STUDIEREIS SPANJE Een studiereis georganiseerd door Spanje 05, de reiscommissie van Stichting Dispuut Utiliteitsbouw

STUDIEREIS SPANJE 2005 Een studiereis georganiseerd door Spanje’05, de reiscommissie van Stichting Dispuut Utiliteitsbouw

5

Colofon Redactie Adres Stichting Dispuut Utiliteitsbouw Faculteit Civiele Techniek en Aardwetenschappen

Stichting Dispuut Utiliteitsbouw is de studievereniging van de afstudeerrichting Bouwtechniek & Bouwproces van de subfaculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de Technische Universiteit Delft.

Stevinweg 1, kamer 4.10.2 Postbus 5048 2600 GA Delft The Netherlands Tel: + 31 ( 0 ) 15 2783042 Fax: + 31 ( 0 ) 15 2781560 E-mail redactie: [email protected] Website www.udispuut.tudelft.nl

Studiereis Spanje 2005 Eindverslag Redactie: Jaap Aanhaanen Koos Tolsma Studiereiscommissie: Koos Tolsma Jaap Aanhaanen Jeroen Luttmer

Eindverslag Studiereis Spanje 2005 Dit eindverslag is een eenmalige uitgave van Stichting Dispuut Utiliteitsbouw en geeft een beschrijving van de studiereis en de bezochte projecten.

Voorwoord

Voor u ligt het eindverslag van de studiereis, georganiseerd door het U-Dispuut naar Barcelona en Valencia. Van 27 februari tot en met 6 maart 2005 heeft een groep van 18 studenten en 2 begeleiders kennis gemaakt met de Spaanse bouwwereld. Verschillende grote projecten zijn bezocht, waarbij de betrokken ingenieurs en architecten ons hebben rondgeleid over de bouwplaats. Op uitvoerige wijze zijn de ontwerpen aan ons gepresenteerd en is ons gewezen op interessante details. Gedurende de week hebben wij een duidelijk beeld gekregen van de werkwijze en de verschillen in het ontwerp, in Valencia is bijvoorbeeld belasting door aardbeving vaak maatgevend. Verder hebben wij in Barcelona een bezoek gebracht aan de Universitat Politècnica de Catalunya. Middels een presentatie over de universiteit en een rondleiding door de laboratoria en over de campus hebben wij een goed beeld gekregen wat de universiteit internationale studenten te bieden heeft. Graag wil ik iedereen bedanken die geholpen heeft bij het totstandkomen van deze studiereis. Met name de sponsoren die deze reis mogelijk hebben gemaakt en de begeleiders Prof. Dipl.-Ing. J.N.J.A. Vamberský en Ir. Ing. R. Abspoel. Hun enthousiaste uitleg en antwoorden op onze vragen hebben ons veel inzicht gegeven in de verschillende constructies.

K.V. Tolsma Voorzitter

STUDY TOUR SPAIN ‘05

Staal iets voor U? Betaal iets meer contributie aan het U-dispuut en wordt tevens studentlid/Staalkaarthouder van Bouwen met Staal. Dat betekent méér dan een abonnement op het vaktijdschrift. Je ontvangt uitnodigingen voor gratis bedrijfsbezoeken (avondsessies) en projectbezoeken in de buurt. Daarnaast krijgen Staalkaarthouders korting op studiedagen en alle publicaties en je ontvangt een persoonlijke uitnodiging voor de Studentenstaaldag en de Nationale Staalbouwdag.

Postbus 190 – 2700 AD Zoetermeer tel 079 353 12 77 – fax 079 353 12 78 e-mail [email protected] website www.bouwenmetstaal.nl

Inhoudsopgave

Introductie

Inleiding Commissie Reisverslag Ir. R. Abspoel Reisschema Deelnemers

Projecten

Las Arenas UPC Sagrada Familia Ciudad de las Artes y las Cièncias Hilton Valencia Torre Mare Nostrum Torre Agbar

Reisverslagen

Barcelona 27 februari - 1 maart Valencia 2 maart - 4 maart Barcelona 5 maart - 6 maart

Afsluiting

Begroting Deelnemerslijst Comité van Aanbeveling Sponsors en fondsenindex Dankbetuigingen

9 10 12 15 18

22 25 27 30 37 40 44

48 54 59

66 67 68 69 70


-6-

Introductie Projecten Reisverslagen Afsluiting

INTRODUCTIE Inleiding

Stichting Dispuut Utiliteitsbouw ofwel het U-Dispuut is de studievereniging van de afstudeerrichting Building Engineering van de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de Technische Universiteit Delft. Het dispuut is sedert 1987 een platform van en door studenten en heeft als doelstelling de studenten te laten kennismaken met de beroepspraktijk en het verbeteren van de contacten tussen de studenten en het bedrijfsleven. Dit wordt bereikt door het organiseren van excursies, symposia, lezingen, workshops en een om de twee jaar terugkerende studiereis. Dit jaar ging de korte buitenlandse studiereis naar Barcelona en Valencia. Het doel van deze studiereis was om studenten hun bouwtechnische horizon te laten verbreden en kennis te laten maken met een andere cultuur, wat van invloed is op het bouwproces, de bouwtechniek en de regelgeving. Bovendien leverde de studiereis waardevolle contacten op met het bedrijfsleven en is er contact gelegd met de Universitat Politècnica de Catalunya, waardoor de uitwisseling met de universiteit is vereenvoudigd. Het eindverslag bevat een uitvoerige beschrijving van de bezochte projecten en betrokken bedrijven. Na afloop van de presentaties hebben wij ook op een andere kennis kunnen maken met Barcelona en Valencia. Tijdens verschillende diners, tapas en een bezoek aan de wedstrijd FC Barcelona - Espanyol hebben de deelnemers en begeleiders elkaar beter leren kennen. Deze ervaringen vindt men terug in de reisverslagen.


-9-

Introductie Commissie Begin 2004 al werd er door het U-dispuut een reiscommissie gevormd voor een korte buitenlandse reis. Na de zeer succesvolle reis naar Amerika in 2003 was het de bedoeling om een minstens net zo mooie reis te gaan maken, maar dit keer binnen Europa. In dat vroege begin van de reiscommissie waren we met drie commissieleden en, zoals dat zo mooi heet, één ‘QQ-er’, die vanuit het bestuur van het U-Dispuut de reiscommissie zou begeleiden en controleren. Inmiddels weten we allemaal dat het iets meer werd dan slechts begeleiden, en QQ-er Jeroen is uiteindelijk een van de belangrijkste steunpilaren van de reis geworden. Maar laten we bij het begin beginnen. De reiscommissie van drie-en-een-half commissielid moest verzinnen waar de reis heen zou moeten gaan om de reis naar Amerika te overtreffen. Al gauw waren er twee mooie bestemmingen gekozen: Berlijn en Praag of Barcelona en Valencia. Vanaf het begin was echter duidelijk dat de voorkeur van de commissie bij de tweede bestemming lag en ondanks dat deze keus zwaar op het budget zou drukken, werd toch besloten de sprong in het diepe te maken: Spanje was gekozen! Nadat deze belangrijkste keuze was gemaakt ging het echte werk pas beginnen: een comitee van aanbeveling vinden, mensen enthousiast maken en natuurlijk sponsoren regelen. Vooral het laatste viel erg tegen. Er waren in eerste instantie slechts weinig bedrijven bereid om de reis financieel te ondersteunen en ondanks onze vele inspanningen moesten we toch alle enthousiaste mensen die zich hadden aangemeld voor de reis teleurstellen: de reis moest uitgesteld worden. Maar zoals wijs werd opgemerkt: “Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.” Na de teleurstelling van het uitstel volgde al snel een nieuwe teleurstelling, want omdat we de reis niet te ver wilden uitstellen, verloren we Tijl Uytenhaak als commissielid. In het voorjaar zou hij erg veel moeten trainen en veel wedstrijden hebben bij zijn roeivereniging en dit was helaas absoluut niet te combineren met een week Spanje. Toch besloten de overgebleven leden van de commissie, inclusief de QQ-er die inmiddels zijn afstuderen op een laag pitje had gezet, toch door te zetten en te proberen de reis alsnog te organiseren. In november 2004 begon de nieuwe poging. Met frisse moed ging de uitgedunde commissie aan de slag met een nieuwe flyer en een nieuwe lichting sponsorbrieven. Ditmaal met meer succes. Hoewel er lange tijd onzekerheid bleef bestaan over de financiele situatie van de reis kwam er uiteindelijk toch voldoende geld van bedrijven binnen om ervoor te zorgen dat de deelnemers op een betaalbare manier op studiereis konden. Nu ging het eindelijk echt gebeuren! Er moesten natuurlijk deelnemers gevonden worden, vluchten geboekt, hostels geboekt, mooie projecten gevonden, het echte werk kon beginnen! Al snel kwamen we erachter dat de Spaanse bouwwereld erg moeilijk te benaderen was en dat het zuidelijk temperament er vaak toe leidde dat gestuurde emailtjes en telefoontjes niet of pas na weken beantwoord werden. Gelukkig wisten we bij een aantal bedrijven precies de juiste mensen te vinden en hadden we daarbij ook erg veel hulp van onze hoofdsponsor Bovis Lend Lease, die naast een financiele bijdrage ook betrokken waren bij een het regelen van twee bijzondere projecten in Barcelona en Valencia. Na alle voorbereidingen stonden we op zondagmiddag 27 februari op Eindhoven Airport te wachten op ons vliegtuig. Toch wel een hele verantwoordelijkheid, als je daar tussen 15 studenten en 2 docenten staat die je met z’n drieën een week lang in Barcelona en Valencia moet gaan rondleiden.


