Nieuwsbrief 18 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2015 Contactpersoon RAVON Utrecht Wim de Wild
[email protected] tel. 030-6963771 RAVON Utrecht verstuurt onregelmatig een nieuwsbrief naar de RAVON waarnemers en donateurs in de provincie met kort nieuws en de actuele agenda. Voor meer info, zie ook de website www.ravon.nl.
KOMENDE ACTIVITEITEN Zaterdag 28 maart: Broeihopen omzetten in Nieuw Wulven door de Ringslangwerkgroep Houten. Wil je hieraan meedoen, meld je dan even aan bij Jos Spier (
[email protected]). Maandag 9 maart Basiscursus ‘herkenning reptielen en amfibieën’ voor de KNNV Utrecht Deze cursus is bedoeld voor beginnende waarnemers. De cursus bestaat uit één avond theorie gevolgd door één of meerdere excursies. Floris Brekelmans en Jos Spier zullen deze cursus geven. De excursies worden op 9 maart verder afgesproken. Locatie: Griftsteede, Van Swindenstraat 129, Utrecht, aanvang: 19: 30 uur (hek bij de kinderboerderij sluit om 19.29 uur). Kosten: Vrijwillige bijdrage. Opgave voor 5 maart bij
[email protected]. Donderdag 9 april: Cursus amfibieën Barneveld + excursie Stroe (zaterdag 11 april) door Wim de Wild Informatie en aanmelden bij Wim de Wild (
[email protected]). Donderdag 23 april: presentatie vis, reptielen en amfibieën als onderdeel van de cursus Stadsnatuur van IVN Stad Utrecht. Op zaterdag is er een bijbehorende excursie in Bloeyendael. Beide worden georganiseerd door Willie van Emmerik en Jos Spier. Zie voor aanmelding voor de cursus Stadsnatuur van het IVN de aankondiging op de volgende pagina 26 maart t/m 25 april: Cursus Stadsnatuur van het IVN- thema Ecologische verbindingen in de stad De stad biedt ruimte voor veel planten en dieren, maar bevat ook allerlei belemmeringen. Waterlopen zijn voor het ene dier een verbinding, voor het andere dier een hindernis. Er zijn oplossingen om de hindernissen te overbruggen, en daarvoor moeten gemeente en waterschappen onderzoek doen en technische constructies maken. Over deze verbindingen gaat deze versie van de cursus Stadsnatuur van het IVN. De cursus bestaat uit vier lezingen in Griftsteede, op donderdagen van 20.00-22.00 uur en vier excursies op diverse locaties, op zaterdagen van 10.00-12.00 uur. Zie voor aanmelding en kosten de aankondiging op de volgende pagina.
1
2
UITGEVOERDE ACTIVITEITEN Visinventarisatie Kromme Rijn, 30 november 2014 Tekst: Willie van Emmerik, Roon Bakels & Jos Spier Foto’s: Edwin de Weerd, Arthur Hoffman & Willie van Emmerik Inleiding Sinds het begin van deze eeuw heeft een viertal exotische grondels de Nederlandse wateren veroverd (hierbij is de witvingrondel niet meegerekend). Deze grondels zijn afkomstig uit de Ponto-Kaspische regio (het gebied bij de Zwarte en Kaspische Zee) en de Donau. Ze hebben zich naar ons land kunnen verspreiden door de aanleg van het Main-Donaukanaal – waardoor een verbinding is ontstaan tussen de Donau en de Rijn. Het gaat om de volgende soorten: Soorten marmergrondel zwartbekgrondel Kesslers grondel Pontische stroomgrondel
Eerste waarneming Nederland 2002 2004 2007 2009
Kenmerkend voor deze soorten is dat zij explosief toenemen zodra zij ergens in Nederland terecht komen. Op de grote rivieren en kanalen in Nederland is dit al geconstateerd (o.a. Spikmans et al., 2010). Er zijn zorgen dat de toename van de exotische grondels een negatief effect heeft op inheemse vissoorten met dezelfde niche zoals kleine (stroomminnende) bodemvissen als het bermpje, de rivierdonderpad en de riviergrondel. In het systeem van de Kromme Rijn zijn door leden van RAVON Utrecht al een aantal maal visinventarisaties uitgevoerd: in september 2003 - in de Kromme Rijn en een zandige nevengeul bij Bunnik en in september 2008 – in de Kromme Rijn en de Langbroekerwetering bij Odijk. In 2003 werden nog geen exotische grondels gevangen, in 2008 is de marmergrondel gevangen, maar nog geen andere soorten exotische grondels (Bakels, 2003; Bakels & Van Emmerik, 2008). Naar aanleiding van deze eerdere inventarisaties zijn de volgende vragen gesteld: Is er een toename te zien van het aantal exotische grondels en het aantal soorten in het Kromme Rijn systeem? Zo ja, heeft dit effect op de kleine inheemse bodemvissen van het stromende water, zoals het bermpje, rivierdonderpad of riviergrondel?
3
Uitvoering Op zondag 30 november is door RAVON Utrecht een visinventarisatie uitgevoerd op enkele locaties in het stroomgebied van de Kromme Rijn. Deze locaties zijn bemonsterd met schepnetten en een draagbaar elektrovisapparaat. Per locatie is ongeveer driekwartier gevist. Hieronder zijn de vangsten per locatie weergegeven. Locatiebeschrijving (zie ook kaartje: 1) Cothen – t.h.v. de natuurvriendelijke oever langs de Rijnweide; (km hok 149-445). 2) Gemaal Caspargouw (verbinding Amsterdam Rijnkanaal- Caspargouwse wetering) – bij drie vispassages (km hok 146-444) 3) Bunnik – Jaagpad t.h.v. de golfbaan (km hok 143-453)
De drie geïnventariseerde locaties (Scribble Maps). Resultaten en discussie In totaal zijn 15 vissoorten gevangen op de drie locaties (zie tabel 1). Er zijn 11 inheemse soorten en 4 soorten exotische grondels gevangen. Onder de 11 inheemse soorten waren slechts 2 stroomminnende soorten: de riviergrondel en het bermpje.
