PEDAGOGISCH DOSSIER
LEERLING
Dit pedagogisch dossier werd gerealiseerd door Annabelle De Pelssemaker, Emilie Aires en Victoria De Ros Gabarda, studenten van de Université Libre de Bruxelles, onder leiding van Laurence Gillot en studenten van de Institut Libre Marie-Haps onder leiding van Seher Gökçe Peters.
INHOUDSTAFEL
EUROPALIA, EEN INTERNATIONAAL CULTUURFESTIVAL...............................................
4
IDENTITEITSKAART VAN TURKIJE....................................................................................
4
ANATOLIA.........................................................................................................................
4
DE TURKSE VLAG.............................................................................................................
6
WISKUNDIG VRAAGSTUK................................................................................................
7
EEN BEETJE GESCHIEDENIS.............................................................................................
8
DE BELANGRIJKSTE SITES...............................................................................................
9
ANATOLIA : ENKELE THEMA’S.........................................................................................
12
EEN LAND VAN LEGENDEN..............................................................................................
14
KLEUREN EN SMAKEN UIT HET OOSTEN: GEMARMERD PAPIER MAKEN......................
16
KLEUREN EN SMAKEN UIT HET OOSTEN: DELICATESSE UIT ANATOLIË.......................
17
TURKS SCHADUWSPEL...................................................................................................
18
TURKSE WOORDEN.........................................................................................................
20
3
EUROPALIA TURKEY
EUROPALIA, een internationaal cultuurfestival EUROPALIA is een internationaal cultuurfestival dat om de twee jaar plaatsheeft in verschillende steden in België. Het stelt een land centraal en laat er alle artistieke facetten van zien: muziek, beeldende kunsten, film, theater, dans, literatuur, architectuur, mode, design, gastronomie… In deze 25ste editie van EUROPALIA staat Turkije centraal.
Identiteitskaart van Turkije Vul de identiteitskaart van Turkije in met behulp van wat je al weet. Oppervlakte: 780.000 km2, of 25 keer zo groot als België. Bevolking: 74.933.000 inwoners, dat zijn bijna 7 keer zoveel inwoners als in België. Politiek regime: Turkije is een republiek, dat wil zeggen dat de Turken een _____________________ hebben, in België hebben we een __________ en dus zijn we een _____________________. Ankara is de belangrijkste stad van Turkije, het is de __________________. De buurlanden van Turkije zijn Armenië, Azerbeidzjan, Bulgarije, Georgië, Griekenland, Iran, Irak en Syrië. Die van België zijn _________________________________________________________________________ ________________________________________.
Anatolia Een van de tentoonstellingen die EUROPALIA dit jaar voorstelt heet Anatolia. Ze heeft plaats in BOZAR, in Brussel. Anatolia is Engels voor Anatolië. Dat gebied wordt ook Klein-Azië genoemd. Het is een schiereiland (een land of landsgedeelte dat aan alle kanten door de zee wordt omringd, behalve aan één kant, en die is met het vasteland verbonden) in West-Azië. Anatolië is het Aziatische deel van Turkije (bijna het volledige land), de rest van Turkije ligt in Europa en wordt Oost-Thracië genoemd.
4
* België * Frankrijk * Nederland * Duitsland * Turkije Plaats Anatolië en Thracië op de kaart rechts.
Plaats deze landen op kaart nr. 1:
EUROPALIA TURKEY
5
EUROPALIA TURKEY
De Turkse vlag Probeer de vlag van Turkije te kleuren en vergelijk ze daarna met die van je klasgenoten. De Turkse vlag werd in 1844 ingevoerd. Vlaggen zijn iets heel ouds, er bestaan dus verschillende legenden over hoe ze zijn ontstaan. Volgens één legende over de Turkse vlag stelt de maansikkel de godin van de jacht voor, Diana, die gesymboliseerd wordt door een maansikkel. De godin Diana beschermde de stad Byzantium. De ster zou een eerbetoon zijn van keizer Constantijn aan de maagd Maria. Volgens een andere legende zouden de maansikkel en de ster zijn verschenen aan de Ottomaanse sultan Mehmed II tijdens de nacht van de val van Constantinopel, in 1453. De stad Istanbul heeft in de loop van haar geschiedenis verschillende namen gehad; eerst werd ze Byzantium genoemd, dan Constantinopel en uiteindelijk werd ze in 1930 Istanbul gedoopt. Istanbul was de hoofdstad van Turkije tot in 1923, toen Ankara werd gekozen als de nieuwe Turkse hoofdstad.
