M a i s o n d u To u r i s m e
Pays des Sources
Jalhay, natuur in overvloed
Welkom in het
Land van de Bronnen Maak kennis met een streek!
Jalhay Spa Stavelot Theux Trois-Ponts
Maison du Tourisme du Pays des Sources Place Royale, 41 4900 SPA - Tel. 087 79 53 53 - Fax 087 79 53 54
[email protected] - www.paysdessources.be
Office du Tourisme de Jalhay-Sart Place du Marché, 242 4845 JALHAY-SART Tel. 087 47 47 37 - Fax 087 77 65 26
[email protected] www.tourismejalhaysart.be
Office du Tourisme de Spa Jalhay - La Gileppe
Place Royale, 41 4900 SPA Tel. 087 79 53 53 - Fax 087 79 53 54
[email protected] - www.spa-info.be
Office du Tourisme de Stavelot Onthaal: Abbaye de Stavelot Postadres: Place Saint-Remacle, 32 4970 STAVELOT Tel. 080 86 27 06 - Fax 080 68 56 09
[email protected] www.stavelot.be/tourisme
Spa - Thermen
Syndicat d’Initiative de Coo Petit Coo 4970 STAVELOT Tel. + Fax 080 68 46 39 (en saison)
[email protected] - www.stavelot.be/tourisme
Royal Syndicat d’Initiative de Francorchamps Rue E. Goedert, 1 4970 FRANCORCHAMPS Tel. + Fax 087 27 04 74
[email protected] - www.francorchamps.org
Stavelot - Abbaye
Royal Syndicat d’Initiative de Theux Rue de la Chaussée, 12 4910 THEUX Tel. 087 53 92 45 - Fax 087 53 14 18
[email protected] - www.sitheux.be
Syndicat d’Initiative de La Reid Place du Marais, 1 4910 LA REID Tel. 087 26 66 86
[email protected] - www.lareid.be
Theux - Kasteel van Franchimont
Royal Syndicat d’Initiative de Trois-Ponts Place Communale, 1 4980 TROIS-PONTS Tel. 080 68 40 45 - Fax 080 68 52 68
[email protected] - www.troisponts-tourisme.be
Trois-Ponts - Wandelingen op een ezel
2
3
Een uitgave van de Dienst voor Toerisme van Spa, met de steun van het Maison du Tourisme van het Land van de Bronnen en het Commissariaat-generaal voor Toerisme van het Waalse Gewest.
Welkom in
Jalhay-Sart
Jalhay ligt aan de rand van de Hoge Venen en biedt zijn bezoekers een fraai en gevarieerd plaatje, met schilderachtige dorpen, boerderijen, weiden en wallenlandschappen, bossen, rivieren met ongerepte valleien, brede panorama’s, heide en venen en ook nog de stuwdam van de Gileppe.
Inhoud
De vakantiebestemming is gemakkelijk bereikbaar vanuit Luik, Maastricht en Aken. Ze is ook een goede uitvalsbasis voor bezoeken aan de kuurstad Spa of het circuit van Francorchamps en om deel te nemen aan de talrijke vrijetijdsactiviteiten die georganiseerd worden in het Land van de Bronnen. Proef van de charmes van ons platteland en kies voor de talrijke bewegwijzerde wandelpaden om de streek te verkennen.
Maison du Tourisme van het Land van de Bronnen Welkom in Jalhay Ligging en bereikbaarheid Een beetje geschiedenis Jalhay, Herbiester, Charneux De stuwdam van de Gileppe Het plateau van de Hoge Venen en het natuurreservaat Solwaster Sart De vallei van de Hoëgne Nivezé en zijn bronnen Tiège en zijn waterputten Surister en Fouir Tradities, folklore, feesten Horeca en logeeradressen Natuur en wandelingen
2-3 4-5 6 7 8-9 10-11 12-13 14-15 16-17 18-19 20-21 22-23 24-25 26 27 28
Praktische informatie Dienst voor Toerisme Place du Marché 242 4845 Sart (Jalhay) Tel : +32 (0)87 47 47 37 - Fax : +32 (0)87 77 65 26
[email protected] -
[email protected] www.tourismejalhaysart.be
4
Geldautomaat: in Jalhay bij ING of in het centrum van Spa. Handelszaken: tal van kleinhandelszaken in Jalhay, Sart, Tiège (bakkerijen, slagers, apotheken…). Verhuur van fietsen: Priesville 6 - AB Bike route de Balmoral 35 Tour de la Gileppe.
