorwegen te verminderen. Onze wens om de eigen haven te
tegemoet. In 2007 hebben we een lange termijnvisie geformuleerd voor
gebruiken voor de aanvoer van grondstoffen heeft geleid tot gesprekken
onze vestiging. We willen erkend worden als de beste keuze voor
met de gemeente Dordrecht en andere overheden. De haalbaarheids-
gezonde en winstgevende groei. Dat willen we bereiken door veilig
studies worden in 2008 voortgezet. Daarnaast wordt onderzocht of
en tegen de laagst mogelijke kosten uit te blinken in betrouwbaarheid,
bepaalde transporten van de weg kunnen worden overgezet naar het spoor.
kwaliteit en innovatie. We willen, kortom, bouwen aan een sterk merk. Het DuPont Productie Systeem (DPS) zal ons daarbij helpen. DPS is
Blik naar buiten
een continu verbeterprogramma dat DuPont wereldwijd invoert. Na de
Onze organisatie heeft in 2007 niet alleen zorg besteed aan het interne
vestiging in het Duitse Wuppertal is DuPont Dordrecht de tweede locatie
reilen en zeilen van het bedrijf. Onze blik is ook nadrukkelijk gericht geweest
in Europa waar met DPS wordt begonnen. We houden u op de hoogte!
op de buitenwereld. Ons Adviescollege, bestaande uit acht bewoners uit Dordrecht, Papendrecht en Sliedrecht, heeft ons gevraagd en ongevraagd van advies gediend. We hebben een website ontwikkeld – www.nl.dupont. com – waarop de buitenwereld kan zien waarmee ons bedrijf bezig is en waarop de mogelijkheid wordt geboden om direct contact op te nemen met DuPont en de leden van het Adviescollege. Dit college adviseert overigens niet alleen DuPont, maar ook Invista dat eveneens op het terrein van DuPont is gevestigd. Wij zijn altijd op zoek naar gekwalificeerde nieuwe mede-werkers en willen
Jaap J. Mendel
daarom jongeren interesseren voor een loopbaan bij ons bedrijf. Daarom
Site manager DuPont Dordrecht
3
4
Responsible Care®
DuPontorganisatie
DuPont Performance Materials Op onze locatie in Dordrecht bevinden zich drie fabrieken die hoogwaardige kunststoffen leveren voor dit platform. De SBU Engineering Polymers maakt Delrin®. De SBU Packaging & Industrial Polymers produceert Surlyn® en DuPont Performance Elastomers (DPE) produceert Viton®. Business Support De afdeling Engineering Support & Services is verantwoordelijk voor de
DuPont in Dordrecht maakt deel uit van de multinationale organisatie E. I. du Pont de Nemours & Company. Dit jaarverslag betreft alle activiteiten van DuPont Dordrecht, DuPont Performance Elastomers en van de joint ventures op haar locatie, te weten Perstorp voor de productie van formaldehyde en Desco voor de opwekking van energie.
energievoorziening en maakt deel uit van de Business Support Group van
DuPont Dordrecht is onderdeel van Du Pont de Nemours (Nederland) B.V.
Terreingenoot: Perstorp Chemicals
Er werken ruim 900 medewerkers in vaste dienst. Daarnaast zijn ongeveer
Op ons terrein in Dordrecht staat een fabriek die eigendom is van
150 personen in tijdelijke dienst werkzaam. Deze laatste groep is vooral
het Zweedse bedrijf Perstorp Chemicals B.V. Hier wordt formaldehyde
actief op het gebied van productie, onderhoud en bouw. Dordrecht is een
geproduceerd, de basisgrondstof voor Delrin®. In deze fabriek zijn
van de grootste productielocaties van DuPont in Europa.
medewerkers van DuPont werkzaam. De afdeling Delrin® draagt
DuPont Dordrecht. Daarnaast neemt DuPont Dordrecht met Essent deel aan de joint venture DESCO (DuPont Energy Service Company). Deze onderneming wekt stoom en elektriciteit op in eigen warmtekrachtcentrales. DuPont heeft ook een eigen biologische afvalwaterzuiveringsinstallatie. Alle fabrieken op ons terrein voldoen aan de internationale eisen op het gebied van kwaliteitszorg (ISO 9001), en milieuzorg (ISO 14001).
verantwoordelijkheid voor alle operationele activiteiten. Internationaal: platforms en Strategische Business Units Om slagvaardig te kunnen opereren heeft DuPont de producten en
Lokaal: het management in Dordrecht
bijbehorende fabrieken over de hele wereld georganiseerd in
DuPont Dordrecht wordt geleid door het DuPont Leadership Team (DPLT)
marktgerichte productplatforms. Daarin zijn kennis en ervaring over
bestaande uit de site manager (voorzitter), de human resources manager
verwante producten geconcentreerd. Zo kan aan de afnemers een
en de unit managers van alle afdelingen. De unit managers maken elk
optimale dienstverlening worden geboden.
weer deel uit van een wereldwijde SBU van DuPont. De managers voor veiligheid, milieu en public affairs rapporteren
Er zijn vijf platforms:
rechtstreeks aan de site manager. De Arbodienst van DuPont is
• DuPont Electronic & Communication Technologies
ondergebracht in een onafhankelijke stichting.
• DuPont Performance Materials • DuPont Coatings & Color Technologies
Responsible Care®
• DuPont Safety & Protection
DuPont heeft wereldwijd toezeggingen gedaan om met respect voor mens
• DuPont Agriculture & Nutrition
en milieu te opereren. Daarom heeft elke vestiging een apart Responsible
Binnen elk platform opereren verschillende Strategische Business Units
Care® Leadership Team (RCLT) dat toeziet op het beleid. In dit Responsible
(SBU’s) die het beleid bepalen voor de productie en de investeringen.
Care® Leadership Team zitten naast het DPLT ook de managers voor
In onze vestiging zijn de volgende productplatforms vertegenwoordigd:
veiligheid, gezondheid en milieu. Het Responsible Care Task Team (RCTT) en het Process Safety Management Team (PSMT) geven uitvoering aan
DuPont Electronic & Communication Technologies
het beleid. Onze milieudoelstellingen en -acties zijn vermeld in het
Onderdeel van dit wereldwijde platform is de afdeling Fluoroproducts in
BedrijfsMilieuPlan dat elke vier jaar wordt uitgebracht. De acties op
Dordrecht. De SBU produceert fluor polymeren zoals Teflon® en hun
het gebied van veiligheid staan in het jaarplan van de Arbodienst.
grondstoffen TFE, HFP en fluorchemicals. De vijf fabrieken van deze afdeling zijn direct gerelateerd, doordat de grondstoffen ook worden verwerkt tot halffabrikaten.
Organisatieschema DuPont Site Manager en Voorzitter DPLT
Public Affairs
Unit Manager Fluoroproducts
Arbodienst
DPE Unit Manager Delrin®
Environmental Hygiene Group
Unit Manager
Manager
Manager
Surlyn®
Human Resources
Finance
Unit Manager Viton®
Responsible Care® Leadership Team (RCLT)
DuPont jaarverslag 2007
Delrin
® STERKE TOENAME IN KWALITEIT
De Delrin® unit heeft in 2007 in alle opzichten zeer sterk gepresteerd. De veiligheidsprestaties waren uitstekend. Zowel onder de eigen medewerkers als bij het ingehuurde personeel waren er geen letsels. Op het gebied van Process Safety Management maakten we goede vorderingen.
In 2007 lagen de productievolumes in beide fabrieken (Delrin® Chemical en Delrin® Finishing) weer hoger dan het jaar ervoor. In de Chemicalfabriek produceerden we een recordvolume dat voor een groot deel werd geëxporteerd naar Azië. Ook de Finishingfabriek draaide het grootste deel van het jaar op capaciteit. Aan het einde van het kalenderjaar zagen we een lichte afname van het productievolume. Kwaliteit In 2007 realiseerden we een zeer sterke daling van het aantal klachten van onze klanten. Er kwamen in totaal 27 klachten binnen, minder dan 50% van het aantal klachten van 2006. De basis voor deze belangrijke verbetering werd echter al in 2006 gelegd door meer aandacht te
Skibinding gemaakt van Delrin®
besteden aan kwaliteitsmanagement en het verstevigen van de kwaliteitsorganisatie. De uitstekende resultaten zijn vooral te danken aan een sterke focus op een hardnekkig terugkerend probleem, de zogenaamde ‘black specks’.
Tegelijkertijd zullen aanpassingen worden gedaan in de transport-
Dit fenomeen hoeft maar in zeer geringe mate in onze producten
systemen naar de Delrin® Finishing area, zodat op de grote extruderlijnen
aanwezig te zijn om tot klachten te leiden. Door geconcentreerde
gebruik gemaakt kan worden van de extra capaciteit bij Chemical.
samenwerking tussen medewerkers van de afdelingen Research en
De implementatie zal plaatsvinden tijdens de onderhoudsstop van 2008.
