Prostaatklachten
In deze folder vindt u informatie over prostaatklachten. Deze informatie is bedoeld om u inzicht te geven in de oorzaak van de klachten en de mogelijke behandelingen. De afdeling Urologie van het Radboudumc heeft veel ervaring met allerlei nieuwe en minimaal invasieve technieken voor behandeling van patiënten met plasklachten door een vergrote prostaat. Minimaal invasieve technieken zijn minder ingrijpend dan operaties via de buik. Hierdoor kunnen we organen en orgaanfuncties zo veel mogelijk sparen, de hersteltijd verkorten en ontstaan er geen littekens op de buik. Sinds 2006 verrichten wij groen licht laserbehandelingen en zijn voor deze behandeling het expertisecentrum in Nederland. Als u besluit onze polikliniek te bezoeken, kunt u telefonisch een afspraak maken. Bij het eerste bezoek aan onze polikliniek gaan we de ernst van uw klachten na. Indien verder onderzoek nodig is dan maken we een nieuwe afspraak. Hierbij plannen we het onderzoek zoveel mogelijk op één dag en krijgt u op dezelfde dag advies over welke behandeling bij u past.
De prostaat
De prostaat bevindt zich onder de blaas. Het is een klier die normaal de grootte heeft van een walnoot en vloeistof produceert. Deze vloeistof komt tijdens een zaadlozing naar buiten samen met het zaad dat in de zaadbal gevormd wordt (sperma). De prostaat is met name van belang voor de vruchtbaarheid en heeft niets te maken met seksualiteit of potentie. Door de prostaat loopt het eerste gedeelte van de plasbuis (figuur 1). Op de overgang van de prostaat naar de penis bevindt zich een sluitspier die ongewild urineverlies (incontinentie) voorkomt.
nier
wervelkolom
urineleider
blaas prostaat anus
plasbuis zaadbal
figuur 1
figuur 1
1
Klachten
De prostaat kan bij het ouder worden aanleiding geven tot klachten. Het kan zijn dat u vaker naar het toilet moet, ook ‘s nachts. De straal neemt in kracht af en is soms onderbroken. Het kan even duren voordat de plas op gang komt en soms blijft het nog wat nadruppelen. Sommige mannen hebben het gevoel dat er na het plassen nog urine in de blaas achterblijft of dat ze kort na het plassen weer aandrang krijgen. Deze plasklachten komen vaak voor. Op 50-jarige leeftijd heeft ongeveer 30% van de mannen hier last van. Dit loopt op tot 40% bij 60 jaar en 50% bij 70 jaar (figuur 2). Gewicht van de prostaat in relatie met de leeftijd
baby
12 jaar
25 jaar
70 jaar
1g
4g
20 g
30-60 g
figuur 2
Oorzaak
De grootte van de prostaat kan vanaf het veertigste levensjaar toenemen. De mate waarin is voor iedereen verschillend. We noemen dit goedaardige prostaatvergroting oftewel benigne prostaat-hyperplasie (BPH). De vergrote prostaat kan de urineafvoer belemmeren. De blaas moet zich dan meer inspannen om de urine naar buiten te krijgen. Lukt dit onvoldoende, dan kan urine in de blaas achterblij-
2
ven. Dit kan een blaasontsteking veroorzaken. Soms blokkeert de urineafvoer helemaal en ontstaat een pijnlijke en vervelende situatie waarvoor direct ingrijpen noodzakelijk is. De blaas wordt dan met een katheter leeg gemaakt. In enkele gevallen is een prostaatontsteking of prostaatkanker de oorzaak van de klachten. De doorgang van de plasbuis kan op drie manieren worden geblokkeerd: 1. Door de groei van de prostaat raakt de plasbuis vernauwd. 2. Door overgevoeligheid van het spierweefsel van de blaashals en de prostaat trekken deze zich steeds meer samen en ontspannen ze zich onvoldoende tijdens het plassen. Het gevolg is dat de plasbuis niet voldoende opent en de urine moeilijker naar buiten komt. 3. Een combinatie van 1 en 2 omdat door de vergrote prostaat het spierweefsel van blaashals en prostaat eerder geprikkeld raakt.
Onderzoek
Voordat u de eerste afspraak krijgt op polikliniek Urologie beoordeelt de uroloog voor welk traject u in aanmerking komt op basis van uw verwijsbrief. Indien het nodig en mogelijk is, krijgt u afspraken en onderzoek op twee dagen zoals hieronder is beschreven. Bij uw oproep vermelden wij wanneer u welke afspraken en onderzoeken krijgt. Eerste afspraak op de polikliniek Bij de eerste afspraak op de polikliniek Urologie krijgt u een gesprek met een arts over uw gezondheidstoestand, medicijngebruik en andere aandoeningen. Ook verrichten we de hieronder beschreven onderzoeken. De arts voelt aan uw prostaat via de anus. Dit wordt rectaal toucher genoemd (figuur 3). Na het bezoek aan de arts neemt een verpleegkundige bloed af voor onderzoek en meet uw bloeddruk. Bloedonderzoek kan worden aangevraagd ter controle van de prostaat en de nierfuncties (prostaat specifiek antigen (PSA) en kreatinine). U plast op een speciaal toilet, waarbij de kracht van de straal wordt gemeten. Nadat u hebt geplast wordt met een echo gemeten hoeveel urine nog in uw blaas is achtergebleven.