5
Ligging en bereikbaarheid
Een beetje geschiedenis De streek werd vrij snel bevolkt door de Kelten. Maar het waren de Franken, die hier aankwamen in de IVe en Ve eeuw, die aan de oorsprong liggen van de dorpen van Jalhay. Karel de Grote maakte van Jalhay een jachtdomein. De koning van Lotharingen ontnam het grondgebied aan de Abdij van Stavelot en schonk het aan de Prins-bisschop van Luik. Die liet het gebied in cultuur brengen. Doordat de bodem veel ijzererts bevat kon zich langs de Hoëgne een metaalindustrie ontwikkelen die de streek voorspoed bracht van de Xe tot de XVe eeuw. Maar in 1468 liet de Bourgondische hertog Karel de Stoute de smelterijen vernietigen omdat ze de wapens gesmeed hadden voor de befaamde “600 Franchimontezen” die hem hadden bevochten in Luik. Hij plunderde de streek en herleidde de “makas” (smeedhamers) tot schroot. Sindsdien legt de gemeente zich vooral toe op landbouw.
Afstanden Luik: Brussel: Met de auto: Antwerpen: E42 Verviers - Trier Gent: Afrit nr. 8 of 9 Brugge: E25 Luik - Aywaille - Luxemburg Afrit nr. 46 Remouchamps Maastricht: Amsterdam: Met de trein: Aken: Lijn Luik - Verviers - Aken Afstappen in Verviers of Spa Luxemburg: + 32 (0) 2 528 28 28 - www.b-rail.be Rijsel: Keulen: Met de bus: Naar het centrum van Jalhay: lijnen 390 en 393 Utrecht: Naar Tiège, Sart, Solwaster: lijnen 294, 295 en 395 Parijs: Londen: + 32 (0) 4 361 94 44 – www.infotec.be
6
43 km 132 km 155 km 190 km 234 km 40 km 266 km 40 km 132 km 242 km 107 km 232 km 411 km 498 km
Vanaf de XVe eeuw schonk de Prinsbisschop van Luik aan de burgers van Jalhay, Sart en Surister een aantal rechten, zoals het recht om een lokaal gerechtsgebouw te hebben, de titel van stad, de mogelijkheid om een burgemeester te kiezen, handelsrechten enz. Daarvan getuigen nu nog de ‘perrons’ van Sart en Surister.
7
De dorpen
Jalhay, Herbiester, Charneux Het kruispunt van Belle-Croix Op het kruispunt van de wegen naar Jalhay en Eupen bevindt zich een monumentaal calvariekruis op de plaats waar vroeger het huis van een klompenmaker stond. Tijdens de bouw – op dezelfde plek – van een “relais de la malle poste”, schreef een onbekende een gebed op de deur en liet een mooi kruisbeeld na. Vandaar de naam van het kruispunt : “Belle-Croix”.
Het dorp Jalhay ligt vlakbij het Natuurpark van de Hoge Venen en het Hertogenwald. De oude boerderijen van le Haut Vinâve tonen de traditionele woningbouw van de streek. In een ervan was het oude Justitiehuis gevestigd.
De Saint-Michelkerk De kerk werd gebouwd in 1514 maar vernield door een grote brand in 1835. De toren in breuksteen is het enige wat rest van het oude gebouw. Hij heeft een spiraalvormige torenspits en is lid van de vereniging van “Les clochers tors d’Europe”.
