• I
'
Verslag: Studiereis Dispuut W.P.B. najaar 1984 naar W-Duitsland en Zwitserland W.P.B. - Rapport nr. 0162
2
pag.
Inhoudsopqave Ten Geleide
3
Hoofdstuk 1:
Inleiding
4
Hoofdstuk 2:
Voorexcursie Dru 2.1 Het bedrijf 2.2 Het bezoek 2.3 Conclusie
6 6
Hoofdstuk 3:
Fraunhofer Instituut 3.1 Ret instituut 3.2 Het bezoek 3.3 Conclusie
Hoofdstuk 4:
Fortuna - Werke 4.1 Het bedrijf 4.2 Het produkten-pakket 4.3 Relatie Fortuna-Werke tot het thema van de. excursie 4.4 Conclusie
Hooldstuk 5:
Hoofdstuk 6:
Schlatter 5.1 Ret bedrijf 5.2 Het produkten-pakket 5.3 Ret bezoek 5.4 Conclusie ETA
6.1
6.2 6.3 6.4 6.5
Hoofdstuk 7:
Ret bedrijf Ret bezoek QUIS Slotbeschouwing Conclusie
7
9
10 10 10 15 16
16 16 19
20 21 21 21
22 "lC
t..J
26 26 26 28 30 30
Meto-fer 7.1 Ret bedrijf 7.2 He~ bezoek 7.3 Bedrijfsaktiviteiten 7.4 Relatie Meto-fer tot thema van deexcursie 7.5 Conclusie
31
Hoofdstuk 8:
Slotwoord
39
Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3:
Lijst van deelnemers 40 Thema studiereis W-Dui t::>land I Zwitser land 41 Lijst van subsidierende bedrijven en instellingen. 43
31 31 32 37 37
3
Het is verheugend, dat niet alleen de werktuigbouwkundige studievereniging ·Simon Stevin" zich jaarlijks inspant om excursies Le organiseren, maar dat ook de disputen die zich binnen de vakgroepen geformeerd hebben, zich steeds meermoeite getroosten om de industrie op te zoeken. Sommigen menen, dat excursies weinig tlnieuws" bieden, soms "onnodig- en veel te "duur" zijn. Wat is "nieuws"? Zojuist uitgevonden? Net in produktie genomen? Er is een bekend gezegde: tiEr is niet veel nieuws onder de zon" Ret "onnodig n wordt ontleend aan de gedachte, dat veel van wat een excursie bledt, op de T.H. zelf in werkplaatsen en laboratoria te zien is. Zeker, in zijn algemeenheid is dat weI eens waaI, maar dan weI in "laboratoriumsfeer", hetgeen ietwat anders dan in de lndustriele sfeer. Een excursie "duur"? Duur is een relatief begrip. De prijs moet altijd zijn gerelateerd aan het gebodene en dan kunnen de W-excursies concurreren met de beste reisbureau's! Excursies laten datgene zien, wat in colleges gehoord en in diktaten gelezen is en dan in de "natuurlijke" omgeving. Ze zijn onmisbaar om de industriele bedrijvigheid te leren proeven en o.m. va~t te stellen, dat het niet alles "gaud is, wat er blinkt". De excursie, beschreven in dit verslag, was een goed uitgebalanceerd programma, waarbij veel technische snufjes te zien waren en vaak een kijkje achter de schermen genomen moeht worden. Een voortreffelijke voorbereiding, gezelligheid en vriendschap deden het. technische des te meer genieten, zij het soms met "kleine oogjes". Opnieuw is naar ml]n mening bewezen, dat excursies van enkele dagen tot een week met een niet te grote groep (10-20 personen) meestal optimaal aan het doel beantwoorden. Hulde en dank aan de organisatoren en de industrieen, die deze excursie mogelijk maakten.
Prof.iI. J.G. Balkestein.
4
Hoofdstuk 1 : Inleiding Van 25 november tIm 2 december 1984 heeft het dispuut WPB van de afdeling der Werktuigbouwkunde van de Technische Hogeschool Eindhoven voor de tweede keer in haar bestaan een buitenlandse studiereis georganiseerd. Aan deze reis werd deelgenomen door 16 studenten uit de vakgroep WPB en twee begeleiders uit de vakgroep (zie bijlage 1). Het aan de studiereis verbonden thema luidde: "In hoeverre is effici~ntieverhoging in de moderne industrie nog te realiseren?" (zie bijlage 2). Een antwoord op deze vraag is getracht te vinden in zowel bedrijven die consumptieartikelen fabriceren als in bedrijven die produktie-middelen vervaardigen. Mede in verband hiermee is als reisdoel WestDuitsland - Zwitser1and gekozen. Ala voorexcursie heeft het reisgeze1schap een bezoek gebracht aan de firma Dru in Ulft. De excursie is tot stand gekomen met hulp van diverse bedrijven en instel lingen. Dit betrof nie£ aIleen de noodzakelijke financi~le ondersteuning (zie bijlaqe 3), maar ook organisatorische hulp. Dit laatste bestond uit het leggen van de eerste contacten met de in het buitenland gevestigde bedrijven. Hierbij gaat onze speciale dank ult naar de heer H. Moscoviter van ATB en de heer F.C. v.d. Leije van Stokvis Techniek. AIle deelnemers beseffen dat deze steun onontbeerlijk is voor een derqelijke excursie en zijn de bedrijven dan ook zeer erkentelljk. Aan ledere bedrijfsbezichtiqing is een grondlge voorbereiding vooraf gegaan. Deze werd uitgevoerd door telkens twee studenten. Deze hebben ook een inlel"' dend praatje qehouden over "hun bedrijf*, zodat een ieder zich a1 van te voren een bee1d kon vormen over het bedrijf. Hierdoor was het ook mogelijk tijdens de discussie na afloop van de bedrijfsrondgang gerichte vragen te stell en. EJk koppel studenten heeft over "hun bedrljf" een zgn. bedrljfsverslag geschreven. Hierin staat vermeld wat voor soort bedrijf bezocht is en welke produkten het fabriceert. Ook komt in elk verslag het thema van de studiereis aan bod met de daaraan verbonden toekomstverwachtingen. Al deze bedrijfsverslagen zijn in de vorm van aparte hoofdstukken in dit verslag gebundeld. Hierdoor heeft elk hoofdstuk z'n eiqen in&lag en karakter gekregen. Wel is gestreefd de opbouw van elk hoofstuk zo veel mogelijk identiek te houden.
5 Tot slot van deze inleiding het programma van de studiereis. Deze volgorde is ook aangehouden in dit verslag. 16.11.1984
Voorexcursie Dru b.v. Ulft, Nederland.
26.11.1984
Fraunhofer Instituut Stuttgart, W-Duitsland.
27.11.1984
Fortuna Werke Stuttgart, W-Duitsland. Daimler-Benz Stuttgart, W-Duitsland.
28.11.1984
H.A. Schlatter A.G. Zurich, Zwitserland.
29.11.1984
ETA Grenchen, Zwitserland.
30.11.1984
Meto-Fer Grenchen t Zwitserland.
Nogmaals danken wij een ieder die heeft bijgedragen tot het welslagen van dczeexcursie en het tot stand komen van dit verslag. De organisatoren : Maarten Broekman Arjen Costermans Eric Ruissen.
6
Hoofdstuk 2: Voorexcursie Dru 2.1
Ret bedriif
voorbereiding op de studiereis naar W-Duitsland en Zwitserland is er op vrijdag 16 november 1984 een excursie naar de firma Dru te Ulft in Gelderland georganiseerd. Het bedrijf is voortgekomen uit een kleine ijzergieterij, genaamd ijzerhut, die in 1794 is opgericht. Tot in de jaren zestiq bestond het produkten-pakket uit gietijzeren, geemailleerde produkten zoals badkuipen, wastafels, fornuizen, kachels, patten en pannen.
TeE
Onder invloed van de teruglopende verkoopaantallen van vooral de gaskachels, is men zich in de zellentiger jaren qaan bezinnen op het produktenpakket en de produktiemethoden. Het accent werd verlegd van het gietproces naar de plaatbewerking. Grote aantallen persen werden aanqekocht en in 1972 werd de gieterij gesloten. Later, in 1981, werd ook de emailleerderij gesloten. Als deze bewerkingen nog uitgevoerd moeten worden, dan worden ze voortaan aan derden uitbesteed. Ondanks deze veranderingen die geleid hebben tot een grote plaatbewerkingscapaciteit, bleef het gewenste resultaat achterwege. Met name de concurrentie van kleine familiebedrijven is zWaar, omdat in zulke bedrijven mens en werken die een sterke band hebben met het bedrijf en die zich extra willen inspannen om de toekomst van het bedrijf veilig te stellen. In 1982 vond opnieuw een herbezinning plaats. Men besloot door te gaan met het bewerken van plaatstaal, ma.ar dan op een geavanceerQe wijze. Hierbij werd gedacht aan het op grote schaal automatiseren van de produktie. Gezien de hoge gereedschapskosten (denk hierbij aan 6 a 7 miljoen gulden per produktielijn) en het feit dat de markt tegenwoordig in korte tijd kan veranderen, is dit in de plaatbewerking niet te realiseren. WeI is men op kleine schaal gaan automatiseren, wat geleid heeft tot de vorming van plaatbewerkingscentra's. Een andere maatregel die getroffen werd, was het verminderen van de voorraden, om de rente-kosten te verlagen en de risico'g te verminderen dat men met onverkoopbare overschotten blijft zitten. Bij het ontwerpen van nieuwe produkten qing men meer aandacht besteden aan het aanpassen van de produkten aan de mogelijkheden die het bestaande machinepark heeft.
