Raadsvoorstel. Inleiding. Feitelijke informatie. Afweging Zaaknummer OORBJ010. Onderwerp Overdracht kademuren Heusden

000277362Zaaknummer OORBJ010 Onderwerp Overdracht kademuren Heusden

Raadsvoorstel Inleiding Een gedeelte van de kademuren in Heusden-vesting vormt een onderdeel van de primaire waterkering en is in beheer, eigendom en onderhoud bij de gemeente Heusden. Dit gedeelte van de primaire waterkering vormt een onderdeel van dijkring 36, "Land van Heusden/De Maaskant"

Feitelijke informatie Primaire waterkering bij één beheerder Het waterschap Aa en Maas heeft krachtens de Waterschapswet en haar Reglement tot taak de waterstaatkundige verzorging van de (primaire) waterkeringen binnen haar beheersgebied (dijkring 36). De commissie Brockx-Nat stelde daarbij dat de zorg voor de waterkering binnen een dijkringgebied bij één beheerder moet liggen. Via een overdrachtsovereenkomst met het waterschap wordt het gedeelte, dat nu nog in beheer, eigendom en onderhoud is bij de gemeente Heusden, door het waterschap overgenomen Leggerprofiel is uitgangspunt voor overdracht Het waterschap en gemeente hanteren bij de overdracht het noodzakelijke ontwerpprofiel (het zogenaamde leggerprofiel) ten behoeve van de waterkerende functie. Het waterschap wil conform haar beleid in het beheerplan waterkeringen zowel het beheer, het onderhoud als het eigendom van het primaire waterkerende gedeelte van de vesting overnemen. Wat betreft het eigendom hanteert het waterschap het beleidsstandpunt om de ondergrond van de primaire waterkering zoveel mogelijk in eigendom te hebben. Dit om zo min mogelijk geconfronteerd te worden met eigendomsfricties en om de handhaving mede vanuit een privaatrechtelijke basis te ondersteunen. Bij een vergelijkbare situatie in Grave is dit ook zo geregeld. De gemeente betaalt het achterstallig onderhoud Voor de overdracht is de huidige technische en bouwkundige staat van de muren beschouwd. Deze staat is vastgelegd in een rapport dat gezamenlijk met het waterschap is opgesteld. Uitgangspunt bij de overdracht is dat het achterstallig onderhoud door de gemeente wordt betaald middels een maximaal taakstellend budget en onder begeleiding en toezicht van het waterschap wordt hersteld. Het waterschap neemt de voorbereiding en het toezicht op uitvoering voor haar rekening Vanwege het belang bij een goed herstel en soepele overdracht worden de voorbereiding en de begeleiding van de uitvoering door het waterschap uitgevoerd.

Afweging De Waterwet geeft aan dat het beheer en onderhoud van een primaire waterkering bij het waterschap behoort te liggen. Hiertoe dienen overheden zelf afspraken te maken. Met het waterschap is de afspraak gemaakt dat de gemeente het achterstallig onderhoud aan de kademuren betaalt. Het waterschap neemt de voorbereiding en het toezicht op de uitvoering voor haar rekening.

1

000277362Zaaknummer OORBJ010 Onderwerp Overdracht kademuren Heusden Vanuit het streven naar functionele decentralisatie van het beheer van natte waterstaatswerken wordt voorgesteld deze waterkering, nadat het achterstallig onderhoud is uitgevoerd (2012), in 2013 in beheer, onderhoud en eigendom te geven aan het waterschap. Hiertoe wordt te zijner tijd een overdrachtsovereenkomst (koopovereenkomst) ondertekend. De afspraken over de overdacht van de primaire waterkering en de gezamenlijke werkzaamheden daartoe zijn vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst met het uiteindelijke doel in 2013 de overdracht een feit te laten zijn.

Inzet van Middelen Voor het totaal aan achterstallig onderhoud is een kostenraming opgesteld. Deze kostenraming sluit op een maximaal taakgebonden budget van € 968.000,00 exclusief BTW. De BTW is compensabel. Indien voornoemd taakgebonden budget niet voldoende blijkt te zijn zal de gemeente in overleg met het waterschap bepalen welke werkzaamheden wel en welke werkzaamheden niet worden uitgevoerd. dekking De kosten van het achterstallig onderhoud komen ten laste van de reserve "bijzondere projecten vesting Heusden". De stand van de reserve bedraagt € 1.194.010,--. De reserve is met name bestemd voor de uitvoering van het hier bedoelde achterstallig onderhoud aan de kademuren in de vesting.

Procedure vervolgstappen Na het raadsbesluit kan de samenwerkingsovereenkomst getekend worden. Vervolgens worden de werkzaamheden voor het achterstallig onderhoud voorbereid door het waterschap en wordt de overdrachtsovereenkomst (koopovereenkomst) uitgewerkt. In 2012 wordt het achterstallig onderhoud uitgevoerd en in 2013 geschiedt de formele overdracht.

Voorgenomen besluit Wij stellen u voor bijgaand besluit vast te stellen.

Het college van Heusden, de secretaris, mr. J.T.A.J. van der Ven

de burgemeester, drs. H.P.T.M. Willems

2

000277362Zaaknummer OORBJ010 Onderwerp Overdracht kademuren Heusden

De gemeenteraad van Heusden in zijn openbare vergadering van 14 juni 2011; gezien het voorstel van het college van 3 mei 2011, doc.nr. OORBJ010 gelet op Waterwet; Gezien het memorandum naar aanleiding van de informatievergadering van 24 mei 2011; gelet op de beraadslaging;

besluit:

1. in te stemmen met het in beheer, eigendom en onderhoud overdragen van de primaire waterkering in Heusden aan het waterschap Aa en Maas conform de bijgevoegde samenwerkingsovereenkomst; 2. voor het uitvoeren van de achterstallige onderhoudswerkzaamheden een krediet van € 968.000,-- beschikbaar te stellen en dit krediet ten laste te brengen van de reserve "bijzondere projecten vesting Heusden".

de griffier,

de voorzitter,

mw. drs. E.J.M. de Graaf

drs. H.P.T.M. Willems

3

Bijlage A Samenwerkingsovereenkomst overdracht vestingmuren Heusden waterschap Aa en Maas & gemeente Heusden

De ondergetekenden: A: Waterschap Aa en Maas, gevestigd te ’s-Hertogenbosch, Pettelaarpark 70, te dezer zake ingevolge artikel 95 van de waterschapswet rechtsgeldig vertegenwoordigd door haar dijkgraaf, de heer drs. L.H.J. Verheijen, hierna ook te noemen: “het waterschap”; B: Gemeente Heusden, gevestigd te Vlijmen, Julianastraat 34 , te deze zake ingevolge artikel 171 van de Gemeentewet rechtsgeldig vertegenwoordigd door haar burgemeester, de heer drs. H.P.T.M. Willems, hierna ook te noemen: “de gemeente”. Overwegende dat: -

-

de gemeente eigenaar is van de primaire waterkering in het gebied tussen dijkpaal 942 en dijkpaal 954 in het dijkringgebied nr. 36, een en ander zoals, uitsluitend ter oriëntatie van partijen, aangegeven op bijgevoegde tekening; de vestingmuren Heusden onderdeel uitmaken van voornoemde primaire waterkering; het onderhoud en beheer van voornoemde primaire waterkering op dit moment feitelijk berust bij de gemeente; op grond van de Waterwet, Waterschapswet en het Reglement voor het waterschap Aa en Maas 2008 het onderhoud en beheer van primaire waterkeringen juridisch berust bij het waterschap; de ondergetekenden de feitelijke situatie in overeenstemming willen brengen met voormelde wetgeving omtrent beheer en onderhoud; voor een doelmatig beheer en onderhoud van de primaire waterkering het eigendom dient te berusten bij het waterschap; voor de overdracht in beheer en onderhoud van deze primaire waterkeringen de ondergetekenden onderling afspraken hebben gemaakt; de ondergetekende de gemaakte afspraken wensen vast te leggen in onderhavige overeenkomst.

