RAVON Hemelvaartweekeind Noord-Brabant 2012

RAVON Hemelvaartweekeind Noord-Brabant 2012

REPTIELEN

AMFIBIEËN

VISSEN

ONDERZOEK

NEDERLAND

RAVON Hemelvaartweekeind Noord-Brabant 2012

Een rapportage van RAVON A. Ouwehand augustus 2012 m.m.v. W. de Groot en P. Frigge

STICHTING RAVON POSTBUS 1413 6501 BK NIJMEGEN www.ravon.nl

RAVON Hemelvaartweekeind 2012

Colofon © 2012 Stichting RAVON, Nijmegen Rapportnummer: 2012.001 Tekst: Annemieke Ouwehand M.m.v.: Willemien de Groot en Peter Frigge Foto omslag: Vinpootsalamander, A. Ouwehand Wijze van citeren: Ouwehand, A., 2012. RAVON Hemelvaartweekeind Noord-Brabant 2012. Stichting RAVON, Nijmegen. De kosten voor deelname kon worden verminderd door een subsidie van het Brabants Landschap.

Stichting RAVON

Foto 1: Lekker in de zon. Subadult levendbarende hagedis (A. Ouwehand)

INHOUD 1 INLEIDING ........................................................................................................................................................1 2 METHODE ........................................................................................................................................................3 3 VERSLAG PER DAG .......................................................................................................................................5 4 RESULTATEN ....................................................................................................................................................9 BIJLAGE 1 Deelnemers


Stichting RAVON

1

INLEIDING Het RAVON Hemelvaartweekeind is dit jaar van 16 t/m 20 mei gehouden in NoordBrabant. Uitvalsbasis was Loon op Zand, waar we een kampeerboerderij tot onze beschikking hadden. Deze keer hebben meer dan 50 personen aan het weekeinde deelgenomen, als daggast of het gehele weekeinde. Tijdens het weekeind stond het verzamelen van informatie met betrekking tot de verspreiding van amfibieën en reptielen centraal. Als er echter toevallig vis werd gevangen of individuen uit overige soortgroepen zijn waargenomen, zijn daarvan ook gegevens genoteerd. Bij de selectie van de te bezoeken gebieden is, zoals altijd, rekening gehouden met de bekende gegevens en zijn er slecht onderzochte gebieden geselecteerd. Daarnaast zijn er ook topgebieden geselecteerd om (nieuwe) waarnemers een kans te bieden kennis te maken met enkele leuke soorten. Voor een groot aantal terreinen zijn er betredingsvergunningen geregeld, zowel bij particulieren als bij Brabants Landschap, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Organisatie was in handen van Sandra van Loon en Peter Frigge. Rob Lenders assisteerde. Noord-Brabant is erg groot; sommige groepjes zaten (bijna) in Limburg terwijl anderen Bergen op Zoom onveilig maakten, zie de verspreiding over de provincie in figuur 1.

Figuur 1: Waarnemingen per kmhok / verspreiding van de onderzoekslokaties Er zijn 877 waarnemingen gedaan, verspreid over 74 soorten (ook overige soortgroepen maken daar deel van uit!). Met betrekking tot amfibieën zijn 12 soorten waargenomen: Alpenwatersalamander, bastaardkikker, boomkikker, bruine kikker, gewone pad, groene kikker complex, heikikker, kamsalamander, kleine watersalamander, poelkikker, rugstreeppad en vinpootsalamander. Qua reptielen komen we uit bij 3 soorten: gladde slang, levendbarende hagedis en hazelworm. Van de vissen zijn 17 soorten aangetroffen: alver, Amerikaanse hondsvis, baars, bermpje, bittervoorn, blankvoorn, blauwband, drie- en tiendoornige stekelbaars, karper, kleine modderkruiper, riviergrondel, ruisvoorn, snoek, vetje, zeelt en zonnebaars. In hoofdstuk 4 zijn de aantallen per soort en de verspreiding over de provincie weergegeven. 1