Tenslotte werd het machinepark nog uitgebreid met enige numeriek bestuurde boor- en freesbanken, een numeriek bestuurde PODS- en buigbank en een 30meetmachine. Automatiseren m.b.t. de verbindingstechnieken werd mogelijk door de aankoop van enige punt· en CO 2-1asrobots. Het produkten-pakket bestaat momenteel uit drie groepen van produkten: - gasfornuizen en gaskachels (merk Etna) melkkoeltanks en bier tanks - speciale onderdelen voor levering aan derden. De omzet van het bedrijf was in 1983 100 miljoen gulden en de personeelssterkte bedroeg 450 man. Het grootste gedeelte van de omzet komt uit de verkoop Viln fornuizen en kachel.s. Het aandeel dat voor rekening komt van de
7
verkoop van speciale onderdelen is groeiende en bedroeg in 1983 25 miljoen gulden. De verkoop van de genoemde tanks levert slechta een kleine bijdrage. Het bedrijf Dru maakt deel uil van de industriegroep van het Internatio Milller concern. 2.2
Het bezoek
Na een diapresentatie en een welkomstwoord door direkteur van Hoorn, werden de excursiegangers in kleine groepen door het hele bedrijf geleid. In de nu volgende paragrafen zullen de bezichtigde opstellingen aan de orde komen. 2.2.1 Fabrikagecel uit nauwkeurig gebogen hoek- en kakerprofiel x en worden op twee series mallen, 5ubsamenstellinqen voor een frames van kopieermachines gelast. Ean schets van de fabrikagecel staat in de onderstaande figuur.
maUeo A
D
naar bewerkingscentrum
tussenvoorraden robot naar bewerkingscentrum maUen B Figuur 1: Fabrikagecel Voor het lassen maakt men gebruik van een ASEA CO 2-lasrobot. Tijdens het lassen aan zijde A, worden aan zijde B de frameClnderdelen opgespannen. Het lassen van een 5ubsamenstelling neemt ongeveer 25 minuten in beslag. Na het lassen worden de frames, via een klelne tussenvoorraad, op twee numeriek bestuurde bewerkingscentra's van gaten en schroefdraad voorzien. De afnemer van de frames elst een zeer grate nauwkeurigheid. Daardoor moet men zich bij het bepalen van de lasvolgorde niet alleen riehten op een korte lastijd per frame, maar ook op een gelijkmatig warmtetransport in het frame.
8
2.2.2 Driedi!ru!nsion.11e meetmachlne In het midden van het fabriekscomplex staat in een geconditioneerde ruimt~ een 3Dmeetmachine, waarop volautomatisch produkten nagemeten kunnen worden. De machine heeft ean meetvolume van 1500 x 1500 x 1500 [mm 3 ] en heeft een nauwkeurigheid van enkele jJm. De aangesloten computer is uitgerust met een software-pakket voor statis'tische foutenanalyse. De meetmachine wordt o.a. ingezet bij het controleren van de frames uit paraqraaf 2.2.1. Dit gebeurt met grote regelmaat en mochten er te grate onnauwkeurigheden gecunstateerd worden, dan wordt de produktie direkt gestaakt. 2.2.3 Puntlasrobots In drle stands stonden puntlasrobots opgesteld voar het lassen van dashboards en onderdelen van kopieermachines. Dashboards voor Saab en BMW be" staan uit delen geponste en getrokken plaat. Deze delen worden met de hand op mallen geplaatst, alwaar ze door de ASEA of de Cincinatti Milacron las robot met elkaar verbonden worden. 2.2.4 De Weingarten-pers Op deze machine worden afschermdeksels voor schijfremmen gemaakt. Vanaf een grote rol wordt continu staalplaat aangevoerd. De eerste bewerking die het plaatstaal ondergaat is het strekken. Dit is noodzakelijk om de krommingen uit de plaat te krijgen. Vervolgens worden op vier volgstempels de schijven diepgetrokken en uitgestanst. 2.2.5 Montagehal In de montagehal bevinden zich twee montagelijnen alwaar de fornuizen en haarden samengesteld worden. Op plaatsen in de lijn waar grote assemblagetijden voorkomen, wordt die lijn tijdelijk verdubbeld. De branders van de gashaarden worden door ~~n persoon zorgvuldig geassembleerd. In totaal worden de branders drie keer gecontroleerd of ze weI deugdelijk zijn. am de produktie niet onnodig op te houden, worden reparaties op een aparte plaats uitgevoerd. 2.2.6 Numeriek bestuurde pons- en buigbank (zie figuur 2) Het bedrijf beschikt ook over een numeriek bestuurde Salv8gnini pons-buigbank. De te bewerken platen worden vanaf een voorraadstapel m.b.v. zuignappen op een magnetische transportband geplaatst. Uit de plaat worden eerst gaten geponst. Daarbij beweegt de plaat en staan de ponsnippels stil. Hierna wordt de plaat naar de buigmachine getransporteerd, terwijl alweer een nieuwe plaat naar de pons bank gevoerd wordt. Op de buigmachine wordt de plaat gezet. Binnenkort wordt deze machine aangevuld met een plasmaspuitinrichting.
9
ponsmachine
transport
buigmachine
I~
voorraad Figuur 2: Pons-buigbank 2.3
Conclusie
Het bedrijf ziet de grootste effici~ntie-verhoging voortkomen uit het meer produktie-gericht ontwerpen van zowel aigen produkten als van produkten van klanten. Hierbij moet men prober en meerdere funkties onder te brengen in &&n onderdeel. Ean goede verstandhouding met de klant, waaronder een begeleiden vanaf het begin van het opzetten van een produktielijn is daarbij van groot belang. Andere mogelijkheden tot efficientieverhoging zijn: betere procesbeheersing waardoor oponthoud en uitval beperkt zullen blijven, kortere doorlooptijden en kleinere tussenvoorraden.
10 Hoofdstuk 3: Fraunhofer Instituut 3.1
Het instituut
De Fraunhofer Gesellschaft zur Forderung der angewandten Forschung (FHG) is op 26 maart 1949 opgericht in MUnchen. Haar aktiviteiten bestaan uit het verrichten van onderzoek op het gebied van de natuur- en technische wetenschappen met het 00'1 op praktische toepassingen. Dit laatste in tegenstellin9 tot het Max Planck-instituut, waar men fundamenteel onderzoek verricht. Het onderzoek gebeurt in opdracht van bedrijven, universiteiten, staat, enz. Hiertoe heeft lIIen een jaarlijks budqet van circa 300 mi!joen OM ter beschikking, waarvan de staat 20\ bijdraagt, de industrie 40\ en in de resterende 40\ wordt voorzien door andere opdrachtgevers zoals deelstaten en E.G. De Fraunhofer Gesellschaft bestaat uit 30 onderzoeksinstellingen verdeeld over heel Duitsland en heeft zo'n 3000 medewerkers, voornamelijk wetenschappelijk personeel. Wij hebben een instelling bezocht, namelijk het l.P.A.: het Institut fUr Produktionstechnik und Automatisierung in Stuttgart. Het IPA werd op 1 april 1959 opgcricht. door prof. C.M. Dolezalek als onderafdelinq van het Institut fur Industrielle Fertigung und Fabrikbetrieb der Universitat Stuttgart. Sinds 1 januari 1971 is het IPA een onderdeel van de Fraunhofer Gesellschaft en staat ginds die tijd onder leiding van prof. H.J. Warnecke. Het IPA heeft ofllJeveer 300 medewerkers en een budget van circa 30 miljoen DM per jaar. Uit het IPA is verder nog het Fraunhofer Institut fur Arbeitswirtschaft und Organisation ontstaan, dat zich bezig houdt met het ekonomische dee! en de planning van het automatiseren. 3.2
Het bezQek
Ons bezoek began met een algemene inleiding door de heren W. Glass en H.. Nollek, die onder andere duidelijk maakten op welke gebieden het IPA onderzoek verricht: 1. flexibel ordenen met behulp van t.v. sensoren; 2. flexibele opslagtechnieken; 3. automatisering van het montageprocesj 4. bewerken van werkstukken met een industriele robot; 5. berekenen van de optimale opbouw van een robot-systeem met behulp van een komputer; 6. arbeidsveiligheid bij gebruik van industrierobots. Hieruit blijkt dat men zich in hoofdzaak bezighoudt met het verkleinen van de zogenaamde neventijdcn van het bewerkingsproces. De eigenlijke hoofdbe~ werkingstijd (vaor het fysische bewerkingsproces) bedraagt slechts 20 tot 25% van de totale bewerkingstijd en hier kan men dus niet veel effici~ntie verhogintJ realiseren. oit is daarentegen wel mogelijk bij de neventijden: opslag l transport, toevoer en afvoer. Het is dan ook dit deel van de bewerkinq-stijd waarop men zich binnen het IPA min of meer concentreert. Men wi! deze tijden verlagen door industriiHe robots in te zetten, automatische op-slagsystemen en flexibele toevoersystemen toe te passen. oit wordt vooral
11
duiuelijk als men kijkt naar de ver3chillende deeltaken per onderzoekgebied, waarmee men zich bezighoudt: 1. Flexibel ordenen met behulp van t.v.-sensoren verbinding van een t.v.-sensor met een toevoersysteem; programmeerbare flexibele werkstukafzondering; programmerin9 van t. 1/. --sensoren en toevoersystemen; ontwikkeling van ecn flexibele grijper met taktiele sensaren voor de herori~ntatie van werkstukken; planning van flexibele sensorgestuurde ordeningssystemen. 2. Flexibele opslagtechnieken keuze en opstelling van een concept voor geschikte magazijnsystemen; planning voor cen optimale opslagcapaciteit; inzet van verschillende toevoersystemen voor het laden en ontladen van magazijnen; ontwikkeling van sensoren en transporthulpmiddelen; ontwikkeling van programma's voor voorraadbeheersing. 3. Automatisering van het montageproces
advies geven aan bedrijven; planning van automatische montagesystemen; opstellen van een concept en beproeving van programmeerbare montageSY;3 tem(~n;
ontwikkeling van komponenten zoals grijpers en sensoren; het geven van seminaries en kursussen, 4. Bewerken van werkstukken met cen
indu5tri~le
robot
analyse van werkstukken en indeling in groepen; analyse van toepassingsmogelijkheden van een robot; het testen van cen robot; ontwikkeling van ffrobotvriendelijkc" werkstukken: goed geschikt om met een robot te bewerken; ontwikkeling van sensorsystemen. :'. Berekening van de optimale opbouw van een Iobotsysteem met behulp van een komputer opstellen van cen databestand om een keuze te kunnen maken VOOI robot en randapparatuur; layoutplanning; simulatie van de berekening van cyclustijden en simulatie van komplete systemen.
