REISREADER studiereis USA

REISREADER studiereis USA

Reisreader van SUPport, studievereniging voor BTO en UT

Los Angeles - Las Vegas - San Francisco

29 april - 14 mei 2000 1

COLOFON Deze reisreader is een uitgave van SUPport, de studievereniging van de capaciteits-groepen Bouwtechnisch Ontwerpen (BT) en Uitvoeringstechniek (UT). SUPport is een ondervereniging van de studievereniging Cheops, de overkoepelende vereniging van de faculteit Bouwkunde aan de Technische Universiteit Eindhoven REDACTIE Thomas den Boer Bjorn Hendriks Bart Kivits Sjoerd Verhagen Sjef Vosters Paul Zimmermann EINDREDACTIE & VORMGEVING Sjoerd Verhagen Sjef Vosters SPONSOREN AB Zuid Allplan Nederland BV Arcadis bouw/infra Beamix Nederland BV C.O.B. Brink Groep Eindhoven BV DURA Vermeer Groep NV Hurks Bouw en Vastgoed Janssen de Jong Groep Mebin BV Moeskops Spanbeton BV Van Zwol BV Witteveen & Bos XX Architecten REDACTIEADRES Studievereniging SUPport Postbus 513, postvak 3 5600 MB Eindhoven Telefoon: 040-2472958 Fax: 040-2475887 e-mail: [email protected] Internet: www.tue.nl/bwk/cheops/support Niets van deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder toestemming van het bestuur van studievereniging SUPport.

2

INHOUDSOPGAVE 1 V O O R W O O R D ................................ 5 2 P R O G R A M M A ................................ 6 2.1 Dagprogramma ................................ 6 2.2 Route ................................................ 8 3 U S A A L G E M E E N ........................ 10 3.1 Geschiedenis ................................. 10 3.2 Politiek ............................................ 15 3.3 Cultuur ............................................ 16 3.4 Geografsche gegevens .................. 17 3.5 Natuurparken ................................. 17 3.6 Staten ............................................. 20 4 L O S A N G E L E S ........................... 22 4.1 Algemeen ....................................... 22 4.2 Universal Studios (C) ..................... 28 4.3 Leighton and Associates (B) .......... 28 4.4 Architectural Tour (C) ..................... 32 4.5 Hathaway Dinwiddie (B) ................. 32 4.6 School of Architecture (B) .............. 34 4.7 Griffith park / Observatory (C) ....... 37 4.8 OC America (B) .............................. 37 4.9 Hollywood / Beverly Hills (C) ......... 41 5 L A S V E G A S .................................. 42 5.1 Algemeen ....................................... 42 5.2 Aladdin Hotel / Casino (B) ............. 48 5.3 Hoover Dam (B/C) ......................... 50 6 S A N F R A N C I S C O ..................... 54 6.1 Algemeen ....................................... 54 6.2 Golden Gate Bridge and Park (C) . 56 6.3 Benicia Martinez bridge (B) ........... 57 6.4 Ben C. Gerwick (B) ........................ 59 6.5 Financial District (C) ...................... 62 6.6 PEER / Ruttherford & Ch. (B) ........ 62 6.7 B.A.R.T. (B) .................................... 65 6.8 Turner (B) ....................................... 69 6.9 Alcatraz and Pier 41 (C) ................ 72 6.10 Palace of fine arts (C) .................... 74 7 D I V E R S E N ..................................... 75 7.1 Deelnemers .................................... 75 7.2 Adressen en telefoonnummers ..... 75 7.3 Afspraken ....................................... 76 7.4 Omrekentabellen ............................ 76

B= Bouwkundig project C= Culturele activiteit

3

De economische markten zijn in beweging. Dat geldt ook voor de inrichting. Dat geldt ook voor de inrichting van ons land. Toenemende mobiliteit en nieuwe eisen aan de leefomgeving maken nieuwe oplossingen noodzakelijk. ARCADIS speelt al meer dan 100 jaar een belangrijke rol bij de ruimtelijke inrichting van Nederland en vele andere landen. Met projecten in meer dan 100 landen en ca. 8000 medewerkers behoort ARCADIS tot de grootste adviserende en uitvoerende ingenieursbureaus ter wereld. Onze multi-disciplinaire aanpak op het gebied van bouw, infrastructuur, ruimtelijke ordening en milieu vertaalt zich in innovatieve oplossingen waarbij economie en leefbaarheid duurzaam samen gaan. Daarmee willen wij ook in de toekomst een bijdrage blijven leveren aan de inrichting van de leefomgeving in Nederland en ver daarbuiten. Bel voor meer informatie 0800 0349 of bezoek ons op www.arcadis.nl

PART OF A BIGGER PICTURE

De andere aanpak van advisering De brink groep is een vooraanstaand adviesbureau op het gebied van huisvesting, bebouwde omgeving en automatisering. Al 25 jaar weten bedrijven, overheden en instellingen ons te vinden ter ondersteuning en begeleiding van huisvestingsvraagstukken en de realisatie van oplossingen. Wij zijn actief op het gebied van projectmanagement, kostenmanagement, facility management en bouwautomatisering. Wilt u advies of meer informatie, neem dan contact op met een van onze adviseurs in Leidschedam, Eindhoven of Tiel. Zij staan u graag te woord.

Leidschendam Tiel Eindhoven Automatisering Internet

4

1

VOORWOORD

Na het enorme succes van vorig jaar, is het ook dit jaar weer gelukt om een buitenlandse studiereis te organiseren. Gedurende het zoeken naar een bestemming zijn er een verschillende landen naar voren gekomen zoals: Australië, Brazilië enz. Uiteindelijk zijn we terecht gekomen op de bestemming USA. Waarom de USA? Het is het land van de onbegrende mogelijkheden. De USA is één van de snelst ontwikkelende landen in de wereld. Het land loopt voorop als het gaat om; de wereldeconomie, technologische ontwikkelingen, wereldpolitiek enz. Redenen te meer om eens te gaan kijken hoe het gesteld is met de bouwkunde in Amerika. De keuze voor het te bezoeken gebied lag al vrij snel vast. Het moest de westkust worden. Oorspronkelijk stond namelijk Salt Lake City op het programma waar we een kijkje wilde gaan nemen bij de voorbereidingen van de Olypische Spelen in 2002. Aangezien er moeilijk contacten konden worden gelegd en dat de afstand tot andere te steden die we wilde gaan bezoeken erg groot was, hebben we ervoor gekozen om Salt Lake te laten vallen. De steden die overbleven zijn Los Angeles, Las Vegas en San Francisco. Het westkust van de USA wordt vooral gekenmerkt als risicovol aardbevingsgebied. Een aantal van de bouwkundige projecten die we zullen gaan bezoeken zullen dan ook in het teken staan van het, voor ons vrij onbekende, aardbevingsbestendig bouwen. Ook bevinden zich in dit deel van de USA vele natuurparken waar wij niet ongemerkt aan voorbij zullen gaan. Na vele mailtjes, brieven en telefoontjes is er een goed gevuld programma tot stand gekomen. Door de inspanningen van de PR-commissie zijn er veel sponsoren binnengehaald die deze reis mede mogelijk maken. Ook de reiscommissie zelf is met veel plezier bezig geweest om deze reis mogelijk te maken. Wij hopen dan ook dat jullie een goed beeld zullen krijgen over de bouwkunde en cutuur van de westkust van de USA door deze studiereis. Deze reader bevat achtergrondinformatie over de USA in het algemeen, te bezoeken projecten en cuturele activiteiten. Ook zijn gegevens voor de thuisblijvers en enkele afspraken opgenomen. Wij wensen ieder een onvergetelijke, plezierige studiereis.

De reiscommissie 1999-2000, Thomas den Boer Bjorn Hendriks Bart Kivits Paul Zimmermann Sjoerd Verhagen Sjef Vosters

070 - 301 5 301 0344 - 61 91 99 040 - 267 67 67 070 - 301 5 301 www.brink.nl

5

2

PROGRAMMA

2.1 DAGPROGRAMMA Zaterdag 29 april 2000 Op zaterdag ochtend om 11.15 CET (Central European Time) uur vertrekt ons vliegtuig van American Airlines vanaf de luchthaven in Brussel. De vlucht gaat via Newark NJ, waar we om 1.30 uur PM EST (Eastern Standard Time) zullen aankomen en om 4.15 uur PM EST weer doorvliegen naar Los Angeles. In Los Angeles zullen we omstreeks 7.21 PM PST (Pacific Standard Time) arriveren. Het Hotel waar we in Los Angeles zullen verblijven is dirct naast het vliegveld gelegen en heet Furama. De eerste avond is iedereen vrij. Als zich geen vertragingen voordoen kan iedereen ‘s avonds op eigen gelegenheid een eerste indruk opdoen van Los Angeles, of vroeg gaan slapen. Zondag 30 april 2000 Deze dag en de rest van de study-tour zullen we gebruik maken van 5 gehuurde busjes. Aangezien er deze dag geen bedrijven kunnen worden bezocht is deze gehele dag gereserveerd voor de Universal Studios. Naast de normale toeristische route zullen wij ook een bouwkundige rondleiding krijgen over de Universal Studio’s. Maandag 1 mei 2000 Op deze maandag staat het eerste bouwkundige project op het programma. In de ochtend zal het bedrijf Leighton and Associates ons een algemene introductie geven over aardbevingsbestendig bouwen. Deze introductie wordt gehouden in de City Hall waar we ook een rondleiding zullen krijgen op het gebied van aardbevingsbestendig bouwen. ‘s Middags zullen we een tour met de busjes door de stad maken waarbij de architectuur centraal staat. Deze tour zal eindigen op Santa Monica Place, het beroemde strand van Baywatch. ‘s Avonds is er de mogelijkheid om op eigen kosten een typische Amerikaanse sportwedstrijd bij te wonen. Dinsdag 2 mei 2000 In de vroege morgen gaan we een bouwplaats van het bouwbedrijf Hathaway Dinwiddie Constr. Co bezoeken. Het is het LA County

6

Courthouse in Chatsworth. In de middag staat de School of Architecture op het programma die verbonden is aan de University of Southern California waar we een rondleiding zullen krijgen. ’s Avonds zullen we een bezoek brengen aan het Griffith Park in Los Angeles. Hierin kan ook een bezoek worden gebracht aan het Observatory. Woensdag 3 mei 2000. Op woensdag ochtend zal het er een bezoek worden gebracht aan de Campus Housing Phase II van de UCLA . Het is een bouwplaats van het bouwbedrijf OC America. Het project bestaat voornamelijk uit houtskeletbouw. De campus is gelegen op het universiteitsterrein en zal onderdak gaan bieden aan ca 100 studenten. In de middag staat een bezoek aan en rondrit door Hollywood en Beverly Hills op het programma. De avond is niet ingepland en is dus naar eigen keus in te delen. Donderdag 4 mei 2000 Er moet op deze dag niet vroeg worden opgestaan. Deze dag wordt er gereisd naar Las Vegas. Het is, als alles goed gaat, een trip van ongeveer 4 uurtjes rijden. Om even bij te komen van de reis en om je voor te bereiden op het verblijf in Las Vegas is er voor de rest middag en avond niets ingepland. De naam van het hotel waar we in Las Vegas zullen overnachten is Days Inn Down Hall. Er is dus de eerste avond al tijd om je geld te verliezen of om miljonair te worden in het gokleven van Vegas. Vrijdag 5 mei 2000 We zullen deze ochtend een bezoek brengen aan het bedrijf Clark & Sullivan. Dit bedrijf geeft ons een presentatie over het beveiligen van de bouwplaats. Ook zal de bouwplaats van het Aladdin Casino, Hotel worden bezocht. ‘s Avonds zullen we de Mystère show in Treasure Island bijwonen. Zaterdag 6 mei 2000 De luxe stoelen van het theater maken vandaag plaats voor de stoelen van de busjes. Vandaag wordt namelijk een bezoek gebracht aan de Hooverdam, welke op ongeveer 150 km buiten Las Vegas gelegen is. De

Hooverdam is een enorme stuwdam die energie opwekt voor twee districten. De avond is vrijgehouden om nog even te kunnen genieten van het nachtleven van Las Vegas. Zondag 7 mei 2000 Vandaag vroeg de busjes in, er staat namelijk lange reis op het programma. Vandaag wordt het grootste deel van de reis naar San Francisco afgelegd. Gedurende de rit zullen we door Death Valley rijden. Death valley is bekend haar enorme vlaktes. Tegen de avond zullen we aankomen in Visalia waar we de nacht doorbrengen in het Radisson hotel. Maandag 8 mei 2000 De ochtend van deze dag staat in het teken van het tweede deel van de reis per bus naar San Francisco. In dit deel van de reis zullen we door het Sequoia National Park rijden dat bekend is van haar enorme hoge bomen. Aangezien het grootste gedeelte van de reis op zondag is afgelegd zullen we rond het middaguur aankomen in San Francisco waar we als eerste ons Best Western Canterburry Hotel zullen opzoeken. Na het uitpakken van de koffers gaan we naar de bekendste brug van San Francisco; de Golden Gate Bridge. Ook zal een bezoek worden gebracht aan het bijbehorende Golden Gate Park Dinsdag 9 mei 2000 Op deze dinsdag staat een bezoek aan de bouwplaats van de Benicia Martinez Bridge op het programma. De reeds bestaande brug wordt door de HBG Constructors Inc. aardbevingsbestendig gemaakt. De middag is ingeroosterd voor Ben C. Gerwick. Het bedrijf zal ons een presentatie geven over hun specialiteit. Het betreft hier onderwaterfunderingen en major marine structures. Aansluitend zullen we een bezoek brengen aan het Financial District. Een bekend gebouw wat hier deel van uitmaakt is de Transamarica Pyramid. (zie voorzijde reader) Woensdag 10 mei 2000 Het Pacific Earthquake Engineering Research Centre (PEER) staat in de ochtend op de planning. Het PEER is een instituut dat zich vooral bezig houdt met onderzoeken naar aardbevingsbestendig bouwen. Gedurende dit bezoek zullen we ook een presentatie krijgen

van het ingenieurbureau Rutherford & Chekene dat nauw verbonden is aan het PEER. Deze middag staat een ondergronds bouwen project op het programma genaamd BART. BART staat voor Bay Area Rapit Transit. BART is een metrostelsel gedeeltelijk boven- en ondergronds. Het project wordt gerealiseerd in samenwerking met AUCA. (American Underground Construction Association). In de avond staat de Coit Tower op het programma, maar is niet verplicht. Donderdag 11 mei 2000 ‘s Ochtens zullen we een bezoek brengen aan een bouwplaats van Amerika’s grootste bouwbedrijf Turner Construction Co. De desbetreffende bouwplaats wat bezocht zal worden is de Hearst Memorial Mining Building site in Berkeley. Voor de afwisseling is de middag niet ingeroosterd om even bij te komen en op eigen houtje de stad te gaan bekijken. Ook de avond is niet ingepland. Vrijdag 12 mei Deze laatste dag zal in het teken staan van culturele activiteiten. In de ochtend wordt een bezoek gebracht aan het gevangeniseiland Alcatraz en de Pier 41 (Fisherman’s Warf). In de middag staat als laatste The Palace of Fine Arts op het programma. Aan het einde van deze dag kan nog even rustig afscheid worden genomen van de stad en de hopelijk enerverende studiereis. Zaterdag 13 mei 2000 Deze ochtend zal voor velen de moeilijkste zijn, het is namelijk de laaste. Aangezien het vliegtuig vroeg vertrekt zal er vroeg moeten worden opgestaan. Het vliegtuig vertrekt namelijk al om 9.00uur AM PST. De vlucht zal ook op de terugreis via Newark NJ gaan waar we om 5.30 uur zullen aankomen en om 6.30 uur PM EST weer zullen vertrekken. Zondag 14 mei 2000 Aangezien er zich tussen San Francisco en Brussel een tijdsverschil van 9 uur bevindt komen we pas aan op zondag om 7.50 uur CET aan op Brussel Airport. Iedereen gaat op eigen gelegenheid vanaf hier weer terug naar huis of kamer.

7

2.2 ROUTE

Janssen de Jong Groep is actief in de bouwnijverheid en aanverwante industrieën. De zelfstandig opererende werkmaatschappijen realiseren gezamenlijk een jaaromzet van circa f 534 miljoen. De activiteiten omvatten wegenbouw, productie, bouw en projectontwikkeling in Nederland, Duitsland en op de Nederlandse Antillen.

Bijna afgestudeerd ? Laat het ons even weten, we zijn altijd actief op zoek naar nieuwe collega´s die in Nederland of bij een van onze werkmaatschappijen in de Caribbean willen werken.

Bezoek onze web-site op WWW.jajo.com

Voor nadere informatie kunt U contact opnemen met Judith Meijer, Janssen de Jong Groep, telefoon (0499) 491700. Uw schriftelijke reactie kunt U richten aan Janssen de Jong Groep, t.a.v. Judith Meijer, Postbus 131, 5690 AC Son en Breugel of E-mailen naar: [email protected].

8

9

3

USA ALGEMEEN

3.1 GESCHIEDENIS De vraag wie Amerika ontdekt heeft, is tot dusver nimmer tot ieders tevredenheid beantwoord, onder meer omdat de vraagstelling op zichzelf ondeugdelijk is. Bij een eventuele ‘ontdekker’ denkt men immers bijna altijd aan iemand uit Europa. Eén ding staat echter vast: Columbus heeft in 1492 zeker niet als eerste Amerika ‘ontdekt’. Die eer valt te beurt aan het Aziatische volk dat ongeveer 35.000 jaar geleden via Azië het Amerikaanse vasteland is binnengekomen en in de loop van vele eeuwen tot het uiterste zuiden van Zuid-Amerika is doorgedrongen. Deze naamloze mannen en vrouwen konden in die lang vervlogen dagen letter- lijk naar Amerika lopen, omdat de twee continenten toen nog met elkaar verbonden waren via een landbrug. Deze is echter inmiddels onder het water van de Beringstraat verdwenen. Zij waren nomaden en leefden van de jacht op mammoeten, herten en bisons. De Europeanen noemden deze oorspronkelijke bevolking van Noord-Amerika ‘roodhuiden’, of ‘Indianen’, in navolging van Columbus, die aanvankelijk dacht Indië te hebben bereikt. Op grond van enkele dubieuze inscripties wordt tegenwoordig wel beweerd dat er in de afgelopen twee- of drieduizend jaar al eerder contact moet hebben bestaan tussen Noord- en Zuid- Amerika enerzijds en het Midden-Oosten (Egyptenaren en Fenciërs), Europa (Romeinen) en Japan en China anderzijds. In de loop van 1977 hebben enkele onder-nemende leren in een zeilbootje van over een houten geraamte gespannen ossenhuiden een geslaagde tocht over de Atlantische Oceaan gemaakt. Ze wilden op deze manier bewijzen dat de lerse Sint-Brandaan, zoals de over-levering wil, in de 6de eeuw met een dergelijk vaartuig een zelfde tocjt zou hebben kunnen maken van Brandon’s Creek naar de Nieuwe Wereld. Of Sint-Brandaan daar inderdaad ooit is aangekomen, is hiermee natuurlijk geenszins komen vast te staan. Er zijn echter wel duidelijke aanwijzingen dat omstreeks het jaar 1000 van onze jaartelling een groepje Noormannen, waarschijnlijk onder aanvoering van Erik de Rode en Leif Ericson, de west kust van Groenland en een deel van de oostkust van Noord-Amerika heeft

10

bezocht. In L’ Anse aux Meadows zijn sporen gevonden van een kleine nederzetting die dit vermoeden bevestigen. Met de komst van Juan Ponce de Leon, een Spaanse ontdekkingsreiziger die in 1513 voet aan wal zette op de oostkust van het huidige Florida, beginnen we meer vat te krijgen op de geschiedenis van Amerika. In 1539 begon de Spaanse avonturier Hernando de Soto aan het hoofd van een legertje aan de exploratie van Florida. De Spanjaarden stichtten in 1565 St. Augustine (Florida), de oudste stad van de Verenigde Staten. In 1585 landde Walter Raleigh aan de oostkust ter hoogte van het huidige North Carolina. Andere Engelse ontdekkingsreizigers verkenden vooral het noordelijk deel van het Amerikaanse vasteland. In 1607 werd in Jamestown (Virginia) de eerste Engelse kolonie gevestigd. De kolonisten legden zich toe op de tabakscultuur, waarvan de eindprodukten naar Engeland werden geëxporteerd. In 1619 arriveerden in Jamestown de eerste blanke vrouwen; in dat jaar werden ook negerslaven aangevoerd. Een jaar later voer een groep Engelse puriteinen (later bekend geworden als de Pilgrim Fathers), op zoek naar gods-dienstvrijheid, met de Mayflower vanuit Plymouth in Engeland naar het tegenwoordige Massachusetts, waar zij de kolonie Plymouth stichtten. Vanaf dat jaar scheepten zich jaarlijks tienduizenden emigranten uit Europa naar Amerika in, onder wie rond 1630 nog een groot aantal Engelse puriteinen. Henry Hudson, kapitein van het Hollandse schip De Halve Maan, voer in 1609 bij de huidige stad New York de naar hem genoemde rivier op en eiste het gebied voor de Republiek der Zeven Provinciën op. De eerste emigranten uit de republiek arriveerden in 1624 in deze kolonie die de naam Nieuw-Nederland kreeg, met de hoofdstad Nieuw-Amsterdam. De Engelse kolonisten zagen deze ontwikkeling met lede ogen aan en in 1664 verscheen dan ook een Engelse vloot in de haven van Nieuw-Amsterdam. De Nederlandse bezittingen vielen zonder slag of stoot in Engelse handen en Nieuw-Amsterdam werd ter ere van de hertog van York tot New York herdoopt. De kolonisatie van de oostkust van Amerika kwam steeds sneller op gang. Het aantal grote en kleine zelfstandige nederzettingen dat door

de Engelse koning werd gesticht, nam gestadig toe. De kolonies werden bestuurd door gouverneurs die werden benoemd door de Engelse Kroon. Het regeringsapparaat van Engeland stond model voor dat van de Amerikaanse kolonies, die overigens geen vertegenwoordigers mochten hebben in het Engelse parlement. Er ontwikkelde zich een bloeiende handel tussen Engeland en de Nieuwe Wereld. Omstreeks het midden van de 18de eeuw woonden er al zo’n 1,2. miljoen Europeanen in Amerika. Belastingproblemen de Amerikaanse kolonisten moesten bijvoorbeeld belasting betalen voor de oorlogen waarin Engeland regelmatig betrokken raakte - vormden echter de eerste aanleiding voor de Amerikaanse kolonies om te proberen zich van het Engelse juk te bevrijden. Engeland reageerde op dit onaf-hankelijkheidsstreven met het zenden van een leger van Europese huursoldaten naar de Amerikaanse kolonies. De veldslagen tussen de Engelse en Amerikaanse troepen bij Lexington en Concord leidden in 1775 de Amerikaanse Revolutie in. Op 4 juli 1776 verklaarden de dertien Amerikaanse kolonies zich eenparig onafhankelijk van Engeland (Declaration of Independence), wat een rechtstreekse oorlog met Engeland tot gevolg had, de Amerikaanse Onafhankelijkheids-oorlog. Na deze oorlog, die duurde tot 1783, erkende Engeland de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten. In 1787 werd de Amerikaanse grondwet (Constitution) aangenomen en twee jaar later werd George Washington de eerste president van de Verenigde Staten van NoordAmerika. Een groot deel van het Noordamerikaanse vasteland was echter nog in handen van Spanje, Frankrijk en Mexico. Napoleon, die zich geen oorlog in de Nieuwe Wereld kon permitteren, bood in 1803 de stad New Orleans en een uitgestrekt grondgebied aan Amerika te koop aan voor het bedrag van 15 miljoen dollar. President Thomas Jefferson ging gretig op dit aanbod in. Later werden ook de Spaanse rechten op Florida aan de Verenigde Staten overgedragen.

spoorwegnet. In 1836 verklaarde de huidige staat Texas zich onafhankelijk van Mexico en in 1845 werd hij bij de Verenigde Staten gevoegd. In 1846 stond Engeland het Oregon Territory definitief af aan de Verenigde Staten en in 1850 werd California aan de federatie toegevoegd. Deze razendsnelle expansie van de jonge natie leidde echter tot allerlei binnenlandse conflicten: de bewoners van de steden eisten het stemrecht, dat tot dusverre steeds was voorbehouden geweest aan de grootgrondbezitters. De van dit recht verstoken fabrieksarbeiders begonnen militante vakbonden op te richten, die zich tevens ten doel stelden betere arbeidsomstandigheden af te dwingen. Het grootste probleem vormde echter de negerslavernij in de zuidelijke staten, die geheel in strijd was met alle zo plechtig in de Amerikaanse grondwet vastgelegde principes van gelijkheid voor iedereen. Steeds meer blanken in de noordelijke staten, waar de slavernij verboden was, kregen een afkeer van dit mensonterende systeem. Die afkeer werd mede ingegeven door economische

Amerika beleefde gouden jaren. Landbouw, handel en industrie bloeiden als nooit tevoren; emigranten stroomden het land binnen; nieuwe steden en dorpen werden gesticht; kanalen gegraven en wegen aangelegd; tussen 1830 en 1840 begon men met de aanleg van een

11

motieven, omdat de slavenarbeid de basis van de welvaart in de zuidelijke staten vormde. Slaven werkten op de tabaks-, suiker- en katoenplantages en als huispersoneel voor de grootgrondbezitters. De confrontaties tussen het industriële noorden en het agrarische, vrijwel geheel van de goedkope negerarbeid afhankelijke zuiden groeiden uit tot een steeds grimmiger strijd. Het conflict culmineerde tenslotte in 1861 in de Amerikaanse Burgeroorlog (Civil War), die vier jaar lang de Amerikanen tegen elkaar in het geweer deed komen en behalve onnoemelijk veel menselijk leed ook onvoorstelbare materiële schade aanrichtte. Honderdduizenden Amerikanen verloren het leven in deze bloedige strijd. In 1863 kondigde president Lincoln de vrijlating van alle negerslaven in Amerika af. De Burgeroorlog vond zijn einde in 1865, toen generaal Robert E. Lee zich overgaf aan de opperbevelhebber van de noordelijken, generaal Ulysses S. Grant. De wederopbouw werd onmiddellijk energiek ter hand genomen. In 1869 werd de eerste coast to coast spoorlijn geopend, die een grote rol zou spelen in het ontstaan van nieuwe bevolkingscentra in het zuidwesten. De ontdekking van goud in de staten Colorado, Idaho, Nevada, Montana, North en South Dakota lokte tienduizenden mannen en vrouwen, die alles in de steek lieten om als goudzoeker in het Wilde Westen hun geluk te gaan beproeven. De gebiedsuitbreiding naar het westen ging gepaard met oorlogen tegen de Indianenstammen. De Amerikaanse regering sloot tal van overeenkomsten met deze oorspronkelijke bewoners van het land. De verdragen, waarin de Indianen tegen bepaalde garanties afstand deden van land, bleken echter het papier niet waard waarop ze waren geschreven. In hun onverzadigbare landhonger traden de kolonisten de overeenkomsten keer op keer met voeten, zonder dat de regering openlijk tussenbeide kwam. Deze gang van zaken leidde tot talrijke gruwelijke bloedbaden tussen de Indianen en de blanke kolonisten. De strijd duurde voort tot generaal Custer in 1876 in een hinderlaag van Indianen liep en met al zijn manschappen genadeloos werd afgeslacht. Deze

12

gebeurtenis, die in de Amerikaanse geschiedenis bekendstaat als Custer’s Last Stand, betekende tevens het einde van de Indianenoorlogen. De Indianen werden in reservaten bijeengedreven en verloren vrijwel al hun bezittingen en geleidelijk aan ook hun eigen identiteit. Pas in de jaren tachtig en negentig van deze eeuw kwam er op grote schaal een herwaardering op gang van het erfgoed van deze Native Americans. Dertig jaar na het einde van de Amerikaanse Burgeroorlog hadden de Verenigde Staten zich ontwikkeld tot een van de belangrijkste industrielanden van de wereld, en het land bracht tal van beroemde mensen voort: Edison vervaardigde in 1879 de eerste gloeilamp; de gebroeders Durey ontwikkelden de eerste benzinemotor voor auto’s; Henry Ford zou vanaf 1908 zijn T-Fords van de lopende band laten rollen; de gebroeders Orville en Wilbur Wright maakten in 1903 in een uiterst primitief vliegtuigje als eersten een geslaagde vlucht; en zakenlieden als Andrew Carnegie, John D. Rockefeller en J.P. Morgan werden multimiljonairs dankzij een grootscheepse manier van zaken doen. Het begin van de 20ste eeuw stond in het teken van talrijke vernieuwingen op politiek, sociaal en cultureel terrein. Allerlei excessen van vriendjespolitiek werden zoveel mogelijk uitgebannen door het opzetten van een examenstelsel, waardoor iedereen in principe in aanmerking kon komen voor - en solliciteren naar - overheidsbetrekkingen. Tevens werd het kiesstelsel volledig aan de eisen van de moderne tijd aangepast. De handel en wandel van grote concerns werd aan banden gelegd, met name hun monopoliepositie werd drastisch gekortwiekt. Onderwijs en leerplichtstelsel werden grondig herzien en gemoderniseerd. Ook de volksgezondheid kreeg grote aandacht van de regering. De strijdvaardige vakbonden bereikten een verkorting van de werkdag tot acht uur en een verbod op kinderarbeid. Inmiddels hadden de Verenigde Staten zich ontwikkeld tot een natie met wereldmacht-aspiraties. In 1898 voerden ze oorlog met Spanje om het beheer over Cuba; het was een krachtmeting waarvan de uitslag al van tevoren vaststond. De Amerikanen vernietigden de