2

Stichting RAVON

2

METHODE Tijdens de excursies is met kleine groepjes gebieden geïnventariseerd aan de hand van uitgereikte kaarten. Elk groepje heeft de beschikking over veldformulieren, kaarten en de benodigde vergunningen/ontheffingen. De onderzochte gebieden liggen verspreid in heel Noord-Brabant. Tijdens het inventariseren van wateren is gebruik gemaakt van schepnetten. Op enkele locaties is gebruik gemaakt van “plaatjes”, liggend op bestaande monitoringsroutes, om reptielen waar te nemen. Overige waarnemingen zijn afkomstig van zicht en gehoor. Gevangen dieren zijn (tijdelijk) ter determinatie in cuvetjes of emmers gehouden en na naamgeving op dezelfde locatie teruggezet. In verband met de verspreiding van het Ranavirus en het Chytride-virus, moest het voorgeschreven hygiëneprotocol in acht genomen worden. Ieder groepje had de beschikking over een ontsmettingsset: emmer, borstel, Virkon S, spuitbus en plastic zakken. Na bemonstering van een water zijn de materialen (waadpak, schepnet, laarzen/schoenen) schoongeborsteld en gespoeld en behandeld met Virkon S. Een aantal groepjes nam de set mee het veld in, anderen ontsmetten bij de auto. Indien er voldoende schepnetten beschikbaar waren is in sommige gevallen het gebruikte net niet ontsmet, maar apart gelegd en die dag niet meer gehanteerd. Terug op de kamplocatie zijn alle materialen uitgehangen of neergezet om te drogen. Foto 2: Carolien ging duiken, dus ook ontsmetting aan de binnenkant van het waadpak (A. Ouwehand)

3


4

Stichting RAVON

3

VERSLAG PER DAG Donderdag 17 mei Op donderdagmorgen kregen we na het ontbijt een toelichting op het programma en een instructie m.b.t. het hygiëneprotocol. Vervolgens vertrok ieder in kleine groepjes voor de inventarisatie. De dag begon goed, het eerste reptiel dat we troffen 15 minuten na start was een gladde slang! Niet geheel toevallig, want we zitten midden in een gladde slangenbolwerk. De terreineigenaar doet, in samenspraak met Ravon, veel moeite de lokale populatie voor uitsterven te behoeden, zie foto. Helaas geen slangen in deze zone, maar op een van de gekapte trajecten is wel een levendbarende hagedis aangetroffen. Na terugkomst op de kamplocatie stond er een heerlijk stamppotbuffet klaar. Omdat het lekker weer was heeft bijna iedereen dit buiten opgegeten. Toen de afwas was gedaan kwam iedereen naar binnen voor de lezing van Rob Lenders over het (historische) voorkomen van de boomkikker in Noord-Brabant. Foto 3: Maatregelenbord tbv gladde slang op de Cartierheide (A. Ouwehand) Dat er überhaupt nog boomkikkers voorkomen in de regio is een klein wonder te noemen. Zeker als je ziet wat men er allemaal mee heeft uitgehaald. Van liefdeskikker tot weervoorspeller, niks was te gek. Vrijdag 18 mei Vandaag op pad in hetzelfde groepje aangevuld met wat versterking. De landgoederen De Utrecht en Wellenseind en de omgeving zijn deze dag door ons op zijn kop gezet. Voor beide was geen betredingsvergunning voorhanden, maar even contact met de terreinbaas en we kregen groen licht. Op De Utrecht ging de terreinbaas zelfs mee en wees ons poelen waarvan hij wel wilde weten wat de inhoud was. Bijzonder: in een karrespoor gevuld met water troffen we Alpenwatersalamander.

5


Foto 4: Tulder Broekeling, ieder doet zijn ding (A. v. Rijsewijk) Bij terugkomst bleek dat de ingevlogen frietwagen bijna operationeel was; eten zoveel je wilt, dat komt goed uit na een hele dag in het veld. Een schot in de roos door de organisatie! We hebben de hele frietwagen leeggegeten. Als gevolg daarvan werd het programma wat krap en is besloten de soortenquiz naar zaterdag te schuiven om de boomkikkerexcursie niet in gevaar te brengen. Zaterdag 19 mei De een na laatste dag alweer, wat vliegt de tijd. Ook nu spoeden wij ons richting het westen van Brabant, Landgoed De Moeren is de bestemming. Een prachtig landschap met in de directe omgeving van het landhuis landbouwgronden omringd door singels en hagen. Verder weg de heide met boomgroepen en vennen. Dit is ook een gladde slangenhotspot, helaas treffen we die niet vandaag. Verderop nog op speurtocht geweest naar kamsalamander, ook deze niet aangetroffen, wel Alpenwatersalamander uit de blubber gevist.

Foto 5: Waar is die kamsalamander?(C. v.d. Graaf)

6

Stichting RAVON

Impressie boomkikkerexcursie door Willemien de Groot. Gebied: De Brand De Brand ligt ten zuiden van de Loonse en Drunense Duinen. Het is een cultuurlandschap met een afwisseling van natte graslanden, broekbossen en eikenbossen. In het gebied zijn tientallen poelen gegraven om het leefgebied van de boomkikker uit te breiden.