- 10 -

Introductie Commissie In Spanje loopt alles, met behulp van een erg mooi draaiboek dat in de laatste uren die we op de faculteit hadden vakkundig in elkaar gedraaid is, op rolletjes en hebben we eigenlijk het gehele programma onder controle. Zo konden wij zelf op reis ook ontspannen. Natuurlijk gingen sommige dingen ook minder soepel, zoals het regelen van restaurants, dat toch wel tegenviel en ook de sneeuw op de eerst dag was even een onaangename verrassing. Op de reis hebben we een aantal bijzondere projecten bezocht, zoals het nieuwe Hilton hotel van Valencia en de Torre Mare Nostrum in Barcelona. Ook natuurlijk bij de Universidad Politecnica de Catalunya langsgeweest, om de banden die al tussen onze universiteiten bestaan, onder ander via het UNITECH-programma, nog verder aan te halen. Natuurlijk was er ook ruimte voor ontspanning op de reis: Meermalen is een nietsvermoedend tapasbarretje verrast met een invasie van Nederlandse studenten, hebben we traditioneel tot laat in de avond gegeten in verschillende restaurants en heeft een groot deel van de groep de Catalaanse (en natuurlijk ook een beetje de Nederlandse) trots FC Barcelona live aan het werk gezien in Nou Camp. Al met al kijken we terug op een zeer geslaagde studiereis, zeker gezien de enthousiaste reacties van de deelnemers, waarvan een aantal zich al hebben gemeld om een nieuwe reiscommissie te vormen. Een beter compliment kun je als reiscommissie denk ik niet krijgen. Vanaf deze plek willen we deze mensen heel veel succes wensen en iedereen bedanken die ervoor gezorgd heeft dat deze reis een succes geworden is. De reiscommissie, Koos Tolsma Jaap Aanhaanen Jeroen Luttmer

Voorzitter Secretaris Penningmeester

De reiscommissie (vlnr: Jeroen, Koos en Jaap)


- 11 -

INTRODUCTIE Reisverslag Ir. R. Abspoel Vlak na een congres in Innsbruck in februari komt een e-mail binnen van het U-dispuut om hen te begeleiden bij een studiereis naar Barcelona en Valencia. Mijn laatste reis naar Londen met het Staaldispuut dateert alweer van 1997, zodat het nadenken over de gestelde vraag niet erg lang duurt en als drie keurige jonge mannen op mijn kamer langskomen om naar mijn besluit te informeren, is de toezegging snel gegeven. Deze drie jonge mannen blijken later een naam te hebben, namelijk Jeroen, Koos en Jaap. De andere studenten ontmoeten wij, prof. Vamberský en ik, op het vliegveld Eindhoven, namelijk de dames Avital en Leticia met een c, en de heren Jeroen, Jih Kee, Martien, Jeroen, Jelmer, Max, Maarten, Tom, Nils, Roel, Jorrit, Oswald en Pieter.

Een bijzonder inhomogene groep doordat slechts kleine groepjes studenten elkaar kennen, de verschillende nationaliteiten (Ne-derlands, Israëlisch, Chinees, Belgisch, Braziliaans, Limburgs en Gronings) en de verschillende stu-diejaren (tweede t/m vijfde). Ondanks dat, valt er als begeleider niet veel te begeleiden. De reiscommissie, de eerder genoemde studenten Jeroen, Koos en Jaap, hebben de touwtjes strak in handen met een dagelijks draaiboek. Van sommige te bezoeken gebouwen en bruggen valt er nog wel wat informatie te vertellen aan de hand van wat nog zichtbaar is, maar dat valt niet altijd mee.


Ik zal kort iets over mijzelf vertellen, zoals ook elke student heeft gedaan in het Voorverslag. Ik werk sinds 1997 op verzoek van prof. Wardenier op de TU bij de voormalige sectie Staal- & Houtconstructies, en ben voornamelijk bij het staalonderwijs betrokken, behalve het promotieonderzoek dat ik naar plaatliggers verricht, dat is gericht op onderzoek. Plaatliggers zijn liggers die opgebouwd worden uit plaatmateriaal. Economisch gezien worden plaatliggers toegepast als standaard walsprofielen zoals IPE, HEA, etc., en raatliggers geen voldoende momentcapaciteit hebben om de belasting op te kunnen nemen. Door deze opbouw uit plaatmateriaal, kan de ligger in grote mate worden geoptimaliseerd, d.w.z. het materiaal daar brengen waar het nodig is voor een bepaalde capaciteit. Mijn promotieonderzoek is toegespitst op het bepalen van de constructieve grenzen t.a.v. minimaal materiaalgebruik t.o.v. capaciteit, ondanks dat dit op dit moment niet actueel is, gezien de verhouding tussen materiaalkosten en loonkosten, verwacht ik dat i.v.m. duurzaamheid, life cycle costs en schaarste in de toekomst minimaal materiaalgebruik steeds belangrijker zal worden. In het onderwijs ben ik betrokken bij vele vakken waarin staalconstructies aan de orde komen, zowel in de Bachelor als in de Master, - 12 -

INTRODUCTIE Reisverslag zoals Constructieleer 2B en 3B, Staalconstructies 2 en 3 en Constructies van Gebouwen 1 en 2 en Steel Design. Daarnaast begeleid ik studenten bij het afstudeerwerk eveneens in de Bachelor als in de Master, bij verschillende secties, namelijk Staalconstructies, Betonconstructies, B&B, CBK en Waterbouw. Voordat ik bij de TU in dienst kwam werkte ik voor een ingenieursbureau dat op dit moment ongeveer 2000 man in dienst heeft met vestigingen in Nederland, Oost-Europa en het Midden-Oosten. Dat bureau heeft zich voornamelijk gespecialiseerd in fabrieksbouw en zijn door de aanwezigheid van vele disciplines in staat om volledige fabrieken en plants te ontwerpen, inclusief directievoering. Enkele projecten waarbij ik betrokken ben geweest zijn bijvoorbeeld Fuji Photo in Tilburg, groter dan de fabrieken in Japan, de Rookgas Ontzwavelings Installatie in Rotterdam en Rademakers (chocoladefabriek en Haagsche Hopjes) in Amsterdam. Gedurende de 14 jaar dat ik bij dit bureau heb gewerkt ben ik bijna de helft van de tijd gedetacheerd geweest, bij opdrachtgevers, andere vestigingen, maar ook bij Rijkswaterstaat (Oosterscheldekering en 4e roldeur in IJmuiden) en BMK voor de berekeningen van de Maeslantker-

ing in Hoek van Holland, hetgeen ik als civiel ingenieur natuurlijk uitermate interessant vond i.v.m. de unieke constructies. Ik merk dat de opmerking dat ik “kort” iets van mijzelf zal vertellen, allang niet meer juist is. Mijn grootste hobby is fotograferen, maar dat hebben jullie wel gemerkt. Daarnaast zijn tennis, theaterbezoek, wandelen en reizen, de standaard hobby’s van een man van mijn leeftijd.

Gedurende de reisweek hebben wij bijzonder leuke gebouwen, maar toch ook bruggen, met het U-dispuut, bezocht. De gebouwen en het park van Gaudi in Barcelona zijn zondermeer bijzonder, ongeacht of je de gebouwen nu mooi of lelijk vindt. De Casa Mila, Casa Batllo en de Sagrada Familia zijn heel imponerend. De Arenas, de aanpassing van een stadion dat gebruikt werd voor het traditionele stierenvechten, het Olympisch Stadion voor de Spelen van 1992, volgen. Het meest belangrijke van het begeleiden zijn toch vooral de gesprekken met studenten, bij het eten, in een kroeg of in de metro. De verschillende achtergronden, interesses, soms problemen met studie, commentaar op bepaalde vakken, maar toch vooral het enthousiasme van de studenten maakt dit bijzonder leuk, mede omdat je daar als docent in het “normale” werk niet of nauwelijks tijd voor hebt. In Valencia wordt een parkachtig gebied bezocht met een aantal bouwwerken van Calatrava. Prachtige werken die spotten met het

- 13 -


Introductie Reisverslag krachtenspel, maar zeer indrukwekkend. Valencia zelf, een compleet andere stad dan Barcelona, in ieder geval die gedeelten die wij hebben bezocht, kleine straatjes, veel monumenten, kerkjes, de markthal. Een bezoek aan het nieuwe Hiltongebouw roept bij studenten en ook bij de begeleiders de nodige vraagtekens op over bijdrage van het K-verband aan de stabiliteit. Zoals met de meeste dingen, komt het mooiste aan het eind, een gebouw in staal. De constructeur legt haarfijn uit hoe de constructie in elkaar steekt, waar de uitdagingen voor de constructeur zitten en waarom sommige dingen anders gaan dan zou moeten.