Spaanse vloot en Cuba werd onafhankelijk. Bovendien namen de Verenigde Staten van Spanje het beheer over het eiland Puerto Rico en de Filippijnen over. In 1904 werd een begin gemaakt met de aanleg van het Panamakanaal, dwars door het smalste stukje van Midden-Amerika. Tien jaar later kon het al worden geopend. Een paar dagen voordat de eerste schepen er doorheen voeren, brak in Europa de Eerste Wereldoorlog uit. Aanvankelijk hield Amerika- met Woodrow Wilson als president - zich neutraal, maar toen in 1917 een aantal Amerikaanse schepen met hun bemanning en passagiers door Duitse onderzeeërs de grond in werd geboord, verklaarden de Verenigde Staten in april van dat jaar Duitsland en zijn bondgenoten de oorlog. Twee miljoen Amerikaanse soldaten werden naar de slagvelden van Europa ingescheept. Dankzij deze troepenmacht met een onuitputtelijk wapenarsenaal kon op 11 november 1918 de wapenstilstand worden getekend. Na de Eerste Wereldoorlog begonnen de Verenigde Staten een steeds belangrijker rol te spelen als wereldmacht, mede doordat president Wilson zich opwierp als groot voor-vechter van de Volkerenbond, de voorloper van de tegenwoordige Verenigde Naties. De jaren twintig waren, afgezien van een kort-stondige naoorlogse crisis en een vloed-golf van stakingen, een periode van grote welvaart voor het land. De industrie draaide op volle toeren om te kunnen voorzien in de snel stijgende vraag naar auto’s en tal van elektrische apparaten als stofzuigers, ijskasten en radio’s. Kopen op afbetaling werd schering en inslag, zodat de mensen zich meer aanschaften dan zij zich konden veroorloven. Miljoenen mensen kochten bovendien aandelen en het speculeren op de beurs begon verontrustende vormen aan te nemen. Dit uiterst wankele, op krediet gefundeerde kaartenhuis stortte in oktober 1929 plotseling ineen. De crash of Wall Street (Wall Street, het financiële hart van de wereld) zaaide een ongelofelijke paniek. De aandelen kelderden met het uur, honderdduizenden investeerders verloren in één klap al hun geld, en tal van banken werden door een gebrek aan contanten en het publieke wantrouwen in het monetaire stelsel gedwongen hun deuren te sluiten. Deze krach betekende tevens het begin van de Great Depression, de grote economische crisis die

Amerika zo’n tien jaar in haar wurggreep zou houden. Miljoenen mensen kwamen zonder werk te zitten en de regering zelf leek op de rand van het bankroet te verkeren. In de donkere dagen van 1932 werd Franklin D. Roosevelt tot president gekozen. Bij zijn inauguratie op 4 maart 1933 beloofde hij het Amerikaanse volk een ‘nieuwe aanpak (New Deal). Roosevelt riep onmiddellijk het Amerikaanse Congres bijeen en begon een serie presidentiële orders uit te vaardigen, die de Amerikaanse economie nieuw leven moesten inblazen. De banken werden gesaneerd en gingen weer open. Van regeringswege werden talrijke programma’s opgesteld om de werkgelegenheid te vergroten. Door deze drastische maatregelen begon de economie zich langzamerhand te herstellen en keerde het vertrouwen in de toekomst geleidelijk terug. In 1939, toen het ergste leed van de crisisjaren geleden leek, brak er opnieuw oorlog uit in Europa. President Roosevelt probeerde de Verenigde Staten buiten dit conflict te houden door een politiek van neutraliteit te bedrijven, al stemde hij erin toe dat Engeland in de Verenigde Staten oorlogsmateriaal kocht. Op de ochtend van zondag 7 december 1941ondernamen Japanse vliegtuigen echter een plotselinge aanval op de Amerikaanse vloot die in de haven van Pearl Harbor, op Hawaii, voor anker lag. Amerika verklaarde Japan de volgende dag de oorlog, wat binnen enkele dagen werd beantwoord met een oorlogsverklaring aan de Verenigde Staten van Japans bondgenoten, Duitsland en Italië. Het duurde een half jaar voordat de Amerikaanse oorlogsmachine op gang was gekomen, maar toen was er geen houden meer aan. Schepen, tanks, vliegtuigen, munitie en onvoorstelbaar grote hoeveelheden voedsel, kleding en andere uitrusting rolden vierentwintig uur per dag van de lopende banden in een gestaag stijgende produktie. In mei 1945 was de oorlog in Europa afgelopen. Drie maanden later werd het eens zo trotse Japanse keizerrijk op de knieën gedwongen door het werpen van atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Roosevelt, die inmiddels aan zijn vierde ambtstermijn was begonnen, heeft het einde van de Tweede Wereldoorlog niet meer mogen beleven, hij overleed

13

op 12 april 1945. Zijn opvolger, vice-president Harry S. Truman, leidde het land in de naoorlogse periode in een andere politieke richting en zette de strijd in tegen het communisme, onder andere in Zuid-Korea, waar in 1950 het communistische Noord-Korea was binnengevallen. Nadat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties het groene licht had gegeven, wist een VN-leger dat grotendeels uit Amerikaanse soldaten bestond, de NoordKoreanen terug te drijven tot ver in NoordKorea. Nadat de Noord - Koreanen met de hulp van een grote Chinese strijdmacht het VN-leger weer hadden teruggeslagen tot achter de 38ste parallel, de scheidslijn tussen Noord- en ZuidKorea, begonnen in juli 1951 vredesbesprekingen. Trumans Marshallplan was een geslaagde poging Europa weer op de been te helpen. De jaren vijftig stonden na de oorlog in Korea aanvankelijk in het teken van het Mc Carthyisme. Senator Joe Mc Carthy en zijn onderzoekscommissie openden een schandelijke heksenjacht op iedereen die er (vermeende) linkse sympathieën op nahield. Amerika verkeerde in de greep van de angst; ongefundeerde beschuldigingen braken vele reputaties en carrières. Nadat de invloed van McCarthy was afgenomen (1954), braken goede jaren aan voor de Verenigde Staten. President Dwight D. Eisenhower - in de Tweede Wereldoorlog opperbevelhebber van de geallieerde strijdkrachten werd als president zeer populair. Zijn opvolger John F. Kennedy was tijdens zijn korte ambtsperiode niet minder geliefd. In november 1963 werd de hele wereld opgeschrikt door het bericht van de moordaanslag in Dallas. Velen beschouwen de moord op Kennedy, die eind 1978 opnieuw door het Amerikaanse Congres is onderzocht, nog steeds als onopgehelderd: hoewel Lee Harvey Oswald werd aangewezen als de moordenaar, doen nog steeds allerlei complottheorieën de ronde. Kennedy was ook

14

de stuwende kracht achter het spectaculaire Amerikaanse ruimtevaartprogramma dat binnen tien jaar een Amerikaanse astronaut op de maan moest doen landen. Bovendien boekte hij successen met zijn binnenlandse politiek, vooral in de kwesties van de burgerrechten en de discriminatie van kleurlingen. Op het moment van zijn dood moest hij echter nog veel van zijn beloftes inlossen. De presidenten Lyndon B. Johnson en Richard Nixon hebben nooit de populariteit genoten die een nog betrekkelijk jonge man als Kennedy ten deel was gevallen. Onder johnson escaleerde de interventie in Vietnam, die al onder Kennedy was begonnen, en voor het eerst in

de geschiedenis leed het Amerikaanse leger een zware nederlaag. Het rampzalige verloop van de Vietnamoorlog vormde de belangrijkste reden waarom hij zich na afloop van zijn ambtstermijn niet meer verkiesbaar stelde. Zijn opvolger Nixon en diens briljante minister van Buitenlandse Zaken, Henry Kissinger, maakten een einde aan het afschuwelijke conflict in Vietnam, dat ook de bevolking van de Verenigde Staten in twee kampen had verdeeld. Nixon, die de diplomatieke betrekkingen tussen Amerika en China weer op gang heeft gebracht, zag zich door het Watergates schandaal gedwongen zijn ambt neer te leggen. In juni 1972 werden inbrekers betrapt in het hoofdkwartier van de Democraten, dat was gevestigd in het Watergategebouw. Ze wilden afluisterapparatuur plaatsen in de kantoren van

de Democraten. Nog voor de presidentiële verkiezingen van 1972 bleek dat het comité voor de herverkiezing van president Nixon hierbij betrokken was, maar desondanks werd Nixon met grote meerderheid herkozen. Het Congres stelde een onderzoek in en na een lange reeks openbare hoorzittingen, die op de televisie werden uitgezonden, kwam vast te staan dat Nixon volledig op de hoogte was geweest van de illegale activiteiten van het comité. Het Congres had geen andere keuze dan de impeachment-procedure in werking te stellen, die het mogelijk maakte de president af te zetten. Nixon trad uiteindelijk, als eerste president in de Amerikaanse geschiedenis, af. Het vertrouwen van de Amerikaanse burger in de politiek was geschokt, zeker toen de nieuwe president, Gerald Ford, Nixon ontsloeg van strafvervolging. Mede door het voor de Amerikanen traumatische Watergateschandaal wordt de handel en wandel van de Amerikaanse politici tegenwoordig door zowel de pers als het publiek met argusogen gevolgd. Het is voor de meeste Amerikanen altijd erg moeilijk geweest zich een helder beeld te vormen van de persoon en de politiek van president Jimmy Carter van de Democratische Partij, die Gerald Ford in 1976 opvolgde. Zijn ambtsperiode werd vooral geplaagd door de gijzeling van Amerikanen in Iran (1979-1980) en het falikant mislukken van een poging deze mensen te bevrijden. Deze en andere factoren waren de directe aanleiding dat Jimmy Carter niet meer als president werd herkozen. Op 4 november 1980 werd de Republikein Ronald W. Reagan met een enorme meerderheid van stemmen gekozen als de 40ste president van de Verenigde Staten. Reagan, voorheen gouverneur van de staat California, was toen 69 jaar oud, de oudste persoon die ooit in Amerika tot president werd gekozen. George Bush werd vice-president. President Reagan werd in 1984, wederom met een geweldige meerderheid van stemmen, voor een tweede ambtsperiode gekozen. In Reagans tweede ambtstermijn diende het Iran-contraschandaal, naar analogie van Watergate ook wel Irangate genoemd, zich aan. Na een diepgaand onderzoek kwam aan het licht dat naaste medewerkers van de president, onder wie kolonel Oliver North, gelden uit illegale wapenleveranties aan Iran hadden doorgesluisd naar de contra’s in

Nicaragua. Tijdens de hoorzittingen die het Congres hield, kwam niet vast te staan dat Reagan op de hoogte was van de onwettige aspecten van de procedure. Verantwoordelijk was Reagan wel, maar desondanks maakte hij zijn tweede ambtstermijn vol. In november 1988 werd de Republikein George Bush als president van de Verenigde Staten gekozen. Op 3 november 1992 kwam er echter een einde aan het 12 jaar lange Republikeinse regime toen de 46-jarige Democratische kandidaat Bill Clinton, gouverneur van de staat Arkansas, met grote meerderheid van stemmen werd gekozen als de 42ste president van de Verenigde Staten. Het Amerikaanse publiek had genoeg van president Bush, de man die in 1991 Amerika in de Golfoorlog met Irak naar een overdonderende overwinning leidde, maar helaas verzuimde om voldoende aandacht te wijden aan allerlei negatieve gevoelens van de Amerikanen over de zwakke binnenlandse economie, aan de stijgende werkloosheid en onvrede met het logge bestuursapparaat van de federale overheid. De ongeduldige kiezers eisten ‘verandering” het allesoverheersende trefwoord waarop Bill Clinton zijn gehele verkiezingscampagne baseerde. Bill Clinton is de eerste van de naoorlogse generatie die president is geworden. Tevens is hij - na de in 1960 gekozen John F. Kennedy (toen 43 jaar oud) - de jongste president van Amerika. De 44-jarige senator Al Gore uit Tennessee werd als vice-president gekozen. De Democraten van Clinton beschikken zowel in het Huis van Afgevaardigden als in de Senaat (‘het Amerikaanse Congres’) over een ruime meerderheid.

3.2 POLITIEK De Amerikaans grondwet ( American Constitution) dateert uit 1787. Met de Bill of Rights, de eerste tien van de inmiddels tot een aantal van 25 uitgegroeide amendementen op de grondwet, waarin de rechten van de mens zijn verankerd, wordt zij met recht beschouwd als de Mother of Constitutions. In de Amerikaanse grondwet staat het systeem van onderlinge controle en tegenwicht centraal. Het regelt de verhouding tussen de afzonderlijke staten en de federatie, alsmede de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. De zetel van deze drie machten bevindt zich in

15

de hoofdstad Washington, DC, die is genoemd naar de eerste president van de Verenigde Staten. De wetgevende macht is opgedragen aan en geconcentreerd in het Amerikaans Congres, dat bestaat uit twee kamers: de Senaat (US Senate) en het Huis van Afgevaardigden (US House of Re-presentatives). Elke deelstaat heeft twee afgevaardigden in de Senaat, die honderd leden telt sinds Hawaii als 50ste deelstaat aan de Verenigde Staten is toegevoegd. De senatoren, die voor een termijn van zes jaar worden benoemd, worden door de deelstaat zelf gekozen, evenals de 435 leden voor het Huis van Afgevaardigden, die slechts een ambtstermijn van twee jaar hebben, maar een onbeperkt aantal malen telkens voor een periode van twee jaar kunnen worden herkozen. Het aantal leden dat een bepaalde deelstaat, die is onderverdeeld in kiesdistricten, naar het Huis van Afgevaardigden mag zenden, is gebaseerd op het aantal inwoners. Alle leden van de Senaat en het Huis van Afgevaardigden zijn bevoegd om wetvoorstellen in te dienen. Het is echter een historisch gegroeide traditie dat alleen het Huis financiële wetsontwerpen en belastingvoorstellen indient. Een wetsontwerp moet steeds door zowel Senaat als Huis zijn aanvaard voordat het, na ondertekening van de president, kracht van wet krijgt. De president heeft weliswaar het vetorecht, maar dat kan op zijn beurt door een tweederde meerderheid van Senaat en Huis ongedaan gemaakt worden. Op het Niveau van de deelstaten kent men dezelfde bestuursstructuur van senatoren en afgevaardigden, die, evenals de gouverneur van de staat, door de stemgerechtigde inwoners van die staat worden gekozen. De burgemeester en belangrijkste andere burgerlijke autoriteiten van een stad of dorp worden eveneens via plaatselijke verkiezingen gekozen. In het Amerikaans staatsbevel heeft de president zeer grote bevoegdheden en verstrekkende volmachten. Behalve staatshoofd en regeringsleider is hij tevens hoofd van de uitvoerende macht, initiator van wetgeving, en opperbevelhebber van Alle Amerikaanse strijdmachten. De president is tevens leider van de politieke partij die hem kandidaat heeft gesteld.

16

Er zijn in Amerkia slechts twee partijen: de Democratische Partij en de Republikeinse Partij.De president wordt gekozen voor een ambtsperiode van vier jaar en kan, krachtens een betrekkelijk recente wet, slechts eenmaal voor een periode van vier jaar worden herkozen. Door middel van een ingewikkelde impeachment-procedure – zoals die bij Nixon in gang werd gezet – kan een president uit zijn ambt worden ontzet. De president benoemt zelf de leden van zijn kabinet. Zijn ministers dragen de titel secretary. Tijden zijn ambtsperiode woont de president met zijn gezin in het Witte Huis op 1600 Pennsylvania Avenue, NW, in Washington, DC.

3.3 CULTUUR De urbanisatiegraad is hoog: bijna 74% van de totale bevolking leeft in steden met meer dan 2500 inwoners. De bevolkingsspreiding is zeer ongelijk. Er zijn zes miljoenensteden (volkstelling 1980): New York, Chicago, Los Angeles, Philadelphia, Detroit en Houston. Voorts zijn er meer dan 60 steden met meer dan 200 000 inwoners. Van de als landelijk gekwalificeerde bevolking woont slechts 20% in ‘hamlets’ of ‘villages’; het merendeel der agrariërs woont in verspreid liggende boerderijen. De oorspronkelijke bewoners waren Indianen, wier aantal in de tweede helft van de 19de eeuw van naar schatting enkele miljoenen was terug gelopen tot vermoedelijk een kwart miljoen. Door een hoog geboortecijfer is hun aantal in de 20ste eeuw weer gestegen (1910: 265 000; 1980: 890 000). Zij wonen thans vnl. in de staten Oklahoma, Arizona, Californië, New Mexico en North Carolina; ca. tweederde van de totale Indianenbevolking leeft in (meer dan 260) reservaten. Tussen 1820 en 1980 hebben zich ruim 48 miljoen personen uit alle delen van de wereld als immigrant in de Verenigde Staten gevestigd; de huidige bevolking is zowel naar ras als naar land van herkomst zeer heterogeen. Ruim 11% van de bevolking bestaat uit negers, die aanvankelijk vnl. in de zuidelijke staten waren geconcentreerd (77% van de totale neger-bevolking woonde daar in 1940; dit percentage was in 1980 teruggelopen tot 50%). Ondanks het feit dat hun positie door de grond-

wet als gelijk aan die van de overige Amerikanen is erkend, blijft deze toch in het algemeen die van een tweederangs burger, met een lagere levensstandaard, hogere werkloosheidspercentage en op allerlei gebied minder kansen. Hoewel segregatie officieel is afgeschft, wordt dit verschijnsel nog in vrijwel alle staten oogluikend toegestaan. Wijken waar negers zich vestigen worden door blanken verlaten, blanken zenden hun kinderen naar (duurdere) privé-scholen als zwarte kinderen de geïntegreerde scholen bezoeken, enz. Een aan belang winnende minderheidsgroep is die der Spaanstalige Amerikanen, vnl. afkomstig uit Midden-Amerika (Mexico, Porto Rico en Cuba). Zij telde in 1980 ca. 14 miljoen mensen. Er is verder een aanzienlijke groep Aziaten (Chinezen, Japanners en Vietnamezen).

3.4 GEOGRAFSCHE

GEGEVENS

Veelal in de verkorte vorm Verenigde Staten [vs], in het spraakgebruik ook: Amerika. In het noorden grensend aan Canada en in het zuiden aan Mexico. In het oosten grenst Amerika aan de Atlantische oceaan en in het westen aan de Grote of Stille oceaan. Het is een federale staat op het westelijk halfrond, omvattend het federale District of Columbia en 50 staten, waarvan 49 op het vasteland van Noord-Amerika (inclusief de exclave Alaska) en 1 (Hawaii) in de Grote Oceaan. Onder jurisdictie van de Verenigde Staten vallen: Porto Rico, de Amerikaanse Maagdeneilanden, Amerikaans Samoa en het Trustterritorium van de Pacifische eilanden. Deze gebieden hebben intern zelfbestuur en kennen verschillende associatievormen met de vs. Het aantal inwoners bedraagt ongeveer 270 miljoen. Amerika beslaat een oppervlakte van 9.372.614 km2, wat betekent dat het liefst 228 maal zo groot is als Nederland. De 50 Amerikaanse staten verschillen sterk in omvang: van Texas (692.379 km2), waarin heel Frankrijk gemakkelijk kan ronddraaien, en California(411.013 km2), dat tienmaal de oppervlakte van Nederland beslaat, tot de staat New York, die ‘slechts’ driemaal zo groot is als Nederland. Het land is zo eindeloos en uit-

gestrekt dat Europese afstanden er in het niet vallen. De afstand van kust tot kust, van New York tot Los Angeles bijvoorbeeld, bedraagt een kleine 5000 km.

3.5 NATUURPARKEN Great Central Valley Region De uitgestrekte Central Valley is het hart van de Californische landbouw maar ook een belangrijk mijnbouwgebied, met zware industrie en olieraffinaderijen. In het gebied tussen Sacramento, de in het noorden gelegen hoofdstad van California, en Bakersfield in het zuiden liggen belangrijke agrarische centra als Stockton en Fresno. De vlakte bleef nagenoeg onbewoond tot aan 1848, het jaar waarin in deze omgeving goud werd gevonden. In de jaren tachtig van de vorige eeuw ontwikkelde deze streek zich tot een rijk agrarisch gebied, met tarwe als voornaamste product. Omstreeks 1890 werden hier de eerste irrigatiestelsels aangelegd en sindsdien worden hier op grote schaal ook katoen, groenten en andere graansoorten verbouwd. Ten oosten van de grote stad Fresno, een belangrijk overslagcentrum voor agrarische producten (vooral rozijnen) uit de San Joaquin Valley, zoals het brede zuidelijke deel van de Great Central Valley dikwijls wordt genoemd, liggen diverse recreatiegebieden, zoals het Millerton Lake, het Sierra National Forest, het Sequoia National Park en het Kings Canyon National Park. Een van de belangrijkste toegangspoorten tot het Yosemite National Park is Merced. Deze stad (39.000 inwoners) ligt go km ten noorden van Fresno, in een gebied waar voornamelijk katoen en hooi wordt geproduceerd.

Sequoia / Kings Canyon National Park Het Sequoia National Park en het Kings Canyon National Park worden door de National Park Service onder de gecombineerde naam Sequoia / Kings Canyon National Park als één aansluitend park beheerd. Het Kings Canyon National Park heeft een oppervlakte van 1863 km2 en is een gebied met reusachtige canyons, hoog oprijzende, steile rotswanden, talloze meren en watervallen, bergweiden en groepen sequoiadendrons. Het zuidelijk ervan gelegen Sequoia National Park heeft een op-

17

Sequoiadendrons die een paar honderd jaar oud zijn, hebben een poreuze bast met een dikte van wel 15 cm. Dank zij deze beschermende, sponzige bast, die nauwelijks of geen brandbare hars bevat, is de stam bestand tegen het vuur dat van essentieel belang is voor het voortbestaan van de soort. Een volwassen sequoiadendron produceert jaarlijks meer dan tweeduizend ‘appels’ (kegels) die samen bijna een half miljoen zaden bevatten. De groene, gesloten sequoia-eikels kunnen wel twintig jaar aan de takken blijven hangen maar drogen bij een bosbrand uit en knallen open, zodat de grond eronder met zaadjes wordt bestrooid.

pervlakte van 1631 km2 en is het belangrijkste reservaat voor deze grootste en machtigste boomsoorten ter wereld.

Natuur Vanzelfsprekend is de sequoiadendron een van de voornaamste bezienswaardigheden van dit nationale park. De sequoiadendron is ontkomen aan de verwoestingen van de laatste ijstijd van circa tienduizend jaar geleden, en is daarmee de laatste telg van een oeroud geslacht van woudreuzen, die ooit overal op het noordelijk halfrond groeiden. Naarmate de ijzige temperaturen van de ijstijd verder opdrongen, moesten de reuzenbomen zich terugtrekken, zodat hun huidige verspreidingsgebied beperkt is tot de westelijke flank van de Sierra Nevada in California. Zonder periodiek optredende branden kunnen sequoials zich niet voortplanten. jaren achtereen werden deze branden energiek bestreden, maar tegenwoordig krijgen de door blikseminslag veroorzaakte branden en de aangestoken branden de gelegenheid om het ontstaan van jonge spruiten te bevorderen.

18

De sequoiadendron plant zich niet voort door middel van uitlopers, maar is van zaadvorming afhankelijk. De Douglas-eekhoorn is verzot op de kegels van de sequoiadendron: door de manier waarop dit diertje deze kegels afknaagt en verzamelt, fungeert het als een ijverige planter van nieuwe sequoia’s. Voor de instandhouding van de soort is voorts een kleine kever van groot belang. De sequoiadendron heeft een wortelstelsel met een diameter tot 30 m, maar deze wortels dringen slechts maximaal een meter in de grond, terwijl de penwortel ontbreekt. De eerste takken van de sequoiadendron beginnen op een hoogte van 23 tot 30 m.

Kings Canyon National Park Tot de drukst bezochte delen van dit park behoren de ceder- en sequoiawouden Cedar Grove en Grant Grove. Cedar Grove, toegankelijk via State Highway 180, ligt in een dichtbebost gebied langs de oevers van de South Fork van de Kings River. U bevindt zich hier in een dal met steile rotswanden, waarvan de pieken hoog boven de rivier uittorenen. Cedar Grove is het hart van het Kings Canyon National Park en fungeert als een druk bezocht vertrekpunt voor trektochten door het omringende berglandschap met zijn hoge bergen, rivieren, canyons, meren en stille alpenweiden. U kunt dit gebied zowel te voet als te paard verkennen twee uitstekende manieren om de ontzagwekkende wildernis te beleven. Bij het Park Station in de Cedar Grove vindt u een manege. Bij de Grant Grove, te bereiken via State Highway 180, ziet u groepen sequoiadendrons staan. Hier kunt u de be-

roemde Generat Grant Tree bewonderen. Deze sequoia is 81,5 m hoog, heeft een omtrek van 32,8 m en is naar schatting 1000 tot 2500 jaar oud. In de naaste omgeving staat de Robert E. Lee Tree. U kunt deze omgeving verkennen langs een wandelpad ter lengte van 1,6 km.

Sequoia National Park In het Giant Forest, een woud dat deel uitmaakt van het Sequoia National Park, kunt u een paar van de mooiste groepen sequoiadendrons van heel California bewonderen; in eik geval is dit het indrukwekkendste sequoiawoud in de Sierra Nevada. Zo staat hier de grootste en vermoedelijk een van de oudste sequoiadendrons ter wereld: de General Shernian Tree. De leeftijd van de General Sherrnan Tree, de allergrootste sequoia in het parkgebied, wordt geschat op 2500 jaar. De stam weegt naar schatting 1256 ton; de lengte bovengronds bedraagt 83,8 m. Het is lastig om een goede indruk te krijgen van de werkelijk gigantische afmetingen van deze boom, omdat de bomen er omheen nauwelijks kleiner zijn. Het Giant Forest, dat een oppervlakte van 13 km2 beslaat, heeft 65 km aan goed onder-houden en aangegeven wandelpaden.

km2. Death Valley ligt in een van de onherbergzaamste en heetste woestijngebieden ter wereld. Miljoenen jaren geleden bestond dit gebied vermoedelijk uit brede dalen en lage bergen. Na een periode van grote tektonische activiteit veranderde het laaggelegen gebied in een binnenzee. Het water verdampte echter geleidelijk zodat het gebied in een hete woestijn veranderde, met zoutvlakten (zout en loogzout), unieke rotsformaties, canyons, zandduinen en bergen. Er valt jaarlijks minder dan 5 cm regen in Death Valley. Het laagste punt, Badwater, ligt even ten zuiden van het hart van Death Valley en is met zijn ligging van 86 m beneden zeeniveau tevens het laagste punt in heel Noord-Amerika. Vrijwel iedere dag hangt boven Death Valley een zinderend waas van hete lucht. De hemel boven de woestijn is uitzonderlijk helder en strakblauw, afgezien van een enkele wolkensliert. Zes maanden per jaar heerst hier een onbarmhartige, schroeiende hitte, waarbij de dagtemperatuur kan oplopen tot 45 á 50 °C en de lucht ‘s nachts nauwelijks afkoelt. In juli 1913 werd in Furnacc Creek een temperatuur van 56,7 °C in de schaduw genieten de op één na hoogste schaduw-temperatuur die ooit

Via die paden bereikt u groepen sequoiadendrons, met bloemen bezaaide alpenweiden, uitkijkpunten met schitterende vergezichten en viswater. De Moro Rock is een berg van 2050 m bij Giant Forest Village. Op de top van deze berg hebt u een uitzicht van 360 graden over 1900 m lager gelegen Central Valley in het westen en de Great Western Divide die in het oosten hoog boven u uitrijst. Andere trekpleisters van het park zijn de prachtige kalksteenformaties van de Crystal Cave, de High Sierra Trail, een voetpad langs Crescent Meadow, de imposante Kern Canyon en de indrukwekkende, 4418 m hoge Mount Whitney, gelegen bij de oostgrens van het parkgebied. Mount Whitney maakt deel uit van de Sierra Nevada-keten en is de op één na grootste berg in de Verenigde Staten (na Mount McKinley in Alaska).

Death Valley National Park Ongeveer 215 km ten noorden van Baker begint het Death Valley National Park, een groot woestijngebied met een oppervlakte van 777o

19

werd geregistreerd (op 8 januari 1913 werd door een weerstation in Azizia, een plaats in Libië, een temperatuur van 57,8 °C in de schaduw gemeten.) Van november tot en met april is het klimaat van de Death Valley echter ideaal en schommelt de dagtemperatuur er tussen de 25 en 30 ‘C. Maar in weerwil van de grotere hitte zijn veel bezoekers van mening dat Death Valley het beste in de zomer kan worden bezocht: het is er dan veel stiller dan in het drukke winterseizoen. Een goede raad: ga in dit gebied nooit in de zon liggen of zitten, want de temperatuur vlak boven de grond is in de zomer zelden lager dan 65 °C en kan zelfs oplopen tot 93 °C. De uitgestrektheid van Death Valley betekent dat een auto - bij voorkeur met airconditioning - van essentieel belang is voor de toerist. Overtuig u ervan dat de auto in goede staat verkeert en dat uw brandstoftank vol is voordat u aan een rondreis door dit gebied begint. In Death Valley zelf kunt u alleen in Furnacc Creck, Scotty’s Castle en Stovepipc Welis benzine tanken. Erbuiten vindt u tankstations in Death Valley Junction, Beatty, Bishop, Lone Pine, Panamint Springs, Trona en Shoshone. Behalve autowegen vindt u in het Death Valley National Park ook een netwerk van primitieve

en dus onverharde wegen, die eigenlijk alleen geschikt zijn voor voertuigen met vierwielaandrijving. Ze zijn zeker niet geschikt voor caravans en kampeerwagens. Kampeerterreinen vindt u in Furnacc Creck, Stovepipc Wells, Grapevine en Wild- rose Canyon. Zowel in Furnacc Creek als Stovepipc Welis kunt u onderdak vinden, maar in de zomermaanden wordt op beperkte schaal service verleend. De meeste bezoekers nemen Furnacc Creek als uitgangspunt voor een bezoek aan Death Valley. Bij het bezoekerscentrum kunt u een uitstekende kaart van het Death Valley National Park krijgen en een kijkje nemen in het aangrenzende, bescheiden Death Valley Museum. Furnacc Creek (500 inwoners) heeft verscheidene res- taurants en motels en op korte afstand ligt een groot, luxueus vakantiehotel, de Furnacc Creek Inn and Ranch, die beschikt over grote zwembaden, tennisbanen en restaurants. Tot de bezienswaardigheden in het Death Valley National Park behoren Zabriskie Point, vanwaar u een ontzagwekkend uitzicht hebt over Death Valley; Dante’s View, een uitkijkpost op i669 m boven de zeespiegel vanwaar u Badwater, het laagste punt in Noord-Amerika, overziet; en Scotty’s Castle, een kasteelachtig buiten dat in 1931 werd voltooid. Dit ‘vakantiehuisje’ in het uiterste noorden van Death Valley behoorde toe aan de schatrijke Albert M. Johnson. Het kasteel is vernoemd naar Walter E. Scott, een vriend van Albert M. Johnson die altijd de publiciteit zocht en beter bekend was als ‘Death Valley Scotty omdat hij vele jaren in Death Valley had gebivakkeerd. De Amerikaanse regering kocht het buiten in 1970 op en stelde het open voor het publiek. Nog geen 10 km ten westen van Scotty’s Castle gaapt de enorme Ubehebe Crater, omgeven door een stoffig, ultradroog maanlanschap. U kunt in alle eenzaamheid langs de rand van de diepe krater wandelen over een smal pad.

