Opleiding Duurzaam Gebouw:
Buitenschrijnwerk: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel BIJ RENOVATIE, BEHOUD, RENOVATIE EN VERBETERING VAN DE RAMEN
Inleiding tot het thema Frederic LUYCKX, architect & onderzoeker
Doelstelling van de presentatie
●
Belichten van de uitdagingen, de aanpak en de oplossingen die verband houden met het behoud van de bestaande ramen en de verbetering van hun thermische, akoestische, … prestaties, met het doel hun milieu- en gezondheidsimpact te beperken.
2
Plan van de uiteenzetting
1.
Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
2.
Uitdagingen
3.
Aanpak met betrekking tot de ramen
4.
Globale aanpak met betrekking tot de gebouwschil
5.
Doelstellingen
6.
Indicatoren
7.
Wat moet worden onthouden uit de uiteenzetting 3
1. Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ●
Erfgoedwaarde van de ramen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
►
Ramen: › Bepalen het karakter van de gevels
› Dragen bij tot het uitzicht van straten, de stad › Bepalen het karakter van de binnenruimten › Zijn getuigen van het werk, de kennis van de ambachtslieden.
4
1. Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ●
Erfgoedwaarde van de ramen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
►
Kenmerken, rijkdom: › Vormen
› Tekeningen › Materialen › Doorsneden › Bouwbeslag › Glaswerk en glas-in-loodramen
5
2. Uitdagingen ●
Gebrek aan comfort bij oude ramen ►
Koudestraling ter hoogte van het venster / glaswerk
►
Tocht door raamkieren
►
Probleem van te warme vertrekken
►
Veelvuldige condensatie op het glas
►
Geluidsongemak
►
Visueel ongemak
6
2. Uitdagingen ●
Thermische verliezen door bestaande ramen
Bron: Leefmilieu Brussel, Isolatie van vensters, Infofiches Energie, 2008.
7
2. Uitdagingen ●
Slijtage ►
Afwerking: afgebladderde verf, ...
►
Schrijnwerk: beschadigingen, verrotting, kromtrekking, …
►
Beglazing: verlies van transparantie, …
►
Bouwbeslag versleten, verroest, gebroken, vervangen, …
8
2. Uitdagingen ●
Veelvuldige vervanging van ramen ►
Gebrek aan informatie / bewustmaking
►
Voor vervanging kan gemakkelijk worden gezorgd >< Gespecialiseerde vakmannen zijn moeilijk te vinden.
Voorbeeldgebouw Koninklijke Sinte-Mariastraat 237, 1030 Schaarbeek
9
2. Uitdagingen ●
Veelvuldige vervanging van ramen ►
Gevolgen: › Verlies van getuigen van het erfgoed en van knowhow › Gevel krijgt een ander uitzicht › Verstoorde luchtvochtigheidsbalans › Afvalproductie
►
Plaatsing van nieuwe ramen: › Uitputting van hulpbronnen › Gezondheids- en milieu-impact › Einde levensduur en recyclagepotentieel
10
3. Aanpak met betrekking tot de ramen Bij renovatie, overwegen of het bestaande buitenschrijnwerk kan worden behouden / hersteld / verbeterd!
●
Een diagnose van het raam opstellen ►
Erfgoedwaarde van de ramen?
►
Staat van het raam?
►
Bron van ongemak?
Bron: Renover sprl http://www.renover-sprl.com
11
3. Aanpak met betrekking tot de ramen ●
Diagnose van de ramen ►
Erfgoedwaarde van de ramen
Heeft het raam erfgoedwaarde? ◊ ◊ ◊ ◊ ◊
◊
◊
Is het gebouw geklasseerd of staat het op de lijst van beschermde gebouwen? Maakt het raam deel uit van een goed van patrimoniaal belang, dat niet geklasseerd is (beschermde zone, GCHEWS, RVOHR, bouwwerk van vóór 1932,…)? Heeft het een historische waarde? Is het raam een oorspronkelijk raam van het gebouw? Heeft het raam een esthetische waarde?: Bevat het raam bijzondere indelingen (glasroeden, smeedwerk, …)? Vertoont het bijzondere vormen (krommingen, welvingen, …)? Heeft het raam een technische waarde?: Bijzonder sluit- of openingssysteem (holle en dolle lijst, …)? Bijzonder verbindingssysteem vleugel/vast kader (guillotine, …) ? Bijzonder beslag (spanjolet, …)? Bevat het raam edele of onvervangbare materialen?: Oude eik, … Glas-in-loodramen Bijzonder glas: gehamerd glas, geblazen glas, spiegelglas, glas met smeedwerk,, …
> Als een van de antwoorden JA is, heeft het raam een erfgoedwaarde. 12
3. Aanpak met betrekking tot de ramen ●
Diagnose van de ramen ►
Staat van het raam
In welke staat bevindt het raam zich? Stel een overzicht van de gebreken op: ◊ ◊ ◊ ◊
Afwerking: vertoont het raam afgebladderde verf, verfblazen, …? Schrijnwerk: zijn de profielen beschadigd? Vertonen ze verkromming, verrotting, roest, …? Beglazing: heeft het glas doorzichtigheid verloren? Is het gebarsten? Beslag: is het beslag versleten, verroest, kapot, vervangen, …?