Komen overeen: OVERNAME BEHEER & ONDERHOUD (Bijlage I) 1.

2.

3. 4.

5. 6.

7.

Alvorens het waterschap het beheer en onderhoud van de gemeente overneemt dient het achterstallig onderhoud aan voornoemde primaire waterkering te worden hersteld, welke werkzaamheden door de gemeente gefinancierd zullen worden. De gemeente stelt hiertoe een taak-gebonden budget beschikbaar voor de herstelwerkzaamheden aan de primaire waterkering van maximaal € 968.026,25 exclusief btw. Dit bedrag is gebaseerd op de raming zoals is opgesteld door T.A.K. architecten d.d. 15 maart 2010 ( bijlage III). Opdrachtgever voor de herstelwerkzaamheden is de gemeente. Het waterschap houdt toezicht op en voert de directie over de herstelwerkzaamheden en neemt deze kosten voor haar rekening. De herstelwerkzaamheden worden binnen voornoemd taakgebonden budget uitgevoerd. Het waterschap neemt de voorbereiding van het werk ter hand, conform het aanbestedingsbeleid van de gemeente Heusden, en neemt de voorbereidingskosten voor haar rekening. De gemeente onderzoekt of er nog subsidie kan worden verkregen voor de herstelwerkzaamheden. Eventuele subsidie en aanbestedingsvoordeel wordt in mindering gebracht op het taak-gebonden budget. Indien voornoemd taak-gebonden budget niet voldoende blijkt te zijn, zullen ondergetekenden in onderling overleg bepalen welke werkzaamheden wel en welke werkzaamheden niet uitgevoerd zullen worden.

Bijlage A 8.

Ten aanzien van het beheer en onderhoud wordt afgesproken dat: - Het voetpad aan de buitenzijde van de primaire waterkering, zoals de ondergetekenden genoegzaam bekend, in beheer en onderhoud blijft bij de gemeente; - De gemeente het maaibeheer van de wallen, zoals de ondergetekenden genoegzaam bekend, op de thans gebruikelijke wijze voortzet. Het waterschap zal jaarlijks de door de gemeente hiervoor gemaakte werkelijke kosten(in overleg bepaald), aan de gemeente vergoeden; - De gemeente het onderhoud en beheer voor haar rekening neemt van hetgeen omschreven is in de “Rapportage t.b.v. herstel van de stadsmuren te Heusden, onderdeel I d.d. 15 maart 2010” van TAK Architektenbureau oftewel de ‘Rapportage bouwtechnische staat van muurdelen H1 en H2, S1 t/m V en de houten objecten’; - Het waterschap ambtshalve ontheffing verleend voor alle werken in, op of nabijheid van de waterkering binnen de beschermingszone, zoals onder andere paden, trottoirs, de lage muur (Onderdeel I), trappen, molens, aanlegsteigers, kabels en leidingen welke op grond van de Keur ontheffingsplichtig zijn, conform de keurbepalingen en ontheffingenbeleid van het waterschap. - Het toekomstig beheer en onderhoud van vestingmuren, grondwallen en de aanwezige coupures bij het waterschap komt te liggen;

OVERNAME EIGENDOM (Bijlage II) 1. 2. 3. 4.

De overdracht van voornoemde primaire waterkering geschiedt aan het begin van het eerst volgende jaar nadat de herstelwerkzaamheden zijn opgeleverd. De ondergetekenden stellen hiertoe gezamenlijk een koopovereenkomst op. De gronden worden door de gemeente aan het waterschap overgedragen voor € 1,00 kosten koper. In de koopovereenkomst, alsmede in de daarop gebaseerde akte van levering op te stellen door de notaris, zal ondermeer worden opgenomen dat: - Het waterschap de doorgang bij muurdeel B, zoals de ondergetekenden genoegzaam bekend, middels een recht van opstal waarborgt ten opzichten van jachthaven ‘De Wiel’. - Met de eigendomsoverdracht blijft de mogelijkheid bestaan om het recreatief medegebruik van de vestingwerken gezamenlijk verder te ontwikkelen. Eventuele huurovereenkomsten welke de gemeente is aangegaan met derden over de ingebruikname van gemeentegrond worden door het waterschap overgenomen. - Voor alle objecten in, op of nabijheid van de waterkering binnen de beschermingszone, zoals onder andere paden, trottoirs, de lage muur (Onderdeel I), trappen, molens, aanlegsteigers, kabels en leidingen (welke op grond van de Keur ontheffingsplichtig zijn) de gemeente een recht van opstal krijgt.

PLANNING/TIJDSCHEMA 1. 2. 3.

De ondergetekenden streven ernaar om de hiervoor genoemde koopovereenkomst in 2011 te ondertekenen. De ondergetekenden streven ernaar de herstelwerkzaamheden in 2012 voor te bereiden en uit te voeren. Ondergetekenden hebben ten doel om de juridische overdracht van de primaire waterkering begin 2013 een feit te laten zijn.

INWERKINGTREDING EN DUUR 1. 2.

Deze overeenkomst treedt in werking terstond na ondertekening van deze overeenkomst. Deze overeenkomst eindigt op het moment dat de in deze overeenkomst opgenomen activiteiten zijn afgerond, doch uiterlijk op 31 december 2013.

Bijlage A ONTBINDENDE VOORWAARDEN 1. De eigendomsoverdracht vindt plaats onder het voorbehoud van goedkeuring van de gemeenteraad van de gemeente Heusden en goedkeuring van het algemeen bestuur van waterschap Aa en Maas. 2. Indien deze overeenkomst wordt ontbonden op grond van hetgeen hiervoor bepaald is, draagt ieder van de ondergetekenden zelf de door hen reeds gemaakte kosten. ONVOORZIENE OMSTANDIGHEDEN 1.

2.

Indien één van de ondergetekenden tijdens de uitvoering van deze overeenkomst constateert dat het voor een behoorlijke uitvoering van deze opdracht wenselijk dan wel noodzakelijk is om wijzigingen aan te brengen, dan wel deze opdracht aan te vullen om tot een behoorlijke uitvoering te komen, licht deze partij de ander terstond in en treden de partijen hieromtrent in overleg. Wijzigingen of aanvullingen op deze overeenkomst gelden slechts voor zover zij tussen de ondergetekenden schriftelijk zijn vastgelegd en door beiden zijn ondertekend.

INFORMATIE / OVERLEG 1.

2.

De ondergetekenden zullen ieder een contactpersoon aanwijzen en indien noodzakelijk een vervanger voor de contactpersoon. De namen en contactgegevens zullen terstond na ondertekening van deze overeenkomst worden uitgewisseld om de werking van deze overeenkomst te bevorderen. De ondergetekenden verschaffen elkaar alle informatie die nodig is voor het uitvoeren van deze overeenkomst. Zo vaak als nodig is zullen de ondergetekenden in overleg treden omtrent de uitvoering van deze overeenkomst.

GESCHILLEN 1.

2.

De ondergetekenden zullen zich tot het uiterste inspannen om te voorkomen dat er zich geschillen voordoen waar in overleg geen oplossing voor gevonden kan worden. Mochten er toch geschillen ontstaan waarvoor geen oplossing gevonden kan worden dan zullen deze aanhangig worden gemaakt bij de daartoe bevoegde rechter te ’s-Hertogenbosch. Er is sprake van een geschil indien één der partijen zulks stelt. Deze dient de andere partij daar direct schriftelijk van in kennis te stellen.