Le Tigelot Door de eeuwen heen passeerden heel wat Europese legers in Jalhay. Dat was niet anders tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op de plaatsen waar vliegtuigen werden neergehaald zijn monumenten opgericht, zoals in Le Tigelot waar zich een Canadees monument bevindt. Het carnaval van Jalhay en andere feestelijkheden Het carnaval van Jalhay is meer dan 100 jaar oud. Het vindt plaats op de zondag na Aswoensdag en naast een uitbundig feest is het ook een manifestatie van rivaliteit tussen de “bande” van Jalhay (de “boûs” of de ossen) en deze van Herbiester (de “séglés” of de everzwijnen). De traditie wordt in ere gehouden door een typisch lokale groep, die bestaat uit een tamboer-majoor en zes lansiers. Sinds 1893, na een felle ruzie tussen de lansiers, dragen ze een houten sabel…
Jalhay, dat is ook Kool en Runderen De befaamde groene kool van Jalhay, die men oogst in de winter, proeft men in januari in de dorpszaal en de restaurants van het dorp tijdens enkele memorabele “kool”-avonden. Het folkloristische ossenfeest vindt plaats eind juli. Dan worden er volledige runderen geroosterd op het spit, en het gaat er bijzonder gezellig aan toe.
8
9
Een grootse natuur
De stuwdam van de Gileppe Dankzij de nabijheid van het plateau van de Hoge Venen, met een bodem vol turf, is Jalhay dooraderd met beekjes en riviertjes. De hoge zuurtegraad van de turf geeft aan het water van de streek alle eigenschappen die vereist zijn voor het wassen van wol. Dat lag aan de basis van de ontwikkeling van de wolindustrie in de streek van Verviers. De stuwdam van de Gileppe werd gebouwd om tegemoet te komen aan de vraag naar water van de wolindustrie. Dit kunstwerk was het eerste in zijn soort dat in België werd gebouwd. Het werd plechtig ingewijd op 28 juli 1878. In 1971 werd de dam verhoogd en dat bracht de capaciteit van het stuwbekken op 26 miljoen kubieke meter water. De breedte aan de basis ging van 65 naar 235 meter en de hoogte bedraagt nu ongeveer 60 meter. Het geheel wordt bekroond met een majestueuze leeuw van 300 ton, een werk van Félix Bourré. Vanuit het belvedère en boven op de panoramische toren van 77 meter, ontdekt men pas hoe mooi het meer en zijn omgeving is. Op afspraak worden groepsbezoeken georganiseerd. Op het programma staan de panoramische toren, de stuwdam, het nieuwe informatiecentrum aan de voet van de toren en het didactische wandelpad. Sportieve mensen kunnen een tweewieler huren en rond het meer fietsen.
Het Hertogenwald Het “woud van de hertogen” is een restant van het immense Ardense woud dat ons land bedekte ten tijde van de verovering van Gallië door Julius Caesar. De bosexploitatie is een belangrijk onderdeel van de economie van de gemeente. Een didactisch parcours van 2 km, aangelegd door het departement “nature et forêt” van het Waalse Gewest, laat groot en klein op een ludieke manier kennismaken met de flora en fauna.
Wandeling 44 voert u helemaal rond het meer (15 km) en laat u voorproeven van het majestueuze Hertogenwald.
10
11
Het Natuurreservaat van de
Hoge Venen
Het Natuurpark
Hoge Venen – Eifel de
Het plateau van de Hoge Venen, het dak van België, is bedekt met bossen en veengebieden. Het sneeuwt er gemiddeld 70 dagen per jaar, wat langlaufen en alpineski toelaat in België. Het Natuurreservaat van de Hoge Venen werd gecreëerd in 1957 en het Natuurpark Hoge Venen – Eifel in 1971. Het doel van het reservaat is het beschermen van de landschappen, de heide, de veengebieden en de uitzonderlijke flora en fauna van deze milieus. Men vindt hier immers de laatste korhoenen van België en zeldzame plantensoorten, zoals bepaalde orchideeën en de zonnedauw of drosera, een vleesetende plant. Ook vandaag nog moet de wandelaar op de Venen enige voorzichtigheid aan de dag leggen. Het is aan te raden enkel de bewegwijzerde en beveiligde paden te volgen die door het immense veenlandschap kronkelen, een kluif voor natuurliefhebbers.
