Opleiding Duurzaam Gebouw:
Buitenschrijnwerk: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel
ERFGOEDWAARDE VAN SCHRIJNWERK IN HET
BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Jérôme BERTRAND, Stadswinkel
Doelstellingen van de presentatie
●
De erfgoedwaarde van de oude vensters in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de kijker zetten
●
Enkele ijkpunten meegeven om het patrimoniaal belang van de vensters te beoordelen
●
Niet alleen het behoud van erfgoed komt aan bod, maar ook economische en ecologische argumenten voor het behoud van bestaande ramen.
2
Plan van de uiteenzetting 1.
Beoordeling van de erfgoedwaarde van de oude ramen
2.
Vensterramen en architecturale compositie
3.
Vensterramen en achtergrond van de technieken
4.
Economisch argument voor het behoud van oude ramen
5.
Ecologisch argument voor het behoud van oude ramen
6.
Wat moet worden onthouden van de uiteenzetting
3
1. Beoordeling van de erfgoedwaarde van de oude ramen ●
●
● ●
Heeft het gebouw erfgoedwaarde? ►
Is het beschermd?
►
Beschermingsperimeter van een beschermd goed? Gebieden van culturele, historische, esthetische waarde of voor stadsverfraaiing? ...
►
Inventaris? Waardevol stadsgeheel (cfr. veel voorkomend raamwerk tussen 1850 en 1940 ...).
Hebben de vensters historische, esthetische of technische waarde? ►
materialen onvervangbaar (hout van uitzonderlijke kwaliteit, speciaal glas, opmerkelijk hang- en sluitwerk, ...)
►
opmerkelijke typologie (bv.: indeling met glasroeden, glas-inloodramen, schuiframen, gepatenteerde systemen, ...)
Zijn de vensters oorspronkelijk? Komen ze overeen met een belangrijke verbouwingsfase van het gebouw?
Beslissingsboom ●
Beslissingsboom ►
Geval per geval, naargelang van de prioriteiten van de bouwheer, van de nagestreefde prestatie, de beoogde interventie,…
5
2. Oude ramen en architecturale compositie: het “gezicht van de gevel”
Emile Van Leemputten, academietekening (detail), coll. AAM
9
Brugmannlaan 264, Ukkel
Henri Beyaert, Typetekening schrijnwerk – detail van ramen en balkondeuren met een breedte van 0,76 tot 1,95 m, Brussel, 1872, coll. CIDEP) 12
Henri Beyaert, Typetekening schrijnwerk,1872 – coll. AAM
13
Hedendaags standaardraam met drie aanslagen en een dubbele pakking. De vleugel en het kozijn zijn allebei gevormd uit een doorlopend profiel.
Foto: ARAU
Foto: Jacques ADNET
© Frederic Hossey - AAC
Alles begint bij een goed ontwerp …
© Frederic Hossey, architect - AAC
© Frederic Hossey - AAC
Raam voor passief- of lage-energiegebouw: door de dikte van de profielen, voor het driedubbel glas en een zo laag mogelijke Uwaarde van het raam, is het moeilijker de zeer performante ramen van vandaag in een oude gevel te zetten.
3. Vensters en geschiedenis van de technieken
Schrijnwerkerij omstreeks 1900 Coll. Norma - Malonne
Glasblazerij omstreeks 1900 – Vrouwen dragen glazen buizen Coll. Guido Vanderhulst 25
Hotel Zegers-Regnard, Brussell Paul Hankar, 1894, coll MRAH – Foto: AAM
Het oude raam moet worden beoordeeld samen met de onderdelen die het aanvullen.
Binnenluik: omstreeks 1800
Opvouwbaar buitenluik: omstreeks 1875
Jaloezie: omstreeks 1880
4. Economisch argument voor het behoud van oude ramen
36
Vervanging van ramen: terugverdientijd met overheidssteun
Standaard vervanging “meranti” + verf + DV U = 1,1 W/m2.K
17,6 jaar
28,5 jaar
60,8 jaar
Standaard vervanging “eik” + verf + DV U = 1,1 W/m2.K
25,4 jaar
33,5 jaar
84,8 jaar
Standaard vervanging “eik” + buitenlijstwerk + verf + DV U = 1,1 W/m2.K
35,5 jaar
46 jaar
112,6 jaar
Vervanging kopie eik + verf + DV U = 1,1 W/m2.K
92,8 jaar
118,1 jaar
121,1 jaar
Berekeningen uitgevoerd rekening houdend met de renovatiepremies en de energiepremie 2013 voor een “gemiddeld” inkomen – Bron: Stadswinkel, J. Bertrand, Economische analyse van de ingrepen aan oude ramen, BRC, december 2013.