6
EUROPALIA TURKEY
Wiskundig vraagstuk De munt die in Turkije wordt gebruikt, is de Turkse lira. Als je naar Turkije gaat, moet je dus je euro’s (€) wisselen in Turkse lira’s (YTL). Je gaat deze zomer op reis naar Turkije met je gezin. Je wilt graag een paar souvenirs kopen voor jezelf maar er ook wat meebrengen voor je vrienden. Je moet dus je geld in Turks geld wisselen. Je weet dat 1 € gelijk is aan 3 YTL. * Je wisselt 15 €, dan heb je _______ YTL * Je oma geeft je 25 €, dan heb je _______ YTL * Je oom die net terug is uit Turkije, geeft je het geld dat hij nog heeft: 33 YTL, dat komt overeen met _______ € * In totaal vertrek je met _______ TL, soit _______ €.
7
8
12de eeuw
13de
17de
Ziehier een tijdlijn waarop de belangrijkste gebeurtenissen uit de Turkse geschiedenis staan.
Een beetje geschiedenis…
EUROPALIA TURKEY
De belangrijkste sites De Hagia Sophia in Istanbul was een kerk die in 537 door Justinianus, de keizer van Byzantium, werd gebouwd. Het christendom was toen een staatsgodsdienst. In 1453, tijdens de bezetting van Constantinopel door de Ottomanen, werd de kerk omgebouwd tot moskee. Er werden minaretten aan toegevoegd, waar de oproep tot het gebed gebeurt. De mihrab geeft de richting van Mekka aan; hier stelt de imam zich op om te bidden, het vervangt het altaar van de kerk, waar de priester staat tijdens de mis.
Mozaïek uit 1122 die de maagd Maria en Christus afbeeldt, omringd door keizer Johannes II Comnenos en keizerin Irena van Hongarije. Deze mozaïek bevindt zich in de Hagia Sophia en getuigt van het christelijke verleden van het gebouw.
9
EUROPALIA TURKEY
Het Topkapı-paleis in Istanbul was een vroegere residentie van de sultans gedurende vier eeuwen na de verovering van Constantinopel.
Efeze was een oude Griekse stad, die zich ontwikkelde onder het Romeinse rijk. Ze bevindt zich in de buurt van Izmir in Turkije. Op de foto zie je de bibliotheek van Celsus, de gouverneur van de stad. Ze werd in 117 gebouwd.
De Feeënschoorstenen in Cappadocië zijn ontstaan uit een vulkaanuitbarsting 10 miljoen jaar geleden, wat leidde tot rotsachtige kegels die in de loop van duizenden jaren gebeeldhouwd zijn door de wind en het water.
Pamukkale betekent ‘kasteel van katoen’ in het Turks, door de kalklagen die voortkomen uit de watervallen van natuurlijke waterbekkens.
10
EUROPALIA TURKEY
Ziehier een kaart van Turkije met de locatie van de steden waar de sites zich bevinden: * Ankara is de hoofdstad van Turkije * Istanbul is de vroegere Turkse hoofdstad en de grootste stad van het land. We vinden er de Hagia Sophia en het Topkapı-paleis * Izmir is een van de belangrijkste steden in Turkije, vlakbij bevindt zich Efeze. * La Cappadoce is een centraal gebied in Turkije, hier vinden we de ‘feeënschoorstenen’ * Pamukkale bevindt zich in de provincie Denizli
11
EUROPALIA TURKEY
Anatolia: enkele thema’s Verschillende beschavingen hebben Turkije bezet. De tentoonstelling Anatolia beschrijft een aantal geloofsovertuigingen die in de loop van de eeuwen doorgegeven zijn. Tijdens deze tentoonstelling kun je verschillende objecten ontdekken. De kosmos De zon werd afgebeeld vanaf de Hettitische periode (17de eeuw voor Christus) tot in de 18de eeuw na Christus. Soms is de zon enkel een element van een standbeeld of gravure, soms wordt ze alleen voorgesteld. Hier zie je een Ottomaans manuscript (eind 16de eeuw na Christus).