• • • • •
3
•
Uw urine kan voor onderzoek worden ingestuurd. Wilt u proberen om bij aankomst op de polikliniek een volle blaas te hebben? Dat is namelijk nodig voor het onderzoek naar de kracht van de urinestraal. Zou u bij deze eerste afspraak ochtendurine willen meenemen in een steriele container? Deze containers zijn verkrijgbaar bij de apotheek.
De verpleegkundige of de arts spreekt met u af wanneer u terugkomt voor een vervolgconsult op de polikliniek of voor een telefonische consult. Tijdens dat consult bespreken we met u de voorstellen voor een vervolgbehandeling of verder diagnostisch onderzoek. Indien vervolgonderzoek nodig is, sturen wij u een afsprakenlijst voor de onderzoeken en besprekingen die wij voor u zoveel mogelijk op één dag plannen. Ook vragen wij u voorafgaand aan de volgende afspraak een aantal dagen uw plasgewoonten op te schrijven (mictielijst).
figuur 3
4
Circa twee weken later: één dag vervolgonderzoeken en afspraken op de polikliniek Urodynamisch onderzoek. Hierbij wordt de werking van de blaas, de plasbuis en de sluitspieren van de blaas gemeten. Blaasonderzoek met behulp van flexibele cystoscopie (figuur 4). Via een dun lichtslangetje dat via de plasbuis in de blaas wordt gebracht, kan de arts blaas, prostaat en plasbuis van binnen bekijken. Echografie van de prostaat. Hiermee meten we het volume van de prostaat op en kunnen we bijzonderheden aan de prostaat zien. Een enkele keer wordt een röntgenfoto van de buik gemaakt. Hiermee zijn eventuele nier- en blaasstenen aan te tonen. De uroloog bespreekt alle resultaten met u en adviseert u over de behandelingsmogelijkheden. Indien een operatie nodig is, dan krijgt u tevens een afspraak met de anesthesioloog.
• • • • • •
Er zijn folders beschikbaar over de drie eerstgenoemde onderzoeken, zie ook www.radboudumc.nl/prostaatklachten.
figuur 4
5
Behandeling
Hieronder volgen de mogelijke behandelingen. Waakzaam afwachten De klachten van een goedaardige prostaatvergroting kunnen een nogal wisselend verloop hebben. Zijn de klachten niet hinderlijk, dan is het verantwoord om voorlopig af te wachten en u regelmatig te controleren.
•
•
•
Behandeling met medicijnen Medicijnen kunnen gebruikt worden om de spiervezels in de prostaat en de blaashals te verslappen, waardoor de klachten kunnen verminderen. Andere medicijnen kunnen de prostaat verkleinen. Ook zijn er medicijnen die zowel de spiervezels verslappen als de prostaat kunnen verkleinen. Het voordeel van behandeling met medicijnen is dat de behandeling poliklinisch is, zonder dat een ingreep nodig is. Het nadeel van deze behandeling kan zijn dat u de medicijnen langdurig, mogelijk levenslang, moet gebruiken. Ook hebben zij, net als andere medicijnen, soms bijwerkingen. Warmtebehandeling Voor een warmtebehandeling (Thermotherapie prostaat, TUMT) krijgt u een katheter in de plasbuis. Hierin bevindt zich een spiraaltje dat werkt als een magnetron. Hierdoor verbrandt een deel van het prostaatweefsel. U krijgt pijnstillers ter bestrijding van pijn die kan ontstaan tijdens de behandeling. Door het verwarmen van de prostaat zwelt de prostaat de eerste tijd juist op waardoor u niet kunt plassen. Daarom krijgt u gedurende vier weken een katheter. Bij plasdrang kunt u de urine via deze katheter laten aflopen. Wanneer de zwelling is verdwenen, verwijderen we de katheter. Het is een eenmalige behandeling en duurt ongeveer een uur. U blijft een nacht in het ziekenhuis. Het is een veilige behandeling waarvoor anesthesie (narcose) niet nodig is. Na een jaar heeft 80% van de patiënten geen of slechts geringe klachten. De kracht van de urinestraal is meestal aanzienlijk toegenomen. De kans op incontinentie en impotentie is te verwaarlozen. Wel hebt u kans op een droge zaadlozing. Dit betekent dat het sperma bij een zaadlozing niet meer naar buiten stroomt, maar naar de blaas. Het sperma lost op in de urine en wordt later ongemerkt uitgeplast.