12
6. Arbddsveiligheid bi; gebruik van industrierobots veilige konstruktie van robot en installatie; veilige planning; opstelling van veiligheids-checklists; ontwikkeling van veiligheidsmaatregelen, onder andere kontaktfolie. Na het inleidende praatje volgde een videofilm die enkele projekten belicht· teo Hierna begaven W~J ons naar het laboratorium waaI wij onder andere de volgende projekten te zien kregen (behalve projekt IV): T.
Een so[teerstraat met t.v.-sensor (zie figuur 3) De werkstukken worden vanni t (~en bunker op een lopende band gedeponeerd. Boven deze band bevlndt z i.eh een t. V. -kamera welke de ()rientatie van de werkstukken bepaalt. Deze informatie wordt verwerkt en zodanig aan een grijper doorgegeven dat deze de werkstukken door al dan niet draaien in de gewenste stand op een tweede transportband plaatst. Sen&OrunterstUt.:et.1 Ordnen Nonulervels. zelehnen 8teh ordnUft9••y.t... 4urah einen hohen Sondell'Nl8chlnenantell au •• 0.. h.iAt in der Praxl., dd die _.chinen fUr einen aehr gena" def1nlerten Elnaat.fal1 ,.baut. lind. FOr "''''''''''''"9" 1n der ~loin- W>d IIltteln'ie .ovte fUr K,,""enfert1qunqen oi"" IIi .... Mao"hi""" .. leht 'I""lq_t. 0.. . . . IPA ftntvtelk .. l te 8y.t....um: OrCln.n von qebunk."tan ICun.t.tofr-
tdl.. n .,,11 in die.".. bl.her nleM abc/ed_"kt"" h ... leh .1"".· Htzt werden.
Dec voll proqrammqeateuerte Arbeit.ablauf qlle4el"t .leh lnt 1. Vere1nzelunq dor Jk)hteile und lufUhrunq dutch ptogr ..... Iftif!t"bare Vfupinzelungsbunker und .dh •• ive" P&rderbaruS .. 2. POI'Jitiona- und Or1enllerunq".,..tlmmunq dutch .1nn FftTn"ehttentlor Sy" t.fl:m OMS. 'l. Umortftnttfll .... _n dUt""h trA ....Mrnd.9' ... H~.r ,ntt int. .t'l.rten tektiten und opt.t.chen 8en.oren. 4. Handhaben (lurch den Indu.trleroOOter PUCMA. Hl!Iuptvortel1e d:ea syetem. 81n4t 1. fanfaehe Ulutellunq durch proqrunabruf' - keina mechantache thaxilstung. 2. }(urze Zyklust't!'lts .3 bis 5 Selt.
Figuur 3: Sorteerstraat met t.v.-sensor II.
Ean automatisch magaziin Het komplete systeem bestaat uit een rek met daarvoor een portaalrobot, met besturing, die aIle plaatsen van het rek kan bereiken. De robot is voorzicn van een "hand" met zuignapjes waarmee hij pakjes uit het rek kan halen of crin kan leggen. De centrale besturing weet waar welk produkt ligt, hoe groat de voorraden zijn en welke zuignapjes steeds geaktiveerd moeten worden.
13
Figuur 4; Portaalrobot in combinatie met een md t1dzijn III.
Een autQmatische montaqestraat Men heeft een montagestraat ontworpen voor het monteren van waterpompen op motorblokken. De robot is ui b1erust met een gereedschapswisselsysteem voor het monteren van de verschillende onderdelen _. waaier, huis, enz. en voor het aandraaien van de verschillende bevestigingsbouten.
IV.
Kwaliteitskontrole met behulp van een robot met t.v.-sensor De robot is voorzien van een t. v. kamera waarmee hij het wdk;:;tuk Lekijkt. Hiermee kan zowel de kontour van het werkstuk gekontroleerd worden als het a] of niet op de plaats aanwezig zijn van gaten, bevestigingsplaatjes enz. Deze opstelling kontroleert de kwaliteit van automobielonderdelen zoals spatborden. Deze onderdelen moeten we] in een specifieke stand t.O.V. de robot gepositioneerd worden.
V.
Een mobiele robot Men heeft een robot op een standaard transportwagentje geplaatst. Hct wagentje voIgt op induktieve wijze een geleider in de vlaer. Op deze manier bereikt de wagen met een nauwkeurigheid van enkele mm. de gewenste plaats. Dan zakt het deel met de robot naar beneden waardoor twee konische pennen in twee konische buss en glijden. Hierdoor verkrijgt men een exakte positionering van de robot. Deze robot gebruikt men voor transport en voor de bediening van een aantal bewerkingsmachines. Een goed voorbeeld is het automatisch aan- en afvoeren van gereed5chapskassettf'~ van CNC bewerkingsmachines. De kosten van deze mobiele robot bedragen circa 200.000 OM.
14
VI.
Het aftasten Vdn ceo kontour Men heeft een robot zodanig gcprogrdmmeerd dat hij via krachtterugkoppeling cen kontoul' van bljvlJ'.)lbeel:J Cf:tl gielstllk kan volgen tU5sen twee voo1af aangcgeven punten. Deze kontour wordt dan in het geheugcll opgesla(;Jen. Het 1:3 mogelijk met behulp van deze informatie volgende
gietstukken automatisch te latcn ontbramen door de robot.
te vOlgen konlour
Pt, Pl: tevoren 0f'!e9f:ven punten
Figuur 5: Ret volgen Vdn een contour VII.
Een eenvoudigc pick- and place-unit Dit is een uitvinding van een medewerker: cen portaalsysteem dat als pick- and place-unit dienst doet en dat eenvoudig in elkaar te zetten is. Hierdoor is het ook gemakkelijk aan te passen aan het benodigdc bereik wat betrcft afmetingen en vermogen.
!IX.
Een eenvoudige herorientatiestraat Met deze straat kunnen balkvormige produkten, die voorzien Z1)n van diverse gaten en uithollinqen, in een zekere ori~ntatie gebracht worden. Dit gebeurt door eerst via een diode-array de uitganqsstand op te nemen en dan aan verschillende rotatie-eenheden door te geven of ze het prQdukt al dan niet moeten draaien. De rotatie-eenheden kunnen heel eenvoudig uitgevoerd zijn en mede daardoor kan de hele straat relatief qoedkoop zijn.
15
rolatit - eenheden ....---....../ ,
1\
.. :.i
-
i
produkl
diode ·cu-ray
tran'sport bQnd
Figuur 6: Produktwaarneming m.b.v. een diode-array A1s hu1pmidde1en bij al deze experimenten heeft men onder andere de beschik-' king over 16 verschillende robotmerken, cen Zeiss 3D meetmachine en een opstelling waarmee het mogelijk is een robot te testen op het volgende punt: hoe nauwkeurig kan het tool-center-point een rechte baan volgen. Hiertoe kan men een metalen liniaa1 op de een of andere manier in de ruimte opstellcn en geeft men de robot een induktieve opnemer in de qrijper. Door nu de robot te verte11en dat hij tussen twee punten, die op gelijke afstand van de liniaa1 liggen, een recht 1ijn moet volgen, kan men via de opnemer nagaan hoe recht die lijn in feite is, en dit dan bij verschillende belastinqen en snelheden. De duur van de projekten waarmee men zich bij het IPA bezighoudt kan een maand tot enkele jaren bedragen. In het eerste geval beperkt men zich tot een studie, terwijl de langdurige projekten zowel voorstudie als realisatie, testen en programmeren van een 5ysteem omvatten.
Volgens het I~A is effici~ntieverhoging in hoofdzaak te realiseren door het verlagen van de neventijden in het bewerkingsproces. Dit moet dan gebeuren via het inzetten van flexibele, programmeerbare toe- en afvoer5ystemen zoals industri~le robot5~
Tevens is men van mening dat de "automatische" (onbemande) fabriek op korte termijn niet realiseerbaar is, maar weI een fabriek waarin de mens allc::en nag maar een controlerende funktie uitoefent.
16
Hoofdstuk 4: Fortuna Werke 4.1
Het bedriif
Fortuna Werke in Stuttgart is een machinefabriek die zich gespecialiseerd heeft in de fabrikage van slijpmachines en slijpspillen. Het 70 jaar oude bedrijf telt momenteel ongeveer 750 medewerkers. Naast de hoofdvestiging in Stuttgart is er ook nag een kleinere vestiging van het bedrijf in Brazilie. Het produktenassortiment van Fortuna bestrijkt het gebied van de universele tot geavanceerde slijpmachines, waarbij de eisen van de klant hoog aange-schreven worden. Dit geldt vooral voor de meer gespecialiseerde machines, omdat deze machines ingepast moeten kunnen worden in het automatiseringsproces van de klant. Naast komplete rond- en profiel slijpmachines worden door Fortuna ook losse slijpspindels gemaakt. Deze losse spindels, die met een lengte tot max. 3 meter geleverd kunnen worden zijn bedoeld voor de inbouw in binnenslijpmachines (inwendig slijpen) of vlakslijpmachines. Verder kan zo'n spindel ook ingebouwd worden in b.v. een draaibank zodat in een opspanning gedraaid en geslepen kan worden. Deze machines worden echter niet door Fortuna zelf gemaakt. Hoewel de machines die Fortuna maakt gebruikt kunnen worden in hoog geautomatiseerde produktieprocessen, de fabrikage van de machines bij Fortuna zelf nag zeer arbeidsintensief. Redenen hiervoor zijn: de kleine series waarin de machines geproduceerd worden, het feit dat vaak speciale klanteneisen ingewilligd moeten worden en het vakmanschap dat vereist is voor de produktie van de uiterst nauwkeurige machines. V~~r speciale klanteneisen worden de standaardmachines aangepast. Een slijpbewerking is een relatief kostbare bewerking die echter noodzakelijk kan zijn in gevallen waarbij hoge eisen ge~teld worden aan de opper-' vlakteruwheid van het werkstuk. Een hoge nauwkeurigheid wordt bereikt door uiterst nauwkeurige slijpstenen. Daarbij wordt de slijpsteen t.o.V. het werkstuk gepositioneerd met behulp van lasermeetapparatuur. Dit geeft een uiterst nauwkeurige produktic met toleranties van ± 5 ~m. 4.2
Ret produktenpakket
Het produktenpakket van de slijpmachines be staat uit de volgende vier hoofdtypen: F10 een universele slijpmachine voor kleine series F20 een universele siijpmachine voor grote series FM30 een en twee sleden machines FM40 een baangestuurde CNe slijpmachine. Dc F10 leverbaar in verschillende standaard uitvoeringen. De universele machine is geschikt voor enkelstuksfabrikage en voor de produktie van kleine series. De machines zijn te karakteriseren door een lange sledeweg van de spoedganq en door een onafhankelijke insteek compensatie.