De natuur In de natuur vind je afbeeldingen van bergen, rotsen, fonteinen en godheden van bepaalde natuurverschijnselen zoals de Nymf van Allianoi die dateert uit de 2de eeuw na Christus. Een nymf is een vrouwelijke godheid die dateert uit de GrieksRomeinse oudheid (voor de 5de eeuw na Christus). Ze verpersoonlijkt verschillende aspecten van de natuur. Allianoi zijn oude thermen uit de 2de eeuw na Christus, in het noordoosten van Turkije.
12
EUROPALIA TURKEY
De goddelijke wereld In de goddelijke wereld vind je beelden van moedergodinnen die dateren uit de 7de en 6de eeuw voor Christus. De cultus van de moedergodinnen is gebaseerd op de verering van de overvloed en de vruchtbaarheid. De afbeeldingen van moedergodinnen zijn veel talrijker aanwezig dan mannelijke afbeeldingen. In de goddelijke wereld vind je ook voorstellingen van Cybele, ‘de Anatolische godin bij uitstek’. Cybele is de godin van Phrygië (een gebied in Klein-Azië) die de ongerepte natuur voorstelt. Dit beeld van Cybele dateert uit de Hellenistische periode. Nu is het jouw beurt: plaats de objecten die hierboven zijn afgebeeld op de tijdlijn op p. 8 Hier zijn nog andere objecten. Raad wat elk object voorstelt, naar welk thema het verwijst en tot welke periode het behoort. Wat stelt dit beeld voor? _________________________________ Naar welk thema verwijst het? _________________________________ Tot welke periode behoort het? _________________________________
13
EUROPALIA TURKEY
Wat stelt dit beeld voor? _________________________________ Naar welk thema verwijst het? _________________________________ Tot welke periode behoort het? _________________________________
Wat stelt dit beeld voor? _________________________________ Naar welk thema verwijst het? _________________________________ Tot welke periode behoort het? _________________________________
Een land van legenden Er bestaan veel Turkse mythen en legenden en een van de symboolfiguren is Nasr Eddin Hodja. Zijn verhalen zijn zeer populair in Klein-Azië, Centraal-Azië en de Arabische wereld. Nasr Eddin Hodja zou afkomstig zijn van Anatolië en hij zou in de XIIIde eeuw hebben geleefd (1209-1284). Hodja betekent ‘meester’ en verwijst naar een onderwijzer van de Koranschool (de Koran is het heilige boek van de moslims). In de loop van de eeuwen hebben vertellers steeds meer verhalen toegevoegd met de Hodja als hoofdrolspeler. Zijn verhalen doen ons lachen maar tegelijkertijd ook nadenken. 14
EUROPALIA TURKEY
Nasr Eddin wordt vaak voorgesteld met zijn ezel. Er zijn in de wereld veel standbeelden van hem, waaronder één in Brussel. Het staat in de gemeente Schaarbeek en was een geschenk van het Turkse ministerie van buitenlandse zaken in 2005.
Hier volgen twee verhalen, kies er eentje uit en maak er een tekening bij: De zon en de maan “Mensen vielen Nasr Eddin graag lastig met nutteloze vragen die gewoonweg niet op te lossen waren. Op een dag vroegen ze hem: - Nasr Eddin, jij die veel afweet van wetenschappen en mysteries, zeg ons eens wat er het nuttigste is, de zon of de maan. - Zonder twijfel de maan. Ze geeft licht als het donker is en die stomme zon schijnt overdag.”
Je hebt een recept nodig “Een landbouwer bracht Nasr Eddin een eend om hem te bedanken voor een dienst die hij hem verleend had. - Geef mij eens een tip om ze klaar te maken, vroeg hij, ik doe dat niet dikwijls. - Dit is een goed recept, zei de andere: je maakt een vulling met rijst, dadels, verse uien en kruiden, daarna bestrijk je het dier met honing en stop je het een dik uur in de oven terwijl je het vaak bedruipt… Maar terwijl ze zo zaten te praten, stortte de enorme zwarte kater van de buurman zich op de tafel en voor de twee mannen een woord konden zeggen, pakte hij de vogel beet en vluchtte ermee weg. - Breng dat terug! riep Nasr Eddin. Je kunt er niets mee doen, je hebt het recept niet!”
