Opleiding Duurzaam Gebouw: Groendaken: van ontwerp tot onderhoud Leefmilieu Brussel
Biodiversiteit: ecologisch potentieel van groendaken en andere voorzieningen die de ontwikkeling van de natuur bevorderen Frederic LUYCKX, architect & onderzoeker
Doelstellingen van de presentatie
●
Zorgen voor maximale biodiversiteit in de uitvoering van een project
●
De berekening van de BAF onder de knie krijgen
●
Het resultaat van de BAF objectief bekijken volgens de toestand op het perceel
2
Plan van de uiteenzetting
●
Biodiversiteit
●
Aanpak
●
Indicatoren
●
Biotoop-oppervlaktefactor
●
Doelstellingen
●
Stedenbouwkundige en andere verordeningen
●
Tools en referenties
3
Biodiversiteit Biodiversiteit is de diversiteit van soorten of genetisch materiaal. Biodiversiteit bestaat dankzij de ecosystemen. Ecosystemen bieden de mens voeding, geneesmiddelen, materialen zoals hout, vezels, olie, enz. Ze regelen natuurlijke processen zoals de watercyclus, de bestuiving, het klimaat, de koolstofcyclus enz., en ondersteunen de elementaire ecologische functies en processen zoals de voedselketen, de fotosynthese, de bodemvorming, enz. Bron: Referentieel-B 4
Aanpak ●
●
De bestaande toestand observeren en kennen ►
Analyse van de bestaande toestand, aan de hand van een inventaris van de planten- en diersoorten.
►
Het doel is de biotoop zo respectvol en nauwgezet mogelijk in stand te houden.
Compenseren ►
Nieuwe milieus creëren waarin de natuur zich kan ontwikkelen, als compensatie voor het ontbreken of de vernietiging van de biotoop. BESTAAND
[073] Crèche Plasky, arch. MDW
GEPLAND
5
Aanpak ●
Bijdragen aan het groene en blauwe netwerk ►
●
Oplossingen diversifiëren ►
●
De fauna een veelheid van habitats en schuilplaatsen aanbieden.
Aanleg van tuinen in volle grond, vochtige zones, groene gevels, groendaken, … om de fauna bijkomende habitats te geven.
Tuinieren ►
De ingrepen van de mens zijn niet noodzakelijk schadelijk voor de natuur.
6
Aanpak ●
De terugkeer van inheemse planten bevorderen ►
Planten aangepast aan ons milieu, die minder gevoelig zijn voor ziekten
►
Insecten aantrekken en het biologisch evenwicht versterken
Meidoorn
Iris
7
Aanpak ●
Uitheemse, potentieel invasieve planten- en diersoorten verbieden ►
… ze bedreigen onze biodiversiteit!
►
Ze kunnen het ecologisch evenwicht verstoren.
Aziatisch lieveheersbeestje
Reuzeberenklauw
8
Aanpak ●
Gedifferentieerd beheer ►
Gedifferentieerd onderhoud geeft de wilde fauna spontane schuilplaatsen en voeding
►
Beperkte onkruidverdelging zonder pesticiden
►
Bloemenweide, vrije haag, enz.
[011] Nos Pilifs, foto’s: Yvan Glavier
9
Indicatoren ►
Aantal en types van natuurlijke elementen die aanwezig zijn op het perceel (dier-, planten- en zwamsoorten, potentieel invasieve uitheemse diersoorten,…), op basis van een inventaris van de bestaande toestand
►
Het percentage van de oppervlakte waarop potentieel invasieve dier- en plantensoorten aanwezig zijn op de betrokken site
►
De verhouding tussen bebouwde en onbebouwde oppervlakte op het perceel.
►
Het aantal en de verscheidenheid van de stapstenen rond het perceel in een straal van 100 meter.
►
Het aantal groene ruimten in de wijk.