Wandeling 58 brengt u van het dorp Solwaster naar La Vecquée. Deze naam komt van het woord “Évêque” (bisschop). Deze oude weg volgde de grens van het Prins-bisdom Luik, van Bérinzenne en Malchamps tot Hockai, waar een druk bezochte weg vertrok die men in de XVIIe eeuw de “Voie du Fer” noemde, de “weg van het ijzer”. De C-zones in het natuurreservaat zijn slechts toegankelijk met een erkende gids en de D-zones zijn volledig verboden gebied om de fauna te beschermen. Het reservaat kan soms afgesloten worden om veiligheidsredenen.
12
Stavelot
Getuigen van de veenlegende. De Venen waren vroeger een gebied dat moeizaam werd geëxploiteerd door de boeren, onder meer door deze van Solwaster. Zij vonden er stalstro, weiden, kleine vruchten en vooral turf voor de verwarming. In de jaren 1950 werd door landbouwkundigen een project opgezet voor het inplanten van boerderijen, maar het plateau werd snel weer een beschermde natuurzone. Vroeger sprak dit landschap sterk tot de verbeelding met verhalen over verdwijningen en andere mysteries. Voor reizigers was het niet ongevaarlijk om zich in de verlaten turfgebieden en moerassen te wagen. Men kon er gemakkelijk verdwalen en verrast worden door snel veranderende weersomstandigheden. In de afgelopen eeuwen hebben die dramatische verhalen de veenlegende in het leven geroepen en het landschap getekend met kruisen en gedenkstenen. Om verdwaalde reizigers op te vangen werd rond 1810 de Baraque Michel opgetrokken. De “auberge” is er vandaag nog altijd, maar men ontvangt er nu wandelaars die een verfrissend biertje of een versterkende maaltijd wensen. De “Chapelle Fitzbach”, die vlakbij werd gebouwd, herbergt een klok die de herbergiers vroeger lieten luiden om reizigers te gidsen die verdwaald waren in de mist. Nog een getuige van de veendrama’s is het “Croix des Fiancés”. Het “kruis van de verloofden” verrijst op de plaats waar twee jonge mensen in 1871 de dood vonden, nadat ze waren verrast door een verschrikkelijke sneeuwstorm. De Panhaus-kolom, in 1566 opgetrokken door de Limburgse handelaar Pierre Panhaus, is beschermd als nationaal monument, maar er rest slechts de sokkel en een deel van de zuil. De kolom bevindt zich in de “Grande Fange”, 150 m ten westen van de weg Belle-Croix - Baraque Michel.
13
Het dorp
Solwaster de
Stavelot
De Statte en de Rots van Bilisse Bij de veengebieden van Wihonfagne wordt de Statte een snelstromend riviertje en het vindt pas zijn rust terug aan de voet van de “Rots van Bilisse”. De rots is het resultaat van een verheffing en plooiing in een ver geologisch verleden. De bijna verticale wand toont compact fylliet en kwartsiet, gesteentes die de erosie hebben weerstaan. Vroeger zou deze plek bewoond zijn geweest door de “Sotês”.
De “Waterval van de aardmannetjes”, het “Gat van de Sotês”… de plaatsen die verwijzen naar deze mysterieuze wezens, kleine schalkse gnomen en bekwame ambachtslui, zijn talrijk in de streek en dat geldt ook voor de legendes waarin ze voorkomen.
Wandeling 57 volgt de (vallei van de) Statte stroomopwaarts en onderweg passeert u de indrukwekkende Rots van Bilisse en de grote steenberg.
De Sawe
Dit dorpje aan de voet van de venen is een van de mooiste van de streek. Het heeft het grootste gedeelte van zijn traditionele woningen behouden.
Deze schilderachtige rivier ontspringt in de “Grande Fange” van Jalhay en zakt trapsgewijs naar Gospinal. Op een parcours van 4 km zakt hij meer dan 250 meter. Het is een van de meest spectaculaire rivieren op het hoogplateau.
De dolmen
EIn 1887 werd in het bos van le Houssé een zware tafelvormige steen in kwartsiet gevonden die gelijkaardig is aan de neolithische dolmens (meer dan 4000 jaar oud). Achteraf is er niets meer gevonden dat zijn authenticiteit bewijst.