Colorado CO Connecticut CT Delaware DE Distr. of Columbia D C*1 Florida FL Georgia GA Hawaii HI Idaho ID Illinois IL Indiana IN Iowa IA Kansas KS Kentucky KY Louisiana LA Maine ME Massachusetts M A Michigan MI Minnesota MN Mississippi MS Missouri MO Montana MT Nebraska NE Nevada NV New Hampshire N H New Jersey NJ New Mexico NM New York NY North Carolina NC North Dakota ND Ohio OH

Denver Hartford Dover Washington Tallahassee Atlanta Honolulu Boise City Springfield Indianapolis Des Moines Topeka Frankfort Baton Rouge Augusta Boston Lansing St. Paul Jackson Jefferson City Helena Lincoln Carson City Concord Trenton Santa Fe Albany Raleigh Bismarck Columbus

Oklahoma Oregon Pennsylvania Rhode Island South Carolina South Dakota Tennessee Texas Utah Vermont Virginia Washington West Virginia Wisconsin Wyoming

OK OR PA RI SC SD TN TX UT VT VA WA WV WI WY

Olkahoma City Salem Harrisburg Providence Columbia Pierre Nashville Austin Salt Lake City Montpelier Richmond Olympia Charleston Madison Cheyenne

1

Het District of Columbia heeft een aparte staatsrechelijke positie

Door: Bjorn Hendriks

3.6 STATEN De 50 staten van Amerika Staat Afk. Alabama AL Alaska AK Arizona AZ Arkansas AR California CA

20

Hoofdplaats Montgomery Juneau Phoenix Little Rock Sacramento

21

4

LOS ANGELES

4.1 ALGEMEEN Greater Los Angeles Area Dit gebied omvat natuurlijk de stad Los Angeles en omgeving, met onder meer de plaatsen Santa Monica (prachtige stranden), Anaheim (Disneyland en andere trekpleisters), Long Beach, Pasadena en Hollywood. Voorts vindt u een beschrijving van de kuststrook tussen L.A. en San Diego. Los Angeles De City of Los Angeles, ‘Stad der Engelen‘ zoals de officiële naam luidt, ligt aan de voet van de San Gabriel Mountains aan de Grote Oceaan.Het is een wereldstad met 3,5 miljoen inwoners en een oppervlakte van 1200 km2. Wanneer men in het normale spraak-gebruik over Los Angeles (L.A.) heeft, bedoelt men meestal Los Angeles County: de ag-glomeratie Los Angeles (waarin al een aantal kleine plaatsen als Hollywood is opgegaan) en een kleine zeventig aan-eengesloten voorsteden en steden als Pasadena,,Long Beach, Culver City, Santa Monica, Inglewood, Alhambra, Burbank, Glendale en Arcadia. Deze agglomeratie met Los Angeles als kern wordt ook vaak Greater Los Angeles genoemd en heeft een bevolking van bijna 9 miljoen zielen. Er wordt overigens ook vaak gesproken over Los Angeles Five-County Area. Dit enorme

gebied bestaat uit vijf counties of bestuurs-districten: Los Angeles County, Riverside County, Ventura County, Orange County en San Bernardino County. Het beslaat een oppervlakte van 88.446 km2 (meer dan tweemaal de oppervlakte van Nederland). Dit gebied heeft 15 miljoen inwoners (ofwel 50 procent van de totale bevolking van California). De bevolking van de Los Angeles Five-County Area bestaat voor ongeveer 50 procent uit blanken, 33 procent uit Spaanstaligen, 8 procent uit zwarten, 8 procent uit personen van Aziatische afkomst, en 1 procent uit andere etnische groepen (o.a. Native Americans). In Los Angeles verkeert de realiteit op gespannen voet met de fantasiewereld die door haar (blanke) inwoners is opgeroepen en in stand gehouden. De stad telde in 1992 al 471.000 werklozen – vooral als gevolg van het instorten van de defensie-industrie – en in zwarte wijken als South en East Central heeft de American Dream zijn glans definitief verloren. Hoe explosief de sociale situatie was, bleek in 1992, toen een zwarte man, Rodney King, door vier blanke agenten werd gemolesteerd. Ondanks video-opnamen van een amateur-filmer werden de agenten ontslagen van rechtsvervolging, waarna de woedende zwarte gemeenschap ontplofte en het op grote schaal tot gewelddadigheden kwam. De schade liep in de miljoenen en de politie verrichtte honderden arrestaties. South Central is ook de thuisbasis van L.A.‘s zwaar bewa-

pende jeugdbendes, die kleine drugsoorlogen met elkaar uitvechten. Sommige bronnen spreken van 500 doden per jaar. Toch is de kans niet groot dat u overdag met deze zaken in aanraking komt. Overdag kunt u met een gerust hart door wijken als South Central rijden; ‘s avonds is dat een veel minder goed idee.

Orientatie De afstanden in Greater Los Angeles zijn aanzienlijk. De doorsnede van de hele agglomeratie bedraagt op sommige plaatsen iets minder dan 100 km. Hoewel er openbaar vervoer is - maar géén ondergrondse - is een auto in L.A. in feite onmisbaar. Er rijden er dan ook meer dan 9 miljoen van rond en alles draait om de auto en het wegennet. Zonder wheels, zoals de auto hier vaak wordt genoemd, kom je letterlijk en figuurlijk nergens, en veel gezinnen houden er een klein wagenpark op na. Los Angeles is waarschijnlijk de enige grote agglomeratie die pas echt tot ontwikkeling is gekomen nadat aan het einde van de vorige eeuw de auto zijn intrede had gedaan. De stad is dan ook volledig afgestemd op dit vervoermiddel. De overheid is nu echter druk bezit met het ontwikkelen van grootscheepse plannen voor het openbaar vervoer voor de volgende eeuw. De bedoeling is dat sneltrams en uitramoderne spoorwegen (Metro Rail) de tientallen voorsteden en satellietsteden met elkaar gaan verbinden. De bestaande stadsbusverbindingen zijn onvoldoende om voor snelle verbindingen over grote afstanden te zorgen. Er komen drie lijnen: de Bluc Line, een metro-sneltram van het centrum van de stad Los Angeles naar Long Beach (een traject van 31 km is in 1991 in gebruik genomen); de Green Line (een futuristische sneltrein die boven de straten komt te lopen en haar beginpunt zal hebben op de luchthaven van Los Angeles); en de Red Line, een ondergrondse metro. Taxi’s zijn er duur en nogal moeilijk te vinden. Praktisch de enige mogelijkheid is een taxionderneming te bellen of naar een groot hotel te lopen, waar meestal wel een wagen te vinden is. Op de vliegvelden zijn ze ruimschoots voor handen. Het is dus het beste om ervoor te zorgen dat er bij uw aankomst in Los

22

Angeles een huurauto voor u gereed staat. Koop zo snel mogelijk een goede plattegrond (city map) van Greater Los Angeles: bij ieder benzinestation zijn voor een dollar uitstekende kaarten te koop, terwijl het autoverhuurbedrijf u al aan een gratis overzichtskaartje van het hoofdwegennet kan helpen. Via de in totaal zo’n 1000 km tellende hoofdwegen, de zogenaamde freeways (op verkeersborden afgekort tot’Frwyof ‘Fwy) die heel L.A. door-snijden, kunt u zich efficiënt verplaatsen, hoewel de freeways tijdens de spitsuren enorm druk zijn. Buiten de spitsuren is het rijden over de freeways zeer aan te bevelen, omdat het drukke stadsverkeer en de ontelbare stoplichten u zeeën van tijd kosten. De toevoegingen North, South, East en West achter de namen van de freeways zijn een goede leidraad als u van tevoren op de kaart hebt gekeken in welke windrichting u globaal moet rijden om uw bestemming te bereiken. Zo ligt Long Beach ten zuiden van het centrum van Los Angeles en wordt de richting vanuit het centrum naar Long Beach over de Long Beach Freeway aangegeven met South of Southbound. Vanuit Long Beach naar downtown Los Angeles rijdt u uiteraard in tegengestelde richting: North of Northbound. Naar Santa Monica, ten westen van downtown Los Angeles, rijdt u vanuit het centrum over de Santa Monica Freeway West of Westbound en omgekeerd over dezelfde snelweg East of Eastbound. De tolvrije freeways vormen een aaneengesloten net en dragen namen als Hollywood Freeway, Golden State Freeway, San Bernardino Freeway, Ventura Freeway, San Diego Freeway en Santa Monica Freeway. Een blik op de kaart leert u hoe dit wegennet in grote trekken in elkaar zit. Maar verkijk u niet op de afstanden! Van downtown Los Angeles naar San Pedro, het havendistrict, is het een kleine 40 km.

Klimaat Greater Los Angeles heeft een mild, zonnig en droog klimaat. Van januari tot en met april wil het nog wel eens regenen, maar in de zomermaanden valt er vrijwel geen neerslag. Een dagtemperatuur van 35 ‘C of meer is dan geen uitzondering en meer landinwaarts worden dan periodiek nog hogere waarden gemeten. Los Angeles kampt regelmatig met smog en an-

23

dere vormen van luchtverontreiniging. De smog, die optreedt bij bepaalde weersomstandigheden (mist, weinig wind), wordt veroorzaakt door de uitlaatgassen van de miljoenen auto’s die in Los Angeles rondrijden en door de emissies van de industrie in de omgeving. De smog, die soms als een grote, vanuit vliegtuigen waarneembare wolk boven de stad hangt veroorzaakt irritatie aan de ogen, maar u zult er net als de miljoenen Angelenos snel mee leren leven. De ligging van Los Angeles, in een door bergketens omgeven laagvlakte aan de kust, werkt het ontstaan van dergelijke vormen van luchtverontreiniging nog eens extra in de hand, en ook de felle zonneschijn maakt het er niet beter op.

Geschiedenis De oorsprong van Los Angeles gaat terug tot 1769, het jaar waarin een Spaanse expeditie uit Mexico (waartoe het gebied van de huidige stad in die dagen behoorde) haar tenten opsloeg bij een kleine Indianenstam. Deze expeditie, waarvan pater Juan Crespi deel uitmaakte, was op zoek naar gunstige locaties voor het stichten van zendingsposten (missions). Enkele jaren later werd hier inderdaad de Mission San Gabriel Arcangel (de missiepost van de Aartsengel Gabriël) gesticht. De kleine nederzetting van de Spanjaarden kreeg de welluidende naam ‘Gemeenschap van Onze Lieve Vrouwe de Koningin der Engelen’. Het plaatsje groeide vanaf het stichtingsjaar nauwelijks, totdat aan het einde van de 19de eeuw de ontwikkeling tot moderne stad op gang kwam. De Mexicaanse oorsprong van Los Angeles spreekt nog steeds duidelijk uit de aanwezigheid van de vele MexicaansAmerikanen die er wonen en de Spaanse namen die u er overal tegenkomt. Los Angeles ligt per saldo nauwelijks 200 km van de Mexicaanse grens. Bereikbaarheid Los Angeles International Airport (afgekort tot LAX) is na de luchthaven O’Hare in Chicago, Illinois, en die van Atlanta, Georgia, het drukste vliegveld van de Verenigde Staten. Op LAX passeren jaarlijks zo’n 47 miljoen passagiers de aankomst- en vertrekhallen. Het (nationale én internationale) vliegveld ligt ongeveer 25 km van downtown Los Angeles, praktisch aan de Grote Oceaan, tussen de Century Boule-

24

vard en de Imperial Highway (de Sepulveda Boulevard loopt met een tunnel onder de startbanen door). Buitenlandse vluchten arriveren en vertrekken van de grote International Terminal. Vanaf LAX rijden tientallen bussen naar allerlei bestemmingen in Greater Los Angeles. Kaartjes en inlichtingen zijn te krijgen bij de kiosken van de Transportation Service, die u overal voor de terminals op het trottoir ziet. De belangrijkste maatschappij is Airport Bus met verschillende routes, onder meer naar een aantal grote hotels in Greater Los Angeles. De bussen van Rapid Transit District of Southern California (RTD) rijden naar uiteenlopende bestemmingen (downtown Los Angeles, Beverly Hills, Hollywood, Anaheim, etc.).

Bezienswaardigheden Los Angeles Atlantis Richfield Plaza (Arco Plaza) - 505 South Flower Street. Een bekend ondergronds winkelcentrum in downtown Los Angeles. Arco Plaza is op grote afstand te herkennen aan de twee gigantische, 52 verdiepingen en 214 m hoge zwarte wolkenkrabbers die zich hier ver-heffen. Bereikbaar via de Harbor Freeway (aftit Sixth Strect). In deze buurt staat ook het 73 verdiepingen tellende, 310 m hoge First Interstate World Center (633 West 5th Street). Vanaf de observatiepost van de 27 verdiepingen tellende City Hall Tower, de toren van het stadhuis, krijgt men een goede indruk van de stad. Disneyland - 1313 Harbor Boulevard, Anaheim. Dit grote amusementspark ligt 40 km ten zuiden van het centrum van Los Angeles en dateert uit 1955. Het heeft model gestaan voor het veel grotere Walt Disney World-complex dat in 1971 in de omgeving van Orlando (Florida) werd geopend. Disneyland is opgebouwd rond een onvervalst sprookjeskasteel met witte muren en lichtblauwe daken, en onderverdeeld in districten met elk een aantal attracties en tentoonstellingsgebouwen. Disneyland is een creatie van Walt Disney, de geniale ontwerper van tekenfilm- en stripfiguren als Mickey Mouse, Donald Duck, Goofy, Pluto en honderden andere. Op 18 november 1978 werd in Disneyland de vijftigste!

verjaardag van Mickey Mouse als tekenflimster op grandioze wijze gevierd. Het park is gemakkelijk te bereiken over de Santa Ana Freeway South (Interstate Highway 5), afrit Harbor Boulevard. In de wintermaanden is Disneyland meestal op maandag en dinsdag gesloten. Ongeveer 8 km ten noordwesten ervan ligt Knott’s Berry Farm, een ander groot amusementscomplex.

El pueblo de Los Angeles State Historic Park - 845 North Alameda Street in downtown Los Angeles. Hier is in 1781 de stad Los Angeles ontstaan. Oude, historische gebouwen omringen de Old Plaza. Het park is gemakkelijk te bereiken over de Santa Ana Freeway North (afrit Alameda Street). Vlak bij deze historische plek ligt Olvera Street, een reconstructie van een typisch Mexicaanse marktstraat met allerlei winkeltjes waarin Mexicaanse produkten als aardewerk, manden, sieraden, sombrero’s en andere kledingstukken worden verkocht. Het oudste nog bestaande huis van Los Angeles, Avila Adobe uit 1818, heeft huisnummer 14. Exposition Park. Dit park ter hoogte van Exposition Boulevard en South Figueroa Street telt twee grote musea: het Natural History Museum of Los Angeles County (900 Exposition Boulevard), met onder meer een permanente expositie van mineralen, edelstenen en archeologische vondsten uit Latijns Amerika, en het California Museum of Science and Industry, met permanente exposities over techniek en de wetenschap. Beide musea zijn te bereiken over de Harbor Freeway (Interstate 110), afrit Exposition Boulevard. In het Exposition Park bevinden zich tevens een grote rozentuin, het Los Angeles Memorail Coliseum (een stadion met 92.00 zitplaatsen) en de Sports Arena (een overdekt stadion met 16.000 zitplaatsen). Forest Lawn Memorial Park Forest Lawn, 13 km ten noorden van het centrum. Dit is een gigantische begraafplaats en in feite een druk bezochte toeristische attractie. Het is een kerkhof van een type zoals we dat in Europa niet kennen en heeft meer weg van een prachtig park met waterpartijen en beeldengroepen, waar je voor je genoegen in rondwandelt. Langs alle hoofdwegen van Los Angeles ziet u regelmatig borden met teksten

die u opwekken om op dit ludieke kerkhof toch vooral bijtijds een paar vierkante meter grond te reserveren voor uzelf en uw nabestaanden. Er zijn in feite vier grote begraafplaatsen in Los Angeles die Forest Lawn heten (de drie andere zijn: Hollywood Hills Memorial Park, 6300 Forest Lawn Drive, Los Angeles; Cypress Hills, 4471 Lincoln Avenue, Cypress; en Covina Hills, 21300 Via Verde Drive, Covina). De begraafplaats in Glendale (1712 South Glendale Boule- vard) is echter de grootste en bekendste. Hier hangt ook het grootste religieuze schilderij ter wereld, The Crucifixion van jan Styka (59 x 14 m) - In het Mausoleum bevinden zich onder meer de crypten van bekende filmsterren als Charles Laughton, Sabul Clark Gable, Jean Harlow, Alan Ladd en Chico Marx. De hoofdingang van Forest Lawn is 1712 South Glendale Boulevard, Glendale. Het kerkhof is te bereiken over de Glendale Freeway.

Gene Autry Western Heritage Museum - 4700 Western Heritage Way, Griffith Park. Dit commerciële museum, in 1988 opgericht en genoemd naar de bekende Amerikaanse filmster Gene Autry, geeft aan de hand van boeiende exposities en een groot scala aan visuele middelen een beeld van de geschiedenis van het Amerikaanse Westen vanaf de 16de eeuw tot heden. Met twee zalen over de mythen en het werkelijke leven van de cowboy, alsmede een zaal met een heuse filmset. Hier kunnen cowboys in spe een screentest laten maken. Op maandag gesloten. George C. Page Museum - 5801 Wilshire Boulevard, Los Angeles, naast het Los Angeles County Museum of Art. In feite is het museum zowel een tentoonstellingsruimte als een vindplaats van fossielen. De Rancho La Brea Tar Pits, grote teerputten die tienduizenden jaren geleden op natuurlijke wijze zijn ontstaan, vormen thans een uitzonderlijk rijke vindplaats voor fossiele resten van reeds lang uitgestorven dieren als de mammoet, de mastodont en de grote condor uit de ijstijd. De oudste fossielen zijn tussen de 35.000 en 40.000 jaar oud, de jongste ‘slechts’ 10.000 jaar. Al deze dieren moeten op de een of andere manier in de putten zijn beland en daar langzaam in de teer zijn weggezakt. Vrijwel alle skeletten zijn daardoor volmaakt geconserveerd. Hier werd ook het naar schatting 9000 jaar oude skelet van een

25

vrouw gevonden. Uiteraard exposeert het George C. Page Museum tal van fossielen uit deze teerputten. Het museum is op maandag gesloten.

J. Paul Getty Museum - 17985 Pacific Coast Highway, Malibu. Zie 4.5 Hathaway Dinwiddie (bouwen in Amerika) Knott’s Berry Farm. De ingang van dit grote amusementspark ligt aan 8039 Beach Boulevard, ongeveer 6 km ten noordwesten van Disneyland. Dit is een van de bekendste amusementsparken in California. Tijdens de crisis in de jaren dertig is het op heel bescheiden schaal aangelegd door Walter Knott en zijn echtgenote. In de loop der jaren is het uitgegroeid tot een groot pretpark met tal van attracties, zoals het Roaring 2o’s Airfield, een ‘vliegveld’ uit de jaren twintig, waar u onder meer met een parachute van een toren ter hoogte van 20 verdiepingen naar beneden kunt springen. Marina del Rey De fraaie Spaanse naam van dit stadje betekent jachthaven des Konings. Het telt 5000 inwoners en ligt ten zuiden van Venice aan de Grote Oceaan, slechts lo minuten rijden van Los Angeles International Aïrport. Het is bereikbaar over de San Diego Freeway (Interstate Highway 405) en daarna de Marina del Rey Freeway. Marina del Rey, de grootste kunstmatige jachthaven ter wereld, biedt plaats aan meer dan 10.000 jachten en andere pleziervaartuigen. Aan deze schitterend aangelegde haven staan zo’n beetje de mooiste en duurste flatgebouwen van Greater Los Angeles. Er liggen ook enkele tot ver in de omtrek vermaarde restaurants. Er loopt een fietspad van ruim 10 km tussen Marina del Rey en Santa Monica. Mission San Gabriel Arcangel - 537 West Mission Drive, San Gabriel. Deze oude missiepost van de Spanjaarden uit de tweede helft van de 18de eeuw is toegankelijk voor het publiek en is te bereiken over de San Bernardino Freeway, afslag Ncw Avenue. Een andere missiepost uit die tijd is Mission San Fernando Rey de Espafia, 15151 San Fernando Mission Boulevard, Mission Hills, te bereiken over de Golden State

26

Freeway West, afrit San Fernando Mission Blyd.)

Santa Catalina Islani. Dit prachtige eiland ligt 42 km ten zuidwesten van Los Angeles in de Grote Oceaan. Het is 34 km lang en maximaal 13 km breed. De hoogste toppen zijn Mount Orizaba (638 m) en Mount Black jack (603 m). Avalon, het enige stadje, heeft een inwonertal van ongeveer 2000, maar in de zonierniaan den komen er zo’n 8.000-10.000 bij. U kunt dit eiland zowel per vliegtuig als per boot bereiken. Een paar keer per dag vertrekken er grote passagiersschepen vanuit Long Beach en San Pedro (de haven van Los Angeles) naar Avalon. Southwest Museum - 234 Museum Drive, CA 90065. In dit oudste museum van Los Angeles (1907) maakt u kennis met de culturen van de Indianen van het westen, die leefden als jagers, vissers, nomaden en boeren. In de vier zalen vindt u tentoonstellingen over onder anderen de Shasta, de Yuki, de Navajo, de Hopi, de Kwakiutl, de Comanche, de Blackfect en de Apache. Het museum is op maandag gesloten. Venice Beach. De Californische strandcultuur is prominent aanwezig aan het strand van Venice, dat tussen Santa Monica en de Marina del Rey Harbour ligt. Op de Venice Boardwalk ziet u clowns, goochelaars, rolschaatsers en vuurspuwers, en op Muscle Beach werken bodybuilders in de openlucht aan hun indrukwekkende fysiek. Venice werd in 1950 ontdekt door de Beat Generation en in de jaren zestig door de hippies, en was ooit de thuisbais van The Doors, de legendarische Amerikaanse rockgroep. Tegenwoordig is het vooral een trendy plaats, met een licht Europese sfeer. ‘s Avonds kunt u het strand beter vermijden. Door: Paul Zimmermann

27

4.2 UNIVERSAL STUDIOS (C) Een van de populairste attracties in Los Angeles is een blik achter de schermen van een van de grootste film- en televisiestudio’s ter wereld, gelegen in Universal City. Universal Studios is in 1964 begonnen met het organiseren van rondleidingen voor het publiek. Nu wordt dit enorme studiocomplex jaarlijks door bijna 5 miljoen mensen bezocht. Universal Studios Tour organiseert deze rondleidingen het gehele jaar door (uitgezonderd eerste kerstdag en Thanksgiving Day, de vierde donderdag van november). Reserveren is niet nodig. De rondleiding bestaat uit twee delen. In het eerste deel, dat plaatsvindt onder leiding van een gids en ongeveer twee uur duurt, wordt u in open tramwagentjes door het complex gereden. U bezoekt onder andere de Back Lot, een terrein in de openlucht met filmstraten als New York Street, Colonial Street en European Street. New York Street is in talloze films en tv-series (Baretta, Columbo, Kojak) te zien geweest. European Street is in feite een labyrint van Europees aan- doende straten, pleinen en gebouwen, dat in een mum van tijd kan worden omgetoverd tot een Parijse achterbuurt, een schilderachtig plein in het Wenen van rond de eeuwwisseling enzovoorts - al naar gelang de eisen van het script. Tevens ziet u sets van bekende speelfilms als Psycho en Back to the Future. In het tweede deel brengt u een bezoek aan het Visitors Entertainment Center, waar u op uw gemak kunt rondneuzen en diverse shows kunt bijwonen, zoals de Stunt Show (een optreden van stuntmannen), speciale filmeffecten, enzovoort. Universal City is gemakkelijk te bereiken over de Hollywood Freeway (afslag Lan- kershim of Universal Center).

4.3 LEIGHTON AND ASSOCIATES (B) Seismischeactiviteit in Californie In de steden Los Angeles en San Fransisco zal goed rekening gehouden moeten worden met het gevaar voor aardbevingen. Deze steden zijn namelijk gesitueerd in een gebied met veel seismische activiteit. Dit wordt veroorzaakt door het samen komen van de Noord Amerikaanse- en de Pacifische tectonische platen. Deze vormen hier de bekende Sint Andreas breuk. Zo worden er door het

28

Southern Calafornia Seismic Network ongeveer 10.000 aardbevingen per jaar geregistreerd en wordt er gemiddeld om de 22 jaar een aardbeving van ongeveer 6.0 op de schaal van Richter verwacht. (voor recente aardbevingen zie www.discovery.com/exp/ earthquakes/dailyupdate.html) Los Angeles ligt op nog 30 kilometer van deze breuklijn en in grote aardbeving bij Northridge in 1994 bleek hoe precair de situatie is van deze miljoenen stad. Ondanks alle complexe systemen die de seismische activiteiten in deze omgeving registreren is het voorspellen van een aardbeving nog steeds vrijwel onmogelijk. De inwoners van de steden zijn bekend met de kleine aardbevingen maar het is nog steeds wachten op The Big One.

Algemene regels met betrekking tot het aardbevingsbestendig maken van gebouwen. Op een gebouw werken allerlei krachten. Aardbevingen echter vormen een bijzondere categorie. Een aardbeving onderwerpt een gebouw aan laterale en verticale krachten. Hoewel de beweging van de grond meestal horizontaal zal zijn, kan een aardbeving een gebouw ook naar boven en naar beneden bewegen. Een nieuw te bouwen gebouw aardbevingbestendig maken, zal de kosten slechts met een klein percentage doen toenemen, terwijl het achteraf aardbevingbestendig maken van gebouwen veel duurder is. Het plan van de California Seismic Safety Commission om alle gebouwen in Californie voor 2020 aardbevingsbestendig te hebben, zal waarschijnlijk in de tientallen miljarden dollars lopen. Waar men bouwt is een van de meest cruciale factoren. Massieve rotsgrond is het best uit veiligheidsoogpunt. Zelfs relatief goed ontworpen gebouwen kunnen op zachte vochtige, of opgehoogde grond in grote problemen raken, omdat de trillingen de ondergrond tijdelijk van vast in vloeibaar veranderen. Er zijn grofweg twee soorten strategieën voor de fundering om een gebouw aardbevingsbestendig te maken. - De eerste is het verankeren van de draagconstructie (zo stijf mogelijk) aan de fundering. Op deze manier zullen, als de grond beweegt, de twee delen bewegen als één geheel, en de bovenste verdiepingen niet omvallen.

rekenen, en indien nodig, het gebouw stijver te maken om de getallen niet samen te laten vallen.

-

De tweede strategie is om de draagconstructie te laten bewegen ten opzichte van de fundering, zodat het gebouw, ondanks het bewegen van de ondergrond, op één plaats zal blijven.