►
De plaats en de rol van de site in het groene netwerk en het Brussels ecologisch netwerk 10
Indicatoren ►
De ecologische waarde van de site (zie Ref_B, rubriek NAT)
►
De ecologische waarde van de site (zie Ref_B, rubriek
►
NAT)
Provinciegrens Gemeentegrens
Onderdelen van stedelijke leefcomplexen Brussel Agglomeratie Stadsgewest
Voorstad Forensenwoonzone
Onderdelen van Belgische stedelijke leefcomplexen (2001), bron: www.iweps.be
11
Indicatoren ►
Het aantal en de verscheidenheid van de voorzieningen die worden ingezet op het perceel om de aanwezigheid van de fauna te bevorderen (nesten voor solitaire bijen, vochtige zone met zachte hellingen voor amfibieën, levende hagen, schuilplaatsen voor vleermuizen, …).
[011] Nos Pilifs, foto: ceraa asbl
Plein ULB, foto: Arnaud Tinlot
12
De biotoop-oppervlaktefactor ●
BAF = Indicator ►
Geeft een indicatie van de potentiële ecologische waarde op basis van de beschikbare grond op het perceel.
►
Ratio tussen de ecologisch nuttige oppervlakte en de totale perceeloppervlakte Ecologisch nuttige oppervlakte BAF = Oppervlakte van het perceel Bestaand gebouw of renovatie Grondinneming
Woningen
Nieuw gebouw
Aanbevolen BAF
tot 0,37
0,60
0,60
van 0,38 tot 0,49
0,45
0,60
meer dan 0,50
0,30
0,60
Winkels, kantoren, besturen
0,30
0,30
Industrieën (of Gemengd)
0,30
0,30
Bron: Het stadscentrum van Berlijn
13
De biotoop-oppervlaktefactor ►
De BAF van de verschillende voorzieningen hangt af van de ecologische waarde van deze voorzieningen. BAF Ondoorlatend oppervlak Ondoorlatende verharding voor zowel lucht als water, zonder plantengroei (bv. beton, asfalt, tegels met een onderlaag van mortel)
0
Gedeeltelijk ondoorlatend oppervlak Verharding die lucht en water doorlaat, normaal gezien geen plantengroei (bv. klinkers, mozaïektegels, tegels met een onderlaag van grind/zand)
0,3
Halfopen oppervlak Verharding die lucht en water doorlaat, infiltratie van regenwater, met plantengroei (bv. houten bevloering, grasbetonplaten)
0,5
Oppervlak met plantengroei op dun substraat Oppervlak met (extensieve) plantengroei op ondergrondse bouwwerken of platte daken met een substraat van minder dan 20 cm.
0,5
Oppervlak met plantengroei op dik substraat Oppervlak met (intensieve) plantengroei op ondergrondse bouwwerken of platte daken met een substraat van meer dan 20 cm.
0,7
Oppervlak met plantengroei in volle grond Plantengroei in volle grond (bv.: grasperk) voor de ontwikkeling van flora en fauna
0,8
Oppervlak met gedifferentieerde plantengroei in volle grond Plantengroei in volle grond met een grote biologische diversiteit (bv.: bomen, struiken, bloemenweiden, vijvers, enz.). Groene gevels en groene omheinings- en keermuren Intensieve plantengroei op of langs gevels, tuinmuren, enz.