14
Wandeling 56 laat u kennismaken met deze ongerepte rivier, en ook met “la Pierre del Macrâle” (de heksensteen) en de mooie waterval met de naam “Cascade du Bain de Diane”.
15
Het dorp
Sart de
Stavelot
Sart, een echo van het verleden… Sart vormt een heuvelrug tussen Wayai in het zuidwesten en de Hoëgne in het oosten. Sart is vermoedelijk gesticht in de XIe eeuw toen boeren het Ardense bos rooiden om de grond te ontginnen (“essarter” in het Frans). Tal van sporen van de lange geschiedenis zijn vandaag nog te zien. Rond de Place du Marché ontdekt men verschillende bezienswaardigheden die beschermd zijn als erfgoed, zoals de versterkte toren van de St. Lambertkerk (Xe en XVe eeuw), het perron, symbool van de gemeentelijke vrijheden (XVe eeuw), het mooie herenhuis “As hôts ègrés”, typisch voor de mengeling van gotiek en renaissance op het einde van de XVIe eeuw en de honderden jaren oude eik. Nog meer gebouwen, prachtig gerestaureerd, vervolledigen de architecturale harmonie, zoals het Maison Bronfort, een voormalige zuivelfabriek en momenteel zetel van het Cultureel Comité; het Maison du Maquis waar Prins Karel zich heeft verborgen in 1944, de oude pastorie waar nu de Dienst voor Toerisme huist en de talloze traditionele boerderijtjes die grotendeels dateren uit de XIXe eeuw.
De traditionele gebouwen
in zandsteen bestaan uit drie delen: het hoofdgebouw, de stallingen en de schuur. Een open binnenplein scheidt het woongebouw van de bergplaatsen, op de aanpalende weide grazen de jonge dieren. Het geheel oogt esthetisch, sober en luchtig.
Folklore en tradities: de laetare van Sart en Tiège en het Feest van de Oude Beroepen De “Laetare” (halfvastencarnaval) van Sart vindt plaats 14 dagen na het carnaval van Jalhay. Tussen de dorpen Sart en Tiège heerst een gezonde wedijver. De praalwagens zijn versierd met duizenden papieren bloemen en worden voortgetrokken door trekpaarden met een traditioneel tuigage. De twee rivaliserende stoeten worden aangevoerd door de personages “le Courrier” en “la Bergère”.
Wandeling 48, die vertrekt aan de Place du Marché, daalt af naar de vallei van de Hoëgne via
16
Le Croupet du Moulin en laat u de resten ontdekken van één van de oude ijzersmelterijen die ooit voor de welvaart van de streek zorgden.
Nog een goed verankerde traditie van Sart is het Feest van de Oude Beroepen. Het evenement laat u een weekend lang terugkeren in de tijd en kennismaken met de beroepen en het dorpsleven in de tijd van toen.
17
De vallei van de
Hoëgne de
Stavelot
Het zijn ontegensprekelijk de rivieren van de venen die de landschappen van de streek hun ongerepte schoonheid hebben gegeven.
De koningin van de wandelingen Kennismaking met een van de mooiste rivieren in het hart van het natuurreservaat van de Hoge Venen. De Hoëgne, die aanvankelijk de naam “Polleur” draagt, ontspringt op een hoogte van 660 meter in de omgeving van de Baraque Michel. Na een eerder rustige kronkelroute door de venen verscherpt het verval plots bij de loopbrug van le Centenaire en de Hoëgne wordt een bergriviertje tot in Belleheid, op een hoogte van 380 meter. De Hoëgne vormde in de afgelopen eeuwen het decor voor een grote ijzerertsexploitatie die de faam vestigde van het markgraafschap Franchimont. De vallei van de Hoëgne is van groot botanisch belang voor de leverbloempjes, mossen en varens die men er kan observeren. Dit deel van de vallei werd op de zuidwestflank doorkruist door de spoorlijn “Spa/Trois-Ponts”. De lijn is sinds 1970 niet meer in gebruik en men heeft van het traject een pre-RAVeL-wandelroute gemaakt. Léonard Legras, een inwoner uit Sart, was in het begin van de XXe eeuw de promotor van de wandelingen in de vallei van de Hoëgne. Een gedenksteen bij de Léopold IIwaterval herinnert aan zijn inzet.