SLOTBEPALINGEN 1.

2.

Deze overeenkomst blijft van kracht indien de rechtsvorm van één van de partijen wordt omgezet in een andere rechtsvorm of door fusie verdwijnt, terwijl de taakomschrijving in de nieuwe situatie niet wezenlijk verandert. Deze overeenkomst bevat de volgende bijlage(n): Bijlage I: Situatietekening vestingmuur Heusden, overname “beheer en onderhoud” Bijlage II: Situatietekening vestingmuur Heusden, overname “eigendom” Bijlage III: Raming herstel stadsmuren te Heusden Bijlage IV: Rapportage t.b.v. herstel van de stadsmuren te Heusden d.d. 15 maart 2010 Bijlage V: Rapportage t.b.v. herstel van de stadsmuren te Heusden, onderdeel I d.d. 15 maart 2010

Aldus getekend in tweevoud op …………………………………………. te …………………………………………..

op……………………………….………………… te ………………………………………………….

………………………………………………. Waterschap Aa en Maas (naam ondertekenaar)

……………………………………………………… Gemeente Heusden (naam ondertekenaar)

MEMO Aan: Van: Datum: Onderwerp:

leden van de gemeenteraad college van Heusden 30 mei 2011 overdracht kademuren Heusden

In de Informatievergadering, cluster Bestuur en beheer, van 24 mei jl. heeft wethouder van Bokhoven een aantal toezeggingen gedaan over het raadsvoorstel overdracht kademuren Heusden. In deze memo treft u de gevraagde informatie aan. Toezegging 1: Nagaan of het branden van de verharding (om het onkruid te verdelgen) nadelig is voor de kademuren. Antwoord: Iedere vorm van onkruidbestrijding kan schade opleveren aan de muur. Borstelen geeft de meeste schade omdat de stalen borstel direct contact maakt met de muur. Branden kan ook schade geven als de muur vochtig is en er lang op een plaats gebrand wordt. Maar bij branden bestaan verschillende methodes (infrarood, open brander etc.); indien met verstand toegepast heeft dat niet zoveel schade tot gevolg. Heet water lijkt op dit moment de beste methode omdat dit niet met zo’n heel hoge temperatuur gebeurt, maar de machine kan niet overal bijkomen. Bij de kademuren is dat dus het geval. Dan maar geen onkruidbestrijding? Nee, omdat de aanwezigheid van onkruid nog veel meer schade toebrengt aan de muur. Dit komt doordat het onkruid in de voegen groeit en daar scheuren en aantasting door wortels en bodemprocessen veroorzaakt. Conclusie: onkruidbestrijding toepassen in de vorm van branden. Met een goede uitvoering onder de juiste omstandigheden zal er weinig tot geen schade optreden aan de muren.

Toezegging 2: In beeld brengen wat de werkzaamheden zijn en wat de kosten daarvan zijn. Antwoord: Uit het rapport zijn onderstaande samenvattende werkzaamheden genoteerd:

*000306941*

Ons kenmerk Onderwerp

Onskenmerk Onderwerp

Datum

Datum

Pagina

2 van 2

De werkzaamheden bestaan in hoofdzaak uit: -

Steigers plaatsen en verwijderen. Het voegwerk van de onderste lagen van de muur uithakken en een dampopen hydraulische kalkmortel voeg terugplaatsen. Het metselwerk aan weerszijden van de dilatatiescheuren slopen en opnieuw opmetselen in een mortel op kalkbasis. Waar nodig de achterzijde van de rollaag opnieuw afplakken met bitumen. Gescheurde en losse stenen inboeten, rollaag vervangen. Het voegwerk op veel plaatsen geheel uithakken. Behandelen met een algendodend middel en voegwerk opnieuw aanbrengen. Het hydrofoberen van de bovenzijde van de rollaag. Het reinigen van metselwerk.

De kosten bedragen in totaal € 968.000,00, exclusief BTW.

Stadsmuren Langs de Bergsche Maas te Heusden Rapportage t.b.v. herstel

project: 09-22 datum: 15 maart 2010 opgesteld: RZ

Rapportage t.b.v. herstel van de stadsmuren te Heusden d.d. 15 maart 2010

Rapportage t.b.v. herstel Naam: Adres:

Stadsmuren Langs de Bergsche Maas Vesting Heusden

Kadastraal:

Dijkringgebied 36 van hm 943 tot en met hm 951

Opdrachtgever / eigenaar: Naam: Contactpersoon: Projectnummer: Adres: Telefoon: Fax: Email:

Gemeente Heusden Dhr. S.V. (Bas) Janssen 6.542.01.05 Postbus 41 5250 AA Vlijmen 073-5131789 073-5131799 [email protected]

Adviseur / architect: Naam:

TAK Architektenbureau bv

Adres: Telefoon: Fax:

Zocherweg 2A 2613 ZV Delft 015-2125903 015-2146343

E-mail: Website:

[email protected] www.takarchitecten.nl

van Oldenbarneveldtstraat 92-2 6827 AN Arnhem 026-4426750 026-4460100

Overzicht muurdelen

Stadsmuren Heusden / 09-22 / 2010-03-15

TAK architektenbureau bv zocherweg 2a 2613 zv delft 015-2125903 Van oldenbarneveldtstraat 92-2 arnhem 026-4426750

2


1. Inleiding Naar aanleiding van de constatering van diverse gebreken aan de vestingwerken en de overdracht van de vestingwerken aan het waterschap Aa en Maas heeft de gemeente Heusden TAK architecten verzocht een onderzoek in te stellen naar de aard van de schade. Hiertoe vonden in september 2002 opnamen en opmetingen plaats. In 2009 heeft gemeente Heusden TAK architecten verzocht de opname van 2002 te actualiseren en aan te vullen. De conclusies van deze beide opnamen zijn vastgelegd in deze rapportage. De opdracht omvatte het opstellen van een rapportage t.b.v. herstel van de vestingwerken langs de noordzijde van Heusden tussen het oude Wiel aan de oostzijde en de poort bij de Wijksestraat aan de westzijde van de stad. De trapconstructies die niet overgaan naar het Waterschap Aa en Maas zijn in een ander rapport verwerkt. De muurdelen S1 t/m V (lage deel) en de muurdelen H1 en H2 die niet overgaan naar het Waterschap Aa en Maas zijn wel in dit rapport verwerkt maar apart begroot. In de volgende hoofdstukken zullen achtereenvolgens worden behandeld: 2. een omschrijving van het object; 3. de bouwkundige kwaliteit volgens visuele opname; 4. een advies t.b.v. de te nemen maatregelen; In een aparte bijlage bij deze rapportage zijn gebrekentekeningen van de muren opgenomen, waarin per muurdeel de schade is vastgelegd. Overige bijlagen zijn de raming, bestek en rapport destructief onderzoek betonconstructie.