17
De hoofd<Jroep bevat zas verschillende hoo[dafmetingen. De maximale inspanlcngi.e bedraagt 300 tot 3000 mm., waarbij de maximale diameter van het werkstuk van 270 tot 600 mm. kan varieren; dit aUes afhankelijk van het type. De omtreksnelheid bedraagt 35 m/s. De F20 serie omvat de standaard produktiemachines. De machines Zl]n bedoeld voor middelgrote tot grote series. Deze machines hebben een hoge prodnktieopbrengst met een hoge nauwkeurigheid. De omtreksnelheid voor deze machines bedraagt dan ook 45 m/s. Voordeel van deze machines is dat het omstellen vrij eenvoudig is. Bovendien worden deze machines vrijwel altijd uitgerust met een CNC-besturing. Dc FM 30 groep bestaat uit een zes-tal ~~n slede machines en een vijftal meersleden slijpmachines z fig. 7 en B. Er zijn verschillende omtreksnelheden mogelijk (35, 45 en 60 m/s). De meerslede slijpmachine heeft de mogelijkheid am df met 2 slijpsledes df met 2 werkstukken uitgevoerd te worden. zie fig. 8. De varm va.n het werkstuk ligt hierbij opgesiagen in de vorm van de toege·paste slijpsteen.
---_._----------,
Einschlittenmaschine single-slide machine
...- - - . - -_ _ _ _ _ _...J
Figuur 7:
E~"
slede machine
18
Zweischlittenmaschinen
Two-slide machines
2 Schleifschlitten 2 Weelslides
2 WerkstOckschlitten 2 Workslides
FM 34-42
FM 342-4
FM 34-52
FM 342-5
FM 34-452
FiguUI B: Twee slede machines De FM 40 serie bestaat uit CNC-bestuurde slijpmachines die uitgevoerd worden met de FM4, een CNC-baanbesturing voor 4 assen. Het werkstuk kan in langs- en dwarsrichting bestuurd worden, en ook kan het werkstuk geroteerd worden. Daarnaast is het oak nag mogelijk de slijpkop te manipuleren zie fig. 9. Bij deze CNC-bestuurde slijpmachines ligt de varm van het werkstllk opge slagen in het besturingspragramma van de machine. Met deze machine kunnen o.a. de volgende slijpbewegingen uitgevoerd worden: in5teekslijpen, langslijpen, kegelslijpcD, vlakslijpen, kontourslijpen, profielslijpen etc. Dit a]le& uiteraard in ~~n opspanning. De machine is geschikt voor kleine, middelgrote en grate series. Tavens i~ de machine geschikt voor flexibele produktie en inzetbaal in geautomatiseerde processen.
19
)( Z (' A _
Scnle.rschlitten - batongesteuert WerKstOckschlitten ~ bahngesleuert Werkstuckspindcl - Winkellage positiomeren - bahngesteuert Mehrberelchs-Setlstoc~ - bahngesteuert
Y _ A{:hsH B _ Achse U Achse
Menrbereichs-AbsolutmeBkopf - 0-Positionierung .. ' Tischaufischwenkung fur Kegelschleifen - A~schaltp~ltlonterung Axialposltlonlerger(it auf Abtast-o/i der Werkstuckplanselte
V _ Achsc
A~t')f~~ltP~;:~~~~~~~rkorrektur-E!nriChtu~ - Fernbedlcnung
W
Achsc
MehrbHr{~tchs·Absottlfm(;1\!
J\!)sch.tltp{)stltOo.erung
Figuur 9: FM 4 CNC-besturing. Naast de hiervoor besproken machines produceert Fortuna Werke oak speciale polygoon slijpmachines. Deze machines kunnen d.m.v. een extra beweging van de slijpsteen polygoon profielen (bijv. t.b.v. as-naaf verbindingen) slij pen.
4.3
Relatie Fortuna-Werke tot thema van de excursie
Aangezien er tijdens de produktie van slijpmachines en slijpspillen nog zeer ambachtelijk gewerkt wordt (vakmanschap van de makers), kan er niet of nauwelijks over een flexibel geautomatiseerd produktieproces of een modern systeem van produktiebesturing gesproken worden. Er is daarom vooral gekeken ndar de mogelijkheid om de machines ult het leveringspakket van Fortuna te gebrulken in een "flexibel geautomatiseerd" produktiesysteem. Een
van cwtomatisering vinden we in het toepassen van automa-' t toe en afvoersystemen. Deze kanden bezichtigd worden in een kompleet bewerkingscentruIn, voar de fabrikdge van een specifiek onderdeel, dat gereed stond voor afleverin(J. Hoewel dit systeem zeer geautomatiseerd was kon er zeker niet van een flexibel systeem gesproken worden. Wanneer men met deze machine een ander produkt zou willen gaan maken zouden weI gedeelten van de oude machine gebruikt kunnen w(nden vaor het ombouwen tot een andere machine maar di t ombouwen zou toch dusdanige kosten met zich meebrengen dat dit op de helft van een kompleat nieuwe machine zou neerkomen. Tevens zou dit ombouwen weer in de fabriek van Fortuna moeten gebeuren. Tijdens de middagexcursie naar Daimler-Benz konden enige slijpmachines met automatische toe- en afvoersystemen in de praktijk bezichtigd worden. l'PXS Lt~ VOIJn
I
Ret bewerken van de onderdelen was Op!lesplit:3t in een dd.ntdl bt~werkings stappen. Voor elke bewerkingsstap was er een speciale machine. Het vullen en
20
legen van de tussenmagazijnen en het transport tussen de opeenvolgende machines moest weI met de hand gebeuren. De vorm van het onderdeel was opgeslagen in de vorm Vdn het gereedschap, zodat cr ook rekening gehouden moest worden met aanzienlijke omsteltijden. Met deze VOlm van automatiseren (massaproduktie) kan er Jus voornamelijk tijdwinst gehaald worden uit het verkarten van de opspantijden. E~n tweede manier om de effici~ncy van een produktiemachine te vergroten is door de omsteltijden te verkleinen, en de omstelmogelijkheden te vergroten om zo een grater aantal produkten te kunnen fabriceren. Hierbij zijn de vulgende twee punten noodzakelijk: universeel toepasbaar gereedschap (bestuurd d.m.v. de contourbeschrijving), of een systeem om snel qereedschappen te kunnen wisselen {vergelijkbaar met bijv. een ponsautomaat}. - een toevoerinrichting die geschikt is voor verschillende onderdelen (bijv. d.m.v. cen universele grijper of een grijperwissclsysteem).
Zoals eerder beschreven heeft Fortuna een CMC baanbestuurde machine. Deze is zeer flexibcl, maar deze machine heeft eehter het probleem dat deze bij gTo tere series langzamer werkt vergeleken met machines waarbij de vorm in het gereedschap ligt opgeslagen. Fortuna levert op dit moment geen apparatuuI waarmee op een snelle manler slijpgereedschappen gewisseld kunnen worden, en cr is ook nag geen ontwikkeling van dien aard. Problemen hierbij zijn: - de positionering van de steen. de grote massa en massatraagheid (i.v.m. versnellen en vertragen) van de steen. Ook zijn speciale profielslijpstenen zeer kostbare gereedschappen. Met betrekking tot de automatische toevoersystemen kan Fortuna voorzien in de wensen van de klant. Dc systemen die wij gezien hebben waren echter alle .3pecifieke toevoersystemen waarbij geen sprake was van de mogelijkheid om :onel op een ander produkt over te kunnen schakelen.
4.4
Conclusie
ConcJuderend kan er gezegd worden dat, zeker voor sLijpmachines, flexibel en geautomatiseerd zijn (nag) niet samengaan. Des te meer geautomatiseerd het systeem ,des te lager de flexibiliteit, en des te hoger de flexibiUteit, des te lager de 9raad van automatisering!
21
HOQJdstuk 5: Schlatter 1).1
Het
bedrijf
H.A. Schlatter A.G. te Schlieren bij ZUrich antwikkelt en produceert elektrische weerstandslasmachines en elektronische besturingen. Oit bedrijf began in 1916 met het fabriceren van nagels vaor legerschoenen voor het Zwitserse leger; de nagel en kop werden d.m.v. een weerstandslas (J(JH"cht. Vijfennegentig pracent van de in deze fabrick gemaakte wcerr;tandslasmaL:hines wordt naar het buitenland geexporteerd (Europa, Noord Amerika en Azie). Er w.er ken op di t moment zo n 700 man. Alleen de puntlasmachines al zorgen vaar 40% van de totale omzet van 85 miljoen zwitserse francs. I
Het produktenpakket
5.2
.. Dc universele puntlasmachine. Ook nu nag behoort de universcle puntlasmachinc die in 1916 gebruikt werd, tot het produktcnpakket. De verfijningen die in de loop der tijd zijn toegevoe.;;d zijn het toepassen van gelijkgerichte driefa;:;estroom en het toepasscn van doordruklassen naast het gewoon punt~ en rolnaadlassen. 2. De stomplasmachine. Vooral bij grotere werkstukken wordL volgens hot "afbrand"stamplasprincipe gelast. In figuur 10 zijn de bewerkingen, nodig vaar het stomplassen, weergegcVt.~n. Tavens zijn daarin de bewerkingen te zien die nodi'1 zijn voor het maken van zeer lange kabels. Andere toepassingen zijn het lassen van deur-, raam-, en schilderijlijs':I>.n.
--~!,!!,,-,!_.~G~e;:ra~de:(J~cn~len uno,:::sI Sehnelden --...;..::::,.3.. ___• • • --...aAa'. tib: • .1 Retnigen
......