De uitzonderlijke wandeling 55 loopt van de Pont de Belleheid naar de Pont du
18
Centenaire en is voor iedereen toegankelijk, dankzij het werk van de groep van de “Bénévoles” (vrijwilligers) die zorgden voor vlonders, leuningen, trappen, rustplaatsen…
19
Het dorp
Nivezé en zijn bronnen de
Stavelot
De Wayai, een beek die ontspringt in de venen van Malchamps, vloeit langs de weiden naar het meer van Warfaz, om in Theux uit te monden in de Hoëgne. Het dorp liet zijn landbouwkarakter varen toen de gegoede klasse van de streek er een verlengstuk van Spa van maakte en er luxueuze villa’s liet bouwen aan de rand van de kuurstad. In 1918 bracht de Duitse keizer Wilhelm zijn hoofdkwartier onder in het Kasteel van Neubois en Maarschalk Hindenburg nam zijn intrek in de Villa Sous-Bois. La Fraineuse is een prachtig kasteel uit het einde van de XIXe eeuw dat de Lodewijk XVI-stihjl imiteert. Momenteel is het een sportcentrum van Adeps, maar in 1920 werd daar de vredesconferentie gehouden die besliste over de herstelbetalingen die Duitsland kreeg opgelegd na het Verdrag van Versailles. Bij de fusies van de gemeentes in 1976 werd Nivezé verdeeld tussen Spa en Jalhay.
Het water van Nivezé De interesse voor de “pouhons” of bronnen van Nivezé dateert uit het begin van de XVIIIe eeuw. De bronnen van Nivezé leveren een ijzerhoudend water van uitstekende kwaliteit aan de Thermen. Het bronwater wordt gewonnen in de omgeving van het meer van Warfa en de Wellington-bron waar een leiding van 2850 meter het water naar het kuuroord voert. Deze bron kreeg de naam “MarieHenriette”. Het water is licht bruisend en wordt gecommercialiseerd door de onderneming Spa-Monopole. De Tonnelet, een andere beroemde bron in Nivezé, kreeg aanvankelijk de naam “Frayneuse”. Het pand uit 1884 is vandaag een restaurant, maar een van de ronde gebouwtjes beschut nog altijd de bron.
De pre-RAVeL, de oude spoorlijn nr. 44 van Spa naar Trois-Ponts, passeert langs het station van Sart en de Pont du Centenaire.
20
Natuurliefhebbers vinden langs de 8 km die als pre-RAVeL zijn aangelegd, enkele interessante botanische en mycologische ontdekkingen...
Wandeling 53 in Haut-Nivezé kronkelt door de bossen en leidt buiten haar lus naar het vliegveld van Spa-Malchamps en de venen van Malchamps.
21
Het dorp
Tiège en zijn waterputten De grote wegen… Tiège heeft een lang verleden als belangrijk kruispunt. Vlakbij de rotonde naar de autosnelweg Verviers-Prüm passeerde de zogenaamde “Voie du Fer”, die van Polleur vertrok in de richting van Luik, Malmedy, Trier… Op deze plaats kruiste hij de “Royal Chemin”, die vanuit Limbourg via Surister en Royompré, over de Wayai naar Malchamps liep. Een andere grote weg kwam van Spa, klom naar het Croix Brognard (de huidige Golf Club de Balmoral), stak de oude brug van Polleur over en ging dan richting Heusy. Deze wegen waren onmisbaar voor de economische ontwikkeling van de streek, maar ze werden ook gebruikt door legermachten uit alle hoeken van Europa, die eeuwenlang van Tiège, Sart en Jalhay een land van invasies maakten.
De kerk van Notre-Dame des Victoires In november 1944 viel een bom op Tiège. Hij maakte drie slachtoffers en vernielde een aantal gebouwen waaronder de Saint-Corneilkerk. Ze werd vervangen door een nieuw cultusgebouw in breuksteen, opgetrokken in pre-romaanse stijl. De kerk mag uitpakken met een van de mooiste orgels van de streek.
