Overvloed & Onbehagen blijvend ‘kritieke overschot’ op arbeidsmarkt ondermijnt acti erende arbeidsmarkt ondermijnt activerende participatiemaatschappij Erik de Gier Di Divosa Noord‐ N d & CAB‐symposium & CAB i Groningen, 4 december 2008
Kritiek op effectiviteit lokaal en regionaal arbeidsmarktbeleid zwelt aan op politiek arbeidsmarktbeleid zwelt aan op politiek gevoelig moment • Kosten bemiddeling langdurig werklozen extreem hoog vanuit perspectief netto‐effectiviteit (ca. € 500 000 ‐ pp) (NICIS) 500.000,‐ pp) (NICIS) • Kosten bemiddeling overtreffen de baten Hebben gemeenten publiek geld verspild in periode • Hebben gemeenten publiek geld verspild in periode van economische overvloed? • Granieten kern niet opgelost • Granieten kern jeugdwerkloosheid groeit van 47% (2003) naar 63% (2008) (Rekenkamer) • Toenemend bestuurlijk onvermogen?
(1): Achtergronden en trends (1): Achtergronden en trends • Verzorgingsstaat omgevormd tot activerende g g g participatiemaatschappij • Vergrijzing en ontgroening • Uitbreiding EU en opkomst China en India (ontstaan Uitb idi EU k t Chi I di ( t t van kennissamenleving) • Flexibilisering arbeid en arbeidsmarkt g • Ontstaan van ‘nieuwe’ sociale risico’s (gender, leeftijd, klasse, opleiding) • Erosie standaardarbeidscontract E i t d d b id t t • Sterk toegenomen competitie tussen regio’s en tussen sectoren
(2): Doelstellingen activerend arbeidsmarktbeleid b d kb l d Economisch: • Activering beroepsbevolking • Bestrijdring structurele en conjuncturele werkloosheid • Voorkomen en opheffen van mismatches tussen vraag en mismatches tussen vraag en aanbod • Bevordering mobiliteit • Bevordering productiviteit
Sociaal: • Bevordering kwaliteit van de arbeid • Bevordering welzijn en werkzekerheid • Bestrijding armoede Bestrijding armoede • Sociale insluiting • Bevorderen van goede g transities en tegengaan van slechte transities
(3): Schaal en organisatie van het arbeidsmarktbeleid b d kb l d Schaal: • Europese werkgelegenheidsstra‐tegie (EES) • Generiek landelijk arbeidsmarktbeleid • Sectoraal of branchegewijs arbeidsmarktbeleid • Lokaal en regionaal arbeidsmarktbeleid • Arbeidsmarktbeleid op Arbeidsmarktbeleid op ondernemingsniveau
Organisatie: • Decentralisatie publieke arbeidsvoorziening • Toenemend belang van private partijen, zoals uitzendbureaus in binnen uitzendbureaus in binnen en buitenland, private ondernemingen: de strijd om de ‘nieuwe werknemer’ om de ‘nieuwe werknemer’ (hoogopgeleide kenniswerkers)
Doel realisatie arbeidsmarktutopia: ‘ ‘Wir brauchen euch’ b h h’(naar Bertelsmann) • • • • • •
Volop werk voor iedereen en iedereen aan de slag Volop werk voor iedereen en iedereen aan de slag Hoogflexibele arbeidsmarkt Regelmatige baanwisselingen Regelmatige baanwisselingen Werkzekerheid i.p.v. baanzekerheid e e a g e e o aa Leven lang leren normaal Langdurige werkloosheid bestaat niet meer
Kortom: ook een einde van het ‘kritieke overschot’!
Achterliggend mensbeeld Achterliggend mensbeeld • De De flexibele mens, ook wel aangeduid als de flexibele mens ook wel aangeduid als de rugzakreiziger • Maakbare samenleving Maakbare samenleving
Demografische gegevenheden Nederland en EU d l d • Vergrijzing Vergrijzing en ontgroening NL (beroeps en ontgroening NL (beroeps‐)) bevolking • Omvang NL‐beroepsbevolking 50+ in 1995: O b b lki 0 i 99 16% en in 2025: 26% • Stabilisatie EU‐beroepsbevolking vanaf 2005 (184 Mio) • Daling EU‐beroepsbevolking vanaf 2020
Arbeidsmarktproblematiek in cijfers (Bron: Van Dijk 2008) 1 400 000 1.400.000 1.200.000 1.000.000
WW WWB AO Totaal Nuggers Werkzoekenden CWI Vacatures
800.000 600.000 400.000 200.000 0 2008
2008
ultimo 2007
‘New York & Londen versus Amsterdam & Parijs’ (de queestes van Heleen Mees & Theodore Dalrymple) New York en Londen: New York en Londen: • Ruim aanbod van laagwaardige dienstverlening naast dienstverlening, naast hoogwaardige dienstverlening (nannies, dogwalkers, liftbedienden, g etc.) • Levendig straatbeeld: veelkleurig patchwork van mensen en activiteiten • 90% migranten aan het werk!