Delft, 15 maart 2010



3


2. Omschrijving van het object Heusden behoort met Vianen en Culemborg tot de best bewaarde kasteelbastidesteden. e Vermoedelijk is de nederzetting in de 12 eeuw ontstaan bij een aldaar gelegen burcht. Er zijn vermeldingen, die aangeven dat Heusden in 1231 stadsrechten kreeg, maar dit is nooit met zekerheid vastgesteld. De stad kwam in 1357 in handen van Holland. Heusden werd hierdoor een Hollandse grensvesting en als zodanig een belangrijk militair steunpunt. e

Aan het eind van de 16 eeuw werd de omwalling van de stad onder druk van strijd tegen Spanje aangepast aan de moderne ideeën op vestingbouwkundig gebied. Het eindresultaat was een landfront met zes bastions, een gracht met daarin zes ravelijnen en een halve maan ter bescherming van een van de bastions, met daarvoor een contrescarp met bedekte weg, een smalle buitengracht en vier hoornwerken. Dit waren een soort forten die tegen de buitengracht aanlagen en voorzien waren van bastionachtige hoeken. Aan de kant van de maas waren deze fortificaties opgetrokken in steen, bestaande uit drie bastions en een aantal rondelen, waarvan er een bij de ingang van de haven gelegen was. Ter dekking hiervan lag aan de overzijde van de rivier een groot hoornwerk.

e

Alle hoornwerken werden aan het eind van de 17 eeuw geslecht. De vesting bleef behouden tot in e de 19 eeuw. Na de nederlaag van Napoleon besloot koning Willem I tot de aanleg van een zuidelijke frontier, onder andere bestaand uit Bergen en Charleroi. De vestingen in Noord-Brabant boetten hierdoor aan belang in en Heusden werd in 1821 als vesting opgeheven en gedeeltelijk ontmanteld. Behouden bleef de zogenoemde stelling van Heusden, een reeks fortificaties ten zuiden en ten oosten van de stad, gelegen in een inundeerbaar gebied dat een onderdeel vormde van de e Zuidwaterlinie. Aan het eind van de 19 eeuw verloor ook deze verdedigingsgordel zijn betekenis . e

In het midden van de 20 eeuw werden delen van het stadje en haar vestingwerken gereconstrueerd e naar de 17 eeuwse situatie. Deze werkzaamheden werden begin jaren „90 afgerond en leidden tot de huidige verschijningsvorm van de vestingwerken.



4


De basis van de muren wordt nu gevormd door betonschermen met een schil van steens metselwerk. Er zijn verschillende vormen van funderen van de muurdelen toegepast; ter plaatse van de muurdelen C t/m Q op palen met groutankers, in de delen S t/m W op staal op een betonnen plaat. De wijze van funderen van de delen A, B, en R is niet bekend. De muur is opgetrokken in kruisverband met waalformaat baksteen in de muurdelen A t/m V en ijsselsteen in de muurdelen V en W. In de muren T en U komt onder een rollaag van waalformaat een basement in ijsselsteen voor. De baksteen in de muurdelen B t/m R is strengpers. De waalformaat steen in de delen A en S t/m V is handgevormd. De stenen zijn gemetseld in een mortel op basis van cement en platvol gevoegd, eveneens met cementhoudende mortel.



5


3. De bouwkundige kwaliteit volgens visuele opname Algemeen: Het voegwerk van de laagste 4 lagen van het metselwerk is over de gehele lengte van de stadmuur uitgespoeld. Tevens is het grootste deel van de dilataties in slechte toestand. De kitvoeg of de kunststof profielen zijn verouderd. Het grootste deel van de wanden is „vervuild‟ door micro-organismen, mossen en algen. De mossen geven een zwart zweem over het wandoppervlak of geeloranje vlekken. De algen ontstaan op de meest vocht belaste of slecht drogende oppervlakten. Over de rollaag van de wanden waar grond tegenaan ligt is de begroeiing over de rollaag heen gaan groeien. Betreffende de betonwanden die achter het metselwerk aanwezig zijn kunnen we op basis van het boorkernenonderzoek concluderen dat deze van goede tot zeer goede kwaliteit is (rapport “onderzoek betonkwaliteit stadsmuur gemeente Heusden”, kenmerk 09.033/450/01, d.d. 11 februari 2010). Muurdelen: Muurdelen van havenmond Oude Wiel. In aanvulling op de rapportage van 2002 zijn de muurdelen tegenover muurdeel B beoordeeld. Dit betreffen de muren die de entree van de haven aan de Oude Wiel flankeren. Geconstateerd kan worden dat op deze wanddelen onschuldige algengroei is ontstaan onder de brug, mosgroei op de rollaag en wat lichte kalkuitbloei. Deze wanden vertonen geen constructieve schades. In het als A aangemerkte muurdeel is sprake van ernstige beschadiging van het metselwerk. De rollaag van delen A1/A3/A4/A5 zijn zeer slecht en los. Het voegwerk van alle muurvlakken is plaatselijk uitgespoeld en de afdichting van de dilatatie is los. Ter plaatse van de sprong is de muur in vak A2 over de gehele hoogte gescheurd, hetzelfde komt op het aflopende deel van A2 nog tweemaal voor. Diverse stenen zijn beschadigd door scheuren of afschilferen. Van deel A2 is de rollaag sterk begroeid met mossen, grassen en algen. Het metselwerk is grotendeels los en het voegwerk uitgespoeld. Op diverse plaatsen zijn stenen gescheurd of afgeschilferd. Ook in de delen A3 – A5 zijn scheuren en lekkages in het metselwerk zichtbaar. Het metselwerk rondom de dilatatie van deel A5 is slecht. Het hardstenen blok van muurvlak A1 is horizontaal gebroken. De overgang tussen muurdeel A5 en B is gedilateerd. De bakstenen van de muurdelen A zijn van een zachtere kwaliteit dan muurdeel B. De hekwerken zijn in zeer goede staat van onderhoud.

Overgang tussen muur a en b


Muur a


6


Muurdeel B is in goede staat. Onder de brug is sprake van een versterkte groei van algen. Op de houten beschoeiing is enige begroeiing aanwezig. Het anker aan muurdeel C zijde toont corrosievorming. De hekwerken alsmede de hardstenen blokken zijn in goede staat van onderhoud.

Muur b

Muurdeel C is in goede staat, behoudens het stalen anker dat gecorrodeerd is. De hoek tussen muurdeel C en D is gedilateerd en voorzien van een kunststof profiel. Deze voeg is gedeeltelijk los. Langs de voeg bevindt zich in het metselwerk van vlak D over de gehele hoogte van de muur een scheur. In het muurdeel D is het voegwerk met name langs het buiten de vesting gelegen maaiveld uitgespoeld. Ter hoogte van het maaiveld van de vesting is aan de buitenzijde van de muur een sterke uitbloei van (onschuldige) vrije kalk waarneembaar. Er is sterke mosgroei ter plekke van de trap. De afdichting van de dilatatievoeg ter plaatse van de uitgebouwde pijler is los en begroeid. De “opstap” ter plekke van de door organismen vervuilde gedenksteen heeft zijn voegwerk grotendeels verloren door uitspoeling.

Hoek muur c / d met houten trap


Muurdeel d ter plekke opstap


7


De muurdelen van het ter plaatse van de waterpoort uitgebouwde bastion (E t/m H) vertonen met name aan de bovenzijde van de muur enige begroeiing en uitbloei van vrije kalk. Tevens is de rollaag over grote delen losgeraakt. De kit van de dilatatievoegen is matig.

Muurdelen e en f

De wanden H1 en H2 die via een poort in de stadsmuren zijn te bereiken hebben bijna geheel hun voegwerk verloren. Tevens ontbreekt bij een groot deel van het metselwerk de rollaag waardoor de bovenste lagen van het metselwerk los zijn komen te liggen. De schotbalksponningen in de poort zijn in goede staat. De staalconstructie van de hijsstelling bovenop de muur is in goede staat, het uiterlijk is enkel door klein vandalisme (graffiti, krassen) beschadigd. Ter plaatse van de aanhechting met muurdeel I is het metselwerk plaatselijk slecht; de rollaag is los en het voegwerk is uitgevallen. Muurdeel I en J vertonen op diverse plaatse uitbloei van vrije kalk, met name ter plaatse van de scheluw uitkragende versteviging. De bovenzijde van de muurdelen is sterk begroeid, waarbij mag worden aangenomen, dat de wortels diep hebben kunnen indringen. Het voegwerk aan de voet van de muur is uitgespoeld. Muurdeel K, het uitspringende deel ter plaatse van de eerste molen is vervuild onder de peilschaal. Tevens is een deel van de rollaag los gekomen.