Om te voorkomen dat een gebouw instort zijn er wederom meerdere strategieën mogelijk. - De eerste is een gebouw zo stijf mogelijk te maken, zonder zwakke plekken, zodat het als één geheel een aardbeving kan weerstaan. - De tegenovergestelde manier is om delen van het frame bewust bewegelijk te maken, zodat in geval van een aardbeving, het frame licht zal vervormen en de schokken kan absorberen zonder zijn samenhang te verliezen. Veel aardbevingslachtoffers worden bedolven door vallende stenen, kozijnen, glas en metaal dat van het trillende gebouw naar beneden valt. Daarom dient bij het aardbevingbestendig maken van gebouwen, aandacht aan het ontwerp van dit soort elementen te worden besteed, om ze op hun plaats te houden als de grond beweegt. Gebouwen vibreren in verschillende frequenties gedurende een aardbeving. Een huis van slechts een verdieping zal bijvoorbeeld een periode hebben 0.1 sec, maar een gebouw met meerdere verdiepingen een periode van 0.5 sec, en een 10 tot 20 verdiepingen tellende kantoortoren bijvoorbeeld een periode van 1 tot 2 sec. Dit is een probleem, want de grond heeft een periode die gevaarlijk dicht bij de 0.5 à 1 sec ligt. Als de grond onder het gebouw vibreert met dezelfde frequentie als het gebouw, zullen ze in resonantie raken, wat het effect op de gebouwconstructie versterkt, zodat het gebouw waarschijnlijk zal instorten. Daarom is het voor ontwerpers cruciaal om de twee waarden te be-

Leighton and Asssociates Geotechnical consultants Leighton and Associates is gespecialiseerd in inventieve geotechnische oplossingen voor probleem situaties. Deze oplossingen worden gevonden door gedetailleerde geologische onderzoeken. Op deze manier draagt het bedrijf tijdens de bouw bij aan een creatieve manier van ontwerpen van nieuwbouw of bij aanpassingen aan bestaande gebouwen. Leighton and Assocuiates draagt al bijna 40 jaar bij aan projecten in de publieke en in de private sector. Ze zijn bij meer dan 40.000 situatieonderzoeken betrokken wat neerkomt op bijna 1 miljoen woon, commerciële en publieke gebouwen. Ook zijn er talloze studies ondernomen naar speciale constructie mogelijkheden voor gebouwen op geologische probleem situaties. Leighton and Associates richt zich op het vinden van oplossingen binnen het budget en het tijdsschema van de opdrachtgever. Het bedrijf zal al in een vroeg stadium aan het project meewerken aan de situatie onderzoek en bij het verkrijgen van inzicht in het gevaar van aardbevingen. Bijdrage aan het ontwerp: Gedurende de verdere voortgang van het ontwerp is het bedrijf betrokken bij onderzoeken naar de opbouw en eigenschappen van de ondergrond en analyses van de stabiliteit van hellingen. Verder worden er grondwateronderzoeken gedaan en worden er proefmodellen onderzocht. Laboratorium onderzoek naar de eigenschappen van de grond-en rotsmonsters wordt verricht door Tera-testlabs, een van de leden van de vereniging. De gevonden informatie worden gebruikt om richtlijnen op te stellen voor het ontwerp van de funderingen en wordt tevens gebruikt bij het toepassen van bodemverbetering. Tijdens de bouw observeert en controleert het bedrijf de zettingseigenschappen en het grondwater niveau op de bouwplaats. Verder worden de bouwmaterialen geïnspecteerd en gecontroleerd. Bij eventuele veranderingen kan er op deze manier snel worden bijgedragen aan eventuele ontwerpaanpassingen. Activiteiten:

29

Samengevat wordt de specifieke kennis van Leighton and Associates betrokken bij gespecialiseerde projecten op het gebied van: · Seismische gevaren analyses · Het bepalen van Geologische eigen-schappen en gevaren studies op een locatie · De reactie op aardbevingen en dynamische grondstudies. · Het ontwerpen en construeren van helling stabilisatie constructies en het repareren van aardverschuivingen · Analyse van schade aan gebouwen door grondverzakkingen, -spanningen en kruip. · Geotechnische kennis met betrekking op kosten berekening van omvangrijke bouwkundige projecten. · Observeren en testen van grote grondwerkprojecten.

Bekende Projecten: - Mission Trails Industrial Park - Horton Plaza - Ritz Cove - SR-91 verbreden en opwaardering brug - Sepulveda/Dominguez Storm Drain - San Diego Chargers Trainings Faciliteiten - Cityhall Los Angeles - Port of long Beach of Los Angeles City Hall Seismic Rehabilitation Project Op dit moment is men druk bezig met het seismisch renovatieproject van de City Hall in LA. Kort na de Northridge aardbeving op17 januari 1994, bleek de City Hall zodanig beschadigd dat er een net werd opgehangen van de 24ste tot en met de 26ste verdieping, om te voorkomen dat brokstukken op de ondergelegen publieke ruimte terechtkomen bij naschokken. De bovenste etages waren dermate beschadigd dat de gebruikers van verdieping 4 en hoger ergens anders werden ondergebracht. Het net werd uiteindelijk op 18 oktober 1996 verwijderd, noodverstevigingen waren aangebracht in de buiten- en binnenwanden van het gebouw en de terracotta gevelelementen waren vervangen. Het net was lange tijd een zeer in het oog springend element wat reeds van ver af te zien was, en heeft nog in menig tv programma en film als achtergrond gediend. Ingrepen - De eerste 4 bouwlagen zijn gedeeltelijk gestript ( dit is het meest historische deel

30

-

-

-

-

-

-

-

van het gebouw), om ruimte te maken voor nieuwe installaties voor verwarming, airco, riolering, etc. Historische afwerkingen (plinten, wandbekleding, lambrisering, pleisterwerk etc.) worden voorzichtig verwijderd en opgeslagen om later weer teruggeplaatst te kunnen worden. De vloeren van het middelste torendeel (10e tot en met de 26ste verdieping) zijn volledig gestript, omdat hier ingegrepen diende te worden in de draagconstructie. In de kelder van de oude City Hall waren forse ingrepen noodzakelijk, en gedurende de maanden juli, augustus en september 1998 domineerde deze klus het gehele project. Toegepast is de zogenaamde ‘isolatie-techniek’. De originele betonnen keldervloer is verwijderd, waarna de kelder is uitgegraven tot een diepte van ongeveer 180cm onder het originele peil, waardoor de kolomvoeten bloot kwamen te liggen. Deze kolomfunderingen (betonnen poeren)

zijn vergroot, om plaats te bieden aan de zgn. ‘base isolators’. Deze base isolators worden aangebracht tussen de kolommen en de betonnen kolomvoeten. Baseisolators (sliders) zijn rubberen tussenelementen die de kolommen en hun fundering enigszins beweegbaar ten opzichte van elkaar maken. Alle 500 staalbetonkolommen in de kelder zijn ontdaan van het beton, waarna er tijdelijke stalen diagonalen zijn aangebracht tussen de kolommen onderling. Ook zijn er talloze stalen pennen op de kolommen gelast, die voor een betere grip moeten zorgen op de nieuw aan te brengen betonlaag. De tijdelijke diagonalen zullen weer worden verwijderd als die gehele draagconstructie is geïsoleerd. Het vergroten van de poeren is gebeurd door gaten te boren in de oude poeren en hierin wapeningsstaven te verlijmen met epoxyhars. Hieromheen is een bekisting met wapenings-staal gelegd, en het geheel is aangestort. Dit voor elke kolom afzonderlijk.

Enkele feiten Na voltooiing van het Seismisch Renovatie Project van de City Hall zijn er - 526 isolatoren/sliders geïnstalleerd - 52 viscose dempers in de kelder geïnstalleerd - 12 viscose dempers in de toren geïnstalleerd - 30000 cubic yards beton gestort - 3000 ton staal geïnstalleerd - 5000 ton wapeningsstaal verwerkt Door: Bas van Gastel en Bas Termeer

-

-

De dakspanten van het dak van het City Hall cafetaria op de 9e verdieping zijn verstevigd door middel van een grote hoeveelheid nieuw toegevoegd staal. Dit werk werd geklaard in het tweede kwartaal van 1999. In de middelhoogbouw en de hoogbouw zal zo’n 3750 strekkende meter stabiliteitswand worden aangebracht. Dit betreft zowel het verstevigen van bestaande wanden als het aanbrengen van compleet nieuwe. De nieuwe stabiliteitswanden bestaan uit stalen frames met diagonalen, ingepakt met gewapend beton.

31

4.4 ARCHITECTURAL TOUR (C)

4.5 HATHAWAY DINWIDDIE (B)

De architectural tour brengt je langs enkele opmerkelijke gebouwen in Los Angeles en zal eindigen in Santa Monica (beach).

Inleiding In de ochtend van 2 mei 2000 zullen wij een bezoek brengen aan de bouwplaats van het County Courthouse in Chatsworth, California. Het wordt gebouwd door het vooraanstaande Amerikaanse bouwbedrijf Hathaway Dinwiddie. In dit artikel zal kort verteld worden over het bedrijf en over de te bezoeken bouwplaats. Daarnaast zullen twee beroemde projecten, uitgevoerd door Hathaway Dinwiddie besproken worden. Te weten: The Getty Center (Richard Meier) en The Transamerica Pyramid (William Pereira).

Een opmerkelijk gegouw dat op de route ligt is het Chiat Day Building. Het is het hoofdkantoor van het gelijknamige internationale advertentiebureau. De entree wordt gemarkeerd door de twee enorme kijkerbuizen van de de staande verrekijker. Het gebouw is ontworpen door Frank Gehry en is gelegen in 340 Main St. Naast het markeren van de toegang tot de garage zijn er in de binoculairen nog een aantal conferentiezalen in gelegen. Aan de bovenzijde van deze cilinder zit een daklicht. Een ander gebouw dat we zullen bezoeken is The Getty Center. Het gebouw is ontworpen door Richard Meier. Voor meer informatie zie 4.5 Hathaway Dinwiddie (bouwen in Amerika). Santa Monica. Deze zelfstandige gemeente aan de oceaankust heeft ongeveer 95.000 inwoners en ligt 25 km ten westen van het centrum van Los Angeles. De stad is te bereiken over de Santa Monica Freeway (Interstate Highway 10), die hier eindigt. Als u naar het 5 km lange strand (Santa Monica Beach) wilt, een strand dat doorgaat voor een van de mooiste stranden in Greater Los Angeles, volgt u de borden Pacific Coast Highway, een kustweg vlak langs dit strand. Er liggen hier overal grote parkeerterreinen. Voor het verder gelegen strand van Malibu blijft u de Pacific Coast Highway verder volgen. Een gezellig en bedrijvig centrum is de Santa Monica Pier, ter hoogte van Colorado Avenue. Het is een zeer lange pier, die zich ver in zee uitstrekt, met allerlei winkeltjes en rommelige eethuisjes, een oude draaimolen en natuurlijk volop gelegenheid om te hengelen. Bij de pier begint ook het hoger gelegen Palissades Park, een fraai park met gezellige zitjes die uitzicht bieden over de oceaan. Het park strekt zich uit langs de brede Ocean Avenue, met zijn flatgebouwen en hotels.

32

Hathaway Dinwiddie Op 1 oktober 1996 fuseerden de twee bouwbedrijven Hathaway en Dinwiddie waarna zij samen verder gingen onder de naam Hathaway Dinwiddie Construction Group. Met deze fusie bundelden twee van de oudste bouwbedrijven uit California hun krachten. Het bedrijf heeft vestigingen in San Francisco, Santa Clara en in Los Angeles. De firma beschikt over een eigen ingenieurbureau en kan overweg met een heel scala aan uitvoeringsmethodes, variërend van de traditionele aanpak tot een compleet managementprogramma waarin zowel het ontwerp gemaakt wordt als de bouw gecoördineerd wordt.

van San Fransisco, zoals de Transamerica Pyramid (1972). Dinwiddie kan bogen op een rijke traditie van innovatieve oplossingen voor complexe en uitdagende projecten. Met kantoren in San Fransisco en Los Angeles is het bedrijf erkend als marktleider in de commerciële- en institutionele sectoren, alsmede de renovatie van historische gebouwen. In het oog springende projecten uit het verleden zijn The Getty Center en The Getty museum, ontworpen door de architect Richard Meier (Ook de ontwerper van het stadhuis in Den Haag). Een ander project dat de skyline van San Fransisco mede bepaalt, is The Transamerica Pyramid, ontworpen door William Pereira. Beide projecten worden later in dit artikel besproken.

Bouwen in Amerika The Getty Center In 1997 werd het Getty Center geopend, naar een ontwerp van de architect Richard Meier. In Nederland bekend door zijn ontwerp voor het Haagse stadhuis. Een kenmerk van deze architect is het gebruik van vlekkeloos witte strakke vormen. Het Getty Center is gelegen in de Santa Monica Mountains, L.A en heeft ongeveer 1 biljoen dollar gekost om te bouwen.

Hathaway Hathaway is gesticht in 1923 door Ernest Hathaway en is het oudste aannemersbedrijf in Silicon Valley. Hathaway heeft een groot aandeel in de bouw van de industriële parken en kantoorgebouwen in ‘s werelds voornaamste centrum voor de technologie. Hathaway is marktleider in de bouw van complexen voor geavanceerde technologie in Silicon Valley, met expertise op het gebied van micro-elektronica, semi-conductors en bio- en farmaceutische faciliteiten. Ook de bouw van kantoorgebouwen behoort tot hun specialiteit. Dinwiddie Dinwiddie is in 1911 gesticht door W. S. Dinwiddie in Portland, Oregon. In 1916 verhuisde het bedrijf naar San Francisco waar het in 1933 een corporatie werd. Het bedrijf heeft zijn naam gevestigd door de bouw van een aantal in het oog springende projecten die hebben bijgedragen aan de karaktervorming

± 27900 m². Het gebouw is bestemd voor het gerechtshof van L.A. en andere districtsdepartementen. Het gebouw kost 52,6 miljoen dollar. In het gebouw zullen functies, zoals tien complete gerechtszalen, met de mogelijkheid tot uitbreiding met zes zalen, “sheriff’s department”, detentiefaciliteiten en een kantoor voor de districtsprocureur opgenomen worden. De ruwbouw wordt opgetrokken in gewapend beton en de afbouw aan de buitenzijde zal plaats vinden middels een vliesgevel met graniet, opgehangen aan een achterliggende stalen constructie. Het gebouw zal in april 2001 in gebruik genomen worden. Het project heeft een private opdrachtgever en is een zogenaamd “Built-to-Suit” project. Dit betekent dat de toekomstige eigenaar (Los Angeles County Government) een bod van een projectontwikkelaar uit de private sector geaccepteerd heeft om het project te bouwen dat bij de wensen aansluit van de overheidspartij. Dit is een nieuw concept voor de overheid, die voorheen zelf als opdrachtgevende partij gezien moest worden. Deze constructie heeft veel voordelen voor de overheid, de prijs staat immers van tevoren vast. Eventuele meerkosten of overschrijding van de budgetten komen voor de rekening van de projectontwikkelaar.

County Courthouse Chatsworth In Chatsworth zullen we de bouwplaats van het Los Angeles West San Fernando Valley Municipal Court bezoeken. Het gebouw wordt in opdracht van Alexander Haagen Company gebouwd en is ontworpen door MosakowskiLindsey. Het gebouw heeft een grootte van 300.000 vierkante voet, wat overeen komt met

Het Getty Center is een groot complex, dat meerdere functies herbergt. Dit zijn onder andere het Harold M. Williams Auditorium, waar lezingen gehouden worden. Ook zijn het Getty Information Institute en Getty Trust Administration gehuisvest in één van de gebouwen. Het G.I.I. wordt omschreven als “much-needed bridge between humanities scholarship and information technology”. Een andere functie is het Getty Conservation Institute, wat onderwijs verzorgt op het gebied

33

van kunst. Hun doel is het in stand houden van, onderwijzen en financieren van artiesten, die misschien ooit met hun werk verschijnen in het J. Paul Getty Museum. De architectuur van het complex kent veel gezichten, maar ondanks deze diversiteit is een harmonieus geheel ontstaan, waarin veel moderne materialen toegepast worden. Natuurlijk is ook in dit ontwerp duidelijk de hand te zien van Richard Meier.

“Arrival Plaza” Bijna net zo indrukwekkend als het gebouwencomplex is zijn ligging op de top van een heuvel in de Santa Monica Mountains. Vanuit de paviljoenen heb je een indrukwekkend uitzicht over het totale landschap rond L.A., dat zich uitstrekt van de Stille Oceaan in het westen tot de filmstudio’ s in het oosten. The Transamerica Pyramid Een in het oog springend project van de firma Dinwiddie is de Transamerica Pyramid in het centrum van San Fransisco (1972). Met zijn hoogte van ruim 260 meter behoort het tot de hoogste gebouwen ter wereld. Dit gebouw is samen met de Golden Gate Bridge het symbool van San Fransisco. Deze wolkenkrabber is ontworpen door de architect William Pereira en is beroemd vanwege zijn vermogen om aardbevingen te weerstaan. Dit is te danken aan het flexibele stalen skelet dat het gebouw in staat stelt de trillingen te absorberen. Tevens zijn er enorme schokdempers in het gebouw aanwezig. De buitenbekleding, ramen die in betonnen panelen zijn gevat, maakt dat het gebouw ook bestand is tegen zeer krachtige winden. Door zijn piramidevorm varieert het vloeroppervlak per verdieping. De zesde verdieping heeft bijvoorbeeld een oppervlak van ±1920 m² en de 48ste verdieping heeft een oppervlak van ± 250 m². De top van de piramide torent 65 meter boven de 48ste verdieping uit en is bekleed met vertikaal geprofileerde aluminium panelen. Beneden in de piramide bevinden zich de installatieruimten. Vanaf de 29ste verdieping steken verticale kokers uit het gebouw. Deze bevatten liften aan de oostzijde en trap en rookkanalen aan de westzijde. Op de eerste vier verdiepingen bevinden zich de gemeenschappelijke ruimten, waaronder een restaurant, parkeergarage en lobby. In de fundering is ruim 12000 m3 beton verwerkt en

34

ongeveer 482700 meter wapeningsstaal. Het gebouw staat op een betonnen plaat met een dikte van 275 cm. welke middels een 24-uurs stortingsproces is gemaakt. Door: Rene Derijcke

4.6 SCHOOL OF ARCHITECTURE (B) School of architecture USC (school voor de bouwkunst) De vakgroep voor architectuur werd gevestigd op de University of Southern California binnen de kunstacademie, de eerste in California. Deze kleine vakgroep groeide snel door de hulp van verbonden architecten uit Los Angeles. Een gescheiden architectuur opleiding werd gerealiseerd in september 1925. Het nieuwe gebouw met een open binnenplein, dat het historisch erfgoed van de streek weergeeft, dient als het gezellige middelpunt, en is nog steeds het hart van de school. Arther Clason, de eerste faculteitsvoorzitter, werd bijgestaan door vijf ar-chitecten die ook dienden als een adviserende commissie voor de Universiteit. Het is uitgegroeid tot een architectuurgilde, een bestuur van professionele leiders die de school dienen en uniek maken. 40% van de studenten is vrouw. 15% van de studenten komen uit het buitenland. Hiervan komen er 4% uit andere staten en 11% uit de rest van de wereld. Om de studenten creatief en gemotiveerd te houden presenteert de faculteit ieder semester een reeks van uitgaven van projecten, dat de studenten uitdaagt om na te denken over hoe architectuur beantwoord aan culturele en geografische omstandigheden voor hen zelf en voor die van anderen. De grootste kracht van de school of architecture is zijn relatie met de werkende architecten in zuid Callfornia.

De architectuur gilde Deze gilde is opgericht in 1958. Niet alleen als ondersteuning van de faculteit Architectuur, het vormt een unieke link tussen de studenten en de werkende architecten. De leden komen uit alle richtingen in de architectuur, constructie en stedebouw. Studenten kunnen hier voor weinig geld lid van worden. Architecten betalen er daar en tegen een heel stuk meer voor. De gilde sponsort door het jaar heen een tal van activiteiten als, uitstapjes, studiereizen, geeft beurzen etc. Dit wordt door een aantal afgestudeerden en een aantal studenten gerealiseerd. Mede door deze gilde zijn de studenten na hun afstuderen goed voorbereid op het werk dat ze zullen gaan doen.

De architectuur campus De school is ontworpen rond een drietal binnenplaatsenIn dit grote complex bevinden zich alle faciliteiten die nodig zijn voor de opleiding. Aan een van deze binnenplaatsen bevindt zich de University’s art gallery, waar allerlei soorten van kunst worden geexposeerd. Er is ook een grote bibliotheek waar zich de grootste collectie aan boeken over architectuur bevindt. In deze bibliotheek bevindt zich ook de Linshust Architecture gallery en de Verle Annis Gallery waar allerlei studieprojecten worden tentoongesteld. Schoolsystemen in de USA De basisschool en de middelbareschool bestaan in Amerika uit 12 jaren. Na 6 jaar basisschool ga je naar de highschool. Iedereen gaat naar de highschool. Er zijn dus geen verschillenden scholen zoals we in Nederland LBO, MAVO, HAVO etc. kennen. Je kunt vak-

ken op verschillende niveaus halen. Heb je dus wanneer je klaar bent alle vakken op het laagste niveau gehaald dan zou je dit misschien met het LBO kunnen vergelijken. Voor iedereen duurt de highschool 6 jaar, behalve wanneer je erg goed kan leren kun je het sneller doen. Na de highschool kun je naar college of naar een University gaan. Dit zou je kunnen vergelijken met HBO en universiteit in Nederland. Veel mensen gaan eerst een paar jaar naar college. Dit heeft een aantal redenen. Namelijk, In het district waar je woont ligt meestal zeker wel een college. Dit heeft als voordeel dat je thuis kan blijven wonen en dat je weinig collegegeld hoeft te betalen voor een school die in je eigen district ligt. Ook weten veel mensen na highschool nog niet wat ze precies willen en volgen ze eerst twee jaar een aantal vakken op college en beslissen ze daarna naar welke universiteit ze willen. Voor elke studie op een universiteit moet er een toelatingsexamen worden afgelegd. Hieronder wordt beschreven hoe dit op de school of architecture in z´n werk gaat.

Toelating tot de opleiding Omdat elk programma de individuele interesse van de studenten ondersteunt, wordt de aanvrager gevraagd om zijn/haar studie intenties duidelijk te omschrijven. Van alle studenten die bouwkunde willen gaan studeren wordt verwacht dat ze een ontwerp kunnen laten zien waarin het onderzoek en het plan duidelijk wordt. Dit ontwerp(en) wordt beoordeeld door de toelatingscommissie. Om te worden toegelaten moet je dus aan de volgende eisen voldoen.

35

-

-

Beschikken over een geschikte diploma Duidelijke studie intenties heeft die er blijk van geven dat je in staat bent gediplomeerd werk te kunnen doen. Voldoende score op het verbale en analytische gedeelte Sterke persoonlijke kwaliteiten. Een portfolio Je moet goed engels kunnen spreken en schrijven

Structuur van opleiding / type onderwijs De studie bouwkunde bestaat uit een vijfjarigprogramma. Sommigen combineren hun interesse in architectuur met andere richtingen zoals geschiedenis, bedrijfskunde etc. Het onderwijsprogramma bestaat uit 2 delen. De eerste bevat de basiskennis van het bouwen. En het tweede deel is voor de meer gevorderden. (gespecialiseerder) Continu, door alle 10 semesters heen, is de ontwerpstudio waarin men zich bezig houdt met ontwerp projecten en waar men de opgedane kennis dus in praktijk kan brengen. Men heeft dus naast de colleges erg veel praktijk. Het basisprogramma eindigt aan het eind van het derde jaar met een project in de ontwerpstudio. Dit project moet de studenten helpen om samen te vatten wat ze hebben geleerd en om de overgang te maken naar de belangrijkere studies in het vervolg programma. Het tweede deel is ontworpen om de studenten aan te moedigen hun basisscholing uit het eerste gedeelte te beëindigen en hun eigen interesses verder te ontwikkelen in een specifieke richting. De studie wordt in het laatste semester afgesloten met een alles omvattend ontwerp project dat wordt uitgevoerd in samenwerking met een onafhankelijke onderzoekswerkgroep.

Het vijfjarig programma - Colleges architectuur 16 punten per trimester - 10 semesters - Vakken bouwkunst - Ontwerp - Technisch - Geschiedenis/theoretisch - Grafische communicatie - Beroepsoefening - Beroepskeuze vakken - Vakken overige faculteiten - Algemene opleiding - Schrijfuitrusting - Wiskunde - Vrij keuze vakken

160 112 58 21 13 2 8 10 48 24 8 4 12

punten punten punten punten punten punten punten punten punten punten punten punten punten

De school biedt programma’s in architectuur, landschapsarchitectuur, stedebouw, bouwwetenschap en herbestemming/renovatie.

Aspecten tijdens de excursie - Meer informatie over koppeling van de vakken aan de projecten - De toelatingseis voor de opleiding is erg hoog. Het zou leuk een aantal projecten uit verschillende jaren te bekijken. - De indeling van het gehele complex bekijken (Het gebouw binnen en buiten) (hierdoor meer te weten komen over het type onderwijs dat er gegeven wordt en over de verschillende faciliteiten die de school biedt) - Wat wordt er door de architectuur gilde georganiseerd om de studenten vertrouwd te maken met het werk dat ze na beëindiging van hun opleiding zullen gaan doen. Door: Anneke van Helden

4.7 GRIFFITH PARK / OBSERVATORY (C)

4.8 OC AMERICA (B)

Dit enorme, meer dan 1600 ha grote park ligt ten noordwesten van het centrum van Los Angeles. Het gebied is het grootste gemeentelijke park van de Verenigde Staten. Het park staat vol met Californische eiken bomen en wilde salie.

Algemene historie Houtskeletbouw (hsb) is een bouwmethode, die uit oorsprong afkomstig is uit Europa, en in de Scandinavische landen. De Europeanen, die in de 17e eeuw naar Noord-Amerika emigreerden, hebben hun gebruikelijke bouwmethoden voortgezet en verder ontwikkeld. Uiteraard is men ook in Europa houten woningen blijven bouwen, met name in landen waarin men veel hout kon beschikken, zoals Scandinavië. In de 20e eeuw werden in die landen de in Amerika ontwikkelde houtskeletbouw methoden voor een groot deel overgenomen. Met name in Zweden wordt, evenals in NoordAmerika, het grootste deel van de woningbouw, uitgezonderd hoogbouw, uitgevoerd in houtskeletbouw. De introductie van houtskeletbouw in andere Westeuropese landen, zoals Engeland, Frankrijk, België en Nederland, is pas na de tweede wereldoorlog op gang gekomen.

112 punten

Het park is genoemd naar de voormalige eigenaar Colonel J. Griffith (geboren in zuid Wales). Hij was rijk geworden met speculeren in de goudmijnen. In 1896 stelde Griffith een deel van het park ter beschikking voor de inwoners van Los Angeles als park. Na zijn dood in 1919 liet Griffith liet hij een fonds achter om zijn dromen met betrekking op het park te verwezenlijken. Zo moest er een ‘Greek Theatre’ komen en een Observatory (sterrenwacht) met Planetarium. Deze kwamen er dan ook in respectievelijk 1930 en 1935. Heden ten dage biedt het Griffith Park naast de eerder genoemde Theatre en Observatory nog een aantal bezienswaardigheden als een Zoo, Heritage Museum en recreatieve attracties.

De hoofd-ingangen van Griffith Park zijn te vinden aan Vermont Avenue en Los Feliz Boulevard, te bereiken over de Golden State Freeway (Interstate Highway 5) West. Neem voor de dierentuin de afrit Zoo Drive en voor de sterrenwacht de afrit Los Feliz Boulevard. Het park is op maandag gesloten. Op dinsdag t/m vrijdag is het geopend van 2.00 PM tot 10 PM. Op zaterdag en zondag is het geopend van 12.30 PM tot 10 PM.

Figuur 1. Houtskeletbouw (platformmethode)

36

37

Algemene beschrijving Houtskeletbouw is een eenvoudige en logische bouwmethode waarbij voor de constructie gebruik wordt gemaakt van hout in een beperkt aantal standaardafmetingen. De wanden bestaan uit stijl- en regelwerken die in hun vlak onvervormbaar worden gemaakt door middel van een beschieting of een enkele maal door middel van schoren. De stabiliteit van de constructie wordt ontleend aan de combinatie van deze wanden en stijve vloervelden en voorts aan de onderlinge koppeling van deze elementen (zie figuur 1).

platformbouwmethode is er een gescheiden pakket van wanden en vloeren. De vloerbalken zijn opgelegd op dubbele wanden van de volgende verdieping op de vloeren (figuur 2).

Assemblage Houtskeletbouw kan op verschillende manieren plaatsvinden m.b.t. de assemblage op de bouwplaats. Men kan kiezen voor assemblage van voorgezaagde houten delen, dus in principe bouw je dan een skelet helemaal op de bouwplaats.

De triplexbeschieting van de gevelwanden en het dak wordt aan de buitenzijde voorzien van een laag water- en windkerend maar dampdoorlatend bouwfolie. Hierop komt dan in de afbouwfase de buitenbekleding respectievelijk de dakbedekking. De binnenbekleding bestaat meestal uit gipskartonplaten waarmee op een goedkope wijze een zeer goede brandwerendheid wordt verkregen, die ruimschoots voldoet aan de gestelde eisen. Op deze gipskartonplaten kunnen vrijwel alle gebruikelijke wandafwerkingen worden aangebracht. Om condensatie in de gevelconstructie uit te sluiten, wordt achter de gipskartonplaten een dampremmende folie aangebracht, terwijl tussen de stijlen ruimte is voor het thermisch en akoestisch isolatiemareriaal. Voor de buitenbekleding ten slotte is er een vrije keuze uit diverse materialen, zoals metselsteen, hout, metaal, plaatmaterialen en stucadoorswerk. Bouwfysisch is deze opbouw optimaal en tevens wordt een duurzame, brandveilige en uitstekend geïsoleerde constructie verkregen.

Bouwmethode In de loop der tijd zijn er meerdere hsb-methoden ontwikkeld. De meest gebruikte zijn de platformbouwmethode, de balloonmethode en de gemodificeerde balloonmethode. Bij de balloonmethode lopen de stijlen over alle verdiepingen door en zijn de vloerbalken opgelegd op regels, die in de stijlen zijn ingekeept. Bij de gemodificeerde ballonmethode zijn de stijlen onderbroken door een dubbele wandregel, waarop de vloeren zijn opgelegd. Bij de

38

plaatmaterialen schijfvormige elementen vormen, die tot een stabiele ruimtelijk geheel zijn samengevoegd.’ De belangrijkste motieven voor deze keuze: - De krimp in de vloerdelen heeft geen invloed op de op de vloer rustende wanden; - Het systeem leent zich voor prefabricage vanwege de scheiding tussen wanden en vloeren: - De plaats van de vloerbalken is niet gebonden aan de plaats van de stijlen.