Lopen, metro, eten en bezichtigen, dat zijn toch de belangrijkste punten die ik als begeleider aan deze reis zal blijven herinneren, naast het enthousiasme van de groep, ’s avonds de dressing code voor de volgende dag, dat maak je toch zelden mee. Ik wil de reiscommissie mede prof. Vamberský bedanken voor de uitnodiging en de prima verzorging van de gehele reis, de studenten voor de bijzonder plezierige week en wens iedereen succes met de studie en een uitdagende baan voor in de toekomst. En ieder geval, tot over 10 jaar, op de reünie.

- 14 -

I n t r o d u cBarcelona tie Reisschema

27 Februari - 1 Maart

Zondag 27 februari 15:10

Vertrek vliegtuig

18:30

Aankomst Barcelona

Maandag 28 februari 9:00

Project Las Arenas

14:00

Mies van der Rohe Paviljoen

15:00

Montjuic

Dinsdag 1 maart 10:00

UPC

13:00

Camp Nou

15:00

Parc Guell

17:00

Sagrada Familia


- 15 -

IReisschema n t r o d u c Valencia tie Woensdag 2 maart 9:19

Vertrek trein naar Valencia

15:00

Alameda brug en metrostation

Donderdag 3 maart 10:00

City of Arts

Vrijdag 4 maart 10:00

Project Hilton Hotel

14:00

Palacio de Congressos

17:00

Vertrek trein naar Barcelona


- 16 -

2 Maart - 4 Maart

I n t r o d u cBarcelona tie Reisschema

5 Maart - 6 Maart

Zaterdag 5 maart 11:00

Project Mare Nostrum

15:00

Forum 2004

16:00

Torre Agbar

17:00

Bac de Roda

Zondag 6 maart 12:45

Vertrek vliegtuig


- 17 -

Introductie Deelnemers


- 18 -

Introductie Deelnemers

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Jaap Aanhaanen Jeroen Ploemen Maarten van Dieren Jelmer Boukes Koos Tolsma Sr. Martinez Calzon (MC2) Roland Abspoel Leticia Silva Mendes Martien Rademakers Avital Ezion Jorrit Rodermond


12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Jih Kee Pang Jeroen Luttmer Tom Graafland Roel van de Straat Max Janssen Jeroen Rindertsma Oswald Verbergt Nils Roovers Pieter Vis Jan Vamberský

- 19 -

T O E K O M S T I G E W A A R D E

Vandaag richten we ons op meer dan de verwachting. Alles zijn eigen functie, altijd een uniek ontwerp. Vanuit wat bestaat, wat er had kunnen zijn. Wat had moeten zijn. Anticiperen op toekomstige wensen.

Finance

Elke mogelijkheid in kaart. Keer op keer.

uitgangspunten. Inspirerende en marktconforme oplossingen het resultaat. Naadloos opgaand in de omgeving, of juist opvallend anders als impuls voor nieuw elan.

C R E A T I N G

V A L U E

Telefoon 070 341 84 18

ervaring, creativiteit en maatwerk de

ING Real Estate

Voor ING Real Estate Development zijn

Postbus 90463, 2509 LL Den Haag

Toekomstige waarde voor onze projecten.

www.ingrealestate.com

Investment Management

Development

Wat zijn onze behoeftes in 2024.

Introductie

Projecten Reisverslagen Afsluiting

P r Arenas ojecten Las Architect: Locale architect: Constructeur: Constructie management: Aannemer: Opdrachtgever:

28 Februari Jorrit Rodermond

Richard Rogers Partnership Alonso-Balaguer BOMA Bovis Lend Lease Grupo ACS Nueva Plaza de Toros de Barcelona

Presentatie door: Carlos Mendez (Catalonia, Spanje) Peter Gibney (Australië) Bovis Lend Lease

Maandag 28 februari 2005. Bezoek Plaza de Las Arenas in aanbouw. Een voormalige stierenarena wordt omgebouwd tot een multifunctioneel complex. Alleen de oorspronkelijke gevel blijft behouden, daarachter komt een geheel nieuw complex met winkels, bioscoopzalen, kantoren en een parkeergarages.

het binnenterrein de arena tot een woestenij van struikgewas en bomen. In opdracht van Nueava Plaza de Toros de Barcelona wordt Richard Rogers Partnership gevraagd een ontwerp te maken. Door Las Arenas een nieuwe functie te geven wil de opdrachtgever het complex nieuw leven inblazen. De Londense architect komt met een ontwerp waarin de oorspronkelijke gevel behouden blijft, maar er binnen een geheel nieuw complex verrijst. In dit complex komen 4 parkeerlagen ondergronds, winkels ondergronds en op de begane grond, 3 lagen voor kantoren, 2 lagen met bioscoopzalen en een sportniveau met renbaan en entertainment centrum. Dit geheel wordt overkapt door een grote stalen schotel met een diameter van 97 meter die boven de gevel moet zweven en waarvan het midden zo’n 20 meter

Stierenvechten is een populaire sport in Spanje. Ondanks de mindere populariteit hiervan in de provincie Catalonia, zijn er toch 2 arena’s in Barcelona, Plaza de las Arenas en Plaza Monumental. Plaza de las Arenas wordt in 1900 gebouwd naar een ontwerp van de architect Lluis Domenech i Montaner. Het bestaat oorspronkelijk uit een ringvormige gevel van metselwerk met daarbinnen de tribunes en arena. Het metselwerk wordt door de jaren steeds meer aangetast, en daarom wordt in 1970 een stalen constructie aangebracht om verdere vervorming van de gevel te voorkomen. Naast stierengevechten wordt de arena, door afnemende belangstelling, de laatste jaren steeds vaker voor circus en popconcert gebruikt. In 1980 komt een einde aan dit tijdperk en raakt de arena geheel buiten gebruik. Al gauw trekken daklozen het gebouw binnen om zich er te vestigen en in de loop der jaren wordt Maquette van uiteindelijk ontwerp door Richard Rogers Architects


- 22 -

P r Arenas ojecten Las und en wordt kans op schade voor omliggende infrastructuur als bijvoorbeeld metro tot een minimum beperkt.

Peter Gibney, Carlos Mendez boven de grond ligt. De stalen dakconstructie wordt ondersteund door 4 grote kolommen met uitkragingen ter plaatse van de oplegging van de dakconstructie. De oorspronkelijke gevel van metselwerk komt op een betonnen ring te liggen welke ondersteund zal worden door V-vormige stalen kolommen, waardoor de het complex eenvoudig toegankelijk zal zijn. Panoramische liften zorgen voor het verticaal transport in het complex. Aan de buitenzijde van het complex komen losstaand, maar wel verbonden met loopbruggen een communicatie toren en een kantorencomplex (E-forum)

Op het moment van het bezoek aan de bouwplaats is het slecht weer (koud,sneeuw) en wordt er nauwelijks gewerkt. De binnenconstructie wordt gesloopt en verder wordt grond in de arena afgegraven van 4 meter boven straatniveau tot straatniveau. Het project dat in augustus 2003 van start ging heeft vertraging opgelopen door de vele omleggingen van ondergrondse infrastructuur, waarvan maar weinig op papier bleek vast te leggen. Hele hoofdwaterleidingen moesten worden omgelegd om het bouwen mogelijk te maken. Steeds doken er nieuwe kabels en leidingen op in de grond. Zo kon pas een jaar later, in augustus 2004 begonnen worden met de eigenlijke bouwwerkzaamheden.

Het complex wordt gefundeerd op palen en diepwanden. De paalfundering bestaat uit palen van 40 meter lang met een diameter variërend van 600 tot 1000 millimeter. Bij de constructie van de ondergrondse niveaus wordt gebruik gemaakt van de top-down methode. Nadat de diepwanden zijn gemaakt wordt achtereenvolgens afgegraven tot niveau –3, dan wordt deze vloer gestort, waarna verder wordt ontgraven tot niveau –5. De vloeren van de niveaus –2 en –4 worden pas later gestort. Deze methode is gekozen omdat de diepwanden de waterdruk dan niet over hun hele lengte hoeven te dragen, wat enorm in de kosten scheelt. Doormiddel van schijfwerking van de vloeren worden de diepwanden tussentijds onderste-

Uitleg bij de constructie voor behoud van de gevel

- 23 -


P r Arenas ojecten Las

Inklemming van het metselwerk tussen betonnen liggers

Belangrijk in het hele bouwproces is het behouden van de kwetsbare bakstenen gevel. Bij aanvang van de bouw is deze voorzien van een stalen constructie ter ondersteuning. Om vervormingen tijdig te kunnen constateren is in de bogen van het metselwerk een kalkzandsteen ingezet. Zodra scheuren ontstaan in dit kalkzandsteenblokje, dan treedt er ergens vervorming op in de gevel en is er kans op scheurvorming in het metselwerk, zodat ingrijpen nodig is. Aan zowel binnen als buitenzijde van de bakstenen gevel is een ring van gewapend betonnen liggers aangebracht. Tussen de betonnen liggers wordt het metselwerk ingeklemd met behulp van 2 voorspanstaven met een diameter van 32 milimeter. Zo wordt een stabiele ondergrond voor de gevel gevormd. Deze wordt later ondersteund door stalen V-vormige kolommen welke op de betonnen diepwanden worden gefundeerd en die zo de stabiliteit van de gevel verzorgen. Op de bouwplaats is goed te zien dat het in het werk gestorte beton op sommige plaatsen nogal wat luchtinsluitingen bevat. Bovenaan zal de gevel met behulp van een glijverbinding aan het nieuwe deel worden verbonden voor de afdracht van de windbelasting.