1 0,5
14 Bron: Het stadscentrum van Berlijn
De biotoop-oppervlaktefactor ►
Om rekening te houden met de context van het perceel vermenigvuldigt het Referentieel-B de BAF met een correctiecoëfficiënt. Correctiecoëfficiënt
In het stadscentrum* (DICHTBEBOUWDE stad) Andere (GROENE stad)
1,1
1 * www.geo-vlaanderen.agiv.be
►
BAF van de geplande toestand > bestaande toestand
►
Gebruiksvriendelijke tool, die echter beperkt is omdat hij geen rekening houdt met de fauna, de economische en culturele dimensie, … 15
De biotoop-oppervlaktefactor ●
Voorbeeld
Huidige situatie
Ontwerp
Ontwerp van hoekgebouw, voor woningen en handelszaken op de gelijkvloerse verdieping, arch.: KARBON’ PS = zonnepaneel TP = plat dak TV = groendak
T = terras TI = hellend dak TIV = hellend groendak
BAF-berekening Ontwerp BAF-berekening Correctiecoëfficiënt & bonus/malus-punten Ecologische waarde
Huidige situatie Perceeloppervlakte: 79,20 m² Grondinneming gebouw: 79,20 m² Onbebouwde oppervlakte: 0 m²
Grondinnemingscoëfficiënt = 1 Aanbevolen BAF (voor grondinneming > 0,50) = 0,30 BAF = 0 / 79,20 = 0 Oppervlakte groendaken: 58,45 m² x 0,5 = 29,22 m² Totaal: 29,22 m² BAF = 29,22 / 79,20 = 0,37 « 0,3 < BAF geplande toestand – BAF bestaande toestand » = +2 punten (3,7 + 2) x 1,1 = 6,26 op 10 Eindscore 3,8 op 6 >>> Grote verbetering van de ecologische waarde van het perceel <<<
16
De biotoop-oppervlaktefactor ●
Oefening Kleine eengezinsrijwoning in een tuinwijk in Bosvoorde
Voorgevel SMI = Ondoorlatende verhard oppervlak CB = Doorlatend oppervlak van houtspaanders
Huidige situatie DG = Doorlatend oppervlak van gazontegels JPT = Tuin in volle grond FV = Groene gevel
Ontwerp
Huidige situatie Perceeloppervlakte: 184,60 m² Grondinneming gebouw: 46,30 m² Onbebouwde oppervlakte: 138,30 m²
17
De biotoop-oppervlaktefactor ●
Oefening
Grondinnemingscoëfficiënt = 0,25 Aanbevolen BAF (voor grondinneming tot 0,37) --> 0,60 Huidige situatie Berekening van de huidige BAF: - ondoorlatende verharde oppervlakte: - oppervlakte tuin in volle grond:
31,50 m² 99,90 m² totaal:
x x
0 = 0 m² 0,8 = 79,92 m² 79,92 m²
Huidige BAF: 79,92/184,60 = 0,43 Geplande situatie Berekening van de geplande BAF: - doorlatende oppervlakte in grastegels: 2,70 m² x - doorlatende oppervlakte in houtspaanders: 3,45 m² x - geveloppervlakte voor begroening: 20,70 m² x - ondoorlatende verharde oppervlakte: 22,50 m² x - oppervlakte tuin in volle grond: 99,90 m² x totaal: Geplande BAF: 90,73/184,60 = 0,49 >>>Score = 4,9 op 10
0,3 0,5 0,4 0 0,8
= 0,81 m² = 1,72 m² = 8,28 m² = 0 m² = 79,92 m² 90,73 m²
Correctiecoëfficiënt & bonus/malus-punt - 0,1 ≤ BAF geplande situatie - BAF huidige situatie ≤ 0,1 = + 0 punt Gewogen score: (4,9+0) x 1 = 4,9 Eindscore: 2,9 op 6 Ecologische waarde Lichte verbetering van de ecologische waarde van het perceel, boven de aanbevolen BAF.
Huidige situatie
Ontwerp
18
Doelstellingen ●
Reglementaire basis en goede praktijk ►
●
Omgeving en afbakening van bebouwde zones: Naleving van de Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening (GSV), Titel 1, hfdst. IV.