Operations en kwaliteitsdeskundigen zijn de ‘black specks’ nu nagenoeg geheel geëlimineerd.
Medewerkers Er waren in 2007 diverse mutaties in het personeelsbestand. De
Investeringen
gecombineerde rol van Site Manager en Unit Manager Delrin® werd
We verwachten een groei in de business wereldwijd. Daarop is in 2007
losgelaten. Naast de Site Manager is een aparte, full time Unit Manager
geanticipeerd met de voorbereiding van een project om de capaciteit van
aangesteld. Ook werd aan het management team van de
de Delrin® Chemicalplant verder te verhogen. De realisatie van het
Onderhoudsafdeling een Maintenance Manager toegevoegd. Deze richt
project behelst de bouw van een nieuwe vriesmachine en een
zijn aandacht op de gehele onderhoudsgroep van Delrin® en Power
verbeterde destillatietechnologie.
(dat organisatorisch deel uitmaakt van de Delrin® unit). Op een krappe arbeidsmarkt zagen wij enkele collega’s naar andere bedrijven vertrekken, maar gelukkig konden er ook nieuwe talenten worden aangetrokken. Ons personeelsbestand bleef met 237 vaste
Ton van der Kuijl bij het bedieningspaneel van de U-lijn
medewerkers en een variërend aantal tijdelijke krachten nagenoeg gelijk. Continu verbeteren Zoals al vele jaren het geval is, heeft de Delrin® organisatie ook in 2007 hard gewerkt aan verbeteringen. De managementfilosofie van Engineering Polymers (de business unit waartoe Delrin® behoort) is: ‘Lean Management’. Deze uit de Japanse auto-industrie afkomstige aanpak streeft naar steeds snellere, betere en goedkopere productie. In 2007 zijn diverse Lean Management verbeterinitiatieven gestart met tot de verbeelding sprekende namen als ‘Kaizen’ en ‘5-S’. Alle Delrin® teams zijn intensief betrokken bij de nieuwe aanpak. Er zijn mooie verbeteringen gerealiseerd.
5
6
Responsible Care®
Fluoroproducts
MEGA-ONDERHOUDSKLUS
In 2007 heeft Fluoroproducts niet de uitstekende veiligheidsresultaten van 2006 kunnen vasthouden. Ofschoon het aantal DuPont letsels al vier jaar op nul staat, is de trend van de letsels bij onze aannemers niet goed. Daarom hebben wij extra aandacht gegeven aan het trainen van onze aannemers op het gebied van veiligheid. Daarnaast is de hele organisatie getraind op het auditen en aanspreken van elkaar. De eerste positieve resultaten hiervan waren merkbaar tijdens de onderhoudsstop (TAR) van 2007. Productie
zowel de capaciteit als de werkomstandigheden zijn verbeterd. Ten slotte
De meeste lijnen in Fluoroproducts hebben in 2007 weer maximaal
hebben we een groot aantal betrouwbaarheidsprojecten uitgevoerd.
gedraaid om aan de vraag van de klanten te voldoen. Ondanks de geplande stop in het najaar wist de granulaire lijn voor het tweede opeenvolgende
Medewerkers
jaar een ongeëvenaard productierecord te draaien. Dit was ook te danken
Door de wat onevenwichtige leeftijdsopbouw van de medewerkers van
aan een betere beschikbaarheid van TFE. De TFE-plant heeft tot de
Fluoroproducts zal onze unit de komende jaren een sterke uitstroom
onderhoudsstop een recordproductie gemaakt. In Loading & Blending is na
kennen. We proberen hierop te anticiperen door in verschillende disciplines
een succesvolle projectimplementatie en een verbeterd planningsproces
jonge mensen aan te nemen, boven de vervanging van het normale verloop
ook een nieuw maandrecord gevestigd. De TAR van 2007 is goed
van ons personeelsbestand. In 2007 zijn er 19 nieuwe medewerkers bij
uitgevoerd. Het was een grote klus van maar liefst 48.000 uren van
Fluoroproducts in dienst getreden en zijn er 15 jongeren begonnen aan een
onderhoud- en projectwerkzaamheden.
leer-werktraject.
Turgay Kocas bij de verpakking van Teflon®
Ad Huygens aan het werk in het lab van Fluoroproducts
Lagers met Teflon® coating
Daarnaast is in december de F22-reactor volgens plan vervangen.
Arbeidshygiëne
Het succes is te danken aan de intensieve voorbereiding in de planning en
Een focuspunt voor 2007 was het verbeteren van de arbeidshygiëne met
het uitstekende teamwork met onze aannemers in de uitvoering.
betrekking tot het dispergeermiddel APFO. Dit is in lijn met het streven van DuPont om na 2015 geen APFO meer te gebruiken bij de productie van
Kwaliteit
Teflon®. Het Veiligheidskernteam (VKT) van Fluoropolymer is in
In 2007 is het totale aantal klachten opnieuw verminderd. Door het
samenwerking met de arbeidshygiënist van DuPont Dordrecht begonnen
inschakelen van een nieuwe vervoerder is het aantal servicegerelateerde
met een programma om mogelijke bronnen van APFO te identificeren en
klachten met 55% verminderd. Het aantal productgerelateerde klachten
actie te nemen om blootstelling aan deze stof te verminderen. Daarnaast
is niet afgenomen. Wel zien we een verschuiving van de aard van deze
zijn de eerste tests uitgevoerd met alternatieve stoffen die APFO kunnen
klachten. In het verleden waren vocht en processability de belangrijkste
vervangen. Deze tests verliepen succesvol en de resultaten worden
oorzaken, nu zijn dat contaminatie en de verpakking. We hebben
momenteel gebruikt bij het zetten van de volgende stappen in het
maatregelen genomen. Er zijn FMEA risico-analyses (Failure Mode & Effect
programma.
Analysis) op de pack-out area en opslagruimte uitgevoerd, waardoor we de potentiele risico’s nu goed in kaart hebben. Er worden plannen gemaakt
Ontwikkelingen
om de klachten structureel te kunnen verminderen.
Eind 2007 heeft DuPont de firma Chemtura overgenomen. Bij Fluoroproducts in Dordrecht hebben zowel het Supply Chain Team als de Loading
Investeringen
& Blending Area voorbereidingen getroffen om een succesvolle integratie
In 2007 is een aantal belangrijke investeringsprojecten afgerond. In Loading
van dit bedrijf mogelijk te maken. Ook is begonnen met de voorbereidende
& Blending is met succes een project gestart om zowel de capaciteit als
werkzaamheden voor de introductie van het DuPont Productiesysteem
de veiligheid van het gebied te verbeteren. Testen hebben uitgewezen dat
(DPS) in 2008. DuPont gaat het productiesysteem DPS wereldwijd
onze doelstellingen haalbaar zijn. Een ander belangrijk project was het
invoeren. Dit systeem integreert en bouwt voort op onze interne
afvalwaterproject, waarbij zowel vaste stoffen als stabilisatoren uit het
verbeterconcepten en -programma’s zoals Lean, Six Sigma en Werken in
afvalwater kunnen worden gehaald. Na het verhelpen van wat
Rollen. De verbeteringen zullen gericht zijn op de capaciteit, kwaliteit en
kinderziektes draait de installatie inmiddels naar wens. Andere
variabele kosten van Fluoroproducts. Hier liggen voor ons de belangrijkste
investeringen betroffen de vervanging van de F22-reactor en verschillende
mogelijkheden en kansen.
tanks in Homopolymer. Ook werd de micropowderlijn aangepast, waardoor
DuPont jaarverslag 2007
Productierecords, veiligheidsrecords en een uitstekende kwaliteit waren voor Surlyn® de ingrediënten om 2007 zeer succesvol af te sluiten. In dit jaar zijn ook de voorbereidingen getroffen voor de realisatie van een Modified Polymer Extruder voor de fabricage van twee nieuwe producten: Bynel® en Fusabond®. Een tweede grote wijziging betrof de overgang van het productieproces op het SAP-R3 systeem.
