PEDAGOGISCH DOSSIER
OPLOSSINGEN
Dit pedagogisch dossier werd gerealiseerd door Claudia CORVI MORA, Alicia HERNANDEZ – DISPAUX & Delphine LALOYAUX Aggregaatstudenten in de kunstgeschiedenis – UCL, onder supervisie van Cécile HEUREUX en Marie-Emilie RICKER
INHOUDSTAFEL
INLEIDING .......................................................................................................................
4
EEN BEETJE GESCHIEDENIS............................................................................................
5
VAN GODEN EN MENSEN
...........................................................................................
6
DE NATUUR .....................................................................................................................
7
ALS SCHRIJVEN KUNST WORDT......................................................................................
13
HOU JULLIE PENNEN KLAAR...........................................................................................
15
3
EUROPALIA TURKEY
Hallo! Günaydın! We nemen je mee op een reis doorheen de tijd en de ruimte in Turkije. Met dit dossier kun je op ontdekking trekken in dit prachtige land, zijn cultuur en zijn geschiedenis en je zo voorbereiden op je bezoek aan de tentoonstelling Anatolia. Bekijk de kaart. Situeer Turkije en België (arceren).
Wist je dit? Een stad, drie namen De hoofdstad van Turkije, Istanbul, heette in de oudheid Byzantium. Vanaf 330 na Christus veranderde de naam in Constantinopel, ter ere van keizer Constantijn. In het begin van de 20ste eeuw werd de stad officieel Istanbul.
4
EUROPALIA TURKEY
1.
Een beetje geschiedenis...
Vervolledig de tijdlijn met de volgende periodes: * Romeins rijk * Vroegchristelijke en Byzantijnse periode * Ottomaanse periode * Neolithicum * Republiek Turkije * Hellenistische periode (Griekse invloed na de veroveringen van Alexander de Grote) * Paleolithicum * Oude bronstijd 2) Wat kun je vaststellen over de geschiedenis van Turkije? Turkije kende een rijke geschiedenis met talrijke invloeden.
5
EUROPALIA TURKEY
2. Van goden en mensen Combineer de tekst met de juiste illustratie
A
C
B
D
1. Ik, Alexander, heb vóór mijn dertigste het grootste rijk ter wereld veroverd. Niemand had dat ooit eerder gedaan. Mijn moeder heeft me altijd verteld, en nu geloof ik het, dat ik de zoon ben van Zeus-Ammon. Mijn leeuwenkophelm wordt trouwens afgebeeld met zijn hoorns erop. Vereer mij! 1 = B 2. Ik dien Rome en haar rijk maar iN de eerste plaats beheer ik de keizercultus. 2 = C 3. We worden afgebeeld als heiligen bij Maria, de beschermster van Constantinopel. We zijn allebei keizers. Ik, Constantijn, hou een maquette van mijn stad vast. En ik, Justinianus, een maquette van de kerk die ik liet bouwen: Hagia Sophia. 3 = D 4. Tijdens de ceremonies draagt onze koning vaak het gewaad van de zonnegod. Onze koning wordt in onze teksten bovendien dikwijls aangeduid door het epitheton ‘Zon’. Hij wordt vaak afgebeeld met een gevleugelde zon. De gevleugelde zon staat ook in het midden van zijn zegel. 4 = A 6
EUROPALIA TURKEY
3. De natuur Wist je dit? Anatolië of Klein-Azië is het schiereiland dat aan het westelijke uiteinde van Azië ligt. Het omvat ongeveer het volledige Aziatische deel van Turkije, goed voor 97% van het grondgebied van het land. Je zet je reis in Turkije voort in de natuur. De volkeren van Anatolië kenden vanaf het begin een cultus van de natuurelementen zoals bergen, stromen en bronnen. Deze natuurelementen werden vergoddelijkt omdat ze zeer belangrijk waren voor deze volkeren. Zo leverden de bossen van de bergen hen hout om te bouwen. Bovendien voedden de kudden schapen zich op de bergweiden. De waterlopen waren ook vergoddelijkt. Welke verschillende functies hadden de stromen voor de volkeren van Anatolië? Economische functies: landbouw en transport Communicatiefunctie: scheepvaart Rol in het dagelijkse leven: drinkwater, zich wassen, religie Wist je dit? Het woord meander wijst op de kronkeling van water, een weg, een patroon. Het woord komt van de rivier de Meander, een kronkelige waterloop in Turkije.
7
EUROPALIA TURKEY
Romeinse periode, Meander van Efeze, Turkije, 2de eeuw na C.
La Loire, Versailles (tuinen), eind 17de eeuw (onder Lodewijk XIV).
BERNINI, Vierstromenfontein, Rome, eind 17de eeuw.