Ten slotte kan men gehele volume elementen prefabriceren, die als geheel op de bouwplaats worden gezet. Dit zie je in Amerika veel bij houten woningen die verplaatsbaar zijn. Als men naar een andere stad of een ander dorp wil verhuizen, neemt men vaak het huis mee. Dit wordt dan achter een grote vrachtwagen vervoerd. Dit is echter kostbaar en redelijk bewerkelijk. Omdat in Nederland in verhouding meer wordt gebouwd met metselwerk en beton ziet men dit hier niet vaak, maar omdat Amerika een zeer groot land is, en mensen in dorpen vaak met kleine locale aannemers te maken hebben, wordt veel in hout gebouwd. Als men in Amerika verhuisd, moet men lange afstanden afleggen, en dan kiezen veel mensen ervoor om hun huis mee te nemen, dan een nieuw huis te laten bouwen, het is immers van hout en dat kan vervoerd worden. (figuur 5)

Figuur 2. Drie methoden voor houtskeletbouw Naast de drie genoemde methoden bestaat ook nog het ‘braced-frame’ en de ‘post and beam’ methode. Het ‘braced-frame’is te beschouwen als een verouderd systeem, bestaande uit een dragend stijl- en regelwerk met schoren. Uit het ‘braced-frame’ ontwikkelde zich de ‘post and beam’-methode. Beide methoden worden gekenmerkt door een ‘kolomstructuur’, d.w.z. dat de belastingen geconcentreerd via kolommen (zware stijl of ‘post’) naar de fundering worden afgevoerd. Dit in tegenstelling tot de platform- en balloon- methode, die zich juist kenmerken door een gelijkmatige afdracht van de belastingen via schijfvormige constructiedelen.

Figuur 3. Assemblage van voorgezaagde houten delen. Men kan er ook voor kiezen om delen te laten prefabriceren, zoals bij grote hallen, waar gelamineerde liggers in worden gebruikt, of geprefabriceerde verdiepingshoge wandelementen. (figuur 4)

Behalve genoemde methoden wordt het houtskeletbouwprincipe ook toegepast in combinatie met andere bouwmethoden, zoals toepassing van ‘binnenspouwbladen’, ‘Noorse puien’ e.d. in steenachtige bouw.

De bouwmethode in Nederland. Nederland heeft gekozen voor de platform bouwmethode. De definitie van deze methode luidt: ’Een houtskeletbouwmethode, waarbij de uit stijlen, regels en balken bestaande constructie van vloeren, verdiepingshoge wanden en daken door middel van een beschieting met

Figuur 5. Volume-elementen.

Verschil tussen houtskeletbouw in Europa en Amerika Er zijn geen grote concrete verschillen te vinden tussen de houtskeletbouw in Europa en Amerika. Als verschil kan worden opgemerkt dat Amerikaans naaldhout in andere handelsafmetingen wordt gezaagd dan Europees naaldhout. Hierdoor wordt er met verschillende hout (stijl- en regelwerk) afmetingen gewerkt. Tevens heeft het Europees naaldhout een lage weerstand tegen aantasting en zal bij voordurende blootstelling aan vocht moeten worden verduurzaamd.

Figuur 4. Verdiepinghoge wandelementen.

39

Algemene Informatie OC America De Obayashi Corporation, US Western Regional Group, heeft zich toegelegd op de verbetering van de algemene werkstandaard, kennis en vrijetijdsbesteding. Ze komen deze wens tegemoet door de collectieve kennis en kunde van het bedrijf te gebruiken om een omgeving te crëeren die groei stimuleert, en tegelijkertijd de natuurlijke bronnen in stand houdt. Het bedrijf streeft ernaar de wensen van klanten te begrijpen, haar tijd vooruit te blijven en zich telkens nieuwe doeleinden te stellen en te bereiken. Tevens wil het bedrijf open blijven staan voor verschillende culturele invloeden, om zo hun creativiteit te vergroten. Obayashi Corporation is het moederbedrijf van: - OC America Construction Inc. en - OC Real Estate Management LLC Obayashi Corporation is opgericht in januari 1892 en heeft thans een kapitaal van 481 miljoen dollar. Hun omzet bedraagt 11.499 miljard dollar, waarvan 74 miljoen netto inkomen. 2.581 miljard dollar is in handen van aandeelhouders. Ze hebben vanaf maart 1999 11.584 medewerkers in dienst. De president-directeur heet Shinji Mukasa. Obayashi Corporation heeft hoofdkantoren in Tokyo en Osaka. In heel Japan hebben ze verder nog bedrijfstakken in negen steden. In de Verenigde Staten hebben ze vestigingen in Los Angeles, New York, San Fransisco en Honolulu. In Europa, Azië en Australië hebben ze ook nog in 12 landen vestigingen, te weten: Thailand, Indonesië, Singapore, Maleisië, de Filippijnen, Taiwan, Vietnam, China, Duitsland, Nederland, Frankrijk en Engeland.

OC America Construction Inc. (OCAC) OC America Construction is opgericht in Los Angeles in 1993, en heeft de rol van algemeen aannemer/projectontwikkelaar overgenomen van Obayashi America Corporation, dat bestaat sinds 1972. Ze richten hun diensten als bouwbedrijf op toonaangevende bedrijfssectoren. Ze zitten in verschillende marktsectoren, te weten: Hi-Tech technologie, medisch, commercieel, industrieel, hotels, onderwijs, interieuren voor huurders en kleinhandel.

40

De diensten die ze bieden zijn de volgende: Algemeen aannemer, ontwerpen/bouwen, projectmanagement, bouwmanagement en “Build-To-Suit” (bijzondere opdrachten).

OC Real Estate Management LLC (OCREM) OC Real Estate Management is opgericht in 1993, en heeft eveneens een taak van Obayashi America Corporation overgenomen, namelijk die van ontwikkelaar en manager van onroerend goed in het westen van de VS. Buiten het beheer van hun eigen onroerend goed en dat van Obayashi America Corporation, bieden ze ook aan derden raadgeving over onroerend goed. De diensten die ze bieden zijn: het zoeken van een bouwlocatie, onderhandelen bij het kopen van grond, toezicht op aankoop, toezicht op een behoorlijke locatie, het uitzoeken en behouden van architecten en adviseurs, designmanagement, regelen van overheidszaken, diensten in de preconstructie fase, waaronder kostenbeheer, verkoopcoördinatie, bouwmanagement en levering. Northwest Campus Housing Het UCLA Northwest Campus Housing in Los Angeles is een nieuw project dat momenteel in haar tweede fase is. Het project bestaat uit vijf gebouwen op een heuvelachtig gebied van vijf hectare (acre). Er zijn o.a. studentenwoningen, keukens en eetgelegenheden, een studentenactiviteiten centrum, ontmoetingsruimtes, studieruimtes, conferentiegelegenheden en een TV-studio. Vragen - Kunt u enkele verschillen noemen tussen de in Amerika gebruikte houtbouw-methoden en die in Europa of Japan? - Op welke schaal bouwt OCAC voornamelijk projecten? - Welke bouwmethoden worden door OCAC vooral toegepast? - Hoe kenmerkt uw bedrijf zich ten opzichte van andere bouwbedrijven in Amerika? - Hoe komt een Japans bedrijf in Amerika terecht, en hoe heeft het zich ontwikkeld, gezien de verschillen tussen Japanse en Amerikaanse bouwmethoden? · Hoeveel mensen werken er ongeveer aan dit project? · Hoe lang duurt de bouw? · Wat zijn de verschillen op de bouwplaats

ten opzichte van hier (Nederland)? Denk aan gebruik van materiaal, materieel, arbeid, bouwplaatsinrichting, veiligheid, weersomstandigheden, logistiek? Door: Roy Exterkate en Raymond Haaken

4.9 HOLLYWOOD / BEVERLY HILLS (C) Hollywood In 1913 kwam de filmregisseur Cecil B. DeMille naar Los Angeles en zette zijn camera’s op in Hollywood, een volslagen onbekend voorstadje van Los Angeles aan de voet van de Hollywood Hills. Voordien was er al af en toe wat gefilmd, maar na DeMille’s komst ontwikkelde Hollywood zich razendsnel tot de filmhoofdstad van de wereld. DeMille ontpopte zich al snel tot een van de grootste regisseurs van Hollywood, met een voorkeur voor spektakelfilms met duizenden figuranten. Helaas bestaat het vroegere Hollywood al lang niet meer. Tegenwoordig worden overal, behalve in Hollywood, bioscoopfilms en tv-series geproduceerd. De studio’s van diverse maatschappijen als Universal Studios, 20th Century Fox, United Artists en Walt Disney hebben trouwens nooit in Hollywood gestaan. Niettemin is Hollywood een soort verzamelnaam geworden voor de hele filmindustrie in Greater Los Angeles.

Het Hollywood van weleer heeft circa 25-30 jaar geleden een overgangsperiode door gemaakt als gevolg van de razendsnelle opkomst van het medium televisie. Het bioscoop bezoek daalde drastisch en veel gerenommeerde filmstudio’s, zoals RKO Studios en Selznick Studios (van bekende rolprenten als Gejaagd door de Wind en Rebecca), zagen zich gedwongen hun deuren voorgoed te sluiten. Het Hollywood van de jaren dertig en veertig, met

zijn uitgebreide stal van wereldberoemde sterren en een industrie die jaarlijks meer dan 500 bioscoopfilms vervaardigde, leeft nog slechts voort in de herinnering. De beste Amerikaanse films worden tegenwoordig niet meer gemaakt in de ‘droomfabrieken’, zoals de grote studio’s vaak werden genoemd, maar in allerlei delen van de wereld. Toen realisme in de film een eerste vereiste werd, was het gedaan met de exclusieve positie van de filmstad. Aan de roep om realisme kon onmogelijk worden voldaan met een in de studio nagebouwde straat of stad, of met welk decor dan ook. Hoewel er hier en daar nog wel iets te bespeuren valt van de oude glorie van Hollywood, heeft het verval duidelijk zijn stem- pel op de stad gedrukt. Hollywood Boulevard (snel bereikbaar over de Hollywood Freeway, afrit Hollywood Boulevard) was vroeger een zeer drukke en mooie winkelstraat, maar heeft nu veel van zijn allure verloren. Er zijn nog steeds veel bioscopen en winkels en het is er erg druk, maar nu geeft de jeugd er de toon aan. In een bepaald gedeelte van Hollywood Boulevard loopt u over een trottoir met tegels waarin de namen van beroemde filmacteurs en -actrices zijn aangebracht, de zogenaamde Walk of Fame. Het deel van de niet minder dan 34 km lange Sunset Boulevard dat hier vrijwel parallel loopt aan Hollywood Boulevard staat bekend als de Sunset Strip en telt een groot aantal winkels en restaurants. De kruising Hollywood Boulevard/Vine Strect (beter bekend als Hollywood and Vine) schijnt het beroemdste kruispunt van heel Amerika te zijn (geweest). In de gloriedagen van Hollywood zouden hier tientallen jonge sterren ontdekt zijn, domweg omdat ze daar toevallig liepen - als we althans geloof mogen hechten aan de zorgvuldig in stand gehouden legende, in de wereld geholpen door slimme PR-mensen van de vroegere filmstudio’s. Klinkklare nonsens, dat behoeft geen betoog, maar in de mythische geschiedenis van Hollywood zijn waarheid en verdichtsels vaak moeilijk te ontwarren.

Beverly Hills Deze zelfstandige gemeente met een oppervlakte van ongeveer 15 km2 wordt geheel door de stad Los Angeles omsloten. De stad Beverly Hills heeft een eigen burgemeester, stadhuis en politiekorps en is vooral bekend om de ka-

41

pitale villa’s van beroemde film- en televisiesterren en artiesten. Los Angeles heeft al vele malen vergeefs geprobeerd het stadje te annexeren. De Santa Monica Boulevard loopt dwars door Beverly Hills. Andere brede, drukke boulevards zijn Olympic Boulevard, Sunset Boulevard en Wilshire Boulevard. Laatstgenoemde boulevard is vooral bekend om zijn exclusieve winkels, restaurants en hotels, evenals Rodeo Drive, een ‘zijstraat’ van de Santa Monica Boulevard.

5

LAS VEGAS

5.1 ALGEMEEN Historie Las Vegas is Spaans voor ‘de weiden’, een naam afkomstig van Amerikaanse mormonen die zich er in het midden van de vorige eeuw vestigden. De aanhangers van deze sekte vertokken in 1857 en een paar jaar later bouwde het Amerikaanse leger hier in de buurt Fort Baker. Toen het spoorwegnet zich uitbreidde, werd Las Vegas een spoorwegknooppunt (1905). In de jaren dertig werd in de buurt van Boulder City (45 km van Las Vegas) de grote Hoover Dam, een stuwdam, gebouwd. De duizenden arbeiders die bij de constructie van de dam betrokken waren, plachten hun vrije tijd door te brengen in het naburige Las Vegas, wat veel tot de ontwikkeling van de stad heeft bijgedragen. Na de Tweede Wereldoorlog maakte Las Vegas een snelle groei door. In de stad werden grote casino’s gebouwd en dure reclamecampagnes werden opgezet om van Las Vegas een begrip te maken. In die opzet is men wonderwel geslaag. De reputatie van de casino’s kreeg echter een forse deuk toen bleek dat de Cosa Nostra (maffia) eigenaar was van de grote speelzalen en er op grote schaal belasting werd ontdoken. De Amerikaanse regering stelde een onderzoek in, waarop de staat Nevada, doodsbenauwd voor federaal ingrijpen, van de nood een deugd maakte en de hand in eigen boezem stak. De tientallen casino’s werden gezuiverd van criminele elementen, die gedwongen werden hun aandelen in de casino’s te verkopen aan grote onpersoonlijke concerns. Sinds het einde van de jaren zestig wordt er van staatswege een dermate strenge controle uitgeoefend dat oneerlijke praktijken en belastingfraude tot het verleden behoren. Wordt er nu iemand gesnapt, dan gaat hij onverbiddelijk voor de bijl. Als je over Las Vegas spreekt ging het vroeger over gokken, tegenwoordig gaat dit niet meer op. Met een bezoek van een week heb je nog maar een klein deel van Vegas gezien. Natuurlijk is de oorsprong van de hotels nog steeds het casino, maar er is nog veel meer

42

andere entertainment te vinden. Themaparken, zwemparadijzen, dierentuinen, shows, etc., en dat allemaal in een hotel. Daarom worden het tegenwoordig steeds minder vaak hotels genoemd maar hotels. Naast de bekende hotelcasino’s op de Strip zijn er de bekende oude casino’s rond Freemont Street in downtown en de grotere casino’s voor de locals aan de uitvalswegen van Vegas. Dat is op zich bijzonder. Want vroeger moest iedere gast ingevlogen worden. Inmiddels is Las Vegas de snelst groeiende stad van Amerika met in 2000, 1 miljoen inwoners.

Attracties Zonder een cent uit tegeven kun je inmiddels diverse attracties bekijken. Steeds meer toeristen komen hier op af en het casino probeert daarmee de gasten naar binnen te lokken. Bewegende trottoirs en wervende teksten uit luidsprekers maken het extra aanlokkelijk. Dit alles is natuurlijk gericht op het naar binnen lokken van gasten die hun geld verspelen. Het meest spectaculair is de Piratenslag voor Treasure Island. Een echte zeeslag wordt nagebootst door acteurs, een zinkend galjoen en gigantische pyrotechnische stunts. Vijf keer per dag kijken duizenden mensen naar deze show. Kosten: $20.000 per dag!

Bij de buurman Mirage spuwt elk kwartier de vulkaan geen water maar vuur. In 1996 is deze attractie nog verbeterd met sub-woofers, stoom, licht en vuur. Het ding heeft inmiddels $ 25 miljoen gekost. Beide attracties zijn zeer de moeite waard om te bezichtigen. Voor de casino gaf dit wel een probleem , de attracties kosten een bom duiten en werden niet terugverdiend. De mensen kwamen het spectakel af, het publiek blijft op de stoep staan, kijkt en gaat dan naar de volgende attractie. Het RIO heeft daar wat op gevonden. Midden in het casino is daar zeer recent het Masquerade Village gerealiseerd. Om de twee uur speelt zich boven de hoofden van de spelers een waar Venitiaans Carnaval af. Grote decors met acteurs en muzikanten hangen aan een rail aan het plafond en worden door het casino gevoerd. Ondertussen staan ook op een groot podium een aantal artiesten die een surrealistische act opvoeren. Een ding wordt zeker bereikt. Je staat binnen in en dat betekent ..... spelen. Hieronder een opsomming van plaatsen die je op z’n minst gezien moet hebben: Vanaf het vliegveld begint de Strip bij het in aanbouw zijnde Mandala Bay gevolgd door de piramide Luxor. Voorlopig is de eerste taak, alle grote casino’s aan de Strip bezoeken. Naarmate je noordelijker richting de Stratosphere komt, worden de casino’s ouder. Na de Stratosphere komt er een hele tijd niets bijzonders. Pas een paar kilometer verder kom je bij Freemont Street. Het laatst geopende casino is Paris. Een aantal grote projecten zijn een goed jaar geleden gereed gekomen. Bellagio ging 15 oktober 1998 open, The Venetian, Paris en Mandala Bay volgden in 1999. Deze vier resorts zorgden voor een stijging in hotel-

43

kamers van ruim 12.000. Andere kleinere projecten voegen daar in dezelfde periode nog eens 8.000 bij. Dat allemaal op het huidige totaal van 100.000 kamers!

Casino’s / Hotels Luxor:

De piramide herbergt ruim 2200 hotelkamers. Aan de binnenkant kun je gangen zien. In 1997 is er naast de piramide nog een uitbreiding gebouwd met ruim 2200 hotelkamers. Constant is er een glazenwasser aan de buitenkant bezig. Grote fout is de verzorging van de hotelkamer. Doordat de gangen maar aan één kant kamers hebben heeft men veel meer kamerpersoneel nodig. 2200 slots, 87 tafels, 4427 kamers en 3000 medewerkers.

Excalibur: Via Luxor is dit casino bereikbaar. Het geheel is gethematiseerd op basis van de riddertijd. Veel gezinnen met jonge kinderen bezoeken dit casino. Op de eerste etage worden er diverse activiteiten voor heel jonge kinderen georganiseerd. Het is goedkoop gebouwd en een hotelkamer is ook niet duur. Buiten is een kleine attractie met een mechanische draak. 2480 slots, 81 tafels, 4032 kamers en 4100 medewerkers. New York New York:

44

De big city in het klein. Binnen vormt Central Park de speelzaal. In deze hoge ruimte worden de speeltafels aangeboden onder een soort pergola’s. Niet alleen geeft dit een gezelligere speelomgeving, maar in de overkappingen is ook alle verlichting en camera-techniek ondergebracht. Aan de zijkant van het plein is nog een kleine cercle privé ondergebracht. Dit is een gebeid waar er voor zeer hoge bedragen wordt gespeeld (high limit area). Op de eerste etage zijn de winkeltjes ondergebracht en een uitgebreide speelhal voor de jeugd. Ook de achtbaan die om het casino dendert, start op deze vloer. Er is ook een altijd stampvolle bar waarin twee pianistentertainers het publiek vermaken. Achterin is een food-plaza waar het vaak heel druk is en waar enorme hoeveelheden fast-food doorheen gaan. Kijk ook eens naar de vitrine waar het rundvlees hangt te ‘besterven’. Ook entertainment. 2034 hotelkamers, 2400 slot en 71 speeltafels.

MGM:

kwam men op 900 miljoen uit. Vooral op de thematisering en inrichting is veel bezuinigd. Een grote fout. Dit probeert men nu te herstellen door een extra investering van 250 miljoen. De leeuw is herbouwd, retailing, café’s, en een renovatie van de hotelkamers hebben tot een nieuw uiterlijk van het hotel gezorgd. De reden van de verbouwing van de leeuwenentree, die eerst zeer imposant was (een immens grote leeuw waar men door naar binnen liep), had te maken met het geloof van vele spelers. De entrée was op het oosten gericht en dit zou de Aziatische spelers ongeluk brengen. Achterin MGM is een station voor de monorail naar Bally’s. Heb je geen zin om te lopen, dan kun je hierin stappen en je wordt de achterkant van het Bally’s casino vervoerd. Lopend via dit casino kom je dan weer op de strip uit en kun je schuin oversteken naar Caesars’ Palace. Probeer in het restant van het pretparkje nog even de Skyscreamer. (Wel een schone onderbroek meenemen). 3700 slots, 165 tafels, 5005 kamers en 7000 medewerkers.

Bally’s: De entree is speciaal voorzien van bewegende trottoirs omdat dit casino wat verder van de strip af ligt. De gasten kwamen niet naar binnen. In combinatie met de monorail, is er nu een stroom bezoekers gerealiseerd. Op zich is het casino niet bijzonder. 1900 slots, 90 tafels, 2814 kamers en 4000 medewerkers.

Nog steeds het grootste hotel-casino. Met 5005 hotelkamers, 3700 slots en 165 speeltafels. Enorm groot is alles. Ook de receptie en de porte cochère zijn groots opgezet. Het is een komen en gaan van gasten en de immense videowall achter de receptie geeft een indruk van de EFX -show. Achter het hotel is een klein pretpark hetgeen een mislukking is geworden. Het had iets van Disneyland in het klein moeten worden, maar het is te kneuterig geworden. De kosten bedroegen 110 miljoen dollar. Daar waar 1 attractie bij Disney alleen al 80 miljoen kost. Bij de bouw van MGM is er fors gesneden in de budgetten. Uiteindelijk

Monte Carlo: Dit complex is het snelst gebouwde casino. In een tijdsbestek van 13 maanden is het gebouwd en geopend. Grote speelzaal met een apart gedeelte voor de winkels en receptie achterin. Op de eerste etage is een grote bingo-zaal te vinden, wat een bezichtiging waard is om de imposantheid van de casino’s te vergelijken, met bijvoorbeeld het Holland Casino in Eindhoven. Bij de ingang van de mini-brew zit een sigarenmaker waarbij je hele grote sigaren kunt kopen. Pas dan hoor je er echt bij. 2200 slots, 95 tafels, 3002 kamers en 3200 medewerkers. Ceasars’ Palace: Het grote complex is in de loop der jaren (al sinds 1969) steeds uitgebreid met een aanbouw. Dat is in het casino te merken. Een labyrint, waar het soms moeilijk is je te oriënte-

ren. Het casino richt zich op een “beter” publiek. Dat is vooral in de weekenden goed te zien. Veel gasten met geld, te dunne zolen onder hun schoenen, te snelle auto’s en opvallende dames bevolken dan de speelzalen, de bars en disco’s (Cleopatra’s barge). In het oude (lage) gedeelte zijn de tafels met de hogere minima te vinden. De echte trekker zijn de Forum Shops. Deze overdekte winkelstraat herbergt winkels met beroemde namen. Je waant je in een straat in Rome. Na verloop van tijd merk je dat de lucht donkerder wordt. De schemering is echter kunstmatig. Evenzeer nep is de fontein met marmeren beelden van Bacchus. Op het hele uur zetten de marmeren beelden zich in beweging en een spektakel met licht en geluid wordt opgevoerd. In het nieuwe gedeelte herbergt het paard van Troje een speel-goedwinkel en is er een multimedia spektakel bij het aquarium dat de ondergang van Atlantis uitbeeldt. Dit jaar is de defensieve uitbreiding tegenover Bellagio gereed gekomen. Deze ‘Romeinse’ hoteltoren aan de zuidkant vormt de inleiding voor een grote face-lift van het totale, toch wat verouderde complex. De concurrentie van buurman (nu aan beide zijden) Mirage Resorts is bedreigend en men kon niet achterblijven. 2100 slots, 126 tafels, 1394 kamers en 4200 medewerkers.

Mirage; Zoals gezegd de trendsetter, de illusionisten Siegfiied en Roy hebben hier hun domicilie. De witte tijgers zijn bij de ingang te bewonderen. Inmiddels is er ook een Secret garden geopend waarin allerlei wilde dieren te bezichtigen zijn. Het tropisch thema in het casino komt goed tot uiting en vooral het tropisch regenwoud bij de hoofdingang is indrukwekkend. Achter de receptie van het hotel is nog een aardig aquariumpje te bewonderen. Ruik eens goed! Juist; vanille-aroma wordt gebruikt om een sfeertje neer te zetten. Voor de deur barst elk kwartier de vulkaan uit. Recent nog voor een 25 miljoen verbeterd! Achter in het casino bij het zwembad dat slechts voor de gasten te bezoeken is, bevindt zich een dolfinarium. Hier wordt regelmatig een show gegeven en kan men met de dolfijnen zwemmen.2250 slots, 120 tafels, 3049 kamers en 7500 mede-werkers.

45

Treasure Island: Het avontuur tegemoet, de piraten. Dit is op het moment één van de zwaarst gethematiseerde casinolis. De trekker is natuurlijk de zeeslag voor de deur. De show van Cirque du Soleit; Mystère draait hier al een hele tijd en is meestal uitverkocht. Wij daarentegen gaan op 5 mei naar deze show, dankzij het bedrijf dat ons bezoek aan het Aladdincasino heeft geregeld. Er bevinden zich hier 2150 slots, 83 tafels, 2900 kamers en 4500 mede-werkers.

Rio’s Masquerade Show in the Sky heeft het Rio een slordige $25 million. Om deze attractie zijn er nu ook allerlei kwalitatief goede winkels en restaurants. Het Rio-buffet moet je even gezien hebben en vooral ook de ruimte die daarvoor gereserveerd is. De serveersters zijn unaniem uitgeroepen tot “the most sexy waitresses”. 2525 slots, 105 tafels, 2500 kamers (suites) en 3200 medewerkers

Stratosphere:

In 1996 geopend en inmiddels behoorlijk in de problemen. Wat blijkt? De toren heeft wel wat aantrekkingskracht, maar de gasten blijven niet hangen/spelen in het casino op de begane grond. Probeer even de achtbaan op 320 meter hoogte of de Sky-shot die je met 3G omhoog schiet, waarna je een vrije val maakt van 40 meter. Dat alles met 300 meter lager Vegas op het netvlies. In het casino zijn er diverse winkels op de eerste etage, maar een echt succes is het allemaal niet geworden. Waarschijnlijk komt dit doordat dit deel van de strip een slechte naam heeft en er diverse kale plekken zijn, waar de komende jaren nog grote projecten moeten worden gebouwd. Zo zijn er 2040 slots, 56 tafels, 1500 kamers en 2800 medewerkers.

Hard Rock Hotel: Dit casino ligt niet aan de strip, maar aan Paradise Road. In vele opzichten een apart casino. Dit is het eerste casinohotel-project van de keten Hard Rock Café. De grootte zou niet misstaan in Nederland. Bekende items uit de

46

popmuziek zijn er te bewonderen. Het is een echt yuppen casino, waarbij ook het personeel een bijzonder uitstraling heeft. Let eens op hun kleding en haardracht. Vooral in het weekend is het er druk. De bar in het midden is het middelpunt. Natuurlijk wordt er veel verdiend aan de merchandising, maar dat is in alle Hard Rock Cafés zo. Het hotel en het zwembad hebben een aparte stijl. Het is meestal volgeboekt en binnenkort wordt er een vleugel bijgebouwd. De chips die gebruikt worden, hebben een grote verzamelwaarde. Sommigen zijn inmiddels vele duizenden guldens waard. Zoek je verkering dan is dit “The place to be”. Grote kans datje één van die cocktailwaitresses uit de Rio treft. Je kunt stoppen met werken want een beetje waitress doet al zo’n $100.000 per jaar. 800 slots, 41 tafels, 340 kamers en 1060 medewerkers.

Las Vegas Hilton Dit hotel casino ligt naast het Convention Centre en ver weg van de strip. De laatste jaren kwam de steeds meer op de achtergrond door de grote attracties aldaar. Begin 1998 is eindelijk hun trekker in gebruik genomen; het Space Quest casino en Star Trek: The Experience. Het hele thema is gebaseerd op de succesvolle serie Star Trek. Bellagio:

Rio:

Dit ligt niet echt aan de strip, en heeft dan ook een andere marketing techniek. Ook dit hotel is recent uitgebreid met een grote hoteltoren. Om meer gasten te trekken is er de attractie middenin de speelzaal gerealiseerd, The Masquerade Village (boven en tussen de speelautomaten en niet de speeltafels!)The

Wie houdt van luxe heeft geluk. Hij kan dan binnen in het nieuwste en meest ambitieuze project van Steve Wynn bewonderen. Het belooft wat. Het heeft 5 jaar en $ 1,6 miljard gekost maar dan heb je ook wat. Zoals: een meer met voor $ 30 miljoen aan fonteinen (1200) en licht en muiekshow. Het richt zich zeer zelfbewust op het hoger segment van de markt vandaar dat de minimumprijs van een kamer $ 160 is oplopend tot $1.400 per nacht. Er hangt voor ruim 600 miljoen aan echte kunstwerken zoals: Andy Warhol, Van Gogh, Picasso, Degas, Matisse, Renoir en Gauguin. De winkels zullen voorzien zijn van bekende namen als Chanel, Herrnes, Tiffany&Co, Anuani, Gueci, Prada etc. Het wordt ook het nieuwe onderkomen voor het uit Montreal afkomstige Cirque du Soleil dat nu nog in Treasure Island zijn kunsten vertoont. 2669 slots, 139 tafels, 3000 katners.