Hoofdaannemer van het werk is Dragados, de grootste aannemer in Spanje die bijna 90% van alle bouwprojecten in het land voor zijn rekening heeft. Het totale werk is verdeeld in pakketten van werk, die steeds één voor één openbaar worden aanbesteedt door de opdrachtgever. Door deze verdeling kan ieder pakket nauwkeurig omschreven worden, waardoor er weinig meerwerk en dus extra kosten mogelijk is. Bovis Lend lease adviseert de klant over de verschillende aannemers die een bod doen. Belangrijk is vooral de beschikbaarheid, want er zijn vele bouwprojecten aan de gang in Barcelona, dus weinig aannemers beschikbaar. Gestreefd wordt naar de beste prijs/kwaliteit verhouding van de aannemers. In de meeste gevallen heeft dit tot nu toe geleidt tot Dragados als aannemer. Nadeel van de verdeling in pakketten is de vele aansluitingen van de pakketten onderling. Bovis Lend lease zorgt voor een correcte afstemming van de onderlinge aannemers bij de verschillende aansluitingen. Tot nu toe is dit nog geen probleem geweest daar Dragados steeds de aannemer is. Al met al is deze 100 miljoen euro kostende arena een groot en complex project, waar voorlopig nog wel even aan gewerkt wordt, maar het belooft een paradepaardje voor Barcelona te worden.

Ontgraving tot straatniveau binnen de arena


- 24 -

Projecten UPC Op dinsdag 1 maart is een bezoek gebracht aan Universitat Politècnica de Catalunya (UPC), de technische universiteit van Catalonia. De Escola Tècnica Superior d’Enginyers de Camins, Canals i Ports de Barcelona, de faculteit Civiele Techniek binnen de overkoepelende UPC, is opgericht in 1973 en bestaat tegenwoordig uit circa 200 mensen aan academisch personeel en een aantal van ruim 2300 studenten. De faculteit beschikt over verscheidene laboratoria en onderzoekscentra, voor de verschillende richtingen binnen de civiele techniek.

1 Maart Jih Kee Pang

hebben en te behoren tot de betere universiteiten van Europa op het gebied van gepubliceerde werken in gerenommeerde internationale vakbladen. De universiteit hecht daarnaast veel waarde aan een internationale opstelling en biedt met het oog daarop multi-disciplinaire masteropleidingen en uitwisselingsprogramma’s aan in het Engels. Deze zijn bedoeld voor zowel Europese studenten, als studenten buiten de EU en in het bijzonder uit Latijns Amerika. Voor deze buitenlandse studenten heeft de universiteit op het gebied van huisvesting een samenwerkingsverband met ‘Barcelona Housing Service for Students’, een organisatie dat gespecialeerd is in studentenhuisvesting. Deze organisatie beschikt over verschillende typen accommodatie, van een studentencampus, tot een gedeelde flat en een appartement te huur. Een ander aandachtspunt zijn de talen in Catalonia. Vanwege haar historische en culturele achtergrond, heeft Catalonia tegenwoordig een significante politieke autonomie binnen Spanje.

Bibliotheek

Op de faculteit is het mogelijk om drie studies te volgen: - Civil Engineering (5 years), - Technical Engineering in Civil Works (3 years), die bestaat uit drie verschillende richtingen (Civil Works, Hydrology and Transports, and Urban Services); en - Geological Engineering (5 years), een interfac ultaire studie samen met de Faculteit der Geodesie . Ingenieurs met een diploma van één van deze studies hebben een prima arbeidsperspectief. De faculteit heeft namelijk laten weten één van de beste onderzoeksprogramma’s van Spanje te


Presentatie UPC

- 25 -

Projecten UPC systeem tot stand bracht, is de omzetting in Barcelona nog in volle gang. Nu er langzamerhand steeds meer drempels verdwijnen, zal het in de toekomst steeds gemakkelijker worden om tijdens de studie over de landsgrenzen te kijken en aan andere culturen te proeven. De gevreesde achterstand op de Verenigde Staten op het vlak van de kenniseconomie zal dan ongetwijfeld worden omgezet in een grote voorsprong.

Presentatie door Agnès Escobar en Esther Real Saladrigas

Zowel het Spaans als het Catalaans zijn erkend als officiële talen, waarvan het Catalaans meer een toegevoegde waarde heeft als moedertaal van de provincie. Anders dan het Spaans dat iedereen in Catalonia goed beheerst, zijn de cijfers voor het Catalaans als volgt: 93% verstaat de taal, 68% spreekt het en 67% van de mensen beheerst ook het schrift in deze taal. Beide talen zijn Romaanse talen en lijken zeer veel op elkaar. Catalanen gaan zeer flexibel om met deze tweetaligheid en schakelen in het dagelijkse leven vrijwel probleemloos van de ene taal naar de ander. Wat betreft het onderwijs wordt 60% van de colleges in het Catalaans gegeven en 40% in het Spaans, waarbij het aan de professor is aan welke taal zijn voorkeur uitgaat. Gelukkig zijn de meeste hoogleraren in staat in het Engels en in het Frans te doceren. Flexibiliteit is er ook bij de tentamens, want deze mag zowel in het Spaans, Catalaans als in het Engels worden afgelegd. Evenals de meeste universiteiten in Europa is ook de UPC druk bezig met het implementeren van de verplichtingen naar aanleiding van de Bolognaverklaring. Deze verklaring dat in 1999 ondertekend is door meer dan 30 Europese onderwijsministers, bepleit een standaard voor alle Europese universiteiten. Waar TU Delft twee jaar geleden de omslag van het eigen curriculum naar het Bachelor-Mastersysteem en het ECTS-


- 26 -

Rondleiding door werkplaats

P r o j e Familia cten Sagrada

1 Maart Jih Kee Pang dan 1,5 miljoen mensen worden betaald) is tevens de toegang inbegrepen tot het museum in de crypte. In de Sagrada zelf treft men een bouwplaats aan, waarbij de voltooide gedeelten en het museum toegankelijk zijn voor het publiek.

Geboortefaçade

Deze, aan de noordoostelijke zijde gelegen gevel, is het artistieke hoogtepunt van het gebouw. Het is namelijk grotendeels gebouwd onder Gaudí’s persoonlijke supervisie en vaak is het werk zelfs van de hand van Gaudí zelf.

Uiteindelijk ontwerp

Het is mogelijk om enkele van de torens te beklimmen met een combinatie van liften of via een nauwe wenteltrap, wat een duizelingwekkende ervaring is. De torens zijn bestemd om buisvormige kerkklokken te herbergen die in staat zijn om met

Al bij de eerste aanblik van de Sagrada Família wordt men gegrepen door het immense bouwwerk. Het dwingt meteen eerbied en ontzag af bij de mensen, op een manier zoals dat ook gebeurt bij de grote kathedralen uit de Middeleeuwen, zonder ook nog maar voor de helft te zijn voltooid na meer dan 100 jaar. Wanneer het ooit af is, zal de hoogste toren twee keer hoger zijn dan de torens die er nu staan. De kathedraal, gelegen in het oosten van l’Eixample, was het project waar Antoni Gaudí een groot gedeelte van zijn latere leven aan wijdde. Bij de entreegelden (die elk jaar door meer Geboortefacade een geweldige volume gecompliceerde muziek te laten horen. De bovenste gedeelten van de torens zijn versierd met mozaïeken die de woorden “Sanctus, Sanctus, Sanctus, Hosanna in Excelsis, Amen, Alleluia” uitbeelden. Toen Gaudí ooit is gevraagd waarom hij met zoveel zorg en precisie werkte aan de torenpieken, die nooit door iemand van dichtbij zouden worden gezien, antwoordde hij: “De engelen, zij zullen ze zien.” Onder aan de torens is een driedelig portaal met als thema de geboorte van Jezus en zijn jeugd. De gevel lijkt voorover te buigen te zijn wan-


- 27 -

P r o j e cFamilia ten Sagrada neer deze vanaf straatniveau wordt bezien. Gaudí gebruikte echte mensen en dieren om te poseren voor veel van zijn beeldhouwwerken. De drie delen van het portaal vertegenwoordigen, van links naar rechts, Hoop, Liefdadigheid en Geloof. In het woud van beeldhouwwerken op het portaal van de Liefdadigheid, is onderaan een voerbak te zien met in de nabijheid een os, een ezel, de herders en de koningen, en muziek spelende engelen in de lucht. Direct boven de blauw gebrandschilderde ramen is de verkondiging van de Boodschap aan Maria door Aartsengel Gabriël te zien. En in de top een groene cypres, een symbolische vluchteling in een storm waarboven witte vredesduiven ronddartelen. Lager gelegen beeldhouwwerken op de portaal van de Hoop tonen de vlucht naar Egypte en de kindermoord door Herodus, met daarboven Jezus en Jozef in hun timmermanswerkplaats. De beelden op het portaal van de Hoop, in het midden van de lager gelegen sculpturen, tonen het kind Jezus die het Heilige Schrift uitlegt aan de priesters.