Muur i en j


Muur k


8


De muurdelen L, M en N vertonen aan de bovenzijde van de rollaag enige begroeiing. De rollagen zijn diverse plekken losgescheurd van het onderliggende werk. Ook is plaatselijk het voegwerk uitgevallen. Van de afzaten van de steunberen is het voegwerk uitgevallen. Daarnaast is er uitbloei van vrije kalk waarneembaar. De kit van de dilatatievoegen is verouderd. De trap in de hoek tussen muurdeel M en N is in goede staat en zeer deugdelijk verankerd aan de wand.

Muur m, kalkuitbloei / verouderd voegwerk afzaten

Muur m en n met trap

De muurdelen O (het ronde bastion van de tweede stellingmolen) en P vertonen kleinere beschadigingen in de vorm van slijtage aan het voegwerk. Daarnaast zijn alle ankers in deel P onderhevig aan corrosievorming. De hardsteen blokken voor het hekwerk zijn los, het hekwerk zelf is goed geconserveerd. De schotbalksponningen van muurdeel P1 zijn in goede staat.

Muur p


Muur p1, schotbalksponningen


9


De havenmond die gevormd wordt door muurdelen P1 en Q1 is tot aan de vanaf de maaszijde gezien tweede schotbalksponning in goede staat. Uit archiefonderzoek blijkt dat deze wanden in de jaren ‟90 van de vorige eeuw zijn vervangen. Het muurwerk na de schotbalksponningen is buiten beschouwing gelaten en vormt geen onderdeel van de opdracht. Binnen de stadshaven is muurdeel Q3 als element beoordeeld. Op de weg die naar de havenmond loopt zal in geval van noodzaak een hijskraan opgesteld worden die schotbalken uit het schotbalkhuisje zal hijsen. Deze schotbalken kunnen dan de havenmond afsluiten tegen hoog water. De hijskraan zal een dusdanige belasting op de kademuur veroorzaken dat een constructeur gevraagd is om deze kademuur te beoordelen. Uit archiefonderzoek is de opbouw van de grond onder de weg en achter de kademuur niet te herleiden. Het metselwerk van dit schuin oplopende metselwerk vertoont enkele verticale scheuren en ter plekke van de ronding een zetting in het metselwerk. Het voegwerk van de bovenste 6 lagen is uitgespoeld. De ankers in het metselwerk zijn gecorrodeerd.

Muurdeel q3



10


Onder de trap ter plekke van de aanhechting tussen de delen Q en R zit over de gehele hoogte van de muur een scheur in het metselwerk. Het voegwerk van muurdeel R is over de gehele lengte slecht en zeer vochtig. De muur is sterk begroeid met mos en vertoont enkele opvallend en forse lekkages, waarbij het metselwerk plaatselijk sterk is beschadigd. Volgens revisietekeningen van de drainage bevindt zich op deze plaats een pvc mantelbuis in de muur, die waarschijnlijk gescheurd is. De rollaag is begroeid en grotendeels los. De afdichting van de dilataties is los.

Lekkage in muur r3

trap ter plekke van muurdeel r1

Muurdeel S vertoont zeer zware schade aan het metselwerk. Veel stenen zijn afgeschilferd of zitten geheel los, evenals het voegwerk. Er zijn enkele plaatsen waar reparaties hebben plaatsgevonden; deze zijn echter ook nu weer kapot. De rollaag is begroeid en los. Precies dezelfde schadevormen zijn waar te nemen in de muurdelen T, U en V. In deel U bulkt het metselwerk plaatselijk uit. De hoek met muurdeel V is geheel losgescheurd. In de holtes zijn tamelijk veel insectennesten aangetroffen.

` hoek muurdeel s - t



11


De muur is in deel V in het midden, waar de muur het laagst is op nog twee plaatsen gescheurd, waaronder op de aanhechting van rode op gele steen.

Hoek muur u - v

overzicht muurdelen s - t - u - v

De zeer hoge muur van deel W is ter plaatse van de hoek met V gescheurd. Ook is ter hoogte van het maaiveld van de vestingzijde buiten de muur uitbloei van vrije kalk waarneembaar. Rondom en tussen de dilatatievoegen en ter plaatse van de rollaag is het metselwerk los. Het voegwerk is uitgespoeld. Het metselwerk is zeer vervuild en met algen begroeid, bijna zwart uitgeslagen. Opvallend in dit kader is het feit, dat het in het najaar van 2000 door Nico de Bont opgezette proefvak voor metselwerkreiniging reeds weer sterk vervuild is.

Muur w



12


4. Analyse en advies t.b.v. te nemen maatregelen Om een effectieve aanpak van de problemen rond de muren te kunnen bepalen is kennis over de oorzaken van het ontstaan van de schade onontbeerlijk. Deze zijn voor elk deel van de muur verschillend, zodat ook hier per onderdeel de te kiezen aanpak zal worden toegelicht. Wel zullen diverse delen met een identieke problematiek tezamen aan bod komen. Algemeen: Langs de gehele muur geldt dat met name aan de voet het voegwerk is uitgespoeld. Dit betreft de „onderste‟ vier metselwerklagen. Het voegwerk is waarschijnlijk uitgespoeld omdat vocht dat in de steen is binnengedrongen zakt, zich ophoopt in de voet van het metselwerk en enkel kan verdampen via de voegen op laagste niveau (zie schets “vochtophoping”). De oorzaak van deze problemen kan niet weggehaald worden. De opbouw van de constructie waarbij de metselwerkwand als bekisting is gebruikt voor de betonwand veroorzaakt de problemen. We kunnen het ontsnappen van het vocht ter plekke van de onderste metselwerklagen wel beter faciliteren waardoor schade beperkt wordt. Ons voorstel is het voegwerk van deze lagen uit te hakken en een dampopen hydraulische kalkmortel voeg terug te plaatsen. De levensduur van deze voegen zal ons inziens dan verlengd worden. De locatie blijft echter kwetsbaar, zeker in combinatie met opspattend water vanaf het straatwerk en onderhoud van het straatwerk wat volgens de onderhoudsmedewerker met een brander gebeurd.

Proces van vochtophoping en uitdrijving via met name de voegen



13


Het grootste deel van de wanden is „vervuild‟ door micro-organismen, mossen en algen. De mossen geven een zwart zweem over het wandoppervlak of geeloranje vlekken. De algen ontstaan op de meest vocht belaste of slecht drogende oppervlakten. Deze vervuiling kan verwijderd worden door wervelreiniging met lage druk. Opvallend in dit kader is het feit, dat het in het najaar van 2000 door Nico de Bont opgezette proefvak voor metselwerkreiniging reeds na 2 jaar weer sterk vervuild is. Het 10 jaar oude proefstuk is zonder aanwijzingen moeilijk terug te vinden. Gezien dit feit zal het schoonmaken van het metselwerk enkel een tijdelijk resultaat opleveren. Het feit wil dat het metselwerk niet goed kan drogen na een vochtperiode vanwege de achterliggende betonconstructie. De wanddelen die zongericht zijn hebben deze problematiek veel minder.