-,
Scnwelssen
- ....-"'.!!--!'!""-----._.._-._.-~--.~.~f""!._ _ _ _ _ _ s
En/graten
41..
at
,w
s
Blld 4' Verschledene Phasen 1m Arbellsablauf
BildJ ArOOitsablauf der SChweissanlage
F Fixier-Station 1 = Geraderichten 2 = Schneiden J ~ Sandslrahlen
4 .= $chweissen 5 = l:ntgraten 6 ~ Warmebehandeln
Figuur 10: De bewerkingcn nodig voor het stomplassen
22 3. Dt: rolnaaJla:;machine.
Samen met de universele puntlasmachinc cn de
~tompla5machine
vormt de
roln~adlasmachine
ean modulair opgabouwde machinegroep. Door uitwisseling van modules zijn cen groat aantal vcrschillende produkten met verschillende lassen te maken (zie figuur 11).
..)
,
~~-.-
I
J
FiguUI 11: Een modulair opgebouwde puntlasmachine 4. De kollektorlasmachine. De laatste universele machine is de kallektarlasmachine (universeel
m.b.t. de vele kollektortypen en groottes die gelast kunnen worden). Bicrmee last men de verschillende wikkeldraden aan de lamellan van de rotor van een elektrische motor. AIle tot nog toe genoemde weerstandslasapparaten kunnen zowel met automatische als met hand- of voetbediening geleverd worden. 5. De kruisdraadlasmachine
TeDslotte fabriceert men verscheidene uitvoeringen van kruisdraadlasmachinesvoor het maken van betonvlechtwerken, afrasteringen en aileriei huishnudelijke artikelen. Deze machines worden numeriek hcstuurd. schlatter ontwikkelt zelf de software VOOI deze besturing. 6. Speciaalmachines. De B.A. Schlatter A.G. ontwikkelt en bauwt zeer veel machines voor speciale toepassingen, zoals een afbrand-stomplasmachine voor het aan elkaar .., ] dssen van ral, 1 s (tot doorsneden van 12.000 0000').
Andere speciaal machine& zijn machines voar het lassen van radiatoren,
23
kontourrolnaadla3roachines (puntldsmachines waarbij meerdere lassen tegeIljk plaatsvinden) cn machines voar het opla~sen van kontaktpuntjes op strip. Al deze machines zijn speciaalmachines en ~;]echts flexibcl m.b.t. de te la:3::;en materialen. Er is Welnlg flexibiliteit met betrekking tot de afmc tingen van de werkstukken. 5,3
o
Het bezoek
Na de ontvangst op de fabriek door de h~rcn Wittmer (onderzoekafdeling) en Deyhle (commerci~le afdeling) werd een film over de principes van het weerstandslassen vertoond. In daze film werd ingegaan op het vetschil tussen weer::;tandslassen met wisselstroom en met gelijkstroom, waaruit bleek dat het laatste als voordelen heeft: cen gelijkmatigere netbclasting; lager energieverbruik; grater arbeidsbereik (ook dikkere delen nog te lassen); langere elektrode-standtijd: sterkere lasverbinding; kleinere warmte-beinvloede-zone en minder stroomverdringing naar de oppervlakte van het werkstuk (skin-effekt). Verder werd een overzicht gegeven van toepassingen van weerstandslasmachines in de Europese industrie -o.a. de aulo-, vliegtuig- en treinbouwindustrie. Daarna werd een tweede film VC.ltoond. Deze belJandelde het zogenaamde PG:':iysb,:::eroi een serie modulair opgebouwde kruisdraadlasmachines VOOI het maken van draadroosters vari~rend van betonvlechtmatten en tuinafrastering tot ovcnrooslers en vogelkooien. De film behandelde hoofdzakelijk de machine voor hat maken van betonvlechtmatten. De werking van deze machine is schematisch weergegeven in figuur 12.
=~I l_ _
Figuur 12: De werking van de kruisdraadlasmachine
24
Als eerste worden de cuils met het draadmateriaal afgewikkeld, waarna de dradcn gericht en op lengte geknipt worden. Daarna worden d~ dwarsdraden ~~n voor k~n toegevoerd en gelast. De matten worden daarna m.b.v. cen automatischc stapelaar op pallets geldden. De gehele machine wordt numeriek bestuurd. Hierdoor is het moqelijk diverse roosterpatronen te maken door de steel van de langs en dwarsdraden en de lengte ervan te veranderen (zie figuur 12). De geschetste machine is in staat twee verschillende dwarsdraden toe te voeren. Het is echtcr oak mogelijk deze dwarsdraden vanaf coil toe te voeren, waardoor de flexibiliteit van de machine wordt vergroot. Door de volgorde van de diverse bewerkingsstations te verctnderen kan men geheel andere machines bouwen. Zo kan men door het knippen van de langsdra-· den na het lassen van de dwarsdraden te plaatsen ook de lengte van de matten varieren. nit type machine heeft bij automatisch laden en lassen slechta ~bn bedienin9sman nodig. F.r kunnen roosters gemaakt. worden tot een breedte Veil} '1300 ffim. De m,3.xilUdl t.: dldaddikte ~ 30mm. De snelhcid waarmee de dwarsdraden gelast kunnen word~n kan oplopen tot 120 stuks/min. film is er een rondgang gemaakt door het bedrijf. Als eerste werd de montagehal voor speciaal machines bezocht. Hier hebben we enkele deelsystemen van de kruisdraadlasmachines gezien zoals de lasunit en de afkortunit. BOlfendien waren er oak nag enkele andere machines te den zoals de radiatorlasmachine en de afbrandstomplasmachine Vaal' het aan elkaar lassen van rails. We hebben echtcr geen van de machines in werking gezien.
Nd dt.'z('
Vervo]geus hebben we de montageafdeling bezocht voor de machines voor het oplassen van kontaktpuntjes op strippeD. Oak dez~ machines zijn modulair opgebouwd. Ze bestaan o.a. uit striptoevoersystemen, Iaskoppen, kontaktpunttoevoersystemen, kontaktbeproevingssystemen. Do machines lassen kontaktpuntjes van goud, palladium en platina op messing, zinken, koperen en stalen strippen. De materiaalbesparing van dit lasproccs t.o.v. de gebruikclijke niet-processen voar het aanbrengen van kontaktpunten is Cd. 15\. nit levert bij daze dure kontaktmaterialen een aanzienlijke besparing. De rnaximale produktiesnelheid bedraagt ongeveer 1200 kontaktpuntjes/min. Oit alies heeft tot gevolg dat de totale fabrikagekosten van deze produkten 90\ lager zijn dan die bij het 8anbrengen m.b.lf. het nietproces. Tot slot van de rondleiding hebben we een demonstratie gekregen van ceo kruisdraadlasmachine, de Job shop machine (figuur 13).
25
Figuur 13: De jobshop machine figuUI 14).
Deze machine maakt o.a. ovenroostp.IS
II Figuur 14: Produkten
~an
de jobshop machine
Ret inleggen van de langsdraden moet bij deze machinA handlllat.ig gebeuren. 1).4
COrH;lusie
Schlatter is cen leverancier van produktl~automaten, en staat daarom adn de basis van een mogelijke efficiency-verhoging in andere bedrijven. De flexlbiliteit van de geleverde speciaal machines is beperkt. VooIal de lasmachi nes voor het lassen van de kontaktpunten worden alleen ingezet voor massa produktie. Ret fabriceren van de produktiemachines gebeurt met universele bewerkingsmachines. De flexibiliteit van het produktenpakket van Schlatter wordt bereikt door een modulaire opbouw van de machines, waardoor een groot aantal speciale machine:> leverbdar is. Verden~ voordelen van daze modulai re opbouw van de machines zijn een korte levertijJ (Joor levering llit voorraad) en het beperkt houden van deze voorraad (maximaal 6 identieke deelsystemen in voorraad) .
26 Hoofdstuk 6: ETA 6.1
He.t bedriH
De fabrikage van harlages is van audsher een typisch Zwitserse specialiteit. De Zwitserse Jura was tot vaor kart het wereldcentrum van de hodoge industrie. In 1856 werd in Grenchen de horloge-fabriek "Girard und Schild" opgericht. Uit dit bedrijf zijn -ETA·, fabrikant van horlogemechanieken en "ETERNA" , sdmensteller van complete horloges, ontstaan.
ETA is lange tijd toonaangevend geweest in de horloge industrie. Tot onge ve~r 1975 lag het accent van de bedrijfsinspanningen vooral op het perfectioneren van mechanische horloges (bijv. de ont:.wikkeling van automatische dames-horloges met dag/datum aanduiding, de ontwikkeling van steeds plattere automatische heren-horloges) en op het mechaniseren van de fabrikage. De opkomst van de kwartshorloges (0.0.. uit Japan) veIoorz~akt~ in de Zwitserse horloge industrie 9Iote veranderingen. Bestaande samenwerkingsverbanden werden aangehaald om samen de noodzakelijke research inspanningen te kunnen leveren voor de intrede in de kwartshorloge industrie. Het aantal onderdelen per horloge werd verminderd. Medewerkers moesten worden omge-' schoold of oPgeleid. Kennis van elektronika moest worden aangetrokken. Een speciale produktie-eenheid ging zich bezighouden met onderzoek op het gebied van elektronika; de Ebauches Electroniques AG. In het: bedrijf ETA werken nu ca. 2200 mensen. ETA is onderdeel van het ASUAG concern (Allgemeine Schweizerische Uhrenindustrie AG', dat dan meer dan 16.000 medewerkers werk verschaft. ETA heeft daarin als taak: De produktie van horloge onderdelen en horloge mech.:mieken. Het bedrijf fabriceert zowel mechanis(:he als (digitale en analoge) kwarts-horloge mechanieken en onderdclen. Daarnaa3t worden complete modieuze plastic kwartshorlo~es ~eproduceerd (onder de merknaam Swatch). Verder verkoopt (en verhuurt) het bedrijf montagemeet- en besturingssystemen aan afnemers van horloge onderdelen. Sinds kort is ETA op de markt vcrschenen met cen kwaliteits-informatiesysteem (QurS). Dit systeem zal volgend jaar ook in nederland worden geintroduceerd.