Passiefacade De wand in de vorm van een halve cirkel aan de noordwestelijke zijde van de kathedraal is het eerste gedeelte dat was gerealiseerd (in 1894). Binnen in de kathedraal blijft het een bouwplaats, maar er wordt progressie gemaakt. Het schip van de kerk is nu grotendeels overdekt en een woud van buitengewoon vormgegeven kolommen staan op hun plaats. Het beeld van een boom is op geen enkele manier berust op toevalligheden, maar het effect tot uitdrukking gebracht vanuit de denkwijze van Gaudí. Onderweg naar boven splitsen de kolommen zich in een web van ondersteunende takken wat een beeld creëert van een bladerendak. Tribunes die boven de zijbeuken zijn gebouwd, bieden plaats aan een koor van 1500 mensen. De hoofdfaçade van de Roem zal net als de noordoostelijke en de zuidwestelijke gevel worden bekroond met vier torens – het totaal van 12 torens vertegenwoordigen de twaalf apostelen. Overige versieringen maken de Sagrada een uitbeelding van de gehele Chistelijke Kerk, waarin de massieve centrale toren van 170 meter hoog staat voor Christus, en boven de geplande vijf andere torens steekt die staan voor de Heilige Maagd Maria en de vier Evangelisten.


- 28 -

P r o j e Familia cten Sagrada Passiefaçade

Deze zuidwestelijke gevel, die het thema heeft van de laatste dagen en de dood van Christus, is voltooid in de jaren 50 met net als de Geboortefaçade, vier spitse torens en een grote, met sculpturen bedekte portaal. De beeldhouwer, Joseph Subirachs, heeft niet geprobeerd om het werk van Gaudí te imiteren, maar heeft sterke beeltenissen gemaakt van zijn eigen hand. De beeldhouwwerken op de drie niveaus, staan in een S-vormige volgorde die begonnen wordt met Het Laatste Maal linksonder en eindigend met de begrafenis van Christus rechts bovenin.

Museum van Gaudí

In het museum van Gauí worden interessante stukken tentoongesteld van het leven van Gaudí en zijn overige werken, waaronder maquettes, foto’s en andere dingen over de Sagrada Família. Bewonderenswaardig zijn diens hangmodellen waarin met koordjes het krachtsspel tussen belasting en constructie worden gedemonstreerd. En aan het eind van het museum is een eenvoudige crypte te zien, waarin de genie zijn laatste rustplaats heeft.


- 29 -

P r o jde e las c t Artes e n y las Cièncias Ciudad

3 Maart Jeroen Rindertsma

In 1991 werd door de Generalitat Valenciana en het stadsbestuur van Valencia een prijsvraag uitgeschreven voor een communicatietoren. Deze werd gewonnen door Santiago Calatrava, zelf geboren en getogen in Valencia. Al snel werd besloten dat Calatrava ook het gehele bijbehorende gebied - 350 000 vierkante meter en bijna twee kilometer lang - mocht ontwerpen en inrichten. Het stadsbestuur had grootse plannen met het gebied, de oude rivierbedding van de Túria. Sinds grote overstromingen in 1957 is tien kilometer van de rivier omgelegd. Tegenwoordig zijn er in dit gebied vooral parken en sportfaciliteiten te vinden. En de Ciudad de las Artes y de Ciencias dus. Het project is een onderdeel van een omvangrijke stedenbouwkundige strategie. Het belangrijkste doel is om een ontmoetingsplaats te creëren. Mede hierdoor worden de wijken in het oosten van de stad meer richting het centrum getrokken. Het doel van de stad van Calatrava is: de on-


L’Hemisfèric twikkeling van kunst en cultuur, promoten van wetenschap en technologie en kweken van respect en bewondering voor de natuur. Het complex wordt gezien als centrum voor onderzoek en innovatie en moet de stad Valencia een economische impuls bezorgen. Het terrein is verdeeld in drie sectoren, namelijk het Palacio de las Artes en Conservatorium; L’Hemisfèric, Museo de la Ciencia en L’Umbracle; en het Centro de Ocio (centrum van de luiheid), L’Oceanogràfic. Het is Palacio de las Artes is in 1996 in de plaats gekomen van de geplande communicatietoren (382 meter hoog). Bijna het gehele complex is dus ontworpen door Calatrava. Elk onderdeel is gebouwd door verschillende aannemers en onderaannemers.

- 30 -

P r o de j elas c tArtes e n y las Cièncias Ciudad Datum

L’Hemisfèric Het eerste onderdeel van de City of Arts, geopend op 16 april 1998, is L’Hemisfèric (‘Het oog van de Wijsheid’). Het gebouw heeft een oppervlakte van 14000 vierkante meter en kostte ongeveer 4 miljard peseta’s (24 miljoen euro). Het oog bevat een ondergronds Planetarium, een IMAX-theater (in de pupil, met schermoppervlakte van 900 m2 en een diameter van 24 meter) en een Laserium. Er is ook een restaurant en een winkeltje aanwezig. De architectuur van het gebouw is duidelijk geïnspireerd op het menselijke oog. Calatrava heeft zelfs gezorgd het oog open kan met behulp van hydraulische cilinders. Een belangrijk aspect in ontwerpen van Calatrava is de vaak onverwachte mogelijkheid tot bewegen. Dit hangt samen met zijn fascinatie voor natuurlijke en menselijke


vormen. Dit is bijvoorbeeld ook te ontdekken in het Milwaukee Art Museum (de vogelachtige ‘Burke Brise Soleil’), het Kuweit Pavilion in Sevilla, de ‘Shadow Machine’ in het park van het Museum of Modern Arts in New York en in de toegang tot het metrostation bij de Puente de la Alameda. Ook in veel van zijn bruggen is een ‘bevroren beweging’ te herkennen. De onderconstructie is gemaakt van beton, met onder andere een verzonken galerij opgebouwd uit geprefabriceerde betonnen bogen die het glazen dak dragen. De pupil is geconstrueerd als gewapende betonnen schaalconstructie. De beweegbare oogleden zijn opgebouwd uit glas en aluminiumprofielen. Het dak is een stalen boogachtige constructie aan de buitenkant bekleed met staalplaten.

- 31 -

P r o jde e las c t Artes e n y las Cièncias Ciudad portalen. De vegetatie bestaat uit autochtone (palm-)bomen en andere plantsoorten. Vergelijkbare galerijen heeft Calatrava ontworpen voor het Olympisch complex in Athene. Een opvallend onderdeel zijn de paarse mozaïeken, te vinden aan de zuidzijde van L’Umbracle. Hier schijnt de invloed van Gaudí door. Calatrava heeft vergelijkbare witte mozaïeken toegepast bij de communicatietoren op de Montjuic in Barcelona.

L’Umbracle en la noche, gezien vanuit het noorden

L’Umbracle Het tweede onderdeel van de Ciudad is op 3 november 2000 L’Umbracle geopend. Het betreft een wandelpromenade van 320 meter lang en 60 meter breed. Onder de promenade bevindt zich parkeergelegenheid voor 900 auto’s en 20 bussen. De onderconstructie wordt gedragen door stalen kolommen in de vorm van bomen. De wandelpassage wordt gevormd door gekromde stalen


Museo de las Ciencias ‘Príncipe Felipe’ Vlak na L’Umbracle, op 13 november 2000, is het spectaculaire Wetenschapsmuseum in gebruik genomen. Dit is het grootste gebouw van de City of Arts, namelijk 241 meter lang, 104 meter breed en 54 meter hoog, met ruim 41 000 vierkante meter vloeroppervlak. Het doel van het museum is om wetenschap en technologie dichter bij het publiek te brengen. Het is een interactief museum voor de nieuwe generatie met als motto: ‘Verboden niet aan te raken, niet te denken, en niet te voelen’. Een groot gedeelte van het gebouw is gratis toegankelijk om de architectuur van Calatrava te bewonderen. Verder zijn er naast het museum zelf nog enkele expositiezalen aanwezig.