Surlyn
®
STERKE VEILIGHEIDSREPUTATIE Veiligheid Op het gebied van veiligheid heeft Surlyn® een uitstekende reputatie. Sinds de start in 1995 hebben zich geen ongevallen met letsel voorgedaan. Dit geldt zowel voor binnen als buiten de poort. Op die prestatie mag de hele Surlyn® organisatie met recht trots zijn. Kwaliteit Er wordt wel eens beweerd dat kwaliteit en veiligheid hand in hand gaan. In de periode 2001-2006 heeft Surlyn® naar volle tevredenheid geproduceerd zonder één kwaliteitsklacht. In 2007 werd een recordhoeveelheid Surlyn® geproduceerd, met helaas één kwaliteitsklacht. Ondanks deze ene klacht mag opnieuw van een geweldige prestatie worden gesproken. Nieuwe Modified Polymer Extruder In 2007 zijn wij gestart met de voorbereidingen van de bouw van een nieuwe extruder. Deze heeft een tweemaal zo grote capaciteit en zal voornamelijk Bynel® en Fusabond® gaan produceren. Dit zijn hechtharsen waarvoor Europese producenten van auto’s, verpakkingsmaterialen en zonnecellen veel belangstelling hebben. Packaging & Industrial Polymers is in staat om straks met dezelfde mankracht zowel Surlyn® als Bynel® en Fusabond® te produceren dankzij de samenwerking met Engineering Polymers voor de uitvoering van kwaliteitsanalyses. Naar verwachting zal de installatie van de nieuwe productielijn in de loop van 2008 zijn afgerond, waarna wij in 2009 met de commerciële productie kunnen beginnen.
Investering Surlyn®
Surlyn® verpakking voor Nivea lipstick
Personeel Het personeelsbestand was in 2007 nagenoeg even groot als in 2006. Een aantal operators is doorgestroomd naar andere afdelingen binnen DuPont Dordrecht. In hun plaats zijn nieuwe medewerkers ingestroomd, zowel vanuit de DPE-organisatie (DuPont Performance Elastomers) als van buiten DuPont. Ter ondersteuning van de overgang naar SAP-R3 en de voorbereidingen van de nieuwe productielijn voor Bynel® en Fusabond® zijn enkele mensen uit het normale productieproces vrijgemaakt. De realisatie van het SAP-R3 project is goed verlopen dankzij de grote flexibiliteit en betrokkenheid van onze medewerkers.
7
8
Responsible Care®
Op dit moment wordt gewerkt aan een capaciteitsuitbreiding die Viton® in staat moet stellen om te kunnen blijven voldoen aan de steeds groeiende vraag. Kwaliteit Het aantal klachten van klanten is scherp gedaald, als resultaat van de continue aandacht voor kwaliteit en het wegnemen van kernproblemen. Er is een Quality Steering Team in het leven geroepen dat zich concentreert op verdere verbetering van het kwaliteitsdenken binnen Viton®. Bijzondere momenten 2007 was een jubileumjaar voor Viton®. In 1957 begon de eerste fabriek Viton® te produceren. Inmiddels telt DuPont Performance Elastomers wereldwijd 7 fabrieken. De vestiging in Dordrecht is de enige buiten de VS. Mensen In de BMW Formule 1 motor zitten Viton® componenten
Na vijf jaar verruilde unit manager Jack White Dordrecht voor het Amerikaanse Wilmington. Daar is hij aan de slag gegaan als Supply Chain Global Work Process Leader bij DPE. Jack White werd opgevolgd door
Viton
®
GROTE VRAAG UIT DE MARKT
Paul Meyers. Met het oog op de gestegen productie heeft Viton® nieuwe medewerkers aangetrokken. Deze zijn actief op alle niveaus binnen de organisatie en staan klaar voor de nieuwe uitdagingen. Aan training en ontwikkeling van onze medewerkers wordt veel aandacht geschonken. De technische vaardigheden van onze mensen en de capaciteiten van de organisatie in het algemeen zijn immers voorwaarde voor ons toekomstige succes. Bij verdere ontwikkeling van onze organisatie is de implementatie van DPS een cruciale factor.
De Viton® unit maakt deel uit van DuPont Performance Elastomers (DPE). Deze unit kende een uitermate succesvol 2007. In de herfst werd veilig een lastige onderhoudsstop uitgevoerd waarbij onder meer een nieuwe controlekamer in de GUM-unit werd geïnstalleerd. Het nieuwe high-tech controlesysteem vormt een stevige basis voor toekomstige productiviteits- en kwaliteitsverbeteringen. Ook op ergonomisch gebied zijn met het nieuwe systeem belangrijke resultaten behaald.
Concurrentie De concurrentie, vooral uit China, neemt elke dag toe. Om ons technisch leiderschap te behouden, werkten wij in 2007 aan de ontwikkeling van nieuwe producten en hebben wij met succes tests uitgevoerd om deze op de markt te brengen.
DuPont - Official Supplier of the BMW Sauber F1 Team, for more information, visit www.drivenbyscience.dupont.com DuPont is a trademark of DuPont and its registered affiliates. TM
Veiligheid In 2007 kende Viton® in Dordrecht helaas een incident met letsel. Hiervan heeft de organisatie lessen geleerd. Voor 2008 is de doelstelling opnieuw nul incidenten. Die doelstellingen willen we onder meer halen door medewerkers te blijven trainen en ontwikkelen en door de systemen continu te verberen. Milieu Wij hebben in 2007 een serie tests uitgevoerd om in de toekomst fosfaat-emissies te kunnen terugdringen. Productie De vraag naar Viton® producten blijft zeer groot, vooral die naar de speciale types die bij APA en VSOP worden geproduceerd. In vergelijking met voorgaande jaren hebben alle units hun productie aanzienlijk verhoogd. Hiervoor waren geen grote investeringen nodig. De stijging is te danken aan het harde werken binnen de gehele organisatie. Daarnaast zijn de ‘Kaizen’ (Japans voor uit ‘elkaar halen’ en ‘goed maken’) en ‘5-S’ verbeterprojecten van grote waarde gebleken bij het bereiken van de resultaten. 5-S staat voor Sort, Set in order, Shine, Standardize en Sustain, een werkwijze waarbij de werkplek schoon en geordend wordt gehouden.
Viton® controlekamer
, Wij n nieuwe collega. Jij 500 euro!
Human resources VERVANGING VAN BABY-BOOMERS Eind 2007 waren er 904 mensen werkzaam bij DuPont Dordrecht. Dat betekent een stijging van zo’n dertig medewerkers ten opzichte van eind 2006. Kijken we naar de leeftijdsopbouw dan zien we het volgende beeld: Figuur 1: leeftijdsopbouw aantal 250
200
150
100
50
0 leeftijd
20-25
25-30
30-35
35-40
40-45
45-50
50-55
55-60
60-65
Babyboomers Net als in andere bedrijven is duidelijk te zien dat de babyboom-generatie de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. Uit de leeftijdspiramide blijkt dat bij DuPont de komende tien jaar ongeveer 140 collega’s met pensioen zullen gaan. Deze uitstroom vormt een bijzondere uitdaging, waarbij tijdige ‘succession planning’ moet zorgen voor instroom van nieuwe, goed opgeleide medewerkers om het werk over te nemen. De afdeling Human Resources inventariseert nu al welke ervaring en competenties zullen verdwijnen wanneer onze ervaren collega’s straks met pensioen gaan. Doel is te waarborgen dat deze kennis tijdig wordt overgedragen aan een volgende generatie DuPont-talenten. Er wordt daarom nu al veel aandacht
DUPONT DORDRECHT IS OP ZOEK NAAR:
Engineers, E&I Technicians en Operators
besteed aan de opleiding van onze jongere collega’s en het aantrekken van nieuwe medewerkers. Werving nieuwe medewerkers In 2007 hebben wij onze inspanningen op het gebied van werving en selectie flink opgeschroefd. Zo hebben wij de samenwerking met middelbare en hogescholen en universiteiten opgepakt en geïntensiveerd. Op dit moment biedt DuPont Dordrecht bijvoorbeeld 15 stageplaatsen aan, meer dan ooit
2694 banner.indd 1
12-10-2007 15:58:47
tevoren. Ook in de media en via onze nieuwe website www.nl.dupont.com. proberen wij potentiële nieuwe medewerkers te interesseren. Daarnaast
Tabel 1: aantal medewerkers
hebben wij initiatieven genomen om ons imago als werkgever - DuPonts
Het aantal medewerkers van DuPont Dordrecht (incl. DPE) op 1 januari 2007
‘employer brand’ - te verbeteren en breed onder de aandacht te brengen.
en op 31 december 2007:
CAO In 2007 werd een nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst gesloten. Naast een verbetering van de arbeidsvoorwaarden werd hierin ook aandacht gegeven aan onderwerpen zoals leeftijdsfasebewust personeelsbeleid en vrijetijdsrechten. De sociale partners legden hiermee een goede basis voor de verdere ontwikkeling van DuPont Dordrecht.
DuPont Dordrecht DPE Dordrecht Totaal
1 januari 2007
31 december 2007
861
884
19
20
880
904
10
Andries Coens, secretaris van de Ondernemingsraad Raad
Voor de Ondernemingsraad (OR) stond het jaar 2007 vooral in het teken van de CAOonderhandelingen. Verschillende leden waren vanuit hun vakorganisatie rechtstreeks betrokken bij de onderhandelingen. Een van de belangrijkste discussiepunten was de levensloopregeling. De OR is verheugd dat de onderhandelingen medio 2007 hebben geleid tot een nieuwe CAO met een looptijd van twee jaar. Andere belangrijke onderwerpen die in dit jaar ter sprake kwamen waren de herverzekering van pensioenen, het wervingsbeleid, de benoeming van nieuwe vertrouwenspersonen en de introductie van het DuPont Productiesysteem (DPS).
