Studiereis STUBECO Zwitserland 15,16 en 17 september 2011 Tekst: Mary Bakker - Foto’s: Jan Tol
Pagina 1 van 50
Pagina 2 van 50
Studiereis STUBECO Zwitserland d.d. 15,16 en 17 september 2011 Op 15, 16 en 17 september 2011 heeft de Stubeco Zwitserland bezocht. Tijdens deze studiereis zijn een drietal projecten bezocht., waarvan hieronder verslag wordt gedaan. Ook zijn foto’s bijgevoegd van de vaartocht over het Vierwoudstedenmeer en het bezoek aan Luzern.
Swissporarena Allmend Luzern De firma ANLIKER bouwt in Luzern een groot sportcomplex “SWISSPORARENA ALLMEND LUZERN“. Zie ook http://www.anliker.ch/de/index.php en dit vooral met behulp van DOKA bekistingen . Zie ook http://www.doka.com Het betreft o.a. 2 hoge woongebouwen, uiterlijk allemaal met goudkleurige vertikale strepen uitgevoerd. Een stadion voor F.C. Luzern met 17.000 plaatsen, de woongebouwen 85 en 77 meter hoog. Beiden onderkelderd met twee lagen parkeergarage. Een atletiekbaan, een zwembad met daaronder een heel winkelcentrum. Een totaalproject van 500 miljoen Zwitserse Frank. Een tiende werd hiervan besteed aan de infrastructuur. Door onder andere de wandendakmethode toe te passen en gebruik te maken van duikers kon er milieuvriendelijker en eenvoudiger worden gewerkt. Want ook hier heeft men last van grondwaterstanden. Mede hierdoor kon de bouwtijd tot 1/3 worden gereduceerd. Na de uitleg mochten we het woongebouw in wording bezoeken door ca 20 verdiepingen omhoog te klauteren. Het personeel doet dit ook elke dag!! ( deZwitsers zijn natuurlijk bergbewoners en trainen hiermee automatisch). Toch kon iemand vanuit het gezelschap het niet nalaten om op te merken dat ze zowel zelfklimmende bekisting als zelfklimmende werknemers hadden. De tafelbekisting van de firma DOKA werd op de 18e verdieping gestort, en de DOKA kernbekisting enkele etages hoger. Er werd gevlochten aan de binnenzijde. Veel hulpmateriaal was al op het steiger geplaatst, maar wij mochten er toch nog met ca.50 man bij. Al met al een zeer interessant werk met een gedurfde investering.
Pagina 3 van 50
ALPTRANSIT de Gotthard basis tunnel De tweede dag werd o.a. het werk van ALPTRANSIT de Gotthard basis tunnel bezocht. Zie ook http://www.alptransit.ch . Al 50 jaar geleden dacht men aan de aanleg van deze tunnels. Als in 2019 het project gereed zal zijn is er inclusief de voorbereidingen, engineering, bodemonderzoek en het werk aan de tunnel zelf ca.20-25 jaar aan gewerkt. Dan zal ook de reistijd Zurich – Milaan per trein met ruim 1 uur korter worden . Dit voor een investeringsbedrag van ca. 12,5 miljard Zwitserse Francs (excl. belastingen). Opdrachtgever is de SBB. Het werk betreft twee parallelle nieuwe treintunnels ( 152 km) door het Gotthardgebied op onderlinge afstand van 40 meter. Met om de 320 meter dwarstunnels n.a.v. de Europese veiligheidswetgeving. En nog enkele wissels om van tunnel te veranderen met bijbehorende noodplatforms. De tunnel maakt deel uit van een tunnelcomplex tussen Zurich en Milaan. Als men de tunnel zou maken door vanaf de Noord- en de Zuidzijde gelijktijdig te gaan boren zou de bouwtijd 46 jaar zijn geworden. Daarom is de tunnel in 4 moten gehakt en kan men dus vanuit 8 startpunten gaan boren. De bouwplaatsen zijn al werken op zich. Ook de onderkomens voor het personeel waren voorzien, omdat het boorproces een doorgaand proces is. Om o.a. in het startpunt Sedrun te kunnen starten werden eerst hulptunnels gemaakt: een verticale schacht van een kilometer, waarna nog eens 800 meter horizontaal een hulptunnel in Sedrun. Bij Alle materialen moeten via zulke “tijdelijke hulpwegen” worden aan- en afgevoerd! De geboorde hoofdtunnels zijn inmiddels klaar: Ze gingen met een tempo van 18 meter per dag gemiddeld. De boormachine lijkt op onze huidige Amsterdamse tunnelboormachine( te zien op het Infocentrum bij het Centraal Station te Amsterdam) Echter zonder bentoniet en zonder prefabelementen: gewoon met boorkoppen in de harde ondergrond en met spuitbeton afgewerkt. Tweemaal is het gebeurd dat de boor toch vastzat. Dan kon men niet zoals in Amsterdam via de drukcabine bij