6
•
•
•
De behandeling wordt niet meer uitgevoerd in het Radboudumc. Uw behandelend arts zal u doorverwijzen naar de Androskliniek in Arnhem, waar de afdeling een samenwerkingsverband heeft. Operatieve behandeling Er zijn verschillende operaties mogelijk. Welke operatie uitgevoerd wordt, hangt onder andere af van de grootte van de prostaat. Alle operaties zijn veilig en werken goed. Net zoals bij de warmtebehandeling is de kans op incontinentie en impotentie te verwaarlozen, maar hebt u wel kans op een droge zaadlozing. Voor de operatie krijgt u anesthesie (narcose) of een ruggenprik. Aan het einde van elke operatie krijgt u een blaaskatheter waardoor de urine vanzelf afloopt in een urinezak. Bij laserbehandeling is dit een dag nodig, bij TURP enkele dagen langer en bij een operatie via de buik vijf à zeven dagen. Als het bij u nodig en mogelijk is, geven we u een Green Light Laser behandeling. Green Light Laser behandeling (GLL) De laserbehandeling gebeurt onder anesthesie (narcose) of ruggenprik. Tijdens de operatie brengt de uroloog een kijkbuisje in de plasbuis. Door dit buisje wordt een laserdraad ingebracht. De uroloog kan door deze laserdraad het prostaatweefsel verdampen. Er wordt geen weefsel verzameld voor onderzoek. De operatie duurt gemiddeld anderhalf uur. U wordt ongeveer twee dagen opgenomen in het ziekenhuis. Transurethrale resectie van de prostaat (TURP) Ook bij de TURP-behandeling wordt een kijkbuisje in de plasbuis geplaatst onder anesthesie (narcose) of een ruggenprik. Met een elektrisch lusje door deze kijkbuis schilt de uroloog de vergrote prostaat als het ware van binnenuit. Het weefsel laten wij nader onderzoeken. U wordt ongeveer vier dagen opgenomen in het ziekenhuis.
7
•
Operatie via de buik Als de prostaat te groot is om via laserbehandeling of via TURP te verkleinen, dan kan prostaatweefsel via een buiksnede verwijderd worden. Het weefsel laten wij nader onderzoeken. U wordt ongeveer zes dagen opgenomen in het ziekenhuis. Aan de operatie via de buik zijn nadelen verbonden, zoals kans op verlittekening van de plasbuis en op infectie. Ook is er een grotere kans op bloedverlies tijdens de operatie waardoor een bloedtransfusie en een langere opname is het ziekenhuis nodig kan zijn. Elke behandeling wordt goed gecontroleerd. Dit kan tijdens een telefonische afspraak plaatsvinden of op de polikliniek. Tijdens de controlebezoeken wordt de plaskracht gemeten en vult u (opnieuw) een vragenlijst in. Meer informatie en folders kunt u vinden via www.radboudumc.nl/prostaatklachten.
Wetenschappelijk onderzoek
Om de behandelingen te verbeteren, zijn we niet alleen geïnteresseerd in het resultaat van de behandeling, maar ook in andere klinisch-wetenschappelijke vragen. Het is bijvoorbeeld belangrijk om te weten hoe snel er resultaat optreedt, hoe groot het effect is op de klachten, hoe lang het effect aanhoudt en of er veranderingen zijn in de potentie en bij de zaadlozing. Uw behandelend arts kan u vragen aan dergelijk wetenschappelijk onderzoek mee te doen. Mogelijk begeleidt een wetenschappelijk onderzoeker dit onderzoek. Uiteraard kan dit alleen op vrijwillige basis plaatsvinden. Wij vragen u altijd om toestemming nadat we u goed geïnformeerd hebben over het onderzoek (“informed consent”). Als u toestemming hebt gegeven, kan de arts u vragen een vragenlijst in te vullen over uw gezondheidstoestand of om bloed af te staan. Voor ieder wetenschappelijk onderzoek moeten we u apart om toestemming vragen. Meer informatie over het meedoen aan wetenschappelijk onderzoek vindt u in de folder ‘Rechten en plichten’.
Annuleren afspraak
Als u niet naar uw afspraak kunt komen, wilt u dan zo spoedig mogelijk contact met ons opnemen? In uw plaats kunnen wij dan een andere patiënt helpen. Annuleren kan via www.radboudumc.nl/afspraakurologie of (024) 361 38 03 (iedere werkdag van 8.00 - 17.00 uur, volg het keuzemenu). 8
Bereikbaarheid
Houdt u rekening met files in en om Nijmegen en overweeg het gebruik van de Waalsprinter (www.waalsprinter.nl) als u vanuit het noorden komt. Kijk voor meer informatie op www.radboudumc.nl/bereikbaarheid
9
12-2015-0853
Adressen Afdeling Urologie Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid 10 6525 GA Nijmegen Polikliniek Urologie: route 725, poliplein CO Short Stay Unit: route 821 Verpleegafdeling Urologie/Gynaecologie: route 753, zone C5 Chirurgische Dagbehandeling: route 798 Contact 024 - 361 38 03 De polikliniek is telefonisch bereikbaar van maandag t/m vrijdag van 8.00 - 17.00 uur (volg het keuzemenu) Short Stay Unit: 024 - 361 34 73 (maandag t/m vrijdag)
Radboud universitair medisch centrum