Amsterdam en Parijs: Amsterdam en Parijs: • Gesegregeerde samenleving/banlieus • Weinig aanbod van Weinig aanbod van laagwaardige dienstverlening • Grote groep onderkant Grote groep onderkant arbeidsmarkt blijvend improductief achter ggeraniums • Relatief veel werkloosheid onder allochtonen
Wat kenmerkt het ‘kritieke Wat kenmerkt het kritieke overschot overschot’?? • Door ‘work first’ of door reïntegratie moeilijk of niet g j aan het werk te helpen • Niet zelden kampend met meervoudige problematiek (eigen schuld vlgs. Dalrymple?) problematiek (eigen schuld vlgs Dalrymple?) • Laagopgeleid en zonder startkwalificatie (relatief veel mannelijke allochtone jongeren) en in toenemende mate ook jonggehandicapten t kj h di t • Lage arbeidsproductiviteit in verhouding tot arbeidskosten • Risico van ernstige stigmatisering (‘undeserving poor’)
Wat is eigenlijke probleem? Wat is eigenlijke probleem? • Te lage arbeidsproductiviteit van het ‘kritieke overschot’ in verhouding tot arbeidskosten (= in feite ’ ( f kunstmatig gecreëerde mismatch tussen vraag & aanbod? • Achterblijvende of gelijkblijvende vraag naar laaggeschoold werk? • Sociale uitsluitingstendens (onbedoeld) versterkt Sociale uitsluitingstendens (onbedoeld) versterkt door publieke regelgeving en arbeidsmarktregulering • Ontslagrecht • Hoogte wettelijk minimumloon H lijk i i l • Stigmatiserende werking immigratierecht (Koppelingswet) en inburgeringbeleid
Dominante beleidsreacties Dominante beleidsreacties • Intensivering Intensivering ‘Work Work First First‐benadering’ benadering en en individuele sancties • Toename afzonderlijke, doch qua omvang Toename afzonderlijke doch qua omvang beperkte, projecten • Bestuurlijke kippendrift B lijk ki d if Kortom: meer van hetzelfde!
Knelpunten & wenselijkheden van regionaal a.m.beleid l b l d (Van Dijk 2008) Knelpunten: • Regionaal niveau onvoldoende duidelijk gedefinieerd (historie) • Door elkaar heen lopende p bevoegdheden CWI, gemeenten, provincies, stadsregio’s • Veel stakeholders aan tafel • Regionaal niveau is geen natuurlijke afgrenzing van de arbeidsmarkt • Onvoldoende zicht op (netto‐) effectiviteit van regionaal arbeidsmarkt‐ beleid: wat levert het op?
Wenselijkheden: • Meer autonomie op regionaal niveau, inclusief financiële verantwoordelijkheid • Helder definiëren van regionale arbeidsmarkten c.q. dynamiek ervan • Monitoring en evaluatie van effectiviteit beleid • Belangen stakeholders zo veel g mogelijk op één lijn brengen • Verantwoordelijkheden definiëren • Bovenregionale regiefunctie helder definiëren
Dilemma’ss en prioriteiten Dilemma en prioriteiten • Spanning Spanning tussen regio tussen regio’ss en branches/sectoren en branches/sectoren • Spanning tussen landelijk en regionaal/sectoraal beleid regionaal/sectoraal beleid • Regionaal/Nederlands perspectief versus perspectief van de Europese arbeidsmarkt i f d E b id k
Weerstanden vraagkant Weerstanden vraagkant Minste weerstanden: Minste weerstanden: • Opleiding en training Her‐ en omscholing en omscholing • Her • Technologische vernieuwing
Meeste weerstanden: Meeste weerstanden: • Fulltime functies omzetten in parttime p functies • Samenwerken met publieke instanties • Faciliteren van thuiswerk Bron: Het Kritische Tekort, Manpower 2008
Uitwerking van het activerende arbeidsmarktbeleid onderkant b d kb l d d k Vraag ‐ g én aanbod gericht g 1. Gebaseerd op risicomanagement bij t transities op de iti d arbeidsmarkt 2. Herverdelen van kansen en risico’s voor individuen (opheffen tegenstelling outsiders insiders) outsiders‐insiders)
Bijvoorbeeld: j Vraagkant: ‐ experimenten met de‐ en upskilling & omzetten van full‐time functies in part‐ time functies ‐ introductie van perspectief ‘stad en stijging’ Aanbodkant: scholing en leven lang leren, cultuur‐ verandering, voorkomen verandering, voorkomen van uitval
Naar economisch‐ en sociaal effectievere oplossingen ? ff l Aanbodkant: • Een vleugje New York/Londen in / Nederland? – Beperken of afschaffen j ( wettelijk minimumloon (NL‐ minimumloon behoort tot hoogste in EU; substitueert mogelijk laaggeschoolde ( , )) arbeid (OESO, 2007)) – Tegelijkertijd invoeren van (lager) basisinkomen met voldoende arbeidsprikkel – Intensivering micro‐kredieten Intensivering micro kredieten startende ondernemers aan onderkant a.m.
Vraagkant: • Sterker appél op maatschappelijk verantwoord ondernemen, vgl. Schipholcollege (‘socializing young males’)) young males • Experimenteren met de‐/up‐ skilling functies
Conclusies • Ontwikkel concept van regionaal sociaal p g risicomanagement in perspectief van transitionele arbeidsmarkt • Ontwikkel ondubbelzinnig regionaal monitoring Ontwikkel ondubbelzinnig regionaal monitoring‐ en en beleidsevaluatiesysteem in plaats van uit te gaan van best practices (vgl. o.a. CWI‐Arbeidsmarktprognose 2008 2013) 2008‐2013) • Ontwikkel (nieuw) aanvullend beleid voor opheffing mismatches onderkant arbeidsmarkt i.s.m. regionale bedrijfsleven en dienstensector • Denk (ook) in perspectief van toekomstige flexibele en mobiele arbeidsmarkt in Europa en mobiele arbeidsmarkt in Europa
Belangrijkste bedreigingen Belangrijkste bedreigingen • Vervanging Vervanging van participatieparadigma van participatieparadigma door door productiviteitparadigma (De Beer 2008) • Grootschalige investeringen in Grootschalige investeringen in arbeidsbesparende technologieën, outsourcing en off‐shoring • Verwatering concept activerende participatiemaatschappij • Te lang vasthouden aan institutionele verworvenheden