6.2 Dc
Het bezock excur~ie
bestond uit:
Ecn diapresentatie over het bedrijf, de produkten en het produktieproces. De computer blijkt in het bedrijf een belangrijke rol te spelen. Het bedrijf beschikt o.a. over een CAD"CAM systecm voor het ontwerpen van horloge mechanieken en de fabdka1le van prototypen. Ook de fabrik~we van gereedschappen voor de produktie van deze mechanieken wordt door dit systeem bestuurd. In de presentatie werd verder nog ingeqaan op de fabri·kage van mechanische uurwerken, o.a. de fabrikage van platines (uurwerk·· dragers) en de fabrikage van onderdelen.
27 ~~n diapre~entatie
over het
kwaliteit~
informatie-systeem QUIS: Dit, door
ETA zelf ontwikkeldc systeem maakt het mogelijk om op een effektieve WIJZC
alle produkten op de gewenste plaatsen in het produktie-proces te controlercD. Met dit systeem kan het produktie-proces bewaakt en in enkelc go vallen ook geregeld worden. Deze methode van kwaliteitsbewaking is cen stuk betrouwbaarder dan de voorheen toegepaste kwaliteitsbewaking d.m.v. steekproeven. Op het kwaliteit:3 -informat :5ysteem Qurs wordt hieronder nag verder ingegaan. _. Een rondleiding dOQr het bedrijf: Dc volgende afdelingen werden bezocht: De montage afdeling van de machine- f abrif~k; In Jezc afdeling worden bewerking~sY5temen opgebouwd en getest. ETA heeft cen eigen bedrijfsmechanisatie-afdeling en ontwikkelt zelf veel bewerkingssystemen en handling apparatuur. Er wordt daarbij oak veelvuldig samenqewerkt met gespecialiseerde bedrijven. Op het moment van het bezoek werd ondermeer gewerkt aan: een fijnspuitgietmachine voor rotorasjes l diverse montage-systemen (draaitafels) met toevoersystemen en een machine voor het aanbrengen van zeer dunne plastic (isolatie) folie. De bedrijfsmechanisatie-afdeling voor de bouw van prototypes: Hier werd ondermeer gewerkt aan een straat voor de montage van dameskwartshorlogcs. Een soortgelijke straat voor hercn-horloges is reeds in bedrijf gesteld. In deze straat bevinden zich 20 machines. Per hor loge worden 25 onderdelen toegevoerd. Tussen de bewerkingssystemen (IJroepen van bewerkingsstations) zijn automatische spiraalvormige buffers aangebracht. Op 4 plaatsen in het proces wordt een continu-kwaliteitscontrole verricht. Indien er een foutief produkt wordt geconstateerd, wordt het bewerkingssysteem, dat de fout veroorzaakt heeH, uitgeschakeld. Aile voorgaande en volgende bewcrkingssystemen produce ren gewoon door totdat de buffers volzittcn resp. leeg zijn. Het transport van de platines (horlogedragcrs) gebeurt met behulp van kleine lasse draagbJokken. De verschillende soorten draagblokken voor de verschillende typen produkten kunnen over dezelfde universele geleiding lopeno De fabrikage afdelingen: De fabrikage van platines, waarvoor ca. 150 bewerkingen uitgevoerd moeten worden, vindt plaats met numeriek bestuurde bewerkingssystemen. Het bedrijf is a] zinds 1969 in staat om stenen (lagers) van ~ 0 6 mm. mechanisch in de platine te zetten. De nieuwste ontwikkeling op dit gebied is een machine, die voorzicn is van een meet en regelsysteem ,lat de appardtuur automatisch bijsl:uurt indien tussen de gemeten waarde en de gewenste waarde afwijkingen optreden. Met een kort bezoek aan de :3 tanseri j, waar hor l()g~; - en onderdelen werden uitgestanst cn de harderij, werd de rondleidinq be~indigd. 1
Een lezing over het kwaliteits-informatie-systeem QUIS: Hierop wordt hieronder wat uitgebreider ingcgaan.
28 6.3
QUIS
Door de hoge eisen die met name door de kwarts-horloges aan het produktieproces gesteld worden, heeft ETA een eigen kwaliteitsinformatiesysteem, Qurs, ontwikkeld. Qurs is een systeem dat dient am, enerzijds produkten van gelijke kwaliteit te kunnen producer en en anderzijds het produktieproces goed te laten verlopen. Het systeem kan in het produktieproces metingen verrichten, deze metingen st,tistisch verwerken en vergelijken met vastgestelde normen. Indien nodig kan Qurs het produktieproces direkt of indirekt besturen. (zie figuur 15). BtW~~KT~
!N'fANflnil ;£~tAAL
)
PRODl.C. t.
>1
SEWERK'N f.r I: £Lll1t IP
"
l
/>
It
e nut"_
wA~Rl)t
k""ALl1"E.t! NO('1
QUI I
....-
Figuur 15: Het besturen van een bewerkingseenheid d.m.v. Qurs Er bestaan 3 QUIS--systemen voor toepassingen op verschillende nivo' s: QurS-EXPERT Dit cen eenvoudig systeem voor de individuele verwerking van verschillende metingen. QurS-ARRANGER Dit is een systeem waarbij de resultaten van verschillende metingen met elkaar in verband gebracht en geanalyseerd kunnen worden. QUIS--IMPERATOR Dit is een totaal systeem voor het automatisch bewaken en besturen van een complete produktiestraat. De QUrS-ARRANGER en IMPERATOR worden in principe opgebouwd ult de EXPERT module. (Modulaire systeem opbouw). Door deze modulaire opbouw is Qurs flexibel en voor verschillende bewerkingsstraten inzetbaar. Een voorheeld van een totaal systeem voor de bewakinq van een produktie" straat weergegeven in figuur 16.
29
Fi9U\H 16: De informatiestromen tussen de ver.schillende QUIS-m<)dules. Tusscn of op de bewerkingsstations bevinden zich meetinrichtingen. Deze conlroleren of bepaalde bewerkingen zijn uitgevoerd en of ze, binnen bepaalde tolcraties, goed zijn uitgevoerd. De gegevens hiervan worden in eerste instantie door een QUrS-EXPERT verwerkt. Vervolgens kunnen ze door cen ARRANGER in combinatie met andere gegevens geanalyseerd worden of direkt doorgegeven aan de rMPERATOR. De rMPERATOR kan d.m.v. aIle verkregen gegevens het produktieproces direkt of indirekt regelen. het produktieproces k.w, in qeval van een :5Loring of kwaliteitsafwijking, geheel of gedeeltelijk gestopt wordeD, NadIna dOOI het systeem aangegeven wordt waar de storing optreedt. Verder io het d.m.v. Qurs mogelijk de produktiegegevens administratief te verwerken voor bijvoorbeeld de kostprijsberekening. De voordelen van toepassing van het QUIS-sysLcem zijn: meer zekcrheid door: lcgelmatige kWrllitejt voortdurende informatie over de kwaliteit - regelbare kwaliteit lagere kosten door: - lagere personeelskostcn (Qurs vervangt handmatige cantrale) .- minder ui tval minder retourgoederen minder nabcwerklngen - minder produktiestilstand.
30
betcre
afzetmogelijkhf~den
door:
- betere resultaten
beter image bij industri~le afnemers o.1tijd beschikbaar kwalit.eitsbe\vij;3. &.1
Slotbeschouwing
Dc produktie van horloge-mechanieken is reeds vergaand gemechaniseerd en geautomatiseerd. Maderne horloges, met de huidige kwalitcit en In de huidige aantallen, kunnen oak niet meer zander moderne apparatuur gemaakt worden.
in
Ret 1:3 opvallend dat dt::'ic nH~chanieken gcmd.akt worden vrij star gemechani ·!rde produktiestraten. Van de 25 miljoen hor10ge5, die ETA produc~ert, 13
ca. 80% onder te brengen in 4 a 5 produktfamilies. Het om:,tellen van cen produktiestraat. kost ongcvcer twee weken.
ETA heeft reeds de eerste stappen gezet in de xichting van de oliliemande fabrick. Het bedrijf beschikt over complexe bewerkingssystemen, waaraan auto· matischc informatiesystemen zijn toegevoegd ter bewaking van het systeem en handhaving van de kwaliteit. Het is m.b.v. het door ETA ontwikkelde kwaliteitsinformatie-systeem mogelijk am sReI de gcwenste gcgevens tel beschik king te krijgen, zander dat daarvoor cen gigantische hocveelheid reken- en schrijfwerk moet worden verricht. Dc conditie van de machines wordt automatisch bewaakt. Zwakke punten in het produktieproces komen snel aan het licht. 6.5
Condusie
Hor 1oge~; zijn maSSd"ax tikelen gewordcn. Door samenwerking zijn de Zwi tserse horl0'Je··Librik.1RteH erin qe:'llddgd, nieuwe ontwikkelin cF't1 op het '1t~bjed Vdll tijdmeting te volgeD. Eij de produktie maakt het bedrijf gebruik van de modexnste technieken. De kwaliteitsbewaking van het ploces zal in de nabije toekomst steeds verder geautomatiseerd worden. Het bedrijf beschikt nu reeds over enkcle zelfcorri gcrende montage-systemen. De eerste stappen in de richting van een volledig geautomatiseerd produktie-proces zijn gezet.