Bekijk deze drie beeldhouwwerken: ze stellen allemaal stromen voor. Wat zijn de gemeenschappelijke punten? 1.
De stromen worden voorgesteld als naakte en gespierde mannen.
2.
Ze hebben alle drie een baard en lang haar.
3.
Ze hebben dezelfde houding: half liggend en steunend op een elleboog.
Wat zijn de verschillen? 1. De lichaamsvormen: Romeinse periode = gespierd, evenwichtig en verhoudingen; de Bernini = krachtiger musculatuur, gedraaide beweging; Versailles = elegante houding, fijner lichaam en minder uitgesproken spieren. 2. Twee beeldhouwwerken hebben een hoorn des overvloeds (niet de Bernini), wat vruchtbaarheid oproept 3. Het beeldhouwwerk uit de Romeinse periode is het enige met een fonteinfunctie (het water kwam uit de amfoor) en de enige met een gedrapeerde stof die de figuur vanaf het middel bedekt, de andere twee zijn naakt. 8
EUROPALIA TURKEY
Maquette van de fontein van Ahmet III, hout, parels, ivoor, paarlemoer en andere materialen.
Bekijk deze maquette. De echte fontein staat in Istanbul, ze werd gebouwd onder het bewind van sultan Ahmet III in de Turkse rococostijl, in 1728 (Ottomaanse periode). Deze fontein voorzag de inwoners van Istanbul van drinkwater. Welke andere functies hadden openbare fonteinen? De gelovigen de kans geven om rituele wassingen te doen: zich te zuiveren voor het gebed. Wist je dit? Bij de Ottomanen bekleedden de fonteinen een belangrijke plaats in het culturele en sociale leven. Ze waren ook symbolen van de politieke, sociale en economische macht van de sultans en de notabelen, die er veel bouwden in Istanbul. In Istanbul bevindt zich in elk moskeegebouw een fontein waar de gelovigen hun rituele wassing kunnen doen: zich zuiveren vóór het bidden. Elke gevel van de fontein heeft een nis die aan een mihrab doet denken, in het midden bevindt zich een bekken. Mihrab: nis die de qibla aangeeft, dat is de richting van de Ka’ba naar Mekka, waar alle moslims zich naar richten tijdens het gebed.
9
EUROPALIA TURKEY
Vergelijk de nis van de fontein en de mihrab (hieronder) en vind de gemeenschappelijke kenmerken: 1.
Kostbare (marmer, mozaïek) en kleurrijke materialen.
2.
Boog omlijst door twee zuilen (of pilasters) en in een rechthoekige lijst gevat.
3.
Boog versierd door stroken in afwisselende kleuren.
Fontein van Ahmet III, Istanbul, 1728, detail van een nis in de vorm van een mihrab.
Mihrab van een moskee uit de 14de eeuw in Caïro, Egypte.
De oude volkeren van Anatolië hechtten veel belang aan de natuurcyclus. Als symbool voor de natuurcyclus kozen ze een element dat zichzelf in de loop van de seizoenen kan vernieuwen of het hele jaar groen kan blijven. Over welk element gaat het hier? De boom
10
EUROPALIA TURKEY
Wist je dit? Iznik is een stad in Turkije die beroemd is om haar keramiek. De datering van het keramiek van Iznik gebeurt ook op basis van de kleuren, waarvan we de data kennen waarop ze in de decoratie opdoken. Zo weten we bijvoorbeeld dat tomatenrood vanaf de tweede helft van de 16de eeuw werd gebruikt.
Seldjoekisch aardewerk, 13de eeuw.
Muurdecoratie, keramiek, eind 16de eeuw – 17de eeuw Iznik (Turkije).
Het thema van de twee decoraties is hetzelfde, ‘De levensboom’. Er liggen vijf eeuwen tussen, wat zijn de verschillen? Decoratie: links bestaat elk vierkant uit een autonome tekening die symmetrisch is opgebouwd, rechts is het paneel gecreëerd door het samenvoegen van zes verschillende vierkanten, met een symmetrisch eindresultaat. Kleuren: zwart en turkoois, blauw, rood, groen (drie zones: witte achtergrond, blauwe achtergrond, rode achtergrond. Afgebeelde elementen: links met vogels, boom zonder bloemen, schematische vormen zonder dieren, boom met bloemen, veel gevarieerde bloemmotieven.
Muurdecoratie, keramiek, 17de, Topkapi-paleis, Istanbul.
Bekijk de keramiekdecoratie met bloemenmotief links. Rechts zie je een gelijkaardig motief… dat niet Turks is en ook niet van keramiek. Waar vind je deze soort motieven vandaag, in je dagelijkse leven? Op kleding, tassen (‘Liberty’-stof uit de 20ste eeuw, Londen) 11
EUROPALIA TURKEY
Keramiek uit Iznik, eind 16de eeuw, Turkije.