Als de beoordeling van de toestand van het raam een matig of slecht resultaat oplevert, moet er worden ingegrepen, afhankelijk van het eventueel ondervonden ongemak, ◊
met een verbetering
◊
met een herstelling
◊
met een vervanging
13
3. Aanpak met betrekking tot de ramen ●
Diagnose van de ramen ►
Bron van ongemak
Veroorzaakt het raam ongemakken? ◊ ◊ ◊ ◊
Is er koudestraling te voelen tegenover het venster, in het bijzonder afkomstig van de beglazing? Is er tegenover het raam onaangename tocht te voelen? Is het te warm in het lokaal? Vertoont het glas geregeld condensatie? (in dat geval is er een ventilatieprobleem dat moet worden opgelost voor er enig verbeteringswerk wordt uitgevoerd)
> Als een van de antwoorden JA is, veroorzaakt het bestaande raam ongemak en is een van de volgende drie ingrepen aangewezen: ◊
een verbetering
◊
een herstelling
◊
een vervanging
14
3. Aanpak met betrekking tot de ramen ●
Beslissingsboom ►
Geval per geval, naargelang van de prioriteiten van de bouwheer, van de nagestreefde prestatie, de beoogde interventie, …
15
4. Totaalaanpak voor de gebouwschil ●
Prioritaire ingrepen voor energiebesparende werken ►
Te nuanceren naargelang van de relatieve oppervlakte van de openingen in verhouding tot de ondoorzichtige oppervlakken
►
Gemiddelde thermische verliezen van een woning: ►
25-30% dak
►
20-25% muren
►
20-25% luchtverversing en lekken
►
10-15% vensters
►
7-15% lage vloer
►
5-10% thermische bruggen
Luchtverversing en lekken
Dak
Muren
Vensters
Bron: Departement Energie en duurzaam bouwen van de Overheidsdienst Wallonië, Architectuur en Klimaat, Thermische isolatie langs de binnenzijde van bestaande bakstenen muren, 2010
Thermische bruggen
Lage vloer
16
4. Totaalaanpak voor de gebouwschil ●
Verbetering van de ramen isolatie en ventilatie van het vertrek / gebouw ►
Verbetering / plaatsing van een nieuw raam: ►
Betere dichtheid
►
Hogere U-waarden
Risico op condensatie in niet-geïsoleerd metselwerk Bron: Stadswinkel
VENTILATIE en ISOLATIE van het vertrek om condensatie en schimmel te vermijden
17
5. Doelstellingen ●
Reglementaire basis en goede praktijk ►
Bij renovatie, indien het raam wordt behouden: › Eventuele restauratie/herstelling uitvoeren en een afdichtingsstrip in de ramen herstellen/plaatsen. › De afdichting tussen het raam en de omtrek van de raamopening herstellen. › Beschermde ramen: verplicht advies van de Directie voor Monumenten en Landschappen
●
Aanbevolen minimum ►
Bij renovatie moeten, geval per geval, alle mogelijkheden voor thermische en comfortverbetering worden bekeken, met behoud en herwaardering van de bestaande ramen. › Om de hoeveelheid gebruikte materialen en de afvalproductie te beperken, wordt het architecturaal ontwerp gestuurd in de richting van het behoud van de bestaande openingen en ramen wanneer deze nog in voldoende goede staat zijn (met eventueel restauratie- en herstelwerken). › In dit geval moet, bij de verbetering van het bestaande raam, worden toegezien op het behoud van het schrijnwerk (vervanging van de beglazing)
●
Optimum ►
Bij renovatie, wanneer een raam wordt verbeterd, moet worden toegezien op het behoud van het bestaande schrijnwerk en van de beglazing (inwerking van 18 een dubbel raam aan de binnenzijde).
6. Indicatoren Eenheid
Beglazing
Profiel
W/m².K
X
x
Thermisch comfort van de wanden
d°
X
x
Akoestisch comfort: Geluidsniveau in het lokaal
dB
x
x
Thermische transmissiecoëfficiënt U
In/exfiltratieverliezen: Infiltratiedebiet
x
m³/h
+ aansluiting op de muur
Visueel comfort: Verlichtingsgraad in het lokaal
lux
x
Coëfficiënt van de zonnetransmissie g
%
x
Coëfficiënt van de lichttransmissie Tl
%
x
Index voor geluidsvermindering Rw + Ctr
dB
x 19
Interessante tools, websites, enz.: ●
BERTRAND Jérôme, Het houten schrijnwerk – Erfgoed en comfort verenigen, Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Onderhoudsboekje, collectie Kunst in de Straat, Brussel, heruitgave 2008.
●
SIMON Francy, HAUGLUSTAINE Jean-Marie, La fenêtre et la gestion de l’énergie – Guide pratique pour les architectes, 2001, te downloaden op de website van de Waalse Administratie voor Energie http://energie.wallonie.be
●
Ceraa asbl, ULG EnergySud, CEDIA, Xylonis, Studie over de impact van de thermische verbeteringen van bestaande ramen met erfgoedwaarde in de traditionele gebouwen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, studie uitgevoerd voor Leefmilieu Brussel, Brussel, mei 2011.
●
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB), TV 221, Brussel, september 2001.
●
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB), TV 188, Brussel, juni 1993.
Website ●
http://www.energieplus-lesite.be/index.php?id=10364
20
Referentie Gids Duurzame Gebouwen: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be ●
G_MAT00 – Duurzaam materiaalgebruik
●
G_MAT01 – De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen
●
G_MAT07 – Duurzame keuze van raamkaders
21
7. Wat moet worden onthouden uit de uiteenzetting ●
Er bestaan alternatieven voor de vervanging van ramen!
●
Energie en erfgoed kunnen best samengaan
●
Diagnose van het bestaande raam = sleutel voor een passende verbetering
●
Het publiek moet over de mogelijkheden en de prestaties van de verbeteringen worden geïnformeerd
●
Ventilatie en isolatie van het vertrek zijn absoluut noodzakelijk
22
Contact Frederic LUYCKX architect – onderzoeker
Gegevens
: +32(0)2 537 47 51
E-mail:
[email protected]
23