de boorkoppen , maar moesten er kleine omleidingstunnels gemaakt worden om erbij te komen. Dit gaf een oponthoud van 5 maanden per keer. De afvoer ervan ging op lopende banden. De afvoer (13.500.000 m3) van het geboorde gesteente was voor de helft bruikbaar als betonvulling na breuk- en zeefwerken. De andere helft werd verkocht. Nu wordt er gewerkt aan de dwarsverbindingen, die met dynamiet gesprongen worden. Met behulp van rotsankers, wapening en spuitbeton verder afgewerkt. Later voorzien van branddeuren (1000 C ̊ ). Ook worden de rails en de bovenleidingen gelegd met een treinstel van een halve km lang, voorzien van alle zaken, zelfs de beton om de rails op de mm precies te fixeren. Alsmede de noodzakelijke leidingen voor water, elektra etc. etc. Om de luchtdruk te beheersen als de trein uit de tunnel komt zijn er inritten gemaakt aan de berg vast. (6 bekistingen, 3 ploegen, elke dag 60 m per dag) Tevens een ontluchter halverwege de in-uitrit (kautionschacht), zodat niet de warme luchtknal ineens de tegenligger aanjaagt. Waterdichte verbindingen door middel van dubbele folie, en brandwerende bekleding behoren ook tot de werkzaamheden. Ook zijn de in- en uitgangen beschermd tegen vallend gesteente door nog eens een grote keerwand te plaatsen boven de opening. Pagina 4 van 50
Onderdeel van het contract was om het landschap zoveel mogelijk weer in originele staat achter te laten. Maar als er veel water vanaf de bergen kwam dan liep het industrieterrein onder(2005). Daarom zijn er nog wat omleidingen van beken gemaakt om dat te voorkomen. Ook heeft een brug hoogopstaand kanten gekregen om het via de brug te leiden en niet als overstroming te laten worden. Nu loopt alleen een bewoond gebied hoger gelegen in het dal wat onder, wat beter te verzekeren is en ook sneller hersteld. Een van de beken zag er al heel natuurlijk uit. Na een prima uitleg en bijbehorende dia’s gingen we de overige werken bekijken. Helaas mochten we niet de tunnel in in verband met de afbouwwerkzaamheden. We zagen wel o.a. een buispaal (ca.1 m diameter), waarbinnen met geweld gehakt werd, en de brokken gesteente eruit gehesen werden Vergelijkbaar met onze buispaal, maar in dit geval zakte de paal naar rato van afgraving. Daarna vlechten en betonstorten, zodat de oevers hiermee verstevigd werden. Tijdens onze busritten was deze vorm van palen soms goed te zien langs de bergzijde van de weg. Al met al een zeer ingewikkeld werk wat betreft bouwplaatsen en faseringen en logistiek! Tevens zijn ook de Zwitsers erg milieubewust en durven grote investeringen aan te gaan.
Pagina 5 van 50
Kraftwerke Linth-Limmern AG Het derde werk dat werd bezocht was “Kraftwerke Linth-Limmern AG “. Zie ook: http://www.axpo.ch/content/axpo/de/hydroenergie/wissen/kraftwerksprojekte/ausbauprojekte_linth-limmern.html Om minder kernenergie in de toekomst te gaan gebruiken en meer “witte” waterkrachtenergie is het bestaande complex in uitbreiding om het vermogen te vergroten (van 480 MW naar 1480 MW), maar ook om in de “dal-uren”van gebruik, het teveel aan energie te gebruiken om het water weer naar boven te pompen. (150m3 per seconde, 650 meter omhoog). Dit kost ca. 20% van het origineel verworven vermogen. Op de website wordt nog gesproken van een investering van 2,1 miljard Zwitserse Francs, maar inmiddels is dit opgelopen tot 3 miljard. Ook bij dit project zijn gigantische tijdelijke hulpwerken gemaakt om het werk te kunnen maken. Er was reeds een gondelbaan voor maximaal 35 personen of 5 ton. Echter vereist het maken van ondergrondse tunnels (weer met behulp van de tunnelboormachines ) meer transportgewicht dan 5 ton. Daarom zijn speciale gondelbanen gemaakt (van beneden naar Muttsee, en een van Muttsee naar het stuwmeer Limmernboden.) Deze gondel kan 40 ton verplaatsen. Tevens onderkomens voor het personeel, opslagterreinen en een walsfabriek om de binnenbuizen rond te walsen. De mobilisatie kost ca. 150 miljoen Sf en de demobilisatie ca. 100 miljoen. Alles wordt weer weiland. De werkzaamheden bestaan uit: Het boren van (8 m doornede) transportbuizen (24% stijging), waarna