Van Balmoral naar de Pont de Polleur…
Wandeling 52 verkent Tiège en zijn gehuchten die zich
Van 1907 tot 1952 was het de tram Spa-Verviers die van Tiège een vakantiebestemming maakte. De vakantiehuizen wisselden af met traditionele boerderijen waarvan er ook nu nog een aantal bestaan zoals in Arbespine.
uitstrekken tot Polleur en zijn opmerkelijke oude brug over de Hoëgne, de huidige grens tussen de gemeentes Jalhay en Theux. Het prachtige bos van le Staneux, dat doorkruist wordt door de (beek) ru de Chawion, werd in vroegere tijden aan de rand gerooid om plaats te maken voor landbouwgrond. In het oosten heeft het golfterrein tussen Tiège en Spa de plaats ingenomen van de oudste hippodroom van Europa, die op deze plaats in 1773 werd aangelegd.
Waterputten, bronnen en veedrinkplaatsen… langs de wegen van Tiège komt u ze regelmatig tegen. Een bewegwijzerd circuit van 40 km voert u langs de andere waterputten en bronnen van de gemeente. Een gids met hun beschrijving werd uitgegeven door de Dienst voor Toerisme.
Ook een land van herinneringen… Een bescheiden monument aan de noordelijke toegang van het dorp herinnert aan priester Dossogne, die pastoor was van Hockai. Hij werd op 11 augustus 1914 gefusilleerd door de Duitsers, nadat hij zich vrijwillig had opgegeven als gijzelaar om de mensen van het dorp te sparen. Een brochure over het militaire erfgoed van Jalhay is beschikbaar bij de Dienst voor Toerisme.
22
23
Het dorp
Fouir
Het dorp de
Stavelot
Het oude centrum van het dorp ligt in de vorm van een trechter in een vallei. Die ligging biedt bescherming tegen de koude winden van de venen terwijl ze tegelijk zongericht is. Het gehucht Fouir heeft het hoogste aantal landbouwexploitaties van de gemeente. Het zijn modern uitgeruste boerderijen op mensenmaat, goed geïntegreerd in het landschap, die bijdragen tot de natuurlijke en groene omgeving van het dorp. De weiden waar het vee graast zijn van elkaar gescheiden door levende hagen van lokale plantensoorten, die heel wat kleine diersoorten aantrekken. Deze biotoop noemt men het wallenlandschap van Jalhay.
24
Wandeling 1 van de “GAL Terre de Hoëgne” stelt u een variante voor die langs het natuurpad “Ecureuils” (eekhoorns) passeert, een pad dat kinderen sensibiliseert voor het milieu.
Surister
Het straatdorp Surister ligt op een zogenaamde “interfluve”*, langs de weg naar Jalhay. Vroeger stonden hier een banmolen, het kasteel van de heer en een perron. Op het einde van de ban stond de galg. Een gedenksteen van de “Route van de Mensenrechten” vormde samen met het perron een geheel dat de gemeentelijke vrijheden en rechten evoqueerde. De kerk met een beschermd orgel vervangt de oude kasteelkapel die vernield werd tijdens de Franse Revolutie. Ernaast kan men met een manueel bediende pomp water uit de diepe put van het oude kasteel halen. *waterscheiding, een heuvel met aan weerszijden een beek: de Hélivy en de Botné.
Wandeling 45 voert u langs het wallenlandschap en het platteland van Jalhay, tussen Fouir en Surister.