- 32 -

P r o de j elas c tArtes e n y las Cièncias Ciudad

Dwarsdoorsnede van het Museo Het Museum bezit unieke vormen en heeft een originele constructie. Het gebouw heeft een ribachtige vormgeving, die associaties oproept met een geraamte (de natuur). De langsgevels lopen parallel aan de voormalige rivierbedding. Het thema water komt ook terug is de golven en in de grote waterpartij aan de zuidkant van het gebouw. Deze heeft ook als functie om gefilterd licht binnen te laten in de verdiepte museumhal en speelt een rol in het airconditioning systeem van het gebouw.

openingen tussen de kolommen is gevuld met glas, zodat de expositieruimtes voldoende licht ontvangen. Er bestaat een vloeiende overgang naar het dak. De 21 gebogen zadeldaken verkleinen het schaalniveau van het immense dak. De draagconstructie bestaat uit stalen ruimtelijke vakwerkliggers. De dakplaten bestaan uit geprofileerde aluminium platen van 0.75 bij 5.4 meter met een stuclaag erop. Het regenwater kan gemakkelijk worden afgevoerd door de gecreëerde goten. De noordgevel staat volledig in het teken van

De zuidgevel heeft een vrij onoverzichtelijke constructie. Hier is het voor Calatrava karakteristieke beton met wit cement gebruikt. De

Binnenkant noordgevel

De zuidgevel


- 33 -

P r o jde e las c t Artes e n y las Cièncias Ciudad transparantie. De ruimtelijke stalen gevelconstructie overspant een hoogte van 40 meter. De rest van de gevel bestaat uit glas. Hierdoor krijgt de noordelijke hal eenzelfde aanblik als een gotische kathedraal. De symmetrische eindes van het gebouw hebben weer hun eigen karakter. Hier zijn driehoekige elementen geplaatst, die ook horizontale belasting op kunnen nemen. Hiermee worden de ingangen van het gebouw extra benadrukt. Ook de binnenkant van het gebouw heeft een organisch en dynamisch uiterlijk. Vijf betonnen kolommen vertakken als bomen en groeien onder het dak weer samen. Dit gebeurt opeen schaal dat kernen voor installaties en liften kunnen worden geïntegreerd. De granieten vloeren zorgen voor dominante grijze en licht blauwe kleuren.

L’Oceanogràfic met op de voorgrond het dolfinarium

L’Oceanogràfic Het grootste oceanium in Europa werd geopend op 12 december 2000. Het heeft een oppervlakte van 110 000 vierkante meter en kostte 108 miljoen euro. De belangrijkste doelstelling van het complex is: mensen attent maken op en onderzoek mogelijk maken naar het zeeleven. Daarmee wil men bijdragen aan de bescherming van het milieu en de biodiversiteit van de aarde.

Het dak wordt gedragen door bomen

Het onderwaterrestaurant van Candela


- 34 -

P r o de j elas c tArtes e n y las Cièncias Ciudad Het oceanium beslaat alle belangrijke ecosystemen van de zeeën van onze planeet. Van de Atlantische, de Mediterrane en Continentale wateren tot de Arctische en Antarctische zeeën. Ook is er een klein stadion voor de dolfijnenshows. De daken van het Ingangsgebouw en het Onderwater Restaurant zijn ontworpen door Félix Candela. Het zijn hyperbolische paraboloides (hypars) van gewapend beton, in de vorm van een waterlelie. Dit zijn stukken van oneindige driedimensionale vlakken met hyperbolische en parabolische doorsneden. Een ander voorbeeld waar deze vorm is toegepast, is het Philips Paviljoen in Brussel van Le Corbusier (1958).

Palacio de las Artes

voor opera, musicals en theater worden gebruikt.

Het Palacio de las Artes wordt ook wel het Colosseum van de 21st eeuw genoemd. Het is het meest futuristische gebouw van de Ciudad (tot nu toe). Het fungeert dan ook als landmark en trekpleister. De opening was al gepland voor 2003, maar momenteel is men nog bezig met de afwerking. Het complex heeft een lengte van ongeveer 163 meter, een breedte van 87 meter en een hoogte van 75 meter. Het totale vloeroppervlak is 40 000 vierkante meter. De totale projectkosten bedragen circa 150 miljoen euro. De verschillende auditoria zijn multifunctioneel, maar zullen vooral

Er zijn vier onderdelen te onderscheiden: • • • •

•

Sala Principal (hoofdzaal (opera), 1800 zitplaatsen, inclusief 4 loges/balkons) Anfiteatro (Amfitheater, 1800 zitplaatsen) Aula Magistral (400 zitplaatsen, bestemd voor kleine concerten of congressen) Teatro de Cámara. Sala de exposiciones (kamer- en barokmuziektheater, experi mentele kamer, 400 personen, 10 000 vierkante meter expositieruimte) Er is ook ruimte gereserveerd voor onder wijs en andere muziek gerelateerde activ iteiten. Het gebouw is erg expressief in zijn bedoeling om de kunstactiviteiten die binnen plaatsvinden, uit te drukken voor de buitenwereld. Het eerste wat opvalt aan de constructie is het dak. Het heeft een voorkomen van een veer of een pluim. Het betreft een staalconstructie van 237 meter lang waarvan een groot gedeelte uitkraagt over het gebouw. Ook de twee schalen die het gebouw aan de zijkanten omarmen zijn gemaakt van staal. Gelamineerde stalen platen zijn bevestigd op stalen

De opera op dit moment, bijna gereed


- 35 -

P r o jde e las c t Artes e n y las Cièncias Ciudad ribben. Horizontale betonnen promenades steken aan de zijkanten door de schalen heen. Een centrale betonnen kern verzorgt de stabiliteit en biedt ruimte aan de technische installaties. De vloeren zijn van graniet en er is ook veel marmer toegepast.

De Toekomst Eind februari dit jaar (vlak voor ons bezoek) zijn de laatste plannen voor de Ciudad de las Artes y las Ciencias gepresenteerd. Bij de Ciudad komt een station voor hogesnelheidstreinen. Daarnaast wil Calatrava nog drie torens bouwen, de Torre Valencia (308 meter, 81 verdiepingen), de Torre Castellon (266 meter, 71 verdiepingen) en de Torre Alicante (220 meter, 58 verdiepingen). In 2004 bestond het plan nog uit vier torens, maar de kleinste is weggelaten. De Torre Valencia zal het hoogste gebouw van Spanje worden. Momenteel valt die eer toe aan het Hotel Bali Benidorm met zijn 186 meter.

Het palacio tijdens de bouwfase


- 36 -

P r o jValencia ecten Hilton Het nieuwe Hilton hotel wordt gebouwd in een buitenwijk van Valencia, dicht bij het congrescentrum. Het complex (46.000 m2) bestaat uit een tweetal onderling verbonden torens van 14 respectievelijk 29 verdiepingen met een maximale hoogte van 112 meter, en is daarmee voorlopig het hoogste gebouw van Valencia. De opzet op basis van twee torens van verschillende hoogte berust op een eis van de lokale autoriteiten. De architect is Inicias S.A., het projectmanagement is in handen van Bovis Lend Lease. De overspannen bouwmarkt in Valencia, waar een groot aantal omvangrijke projecten tegelijkertijd wordt gerealiseerd, maakte het voor Hilton noodzakelijk zich te richten tot een constructiemanagement bedrijf; uiteindelijke aannemer van het project is Ferrovial Agroman S.A. De bouwkosten bedragen circa 45 miljoen euro, waarvan 15 miljoen voor de constructie. Het enthousiasme voor het zogeheten “Valenciaans ontwikkelingsmodel”, bedoeld voor het versnellen en vereenvoudigen van procedures, was bij het projectmanagement ver te zoeken: met name de afhandeling van aanvragen voor vergunningen en dergelijke werd ervaren als zeer traag.


4 Maart jeroen Ploemen

Zoals te verwachten bij een hotel dat zich primair richt op zakenreizigers en congresbezoekers is de inrichting luxe en is het geheel van alle gemakken voorzien: op de benedenverdiepingen bevinden zich de lobby, drie restaurants, 16 congreszalen, een “beauty center”, sportzaal, en kantoorruimte. Onder het complex bevindt zich een parkeergarage voor 350 auto’s. Voor de verlichting van lobby, restaurants, en congreszalen wordt gebruik gemaakt van LEDs, waarbij de drie kleuren (RGB) apart zijn in te stellen voor het creëren van de juiste lichtkleur of sfeer. De materialen voor afbouw en decoratie worden geselecteerd door een hierin gespecialiseerd bureau in Engeland; voor deze materialen worden vervolgens op basis van opgestuurde staaltjes en monsters ter plaatste in Spanje, om kosten te besparen, voor zover mogelijk lokale vervangers gezocht. Dit lukt niet altijd: Zo wordt er, voor het eerst in een Hilton hotel, gebruik gemaakt van een in de Verenigde Staten geproduceerd nylon “geprint” tapijt; dit vanwege de grotere duurzaamheid, lagere gevoeligheid voor vervuiling en de uitstekende brandwerendheid vergeleken met “klassiek” tapijt.