Op de strip gebeurt het, maar vroeger waren de bekendste casino’s downtown. Freemont Street heeft de casino’s met de nostalgische namen als de Golden Nugget, Binion’s Horseshoe e.d., zoals in de vele oude films te zien is. NaarMate de Strip drukker werd, verpauperde deze straat. Het tij moest gekeerd worden. De casino in de straat hebben de koppen bij elkaar gestoken, met als resultaat de Freemont Street Experience. De straat werd afgesloten voor verkeer. Een nieuw straatmeubilair en een overkapping van een paar honderd meter. In deze overkapping heeft men 2,1 miljoen 4-kleurenlampjes gemonteerd. Daarnaast een geluidsinstallatie van 540.000 watt en je kunt spreken van een vrij gigantische videoscherm. Dat is ook precies wat het is. Elk uur wordt er een 7 minuten durende show afgespeeld op dit scherm. Op het hele uur gaan alle gevellichten van de casino’s uit, stroomt de straat vol met publiek en barst het spektakel los. Kosten: $70 miljoen, ontwikkelkosten $200.000 per show. Resultaat: 20.000 bezoekers per dag extra! Probleem op dit moment is wel dat deze bezoekers te kort blijven en niet genoeg besteden. Daarom wordt er nu verder gewerkt aan zaken die de verblijfsduur verlengen zoals attracties op straat, een mega-bioscoop e.d. Freemont street experience iedere avond hele uur show van 7 minuten die je beslist gezien en ervaren moet hebben. Tijd 20.30 uur 21.00 uur 22.00 uur 23.00 uur 24.00 uur

Vrij / Za Zo t/m Do The Rescue Idem Odyssey Viva Las Vegas The Rescue Idem Viva Las Vegas Idem Country en West. Idem

47

Binions’ Horseshoe: een prachtig ouderwets en origineel casino. De sfeer is er nog van de jaren veertig. Let eens op de lampen en het interieur. Achterin het wereldberoemde hoefijzer met daarin voor 1 miljoen aan dollarbiljetten. Je kunt je er voor laten fotograferen. Vooral in het weekend heel druk en veel jongelui. 1500 slots, 74 tafels, 360 kamers en 2800 medewerkers. Golden Nugget: Recentelijk gerenoveerd en een van de bekendste namen van casino in de wereld. 1315 slots, 65 tafels, 1907 kamers en 3000 medewerkers. Main Street Station: Moet een zeer gezellig casino zijn met een leuke bar, wanneer je naar het toilet moet, ga dan even naar de kelder, want daar kun je tegen een stuk Berlijnse muur urineren. 900 slots, 25 tafels, 406 kamers en 800 medewerkers. Zoals duidelijk is geworden is Las Vegas een fantasiewereld, waar alles kan en niets te gek is. Dit alles is natuurlijk schijn voor het trieste van de gokverslaving, maar wel naar mijn mening een geweldige plaats die je gezien moet hebben. Een bestemming waar je ieder jaar naar terug kan gaan aangezien er zoveel verbouwingen / nieuwbouw is dat je er niet uitgekeken raakt. Door: Bart Kivits

5.2 ALADDIN HOTEL / CASINO (B) Inleiding Mijn opdracht is een stukje te schrijven over Hotel Casino Aladdin te Las Vegas. Daarvoor is het uiteraard noodzakelijk dat er van te voren een klein onderzoek wordt verricht naar dit hotel. Mijn vooronderzoek is tot stand gekomen naar wat speurwerk op internet. Hier heb ik onder andere uitgevonden dat het hotel reeds eerder bestaan heeft onder dezelfde naam, maar dat het bestaande hotel met de grond gelijk is gemaakt en dat er momenteel een totaal nieuw hotel op dezelfde bouwplaats wordt gereäliseerd. Het vooronderzoek bestaat grofweg uit drie onderdelen; ten eerste wil ik iets schrijven over

48

het nieuwe Aladdin hotel ten koste van het oude. Ten twee wil het nieuwe hotel beschrijven en proberen er achter te komen hoe het hotel is ingedeeld en welke faciliteiten er zijn ondergebracht. En ten slotte wil ik even stil staan bij de bouwomstandigheden tijdens de bouw, dit naar aanleiding van een ongeluk dat heeft plaatsgevonden tijdens de bouw van het nieuwe Aladdin hotel. Het hotel is trouwens nog niet opgeleverd op het moment dat wij het zullen bezoeken, de oficiële opening van het hotel zal 17 augustus aanstaande plaatsvinden.

Van oud naar nieuw: Na 32 jaar gedient te hebben als een duidelijk herkenningspunt op de “strip”, is het oude Aladdin hotel aan zijn einde gekomen op 27 April 1998. Het hotel stampt oorspronkelijk uit 1963, toen nog “the Tally Ho” geheten. Het hotel had destijds 16 miljoen dollar gekost. In 1966 is het niet goed draaiende hotel overgekocht, verbouwd voor 3 miljoen dollar en omgedoopt tot “the Aladdin hotel”. Dat het hotel geliefd was bij het grote publiek blijkt wel uit het feit dat Elvis Presley dit hotel in 1967 koos om in te trouwen. Begin jaren ’70 wordt het hotel opnieuw verkocht, en in 1975 worden er plannen gepresenteerd voor een grootse verbouwing. Het is de bedoeling dat er een hoge toren bij wordt gebouwd die 700 kamers herbergt. Tevens komt er een conventieruimte bij, een showroom met 1000 zitplaatsen en een bingozaal met 500 zitplaatsen. Totale kosten 30 miljoen dollar. In 1981 worden er nog eens 28 verdiepingen op de toren gebouwd. Het aantal kamers komt nu op 1068. Extra kosten; 25 miljoen dollar. In 1996 worden plannen gemaakt om het dan slecht draaiende hotel, volledig te slopen en er een nieuw megaresort uit de grond te stampen. Londen Clubs International, ontwikkelaar van Europese ca-

sino’s wordt onder andere aangetrokken bij de ontwikkeling van het nieuwe Aladdin hotel. Fluor Daniel Inc. is de Project design builder en general contractor. Tishman Construction Corp is verantwoordelijk voor de constuctie. Op 25 November 1997 wordt het oude hotel gesloten en op 27 april 1998 wordt het hotel op-geblazen.

Het nieuwe Aladdin Hotel & Casino Het nieuwe Aladdin hotel mag worden gerekend tot een van de grootste, beste, mooiste hotels van Las Vegas. Niet onlogisch natuurlijk in een stad waar prestige, glitter and glamour op een groot voetstuk staan, dit in combinatie met de ‘American spririt’ dat alles bigger en better moet. Het 34-acre grote hotel is opgebouwd uit een staalconstuctie zoals die naar grote amerikaanse traditie wordt toegepast. Het zijn vooral de zaken die niet direct met het hotel zelf te maken hebben, die erg interessant zijn om te bekijken en om zich af te vragen hoe het allemaal is geconstueerd.

Het hotel bevat onder andere: - 2600 kamers en suites. - 100.000 square-foot casino met 2800 automaten en 87 speeltafels. - Een apart London Club Casino van 30.000 square-foot - Een theater en een multipurpose entertainment venue met 7000 zitplaatsen. - Een 500.000 square-foot “shopping adventure” met 130 winkels en 21 restaurants. - 75.000 square-foot aan flexibele conferentieruimte - Een tweede fase waarin nog eens 1000 kamers zullen worden gerealiseerd samen met een 50.000 square-foot music project. De totale kosten van het hotel worden geschat tussen de 1,3 en 1,4 miljard dollar. Om deze gigantische ruimtes te kunnen creëren, moet er gebruik worden gemaakt van speciale materialen in combinatie met specifiek materieel. Het lijkt mij interessant om te zien wat er allemaal bij komt kijken (en bij heeft komen kijken) om deze speciale ruimtes te kunnen maken. Zoals op de foto’s is te zien, worden de diverse ruimtes tot in het kleinste ‘arabische’ detail nagemaakt. Er worden zelfs mozaik-technieken gebruikt die voorheen alleen in de arabische landen werden gebruikt. Welke speciale bouwtechnieken zijn er toegepast om deze arabische sferen te kunnen reproduceren? Welke materialen worden gebruikt om alles deze arabische look te geven? Vragen waarop ik hopelijk in Las Vegas zelf antwoord op zal krijgen.

Hierboven staat een foto afgebeeld die de bouw weergeeft van de maand oktober.

49

servoir, ook wel Leak Head genoemd. Met een lengte van circa 110 miles richting de Grand Canyon en een maximale breedte van circa 8 miles, heeft Leak Head een oppervlakte van 247 square miles. Met dit reservoir kan men bijna twee jaar lang voldoen aan de gebruikelijke watervoorziening.

Hieronder staan een paar foto’s die een impressie geven van hoe de speciale ruimtes van het hotel uiteindelijk uit komen te zien.

m.b.t. de veiligheid of komen ongelukken daar procentueel evenveel voor als hier? Op de foto hierboven is een bouwkraan te zien die vloeronderdelen naar boven transporteert.

Werkomstandigheden tijdens de bouw met betrekking tot de veiligheid: Tijdens mijn literatuuronderzoek op internet kwam ik een artikel tegen dat betrekking had op de bouw van het Aladdin hotel. In dit artikel uit de Las Vegas Sun werd een ongeluk behandeld dat tijdens de bouw van het hotel heeft plaatsgevonden. Het ongeluk is ontstaan doordat een betonnen vloerdeel uite de bouwkraan is gevallen. Door het vallen van dit onderdeel is een gedeelte van de vloeren 23 t/m 16 ingestort. Hierbij is een ijzerwerker om het leven gekomen. Er is een rechtzaak aangespannen tegen het bouwbedrijf wegen nalatigheid van de veiligheid tijdens de bouw voor de bouwvakkers. Naar aanleiding van dit artikel uit de locale kraan lijkt het mij bijzonder interessant om eens te kijken naar de werkomstandigheden in America en dan speciaal Las Vegas. Zijn de werkomstandigheden in Amerika duidelijk anders dan in Nederland

50

gebruikt kon worden. In 1905 werd de Colorado rivier door een vernietigende stroming van koers veranderd en stroomde voor langer dan een jaar ongecontroleerd de Imperial Valley binnen. Het resultaat hiervan is het ontstaan van Salton Sea. In 1916 stroomde er water de Yuma Valley binnen. Deze gebeurtenissen zorgden in 1918 voor het initiatief voor de bouw van de dam waarmee het water gecontroleerd kon worden. In 1931 begon men met de bouw en het laatste beton werd in 1935 gestort, twee jaar later dan bedoeld. Door de bouw van de dam onstond er stroomopwaarts een groot re-

Naast beheersing van het water wordt de Hoover Dam ook gebruikt om energie op te wekken. Men maakt hiervoor gebruik van de waterdruk die zich achter de dam bevindt. Het water achter de dam stroomt door de druk via watertorens door tunnels naar de turbines. Deze turbines drijven de dynamo’s aan die zorgen voor omzetting van kinetische energie naar potentiele energie. Deze vorm van potentiele energie wordt ook wel hydroelectric power genoemd. Hoe hoger de dam en hoe dieper het water des te groter is de waterdruk en dus ook de energie. De waterdruk wordt bij een stuwdam zeer doelmatig gebruikt, zo’n 90 procent kan worden omgezet in potentiele energie.

Door: Jos van Thoor

5.3 HOOVER DAM (B/C) De Hoover Dam is een stuwdam, gebouwd in 1931–1935 gelegen op de Colorado river tussen de staten Nevada en Arizona. Met zijn afmeting (223 meter hoog en 380 meter lang) is de Hoover Dam een van de grootste stuwdammen van Amerika. De dam is gebouwd met als primair doel het bedwingen van de Colorado river. Deze rivier, welke zijn oorsprong vindt in de Grand Canyoning en eindigt in de Golf van California steeg vroeger in het voorjaar aanzienlijk door voornamenlijk het smeltwater uit de Rocky Mountains. Dit veroorzaakte regelmatig overstromingen op laag gelegen gebieden, waar mensen leefden en land werd verbouwd. In de herfstperiode viel de rivier vaak droog tot een klein riviertje welke niet voor de landbouw

De Hooverdam heeft 17 hoofdturbines, gelegen onder aan de dam met een standaard capaciteit van 2.991.000 horsepower. Dit levert 4 billion kilowatt uur per jaar op. Genoeg energie om 1,3 miljoen mensen van elektriciteit te voorzien. Door de bouw van deze dam kon het land in Nevada California en Arizona worden voorzien van constante wateraanvoer en konden steden zoals Los Angeles, San Diego, Phoenix, Las Vegas gebruik maken van de energie, wat zorgde voor een groei van de steden en industriele ontwikkeling. De kosten van de Hoover Dam $165 million zijn door de

51

verkoop van energie terrugbetaald aan de federale schatkist. Naast de energie zorgt de stuwdam ook voor recreatie aan het reservoir dat door de dam is ontstaan. Leak Mead is een van de meest Populaire recreatie gebieden van America en trekt per jaar meer dan 9 miljoen bezoekers.

een monoliet geheel te krijgen. Om scheuren tussen de blokken te voorkomen werden de stroomopwaartse en de stroomafwaartse oppervlaktes van de blokken voorzien van verticale groeven en de oppervlaktes van de blokken richting de wanden van de canyon voorzien van horizontale en verticale groeven. In de dam is twee-en-een-half miljoen m3 beton verwerkt en in totale complex (dam, powerplant en overige werken) drie miljoen drie honderd duizend m3 beton. Met deze hoeveelheid beton zou een snelweg gemaakt kunnen worden van 5 meters breed van San Fransisco naar New York.

De stuwdam is uitgevoerd in beton en heeft de vorm van een boog. Deze boogvorm drukt tegen de wanden van de canyon en put hieruit zijn krachten. De boog is opgebouwd uit verticale trapeziumvormige kolommen. De afmetingen van de kolommen varieren van circa 18,3 m2 aan het stroomopwaartse oppervlakte tot circa 7,6 m2 aan het stroomafwaartse oppervlakte. De kolommen zijn opgebouwd uit blokken welke in verband met de warmteontwikkeling van beton maximaal 1,5 meter hoog werden uitgevoerd. Deze warmteontwikkeling onstaat tijdens het hydratatie proces (verharding) van beton en brengt werkingen met zich mee. Om zoveel mogelijk werkingen te voorkomen werd het beton 72 uur uitgehard en afgekoeld. Voor koeling werd in ieder blok een koelslang van staal geplaatst, waarin na het storten van het beton water werd gecirculeerd. Deze slang werden na koeling afgesloten en onder hoge druk gevuld met grout. Zou men de dam in een continue stort hebben uitgevoerd dan zou het beton zo heet zijn geworden dat het 125 jaar zou duren voordat het beton afgekoeld zou zijn tot de omgevings-temperatuur. Dit zou tevens werkingen met zich meebrengen die fataal zouden zijn voor de dam. Na het afkoelen van het beton werd een mix van cement en water in de ruimtes tussen de blokken gestort, om zo

52

Vragen: - De bouw heeft 5 jaar geduurd, in deze periode heeft veel water de canyon gepasseerd. Hoe is men hier bij de bouw van de dam mee omgegegaan. Hoe heeft men ervoor gezorgd dat er tijdens de bouw geen hinder werd ondervonden van het water. - Veel zware matarialen moesten worden getransporteerd. Zoals bijvoorbeeld de turbines met elk een gewicht van 27 ton. Beton moest tijdens de bouw constant worden aangevoerd en gestort. In die tijd beschikte men niet over de geavanceerde transportmiddelen van nu. Hoe heeft men dit transport gerealiseerd en hoe doet men dat tegenwoordig als bijvoorbeeld de turbines of dynamo’s moeten worden vervangen. - De locatie waar de Hoover Dam is gebouwd was ver weg van de bewoonde wereld. Er waren nog geen voorzieningen zoals behuizing, electra en andere levensbehoeften. Er moest zwaar werk worden verricht en de arbeidsomstandigheden waren ook niet anno 2000. Hoe zorgde de aannemer en de opdrachtgever ervoor dat ze onder deze omstandigheden over voldoende personeel beschikten. Door: Gerben Elzer

53

6

SAN FRANCISCO

6.1 ALGEMEEN De belangrijkste stad van dit gebied is natuurlijk San Francisco, een van ‘s werelds meest kosmopolitische steden. Oakland, aan de andere kant van San Francisco Bay, is een bloeiend handels- en scheepvaartcentrum. De industrie van het Greater San Francisco Bay Area is geconcentreerd rond Oakland, Berkeley en Richmond. San Francisco ligt op de noordelijke punt van een 116 km 2groot schiereiland dat in het westen wordt begrensd door de Grote Oceaan, in het noorden door de Golden Gate Strait en in het oosten door de San Francisco Bay, een van de mooiste en grootste natuurlijke havens ter wereld. De stad is gebouwd tegen de meer dan 40 heuvels van het vrij smalle schiereiland, die bekende namen dragen als Telegraph Hill, Nob Hill en Russian Hill. San Francisco heeft door zijn ligging tal van zeer steile straten. Ten oosten van de stad, aan de overkant van San Francisco Bay, liggen grote voorsteden als Oakland (335.000 inwoners) en Berkeley (120.000 inwoners). Het hypermoderne, ondergrondse openbare vervoer (BART, Bay Area Rapid Transit) zorgt voor snelle verbindingen tussen San Francisco en andere steden rond de baai. Vroeger bestond het openbaar vervoer uit Cable Cars. Deze wagons reden in 1870, net zoals de tegenwoordige trams, over rails. Tussen de rails lag een goot waar een kabel doorheen liep die voor de aandrijving zorgde. Deze kabel werd in beweging gehouden door enorme ondergrondse motoren. Sinds een aantal jaren zijn de wagons gerestaureerd en zijn weer in het straatbeeld van San Francisco terug te vinden. De agglomeratie San Francisco Bay Area telt ongeveer 5 miljoen

54

inwoners, waarvan er iedere dag zo‘n 400.000 heen en weer reizen naar San Francisco, dat zelf ongeveer 740.000 inwoners telt. De stad is een van de belangrijkste financiële en commerciële centra van de Amerikaanse westkust. Van alle Amerikaanse steden heeft San Francisco, samen met Boston, wellicht het meest Europese karakter. San Francisco telt vele bezienswaardigheden waaronder de Golden Gate Bridge, Victoriaanse huizen, parken en musea. De stad San Francisco heeft niet zo’n uiterlijk als andere grote Amerikaanse steden. De oorzaak hiervan is dat San Francisco is opgebouwd uit een aantal buurten die van oorsprong afzonderlijke dorpen blijken te zijn. (Net zoals Eindhoven). Dit is tevens de oorzaak waarom sommige straten erg smal zijn. De wolkenkrabbers zijn uitsluitend in het Financial District in het centrum te vinden. De meeste bezienswaardigheden en activiteiten zijn echter buiten dit centrum te vinden. Deze kenmerken vertoont ook een stad als Parijs.

Geschiedenis van San Francisco De San Francisco Bay werd in 1769 ontdekt door een klein, uit Mexico afkomstige Spaans legertje onder leiding van kolonel Juan Bautista de Anza. In 1776 werd in het noordelijk deel van het huidige San Francisco een aantal militairen gedetacheerd. Hun legerkamp heette Presidio en de nederzetting die eromheen werd gebouwd, kreeg de naam Yerba Buena. Monniken van de orde van de H. Franciscus stichtten hier na verloop van tijd de missiepost waaraan de stad haar naam ontleent. In 1847 werd het plaatsje officieel gedoopt tot San Francisco. Nadat in 1848 in de bergen rondom de stad goud was gevonden, trokken tienduizenden goudzoekers en andere avonturiers naar dit gebied. In 1869 bracht de Central Pacific Railroad de spoorwegverbinding tussen San Francisco en de oostelijke staten van Amerika tot stand. Sindsdien is de stad snel gegroeid en zijn industrie, handel, zeevaart en visserij er tot grote bloei gekomen. Om 5.12 uur in de vroege ochtend van 18 april 1906 deden zich de eerste schokken voor van een zware aardbeving die gevolgd werd door hevige branden waardoor ongeveer driekwart van de stad in puin gelegd werd en honderden mensen het leven lieten. Het huidige San Francisco dateert om die reden grotendeels uit de 20ste eeuw. En de schokken blijven

komen. De Las Pritchard-schok veroorzaakte in 1989 voor $ 10 miljard schade in de stad en ook Los Angeles werd in 1994 getroffen door een krachtige aardbeving. In San Francisco wacht men niettemin nog steeds op de Big One, die naar verwachting even krachtig zal zijn als de aardbeving uit 1906. De speciale aardbevingsbestendige constructies die de gebouwen sinds 1906 hebben gekregen, bewezen hun nut. Dit geldt helaas niet voor de viaducten en snelwegen. Sinds een aantal jaren is men gestart met ook deze te verbeteren. In de jaren vijftig werd San Francisco de belangrijkste stad voor de beatgeneratie. Vrijwel geen enkele plaats werd zo vaak in songs genoemd als deze. Bijna hetzelfde werd veroorzaakt toen San Francisco in de jaren zestig werd uitgeroepen tot hippiehoofdstad van de wereld. Dit is vandaag de dag nog te merken aan de gemoedelijke sfeer die de stad uitademt. Sinds de jaren zeventig is het de stad met de meeste homoseksuelen ter wereld.

Architectuur, cultuur en gebouwen in San Francisco Door de enorme aardbevingen die de stad getroffen hebben, zijn er weinig historische gebouwen in San Francisco te vinden. Na de complete verwoesting van de stad in 1906 zijn vrijwel alle huizen in de stad opnieuw gebouwd uit hout. Men dacht dat houten huizen beter bestand waren tegen aardbevingen dan stenen exemplaren. Om de stad nog enige authenticiteit te geven zijn veel woningen in Victoriaanse stijl herbouwd. Chinatown Een geheel andere cultuur ziet men in de Chinese wijk van de stad genaamd “Chinatown”. In Chinatown leeft de grootste concentratie Chinezen buiten het Aziatische continent. Het aantal Japanners daarentegen is minder goed vertegenwoordigd. Toch hebben zij ook hun eigen wijk in San Francisco; “Japantown”. Presidio Een van de oudste gebouwen van San Francisco is het Presidio. Dit is in 1776 gebouwd door de Spanjaarden om van daaruit hun nederzetting te kunnen beschermen. Tegenwoordig is het een kazerne.

Telegraph Hill / Coit Tower De Coit Tower is gelegen op de top van de Telegraph Hill. De 50 meter hoge toren is gebouwd met geld uit het Lilli Hitchcock Coit fonds en is vanuit heel San Francisco te zien. Het gebouw wordt gezien als eerbetoon aan de vrijwillige brandweer na de branden in 1906. Veel mensen zien ook overeenkomsten tussen de toren en de brandkranen zoals die op vele straathoeken in de stad zijn terug te vinden. Het mooiste aan de toren is het uitzicht dat deze over de stad biedt. De naam “Telegraph Hill” vindt zijn oorsprong tijdens de Goudkoorts. Rond 1849 nam het havenverkeer van en naar San Francisco explosief toe. De kleine haven van de stad was niet op deze capaciteit berekend. Het gevolg hiervan was dat veel schepen in de baai lagen te wachten totdat zij de haven konden binnenvoeren. Om aan de schepen kenbaar te maken wanneer men aan de beurt was, heeft men boven op de Telegraph Hill een stellage met vlaggen en beweegbare armen gebouwd die vanuit de baai duidelijk te zien was. Deze stellage heeft maar 4 jaar dienst gedaan omdat toen de telegraaf uitgevonden werd. Later heeft men op de heuvel het telegraafkantoor gebouwd vandaar de naam “Telegraph Hill”.

55

University of Berkely Berkely is de bakermat van de hippiebeweging. Dat is vandaag de dag nog te zien aan de winkels, de restaurants en de cafés’s. Ook ligt in deze wijk de grootste Universiteit van San Francisco. Deze universiteit kan gezien worden als de bron van de hippiebeweging. De oorsprong van deze universiteit gaat terug tot in de tijd dat rond San Francisco nog goud gevonden werd. In 1849 waren enkele idealisten die hun kennis aan de “boeren” in Californië wilden overbrengen. Het duurde echter nog meer dan 20 jaar voordat een minister het initiatief nam om op een stuk land (Berkely genaamd) in Oakland een universiteit op te richten. Oorspronkelijk werd er alleen onderwijs in landbouw, mijnbouw en techniek gegeven. Vandaag de dag zijn er talrijke technische, medische, rechten en theologische studies te volgen. Door: Bas Wauben

56

6.2 GOLDEN GATE BRIDGE AND PARK (C)

6.3 BENICIA MARTINEZ BRIDGE (B)

Golden Gate Bridge De Golden Gate Bridge is ongetwijfeld het symbool San Francisco. De brug is niet alleen een van de langste (meer dan 3km lang) hangbruggen ter wereld maar is ook een van de stevigste bruggen. Zo is de brug nog begaanbaar bij winden van meer dan 130 km per uur. Toen de brug in 1937 werd gebouwd was het de hoogste constructie (meer dan 225 meter hoog) ten westen van New York. De bouw van de brug heeft 4 jaar geduurd. Door de constructiewijze van de brug is deze zeer beweeglijk. Dit kan vooral ervaren worden door er overheen te lopen. De bouw van de brug heeft indertijd meer dan 80 miljoen gulden gekost. In de constructie van de brug zijn meer dan 100.000 kilometer stalen profielen verwerkt. Wat niet zichtbaar is in de constructie is het fundament. Met het beton dat hiervoor gebruikt is zou een anderhalve meter breed voetpad tussen San Francisco en New York kunnen worden aangelegd. De roestrode kleur van de brug ook wel “International Orange” was de keuze van de architect Irving Morrow. Hij vond dat de brug moest afsteken tegen de achtergrond. De naam “Golden Gate” kreeg de brug niet vanwege zijn kleur maar verwijst naar de ingang van de San Francisco Bay waar rond 1840 voor het eerst goud gevonden werd.

Inleiding HBG kennen we allemaal als de Hollandsche Beton Groep. Momenteel zijn ze hier in Eindhoven bezig met de verbouwing van het PSVstadion. In dat stadion zit ook het kantoor van HBG Bouw- en Vastgoed regio Eindhoven. De naam Hollandsche Beton Groep is misleidend. HBG zoekt haar heil ook in het buitenland. In Duitsland en Engeland realiseren ze grote projecten in de utiliteitsbouw en ook in de USA realiseren ze grote projecten maar dan met name op het gebied van de infrastructuur.

Golden Gate Park Het hart van het enorme Golden Gate Park bestaat uit de Japanese Tea Garden. Deze authentieke Japanse tuin is in 1894 aangelegd. In de tuin zijn vele soorten bonsaibomen, een theehuis, meertjes, watervallen en bruggetjes te vinden. De thema’s harmonie en evenwicht zijn op elke vierkante meter terug te vinden.

Bedrijfsinformatie HBG, Hollandsche Beton Groep nw, is een Europese bouwgroep die wereldwijd projecten realiseert. HBG richt zich op bouwen (in brede zin), baggeren en industriële activiteiten. Het hoofdkantoor is gevestigd in Rijswijk. De onderneming is opgericht in 1902 en de aandelen zijn genoteerd aan de AEX-Effectenbeurs te Amsterdam. HBG telt ongeveer 22.000 medewerkers. De Groep heeft in 1999 een omzet behaald van ruim f 10 miljard gulden. Daarvan betreft bijna de helft de sector bouw en vastgoed – waartoe utiliteitsbouw, woningbouw en projectontwikkeling worden gerekend – en ruim 35 procent de sector civiel, waaronder beton-, water- en wegenbouw worden begrepen. De overige 15 procent betreft baggeren en industriële activiteiten. HBG heeft de activiteiten van de Groep op de Amerikaanse markt ondergebracht in de groepsmaatschappij HBG Constructors Inc. Het hoofdkantoor van deze onderneming is gevestigd in Longmont, Colorado. HBG realiseert in de USA vooral omvangrijke, infrastructurele projecten. De Groep behaalde met deze activiteiten in 1998 een omzet van circa 800 miljoen gulden. Door deze activiteiten van drie Amerikaanse dochterondernemingen te verenigen in HBG Constructors Inc. legt HBG de basis om de positie op de civiele markt te versterken. HBG Constructors Inc. bestaat uit 6 divisies. Deze separate business-units is: Flatiron Design/Build, Flatiron Structures Civil Division, Misener Marine Construction Inc. Flatiron Constructors Inc. South, Flatiron Constructors Inc. North en Interbeton Inc. HBG houdt tachtig procent van

de aandelen in HBG Constructors Inc., de resterende twintig procent is in handen van Scott Lynn, die is benoemd tot Chief Executive Officer van deze groepsmaatschappij. De Board of Directors bestaat verder uit Paul Driscoll, Chief Financial Officer, en de nonexecutive directors ir. Carel Jan Reigersman (lid Raad van Bestuur HBG), mr. Dick Sinninghe Damsté (lid Raad van Bestuur HBG) en Robert Fleischmann (general manager Wayss & Freytag International). De twee laatstgenoemde ondernemingen, Flatiron Constructors Inc. North en Interbeton Inc. werken nu samen aan het project dat wij gaan bezoeken, de Benicia Martinez Bridge. Flatiron Constructors Inc. North richt zich vanuit een kantoor in San Jose op een uur rijden ten zuiden van San Fransisco op infrastructurele werken in het noorden van Californië. Operations Manager Curtiz Weltz was in februari 1997 één van de vier medewerkers die in dit nieuwe marktgebied aan de slag gingen. ‘Inmiddels werken we met ruim twintig stafmedewerkers op kantoor. We hebben zeven werken in uitvoering, waar we zo’n 150 medewerkers inzetten’. Het eerste project dat door FCI Constructors North is aangenomen, betreft de verbetering van de kruising tussen de snelwegen 580 en 680. ‘Ín de nabijheid van deze locatie realiseren we een klein wegen- en bruggenproject: First Street Bridge. Nog noordelijker ligt ons grootste werk, de versterking van de Benicia Martinez Bridge. We versterken zowel de tien pijlers als de stalen opbouw, zodat de brug uit 1962 berekend is om zware aardbevingen te doorstaan. We doen dit project samen met onze zusteronderneming, Interbeton Inc.’

Projectinformatie Flatiron CN en Interbeton Inc. werken samen aan het project dat we gaan bezoeken, de bouwplaats van de 1,9 kilometer lange Benicia Martinez brug. Deze tolbrug ligt tussen de steden Benicia en Martinez in de zeestraat van Carquinez, 45 km ten noordoosten van San Fransisco. Het is één van de in totaal zeven bruggen rond de baai van San Fransisco die in opdracht van de overheid worden versterkt in verband met het aardbevingsrisico langs de inmiddels welbekende San Andreas-breuklijn.