Ondernemingsraad 2007 JAAR VAN DE CAO Herverzekering Pensioenen
hulpdienst. De OR heeft gepleit voor het handhaven van een
In verband met de herverzekering van pensioenen heeft de OR zich over
mogelijkheid tot persoonlijk contact voor medewerkers die daaraan
een aantal kritische punten laten voorlichten door vertegenwoordigers van
behoefte hebben. Daarom is besloten naast de telefonische hulpdienst drie
De Nederlandse Bank. De voorwaarden voor de OR waren onder meer
vertrouwenspersonen te benoemen. Deze vertrouwenspersonen
gegarandeerde uitkering, indexering en medezeggenschap over het
vervullen hun taak naast hun normale functie. In 2007 zijn twee vertrou-
vermogen. Over de herverzekering heeft de OR onder meer een
wenspersonen gestopt met hun werkzaamheden en vervangen door
bijeenkomst belegd met alle betrokkenen aan werknemerszijde:
nieuwe vertrouwenspersonen. De OR is actief betrokken geweest bij het
vakbonden, Vereniging van Gepensioneerden DuPont Nederland,
opstellen van de profielschets en de selectie van deze functionarissen.
deelnemersraad en werknemersvertegenwoordigers uit het pensioenbestuur. De OR ondersteunt de plannen, waardoor zowel voor
Samen op weg
werknemers als voor DuPont een win/win-situatie zou kunnen ontstaan.
Eind 2007 heeft DuPont besloten wereldwijd het DuPont Productie
De discussie was in 2007 echter nog niet afgerond.
Systeem (DPS) in te voeren. DuPont Dordrecht is één van de eerste sites in Europa die met DPS aan de slag gaat. Met dit nieuwe productiesysteem
Wervingsbeleid
wil DuPont haar concurrentiepositie verbeteren en een plaats innemen bij
Na een periode van afslanken ontstond in 2007 de noodzaak om personeel
de top 25 procent bedrijven in de wereld. De OR ondersteunt dit streven,
te werven. De OR vindt dat een goede ontwikkeling. Werving heeft
aangezien het de continuïteit van het bedrijf waarborgt. De OR is er van
zowel te maken met vervulling van vacatures vanwege groeiende
overtuigd dat verbeteren staat of valt met gemotiveerde medewerkers.
werkgelegenheid, als met vervanging van collega’s die met pensioen gaan.
Volgens DuPont is hiervan sprake als 85% van de medewerkers met ple-
De werving betekende een nieuwe ontwikkeling die de organisatie zich
zier naar het werk komt. Omdat DPS een belangrijke bijdrage kan leveren
(opnieuw) eigen moest maken. De OR heeft aan de afdeling Human
aan de arbeidsvreugde van medewerkers wil de OR samen met DuPont
Resources verschillende voorstellen gedaan om de werving krachtig aan te
Dordrecht op weg naar de introductie van DPS.
pakken. Inmiddels zijn de nodige stappen gezet. En meer... Benoeming nieuwe vertrouwenspersonen
Tenslotte heeft de OR zich nog gebogen over een aantal andere
Na het afscheid van de bedrijfsmaatschappelijk werker wilde DuPont de
onderwerpen, zoals de SAV-dagen, afdelingsoverleg, het aanscherpen van
bedrijfsmaatschappelijke activiteiten op een andere manier organiseren.
de poortcontrole en de betaalwijze van de ziektekostenverzekering.
Daarbij werd gedacht aan een overeenkomst met een telefonische
DuPont jaarverslag 2007
Adviescollege BUREN ADVISEREN DUPONT
Bij DuPont in Dordrecht is sinds 1994 een Adviescollege actief. Het college bestaat uit acht bewoners van de gemeenten Dordrecht, Sliedrecht en Papendrecht. Het Adviescollege ontvangt informatie over het functioneren van het bedrijf en adviseert het management. Belangrijk is de andere invalshoek: er zijn zaken die buren vanzelfsprekend vinden, terwijl ze voor het management een ‘blinde vlek’ kunnen zijn. We vroegen René Kuijper, voorzitter van het Adviescollege, naar zijn mening over de milieuprestaties van het afgelopen jaar.
Open houding “Alle jaren dat ik in het Adviescollege zit, heeft DuPont mij kunnen overtuigen van de vooraanstaande positie die zij wil hebben op het gebied van veiligheid en milieu,” zegt Kuijper. “En ook ten aanzien van 2007 houd ik weer een goed gevoel over nadat ons de milieuprestaties werden gepresenteerd. Natuurlijk zit het Adviescollege niet op de stoel van de overheid en toetsen we in die zin niet aan de milieuregels, maar het Adviescollege wil wel een trend zien van steeds dalende emissies. We willen zeker dat DuPont zich aan de milieuvoorschriften houdt en dat er geen overlast in de omgeving wordt veroorzaakt. Dat DuPont vrijwillig een milieujaarverslag voor het publiek uitbrengt, getuigt van de open houding die het bedrijf naar de omgeving heeft.” Dalende trend van uitstoot Een zo groot chemisch bedrijf laten draaien zonder klachten te veroorzaken, zoals in 2007, is knap, vindt Kuijper. “Helaas is het niet helemaal gelukt om alle werkzaamheden binnen de milieuregels uit te voeren”, concludeert hij, “maar gelukkig waren de overschrijdingen zo beperkt dat de overheden niet handhavend hoefden op te treden. De meeste grafieken en tabellen in het milieujaarverslag laten een dalende trend zien in de uitstoot van milieuverontreinigende stoffen.” Daarbij is volgens de voorzitter van het Adviescollege ook belangrijk dat DuPont nú al de (lagere) normen wil bepalen voor de uitstoot van broeikasgassen, energie- en waterverbruik in 2015. Het Adviescollege steunt ook van harte de beoogde reductie van de transportbewegingen over de weg en het spoor door gebruik te gaan maken van schepen.
Adviescollegevoorzitter René Kuijper
“We zullen de komende jaren doorgaan met ons streven om DuPont vanuit de omgeving, gevraagd en ongevraagd, zo goed mogelijk te adviseren over hun bedrijfsvoering”, besluit Adviescollegevoorzitter Kuijper.
11
12
Responsible Care®
Arbodienst
ZORG VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN
De Arbodienst van DuPont is ondergebracht in een onafhankelijke stichting. Het streven is steeds om dicht bij de organisatie te functioneren. De Arbodienst heeft een goed financieel jaar gehad. Besloten is om met de huidige opzet door te gaan en naast DuPont een beperkt aantal externe klanten te blijven bedienen, waaronder INVISTA.
Ziekteverzuim De Stichting Arbodienst DuPont heeft in 2007 goede resultaten behaald. In samenwerking met de lijnorganisatie is bereikt dat het lage ziekteverzuimpercentage is gehandhaafd. In 2007 bedroeg het ziekteverzuimpercentage 2,4%. De verzuimfrequentie kwam uit op een lage 1.04. De samenwerking met lijnsupervisie is een belangrijke schakel in het bereiken van een laag ziekteverzuim. Ook in 2008 zal een training worden georganiseerd voor alle nieuwe leidinggevenden.
Figuur 2: verzuimpercentage in de sector
4,5 4 3,5
DSM SABIC
3
AKZO NOBEL
2,5
DOW
2
SOLVAY
1,5
SHELL SNR
1
SHELL SNC DUPONT
0,5
ASTELLAS PHARMA
0
2007
percentage
Figuur 3: verzuimpercentage DuPont Dordrecht
4 3 2 1 0 07
20
06
20
05
20
04
20
03
20
02
20
01
20
00
20
percentage
Wellness DuPont Dordrecht stimuleert een gezonde levensstijl van alle werknemers en onderneemt op dit gebied concrete actie. Het afgelopen jaar is na een eerdere inventarisatie van de gezondheidsrisicofactoren voor onze medewerkers het ‘Team Gezondheid en Vitaliteit’ van start gegaan. Thema’s als stress, overgewicht, voeding en beweging werden in diverse programma’s over het voetlicht gebracht. De respons was goed te noemen. Individuele medewerkers worden in staat gesteld om hun fysieke conditie te verbeteren onder leiding van de fysiotherapeut van de Arbodienst. In 2007 maakten 34 mensen gebruik van deze mogelijkheid. Het aantal trainingsmogelijkheden zal in de toekomst verder worden uitgebreid. De Arbodienst continueerde de stressmanagementcursus ‘Fit for Life’. In dit programma krijgen werknemers methodieken aangereikt waarmee zij stress kunnen voorkomen. De drie cursussen die in 2007 zijn gehouden zijn intussen geëvalueerd. De resultaten zijn positief. Daarom zal ook dit aanbod in de toekomst worden uitgebreid. Ergonomie Naast diverse kleinere projecten op het gebied van kantoorergonomie zijn dit jaar in samenwerking met ergonomen van Fysergo adviezen gegeven bij de nieuwe inrichting van de controlekamer van de Viton®/APA fabriek. De ergonomische oplossingen in combinatie met de vernieuwde Verpleegkundige Rob van Loon adviseert medewerkers over een gezonde levensstijl
technologie hebben geleid tot een zeer veilige en gezonde werkomgeving.