- 37 -

P r o j Valencia ecten Hilton De buitengevel wordt bekleed met natuursteen, die ook binnen op de begane grond op de dragende kolommen te vinden zal zijn. Op aandringen van de architect wordt op plaatsen met een gebogen gevel gebruik gemaakt van gekromde glasplaten, ondanks de hoge kosten (ruim twee keer zo veel als het gebruik van “gewone” rechte platen) die dit met zich meebrengt. Voor de constructie is per toren gekozen voor een centrale betonnen kern, gecombineerd met betonnen kolommen (h.o.h. 7,5 meter) die dichtbij de gevel zijn geplaatst. Deze kolommen zijn voor een groot deel rechthoekig van vorm en georiënteerd in de richting haaks op een lijn door de twee kernen. Voor extra stabiliteit in de richting van deze lijn is er per toren een betonnen element toegevoegd dichtbij de aansluiting van de twee torens. De keuze voor beton (in plaats van staal) bleek vooral gemotiveerd door de bekendheid van lokale aannemers met dit bouwmateriaal. Het bouwtempo ligt met één verdieping per drie of vier weken vrij laag vergeleken met typische hoogbouwprojecten waar men veelal streeft naar een zo kort mogelijk bouwtijd, en een snelheid van ongeveer één verdieping per week realiseert. In totaal worden er vier kranen gebruikt op de

Het veelbesproken K-verband


bouwplaats; twee bij de hoeken van de hoogste toren, één bij de laagste toren, en één voor laaden loswerk. De beide torens zijn wat betreft stabiliteit niet van elkaar afhankelijk, en zijn door middel van een dilatatievoeg constructief van elkaar gescheiden. Ter plaatste van de verbinding tussen beide torens bevindt zich aan beide zijden een K-vormig stalen vakwerk met een hoogte van twee verdiepingen. Aan een kant wordt dit gebruikt voor een panoramalift, aan de andere kant bevindt zich een brandtrap (zonder panorama uiteraard). Over de functie van dit K-verband bestaat de nodige onduidelijkheid: Volgens de constructiemanagers was het vooral optisch met wellicht een functie bij aardbevingen, volgens de architect om te voorkomen dat bij een aardbeving de torens “tegen elkaar botsen”, volgens de uitvoerders was het absoluut noodzakelijk voor de stabiliteit. De waarheid zal wel ergens in het midden liggen, aangezien bij een aardbeving de uitwijking op het hoogste punt van het gebouw niet meer zou bedragen dan 60 centimeter. Op enkele grote prefab I-liggers op de begane grond na zijn alle betonnen bouwdelen (kern, kolommen, vloeren) in het werk gestort.

- 38 -

P r o jValencia ecten Hilton Hier speelde naast de kennis van lokale aannemers ook de seismische eisen die aan de constructie worden gesteld een rol; er is bij ter plaatste gestort beton immers veel minder aandacht nodig voor de verbindingen dan bij prefab. Voor de vloeren werd om gewicht te besparen een systeem gebruikt waarbij zeer lichte betonblokken werden ingestort om gewicht te besparen. De ingestorte betonblokken hebben in dit systeem geen constructieve werking, maar wel het voordeel dat ze in tegenstelling tot andere mogelijke vulmaterialen zoals geëxpandeerd polystyreen (piepschuim) net zwaar genoeg zijn om niet op te drijven tijdens het storten van de vloer. Opvallend zijn ook de niet-dragende wanden: op de onderste vier verdiepingen zijn deze uit baksteen opgetrokken; daarboven uit veel grotere betonblokken. Hierbij zouden vooral logistieke redenen de doorslag hebben gegeven. Er wordt wegens de slappe ondergrond gebruik gemaakt van een paalfundering. Deze is uitgevoerd in prefab palen, waarvan enkele tot 40 meter diepte. Aangezien dergelijke lange palen niet goed te transporteren zijn is gebruik gemaakt van vier palen van 10 meter, die tijdens het heien onderling worden gekoppeld.

Ingestorte holle betonblokken in plafond


- 39 -

P r o jMare e c t Nostrum en Torre

5 Maart Oswald Verbergt Tom Graafland

Zaterdag 5 maart bezochten we het Mare Nostrum project naar het ontwerp van de onlangs overleden architect Enric Miralles. Het imposante hoofdkantoor van Gas Natural werd geconstrueerd door het bureau MC2 uit Madrid. We werden ontvangen door dr. Civil Engineer Julio Martínez Calzón, de constructeur van het Mare Nostrum project. Dit resulteerde in een gedetailleerde uitleg over en een volledige rondleiding door het complex.

Het project Uit verschillende ontwerpen van grote Catalaanse architecten, werd uiteindelijk het ontwerp van Enric Miralles gekozen. Door het zorgvuldige samenspel van hoogtes en de verschillende oriëntaties van de gevels en volumes, past het ontwerp in het straatbeeld van de Avenida de la Ronda Litoral. Typerend is de overgang van hoogbouw in het havengebied (het voormalige Vila Olympic) naar lagere gebouwen in het stadscentrum. Het haast alledaagse uiterlijk van de 22-verdieping hoge “Tower Building” , krijgt een heel ander karakter door de toevoeging van “the Aircraft Carrier Building”, ”the Capital Building”, “the Cascade Building” and “the Bridge”.

Enric Miralles werkende aan de maquette


Julio Martínez Calzón geeft uitleg bij zijn ontwerp De esthetiek speelt in dit prestigeproject een doorslaggevende rol. Constructieve moeilijkheden zijn niet uit de weg gegaan, aangezien de grote uitdaging voor de constructeur was, de dromen van de architect volledig waar te maken. Een typerend voorbeeld is de off-grid geplaatste kolommen, om het iets verlopende gevelbeeld van de Tower te realiseren.

De structuur De structuur van het gebouw bestaat voornamelijk uit staal en beton. Er zijn vier betonnen kernen, gefundeerd op een funderingsplaat van 23 cm met daaronder trekpalen van 40 m. Deze trekpalen waren nodig om opdrijven van de kelder te voorkomen. Deze was namelijk dusdanig diep dat er 6 meter waterdruk aan de onderzijde aanwezig was en dus opdrijven zou optreden. Rondom de vier kernen is het gebouw opgetrokken uit een skelet van staal, volledig bespoten met brandwerend materiaal. Hierdoor krijgt het het uiterlijk van beton. De stalen kolomen dragen de verticale krachten af, de horizontale krachten worden door de staalbeton-vloeren naar de betonnen kernen afgedragen. Eigenlijk is het een groot vakwerk gesteund in het midden en stabiel gemaakt diir de vloeren en kernen.

- 40 -

P r o Mare j e c tNostrum en Torre Capital Building De voorkant van dit gebouw is opgebouwd uit een schuin vlak met twee verschillend gekromde zijden. De verticale krachten kunnen door het gebruik van driehoekverbanden hoofdzakelijk afgedragen worden via de horizontale vloeren naar de kern.

Portaaviones of Aircraft Carrier Building Dit onderdeel is wel het meest uitdagende van allemaal, het betreft een uitkraging van 45 meter met een hoogte van bijna 20 meter. MC2 heeft de architect tien alternatieven voor de constructie van de uitkraging gepresenteerd. Enric Miralles heeft verkozen het algemene gevelbeeld door te zetten en de constructie niet aan de buitenzijde te tonen. De uiteindelijke structuur bestaat uit twee betonnen kernen en twee grote vakwerken aan beide langszijden met elk vier trekdiagonalen. De

Capital Building

Portaaviones of Aircraft Carrier Building


- 41 -

P r o jMare e c t Nostrum en Torre vakwerken worden in het midden door de centrale kern en aan de kopzijde door de tweede kern gesteund. Om de krachten uit het vakwerk direct in de kern te kunnen leiden is een box op de bovenzijde geplaatst. De horizontale krachten worden wederom afgedragen door de vloeren en in twee kernen geleid. The Portaviones Building behoeft een speciale en beperkt constructie proces, welke voordeel haalt uit de ontwikkelende zelfdragende capaciteit van de megastructuur. Hier volgt een overzicht van het constructieproces voor dit gebouwdeel: -

-

-

Het volledig optrekken van betonnen kern N3 Met verplaatsbare kranen worden de stalen componenten van het hangsysteem verbonden met de grote vakwerken Betoneren van de onderste laag (hc = 40 cm) welke verbonden is met de onderste regel van de stalen vakwerken, als een hangende bekisting aan de eerder genoemde stalen elementen. Betoneren van de dwarsdelen en de web

-

-

-

-

-

Constructieproces Aircraft Carrier Building


- 42 -

coverings Betoneren van de bovenste laag van het hangsysteem, als een bekisting geschoord op de onderste laag en ondersteund door de eerder geconstrueerde betonnen net ten. Voorspannen van de hoogste laag Plaatsing van de centrale delen van de bovenste regel aan de twee vakwerken Plaatsing van de centrale verticale stijlen aan de vakwerken Plaatsing van de centrale onderste regel aan de centrale delen van de vakwerken Assembleren van de tijdelijke ondersteunende torens voor de eerste onderdelen van de laagste frontale regel Plaatsing van de laagste regel van de eerste vakwerk module en het koppelen met de dwarsdelen via de connecties Verbinden van de diagonalen van de eerste module van beide vakwerken en deze verbinden met de hangende verbind ingsstuk en de lager geschoorde verbind ingsstukken Verwijderen van de tijdlijke torens en deze verplaatsen naar het voorste uiteinde

P r o Mare j e c tNostrum en Torre -

-

van de vakwerken Er wordt van start gegaan met de constuctie van de standaard staalstructuur, verzekerd dat de staalsctructuur via de vloeren langs beide kanten wordt ondersteund door de lager gelegen horizontale regels. Vervaardiging van de verticale onder steuningen, tesamen met de vervaardiging van het eerste onderdeel van de hoogste regel, en de plaatsing van de dwars steunende element tussen de bovenste verbindingsstukken.