de stalen gewalste delen van 3m lang worden neergelaten, gelast aan voorgangers, waarna de ruimte tussen boortunnel(8 diameter) en staal (diamater 4) volgestort wordt met beton. De binnenzijde wordt verder afgewerkt met waterdichte folie, die dan nog eens met 5 lagen verf van verschillende kleuren afgewerkt wordt. Het maken van twee ondergrondse pompkelders (Kavernen) van 100 meter lang, 50 meter hoog en 30 meter breed op ca 1700 meter hoogte, 600 meter onder het oppervlak van de berg. Dit door middel van springstof. Er worden hierbij rotsankers van 25 meter lengte gebruikt. De wanden en dekken zijn 1 tot 1,2 meter dik van beton. De pompen worden als complete kasten aangevoerd en geplaatst. Ook hier is het transport van materialen een hele klus binnendoor. Bij het Muttmeer wordt een km lange 35 meter hoge stuwdam gemaakt. Dit om het volume te vergroten van 9 mio naar 25 mio m3. Dit werk kan alleen in de zomer plaatsvinden op 2400 meter hoogte. Er wordt gebruik gemaakt van voorverwarmde beton. Ca. 150 man personeel woont dan boven op de berg in tijdelijke behuizing. Ook bevoorrading gebeurt tussen alle technische transporten door. Dit werk duurt drie zomers. Het boren van gewone transportleidingen met een diameter van 5 meter en een stijging tot wel 80 %. Een pompschacht van 68 meter diep beneden bij het egalisatiebekken, met daaroverheen een onderhoudshal met een kraan van 200ton (het gewicht van de rotor van de generator). Een extra egalisatiebekken beneden van 210.000m3 . Voor de bodem (10 meter watergewicht) moesten ook diverse maatregelen getroffen worden. Het uitkomende rotsmateriaal is niet geschikt voor het verwerken in beton, maar wordt teruggeven een de natuur in het dal om weer begroeid te raken. Het maken van de ronde stalen buizen van 25.000 Sf per stuk. Een hoogspanningsnet voor de aan- en afvoer van de stroom voor de pompen en generatoren. Pagina 6 van 50
Een nieuwe bovengrondse leiding van het project Linthal naar Schwanden met 380kV. Om daar aan te sluiten op het 380kV net. De bestaande bovengrondse leidingen zijn maar 220kV. Het is een zeer logistiek werk, waar alles just-in- time naar boven moet, want er is nergens opslagruimte boven. Ook de dubbele handeling van veel materialen maakt het een ingewikkeld proces en ook duur. De 40 tons gondel draait dag en nacht(1,5 minuut enkele reis). ’S Nachts wordt het afgegraven grondwerk afgevoerd, overdag in logistieke volgorde dan technische zaken. Het personeel gaat met de 5 tons gondel. Als er nl. maar 1 persoon in de groet gondel plaatsneemt, dan is het veiligheidsvoorschrift dat er niet meer dan 5 ton met die gondel mag. Tijdens de rondleiding zagen we vaak de meest vreemdsoortige zaken aan de gondel hangen. Bijvoorbeeld een graafmachine, een vrachtwagen, diverse zaken etc . etc. Zeer interessant, al vonden we het jammer dat we niet boven mochten kijken op 2400 meter. Opvallend nog was het mannetje, dat met een teil grote stenen uit het talud verzamelde , om het gras meer kans te geven om te groeien langs het nieuwe egalisatiebekken.
Pagina 7 van 50
Foto’s Swissporarena Allmend Luzern
Pagina 8 van 50
Pagina 9 van 50
Pagina 10 van 50
Pagina 11 van 50
Pagina 12 van 50
Pagina 13 van 50
Pagina 14 van 50
Pagina 15 van 50
Pagina 16 van 50
Pagina 17 van 50
Pagina 18 van 50
Pagina 19 van 50
Pagina 20 van 50
Pagina 21 van 50
Foto: M. v.d. Wolf
Pagina 22 van 50
Foto: M. v.d. Wolf
Foto: M. v.d. Wolf
Foto: M. v.d. Wolf
Foto: M. v.d. Wolf
Pagina 23 van 50
Foto’s AlpTransit de Gotthard basis tunnel
Pagina 24 van 50
Pagina 25 van 50
, Pagina 26 van 50
Pagina 27 van 50
Foto: L. Gielbert
Pagina 28 van 50
Pagina 29 van 50
Pagina 30 van 50
Pagina 31 van 50
Pagina 32 van 50
Foto’s Kraftwerke Linth-Limmern AG
Pagina 33 van 50
Pagina 34 van 50
Pagina 35 van 50
Pagina 36 van 50
Pagina 37 van 50
Pagina 38 van 50
Pagina 39 van 50
Pagina 40 van 50
Pagina 41 van 50
Pagina 42 van 50
Pagina 43 van 50
Pagina 44 van 50
Foto’s vaartocht Vierwoudstedenmeer en bezoek Luzern
Pagina 45 van 50
Pagina 46 van 50
Pagina 47 van 50
Pagina 48 van 50
Pagina 49 van 50
Pagina 50 van 50