Kees Marijnissen neemt ons mee het gebied in en verteld over zijn inventarisatiewerk en de ontwikkelingen van de populatie boomkikkers. Hij inventariseert al vele jaren de boomkikkers in De Brand. Hij meldt ons dat de boomkikkers een periode hebben gehad waarin de aantallen vrij stabiel bleven, maar er was geen sprake van een echte toename. Dit ondanks de vele poelen die gegraven zijn. Uit onderzoek kwam naar voren dat het om een inteeltpopulatie ging. Maar in de loop der tijd heeft deze populatie zich toch weten te herstellen en is flink uitgebreid. Na de introductie over de ontwikkeling van de populatie boomkikkers zijn we in de schemering De Brand in gewandeld. Bij de eerste poel horen we de eerste boomkikkers al. We wandelen verder De Brand in, waar we al vrij snel een groter boomkikkerkoor kunnen horen. Om de poelen niet te beschadigen blijft iedereen op het pad en vangt Kees een boomkikker, zodat iedereen de boomkikker goed kan bekijken. Ondertussen is het al behoorlijk donker geworden en blijft een groot boomkikkerkoor roepen. Een aantal mensen blijft, zittend op het pad, gefascineerd naar het koor luisteren. Een aantal mensen wandelt verder naar andere poelen, waar om onduidelijke reden geen boomkikkers zitten. Enkele wandelaars, die al een stukje doorgelopen zijn hebben geluk en zien een das op het pad lopen. De das is in dit gebied vaak op zoek naar voedsel en heeft zijn burcht in het hoger gelegen gebied van de Loonse en Drunense Duinen. In het donker wandelen we langzaam in kleine groepjes weer terug, waarbij een aantal mensen nog geboeid blijft luisteren naar het boomkikkerkoor, maar uiteindelijk toch terug wandelt.

7


Traditioneel op zaterdag de barbecue als afsluiting van het weekeinde. Ook nu heerlijk weer, dus gezellig buiten gegeten.

Foto 6: Impressie barbecue (A. Ouwehand) Na de bbq de soortenquiz, heel leuk in elkaar gezet door de winnaar van 2011 Jarno Beijk. Nu ook eens te volgen voor mensen die niet in het buitenland naar beestjes kijken. Met fantastische rebussen en raadsels een uitdaging voor de zongestoofde hersenen. Wim de Wild is de gelukkige winnaar, hij mag volgend jaar de quiz verzorgen. Sandra van Loon heeft de door haar in 2011 gewonnen weekeind-wisselbeker afgestaan aan Annemieke Ouwehand, als dank voor haar algemene inspanning en vrolijkheid. Zondag 20 mei Veel mensen waren al richting huis vertrokken. Na het ontbijt en corvee zijn door een aantal mensen nog gebieden geïnventariseerd in de buurt van de kamplocatie of op weg naar huis. In het Plakkeven moet kamsalamander voorkomen, dus 2 groepjes togen die kant op. Het eerste groepje keert het hele ven om en vindt van alles behalve kamsalamander. Het tweede groepje steekt 1 net in het water en vangt #$%*^@@ een kamsalamandervrouw! En toch was het een leuke dag. Na een afsluitend ijsje gaan we allemaal weer richting huis.

Foto 7: Groene kikker, let-niet-op-mij-ik-ben-dood (unkenreflex) (N. de Ruiter) Tot volgend jaar!

8

Stichting RAVON

4

RESULTATEN In het weekeinde zijn 12 amfibiesoorten, 3 soorten reptielen en 17 soorten vissen aangetroffen. Meest waargenomen amfibie is bruine kikker (102 individuen in 48 kmhokken). Levendbarende hagedis is met 113 individuen in 37 kmhokken het meest waargenomen reptiel en tiendoornige stekelbaars (39 stuks in 23 kmhokken) de talrijkst waargenomen vis. Aantal waarnemingen

Aantal kmhokken waar de soort is waargenomen

Amfibieen Alpenwatersalamander

51

24

Bastaardkikker

67

40

Boomkikker

4

2

Bruine kikker

Soort

102

48

Bruine of heikikker

9

6

Gewone pad

66

39

Groene kikker (soort onbepaald)

51

25

Heikikker

27

13

Kamsalamander

3

3

Kleine water- of vinpootsalamander Kleine water-, vinpoot- of alpenwatersalamander Kleine watersalamander