DuPont jaarverslag 2007
De internationale DuPont-organisatie hecht buitengewoon veel belang aan veiligheid, gezondheid en welzijn van haar medewerkers - zowel op de fabriek als buiten werktijd. De afdeling Safety, Health and Environment (SHE) ondersteunt mens en organisatie op het gebied van veiligheid, procedures en regelgeving. Daarbij wordt gezorgd dat de richtlijnen voor iedereen toepasbaar zijn. In Dordrecht zijn in 2007 verschillende veiligheidsbevorderende activiteiten ontwikkeld. En kon worden vastgesteld dat het prima gaat.
Werken aan veiligheid
Adrie Vink maakt deel uit van het team professionele brandweerlieden van DuPont Dordrecht
European Safety Award
Off The Job Fietsdag
Zo ontvingen alle medewerkers op onze locatie op 31 januari 2007 de
Veiligheid houdt niet op bij de fabriekspoort. Ook de veiligheid van de
European Safety Award van DuPont. Deze prestigieuze prijs wordt
medewerkers en hun familieleden buiten werktijd vindt DuPont belangrijk.
uitgereikt wanneer een vestiging meer dan 249 dagen zonder letsel heeft
Daarom organiseerde DuPont in mei 2007 een gezellige Off The Job-
gewerkt. Alle medewerkers ontvingen een persoonlijk cadeautje dat verder
fietsdag voor alle medewerkers en hun gezinnen. Tijdens de puzzeltocht
bijdraagt aan de veiligheid: fietspedalen met lampjes die gaan branden
door de omgeving moesten verschillende vragen over veiligheid worden
wanneer je trapt. Daarmee is iedereen dus uitstekend zichtbaar in het
beantwoord. Het was een plezierige dag voor jong en oud.
donker. Basis Ergotraining voor engineers Contractors beloond
Veiligheid begint met een ergonomisch verantwoorde werkomgeving.
Ook van onze contractors verwachten wij dat zij veilig werken. Dat lukt
Vanuit die gedachte verzorgde DuPont een speciale training voor onze
uitstekend. In 2007 hadden onze contractors 500 dagen zonder letsel
engineers. Wanneer zij meer weten van ergonomie, kunnen zij die kennis
gewerkt. Ondanks deze positieve mijlpaal was er eind 2007 toch enige zorg
toepassen bij het ontwerpen van technische ruimtes. Zo kunnen nóg
vanwege een aantal incidenten die zich kort na elkaar voordeden.
veiliger werkomgevingen worden gecreëerd.
Iedereen moet dus alert blijven. Europese prijs Behavior Based Safety
Eind 2007 mocht DuPont Dordrecht de Sustainable Growth Excellence
Om het veiligheidsbewustzijn van onze medewerkers verder te vergroten,
Award van DuPont in ontvangst nemen. Reden was een veiligheids-
organiseerden wij in januari 2007 een speciaal evenement rond Behavior
campagne die in Dordrecht werd ontwikkeld en die inmiddels navolging
Based Safety (BBS). Gedurende twee dagen werkten 100 collega’s op een
heeft gekregen in vele andere Europese landen.
externe locatie in Vlissingen aan gedragsveranderingen die de veiligheid op het terrein verder kunnen verbeteren. De deelnemers vormden een dwarsdoorsnede van onze fabriekspopulatie. Het idee is dat zij het geleerde uitdragen bij hun collega’s. In 2008 zal BBS verder in de organisatie worden verankerd.
Tabel 2: veiligheidsresultaten DuPont Dordrecht 2001/2007
DuPont Dordrecht
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Ongevallen
MTC
1
2
1
1
0
0
0
RWC
0
0
1
0
0
0
0
LWC
0
0
1
1
0
0
0
Incidenten zonder letsel
204
147
94
61
56
69
70
Buiten het werk
5
5
4
3
6
3
5
Bij aannemers
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Ongevallen
MTC
2
3
4
0
1
0
4
RWC
0
0
0
0
1
0
1
LWC
0
1
0
0
0
0
0
Incidenten zonder letsel
29
16
16
8
7
10
26
13
14
Responsible Care®
DUURZAAM PRODUCEREN IS HET DOEL
Milieuzorg
Een belangrijke doelstelling van het milieubeleid van DuPont is afval en emissies steeds verder te reduceren. Ons concern heeft onder de titel ‘2015 Sustainability Goals’ wereldwijd doelstellingen geformuleerd voor duurzame ontwikkeling. Wij willen het meest dynamische, op wetenschap gebaseerde bedrijf zijn dat duurzame oplossingen creëert die het leven veiliger, gezonder en beter maken voor mensen overal op de wereld.
In 2007 heeft een hercertificeringsaudit plaatsgevonden. Ons certificaat is daarmee voor drie jaar verlengd. Jaarlijks worden verschillende audits uitgevoerd, waaronder een verificatie-audit van het milieujaarverslag. Onze Site Milieucoördinator stuurt de uitvoering van het milieuzorgsysteem
Doelstellingen
op beleidsniveau aan. Hij geeft samen met de milieucoördinatoren
Dit zijn onze belangrijkste milieudoelstellingen waarmee wij de invloed op
van de verschillende afdelingen concrete invulling aan het beleid. In het
het klimaat en de omgeving willen verminderen:
‘milieunetwerk’ van DuPont Dordrecht bespreken coördinatoren
• In 2015 moet onze uitstoot van broeikasgassen wereldwijd met 15% zijn
maandelijks de voortgang.
teruggebracht ten opzichte van het basisjaar 2004. Dit komt bovenop de 72% reductie die wij sinds 1990 al realiseerden;
Meten en registreren
• Ons waterverbruik moet in 2015 met 30% zijn gedaald in gebieden waar
DuPont heeft een meet- en registratiesysteem voor emissies van stoffen.
drinkwater schaars is. Bij onze overige vestigingen mag het waterverbruik
In protocollen is vastgelegd welke emissiebronnen naar lucht en water
in elk geval niet stijgen;
regelmatig worden gemeten. Deze gegevens worden opgenomen in het
• In 2005 moet 10% van onze totale energiebehoefte worden gevoed uit
meet- en registratiesysteem. Voor de registratie van luchtemissies wordt er
duurzame bronnen;
bij de berekening zoveel mogelijk gebruikgemaakt van een koppeling met
• Alle lichte vrachtauto’s en voertuigen van DuPont moeten in 2015 op
de procescomputers van de fabrieken. Daardoor is het mogelijk op elk
alternatieve brandstoffen rijden die het milieu niet of nauwelijks belasten;
moment de emissie te bepalen en bij eventuele afwijkingen direct te
• De milieuzorgsystemen op alle productielocaties van DuPont moeten
reageren. In 2007 is het meet- en registratiesysteem voor monitoring van
door onafhankelijke organisaties worden geverifieerd.
afvalwater meer in overstemming is gebracht met wensen van de overheid. Voor de luchtemissies bestaat per fabriek een gedetailleerd
Milieuzorgsysteem
meetprotocol, waarin beschreven is hoe de uiteindelijke emissies worden
Ons milieubeleid wordt in praktijk gebracht aan de hand van een
berekend. De registratie van afvalstromen vindt plaats met behulp van een
milieuzorgsysteem. Dit milieuzorgsysteem voldoet aan de eisen van
systeem waarbij bevestiging van ontvangst door de afvalverwerker een
ISO 14001 en is voor de hele site in Dordrecht als zodanig gecertificeerd.
belangrijk element vormt.
DuPont jaarverslag 2007
Onder product stewardship verstaat DuPont het nemen van de verantwoordelijkheid voor de totale levenscyclus: van grondstof tot en met de uiteindelijke afvoer als afval. Het streven is om de milieubelasting op elk moment van de levensduur van een product tot een minimum te beperken. In 2007 heeft het bedrijf in Dordrecht in dat kader verschillende projecten uitgevoerd.