Volgens de planning zal het complex medio september 2005 opgeleverd worden.

The Bridge

Scuine gevel van de Tower voor indrukwekkend effect


Ligger met links verjonging en uitsparingen voor installaties

- 43 -

P r o jAgbar ecten Torre

5 Maart Oswald Verbergt Tom Graafland

samenspel tussen twee tegengestelde ideeen: Het geringe gewicht van glas en het zware beton. De toren bestaat uit een betonnen kern met daarom een gevel op een flinke afstand van de kern. De gevel is iets bijzonders op zich. De buitengevel bestaat uit glasplaten die tevens als een soort luxaflex fungeren, niet elke glasplaat is transparant. Het patroon van deze glasplaten is op de taps toelopende top vrij complex. Tevens staan veel van de raampjes in een verschillende hoek te opzichte van elkaar. Dit zorgt voor een afwisselend gevelbeeld. Een leuk detail waren de trappetjes tussen de glasgevel en de betonnen gevel. Deze lopen over een rails rondom het gebouw en zijn waarschijnlijk bedoeld voor het schoonmaken van de glasplaten.

Een van de meest in het oog springende gebouwen is wel de 33 verdiepingen tellende Torre Agbar. Het is vernoemd naar de eigenaar,de Agbar Groep, welke een waterleiding maatschappij is. De architect, Jean Novel, is geinspreerd door de Mont Serrat, een grote berg nabij Barcelona. Het uiterlijk heeft iets supermodernistisch. De 143 meter hoge toren heeft een ronde vorm die taps toeloopt naar boven, het lijkt een soort kogelhuls. Nouvel zelf omschrijft de toren liever als een opspuitende geiser. Het gebouw is een soort


- 44 -

P r o Agbar jecten Torre Wat ook meewerkt aan het afwisselende gevelbeeld zijn de verschillende kleuren van de binnenste gevel. Het beton is bedekt met aluminium. Dit materiaal heeft verschillende kleuren wat de toren een afwisselend gevelbeeld geeft, vooral als de zon schijnt. Van binnen is de gevel ook heel afwisselend door de willekeurige plaatsing van vensters,wat voor een interresant lichtspel zorgt. De complexe vorm is een van de redenen geweest om gehele gebouw in het werk te storten. Het stortwerk werd toegekend aan het lokale bedrijf “Caballer”, een middelgroot bedrijf dat zelf de systemen had om het gebouw uit te voeren. Er werden pompsystemen gebruikt en een speciale installatie om hte beton op de juiste manier in de bekisting te krijgen. Het storten van het beton is gestart in september 2002 en was uiteindelijk helemaal klaar in juli 2003.

Speciale arm vanuit kern om de betonnen ring te kunnen storten

Constructie van binnenuit gezien


- 45 -

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

�

� �

��

- 63 ��

Introductie Projecten Reisverslagen

Afsluiting

€ 1.628 € 2.255 € 4.638 € 925 € 972

12.903

Vervoer Accommodatie Eten Presentatie Onvoorzien

Totaal Uitgaven

€

€ 2.485

Uitgaven Vlucht

Afrekening Studiereis Valencia Barcelona Opgesteld april 2005


- 66 Totaal Inkomsten

U-Dispuut Sponsoring

Inkomsten Studenten Extra vlucht Professoren Fondsen

Bovis Lend Lease ING Real Estate Heijmans TBI Royal Haskoning Scheldebouw (via U-Profiel) Bouwen met Staal Corsmit Atelier De Bondt

VSSD-SRF Universiteitsfonds CvB Fonds

€ 12.903

€ 4.500 € 30 € 929 € 270 € 450 € 324 € 500 € 2.000 € 1.000 € 600 € 250 € 250 € 300 € 250 € 250 € 1.000

Afsluiting Begroting

Boukes

Luttmer

Ploemen

Rindertsma

Pang

Rodermond

Tolsma

Silva Mendes Kloosterkade 143

van Dieren

Rademakers Oranjeplantage 45-46

Jelmer

Jeroen

Jeroen

Jeroen

Jih Kee

Jorrit

Koos


Leticia

Maarten

Martien

- 67 -

Wijnkade 48

Roovers

Vis

Straat, van de Korvezeestraat 108

Graafland

Oswald

Nils

Pieter

Roel

Tom

Verbergt

Berghuyspad 1

Delft

Delft

Delft

Delft

Rotterdam

Delft

Delft

Delft

06 2810 7904

0629438827

06-24895279

06-42223984

0647802812

0646415996

06-24691075

0641471172

06-19210909

06-15582133

0647480194

0655563010

06-44448069

06-47094622

0618684504

06-24654505

Telefoon

2625 GA Delft

0630091145

Nieuwerbrug 0641641116

2625 DE Delft

2611 JB

3011 VZ

2611 RL

2611 TL

2614CL

2628 HZ Delft

2628 XZ

3023 RX Rotterdam

2622 GB Delft

2215 DP Voorhout

2624 DN Delft

2624 SZ

2624 ND Delft

2624 PN Delft

2611EA

Postcode Stad

Gravin Margarethastraat 24 2415CA

Papenstraat 73

Molslaan 171

Maximiliaan Janssen

v. Foreestweg 98

Prof Evertslaan 146

Van Heusdestraat 88

Nigeriastraat 97

Boterbloemstraat 4

Bosboom-toussaintplein

Poptahof Zuid 750

E. du Peronlaan 496

Aanhaanen

Jaap

Aart van der Leeuwlaan

Koornmarkt 9

Avital

Ezion

Adres

Naam

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

Email

Afsluiting Deelnemers

A f s lvan u i Aanbeveling ting Comité

Prof.dr.ir. J.T. Fokkema Rector, Delft University of Technology Prof.dipl.ing. J.N.J.A. Vamberský Professor design engineering, Delft University of Technology Partner and Director Corsmit Consulting Engineers Prof.ir. L.A.G. Wagemans Professor Structural Engineering, Delft University of Technology Your Excellency Baron Schelto van Heemstra Ambassador of the Kingdom of the Netherlands in Spain Ir. J.A. Dekker President Royal Institution of Engineers in the Netherlands (KIVI) Prof. ir. J.H.J.M. van der Graaf Chairman of the Executive Board of Witteveen + Bos B.V. Dhr. J.A.J.M. van den Hoven Member of the Executive Board of Heijmans N.V. Dhr. J.A.M. Meuwissen Chairman of the Board of ING Realestate NL Ir. G.J. Woudenberg Chairman of the Board of TBI Holdings B.V.


- 68 -

A f s l u en i t fondsenindex ing Sponsors Hoofdsponsor: Bovis Lend Lease

Sponsors: ING Real Estate Atelier de Bondt Bouwen met Staal Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau Royal Haskoning TBI Ondersteunende instanties en fondsen: College van Bestuur fonds Universiteitsfonds VSSD StudieReisFonds

Adverteerders

Pagina:

Bouwen met Staal

4

Bovis Lend Lease

6

ING Real Estate

20

Atelier de Bondt

46

Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau

63

Royal Haskoning

63


- 69 -

Afsluiting Dankbetuigingen TU Delft

Jan-Willem van de Kuilen Anneke Kool Jan Vamberský Roland Abspoel

TBI

Martijn Donders

Bovis Lend Lease

Anke Hamerslag Erik Tilstra Jose Ramon Burgos Peter Gibney

UPC

Agnès Escobar

Student Facility Centre Gerdien de Graaf

ING

Jaco Meuwissen Jolanda Nieveld Alicia van der Duin Gordana Visser

NEPROM

Boris v.d. Gijp

Royal Haskoning

I.E.M. (Ingrid) Ruiter-Laurant

Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau Paul Pufkus

MC2

Julio Martínez Calzón

Atelier de Bondt

Thomas Noppe


- 70 -

STUDIEREIS SPANJE Een studiereis georganiseerd door Spanje 05, de reiscommissie van Stichting Dispuut Utiliteitsbouw

Recommend Documents