Ceremoniële kaftan, Turkije.
Ziehier een ceremoniële kaftan (lange tuniek) en een keramiektegel, allebei afkomstig uit Turkije: wat hebben ze gemeenschappelijk? De rode tulp. De bloem is gestileerd en wordt herhaald met decoratieve bedoeling. Wist je dit? De tulp is het symbool van Istanbul. Deze bloem werd in de 16de eeuw vanuit Turkije in Europa geïmporteerd door een Nederlandse ambassadeur. Vandaag heeft in Istanbul, in april – mei, nog altijd het tulpenfestival plaats.
12
EUROPALIA TURKEY
4. Als schrijven kunst wordt Ken je de naam van de techniek die eruit bestaat om handgeschreven letters mooi vorm te geven en die we terugvinden in talrijke beschavingen? Schrijf de naam van deze techniek in de titel onder het kader. Probeer de geografische oorsprong te vinden van de documenten hieronder en combineer daarna de verschillende instrumenten met de juiste afbeelding.
Westerse kalligrafie
Schrijfriet (Arabische kalligrafie)
Arabische kalligrafie
Kalligrafiepenseel of lavis-penseel (Chinese kalligrafie)
Chinese kalligrafie
Ganzenveer (Westerse kalligrafie)
De kunst van de kalligrafie in de islam Juist of fout? Omcirkel het correcte antwoord! De twee afbeeldingen hieronder zijn portretten. Juist – Fout
13
EUROPALIA TURKEY
Wist je dit? Vanaf het begin van de islam werd het figuratieve beeld volledig uitgesloten uit de religieuze context, ook al is dat niet expliciet verboden in de Koran! Zo ontstond een kunstvorm gebaseerd op de kalligrafie en de versiering in de religieuze context en later ook in de profane (nietreligieuze). Letters zijn het belangrijkste materiaal van de Arabische kunstenaar. Juist – Fout Kalligrafie wordt in de islamtraditie enkel gebruikt voor religieuze teksten. Juist – Fout Afbeeldingen zijn verboden in alle Arabische manuscripten. Juist – Fout Cursief of koefisch? Geef de naam van elk schrift en baseer je hiervoor op de definities: Cursief schrift is zowel fijn als soepel, zonder bijzondere nadruk. Het wordt gekenmerkt door een grote leesbaarheid en veel rondere vormen. Kufi of koefisch schrift is de oudste kalligrafische vorm van het Arabisch. Het is verzorgd en gekalibreerd en valt op door de zeer opvallende horizontale lijn, het ritme en de luchtigheid van de tekst. De klinkers worden soms geschreven als rode punten en de medeklinkers worden soms versierd met streepjes om de teksten beter leesbaar te maken.
Koefisch
Cursief Geef vijf adjectieven die het vormelijke aspect van het Arabische cursieve schrift kenmerken: Soepel, ruim, fijn, vloeiend, gebogen, energiek enz.
14
EUROPALIA TURKEY
Het schrift in de Belgische moderne kunst
Christian DOTREMONT, Dans ma chambre ou pour mieux dire ..., 1977.
Lijkt dit kunstwerk meer op Arabische kalligrafie of op Latijns schrift (het onze)? Verwacht antwoord ‘Arabisch’ maar het is ‘Latijns’. Voor welk deel wil de kunstenaar graag dat de toeschouwer vooral gevoelig is? Voor het logogram en daarna de tekst onderaan lezen. Interesse voor de islamkunst ? Het Victoria and Albert Museum in Londen organiseert elk jaar de Jameel Prize, een internationale wedstrijd die hedendaagse kunstenaars wil belonen en aanmoedigen van wie de artistieke productie geïnspireerd is op de islamtraditie! Neem eens een kijkje op hun website: http://www.vam.ac.uk/content/exhibit ions/exhibition-jameel-prize/jameel-prize/
5. Hou jullie pennen klaar! Süleyman de Prachtige was de tiende sultan van de Ottomaanse dynastie. Hij regeerde gedurende 46 jaar (1520-1566), wat het langste bewind is in de geschiedenis van het Ottomaanse rijk! Onder deze sultan beleefde de Ottomaanse cultuur haar bloeitijd. Bekijk zijn handtekening goed en creëer je eigen handtekening geïnspireerd op de Arabische kalligrafie. * Teken de eerste letter van je voornaam groot en als hoofdletter. * Plaats alle letters van je voornaam in de hoofdletter. * Voeg niet-figuratieve versieringselementen toe.
15