Product Stewardship Logistieke verbeteringen
Naast deze indeling van incidenten kent DuPont wereldwijd sinds 2006 ook
In 2007 is een project gestart om de logistiek van goederen op de locatie
een andere indeling van milieuafwijkingen (environmental deviations).
als geïntegreerd vraagstuk aan te pakken. Doel is de logistieke stromen
Als een wettelijke verplichting niet wordt nagekomen spreekt men van een
zo efficiënt mogelijk te behandelen. De projecten Grondstoffenvervoer
afwijking. Daaronder vallen niet alleen overschrijdingen van vergunningen,
over water en Railvervoer voor containers die wij in ons Milieujaarverslag
maar ook fouten in verplichte rapportages en documenten (bijvoorbeeld bij
2006 hebben beschreven, maken onderdeel uit van dit project. In 2008 zal
afvaltransporten).
worden onderzocht in hoeverre het mogelijk is grondstoffen over water aan te voeren. DuPont voert daartoe overleg met de gemeente Dordrecht, de
Verslagjaar 2007
provincie Zuid-Holland en Rijkswaterstaat. Daarnaast is er een grote kans
Het afgelopen jaar hebben zich geen milieu-incidenten in de categorieën ‘A’
dat wij in 2008 een deel van de zoutzuurtransporten kunnen omzetten van
en ‘B’ voorgedaan. Het totale aantal ‘C’ incidenten is in 2007 gestabiliseerd
vrachtwagens naar spoorketelwagons.
ten opzichte van 2006. Dit geldt ook voor het aantal meldingen aan de provincie. Zowel in 2006 als in 2007 waren dat er 39. De milieuafwijkingen
Vervanging dispergeermiddel APFO
bestaan voornamelijk uit vergunningoverschrijdingen. Ze zijn in 2007 licht
In 2007 is gewerkt aan de doelstelling om in 2015 geen APFO meer te
gestegen van 20 naar 24. Onderstaande tabel geeft een overzicht weer van
gebruiken als dispergeermiddel bij de productie van polymeren. Om dit
het verloop van het aantal milieu-incidenten tussen 2002 en 2007. Voor de
te realiseren vinden er in de fabrieken al tests plaats met een alternatieve
laatste twee jaren zijn ook de environmental deviations weergegeven.
stof. De resultaten hiervan zijn hoopgevend. In 2008 zullen wij, in nauw overleg met onze afnemers, doorgaan met de tests. Het programma om
De meeste incidenten worden veroorzaakt door relatief kleine lekkages in
fluorpolymeer-dispersies vrij te maken van dispergeermiddel APFO is
de categorie ‘spill containment’: het opvangen van lekkages en vervolgens
nagenoeg geheel uitgevoerd.
verwerken binnen het terrein zonder schadelijke gevolgen voor het milieu.
Milieu-incidenten
Klachten
Belangrijk onderdeel van het veiligheidmanagementsysteem is lering trekken
In 2007 heeft DuPont Dordrecht geen externe klachten ontvangen.
uit incidenten. Daarom wordt elk incident gerapporteerd en onderzocht.
DuPont streeft op het punt klachten een nullijn na en kijkt daarom met
Vervolgens worden maatregelen genomen om de oorzaak weg te nemen
tevredenheid terug op dit resultaat.
en herhaling van soortgelijke incidenten te voorkomen. Het jaarlijkse rapport met een verslag van het onderzoek en de aanbevelingen wordt besproken met het management en daarna gecommuniceerd binnen de organisatie. Milieu-incidenten worden volgens de richtlijn verdeeld in drie soorten: A. groot milieu-incident met extern effect; B. klein milieu-incident met extern effect; C. klein milieu-incident zonder potentieel gevaar buiten de inrichting.
Tabel 3: aantal milieu-incidenten per categorie in de periode 2002 - 2007
Milieu-incidentcategorie
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Categorie A
0
0
0
0
0
0
Categorie B
0
1
0
0
0
0
Categorie C
161
123
104
101
83
82
Gemeld alarmcentrale/bevoegd gezag
66
47
47
34
39
39
Environmental deviations
--
--
--
--
20
25
15
16
Responsible Care®
Milieuprestatie 2007 Emissies naar lucht Het totaal aan luchtemissies van DuPont Dordrecht is in 2007 met
benutten van de warmtekrachtcentrales. In onderstaande tabel 4 zijn de
4% gedaald ten opzichte van 2006. Deze daling wordt vooral veroorzaakt
luchtemissies weergegeven in de periode 2003 - 2007.
door de verlaagde emissie van kooldioxide als gevolg het efficiënter Tabel 4: emissies naar lucht
Emissies in ton/jaar NOx
2003
2004
2005
2006
2007
Relevante milieuthema’s
152
159
159
162
165
248.123
241.739
220.841
226.430
217.340
47
43
37
40
37
Verspreiding
1
1
3
4
3
Verspreiding
269
214
224
222
191
Verspreiding/ Klimaatverandering
Organische stoffen niet-gehalogeneerd
51
66
42
30
30
Verspreiding
Methyleenchloride
15
7
8
9
10
Verspreiding
248.658
242.229
221.315
226.897
217.776
CO2 CO Anorganische stoffen Organische stoffen gehalogeneerd
Totaal
Verzuring Klimaatverandering
Andre van Roode voert onderhoud uit bij Freon®
Vluchtige organische stoffen (NMVOS) De vluchtige organische stoffen bij DuPont bestaan uit gehalogeneerde en niet-gehalogeneerde organische stoffen. De emissie van gehalogeneerde organische stoffen is in 2007 met 14% gedaald. In de Freon® fabriek is veel aandacht geweest voor lekverliezen van zowel methyleenchloride als ook de HCFK 22 diffuse emissie. De toename van de emissies bij de TFE- en HFP monomerenfabrieken zijn toe te schrijven aan enkele storingen aan de Thermal Converter en aan de toevoer van de monomer low boilers stroom naar de Thermal Converter. Hierdoor zijn de bijproducten (CFK’s, HCFK’s, NMVOS-rest) van het TFE-en HFP-monomeren proces geëmitteerd. De emissies van de afdeling Loading & Blending zijn gedaald ten opzichte van 2006 dankzij het systematisch gebruik van vloeistof-gaspompen om losslangen leeg te pompen voordat deze worden ontkoppeld. Ook werd steeds meer gebruikgemaakt van dedicated systemen zodat het systeem vol kan blijven staan met het product en omstelverliezen worden voorkomen. Verder zijn emissiearme monstername systemen in gebruik genomen. In het algemeen heeft de verhoogde dagelijkse aandacht van de Loading & Blending operator ook een belangrijke bijdrage geleverd. De bewaking en bepaling van de lekverliezen (diffuse emissie) gebeurt overigens op basis van massabalans. Hierbij wordt het verbruik uit een tank of container gemeten (weging, niveaumeting, flowmeter) en vergeleken met de ontvangst in de productcontainer, tank of cilinder. Ten slotte is in 2007 bij de FEP fabriek een waterstoffluoride-gaswasser geplaatst om de HF-emissies van waterstoffluoride te reduceren.
DuPont jaarverslag 2007
Waterzuivering
afvalwaterzuiveringsinstallatie. De lozing van dispergeermiddel APFO is
DuPont bezit een anaërobe- en een aërobe waterzuivering (het zoete
als gevolg van diverse maatregelen meer dan gehalveerd: van 2.423 kg
systeem). Deze laatste loost via het gemeenteriool op de
in 2006 tot slechts naar 975 kg in 2007.
afvalwateringsinstallatie (AWZI) Dordrecht. Invista bezit een aërobe waterzuivering (het zoute systeem). Via dit systeem wordt vooral het zoute
Maatregelen 2007
Terathane®-procesafvalwater van Invista en een deel van het proces-
In 2007 zijn maatregelen getroffen die een positief milieueffect hebben op
afvalwater van DuPont gezuiverd via de vijvers van Fluoroproducts van
de emissies naar het water:
DuPont. De waterzuivering van Invista heeft in 2007 15.250 m3 water vanuit de vijvers van DuPont behandeld. De directe lozing vanuit het
1. Procesemissies
systeem vindt plaats op de rivier de Beneden Merwede.
• Bij Freon® is in 2007 onderzocht of de kwaliteit van het zoutzuur dat hier wordt gevormd, kan worden verbeterd door bij de bereiding gebruik
Zuur- en procesriool Fluoroproducts
te maken van demiwater in plaats van leidingwater. Hierdoor kan het
Een gedeelte van het afvalwater van DuPont wordt via het procesriool en
bij-product zoutzuur beter worden verkocht en kan de lozing van HCI
het zuurriool van Fluoroproducts direct op het oppervlaktewater geloosd
worden teruggebracht.
(directe lozing). Via kwartaalrapportages wordt Rijkswaterstaat hiervan op
• Het dispergeermiddel bevattende afvalwater van de FEP-fabriek en
de hoogte gehouden.
de PTFE-installaties is in 2007 aangesloten op de vaste stof/actieve koolzuiveringsinstallatie. De capaciteit van deze installatie is vergroot.