57

De Californische overheid heeft veel geld vrijgemaakt om cruciale verbinding in de staat te versterken of zelfs compleet te vernieuwen. De Benicia Martinez brug is een van deze cruciale verbindingen. In 1997 is al een keer on

De brug tussen Benicia en Martinez is een van de bruggen rond de Baai van San Fransisco die worden versterkt in verband met het aardbevingsrisico. derzocht of het zinvol was deze brug te slopen en een compleet nieuwe brug ernaast te bouwen. Het bleek dat dat zonde was van de investeringen die recentelijk nog in deze brug zijn gedaan. De brug is namelijk al een keer verbreed om aan de toenemende verkeersdrukte tegemoet te komen. Uiteindelijk is in 1998 besloten tot het aanpassen van de bestaande brug aan te verwachten aardbevingen. Het aardbevingsbestendig maken van deze brug is een omvangrijke en risicovolle klus. De totale aanneemsom komt neer op zo’n 180 miljoen gulden. Niettemin ‘verloopt de samenwerking tussen de twee zusteronder-nemingen voorspoedig’, zegt Interbetonner Nico Stassen, die op dit project verantwoordelijk is voor de werkvoorbereiding en de projectadministratie. Hij is één van de twintig stafmedewerkers die kantoor houden in de bouwkeet in het kleine stadje Benicia. ‘Flatiron heeft veel ervaring met de aanleg van bruggen en wegen. Interbeton brengt expertise in op het gebied van funderingstechniek en waterbouw. Bovendien maken we hier gebruik van de projectmanagmentsystemen van Interbeton. Dat is overigens nog best wennen, want de Californische mentaliteit is nogal ‘relaxed’. De nauwkeurigheid waarmee we alles registreren en plannen werd aanvankelijk wel eens als

58

bureaucratisch beoordeeld.’ Als wij het project bezoeken, lopen de werkzaamheden aan de brugconstructie al op hun einde. Niettemin is het project een bezoekje waard. Flatironner Koen Zuidgeest zal ons ter plekke rondleiden. Het is de bedoeling dat dit project in het najaar van 2000 wordt opgeleverd.

Technische details De Benicia Martinez Bridge is ontworpen in de vijftiger jaren en in gebruik sinds 1962. De brug is al een keer verbreed. Dat betekent dus dat HBG ingrijpt in een bestaand bouwwerk dat al een keer is verbouwd. Bouwen aan bestaand is altijd al een hachelijke zaak. Hier wordt de zaak ook nog eens bemoeilijkt doordat het verkeer geen hinder mag ondervinden van de bouwwerkzaamheden en doordat alle bouwwerkzaamheden boven snelstromend water plaats moeten vinden. De HBG heeft daarvoor een hangconstructie bedacht die een tergend langzame reis van de ene naar de andere oever maakt. (zie foto)

Het aardbevingsbestendig maken van de brug komt neer op het versterken van zowel de tien pijlers als de stalen opbouw, zodat de brug berekend is om zware aardbeving te doorstaan. Op onderstaande foto zie je hoe de brug is opgebouwd. Deze foto is genomen vòòr de verbouwing door de HBG. Opbouw van de staalconstructie van de bestaande brug.

Vragen: - Hoe is deze brug aardbevingsbestendig gemaakt? - Welke toevoegingen/veranderingen zijn er gedaan? - Welke krachten spelen er en waar? - Wat is er gedaan aan veiligheid op de bouwplaats? - Wat is er gedaan aan logistieke problemen? Door: Antal Smits

De hangconstructie die de HBG gebruikt om bij de staalconstructie van de brug te komen.

6.4 BEN C. GERWICK (B) Inleiding Onderwaterbeton wordt reeds 35 jaar toegepast in de Nederlandse bouwindustrie. De technologische en uitvoeringstechnische aspecten van onderwaterbeton zijn begin jaren zeventig voor het eerst grondig bestudeerd. Algemene bedrijfsinformatie Ben C. Gerwick Ben C. Gerwick is een bedrijf dat voornamelijk gespecialiseerd is in waterbouwkundige werken. Gerwick heeft een wereldwijde ervaring in beton- en bouwtechnologie. Projecten zijn onder andere geweest, offshore boorplatvormen in de Atlantische oceaan en de Noordzee, bruggen in Azië, Midden Oosten en de beide kusten van Noord Amerika, aanleg van pieren in Australië, Azië het Midden Oosten, Zuid Amerika en Alaska. Daarnaast produceren ze onderwaterbouwwerken, dammen en leggen ze pijpleidingen. in Amerika is de trend om de bouw van (water)betonconstructies te prefabriceren. De lange ervaring van Gerwick gaat hier lijnrecht tegenin. Zij verkiezen de natte methode voor het maken van zulke grote projecten. Gerwick heeft veel innovatief onderzoek gedaan naar betontechniek. Ze hebben veel onderzoek verricht naar de ontwikkelingen van voorgespannen beton, lichtgewicht beton, onderwaterbeton, beton/staal composieten. Onderwaterfunderingen in het algemeen De toepassing van onderwaterbeton, ten opzichte van het traditioneel storten van een droge bouwkuip kan verscheidene redenen hebben. Zo kan het bemalen van de bouwput onmogelijk zijn door de aantasting van het grondwaterpeil naast de bouwput met als gevolg schade aan omliggende bebouwing. Ook kunnen er te grote krachten ontstaan op de wanden van de bouwkuip doordat de kuip drooggemalen wordt. Het kan ook mogelijk zijn dat het bemalen van de bouwkuip kan meer kosten met zich meebrengen dan het storten van onderwaterbeton. Bij de projecten die ik onderzocht heb wordt ook altijd een tijd- of prijsafweging gemaakt tussen het storten “in den natte” of “in den droge”. Een vloer van onderwaterbeton heeft niet alleen een afsluitende functie, maar biedt tevens

59

weerstand aan de opwaartse druk van het grondwater nadat de bouwkuip is drooggemalen. Daarnaast fungeert de vloer als stempeling van de bouwkuip. De opwaartse druk wordt in de meeste gevallen niet gecompenseerd door het eigen gewicht van de vloer, aangezien de vloer dan te dik zou worden. Daarom worden trekpalen toegepast die in de vloer worden verankerd. Vanwege de ontstane buigende momenten en de toelaatbare trekspanning is vaak een wapening in de onderwaterbetonvloer nodig die deze momenten en krachten kan opnemen.

Belangrijke aspecten Bodem- en wandprofiel: Bij de voorbereidende werkzaamheden moet de bouwkuip zoveel mogelijk het theoretische bodemprofiel worden gegeven. Achtergebleven slib moet met slibstofzuigers worden verwijderd. Achtergebleven klei- en veenbonken of slib op de damwanden – en met name de damwandkassen – zullen schoongemaakt moeten worden met een schraaptechniek of een hogedrukspuit. Een duiker kan deze werkzaamheden verrichten. Betonsoort: Een van de hoofdproblemen die zich bij het storten van betonspecie onder water voordoet, is de mogelijke uitspoeling van cement en andere fijne delen. De oorzaak van dit verschijnsel is het snelheidsverschil in het contactgebied tussen de specie en het water. De mate waarin uitspoeling kan optreden hangt zowel van de samenstelling van de betonspecie als van de toegepaste stortmethode af. Het voor zover mogelijk voorkomen van uitspoeling is zo van belang omdat kwaliteitsverlies het gevolg is. Er ontstaan grindnesten of in het ergste geval grindlagen. Voor de betonsamenstelling gelden als belangrijkste uitgangspunten: een goede vloeibaarheid (verdichten onder water is onmogelijk) en een goede samenhang in het mengsel.

spoeling tot gevolg heeft. Neveneffecten waarmee met colloidaal beton rekening gehouden dient te worden, zijn verhoging van het luchtgehalte in de specie met 1 a 2% en een vertraging van de binding met ongeveer 2 uur. Ook kunnen er staalvezels aan de beton toegevoegd worden. Deze ontwikkeling heeft ertoe geleid de sterkte van de beton te vergroten zonder extra wapening toe te voegen.

Wapening: De wapening wordt prefab toegepast omdat verwerking onder water te ingewikkeld en te duur is. Hierbij zullen de afmetingen van de wapeningskorven afhankelijk zijn van eventuele in de bouwkuip toegepaste stempelconstructies en het eigen gewicht van de korven in verband met het nodige hijsvermogen. Bij het heien van de palen moet worden gestreefd naar zo weinig mogelijk variatie in de onderlinge paalafstand vanwege de eenheid in de afmetingen van de gepre-fabriceerde wapeningskorven. De maas-wijdte dient te zijn aangepast op vlotte doorstroming van de betonspecie. De wapenings-korven worden ondersteund op de aanwezige funderingspalen. De wapening kan direct op de bovenkant van de paal rusten of er kunnen, vooraf of door duikers, draagconstructies aan de paal worden bevestigd.

Het afzinken van de wapeningskorven kan plaatsvinden met een of meer kranen. De Xen Y-positie wordt nauwkeurig bepaald met meetapparatuur.

Stortmethode: Sinds 1980 is een systeem ontwikkeld door ing. G.J.Hop, met de naam Hop-dobber. De dobber bestaat uit stalen stortbuis waaraan aan de onderzijde een schotel is bevestigd (zie fig.1). Door een drijflichaam aan de stortbuis wordt het dobber-effect bereikt. Het drijflichaam wordt zo gedimensioneerd dat te allen tijde een geringe neerwaartse druk blijft bestaan. Ten gevolge hiervan dringt de rand van de schotel enige centimeters in de uitgestroomde betonspecie. Hierdoor wordt waterinsluiting tegengegaan en uitspoeling van specie voorkomen. De dobber wordt bediend vanaf een traverse, die over rails naast de bouwkuip verrijdbaar is. Maatafwijkingen beton (zie fig.1): Uit praktijkproeven in Nederland is gebleken dat onderwaterbeton grotere maatafwijkingen bezit dan gebruikelijk is bij beton dat niet onder water wordt gestort. De conclusie uit deze proeven luidt dat op hoogteverschillen moet worden gerekend van + en – 0,25 meter, zowel ten opzichte van gemiddeld bovenvlak als gemiddeld ondervlak. Voor de bescherming van de wapening tegen corrosie blijkt een minimale betondekking nodig te zijn van 0,10 m. Er moet dus rekening gehouden worden met een theoretische betondekking van 0,35 m.

Betonsterkte: Resultaten uit proeven uit onder water gestorte vloeren leerde dat bij vloeren gestort met pompbeton de sterkte in het werk op 75% van de gemiddelde kubusdruksterkte kan worden gesteld. Doordat spreiding echter relatief groot is, bleek de karakteristieke druksterkte van het beton gesteld te moeten worden op 2/3 van de karakteristieke kubusdruksterkte. Dilataties: Dilatatievoegen zijn noodzakelijk in verband met: 1. Het beperken van de scheurvorming door verhardings- en uitdrogingskrimp na het droogmalen van de bouwkuip; 2. Het voorkomen van een ongunstige krachtswerking in de constructie als gevolg van discontinuïteiten in de belasting, het draagvermogen van de ondergrond en de paalfundering, alsmede discontinuïteiten in de fundering zelf 3. Het onderbreken van langdurige storten. Een dilatatie kan gemaakt worden met een zogeheten voegbalk. Dit is door schuimplastic een gescheiden geprefabriceerde betonbalk. Deze wordt aan beide zijden voorzien van uitstekende beugels voor een goede hechting met de nog te storten vloergedeelten. Overeenkomsten met Amerika: Aangezien Ben C. Gerwick weinig informatie loslaat, is over de bouwmethoden van dit bedrijf weinig bekend. Deze informatie hoop ik te vinden tijdens de studiereis. Door: Ralf Habets

Colloïdaal beton: Begin jaren tachtig werd colloïdaal beton geïntroduceerd. Colloïdaal beton is een productmengsel waarbij het betonmengsel naast cement, water en toeslagmateriaal, natuurlijke polymeren als toevoeging bevat. Hierdoor ontstaat in de specie een zodanige samenhang dat vrije val door water geen uit-

60

61

6.5 FINANCIAL DISTRICT (C) Dit centrum is de Wallstreet van de Westkust van de VS. In deze wijk liggen vrijwel alle wolkenkrabbers die de stad rijk is zo ook de Transamerica Pyramid. De piramide is in 1972 gebouwd en is de meest herkenbare wolkenkrabber van de Verenigde Staten. Het gebouw bepaald tevens de skyline van de stad. Het 48 verdiepingen tellende gebouw is ontworpen door William Pereira & Associates. Het gebouw is bijna 300 meter hoog en op de top van het gebouw staat nog eens een 70 meter hoge transparante naald. ’s Nachts is deze naald verlicht.Als van onder naar boven naar het verdiepingsoppervlak wordt gekeken is een enorm verloop te zien. De begane grond is bijna 500 maal groter dan de bovenste verdieping van de piramide. Zie ook 4.5 Hathaway Dinwiddie (bouwen in Amerika)

6.6 PEER / RUTTHERFORD & CH. (B) Inleiding PEER staat voor Pacific Earthquake Engineering Research. PEER is een consortium van westerse universiteiten die samenwerken op het gebied van industrie, bedrijfsleven en overheid om risico’s van aardbevingen terug te brengen en het alledaagse leven veiliger te maken. PEER is gevestigd bij de universiteit van Berkeley. PEER is een aardbevingsinstituut dat alle kennis van aangesloten uni-

62

versiteiten en bedrijven krijgt om met die verkregen kennis onderzoek te verrichten. Een van die bedrijven waar PEER mee samenwerkt is Rutherford & Chekene. Het onderzoeksprogramma van PEER bestaat uit het verkrijgen van nieuwe kennis en het steunen van onderzoek naar de fysieke prestaties van gebouwen tijdens aardbevingen. Het proces van het ontwikkelenen en het op gang brengen van onderzoeksprogramma heeft voordeel van de brede deskundigheid en de grote betrokkenheid van de vele onderzoekers en vertegenwoordigers van de industrie. Om het onderzoek te leiden heeft PEER een raamwerk ontwikkeld waar vele van de globale processen, speciale drukgebieden en specifieke onderzoeksonderwerpen die gericht moeten zijn op het onderzoeksprogramma van PEER om effectief prestatiegericht aardbevingsonderzoek te doen. De inspanningen in het eerste jaar van het onderzoek van PEER zijn gericht op het starten van vele projecten die voorkomen in het raamwerk. In het tweede jaar worden projecten verder geleid door drie “blauwdrukken” gevormd door het PEER onderzoeksteam en een speciale raad van PEER die gericht zijn op specifieke onderzoeksgebieden. Tevens richt PEER in het tweede jaar veldlaboratoria op in de nabijheid van bruggen, gebouwen, en havens die in het onderzoeksprogramma horen.

Rutherford & Chekene Rutherford & Chekene is een ingenieursbureau dat is aangesloten bij het PEER. Het bureau bestaat al sinds 1960 en heeft een werkgebied in de hele VS. Rutherford & Chekene levert ingenieurswerk voor problemen die men kan tegenkomen bij de bouw, zoals complexe gebouwtypen, geologische gevaren (zoals aardbevingen), gevarieerde ondergrond en moeilijke bouwplaatsen. Rutherford & Chekene heeft dus veel ervaring met het aardbevingsbestendig maken van gebouwen (geotechnisch ingenieurswerk), maar ziet zichzelf het liefst als een multidisciplinair ingenieursbureau. Men werkt samen met gerenommeerde architecten en opdracht-gevers. Bij Rutherford & Chekene werken ongeveer 75 mensen. Rutherford & Chekene heeft een groot aantal zeer gevarieerde projecten ontwikkeld, zoals fabrieken, ziekenhuizen, publieke gebouwen, aquariums, theaters, en het

aardbevingbestendig maken van historische gebouwen. Daarnaast is Rutherford & Chekene ook in Japan actief in het toepassen van aardbevingbestendige oplossingen. Rutherford & Chekene heeft hun activiteiten in drie kernactiviteiten verdeeld: - Bouwkundig ingenieurswerk: ontwerpen van nieuwe constructies, ontwerpen en aanpassen van bestaande constructies, evalueren van constructies m.b.t. aardbevingen, toepassen van seismischisolerende funderingen, leveren van seismische diensten, etc. - Civieltechnisch ingenieurswerk: bouwplaats evaluaties, bouwplaatsontwikkeling (bestraten, afwatering, etc.), watervoorzieningen en distributie, ontwerpen van wegen, starten en parkeerplaatsen. - Geotechnisch ingenieurswerk: bodemonderzoek, testen van bodemmonsters in laboratoria, funderingsonderzoek voor nieuwe en bestaande gebouwen, onderzoek naar aardverschuivingen en andere geologische gevaren en geotechnisch onderhoud. Hoewel de projecten die Rutherford & Chekene heeft ontwikkeld zeer gevarieerd zijn, kan men toch zeggen dat hun kennis met betrekking tot het geotechnische aspect er toch wel uitspringt, vandaar dat hierna enkele geotechnische projecten worden behandeld die Rutherford & Chekene heeft gerealiseerd.

Renovatie van het Hearst Memorial Mining Building Het Hearst Memorial Mining Building is door Rutherford & Chekene aardbevingbestendig gemaakt en architectonisch verbeterd. Dit historisch belangrijke gebouw is in 1903 ontworpen door John Galen Howard en staat op de monumentenlijst. De constructie van dit drie verdiepingen hoge gebouw bestaat uit massieve stenen muren en stalen kolommen. Het gebouw zal geheel worden gerenoveerd, zodat het normaal kan functioneren. Door toepassing van een funderingsisolatiesysteem zal de aardbevingsbestendigheid van het gebouw worden verhoogd, terwijl het historische karakter van het gebouw gewaarborgd blijft. Het gebouw zal volledig worden ondergraven, zodat de gehele bestaande fundering kan worden weggehaald tot zo‘n 7 meter onder maai-

veld. Dit wordt gedaan om de isolatie onder het gebouw te kunnen plaatsen. Daarnaast zullen aanvullende dempers worden geplaatst vanwege de grote verplaatsingen van de grond tijdens een aardbeving.

Geleverde diensten: Geotechnisch en constructief ingenieurswerk, ontwerpen van isolatiesysteem. Opgeleverd: Eind 1999 Kosten: $48,000,000

Renovatie van het War Memorial Veteran‘s Building Het War Memorial Veteran‘s Building, gebouwd in 1932, is één van de vijf monumentale gebouwen in het zogenaamde San Francisco Civic Center National Historic Landmark District. Dit is een gebied van cultuurhistorische waarde en de bestaande bebouwing mag niet worden aangetast. Rutherford

63

& Chekene is betrokken in de seismische evaluatie en versterking van dit gebouw. Het zogenaamde Fixed Base Scheme (shear wall) is gekozen voor het aardbevingbestendig maken van het gebouw, daar dit voldoet aan de seismische en financiële voorwaarden van het betreffende project.

-

-

-

-

-

Geleverde diensten: Constructief ingenieurswerk Opgeleverd: Onderzoek klaar in 1996, renovatie gereed 2001 Verwachte kosten: $ 38 miljoen

Relatie PEER en Rutherford & Chekene Rutherford & Chekene is een ingenieursbureau dat is gespecialiseerd in de geo-techniek, dat wil zeggen dat Rutherford & Chekene is gespecialiseerd in grondmechanica en in Californië betekent dit al snel dat je bezig zal moeten zijn met aardbevingen. Vanwege de kennis die Rutherford & Chekene heeft opgebouwd in 40 jaar ingenieurswerk is het vanzelfsprekend dat dit bureau is aangesloten bij het PEER. Het PEER een onderzoeksinstelling zoals in Nederland het COB, die afhankelijk is van bedrijven. Doordat bedrijven en universiteiten samenwerken kunnen ze hun kennis aan elkaar beschikbaar stellen. Met de kennis van bedrijven en studenten van universiteiten kan PEER onderzoek verrichten naar de fysieke gedragingen van gebouwen in aardbevingsgebieden. Zodoende kunnen de bestaande gebouwen in aardbevingsgebieden veiliger worden gemaakt en nieuwe gebouwen veiliger worden ontworpen. Mogelijke vragen: - PEER werkt samen met Japan aan een onderzoek. Kan men veel van elkaar leren,

64

heeft men in Japan andere technieken en denkwijzen dan in de VS? Moeten er nog veel bestaande (belangrijke) gebouwen aardbevingbestendig worden gemaakt in de San Fransisco Bay Area? Tot welke schaal van Richter kunnen gebouwen redelijkerwijs aardbevingbestendig worden gemaakt? Welke voordelen heeft Rutherford & Chekene van hun samenwerking met het PEER? Met welke projecten is Rutherford & Chekene op dit moment bezig samen met PEER? Wat houdt het zogenaamde Fixed Base Scheme in dat is toegepast bij War Memorial Veteran‘s Building? Sinds wanneer werken Rutherford & Chekene samen?

Door: Maurice Hinskens en Jorg van Waas

6.7 B.A.R.T. (B) Inleiding De verkeersintensiteit op de wegen neemt jaarlijks toe. De files groeien en groeien. Beleidsmakers en verkeersdeelnemers zouden maar wat graag een ombuiging van die trend zien. Van de opties om de verkeersstromen weer op gang te brengen en te houden is de verplaatsing naar een ondergrondse infrastructuur één van de aantrekkelijkste. Onder andere omdat dit meervoudig gebruik van de ruimte mogelijk maakt en omdat geavanceerde ondergrondse logistieke systemen de traditionele vervoersmo-daliteiten ontlasten. Naast infrastructuur voor verkeer en vervoer kan ondergronds bouwen ook worden toegepast bij infrastructuur voor communicatie en utilitaire systemen, bouwwerken voor tijdelijke en langdurige opslag en ondergrondse toepassingen voor wonen, werken en recreatie. Mogelijke ondergrondse bouwwerken zijn parkeergarages, horeca, winkels, showrooms, stations, bibliotheken, recreatieve/sportruimten, laboratoriums, kantoren enz. Ondergrondse ruimten hoeven allerminst onaangenaam te zijn. Lichtkoven, lichtsleuven, verdiepte patio’s zorgen dat men totaal vergeet ondergronds te zijn. Verder kunnen de exploitatiekosten lager zijn dan bovengronds, door afwezigheid van ongunstige weers-invloeden, een een- voudigere temperatuurregeling (is ondergronds vrij constant), een betere geluidswering en het ontbreken van gevels, daken, kozijnen enz. Zachte gronden en hoge grondwaterstanden maakten het in het verleden vaak te duur om op grote schaal ondergronds te bouwen. Maar vanuit de milieuoptiek, economische aspecten en de druk op de kwaliteit van de openbare ruimte zijn duurzame oplossingen noodzakelijk en is hoogwaardig ondergronds bouwen een goed alternatief.

Technieken Technieken voor ondergronds bouwen zijn in het algemeen in te delen in twee categorieën, te weten technieken waarbij gebruik wordt gemaakt van bouwputten en sleufloze technieken. Aangezien het te bezoeken werk een ondergronds bouwwerk is ten behoeve van infrastructuur voor railtransport zal nader worden ingegaan op de technieken voor het ma-

ken van tunnels. Een methode hiervoor, waarbij gebruik wordt gemaakt van een bouwput, is de wandendakmethode (engl: cut-and-cover construction). De tunnels en stations worden gemaakt in afgedekte bouwputten. Eerst worden de wanden gemaakt. Steeds wordt een stuk van de openbare weg in beslag genomen om een diepwand te laten verzinken in de aarde. Als de muur aan de ene kant van de weg is geplaatst, herhaalt de bouwkaravaan dezelfde stappen aan de andere kant van de weg. De grond wordt afgegraven en vervolgens wordt op de wanden een dak aangebracht. Direct daarna wordt bovengronds het gebied weer zoveel mogelijk voor het normale gebruik ingericht. Onder de grond gaat de bouw dan verder.

De tweede manier van ondergronds bouwen is door middel van sleufloze technieken, bijvoorbeeld door ondergronds boren (engl: drilling). In een bouwput wordt de boor in elkaar gezet. Daarna kan het graven beginnen. De kop van de boor bestaat uit een holle stalen cilinder, het schild. Aan de voorkant zit een graafwiel. Erachter worden de tunnelsegmenten (engl: tubbing) geplaatst. De achterkant is open. Hieruit komt de gebouwde tunnel te voorschijn. In het schild werken de tunnelbouwers. Het schild beschermt de bouwers tegen grond en het grondwater dat de tunnel omringd. Het graafwiel voor op de boor draait langzaam rond en schraapt zo laagje voor laagje de grond los. De grond die door het graafwiel is losgeschraapt wordt vermengd met water en via een lopende band direct af-

65

gevoerd. Gelijk met het wegschrapen van de grond wordt de boor naar voren gedrukt. De boor zet zich daarbij met behulp van vijzels af tegen de reeds gemaakte tunnel. Zodra de boor voldoende voortgang heeft gemaakt plaatst een machine een nieuw deel van de tunnel: een tunnelsegment. De keuze tussen de verschillende tunneltechnieken is afhankelijk van economische en technische haalbaarheid, obstakels, grondeigenschappen, etc.

American Underground Construction Association De American Underground Construction Association (AUA) is een organisatie bestaande uit vakmensen welke betrokken zijn bij de planning, het ontwerp, het bouwen en het gebruik van de ondergrondse faciliteiten en bouwwerken. · De AUA fungeert als informatiedatabank op het gebied van ondergrondse faciliteiten en daaraan verwante zaken, zowel voor bij de AUA aangesloten leden als voor het algemene publiek · De AUA fungeert als een netwerk waarin ook de industrie is opgenomen · De AUA vormt een ontmoetingspunt tussen publiek en industrie · De AUA is namens de in Verenigde Staten aangesloten leden de officiële vertegenwoordiger in de International Tunnelling Association De AUA heeft zich ten doel gesteld om het gebruik en de ontwikkeling van ondergrondse constructies en faciliteiten te promoten; om

66

een groter inzicht en besef van de mogelijkheden en voordelen van ondergronds bouwen te creëren; om een goed politiek beleid en planning voor succesvol ondergronds bouwen aan te moedigen: om het effectieve gebruik van ondergrondse bouwtechnologie te promoten en om te pleiten voor de industrie welke betrokken is bij ondergronds bouwen. De AUA staat open voor iedereen die beroepshalve interesse toont in het ondergronds bouwen. Haar leden bestaan uit bedrijven welke op enigerlei wijze betrokken zijn met ondergronds bouwen, deze bedrijven houden de AUA staande. De AUA publiceert over bouwprojecten en publiceert industrie nieuws voor en over bedrijven welke betrokken zin bij ondergronds bouwen. Bovendien organiseert de AUA conferenties, verzorgt lezingen, seminars en cursussen.

ontwerp, wat bestond uit een 115 km lang highspeed transportsysteem met 33 stations, die 17 gemeenschappen in de 3 counties met elkaar verbind. Het totaal kwam uit op een bouwprijs van $792 miljoen en werd goedgekeurd door 61,2% van de kiezers. De bouw kon beginnen. Een groot samenwerkingsverband tussen Parsons-Brinkerhoff, Tudor en Bechtel verzorgde de bouw en advisering van het project. Deze begon in januari 1966 met de bouw van de metro van Oakland en aan het eind van dat jaar werd het eerste buisdeel op de bodem van de baai gelegd. Deze onderwater tunnel moest San Fransisco met Oakland verbinden. De metrotunnel van 6 km werd door middel van een kleine vloot deel voor deel op de bodem neergelaten. In februari 1967 werd begonnen met het boren van de 5 km lange verbinding door het harde gesteente van de Berkeley Hills. In juli van dat jaar startten ze met de ‘ondergrondse’ onder het hart van Market Street door. Het maken van de 5 ver-

diepingen hoge stations en de tunnels zelf, 30 meter onder het drukke verkeer van de binnenstad, werd bemoeilijkt door de aanwezigheid van modder, veel water en een net van utilitaire systemen. Na het kennen van enkele financiele tegenvallers, kon door middel van extra geld het project steeds gered worden. In 1970 kreeg het al aardig gestalte en werden gedeelten opgeleverd. De zakenmensen heroverden Market Street weer waar de bouwwerkzaamheden waren beëindigd. De bouwvakkers maakten plaats voor electriciens en in december 1971 begonnen de metro’s in het BART district te rijden. Nadien werden nog uitbreidingen verwezenlijkt, zoals die tussen Daly City Station en San Fransisco International Airport, Oakland International Airport en Coliseum Station. Heden bestaat het BART district uit de verbindingen die staan op de System Map, in totaal 150 km dubbel spoor en 39 stations.