Kesslers grondel
Pontische stroomgrondel
4
Tabel 1: De vissoorten die op 30 november 2014 werden gevangen met schepnetten en elektrovisapparaat op de verschillende genoemde locaties. vissoorten Cothen nvo gemaal Kromme Rijn Caspargouw Bunnik Baars Bermpje Bittervoorn Blankvoorn Driedoornige stekelbaars Kleine modderkruiper Paling Riviergrondel Snoek Snoekbaars Zeelt Kesslers grondel Marmergrondel Pontische stroomgrondel Zwartbekgrondel aantal vissoorten
3
6
≥36 4 19 1 1
3 4
18 1 1 2 4
4 1 5
13 1 3 9
5 7
1 (dood) 2 1 30 7 10
In tabel 2 zijn de totaalvangsten uit 2003, 2008 en 2014 in het Kromme Rijn systeem naast elkaar gezet In 2003 werden nog geen exoten aangetroffen, in 2008 alleen de marmergrondel en in 2014 werden vier soorten exotische grondels gevangen*. Ook is te zien dat in 2003 nog een aanzienlijk aantal bermpjes werd gevangen, in 2008 geen en in 2014 slechts één. De rivierdonderpad werd in 2003 en 2008 wel gevangen maar in 2014 niet. In 2014 werd een riviergrondel gevangen die in de andere jaren niet aangetroffen is. Tabel 2: Vergelijking van de gevangen soorten een aantallen vissen bij de onderzoeken in 2003 (Kromme Rijn en nevengeul bij Bunnik), 2008 (Kromme Rijn en Langbroekerzwetering) en 2014 (Kromme Rijn en Caspargouwse Wetering). Vissoort 2003 2008 2014 Baars 40 11 27 Bermpje 34 1 Bittervoorn 4 1 Blankvoorn 3 13 ≥36 Brasem/kolblei 3 Driedoornige stekelbaars 9 Kleine modderkruiper 32 22 27 Kolblei 2 Paling 1 Pos 1 Rivierdonderpad 4 5 Riviergrondel 1 Ruisvoorn 2 1 Snoek 3 4 Snoekbaars 1 Tiendoornige stekelbaars 4 1 Winde 19 Zeelt 50 1 3 Kesslers grondel 1 Marmergrondel 14 48 Pontische stroomgrondel 1 Zwartbekgrondel 15
5
Zwartbekgrondel
Marmergrondel
De locaties die bemonsterd zijn in de jaren 2003, 2008 en 2014 verschillen van elkaar, dus bij een onderlinge vergelijking zijn wat kanttekeningen te plaatsen. Bovendien zijn de aantal vissen die werden gevangen bij de verschillende inventarisaties gering. En alleen in 2014 werd naast het vissen met schepnetten ook elektrisch gevist. Desalniettemin is het opvallend om de toename van de het aantal soorten en aantallen exotische grondels te zien en de afname van de inheemse kleine stroomminnende bodemvissen bermpje en rivierdonderpad. * Het is niet voor het eerst dat de zwartbekgrondel, de Kesslers grondel en de Pontische stroomgrondel in de Kromme Rijn zijn gevangen: de Kesslers grondel werd in 2008 voor het eerst aangetroffen, de zwartbekgrondel en Pontische stroomgrondel in 2011 –alle drie door Theo de Jong, Bureau Viridis. === Bronnen Bakels, R. & en Van Emmerik, W. 2009. Visinventarisatie in Kromme Rijn en Langbroeker Wetering nabij Odijk. RAVON Utrecht en KNNV Utrecht Visexcursie 7 september 2008. RAVON Nieuwsbrief verspreidingsonderzoek vissen 3(1): 1-3. Bakels, R. 2003. Vis-inventarisatie Kromme Rijn 19 september 2003 door RAVON Utrecht: Bert Geerdes, Ad Cornelissen, Gerard Keizer, Willie van Emmerik en Roon Bakels De Jong, Th. 2008. Opmars van de Kesslers grondel in Nederland. RAVON tijdschrift 30 10(3): 4144. De Jong, Th. 2011. Grondels breiden zich nu ook uit naar de Kromme Rijn. Natuurbericht 5 oktober 2011. Spikmans, F, Herder, J., Van Kessel, N. & Leuven, R. 2010. Opmars van de grondels. Visionair 18:4-7. Stichting RAVON / Natuurbalans – Limes Divergens / Radboud Universiteit Nijmegen. Dank Met dank aan AUHV, HSV de Rietvoorn Doorn en Utrechts Landschap voor het verlenen van toestemming voor het bemonsteren van de wateren. Deelnemers: Edwin de Weerd, Jos Spier (elektrovisserij), Maarten Bruns, Ron Hanisch, Arthur Hoffmann met zoon Tijs, Peter Heuts, Roon Bakels en Willie Van Emmerik.
=== RAVON Utrecht heeft ook een facebook pagina! – zie hier Mocht je deze nieuwsbrief ook of juist niet meer willen ontvangen, meld dat dan even bij
[email protected] (Willie van Emmerik). Oude nieuwsbrieven en excursieverslagen kun je terugvinden op de RAVON website, zie hier.
6