GWZI
Het effluent van deze voorzuivering wordt niet meer direct op het
Het effluent van de Grondwaterzuiveringsinstallatie (GWZI) is aangesloten
oppervlaktewater geloosd. Het zal vanwege de aanwezige stikstof
op de koeltorens van Fluoroproducts. Een deel van het GWZI-water
worden nabehandeld op de biologische waterzuivering.
wordt op deze manier nuttig toegepast. In 2007 is op deze manier circa 160.000 m3 drinkwater bespaard.
2. Operationeel beheer Waterzuivering • In 2007 zijn pH-meters en DO-meters dubbel uitgevoerd om een
Procesemissies
goed proces te waarborgen. In 2008 worden deze aanpassingen
Bij procesemissies naar het water gaat het om indirecte emissies die
geëffectueerd.
geloosd worden op de AWZI Dordrecht en directe emissies die geloosd
• In 2008 zal het besturingssysteem van de anaërobe installatie worden
worden op de Beneden Merwede (zuurriool, procesriool en de GWZI
voorbereid voor een overzetting van het Honeywell-systeem naar het
gezamenlijk). In 2007 is de hoeveelheid chemisch zuurstof verbruik (CZV)
Bailey-systeem. Hierdoor kan het proces voortaan vanuit de Delrin®
in het afvalwater dat wordt geloosd op de AWZI Dordrecht gestegen ten
controlekamer worden bestuurd. Ook zullen er nieuwe filters worden
opzichte van het voorgaande jaar. Naast de reguliere lozingen van het
geplaatst bij vijver één en twee. Anders dan de huidige filters, die zich
effluent van de aërobe waterzuivering hebben er ook lozingen zonder
in de vijvers bevinden, zullen de nieuwe filters buiten de vijvers worden
deze zuivering plaatsgevonden. Dit is altijd gebeurd in nauw overleg met
geplaatst. Dit maakt het onderhoud veel eenvoudiger.
het waterschap. Dit soort lozingen zal in de toekomst mogelijk toenemen als gevolg van de geplande uitfasering van onze eigen aërobe
Emissies naar water In onderstaande figuur worden de afvalwaterstromen van DuPont en Invista schematisch weergegeven.
Figuur 4: afvalwaterstromen gehele inrichting
DuPont
DuPont
fabrieken
zuivering anaëroob
DuPont
afvalwaterzuivering aëroob (zoet)
DuPont vijvers
(WSHD)
DuPont
grondwaterzuivering
DuPont koeltoren FLPR
15.250 m3 Invista
Beneden Merwede (RWS)
Zuurriool Procesriool
fabrieken
AWZI Dordrecht
Invista
afvalwaterzuivering aëroob (zout)
Beneden Merwede (RWS)
17
18
Responsible Care®
Afval DuPont streeft ernaar afval zoveel mogelijk aan de bron te voorkomen. Als dit niet mogelijk blijkt, kijken we of stoffen opnieuw gebruikt kunnen worden in het productieproces. In sommige gevallen kunnen afvalstoffen echter alleen worden verbrand (met terugwinning van energie) of worden gestort. Het storten van afval wordt door DuPont gezien als een belasting voor het milieu die zoveel mogelijk moet worden voorkomen. De totale hoeveelheid afval is in 2007 met circa 10% verminderd ten opzichte van 2006. Ten opzichte van 2005 is zelfs een daling van ongeveer 54% gerealiseerd. We kunnen stellen dat DuPont erin slaagt de hoeveelheid bedrijfsafval continu te verminderen.
Energie en Klimaat
Geluid
Uitstoot van broeikasgassen
DuPont streeft continu naar verbetering, ook op het gebied van geluid.
Het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen is door de huidige
Op het gebied van geluid voldoet DuPont op alle referentiepunten uit de
inzichten op het gebied van klimaatverandering zeer actueel. DuPont
Wm-vergunning aan de geluidvoorschriften. Daarnaast zijn wij met de
besteedt hier al lange tijd veel aandacht aan. Als we de verschillende
verschillende overheden in gesprek om verdere verbeteringen op het
broeikasgassen die onze fabrieken uitstoten omrekenen naar CO2
gebied van geluid door te voeren.
equivalenten, geeft dit over vijf jaar het beeld dat te zien is in de grafiek. Figuur 5: CO2 - equivalenten (kton)
1200 1000 800 600 400 200 0 2003
2004
2005
2006
2007
De dalende trend die DuPont sinds eind jaren negentig heeft weten te realiseren is in 2007 verder doorgezet. Het aantal CO2 equivalenten is bij een gelijkblijvende productie nog verder teruggedrongen. Kanttekening hierbij is dat de daling vooral is toe te schrijven aan de gewijzigde manier van meten en registreren bij Fluoroproducts en Monomeren. Maatregelen in 2007 In de Formaldehydefabriek is een stoomoptimalisatieprogramma uitgevoerd, waardoor de condensatiewarmte van de methanolverdamping in de voorverdamper maximaal wordt gebruikt De energie-efficiency van de formaldehydefabriek is hierdoor verbeterd. Het project resulteert ook een vermindering van het benodigde koelwater (25.000 m3) en indirect in een vermindering van de stoomproductie in de warmtekrachtcentrale en de daaraan gerelateerde verbrandingsemissies.
DuPont jaarverslag 2007
Bodem Grondwaterbescherming In 2007 is er voor ons hele bedrijfsterrein een grondwaterbeschermingsplan opgesteld volgens de richtijnen van de internationale DuPontorganisatie. Bij Fluoropolymers is één locatie geïdentificeerd die verbeterd dient te worden. Grondwaterbeheersysteem DuPont Dordrecht beheerst de bestaande bodemverontreiniging op het terrein door grondwater op te pompen en te behandelen in een zuiveringsinstallatie. Door water op te pompen en weer terug te brengen in de bodem kunnen we de grondwaterstroming beïnvloeden. Dit doen we om verspreiding van vervuiling te voorkomen. Ons grondwaterbeheersysteem is er op gericht te voorkomen dat de stroming onder ons bedrijventerrein zich naar buiten begeeft. Uit het eerste watervoerend pakket en de ophooglaag wordt water opgepompt dat in de grondwaterzuiveringsinstallatie (GWZI) wordt behandeld en vervolgens geloosd op
Duurzaam bedrijfsterrein
het oppervlaktewater. In 2007 hebben wij ca 270.000 m3 opgepompt. Circa 160.000 m3 van het gezuiverde grondwater wordt ingezet als
In 2007 hebben Desco (een joint venture van DuPont en Essent op het
koelwater. Hiermee besparen we op het gebruik van drinkwater.
gebied van energie) en HVC afvalcentrale onderzoek gedaan naar de mogelijkheden stoom aan te kopen van de afvalcentrale naast het
Externe Veiligheid
terrein van DuPont in Dordrecht. Wanneer stoomleverantie van HVC aan DuPont doorgaat, zullen onze CO2-en NOx-emissies afnemen. Deze oplossing past in ons streven efficiënter gebruik te maken van
Veiligheid staat bij DuPont hoog in het vaandel. Zowel op het gebied van
voorzieningen op bedrijfsterreinen en deze waar mogelijk te delen.
de procesveiligheid als op het gebied van veilig werken zijn er
In samenwerking met General Electric is een waterbesparingsproject
zorgsystemen aanwezig om incidenten en ongelukken te voorkomen.
gestart. In 2008 worden alle waterstromen van de locatie in kaart
Op basis van de op de locatie aanwezige gevaarlijke stoffen is de
gebracht. Hierna zullen kansgebieden voor waterreductie worden
inrichting aangewezen voor het Besluit Risico’s Zware Ongevallen
aangewezen. Waar zich kansen voordoen, zullen projectvoorstellen
(BRZO). Het beheersen van de risico’s wordt als stand der techniek
worden gedaan.
beschouwd. De maatgevende contour voor het plaatsgebonden risico (10-6) ligt over de Merwehal aan de Baanhoekweg. Volgens het Besluit
Grond- en hulpstoffen
Externe Veiligheid Inrichtingen (BEVI) wordt deze hal als een ‘kwetsbaar
Bij Freon®/Monomers is de kwaliteitscontrole van de aangeleverde
object’ beschouwd. Dergelijke objecten mogen niet binnen de
grond- en hulpstoffen verbeterd. Dit resulteert in een betere conversie
maatgevende contour liggen. De gezamelijke overheden buigen zich over
van de reactie. Gevolg daarvan is dat er ook minder katalysator wordt
mogelijke oplossingen voor deze problematiek.
verbruikt en er dus minder katalysatorwissels hoeven plaats te vinden.
19
20
Responsible Care®
Milieuvergunningen en convenanten Conform de afspraken met het bevoegde gezag is in 2003 een vooroverleg gestart met het oog op het vernieuwen van onze Wm- en Wvo-vergunningaanvragen. Doel daarbij is het verankeren van de Europese IPPC-wetgeving en het splitsen van de vergunningen voor DuPont en Invista.