Proefvlak schoonmaken uit 2000



14


Om de vochtbelasting te verminderen stellen we voor om de bovenzijde van de rollaag te behandelen met een hydrofobeermiddel. Het behandelen geldt nadrukkelijk enkel voor de horizontale delen. Opvallend is, dat de delen van de muur waar een handvormsteen is toegepast, muurdelen A en S t/m V, kwalitatief het slechtst zijn. Hier zijn stenen afgeschilferd en is relatief veel scheurvorming te zien. Opmerkelijk is eveneens het verschijnsel, dat waar het voegwerk nog goed is de stenen gescheurd zijn en andersom. Dit leidt tot de conclusie, dat de schade is ontstaan door het uittreden / bevriezen van water, waarbij afwisselend schade optreedt aan de zachtste van de twee. Aangezien de hardheid van de handgevormde steen sterk varieert in deze muurdelen geeft dit een wisselend schadebeeld. De herkomst van het water is niet bekend; wel zijn deze muurdelen (behoudens muurdeel A) allemaal gelegen op het westen. In de figuur is de doorsnede van de muur ter plaatse van s, t, u en v weergegeven. Hieruit blijkt het op diverse manieren mogelijk dat water zich indringt in en achter de steen: - Door regenval op het oppervlak van de muur - Indringing via de rollaag - Door een gebrek in de afdichting van de aanhechting van metselwerk op beton - Door gebreken in het beton - Door de vorming van plassen t.p.v. het maaiveld die indringen tussen beton en metselwerk

Doorsnede van de muren s, t, u en v

De aanpak van deze muurdelen word hierna per muurdeel omschreven. In muurdeel A moeten de gescheurde en afgeschilferde handgevormde stenen worden ingeboet. In de hoek tussen A1 en A2 zal de ontstane scheur uitgehakt moeten worden. Voor de muur A2 geldt, dat deze gedeeltelijk opnieuw zal moeten worden opgemetseld. Het op A3 – A5 aanwezige hekwerk moet worden losgenomen en na vervanging van de rollagen worden teruggebracht. Het ontbrekende of beschadigde voegwerk moet worden uitgekapt en worden vervangen. De muur moet met een algendodend middel worden behandeld. Tot slot kan de bovenzijde van de nieuwe rollagen worden gehydrofobeerd zodat indringing van water wordt voorkomen. Verder kan de aanpak van dit stuk muur grotendeels overeenkomen met de aanpak van de delen S t/m W. In de muurdelen B tot en met O kan worden volstaan met het uitvoeren van onderhoud, bestaande uit het herstellen van uitgespoeld voegwerk (met name langs het maaiveld) en plaatselijk het Stadsmuren Heusden / 09-22 / 2010-03-15


15


vervangen van de rollaag. Er zijn enkele scheuren die zullen moeten worden ingeboet. De kitvoeg van de dilataties moet worden vervangen. Rondom dilatatiescheuren ter plaatse van hoeken moet het metselwerk als hiervoor beschreven 5 strekken worden gedemonteerd en weer opgemetseld. De begroeide delen moeten worden ontdaan van planten en algen en waar nodig moet het metselwerk worden hersteld, zodat begroeiing minder kans krijgt. De losse rollagen boven de plaatsen waar de kalk vrijkomt moeten worden vervangen. Daarna kan de bovenzijde van de rollaag worden gehydrofobeerd om de indringing van water te voorkomen. In de muurvakken P en Q moet naast het herstel van een flink deel van het voegwerk ook de rollaag worden vervangen. De hardstenen blokken moeten worden losgenomen en herplaatst. De stalen ankers moeten worden losgenomen, ontroest, geconserveerd en teruggebracht. In het muurdeel R moet de rollaag worden ontdaan van begroeiing en grotendeels worden vervangen, evenals het voegwerk. Een forse scheur op de hoek met Q moet worden ingeboet, waarbij weer het metselwerk over een breedte van 5 strekken moet worden opgetrokken. Op de plaatsen waar de lekkages zijn opgetreden moet het grondwerk aan de achterzijde worden verwijderd om de drainageleidingen te repareren of de leidingen geheel te vervangen door een meer flexibele buis. De kit van de dilataties moet worden vervangen. De muur moet van algen worden ontdaan en de bovenzijde van de rollaag K worden gehydrofobeerd. In de muurdelen S tot en met W kunnen de reparaties plaatsvinden volgens het volgende scenario, dat moet leiden het opsporen en oplossen van het verval, herstel en voorkoming van verval in de toekomst. Dit bestaat uit de volgende stappen: - Het metselwerk circa 5 strekken aan weerszijden van de opgetreden dilatatiescheuren slopen en opnieuw opmetselen in een mortel op kalkbasis, waardoor een taaiere aanhechting wordt gecreëerd die losscheuren voorkomt. - Het onderzoeken van de bovenzijde van het talud en de afdichting van de aanhechting tussen beton en metselwerk. Waar nodig de achterzijde van de rollaag opnieuw afplakken met bitumen. Zorg dragen voor een goede afwatering vanaf het talud. - Herstel van de schade: gescheurde en losse stenen inboeten, rollaag vervangen. Nieuw op te metselen gedeelten van de muur doorstrijken, zodat er later geen voegen meer hoeven te worden aangebracht. Voegwerk geheel uithakken. Behandelen met een algendodend middel en voegwerk opnieuw aanbrengen. - Het hydrofoberen van de bovenzijde van de rollaag. De precieze plaats en de hoeveelheden van de voorgenomen maatregelen zijn vastgelegd in de tekeningen en het bestek. Havenmond van de stadshaven Op de weg die naar de havenmond loopt zal in geval van noodzaak een hijskraan opgesteld worden die schotbalken uit het schotbalkhuisje zal hijsen. Deze schotbalken kunnen dan de havenmond afsluiten tegen hoog water. De hijskraan zal een dusdanige belasting op de kademuur veroorzaken dat een constructeur gevraagd is om deze kademuur te beoordelen. Uit archiefonderzoek is de opbouw van de grond onder de weg en achter de kademuur niet te herleiden. Een constructeur kan derhalve geen berekening maken van deze kademuur. Uit de 'Evaluatie oefening afsluiten coupure stadshaven' blijkt dat de kraan met het plaatsen van de schotbalken over de noordzijde zwenkt zodat de druk op de muur, nabij de opstelplaats van de kraan, nagenoeg alleen bestaat uit het eigen gewicht van de kraan. Het leggen van draglineschotten voor de stempeling zal voldoende zijn om de druk op de kademuur te verdelen.



16


Betonconstructie: De betonconstructie is door de firma Repstone beoordeelt op zijn kwaliteit. Dit is gedaan door op 6 boorkernen te nemen. Deze boorkernen zijn visueel beoordeelt en daarna middels een drukproef onderzocht. In het kort is door Repstone het volgende geconcludeerd: Het beton heeft een homogene structuur met een donkerblauwe kleur (wat een goede kwaliteit impliceert). Op de plaatsen waar de wapening is geboord, hebben we kunnen constateren dat de wapening nauwelijks of in het geheel niet is aangetast. De gemiddelde druksterkte van de beproefde kernen bedraagt circa 74,3 N/mm2. Op de locaties waar de boorkernen zijn genomen is de kwaliteit goed tot zeer goed te noemen. Als aanbeveling geeft Repstone aan dat er nader onderzoek naar de bovenzijde van de betonconstructie wenselijk is. Zij verwacht dat daar indien er zwakke plekken in het beton zitten deze daar zullen zijn. Tijdens de uitvoering van de restauratie aan de stadsmuren kan hier nader onderzoek naar gedaan worden. Voor de rapportage verwijzen we naar de bijlage (rapport “onderzoek betonkwaliteit stadsmuur gemeente Heusden”, kenmerk 09.033/450/01, d.d. 11 februari 2010).