25
Toeristisch aanbod
Tradities, folklore, feestelijkheden Het feest van de Kool van Jalhay, een kruisbloemige groente die goed aangepast is aan onze bodem, heeft de eigenschap om een mens te “verkwikken” maar ook om hem uit de bol te laten gaan tijdens een proeverijweekend, waarbij men niet enkel eet maar er ook lustig op los danst. De feestelijkheden van Carnaval en de Laetare maken deel uit van de typisch Waalse folklore en die mag u zeker niet missen! De carnavalsstoeten van de “Bœufs” van Jalhay en de “Sangliers” van Herbiester, gevolgd door de Laetare van de dorpen Sart en Tiège, tarten de verbeelding en vormen een origineel en kleurrijk spektakel. Het topevenement van onze gemeente is: “Nos r’prindans rècène” (terug naar onze wortels). Een weekend lang komen vergeten beroepen en werktuigen, samen met de oude vakkennis, weer tot leven. De deelnemers zijn gedreven door fierheid en het plezier van hun kennis te delen. Bezoekers worden ondergedompeld in een authentiek volksfeest. Het decor, de kostuums, de hapjes, de muziek, dans en gezelligheid maken van dit feest een onvergetelijke ervaring. In de zomer zijn er twee festivals. Om te beginnen is er het Festival van de Vogelverschrikkers in Surister. Het straatdorp tooit zich dan met kleurrijke en originele vogelverschrikkers en elke automobilist die passeert, vertraagt automatisch. Een gelegenheid om kennis te maken met een charmant dorp waar humor en zin in feesten geen ijdele woorden zijn. Het tweede is “het Ossenfeest” en dat is uitgegroeid tot een topevenement in Jalhay. Hebt u al eens twee volledige runderen aan het spit gezien? En hoeft het gezegd dat niemand met honger naar huis gaat! Ten slotte zijn er nog de traditionele “tièsses di fièr” (de ijzerfeesten) van Jalhay en Sart, waar men zich volop amuseert en waarop men u graag uitnodigt.
M A I S O N
D U
Horeca en logeeradressen Ontdek de specialiteiten en producten van de streek. Van het 3-sterrenhotel tot de gastenkamer met 4 korenaren, van de gîte op de boerderij tot de landelijke gîte en het vakantiehuisje… Jalhay heeft een uitgebreid en gevarieerd aanbod. Er zijn niet minder dan 6 hotel-restaurants, 17 gîtes, 10 adressen met gastenkamers en 3 campings. Om een hapje te eten kunt u terecht in 10 restaurants, 13 brasseries, tearooms of cafés. Geniet van een pannenkoek of kies tussen een menu met lekkere streekgerechten of pure gastronomie. Het is echt aangenaam om uit eten te gaan of een glas te drinken na een fikse wandeling in openlucht. Probeer eens het bier van de Baraque Michel, dat speciaal gebrouwen wordt voor dit etablissement, of geniet van een wildgerecht met bosbessen of een heerlijk dessert met blauwbessen in een van onze restaurants. Onze streek heeft heel wat in huis voor de liefhebbers: wild, Ardense fijne vleeswaren, alcohol op basis van fruit, bosbessen en blauwbessen, gebak van de Venen, hoeveboter…
M A I S O N
D U
T O U R I S M E
Pays des
So urc es
Ontdek nu al deze adressen op de website van de Toeristische Dienst:
www.tourismejalhaysart.be rubriek logies en restaurants en in de jaarlijkse logiesbrochure van het Maison du Tourisme.
T O U R I S M E
Pays des
Sources PROD UITS
T
erroir
G astronomie
Belangrijkste feestelijkheden Bij de topevenementen vinden we: Januari Februari Maart Juli
Feest van de Kool in Jalhay Carnavals van Jalhay en Herbiester (zondag volgend op Vastenavond)
ACTIVITÉS
F
olklore
Traditions
Laetare in Sart en Tiège (3 weken na Vastenavond) Festival van de Vogelverschrikkers in Surister Ossenfeest in Jalhay
Augustus Oktober
Feest van de Oude Beroepen in Sart (om de vier jaar) Rally JMC
En er is nog meer want er is altijd wel iets te doen in Jalhay-Sart! Meer dan 70 lokale verenigingen organiseren feesten en activiteiten, verspreid over het hele jaar.
26
27
Natuur en wandelingen
Concept: IMAGE CONCEPT 087 77 00 66 © - Foto’s: IMAGE CONCEPT - OTJS - Anne Winners - Ghislain Lespire
Verantwoordelijke uitgever: Colette Herman - OTJS Place du Marché 242 4845 Sart-Jalhay
25 leuke, bewegwijzerde tochten voor beginnende en ervaren wandelaars, ruiters, fietsers en mountainbikers wachten op u. Elke maand worden er begeleide wandelingen en tentoonstellingen georganiseerd door de Dienst voor Toerisme..
t
A bientô