31
Hoofd3tuk 7: Meta-fer AG 7.1
Het bedrii[
Meto-fer, dat gevestigJ 1 in Grenchen onyeveer 40 km. ten noordon van Bern, is een bedrijf dat modulaire bouwstenen maakt voor de automatisering van serie- en massafabrikage van meestal kl DC produkLen. Dc modulen kunnen pnt~umdtisch of hydraulisch worden bediend en door hun specifieke maatvoering kunnen ze op vele manieren worden gecombineerd. Door het samenbouwen Villi deze modules. die dk voor een bewe9in9 of funktie geschikt djn, kunnen de mee.':,! gecompliceerdc O,H':Izctters of pick & place unit::; wOIllt~n gcbouwd. III t:ombi:\,.1tie met transporLband of draaitafel kunnen zo complete mont,lqestldt(!rl W(U dt2L.
g(~b'.)uwd.
r·}~'to-·:-~.::l
js !.:en fdmi1
ic~bt:drijf
dat in 1909
:i~'l
opg(~1~icht
t\n
(,ieh i.n die t.ijd
heeft toege1egd op de handel in bewerkingsmachines en halffabrikaten. In ~0n3; mdl op inlli"dit'r '/eLl (1(. dil:f'ktcur Dhr. Muller begonnen met de ont wikkcling van het modulairc bouwsysteem met het oog op het samenstellen van pick & place robots of ~minirobots· zoals ze dOllr het bcdrijf worden genoemd. In Europa zijn er ongeveer 50 van dergelijke bedrijven waarvan er 20 in Zwitserland zijn gevestigd. De oorzaak van deze concentratie is waarschijnlijk de teloorgang van de Zwitserse horloge industrie in de 70-er jaren waarvoor een vervangende industri~ ruoest worden gezocht. Het bedrijf heeft momenteel 92 werknemers in dienst en heeft een jaaromzet van 20 miljoen zwitserse francs.
7.2
Het bezoek
Het bezoek nan Meta-fer omvJ.tt(' de \lol':;l'nde punten: Een inleidin'J van dhr. Probst wddrin hij
Oll;j
in hd kort het ecn en arHkr
lie .. t::'lde over Met.o· fer zOrds de ye:;c\'ll,:dE'l1lS van bet. bedrijf, de wiji.t;
\i':ill
pLoduceren, de produktieomvang etc .. Er werd uitgebreld ingegadll op de werking van pen aantal produklcn en hun betekenis in de dutomatisering, aan de hand van het volledig uitgestalde d5sortiment van produkten, model len ~n demonstratie-opstellingen.
Een bezoek aan diverse afdelingen waaronder: * De produktieafdeling waar aIle met.aalbewerkjngen worden uitgevoerd. * De montageafdeling van de modules. * De ontwikkeling en 8ssemblagcafdoling van overzetlcrs etc .. In deze df.delinq worden de modules samen(.v~::;teld tot pick &. pla.cc systemen die vervolgens eventueel weer samengesteld worden tot een volledig geautomatiseerde produktieinrichting. * Dc ontwikkelingsafdcling van de el~ktronische componenten. De betekenis van deze afdelingcn zal uiLgebreider aan de orde komen bij de bespreking van de aktivitci.ten val! hd bt,.]rJjf.
Fabrikage en verkoop van modulaire bouwcomponenten. Ontwerp en uitvoering van bewerkin9sstations voor spccifieke bewerkingen. Ontwerp en uitvoering van complete monlage cellen. Cantrale en bewakingssyslemen en componenten. Elektronische bcsturingen met P.L.C. uf microprocebsol.
1)
2)
3) 4) ~
\
<' J
ad
1)
I)
De modulaire bouwc:omponenten zijn onder b: verde len in twee groepen: De modules waarmec bewerkingsstatlons worden gCb0UWJ zoals: - lineaire verplaatsers, zawel horizontaal als verticaal. rotatiemodulez - heftafels
- krulst.afe15 grijpers
II)
- remmen - laders. De module::! d le worden tot'g.:::past in het besturi IIg5- en kontrol c· systeem Vdn cen bewerkingsstation: - aanslag mechanismen snelheidsregulatorcn -
s€'nSOIl~n
- pneumatische/hydraulischc rcgelkleppen - het besturings3ysteem zelf. modules worden door het bedrijf gehcel zelf geproducecrd. Dc mebewerkingen van de ondcrdelcn van de modules gesl~hiAden in de produktiehal, de assemblage tot modules in de ontwikkelings- en montageafdeling. Slecht.:3 de oppervlakte-- en warmtebehandeHwJen Vdn het materiaal worden uitbesteed aan and0IC bedrijvcn. De reden om de produktie zaveel mogclijk in eigen hand te houden is dat het bedrijf wi} voorkomen da t er te veel know how in hand en kamt. van ,wdere be' drijven, bavendien wil het bedrijf zo onafhankelijk mogelijk blijven. In de produktiehal staan voor het vervaardigen van de ollderdclcn o.a. (j nllmer iek bt~sLuUlde verspanin'J:3automaten. Een daarvan is een Rokit~r Rokn machine centre, voor boren, ruimen, draadsnijdrn ~tc., met een rl~volv',~r <J'~r(,ed:5chdP:;md9azijn met ollgeveer 15 'Jerend:.whappcn. Bij d,?z.<:: melchine w(lHlt (10k hd. werkstuk du1.omatLch gewi 5~;cld. Bet ~;pn::ekt voor ? teh dat der'Je11 jke gl<~,:tVdnceerdf: produktiemachine3 voor I~en klein bedzijf als Meta-fer grote investeringen vragen. Deze machines draalen dan ook vol-contiflu (3--pll)t;'1endi,'n:st:). Meta-fer heeft nauwelijks produkten op voorraad zodat hieraan dan ook geen kasten verbonden _ijn. Door pen goede produktieplanning en flexi bele produktiemachin(~s kan men hi nnen twee a drie weken aan een klan tenvraag voldoen, althans a]s het om onderdelen of modulen gadt. All~
ch~ni3che
33
ad 7) Het ontwerpen en uitvoeren van bewcrkingsstations voor specifiekc b~ werkingen wordt ui tsluitend op kliwtellordel gedaan. Ef'n bcdri j f ded met automati~cring bezig is kan op cen gegeven ooJmenl op een probleem stuiten op welke wijze een bepaaId onderdeel gericht op een bepaald~ plaats moet worden gebracht. MeLo fer heeft op dlt gebied ceo jaren 1ange ervaring opgebuuwd (1) Rk't h •. ,t modula ire bouwsysteem is 7.0' n prc,'~ bleem meestal oak redelijk snel op te lassen. Op de ontwikkelingsafde ling worden dan de vcrschj]Iende b~wegingen geanalyscerd. Er wordt dan onderzocht in welke volgorde tIe 6 bewegingsvrijhedc:n !lIocten worden uit.gevoerd om het produkt op de juistc plaats te krijgen. De toevoer van de ona',;rdden gebeurt mee:5tal met trilvoeders die worden inge·· koeht. De richtorganen worden zelf ontwikkeld.
Figuur 17: Toevoerstation
mt~t tdlVut~dt~r
In symbolen moeten cr bij bet toevoeren de volgcnde slappen worden ondernomen (naar VDI·-norm 2860):
2. ordeneD, zowcl
d~ 0ri~ntatic dl~
de posilie
3. produkt V.l:::;tqr i jpetl
4. produkt 1a095 etcn bcp<..i.illde baan bewegen, orientct tie produkt blijft bekend.
5. produkt loslaten.
Figuur 18: Schema Verder kan er nag kontrolc pJaat3vindcn of het produkt daadwclkclijk ddtlWeZ L(l
l.S.
Meto-fer beweegt zich in het gebied van de puntc,n 35. Problemen die bij dergelijke pick & Place systemen optledcn zijn: De posi tinned ltgsnauwkeurl gheid Ret afremmen van de beweqingen m.a.w. het dynamisch gedrag. ne toestand waari~ de'eindstandmelders vcrkeren wanneer het systeem zo'n 10.000 keel or en neer i~ geweest. Meto fer pretendeert de minirobots met een positjoneringsnauwkeurigheld 'Jan ±. 0.01 mm af te leveren. Voor ht!t afremrnen van de beweging van een ell i nd"I wordt cen oliE'dernper gebruikt. Deze neemt de kinetische energie van de bewegende Wd:'Wd op zodat aanslagen etc. gespaard bJijven. Ook verhinderen ze het terugveren van de massa en zorgen voor een gedempt kontakt met de
35
eindstandmeldcr. Voor cen naden' omschr ijving
Vdn
de
eindstandm('~lder
e ad 4),
.:iJ J) Meto fer is ook in S [',aat om d(' gehe] to' dutomatisering van de montage
van cen bepaa1d produkt op zich te nemen. Men levert namelijk oak transportsystemen voor wordende produkten. Er kunnen twee lineaiH~ systemen geleverd worden; een paletten- omloopsY:3teem VOO1: 10:3$e draa'1 blokkeD, en een eindloze keten Vdn ~chdrnierend verbonden draagblokken. Voor roterende systemen kunnen draaitafels geleverd worden. Ook voar de controle en bewciking van de kwa1iteit van deze produkten in wordin9 kan men ui t ei'Jen dS:30rtiment kiezf;~n. De werkwijze is dan aIs voIgt: Een klant komt met eell b,~p\lCLld produkt waai'Vdn de montd'J\. yeautomatiseerd moet worden. Het gaat hier mecstal om 10 6 stuks of meer. Er wordt bekeken welke bewcrkingsstappen verricht moelen wOlden om tot het gsvraagde produkt te komcn. Daarna wordt er altijd een of fl:rtc intjedicnd (ook bij ad 2)). Wanneer het projekt wordt goedgekcurd vindl verdere analyse en ontwerp en realisering plaats. Dit gchele praces duurt 8 tot 10 maanJen, waarna de klaut een machill0 krijgt die uitsluitend gericht is voor de assemblage van dat ene produH. Er worden 8 tot 12 speciaalmachines per jaal gemaakt.
Fi9uur 19: Rondmontage van radio-onderdelen. ad 4] Meta-fer heeft cen aantal inductieve benaderingsschakelaars en optoelektronische sensorcn ontwikkeld die in combinatie met de elektronisehe besluring veor de controle en bewaking zOIgen. Om steeds weer nauwkeurig de 'Jewenste posi tie van een bewegende cilinder te bereiken is door Metofer een gcpatenteerd aanslagsysteem met verwisselbare Quitteer-elementen ontwikkeld.