9

5

1

1

67

29

Poelkikker

45

27

Rugstreeppad

3

2

Vinpootsalamander

78

31

Gladde slang

5

3

Hazelworm

1

1

113

37

Reptielen

Levendbarende hagedis Vissen Alver

1

1

Amerikaanse hondsvis

15

8

Baars

2

2

Bermpje

7

5

Bittervoorn

3

2

Blankvoorn

2

2

Blauwband

1

1

Driedoornige stekelbaars Karper

4

4

2

2

Kleine modderkruiper

5

2

Riviergrondel Ruisvoorn

6

4

3

3

Snoek

6

6

Tiendoornige stekelbaars

39

23

Vetje

3

2

Zeelt

2

2

Zonnebaars

3

2

Totaalscore

806

94

9


Voor de volledigheid volgt hierbij ook de tabel met de waarnemingen van de overige soortgroepen. Aantal waarnemingen

Aantal kmhokken waar de soort is waargenomen

Azuurwaterjuffer

4

4

Bont zandoogje

3

2

Soort

Bruin zandoogje

1

1

Citroenvlinder

2

2

Coloradokever

1

1

Das

1

1

Geelgerande waterkever

1

1

Geelsprietdikkopje

1

1

Gewone geelrand

1

1

Glassnijder

4

2

Grote keizerlibel

1

1

Grote spinnende watertor

1

1

Haas

1

1

Havik

1

1

Kleine vuurvlinder

2

2

Konijn

1

1

Koninginnenpage

2

2

Lantaarntje

8

6

Libel spec.

1

1

Medicinale bloedzuiger

3

1

Metaalglanslibel

2

1

Mol

1

1

Oranjetipje

1

1

Platbuik

3

3

Staafwants

1

1

Steen- of boommarter

1

1

Steenmarter

1

1

Steenuil

1

1

Tengere grasjuffer

1

1

Tuimelaar

4

3

Variabele waterjuffer

1

1

Veldkrekel

1

1

Viervlek

2

2

Vos

1

1

Vroege glazenmaker

1

1

Vuurjuffer

3

3

Watersnuffel

2

2

Waterviolier

1

1

Weidebeekjuffer

3

3

Voor de amfibieën, reptielen en vissen is op de volgende pagina’s per soort een verspreidingskaart weergegeven. Kaarten van de overige soortgroepen zijn niet toegevoegd.

10

Stichting RAVON

11


12

Stichting RAVON

13


14

Stichting RAVON

15


16

Stichting RAVON

17


18

Stichting RAVON

19


20

Stichting RAVON

21


22

Stichting RAVON

BIJLAGE 1 Deelnemers Chris Achterberg, Amerongen Monique Achterberg - van der Horst, Amerongen Huibert Barendregt, Leusden Jarno Beijk, IJsselstein Erwin van Bennekom, Velp Sharon Boekhout, Dalmsholte Marga Born, Amsterdam Bert Broers, Klazienaveen Annemarie van Diepenbeek, Veghel Martin Droog, 's-Hertogenbosch Peter Frigge, Nijmegen Maarten Gilbert, Gouda Myrthe Gilbert, Wageningen K.C. van Gorp, Udenhout Carolien van der Graaf, Den Haag Willemien de Groot, Drunen Saskia Guldemond, Rijswijk John en Tijs Habraken, Enschede Rémon ter Harmsel, Wageningen Wim van den Heuvel, Grave Ivo van Hoek, Rotterdam Harm Hofman, Wageningen Martin Jansen, Castricum Josine de Jongh, IJsselstein Michel Kapelle, Zevenbergen Aycha Kleingeld, Elst Marcel Koen, Zevenaar Ton Lenders, Melick Rob Lenders, Nijmegen Sandra van Loon, Boxtel Stephan Loosveld, Rosmalen Kees en Ward Marijnissen, Goirle John Melis, Jubbega Mike Melis, Wassenaar Chris Menu, Den Haag Jochem Oostendorp, Ugchelen Paul van Oudheusden, Tilburg Annemieke Ouwehand, Rheden Peter Pfaff, Harderwijk Mariska van der Poel, Krimpen aan den IJssel Yvonne Radstake, IJsselstein Geert Reilink, Nijmegen Arnold van Rijsewijk, Tilburg Nicole de Ruiter, Dordrecht Elfriede Schotsmans, Herk-de-Stad Karin van Steenwijk-Bolle, Wijlre Vera de Visser, Zeist Joske Wardenaar, Den Haag Manon Warringa, Dalen Monica Wesseling, Leiden Wim en Angela de Wild, Zeist Jaap van Wingerde, Bilthoven

23

RAVON Hemelvaartweekeind Noord-Brabant 2012

Recommend Documents