15
EUROPALIA TURKEY
Kleuren en smaken uit het Oosten: gemarmerd papier maken Turken houden van kleur. Kijk maar naar hun tapijten, de muren van hun moskeeën of hun borden en kommen met duizend-eneen kleuren. De kunst van gemarmerd papier of ‘ebru’ werd oorspronkelijk gebruikt voor officiële documenten of gedichten. Deze kunst, die de Turken uit Azië meebrachten tijdens hun migratie, laat ons wegdromen en reizen… Materiaal: * scheercrème, * vloeibare waterverf, * een spatel, * een vel wit rijstpapier, * een dienblad, * en een tafelmes. Werkwijze : 1. Doe de scheercrème in een dienblad. 2. Spreid de scheercrème gelijkmatig uit met de spatel. 3. Giet hier en daar verf van verschillende kleuren op de scheercrème. 4. Neem het mes en ga ermee door de scheercrème, een beetje zoals je een taart snijdt. 5. Leg een vel wit rijstpapier op de crème en druk overal zachtjes aan om de verf te laten doordringen. 6. Haal het vel papier eruit met papieren zakdoekjes of velletjes keukenrol, wrijf het teveel aan scheercrème op het papier weg. 7. Nu moet je enkel nog het papier laten drogen om mooi en persoonlijk gemarmerd papier te hebben! Je kunt de scheercrème meer dan één keer gebruiken. Na enkele afdrukken herhaal je stappen 3 tot en met 5, zo eenvoudig is het! 8. De oudste kinderen kunnen met de verf motieven tekenen op de scheercrème in plaats van de verf erin te mengen (bloemen en bomen zijn de favoriete thema’s van de Turken).
16
EUROPALIA TURKEY
Kleuren en smaken uit het Oosten: delicatesse uit Anatolië Ingrediënten: * 500 g zeer fijn griesmeel * 250 g poedersuiker * 40 cl melk * 10 g bakpoeder * 50 g amandelschilfers * 1 sinaasappel * boter (voor de vorm) * stroop: 500 g suiker * 1 citroen Bereiding: 1. Giet het griesmeel in een schotel en voeg de poedersuiker en het bakpoeder toe. 2. Giet de melk over de ingrediënten en roer goed met een garde. 3. Rasp de sinaasappelschil boven het deeg en meng opnieuw. 4. Vet de wanden van een rechthoekige vorm in. 5. Verspreid de amandelschilfers op de bodem van de vorm en vul de vorm met deeg. 6. Bedek alles met huishoudfolie en laat een dag rusten in de koelkast. 7. Stop de bereiding de volgende dag in de oven (20 min. op 180°C). 8. Maak intussen de stroop: breng 30 cl water aan de kook met de suiker en de in plakjes gesneden citroen. 9. Giet de warme stroop over de taart zodra ze uit de oven komt. 10. Laat de taart afkoelen en snij ze daarna in kleine rechthoekjes. 11. Schik de delicatessen uit Anatolië op een mooie schotel en smullen maar!
17
EUROPALIA TURKEY
Turks schaduwspel Karagöz (letterlijk zwart oog), één van de hoofdfiguren, gaf zijn naam aan de Turkse schaduwspelen. Karagöz is ontstaan in de 15de eeuw in Bursa en werd populair in de 19de eeuw in Istanbul; het was een soort spiegel van de Ottomaanse maatschappij. De speler, die zijn verbeelding de vrije loop liet tijdens het spel en zich inspireerde op feiten uit de actualiteit, bracht immers stereotiepe figuren uit de verschillende religieuze, etnische en sociale gemeenschappen op het toneel. Tijdens de stukken bracht hij het publiek aan het lachen door het contrast te benadrukken tussen de hoofdrolspelers Karagöz en Hacivat (van Hacı İvaz wat Ivaz de pelgrim betekent). Karagöz stond voor de ongeletterde, luie, babbelzieke en klunzige man terwijl Hacivat de opportunistische burger met de mooie praatjes voorstelde. Vroeger werd Karagöz gespeeld tijdens de ramadanmaand om het volk te vermaken en te verenigen, vandaag richt het zich vooral tot kinderen. Dit heb je nodig om een marionet van papier te maken: * een vel wit A4-papier * viltstiften * zelfklevende doorzichtige folie (om te plastificeren) * plakband * afbeeldingen van Karagöz en Hacivat * houten stokjes * een schaar
18
EUROPALIA TURKEY
De stappen * Print de afbeeldingen van Karagöz en Hacivat in zwart-wit. * Kleur de tekeningen. * Knip de tekeningen uit. * Plastificeer de tekeningen. * Bevestig met plakband een houten stokje aan de achterkant van de tekeningen. Dit heb je nodig om een lijst te maken: * karton * calqueerpapier
De stappen * Maak een lijst van 70 cm lang en 50 cm breed met het karton. * Bevestig twee pootjes (met de houten stokjes) aan de lijst zodat ze blijft rechtstaan op een bank. * Kleef calqueerpapier op de lijst. Spelen maar! Steek een zaklamp aan en plaats ze op een paar centimeter van het kader. Laat je verbeelding de vrije loop en laat je marionetten spelen. De voorstelling kan beginnen!