BART Het initiatief voor het Bay Area Rappid Transit project ontstaat in 1946 toen men rond de San Fransisco Bay te maken kregen met naoorlogse migratie naar het gebied. De daarbij behorende automobiel-explosie zorgde voor beginnende verkeersproblemen. Vooral de brugverbinding van San Fransisco met Oakland vormde een groot knooppunt dat aandacht voor verbetering verdiende. In het begin deden aan het project alle vijf counties rond de baai mee: Alameda, Contra Costa, Marin, San Fransisco en San Mateo. Na het maken van het ontwerp en het bepalen van de prijs moesten San Mateo en Marin zich terugtrekken wegens financieel onvermogen. Het plan werd gewijzigd in het nieuwe drie-counties

67

BART-SFO Airport uitbreiding Het project dat we in de USA gaan bekijken bestaat uit de uitbreiding van BART van Colma Station via San Fransisco International Airport naar Millbrae Station. Het project wordt uitgevoerd door een turnkey organisatie en is geselecteerd door de Federal Transit Administration als 1 van de 4 demonstratieprojecten, dat moet laten zien hoe middels een innovatief turnkey-contract tijd en geld bespaard kan worden. BART wordt gebouwd door het tegelijk maken van de routes, de rails, de systemen en de stations via het DesignBuild concept, waarbij dezelfde aannemer alles ontwerpt en bouwt. Ondergronds zal worden gebouwd via het cutand-cover principe. Het project bestaat in totaal uit 14 km nieuw spoor, waarvan 10,4 km ondergronds, 2 km enkele meters boven het maaiveld (over de Highway 101) en 1,6 km gewoon op het maaiveld. Er worden 4 nieuwe stations bijgebouwd en het totaal zal neerkomen op een investering van ongeveer 1,2 miljard dollar. Het doel van dit project is om meer gemeenschappen makkelijk toegang te geven tot de vele vormen van werk, recreatie en cultuur rond de baai. Het belooft een verbetering

68

van de lokale economie, een goede verbinding met de 6-na-drukste luchthaven van de wereld en een verbetering van het leven rond de baai. Men verwacht een nieuwe tijdelijke / permanente werkgelegenheid van duizenden banen, een vermindering van 10.000 autoritten per dag naar de luchthaven en een vermindering van regionale verkeersopstoppingen, benzineverbruik en luchtvervuiling. Enkele uitdagingen bij de bouw zijn: · de geringe afstand van de lijn tot de bestaande treinrails met 66 treinen per dag · de bouw naast de San Andreas breuklijn (hoge mate van aarbevingsbestendigheid) · het bouwen in een waterrijk gebied met bedreigde diersoorten · het doorkruisen van 7 begraafplaatsen · het behoud van een in 1863 gebouwde brug · het opkopen van meer dan 350 percelen Het project wordt bekostigd door Federal Transit Administration ($750 miljoen), San Mateo County Transit District ($99 miljoen), California Transportation Commision ($108 miljoen), Metropolitan Transportation Commision ($10 miljoen) en San Fransisco International Airport ($200 miljoen).

Mogelijke vragen: · Er is gekozen voor de cut-and-cover techniek. Hierdoor hebben de vele omwonenden enige jaren last van de bouw van de uitbreiding. Ook de dieren van de baai, waaronder bedreigde diersoorten als de “garter snake” en de “red legged frog”, ondervinden grote hinder en kunnen sterven. Verder moet 2 km rails boven het maaiveld worden aangelegd om over de Highway 101 te kunnen bouwen. Waarom is niet gekozen voor een sleufloze techniek voor het maken van de uitbreiding? · Er wordt gebouwd vlak naast de San Andreas breuklijn. Welke maatregelen zijn genomen om de subway een hoge mate van aardbevingsbestendigheid mee te geven? Zijn er nog speciale maatregelen genomen voor veiligheid tijdens de bouw, voor het geval er een aardbeving komt? · Er is gekozen voor een turnkey organisatie voor het ontwerp en de bouw van de uitbreiding. Waarom voor een turnkey-contract en is de selectie van het/de uitvoerend(e) bouwbedrijf(ven) tot stand gekomen. Deze vorm van projectmanagment kan tijd en geld besparen. Hoeveel tijd en geld denken jullie te kunnen besparen door het toepassen van deze vorm.

6.8 TURNER (B)

Door: Willem Klaassen en Remco Mayer

Turner voorziet voor de utiliteitsbouw in veel aspecten van het bouwproces: constructie-, project- en bouwmanagement. Turner gebruikt de volgende filosofie: het werk wordt gedaan door een groep van teamgeoriënteerde personen, die samen het gemeenschappelijk doel hebben om in de wensen van de klant te voorzien. Het succes van elk project is grotendeels afhankelijk van dit team. Door de jaren heen hebben de werknemers van Turner een belangrijke bijdrage geleverd aan de Amerikaanse constructie ontwikkeling. Door gerenommeerde instanties van aannemers (AGC, Associated General Contractors) worden de bouwprojecten van Turner vaak gewaardeerd voor haar ingenieuze constructieve prestatie. Turner’s strategie en beleid worden over de hele wereld erkend. Deze erkenning heeft bijgedragen aan de status van het grootste bouwbedrijf van Amerika. Turner biedt haar klanten veel diensten, die gerelateerd zijn aan de constructie. Van advies over constructie tot con-

Inleiding Turner Construction Company is in 1902 opgericht door Henry C. Turner en DeForrest H. Dixon, met de filosofie van integriteit, kwaliteit en service die nu nog steeds wordt nagestreefd. Zij dankt haar naam aan teamwork, doelgerichtheid en efficiëntie, waardoor zij het grootste bouwbedrijf in de USA is. Turner is verspreid over heel het land, met de bereikbaarheid en service van de ‘winkel-omde-hoek’ en de kennis en het kapitaal van een grote nationale onderneming (zie kaartje). Tot 1999 was de Turner Corporation een zelfstandige onderneming die in september van dat jaar volledig is overgenomen door Hochtief AG. Na deze overname, waarbij de omzet van het Duitse bedrijf van 12 naar 20 miljard DM steeg, is Hochtief gestegen naar plaats twee van Europa en naar plaats 6 van de wereld (zie tabel in bijlage). Ondanks dat Turner weinig overeenkomsten vertoont met de organisatie die in 1902 door Henry Turner is opgericht blijft het bedrijf trouw aan de waarden en normen van destijds en blijft kwaliteit, integriteit, servicegerichtheid en aandacht voor het individu erg belangrijk in de huidige bedrijfsfilosofie. Deze principes hebben Turner in het verleden goed geleid.

69

structie management aannmeningsdiensten.

en

algemene

Jaarlijks produceren ze ongeveer 1.000 projecten van verschillende grootte, variërend van minder dan 1 miljoen dollar tot wel meer dan 200 miljoen dollar per project. Maar het belangrijkste is dat elk project gebouwd wordt met de trots en enthousiasme dat Turner kenmerkt. De totale omzet bedraagt $ 4 miljard per jaar. Dit wordt gerealiseerd door 3.100 werk-nemers, die verdeeld zijn over 41 vestigingen. Het resultaat is de mogelijkheid om de klant te voorzien van een kwalitatief hoge service; een uitgebreide plaatselijke basiskennis gekoppeld met nationale koopkracht, en persoonlijke service, die uniek is in de industrie. De grootste waardering van de kwalitatieve en servicegerichte benadering van Turner is het feit, dat 60% van de klanten zogenaamde ‘return customers’ zijn, die voor hun volgende project wéér Turner inschakelen.

Projecten van Turner In Los Angeles is Turner bezig met het project: Oppenheimer & Company. Het 17 verdiepingen tellende kantoorgebouw, de Oppenheimer Tower, is vernoemd naar de hoofdhuurder: Oppenheimer & Company. Deze laat door Turner 45.000 vierkante voet restylen. Belangrijke kantoren, zoals vergaderruimten, worden op duidelijk plaatsen gesitueerd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van dure materialen, zoals kersenhout, marmer en mahonie hout. Architect: Planned Expansion Group. In Anaheim, vlakbij LA, bouwt Turner het Anaheim Convention Centre. Het oppervlak wordt met 40% uitgebreid tot 1,7 miljoen vierkante voet. Dit zorgt er voor dat dit Convention Centre een van de grootste van het land wordt. De glazen gevel is ongeveer

70

60 meter hoog. Het gebouw heeft nu 200.000 vierkante voet tentoonstellings-ruimte en meer dan 130.000 vierkante voet aan feestzalen, met de grootste feestzaal van het land (38.000 vierkante voet). Ook wordt in Anaheim de Tinseltown Studios Dinner Theater gebouwd. Dit theater met 700 zitplaatsen entertaint de eetgasten met livepresentaties en uitreikingen. Het hele project wordt door Turner vanaf het begin begeleid. Het gebouw is 40.000 vierkante voet groot. Architect: Studio Avanti

Ook in San Francisco wordt het War Memorial Opera House gerenoveerd. Er wordt hier gewerkt aan zowel structurele en theatrale verbeteringen als behoud en restauratie van dit nationaal historisch gebouw. Hier wordt door middel van een multidisciplinair team samengewerkt om alle elementen goed op elkaar af te stemmen zoals Turner dat als constructie manager als veel vaker heeft gedaan. In Sacramento, ten noordoosten van San Francisco, wordt het Glassrock Medical Office Building gebouwd. Dit project is ontwikkeld naar bouwen-op-maat en herbergt meerdere huurders en is gesitueerd naast de University of California-Davis Medical Center in hartje Sacramento. Er is een ondergrondse parkeergarage met daarbovenop zeven verdiepingen kantoor-ruimten voor alle mogelijke medische toepassingen.

In Long Beach wordt het Long Beach Aquarium of the Pacific gebouwd. Een verrijking van de skyline van Zuid California. Samen met Kajima Construction Services is Turner de hoofdaannemer. Het aquarium is 156.000 vierkante voet groot, en door het gebruik van innovatieve constructie en ontwerpmethoden kan het in minder dan vier jaar gebouwd worden, sneller dan elk aquarium project tot nu toe. Architect: HOK Architect, EHDD In San Francisco wordt het Earthquake Safety II project uitgevoerd. Een aanpassing van onder andere de San Francisco City Hall ter bescherming tegen aardbevingen. Er wordt hier in totaal 1.3 miljoen vierkante voet gerenoveerd.

30.000 vierkante voet groot zijn. De parkeergarage is gebouwd van beton en het gebouw zelf bestaat uit een stalen constructie met een glazen en gepleisterd uiterlijk.

Aan het einde van de studiereis gaan we naar Oakland, dat zonder Turner Construction er heel anders uitgezien zou hebben. Een korte lijst van gebouwen gemaakt door Turner: het Ordway gebouw, het Clorox gebouw, Lake Merrit Plaza, Lake Merrit Towers en seismische aanpassingen aan de City Hall en het Pacific Bell gebouw.

In Sacramento wordt ook de US Bank Plaza gebouwd. Dit gebouw is heeft een hoogte van 26 verdiepingen. Het doet denken aan de hoogbouw van 1920. In de drie verdiepingen hoge lobby die is bekleed met marmer wordt door muurschilderingen de geschiedenis van Sacramento weergeven. Mountain View Public Library wordt gebouwd in San Jose. Met Turner als hoofdaannemer en met 16 onderaannemers wordt een twee ver-diepingen hoge bibliotheek gebouwd bovenop een ondergrondse parkeergarage. De bibliotheek zal

In Oakland gaan we daadwerkelijk iets van al die gebouwen van Turner bezoeken, namelijk de bouwplaats van het Hearst Memorial Mining Building. Het gebouw is in 1907 door John Galen Howard ontworpen en was een geschenk aan de universiteit van California door Phoebe Apperson Hearst in nagedachtenis aan haar man, mijnwerker en senator George Hearst. Het project is er een ter grootte van 68 miljoen dollar om het historische gebouw te renoveren. Daarbij wordt de constructie verbeterd om aardbevingen beter te weerstaan en het interieur wordt aangepast aan de eisen van de moderne 21e-eeuwse manier van lesgeven. De verbetering van de constructie gebeurt door een ‘base isolation’ waarbij er dempers worden geinstalleerd die de schokken van een aardbeving moeten opvangen.

71

6.9 ALCATRAZ AND PIER 41 (C) Alcatraz Alcatraz is een voormalige gevangenis op het eiland midden in de baai van SF. Vroeger had Alcatraz de reputatie dat niemand hier levend uit kon ontsnappen vanwege de strenge bewaking, de sterke stromingen, de temperatuur van het water en de haaien in de baai.

Deze techniek is grotendeels op Berkeley ontwikkeld. In het gebouw wordt de faculteit van Materials Science and Mineral Engineering gehuisvest. De kosten worden voor de helft (34 miljoen dollar) door de staat California en voor de andere helft door eigen geld betaald.

Vragen: - In september 1999 is Turner overgenomen door Hochtief AG, waarom? Hebben zich grote veranderingen voorgedaan door de overnamen (ontslagen, policy verandering). - Als Turner straks 100 jaar bestaat (2002), mogen we dan ook komen (drinken)? - Zijn er hier in de buurt (Berkeley) al veel aardbevingen geweest en is er daardoor ook schade ontstaan? - Doet Turner de uitvoering van Hearst Memorial Mining Building zelf of maken jullie gebruik van onderaannemers? - Wat houdt het project precies in? - Hoe zal het gebouw eruit komen te zien, nadat het gerenoveerd is (maquette, simulaties, foto’s, tekeningen)? Hoe groot wordt het? - Wanneer wordt het project opgeleverd? - Gaan de lessen gewoon door of zijn de studente ergens anders gehuisvest? - Aangezien de overheid de helft meefinancieert, voor wie zijn dan de opbrengsten en wie betaalt de (onderhouds)kosten? Door: Philipe Kromjong en Werner Tornij

72

Geschiedenis van Alcatraz De eerste bezoekers van het eiland waren indianen. Zij zagen vanuit het vaste land verschillende soorten vogels die zich rond het eiland ophielden. De Indianen trokken hieruit de conclusie dat er veel voedsel op het eiland moest zijn. Later werd het eiland erg populair onder de Indianen omdat er veel delicate vogeleieren gevonden werden. In 1775 toen de Spanjaarden San Francisco binnenvoeren zagen zij als eersten een eiland met pelikanen, “La Isla de los Alcatraces”. Tot 1837 bleef het eiland ongebruikt. Tijdens de opstand van de Mexicanen werd het eiland gebruikt als tijdelijke gevangenis. Door het toenemende scheepstransport rond San Francisco werd er in 1846 op het eiland de eerste Amerikaanse vuurtoren gebouwd. Rond 1850 toen er goud rondom San Francisco gevonden werd, bouwde men op het eiland een militair fort om de stad te beschermen tegen piraten. Later werd dit fort gebruikt om munitie op te slaan. In oorlogstijden gebruikte men het fort als krijgsgevangenis. Na de enorme aardbeving van 1906 werden gevangenen van het vaste land tijdelijk gedeporteerd naar Alcatraz. In 1909 werd de gevangenis uitgebreid met een enorm betonnen cellenblok. Doordat dit cellenblok hoger was dan de bestaande vuurtoren, werd er aan de andere zijde van het eiland een nieuwe vuurtoren gebouwd. Gedurende het gebruik van de gevangenis gingen geruchten rond dat de gevangenen op Alcatraz onder erbarmelijke toestanden leefden. Op Alcatraz kregen de gevangenen alleen eten, kleren en medische verzorging en was het bijvoorbeeld verboden om in bepaalde ruimtes te spreken. Overige zaken waren een privilege. Mede door dit gerucht werd de gevangenis in 1933 gesloten. In 1934 werd begonnen met het moderniseren van Alcatraz. Na de opening telde de gevangenis er continu 52 bewakers. Door de slechte reputatie van Alcatraz

werd er alles aan gedaan om het verblijf in de gevangenis zo aangenaam mogelijk te houden. Zo was er een grote bibliotheek en was de verzorging van het eten bovengemiddeld. Omdat Alcatraz in die tijd de strengst bewaakte gevangenis van Amerika was, hebben er veel beroemde misdadigers gezeten zoals Al Capone, en George “machine gun” Kelly.

Ontsnappingen: Twee jaar na de heropening, in 1936, kreeg Joseph Bowers de moed om van Alcatraz te ontsnappen. Tijdens zijn vluchtpoging zagen enkele bewaarders hem over het hek van de cellenblokken klimmen. Zij vuurden 3 waarschuwingsschoten af waar Joseph zo van schrok dat hij na ongeveer 30 meter stierf. In december 1937 braken Theodore Cole en Ralph Roe door de beveiliging van de werkplaats. Tijdens hun oversteek naar het vaste land zijn zij naar alle waarschijnlijkheid in het ijskoude water verdronken. Een half jaar later probeerden James Lucas, Thomas Limmerick en Rufus Franklin te ontsnappen. Nadat zij vanuit de houtwerkplaats gereedschap hadden gestolen en enkele bewaarders hiermee te hebben bewerkt, werden zij door andere bewaarders gestopt. Twee bewaarders en een gevangene werden hierbij gedood. De andere twee gevangenen werden veroordeeld en kwamen in de isoleercel waar zij eens per week uit mochten om 10 minuten te douchen. In ja-

nuari 1939 werkten 5 gevangenen zich een weg naar buiten. Zij deden dit door de tralies voor hun cel met zelfgemaakt gereedschap door te zagen. Dertig minuten na hun uitbraak werden zij op het strand van het eiland ontdekt. Tijdens een schietpartij werd een gevangene gedood, een werd gewond, de andere drie kregen als straf de isoleercel. Na deze ontsnappingspoging werd besloten om Alcatraz weer te renoveren. De bloedigste ontsnappingspoging vond plaats op 2 mei 1946. Na een enorme schietpartij werden twee bewaarders en drie gevangenen gedood. Na dit voorval duurde het meer dan 10 jaar voordat iemand weer probeerde te ontsnappen. Op 23 juli 1956 verdween Floyd P. Wilson nadat hij tijdens buitenwerkzaamheden een stuk touw had gestolen. Hij verborg zich tussen de rotsen waar hij stukken hout aan elkaar knoopte en zo een vlot probeerde te bouwen. Na een tijd werd hij als vermist opgegeven en begon men een zoektocht. Floyd bleef zich schuil houden tussen de rotsen op het strand maar moest zich na een halve dag met onderkoelingsverschijnselen overgeven. De meest beroemde en succesvolle ontsnapping vond plaats op 11 juli 1962 door Frank Lee Morris, John William Anglin, en zijn broer Clarence Anglin. Na zich door de aangetaste betonmuren van de gevangenis te hebben gewerkt, ontsnapten zij via de ontluchtingskanalen naar het strand.

73

Met de nodige extra kleding en een zelfgemaakte opblaasboot bereikten zij het vaste land. Na deze ontsnapping bleek dat de gevangenis weer aan een renovatie toe was. De renovatie was door de aantasting va het zoutwater aan het beton zo ingrijpend dat dit niet meer haalbaar was waardoor de gevangenis op 31 maart 1963 gesloten werd. Na de sluiting claimden enkele Indianen Alcatraz. Zij waren immers de oorspronkelijke bewoners. De bezetting van het eiland heeft al met al tot 11 juli 1972 geduurd waarna Alcatraz gedeeltelijk voor het publiek werd opengesteld.

Fisherman’s Warf De Fisherman’s Warf is een pier waar de vroegere visopslagplaats van de haven lag. Nu bestaat de Warf uit restaurantjes, souvenirshops en speciaalzaken. Elke pier in de haven van San Francisco heeft zijn eigen “huisnummer”.De Fisherman’s Warf is gelegen tussen de nummers 41 en 43. Tegenwoordig is de haven van de Warf de opstapplaats voor excursies naar Alcatraz en de Golden Gate Bridge. In de haven doet zich na de aardbeving van 1989 een vreemd verschijnsel voor. Sinds die tijd krioelt het er van de zeeleeuwen. Het is een raadsel waarom zij de haven blijven opzoeken.

6.10PALACE OF FINE ARTS (C) Palace of Fine Arts Het meest kitscherige gebouw van de stad is

zeker het Palace of Fine Arts. Palace of fine arts is gelegen aan de 3601 Lyon Street. Het gebouw is gebouwd ten behoeve van de Panama Pacific International Exposition in 1915 en is gebouwd in Romeinse stijl. De ontwerper van het gebouw is Bernard R. Maybeck. Na de expositie heeft het gebouw verschillende functies vervult. Zo zijn 8 jaar lang tennishallen in gevestigd, heeft het dienst gedaan als opslag voor vrachtwagens en tanks tijdens de Tweede Wereldoorlog, is het gebruikt als opslagplaats voor telefoonboeken en is het hoofdkwartier van de brandweer in gevestigd. Tussen 1957 en 1959 werd er na een lange strijd genoeg geld verzameld om het leven van de Palace veilig te stellen. In 1964 werd danook begonnen met de reconstructie van het gebouw in de oude stijl. Na de verbouwing had het gebouw nog geen bestemming. In 1965 kwam een idee tot stand naar aanleiding van een lezing, gegeven door professor Frank Oppenheimer, over de rol van museums in het onderwijs. Oppenheimer was er nameljik van overtuigd er begrip onder mensen moest worden ontwikkeld over wetenschap en technologie. Het museum was hiervoor een uitgelezen mogelijkheid. Het werdt een soort Exploratorium. In 1969 opende het dan ook haar deuren. In het museum zijn beeldende kunst en wetenschappelijkheden over de aarde, de oceanen en het heelal te bezichtigen.

7

DIVERSEN

7.1 DEELNEMERS Student deelnemers: Thomas den Boer Ren Derijcke Gerden Elzer (chauffeur) Roy Exterkate Bas van Gastel (chauffeur) Raymond Haaken Ralf Habets Anneke van Helden Bjorn Hendriks Maurice Hinskens Bart Kivits Willem Klaassen Philipe Kromjong (chauffeur) Guido Linckens Remco Mayer Antal Smits Bas Termeer (chauffeur) Jos van Thoor Werner Torny (chauffeur) Sjoerd Verhagen Ruth Verhagen (chauffeur) Sjef Vosters (chauffeur) Machteld Vroom Jorg van Waas Ralph Walter (chauffeur) Bas Wauben Paul Zimmermann Docent deelnemers: Michiel Ham (chauffeur) Win Schaefer Martin Vissers (chauffeur)

Secretariaat Uitvoeringstechniek kantooruren: 10.00 - 17.00 uur (wo/do/vr) tel: 040-2472688 fax: 040-2474248 Adres reisbureau Globe reisbureau Moleneindplein 5 5262 CX Vught tel: 073-6579020 fax: 073-6565907 Ook zijn wij tijdens de studiereis bereikbaar op ons email-adres: [email protected] . In NOODGEVALLEN zijn wij te bereiken op het telefoonnummer: 06-53383576 De hotels waar wij tijdens onze studiereis zullen verblijven zijn de volgende:

- Los Angeles: Furama Hotel 8601 Lincoln Blvd CA 90045 tel.: 001-310 670 8111 fax.: 001-310 342 2574 data: 29 april t/m 3 mei - Las Vegas: Days Inn 4155 Kovallane tel.: 001-702 731 2111 fax.: 001-702 731 1113 data: 4 mei t/m 6 mei

Adressen en telefoonnummers TUE

- Visalia: Radisson 300 South Courtstreet tel.: 001-559 636 1111 fax.: 001-559 636 8224 data: 7 mei

Studievereniging SUPport Postbus 513 post vak 8 5600 MB Eindhoven tel: 040-2472658 fax: 040-2475887

- San Francisco: Best Western Canterburry Hotel 750 Sutterstreet tel.: 001-415 474 6464 fax.: 001-415 474 5856 data: 8 mei t/m 12 mei

Externe deelnemer: Cees Ritter (Allplan Nederland)

7.2 ADRESSEN EN TELEFOONNUMMERS

74

Secretariaat Bouwtechnisch Ontwerpen kantooruren: 09.00 - 17.00 uur tel: 040-2472427 fax: 040-2475887

75

7.3 AFSPRAKEN Om de reis zo soepel mogelijk te laten verlopen is besloten om een aantal algemene afspraken op te stellen. Op reis met een groep brengt namelijk altijd problemen met zich mee.

Afspraken: 1 Iedereen dient ten alle tijden zich te kunnen legitimeren. 2 Zorg dat je op tijd komt. Dit geld zowel voor het vertrek van de reis, de afspraken op locatie en de reizen per busje. Aangezien de planning niet erg ruim is wordt er vertrokken op de afgesproken tijden, te laat is pech gehad. 3 Aangezien er enkele dagen vroeg moet worden opgestaan en de avonden veelal vrij zijn, vragen wij nadrukkelijk rekening met het nachtleven te houden. 4 Iedereen dient zich bij een bezoek te houden aan regels die op de desbetreffende plaats gelden of die door de reiscommissie worden gesteld. 5 Het is verplicht om tijdens een bezoek aan een bouwplaats stevige schoenen (veiligheidsschoenen), veiligheidshelm te dragen. 6 Bij het bezoek aan bedrijven / bouwplaatsen dient men gepast gekleed te zijn. Geen korte broek, t-shirt, sportschoenen. 7 Met dient zich tijdens het verblijf in de hotels fatsoenlijk te gedragen en zich te houden aan de regels die gelden in de hotels. 8 Wanneer je op eigen gelegenheid activiteiten gaat ondernemen meld dit dan. 9 Als je de groep kwijt raakt probeer dan als het mogelijk is weer aansluiting te vinden bij de groep. Mocht dit niet lukken ga dan terug naar het hotel of neem contact op met de reiscommissie(0031-653383576). Je kunt altijd een bericht achterlaten in het hotel. 10 De chauffeurs dienen zich te houden aan de afspraken die gesteld zijn in het busboekje. (zie busboekje). 11 Afspraken voor de inzittende zijn: · Het is niet toegestaan om in de busjes te roken. · Het is niet toegestaan om in de busjes alcohol te drinken.

76

· Het is niet toegestaan om walkmans en dergelijke zo te gebruiken dat andere passagiers daar last van hebben. · In overleg met de andere passagiers en de buschauffeur kan er gebruik worden gemaakt van de autoradio. De buschauffeur heeft hierin het laatste woord. · Het is niet toegestaan om andere passagiers (seksueel) lastig te vallen. De gevolgen die voortvloeien uit het niet naleven van deze afspraken zijn voor eigen rekening en de reiscommissie (SUPport) draagt hiervoor geen verantwoordelijkheid.

7.4 OMREKENTABELLEN Maten: 1 yard 1 km 1 foot 1 inch

0,914 m 0.61 mile 30,48 cm 2,54 cm

1 1 1 1

m mile m cm

1.09 1,61 3.28 0.39

yards km feet inches

Vloeistoffen: 1 gallon 3,78 liter 1 quart 0,94 liter 1 pint 0,47 liter Gewichten: 1 pound (lb) 1 ounce (oz)

450 gram 28,35 gram

Fahrenheid - Celcius Het omrekenen van Fahrenheit naar Celsius gaat als volgend; Het aantal graden Fahrenheit min 32 en daarna de uitkomst vermenigvuldigen met 5/9. Andersom reken je Celsius om naar Fahrenheit door het aantal graden Celsius te vermenigvuldigen met 9/5 en bij de uitkomst 32 op te tellen. Fahrenheid 50 °F 59 °F 58 °F 77 °F 86 °F 95 °F

Celcius 10 °C 15 °C 20 °C 25 °C 30 °C 35 °C

7.5 WEETJES Tijdsverschil Er bestaan grote tijdverschillen tussen Amerika en Nederland. Het verschil tussen New York en Nederland bedraagt in zomer / winter 5 tot 6 uur, voor Chicago is dat 6 tot 7 uur, voor Denver 7 tot 8 uur en voor Los Angeles 9 uur. Het is in Amerika altijd vroeger dan in Europa. Als het dus in Nederland 12.00 uur ’s middags is, wijst de klok in New York 6.00 uur in de ochtend aan en 3.00 uur ’s nachts in Los Angeles. In de Amerikaanse staten Hawaii en Alaska is het 2 uur vroeger dan in Los Angeles. Muntenstelsel De amerikaanse munteenheid is de dollar ( US $), die is verdeeld in 100 dollarcenten (cents of pennies), 20 nickels (stuivers), 10 dimes (dubbeltjes), 4 quarters (kwartjes) of 2 half dollars (halve dollar, 50 dollarcenten). De laatste munt is evenals de dollarmunt, nauwelijks in omloop. De volgende bankbiljetten zijn in circulatie: coupures van 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 en 1000 dollar. Deze biljetten zijn alle even groot en groen van kleur. Alleen aan deze getallen en het verschil in opdruk van het papiergeld kunt u zien met welke coupure u te maken heeft. Telefoneren Voor internationale gesprekken gelden andere tarieven: day rate en night / Sunday rate (dagnacht- en zondag tarief). De hoge dagtarieven gelden van maandag tot en met zaterdag voor gesprekken die tussen de 5.00 en 17.00 worden gevoerd. Het verlaagde avondtarief begint meestal om 17.00 uur en geldt ook de gehele zondag. Voor internationale gesprekken geldt een minimum duur van 3 minuten. U kunt ook interlokaal en internationaal bellen vanuit een telefooncel via de telefoniste. U moet elke 3 minuten munten (van $ 0,10 en $ 0,25) inwerpen. De telefoniste onderbreekt uw gesprek om u te vertellen hoeveel geld u moet bijstorten ( “please, add….. for the next three minutes”). Voor de thuisblijfers geld het nummer naar de USA: 001-nummer USA (dus geen nummer weglaten).

bedieningsgeld. Het bedienend personeel verwacht derhalve een fooi (tip, gratuity). Hoeveel u moet geven? Een vuistregel is 10 tot 15 % van de rekening. Is de service uitzonderlijk goed geweest dan geeft u 20%. Het is gebruikelijk de fooi op de tafel achter te laten, ook al rekent u af aan de kassa. In zelfbedieningsrestaurants of cafetaria’s waar u met een dienblad langs de toonbank schuift, wordt nooit fooi gegeven. U betaalt niet meer dan het bedrag dat wordt aangeslagen. In motels en hotels is het gebruikelijk dat iedereen die iets voor u doet een fooi krijgt. De ‘kofferman’ en de kelner geeft u $1 en de portier $ 0,25 of $ 0,50. Doen ze iets bijzonders voor u dan dient u deze bedragen fatsoenshalve te verdubbelen. Balie-medewerkers en receptionisten geeft u gewoonlijk geen fooi, het kamermeisje evenmin.

7.6 PRIJZEN CULTURELE ACTIVITEITEN Hooverdam Palace of Fine Arts Griffith Park Golden Gate Bridge / Park Alcatraz Toegang+boottocht Groepskorting(+15) Evening Island tour

$ 25 / $ 8 $ 6 / $ 4 (ID) $4 $2 $ 12,50 $ 19,75 $ 35,50

Fooien Rekeningen in restaurants, bars, coffeeshops, luncheonettes en diners zijn altijd exclusief

77

AANTEKENINGEN

78

79

80