Boorkern uit muurdeel R



17

Stadsmuren Langs de Bergsche Maas te Heusden Rapportage bouwtechnische staat van muurdelen H1 en H2, S1 t/m V en de houten objecten

project: 09-22-onderdeel I datum: 15 maart 2010 opgesteld: RZ

Rapportage t.b.v. herstel van de stadsmuren te Heusden, onderdeel I d.d. 15 maart 2010

Rapportage bouwtechnische staat. Naam: Adres:

Stadsmuren Langs de Bergsche Maas Vesting Heusden

Kadastraal:

Dijkringgebied 36 van hm 943 tot en met hm 951

Opdrachtgever / eigenaar: Naam: Contactpersoon: Projectnummer: Adres: Telefoon: Fax: Email:

Gemeente Heusden Dhr. S.V. (Bas) Janssen 6.542.01.05 Postbus 41 5250 AA Vlijmen 073-5131789 073-5131799 [email protected]

Adviseur / architect: Naam:

TAK Architektenbureau bv

Adres: Telefoon: Fax:

Zocherweg 2A 2613 ZV Delft 015-2125903 015-2146343

E-mail: Website:

[email protected] www.takarchitecten.nl

09-22I/rz/Rapport 2010 03 15 onderdeel I.doc

van Oldenbarneveldtstraat 92-2 6827 AN Arnhem 026-4426750 026-4460100

TAK architecten Zocherweg 2A 2613 ZV Delft 015-2125903 Van Oldenbarneveldtstraat 92-2 6827 AN Arnhem 026-4426750

2


1. Inleiding Naar aanleiding van de constatering van diverse gebreken aan de vestingwerken en de overdracht van de vestingwerken aan het waterschap Aa en Maas heeft de gemeente Heusden TAK architecten verzocht een onderzoek in te stellen naar de aard van de schade. Hiertoe vonden in september 2002 opnamen en opmetingen plaats. In 2009 heeft gemeente Heusden TAK architecten verzocht de opname van 2002 te actualiseren en aan te vullen. De delen die niet overgedragen zullen worden aan het waterschap zijn in deze rapportage verwerkt. In de volgende hoofdstukken zullen achtereenvolgens worden behandeld: 1. een omschrijving van het object; 2. de bouwkundige kwaliteit volgens visuele opname; 3. een advies t.b.v. de te nemen maatregelen; In een aparte bijlage bij deze rapportage zijn gebrekentekeningen van de muren opgenomen die niet overgaan naar het waterschap Aa en Maas. Per muurdeel is de schade vastgelegd. Overige bijlagen is de raming en bestek specifiek voor de onderdelen zoals genoemd in dit rapport.

Delft, 15 maart 2010

Overzicht behandelde onderdelen



3


2. Omschrijving van het object Heusden behoort met Vianen en Culemborg tot de best bewaarde kasteelbastidesteden. e Vermoedelijk is de nederzetting in de 12 eeuw ontstaan bij een aldaar gelegen burcht. Er zijn vermeldingen, die aangeven dat Heusden in 1231 stadsrechten kreeg, maar dit is nooit met zekerheid vastgesteld. De stad kwam in 1357 in handen van Holland. Heusden werd hierdoor een Hollandse grensvesting en als zodanig een belangrijk militair steunpunt. e

Aan het eind van de 16 eeuw werd de omwalling van de stad onder druk van strijd tegen Spanje aangepast aan de moderne ideeën op vestingbouwkundig gebied. Het eindresultaat was een landfront met zes bastions, een gracht met daarin zes ravelijnen en een halve maan ter bescherming van een van de bastions, met daarvoor een contrescarp met bedekte weg, een smalle buitengracht en vier hoornwerken. Dit waren een soort forten die tegen de buitengracht aanlagen en voorzien waren van bastionachtige hoeken. Aan de kant van de maas waren deze fortificaties opgetrokken in steen, bestaande uit drie bastions en een aantal rondelen, waarvan er een bij de ingang van de haven gelegen was. Ter dekking hiervan lag aan de overzijde van de rivier een groot hoornwerk.

e

Alle hoornwerken werden aan het eind van de 17 eeuw geslecht. De vesting bleef behouden tot in e de 19 eeuw. Na de nederlaag van Napoleon besloot koning Willem I tot de aanleg van een zuidelijke frontier, onder andere bestaand uit Bergen en Charleroi. De vestingen in Noord-Brabant boetten hierdoor aan belang in en Heusden werd in 1821 als vesting opgeheven en gedeeltelijk ontmanteld. Behouden bleef de zogenoemde stelling van Heusden, een reeks fortificaties ten zuiden en ten oosten van de stad, gelegen in een inundeerbaar gebied dat een onderdeel vormde van de e Zuidwaterlinie. Aan het eind van de 19 eeuw verloor ook deze verdedigingsgordel zijn betekenis . 09-22I/rz/Rapport 2010 03 15 onderdeel I.doc


4


e

In het midden van de 20 eeuw werden delen van het stadje en haar vestingwerken gereconstrueerd e naar de 17 eeuwse situatie. Deze werkzaamheden werden begin jaren „90 afgerond en leidden tot de huidige verschijningsvorm van de vestingwerken. De basis van de muren wordt nu gevormd door betonschermen met een schil van steens metselwerk. Er zijn verschillende vormen van funderen van de muurdelen toegepast; ter plaatse van de muurdelen C t/m Q op palen met groutankers, in de delen S t/m W op staal op een betonnen plaat. De wijze van funderen van de delen A, B, en R is niet bekend. De muur is opgetrokken in kruisverband met waalformaat baksteen in de muurdelen A t/m V en ijsselsteen in de muurdelen V en W. In de muren T en U komt onder een rollaag van waalformaat een basement in ijsselsteen voor. De baksteen in de muurdelen B t/m R is strengpers. De waalformaat steen in de delen A en S t/m V is handgevormd. De stenen zijn gemetseld in een mortel op basis van cement en platvol gevoegd, eveneens met cementhoudende mortel.



5


3. De bouwkundige kwaliteit volgens visuele opname In dit rapport worden specifiek de volgende onderdelen behandeld: trappen ter plekke van muurdeel D en muurdeel Q/R; de hellingbaan met trap ter plekke van muurdeel H en de lage muurdelen S1 t/m V. Muurdelen: S1 t/m V Algemeen: Het grootste deel van de dilataties in slechte toestand. De kitvoeg of de kunststof profielen zijn verouderd. Het grootste deel van de wanden is „vervuild‟ door micro-organismen, mossen en algen. De mossen geven een zwart zweem over het wandoppervlak of geeloranje vlekken. De algen ontstaan op de meest vocht belaste of slecht drogende oppervlakten. Over de rollaag van de wanden waar grond tegenaan ligt is de begroeiing over de rollaag heen gaan groeien. Betreffende de betonwanden die achter het metselwerk aanwezig zijn kunnen we op basis van het boorkernenonderzoek concluderen dat deze van goede tot zeer goede kwaliteit is (rapport “onderzoek betonkwaliteit stadsmuur gemeente Heusden”, kenmerk 09.033/450/01, d.d. 11 februari 2010). De wanden H1 en H2 die via een poort in de stadsmuren zijn te bereiken hebben bijna geheel hun voegwerk verloren. Tevens ontbreekt bij een groot deel van het metselwerk de rollaag waardoor de bovenste lagen van het metselwerk los zijn komen te liggen. De schotbalksponningen in de poort zijn in goede staat. De staalconstructie van de hijsstelling bovenop de muur is in goede staat, het uiterlijk is enkel door klein vandalisme (graffiti, krassen) beschadigd.



6


Muurdelen H1 en H2



7


Muurdeel S vertoont zeer zware schade aan het metselwerk. Veel stenen zijn afgeschilferd of zitten geheel los, evenals het voegwerk. Er zijn enkele plaatsen waar reparaties hebben plaatsgevonden; deze zijn echter ook nu weer kapot. De rollaag is begroeid en los. Precies dezelfde schadevormen zijn waar te nemen in de muurdelen T, U en V. In deel U bulkt het metselwerk plaatselijk uit. De hoek met muurdeel V is geheel losgescheurd. In de holtes zijn tamelijk veel insectennesten aangetroffen.