36
\(~rend(
1.5"_
Olln.l109f en
--1--
aansrhroctklT'-L-_+k",bd
I
Q.all~lcj(3 schroer
Figuur 20: Aanslagsystcnm met vn[wisselbare Quitteerelementen. nit aanslagsystcrun is overa} aan to brengen waar men ceo instolbare slagbegrenzing wil hebben. 0001 rniddel Vdn ceo aansIagschroef met fij n~ scliloefdraad kan men de aanslag instelJen. De vercnde pen in de ::.c:hr!)~.cf bekrachtigt het qui tteerdiUicnt. Di L kan zijll. cen mcchanL;chE:: k:)ntaktschakdddr ':cn indukticvE- benadering:53cha.keL1dr (aualooil type VAMUR)
- digitale NPN of PNP induktieve bcnaderinysschakelaars pneumatisch 3{2 we'Jvf~nLiel In.:t Nrfuukti .
nit Quitteey·clemeni gecft ~;t(;'ed~; op cClldll:idige wijz,,~ veil ~;jgrkldl af Wdnnecr de dlindF~r zijn pO:3itie heeft berdkt. He!: is tevens een 9" makkelijk tc verwisselen onderdcel . . lll
'1)
auk dp eh)ktroni:;che st:urin'.lt~n v.tn de b,'werking::;:3L.lLiull::, zijll door Meto··fet zelf ontwikkelu. Op beL mOltH'nt zijll l~l' tWt:t' ::y;;lemt:n V
op de lndrkt: Het MT 1000 sy::,tcEm: £(n vol ,·1f:kt.rotl.Lschc rr.r ::;tUling Het MT 2000 systeem: Een microprocessor sturin'1 voor de meeT.' Ci)m plexere sturingsproblemen.
Voor het MT 2000 ::;ysteem ddt
lj
i L9f!rust met een 6908, 8. Bit proCt;;o
sor heeft Meta· fer een pigcn proyrammeertaal ontwikkeld ill Hie"< Ie code. Met behulp van deze 1:.3.<:11 i.:5 de proces.ior eenvol.lditJ te pro' grdmm('ren.
.,.., :- i
"vol automati::;chc pl:()llukt: j " l LjllH
\\"dltl:I;J::('1!
lC·Jct:!l i
7.4
Relatie Meto-fer tot thema
v~n
de exculsic
modulairc bouwsysleem ioals dat door Meto-[er geleverd wordt !Iet een vergaande gr~ad van duLomat1s·; ing tc Lohalen. Voora} ook dankzij de bijgeleverde be:,turinl;p5:3ystemen, zoo11:3 het. MT 2000 systet~m ~n de ';If:avanceerde bewaking en controlesystemen. De aEzonderl i jkc componenten en Ik pi~k & place systemen zijn eenvoudig lo"pasbadr in geautomatiseerde produkticinrichtingen en zijn van grate betekeni~ in de flexiLcle automatiscrin' gen, Bij de complexere produktieinrichtingen dle uit meerderc bcwerkingssta' tions bestaan welke geheel uit bouwmodulc5 zijn opgebouwd, ligt het veelal anders, Tegenover de volgens convention~l~ wijzc g~aul0mati~pe[d~ produklie j nri ~;htingcn hebben zulke bewerkingsst,.Li.ons de volgende voordelen: ",.:: zLjn :3ticl te ontwerpen en :3nel te .:\s:3embleren uit: module;;, Zc zljn binnen zckere gr~nzcn om'te Louwen en to herprogrammeren en dus enigszios flexibel. Ze zijn vaak goedkopcI. F.en nadt~f'l crVelll d
M0i
h~t
m0g~lijk
W~niJ~C[
zo'n volledige produktie-inrichting bij Meta-fer wordt best~ld is aver het algemeen ddn oak niet de b~doeling dat hij binnen afzienbare ti jd weer moet worden omgebouwd. De grotere 5Y5l~:men zijn dll::; pr()dukt.gL~b('f: dt':o en we j,nig flexibd, Wat npvi,'l hi,j MeLj·f(J Web dill ;)O(:w,?l montag" N! il5sclIlblagc een groot dee] v·olf) .'Ie werkzdamheden be::;ldat er voor d~ze wcrkzaamheden nauwelijks geautoma-!l~t
j
tiseerd
mc,d,l} ".. ir C' bCllW,.j':c: tc;(.~m spcelt in !let ka.dcr van de flexibele d.ub:,'mClUse riwJ -j':f'n tul in di.,"' zLn dal: er flcxibl-~lr: produktiem~H;hine~; mee kunnen wor
lh
j('~l 9-:.bonwil. Aan de andere kant kunnen met dit sysh~em de ontwikkelingskosten en de ont.werptijd van een montagemachiut.! adllzienlijk ']t;reuuceerd wordt~u, !!eL Qpbouwen \filn cen overzetter zoals die ons gei:oond :15 kost 3 a 4 uur. Ddt is snd h' verwezenlijken met het modulain~ bouwsy::;teem voor de massafabrlkaqe van ei~n produkt. Vaar een ander produkt wordt een andere machine gebouwd. Met dit ploff~~.5ionele !;peelgocu b hCI'} vc("1 mv~'.l ijk. Metu fel heeft dl15 als grondgedachte .'Ie produktgebonden montdgemachine.
38
Oit vtIslag is slechts
eell
beperktc
~eelgave
van de ervalingen en indrtJtk
,lie tijdens deze excursie zijn opgedaan. Fen excursie zoals dcz.e vormt zek!';! ~;en pr"kt ische aanvul] j ng up de ;,..VNWf·' 'jcnd UHcordische studie zoals die op de Tn onderwezen wordt, Teve:I~, bledt zo'o (·Xt:UL· ,. ('I'll student ('cn gocde mogelijkhdJ om ill een d«lJ Ld v1:r;)chi.l ~ en(h~ bedr i jven indrukken op te doen, waar men na de :3tudie we i. IIi 'j 'J,'l "'jenheid toe krijgL,
de dank aan Je bedrjjven die ons 0ntvangen hebben gaal deze ook uit bedrijven ell instellingen. Hun financHHc steun is onontbeerlijk bij het organiseren Vd.n zo'n excursie. Onze dank gaat ook uit naar de begeleidcrs prof.ir, J,G. Balkcstcin, Ing. J.J,M. Schrauwcn, MeVl. L. Neervoort voar het administratieve werk en de vakgroep WPB voor de beYI:~ cider;ik st:e1ll1. Zij hebbdl allel! bjjgedragen tot het. wel:::;lagen van deze excursie. Ncl~st
H,ldt: dc~ subsidi.e;~rd'~nde
De ort]dnisatoren M.l
Arjen Costermans Er i.e Ruissell
"('
.,J
Bijl,Iqe 1
Lijst van dcelnemexs ::: Lwkn h·;l.
T . T . M. BC'9rlct t S.J. Boonmalt M.J.M. Brockman A. A. Cos tertlldn:5
J.F.I. Falkenberg C .•J.M. Frans>';
J.e.A. Hagebols H. P . J.
H!)en:~
n.J.J.M. Jansen A.J.M. Vdn Knippenbergh J.I. de Rh:: J.W. R.let/lijk ~.I.J. Rictjens E.M. Ruissen
N.J. S¢pne]
J. Vcrstraten B~~clL:dp
:rrof.lr. J.G. Balkestein Ing. J.J.M. Schrauwen.
,10
VOOI
d~
LtudicrciG van het dispuut WPR naar WDuitsland/Zwltser]ctnJ slond hel volgende thema centraal: Tn
j;"'VCHC
is eff iciEmtieverhoging
ill
de
mOdClli('
iiidustric
11(><:1
Lc
I
hiLi
~.('
tt'n?
EI is een groot aanta] gebieden binnen E'cn bedrijf waarin effici~ntiever hoging to bcreiken is. In het kadar van daze studiereis is de nadruk gelegd ~p
de gebicdon van de:
A: Bedrijfsmechanisatie B: Bedrijfsvoering. De bcdriHsmec:hanisatie .is in de volgcnuc grdden onder to verdelen: A1: Ibnoenalbeid md I!!imteLi jk hanteerbart: geH-~cdschcippen t)f werktuigen. A2: Statiunaire machines, die ('~Il 500Jt bewerking uitvot~ren. :\~: Ze] fhandelende bewerkin(Jsmachines, met meesl:dl gemechanisecrde toe- en afvoer van de werk3tukken, A4 : Bewerking:'i~)Y:5 Lemen waarbinnen z ich versche idene werk:,tukken in verschillcndc stadia van worJing bcvinden . •~"j: Complex.:: bewerkintJssystemen. waa.raan automat i.:3Cbe informd.tit:~ systemen zijn tocgevoegd tc bewaking Vdll het. :;y~;Lecm eli hfiud ~iviny Vdn de kwalileit, m.a.w. wdarbij d~ lectronlca een grotc rol spcclt. Samcnhangend met het bovenstaanJe
ib tl'l
grbicd van
d~
bedriifsvoering. Dit
kan onderverdeeld worden i.n:
81: 82;
B3:
Dc prcdukticplannillY. H.~t VOOl' de prGduk!: iyb,:::;ttlt nl] t1ou<:17.dkeJ ijke begeleidingsproces, Op~ldg en voorr~adbehecr5ing.
ddm.Lni:)trdtil~vf~
TijdcflS de rondleiding is in ieder Ledrjjf Udar de volgcnde punten gekeken: X1 : Welke graden van mechanisatie er 1n het bedrijf voorkamen X2: Op welke mani~r cn in we]~ tempo de mechanisatie zich in het
bedrijf heeft ontwikkeld. :{3:
In hOE:vo:'rre men zich bij (k;:,l' (.nhlikkeling door <.:oncunulltie·
X4:
overwegingen heeft laten leiden. Hoe denkt: lUen OVI:T to\.'kOlllst.i',)C ontwikkelinge!l up Jit ytb.i.ed;
Y1: 12:
XY1:
zowel in het al
gebieden.
41
XY2:
Laapt de bedrijfsvaering van het bedrijf in de pas met de bedrijfsmechanisatie.
42 Bij l~'tge 3.
Liist van
subsidi~rende
bedriiven en instellingen
ASEA A.T.B. Belrama
Apeldoorn
De Oude Delft
Delft
Amst~rdam
Waalwijk ~.C.M. Nuenen Cheswick Silencers Roermond Dow Chemical Terneuzen Dru Ulft I.C.I. Rozenburg KIv! Eindhoven Ned. Mach.fabr. Alkmaar Alkmaar M.e.B. Eindhoven Nijhuis Winterswijk
Tekon Vakgroep WPB H.C.N.
Unilever
TH
Haaksbergen Eindhoven Almelo Rotterdam.