Verbetering van de energieprestatie van de bestaande ramen: terugverdientijd met overheidssteun
Dubbel glas in bestaande ramen: DV 4-12-4 U =1,2 W/m2.K
9,4 jaar
13,7 jaar
38,9 jaar
Enkel glas met lage emissiviteit in bestaande ramen: U = 3, 4 W/m2.K
55,1 jaar
77 jaar
127,2 jaar
Voorzetraam 4 mm (helder glas)
32,6 jaar
44,1 jaar
71 jaar
“Standaard” dubbel venster “sapelli” + verf + DV U =1,1 W/m2.K
19,9 jaar
25,3 jaar
59,9 jaar
Dubbel venster kopie eik + verf + DV U = 1,1 W/m2.K
87,4 jaar
110 jaar
112,7 jaar
Berekeningen uitgevoerd rekening houdend met de renovatiepremies en de energiepremie 2013 voor een “gemiddeld” inkomen – Bron: Stadswinkel, J. Bertrand, Economische analyse van de ingrepen aan oude ramen, BRC, december 2013. .
Voorbeeld van terugverdientijd voor de isolatie van een bestaand dak U-waarde van het dak voor isolatie: 3 W/m2.K U-waarde van het dak na isolatie: 0,25 W/m2.K Kostprijs: 60 euro/m2 Terugverdientijd berekend aan de hand van het rekenblad “Energie Plus” = 4,3 jaar zonder premies en belastingaftrek!
5. Ecologische argumenten voor het behoud van ramen ●
De milieu-impact van vensters moet worden bekeken volgens twee complementaire benaderingen: ►
De mogelijkheden voor verbetering van de energieprestatie van het gebouw door een ingreep aan de vensters: gewoonlijk gaat men ervan uit dat de vensters goed zijn voor ongeveer 20% van het thermisch verlies van een woning (dak = 30%, muren = 30%, vloer = 20%). Dit zijn echter gemiddelden, die sterk variëren volgens de typologie van de gebouwen (2, 3 of 4 gevels) en de verhouding van de muuropeningen.
►
De analyse van de levensduur van de vensters
Enkele vaststellingen ●
De levenscyclusanalyses worden alleen uitgevoerd voor nieuwe ramen. Deze LCA’s, die worden uitgevoerd volgens verschillende methodes, leveren resultaten op dit onderling moeilijk te vergelijken zijn.
●
Er kunnen wel trends worden vastgesteld: houten ramen lijken beter dan andere materialen, op voorwaarde dat het hout uit duurzaam beheerde bossen komt (waardoor tropisch hout meteen uitgesloten is, tenzij het gelabeld is)
●
De beglazing lijkt minder zwaar door te wegen dan het raam in de balans van de milieu-impact van de vensters
●
Volgens de LCA’s zouden de hedendaagse vensterramen een levensduur hebben van 30 tot 50 jaar
●
Dit staat in contrast met de lange levensduur van de oude ramen: dankzij een regelmatig onderhoud zijn veel ervan na meer dan 100 jaar nog in goede staat …
●
Wanneer komt er een LCA die het behoud van een bestaand raam vergelijkt met de vervanging ervan?
Interessante tools, websites, enz.: ●
BERTRAND Jérôme, Houten schrijnwerk – Erfgoed en comfort verenigen, Directie Monumenten en Landschappen, Onderhoudsboekje, collectie Kunst in de straat, Brussel, heruitgave 2008.
●
Hennaut Eric et Demanet Marie, Hout en metaal in de Brusselse huisgevel, Koning Boudewijnstichting, Archieven van Moderne Architectuur, Brussel, 1997.
●
Heymans Vincent, Les dimensions de l’ordinaire, La maison particulière à Bruxelles, fin XIXe – début XXe siècle. L’Harmattan, Paris, 1998.
Websites www.stadswinkel.be www.patrimonium-beroepen.be
www.monument.irisnet.be www.brugis.be ●
http://www.energieplus-lesite.be/index.php?id=10364,
44
Referentie Gids duurzame gebouwen: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be ●
G_MAT00 – Duurzaam materiaalgebruik
●
G_MAT01 – De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen
●
G_MAT07 – Duurzame keuze van raamkaders
45
Wat moet worden onthouden van de uiteenzetting ●
De vensters zijn een belangrijk onderdeel van de compositie van een gevel. Een vervanging door een “verkeerd” model kan een gevel zo goed als onherstelbaar verminken.
●
De erfgoedwaarde van de ramen houdt verband met het uitzicht ervan, maar ook met het feit dat ze getuigen zijn van de geschiedenis van de technieken, en dat ze vaak gemaakt zijn van zeldzame materialen die niet langer worden geproduceerd
●
De vervanging van oude ramen die nog in goede staat zijn, is financieel niet rendabel, vooral indien het om complexe vormen gaat. Het ecologisch voordeel van deze vervanging is ook helemaal niet bewezen.
●
Het behoud van de bestaande ramen en de verbetering van hun (thermische, akoestische, …) prestaties moet dus moet voorrang worden overwogen wanneer ze nog in voldoende goede staat zijn.
46
Contact Jérôme BERTRAND Renovatieadviseur
Centre Urbain-Stadswinkel asbl-vzw Anspachlaan 59 – 1000 Brussel
Gegevens
: +32(0)219 40 60
E-mail:
[email protected] 47
Permanence d’information Patrimoine / Energie / Rénovation / Urbanisme
Halles Saint-Géry ●
1 place Saint-Géry 1000 Bruxelles
●
du mardi au vendredi de 10h à 17h - samedi de 14h à 17h
●
02 /219 40 60
●
www.curbain.be
●
[email protected]