VERGUNNINGSREVISIE WET MILIEUBEHEER EN WET VERONTREINIGING OPPERVLAKTEWATEREN MER-beoordeling De vergunningsprocedure is een gecoördineerde procedure met drie
Tankopslag bij Loading & Blending
instanties van bevoegd gezag: de provincie Zuid-Holland, Rijkswaterstaat directie Zuid-Holland en het Waterschap Hollandse Delta. De voorbereiding voor de aanvraag werd, buiten de invloed van DuPont
CO2- en NOx-emissiehandel
en Invista, enkele jaren vertraagd door noodzakelijke wijzigingen van
DuPont heeft een vergunning in het kader van de CO2- en NOx-
bestemmingsplannen. In juli 2007 zijn de vergunningaanvragen bij de
emissiehandel. Sinds 2005 registreert en rapporteert DuPont de
overheden ingediend. De provincie heeft vervolgens aangegeven dat
emissies van CO2 en NOx volgens de regels voor de emissiehandel.
een MER-beoordelingprocedure moet worden gevolgd vanwege de
In 2007 zijn nieuwe monitoringsplannen opgesteld voor de tweede ronde
productie-capaciteitsuitbreidingen. Een MER-beoordelingsbesluit dient
van de emissiehandel voor de periode 2008-2013. Deze monitorings-
onderdeel uit te maken van de vergunningaanvraag. Om die reden is de
plannen zijn goedgekeurd door de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa)
vergunning-aanvraag door de provincie buiten behandeling gesteld.
zodat de handel in emissierechten is toegestaan.
In het eerste kwartaal van 2008 zal een aanmeldingsnotitie voor een dergelijke MER-beoordeling worden ingediend.
Milieuconvenanten DuPont Dordrecht neemt al een aantal jaren deel aan verschillende
Wm-vergunning
milieuconvenanten, zoals het doelgroepenbeleid en het convenant
Voor de Wm-vergunning heeft de provincie een ambtshalve wijziging in
Benchmarking Energie-Efficiency.
voorbereiding. In de ontwerpbeschikking worden maatregelen aangekondigd in het kader van de IPPC. DuPont heeft tegen deze
Handhaving en Inspecties
ontwerpbeschikking zienswijze ingebracht ten aanzien van termijnen en
DuPont is in 2007 gecontroleerd door:
gestelde eisen, omdat het bedrijf deze niet haalbaar acht. In 2007 is een
• de provincie Zuid-Holland
melding ingediend voor de uitbreiding van de capaciteit bij Loading &
• Rijkswaterstaat
Blending van Fluoroproducts.
• de Nederlandse Emissieautoriteit • het ministerie van VROM
Vergunningseisen
• het Verificatiebureau Benchmark Energie
DuPont geeft hoge prioriteit aan het functioneren binnen de gestelde
• de Arbeidsinspectie
vergunningslimieten. Alle eventuele afwijkingen worden binnen de
• de brandweer van de gemeente Dordrecht.
organisatie geregistreerd. Vervolgens vindt een oorzaakanalyse plaats om herhaling in de toekomst te voorkomen. In 2007 hebben
Een groot deel van de inspecties had betrekking op onze meet- en
verscheidene overschrijdingen plaatsgevonden. Hierover is
registratiesystemen. Deze zijn, behoudens een paar kleine opmerkingen,
gecommuniceerd met de betreffende instanties van bevoegd gezag.
in orde bevonden en hebben daarom instemming van de overheid.
Gezien de geringe mate van de overschrijdingen heeft dit niet
Bij de jaarlijkse BRZO-inspectie (inspectie vanwege Besluit Risico’s
geleid tot handhavingsacties.
Zware Ongevallen) is één afwijking geconstateerd.
DuPont jaarverslag 2007
Capital Care DUPONT BLIJFT INVESTEREN In 2007 heeft DuPont Dordrecht maar liefst E 25 miljoen geïnvesteerd in onderhoud en vervanging en in verbeteringen op het gebied van milieu en de productie-installaties. Een relatief groot deel van dit bedrag is besteed aan verdere zuivering van de afvalwaterstromen en geluidsreductie. Ook was er een kostbare en omvangrijke onderhoudsstop bij Fluoroproducts. Verder zijn voorbereidingen getroffen voor een drietal grote projecten die in 2008 en 2009 hun beslag moeten krijgen.
Delrin® Bij Delrin® Chemical is gestart met een zogenaamd ‘debottlenecking project’ dat er voor moet zorgen dat deze business unit kan blijven voldoen aan de verwachte jaarlijkse stijging van de vraag. De totale projectinvestering bedraagt E 5,5 miljoen. Met dit project wordt een beperking (de ‘bottleneck’) in de productiecapaciteit weggehaald zodat de capaciteit met 8% kan toenemen. Het project wordt in 2008 afgerond. Viton® Voor Viton® APA is een project gestart om de capaciteit uit te breiden. Hoewel de nieuwe fabriek sinds 2002 draait, moet nu al weer worden geïnvesteerd om te kunnen voldoen aan de sterk stijgende marktvraag. De totale investering bedraagt E 7 miljoen. Het project zal in twee fases worden uitgevoerd. Niet alleen de capaciteit van de fabriek wordt vergroot, ook de chemical yield van het proces zal worden verbeterd. Dit zal ook een gunstig effect hebben op de milieuprestaties. Packaging & Industrial Polymers Deze unit heeft nu één productielijn, waar Surlyn® wordt gemaakt. In 2009 komt er een tweede productielijn bij. De Modified Polymer extruder die hiervoor nodig is, komt naast die van de Surlyn® productielijn te staan. Packaging & Industrial Polymers zal dan naast Surlyn® twee nieuwe producten kunnen maken: de hechtharsen Bynel® en Fusabond®. Met dit nieuwbouwproject is een investering gemoeid van circa E 14 miljoen.
21
22
Responsible Care®
Maintenance
Daisy Voll en Corina Sebes in de safety shop van DuPont Dordrecht
EEN NIEUWE PARTNER
De tweejaarlijkse TAR (Turn Around) onderhoudsstop in Fluoroproducts was een groot succes. Al het onderhouds- en projectwerk is binnen de gestelde tijd uitgevoerd en de fabrieken waren op het juiste tijd weer volledig in productie. Het succes is mede te danken aan de goede
Op het gebied van central maintenance zijn we in 2007 van contractorpartner gewisseld. Het CCMS contract voor Construction, Maintenance en Services is voor drie jaar gegund aan de Stork/Croon combinatie. Onze Inspectie- en Keuringsdienst is onder ISO 9001 gecertificeerd en mag zelf circa 90% van alle wettelijk verplichte keuringen doen. Hiervoor is een IVG (Inspectiedienst van Gebruiker) ontstaan die onder de hoede van Lloyds Register BV functioneert. Ook is in 2007 het trillingsmonitoring programma op de site uitgebreid voor alle SBU’s. Met het programma hebben we enkele grote onverwachte storingen kunnen voorkomen.
samenwerking tussen de supportteams en de productieplants op de site. Veiligheid Ook in de safety shop, de onderhoudswerkplaats voor onder andere kleppen en afsluiters, voor veiligheidskleding en accessoires, is in 2007 hard gewerkt. De medewerkers in deze werkplaats leveren een belangrijke bijdrage aan de persoonlijke en procesveiligheid op ons terrein, met als motto: “het doel is nul”. Plannen voor 2008 De Central Shop, die ongeveer drie jaar geleden onder het management van GTI is gebracht, wordt in de loop van 2008 ondergebracht bij de bestaande maintenanceshops van Delrin® en Fluoroproducts. Als onderdeel van een verbetertraject dat over de hele site wordt uitgevoerd, is het plan om de valveshop onder de hoede van Fluoroproducts te brengen en het andere deel van de Central Shop onder beheer van Delrin® te brengen. Deze wijzigingen zijn in lijn met de voorgestelde verbeteringen in het kader van de introductie van het DuPont Productie Systeem in Dordrecht. In het kader van onderhoud staat voor het najaar van 2008 de shutdown (onderhoudsstop) van Delrin® Chemical op het programma. Dit wordt de eerste tweejaarlijkse shutdown voor Delrin®. De voorbereidingen zijn vrijwel gereed en er is gestuurd op zoveel mogelijk samenwerking tussen de beide productieplants (Chemical en Finishing), de ondersteunende afdelingen en de CCMS contractor.
Du Pont de Nemours (Nederland) B.V. Baanhoekweg 22 Postbus 145 NL - 3300 AC Dordrecht T +31 (0)78 630 10 11
Het FSC logo staat voor bossen die onafhankelijk zijn gecertificeerd volgens de richtlijnen van FSC.