Aanbevolen minimum Voor de verschillende maatregelen van het ReferentieelB, thema “Ontwikkeling van het natuurlijke milieu”, moeten de volgende scores worden behaald: ►
NAT 01-01 Valorisatie van de bestaande ecologische rijkdom: 4
►
NAT 01-02 Ontwikkeling van de biodiversiteit: 4
►
NAT 01-03 Beleving van de natuur: 3 19
Doelstellingen ●
Optimum Voor de verschillende maatregelen van het Referentieel-B, thema “Ontwikkeling van het natuurlijke milieu”, moeten de volgende scores worden behaald: ►
NAT 01-01 Valorisatie van de bestaande ecologische rijkdom: 8
►
NAT 01-02 Ontwikkeling van de biodiversiteit: 8
►
NAT 01-03 Beleving van de natuur: 10
►
NAT 02-01 Voorbereiding voor het duurzaam beheer van de groene ruimten: 10
20
Stedenbouwkundige en andere verordeningen ●
Gewestelijke stedenbouwkundige verordening ►
Titel I, hoofdstuk IV – Naaste omgeving › Art. 11: Achteruitbouwstrook
› Art. 12: Gebied voor koeren en tuinen en zijdelingse inspringstroken › Art. 13: Doorlaatbaarheid van gebied voor koeren en tuinen + begroening van platte daken (>100 m²)
●
Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening en BBP ►
●
Strengere voorschriften dan GSV
Ordonnantie betreffende het natuurbehoud ►
Ordonnantie van 1 maart 2012 › Bijdragen aan het verzekeren van de instandhouding en het duurzame gebruik van de elementen die deel uitmaken van de biologische diversiteit
21
› Voorbeeld: het hakken van bomen is verboden in de broedperiode
Interessante tools, internetsites, enz.: ●
IBGE – BIM, Milieuzorg in ondernemingen – Beheer van nietbebouwde zones: grijze en groene ruimten, Brussel, 2003
●
IBGE – BIM, Guide des aménagements pour les chauves-souris (gids van voorzieningen voor vleermuizen) (versie op papier te bestellen).
●
HERMY, M.; SCHAUVLIEGE, M.; TIJSKENS, G.; Groenbeheer, een verhaal met toekomst, Velt et afdeling Bos & Groen, Berchem, 2005
●
Directie Monumenten en Landschappen, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, De boom in de stad, coll. Kunst in de straat – Onderhoudsboekje, Colophon, Brussel, 2007
●
Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu, Colophon, Brussel, z.d.
●
Leefmilieu Brussel - BIM, Fleur uw gevel op – Voor een aangenamer, gezonder en rijker stadsmilieu, Brussel, z.d. 22
Interessante tools, internetsites, enz.: ●
www.ibgebim.be: Tips voor tuinen en de omgeving van gebouwen (Leefmilieu – BIM)
●
Kaart van de ecologische waarde ►
●
http://geo-vlaanderen.agiv.be/geovlaanderen/bwk/#
Kaart van het bodemgebruik ►
http://geo-vlaanderen.agiv.be/geovlaanderen/bodemgebruik
●
http://www.senstadt.verwalt-berlin.de/umwelt/landschaftsplanung/bff/
●
http://141.15.4.17/umwelt/landschaftsplanung/bff/index.shtml: publicatie “Het stadscentrum van Berlijn – BAF – Biotoopoppervlaktefactor” 23
Referentie Gids Duurzame Gebouwen:
24
Referentie Gids Duurzame Gebouwen: Natuurontwikkeling: ●
Fiche G_NAT00
Opwaarderen, beschermen en ontwikkelen van de natuurlijke omgeving in een duurzaam gebouw en op het perceel
●
Fiche G_NAT01
Biodiversiteit in de stad maximaliseren
●
Fiche G_NAT02
Een groendak realiseren
●
Fiche G_NAT03
Een groene gevel realiseren
http://www.gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/ of www.leefmilieubrussel.be: Startpagina > Professionelen > Sector > Gebouw (constructie, beheer) > Praktische handleiding 25
Te onthouden uit de uiteenzetting ●
Elk bouw- of renovatieproject, hoe klein of groot ook, vormt een gelegenheid om de aanwezigheid van de biodiversiteit in de stad te versterken, te maximaliseren.
●
Het behoud van de aanwezige biotopen moet voorrang krijgen
●
In het resultaat voor een “dichtbebouwde stad” moet de context van de BAF worden weergegeven naargelang van de toestand op het perceel en het grote gewicht van de tuin in volle grond of het intensief groendak
●
Beperking van de BAF wat fauna en economisch en cultureel potentieel betreft
26
Contactpersoon Frederic LUYCKX architect – onderzoeker
Gegevens
: +32(0)2 537 47 51
E-mail:
[email protected]
27