19
EUROPALIA TURKEY
Turkse woorden Welke Turkse woorden horen bij welke verklaringen uit de rechterkolom? * maak gebruik van de computer: voer de Turkse woorden in Google Afbeeldingen® in om beelden op te roepen (de typisch Turkse letters ğ, ı en ş tik je gewoon in als g, i en s). * lees de uitspraak tussen haakjes onder de Turkse woorden hardop alsof het Nederlands was en beklemtoon daarbij de lettergreep in vetjes (let op: ë = doffe e uit open; è = e uit extra) 1. Van kedisi
A. Brug over de Bosporus, de zeestraat tussen Europa en Azië.
[wan kè-die-ssie] 2. çay
B. Rechthoekig gesneden zoet dessert van bladerdeeg gevuld
[tsjaai]
met gemalen noten en doordrenkt in zoete siroop.
3. bayrak
C. Witte kat met verschillend gekeurde ogen, genoemd naar een
[baai-rak]
grote stad in het oosten van Turkije.
4. Kapadokya
D. De Ararat, volgens de Bijbel strandde de ark van Noach op deze
[ka-pa-dok-ja]
berg na de zondvloed.
5. nargile
E. Verkoper van ringvormige broodjes met sesamzaadjes.
[nar-gie-lè] 6. nazar boncuğu
F. Grote herdershond die geiten en schapen bewaakt en tot 65 kg
[na-zar bon-dzjoe-oe]
zwaar kan worden.
7. baklava
G. Handgeweven tapijt met kleurrijke geometrische patronen.
[bak-la-wa] 8. ebru
H. Streek met heel grillig vulkanisch landschap, bekend voor zijn
[èb-roe]
zogenaamde «feeënschoorstenen».
9. Boğaz Köprüsü
I. Zoete, geleiachtige lekkernij, soms met nootjes en kokos,
[boo-az keup-ruu-ssuu]
gesneden in kubusvormige blokjes en bestrooid met poedersuiker.
10. cami
J. Blauw en wit kraaltje dat beschermt tegen het zogenaamde
[dzjaa-mie]
Boze Oog. Veel Turken geloven dat het Boze Oog mensen en voorwerpen schade kan berokkenen.
11. semazen
K. Ringvormig broodje met sesamzaadjes.
[sè-maa-zèn] 12. fıstık
L. Glazuurkeramiek, bijvoorbeeld op tegels en schalen, versierd
[fës-tëk]
met tekeningen van planten en bloemen.
13. Ağrıdağı
M. Natuurlijke, met water gevulde terrassen uit witte kalksteen.
[aa-rë daa-ë] 14. simit
N. Monnik met een lang wit kleed die een dans uitvoert waarbij hij
[sie-miet]
rond zijn as draait. Ook «draaiende derwisj» genoemd.
20
EUROPALIA TURKEY
15. simitçi
O. Moskee, islamitische gebedsplaats met koepels en met één of
[sie-miet-tsjie]
meer minaretten (torens).
16. çini
P. Techniek van het papier «marmeren»: met verf wordt een
[tsjie-nie]
tekening gemaakt op een wateroppervlak, daarna wordt er een wit blad papier op gelegd, dat de tekening overneemt.
17. Kangal köpeği
Q. Pistachenoot, groene noot in een harde bleke schil.
[kang-gal keu-pè-ie] 18. kilim
R. Vlag, de Turkse vlag heeft een witte maansikkel en een witte
[kie-liem]
ster op een rode achtergrond.
19. Pamukkale
S. Waterpijp, langs de lange slang wordt de rook opgezogen.
[pa-moek-ka-lè] 20. lokum
T. Thee, wordt zeer heet opgediend in tulpvormige glaasjes.
[lo-koem]
21