` hoek muurdeel s - t

De muur is in deel V in het midden, waar de muur het laagst is op nog twee plaatsen gescheurd, waaronder op de aanhechting van rode op gele steen. Het hoge deel van muurdeel V is onderdeel van de muurdelen die worden overgedragen aan Waterschap Aa en Maas.

Hoek muur u - v


overzicht muurdelen s - t - u - v


8


Houten onderdelen: De houten trap van muurdeel D is in redelijk goede staat en zeer goed verankerd aan het wandoppervlak. 5 treden van deze trap zijn aan vervanging toe. De trapconstructie is in goede staat behoudens 1 aangetaste balkkop. Het anker onder de trap is ten behoeve van het plaatsen van de trap deels afgezaagd (constructief heeft dit anker geen functie).

Hoek muur c / d met houten trap

De hellingbaan met trap ter plekke van muurdeel H die naar de poort loopt is in een goede conditie.

Hellingbaan met trap ter plekke van muurdeel H 09-22I/rz/Rapport 2010 03 15 onderdeel I.doc


9


De trap ter plekke van muurdeel N is in goede staat.

Trap muurdeel N

De trap bij muurdelen Q en R is in redelijke technische conditie. Een tweetal balkkoppen van de consoles zijn aangetast door vocht net zoals de balken van het hoogste bordes. Deze schade bedreigt niet de draagkracht van de trap.

Trap muurdeel Q/R 09-22I/rz/Rapport 2010 03 15 onderdeel I.doc


10


4. Analyse en advies t.b.v. te nemen maatregelen Om een effectieve aanpak van de problemen rond de muren te kunnen bepalen is kennis over de oorzaken van het ontstaan van de schade onontbeerlijk. Deze zijn voor elk deel van de muur verschillend, zodat ook hier per onderdeel de te kiezen aanpak zal worden toegelicht. Wel zullen diverse delen met een identieke problematiek tezamen aan bod komen. Algemeen: Langs de gehele muur geldt dat met name aan de voet het voegwerk is uitgespoeld. Dit betreft de „onderste‟ vier metselwerklagen. Het voegwerk is waarschijnlijk uitgespoeld omdat vocht dat in de steen is binnengedrongen zakt, zich ophoopt in de voet van het metselwerk en enkel kan verdampen via de voegen op laagste niveau (zie schets “vochtophoping”). De oorzaak van deze problemen kan niet weggehaald worden. De opbouw van de constructie waarbij de metselwerkwand als bekisting is gebruikt voor de betonwand veroorzaakt de problemen. We kunnen het ontsnappen van het vocht ter plekke van de onderste metselwerklagen wel beter faciliteren waardoor schade beperkt wordt. Ons voorstel is het voegwerk van deze lagen uit te hakken en een dampopen hydraulische kalkmortel voeg terug te plaatsen. De levensduur van deze voegen zal ons inziens dan verlengd worden. De locatie blijft echter kwetsbaar, zeker in combinatie met opspattend water vanaf het straatwerk en onderhoud van het straatwerk wat volgens de onderhoudsmedewerker met een brander gebeurd.

Proces van vochtophoping en uitdrijving via met name de voegen 09-22I/rz/Rapport 2010 03 15 onderdeel I.doc


11


Het grootste deel van de wanden is „vervuild‟ door micro-organismen, mossen en algen. De mossen geven een zwart zweem over het wandoppervlak of geeloranje vlekken. De algen ontstaan op de meest vocht belaste of slecht drogende oppervlakten. Deze vervuiling kan verwijderd worden door wervelreiniging met lage druk. Opvallend in dit kader is het feit, dat het in het najaar van 2000 door Nico de Bont opgezette proefvak voor metselwerkreiniging reeds na 2 jaar weer sterk vervuild is. Het 10 jaar oude proefstuk is zonder aanwijzingen moeilijk terug te vinden. Gezien dit feit zal het schoonmaken van het metselwerk enkel een tijdelijk resultaat opleveren. Het feit wil dat het metselwerk niet goed kan drogen na een vochtperiode vanwege de achterliggende betonconstructie. De wanddelen die zongericht zijn hebben deze problematiek veel minder.

Proefvlak schoonmaken uit 2000



12


Om de vochtbelasting te verminderen stellen we voor om de bovenzijde van de rollaag te behandelen met een hydrofobeermiddel. Het behandelen geldt nadrukkelijk enkel voor de horizontale delen. Opvallend is, dat de delen van de muur waar een handvormsteen is toegepast, muurdelen A en S t/m V, kwalitatief het slechtst zijn. Hier zijn stenen afgeschilferd en is relatief veel scheurvorming te zien. Opmerkelijk is eveneens het verschijnsel, dat waar het voegwerk nog goed is de stenen gescheurd zijn en andersom. Dit leidt tot de conclusie, dat de schade is ontstaan door het uittreden / bevriezen van water, waarbij afwisselend schade optreedt aan de zachtste van de twee. Aangezien de hardheid van de handgevormde steen sterk varieert in deze muurdelen geeft dit een wisselend schadebeeld. De herkomst van het water is niet bekend; wel zijn deze muurdelen (behoudens muurdeel A) allemaal gelegen op het westen. In de figuur is de doorsnede van de muur ter plaatse van s, t, u en v weergegeven. Hieruit blijkt het op diverse manieren mogelijk dat water zich indringt in en achter de steen: - Door regenval op het oppervlak van de muur - Indringing via de rollaag - Door een gebrek in de afdichting van de aanhechting van metselwerk op beton - Door gebreken in het beton - Door de vorming van plassen t.p.v. het maaiveld die indringen tussen beton en metselwerk

Doorsnede van de muren s, t, u en v

In de muurdelen S tot en met W kunnen de reparaties plaatsvinden volgens het volgende scenario, dat moet leiden het opsporen en oplossen van het verval, herstel en voorkoming van verval in de toekomst.



13


Dit bestaat uit de volgende stappen: - Het metselwerk circa 5 strekken aan weerszijden van de opgetreden dilatatiescheuren slopen en opnieuw opmetselen in een mortel op kalkbasis, waardoor een taaiere aanhechting wordt gecreëerd die losscheuren voorkomt. - Het onderzoeken van de bovenzijde van het talud en de afdichting van de aanhechting tussen beton en metselwerk. Waar nodig de achterzijde van de rollaag opnieuw afplakken met bitumen. Zorg dragen voor een goede afwatering vanaf het talud. - Herstel van de schade: gescheurde en losse stenen inboeten, rollaag vervangen. Nieuw op te metselen gedeelten van de muur doorstrijken, zodat er later geen voegen meer hoeven te worden aangebracht. Voegwerk geheel uithakken. Behandelen met een algendodend middel en voegwerk opnieuw aanbrengen. - Het hydrofoberen van de bovenzijde van de rollaag.

Trappen en hellingbaan: Gezien de goede technische toestand van de houten trappen zijn de werkzaamheden redelijk eenvoudig. Een aantal balkkoppen en traptreden zullen vervangen moeten worden. Uit levensduur overwegingen is een houtsoort zoals Azobé aan te bevelen aangezien de trappen niet afgewerkt zijn met een verflaag. De precieze plaats en de hoeveelheden van de voorgenomen maatregelen zijn vastgelegd in de tekeningen en het bestek.



14

Raadsvoorstel. Inleiding. Feitelijke informatie. Afweging Zaaknummer OORBJ010. Onderwerp Overdracht kademuren Heusden

Recommend Documents