Op school is iedereen aan zet GOEDE VOORBEELDEN

Op school is iedereen aan zet GOEDE VOORBEELDEN directeuren, docenten en leerlingen in Amsterdam integreren seksuele diversiteit (2007-2011)

„Met trots kunnen we zeggen dat dit project één van de meest duurzame projecten voor homoemancipatie ter wereld is. De aanpak is uniek omdat niet het aanbod ter ondersteuning, maar de vraag en het eigen initiatief van scholen centraal staat.‟ Peter Dankmeijer ▪ directeur EduDivers

2

EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING | OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET

VOORWOORD

Meer zelfverzekerdheid en openheid Van 2007 tot 2011 financierde Gemeente

voorbeelden uit hun praktijk met naam en

Amsterdam een project om scholen te

toenaam mogen noemen. Toen het project

ondersteunen op het terrein van sociale

van start ging, zouden scholen daarover

veiligheid en seksuele diversiteit. Daarin

hebben geaarzeld. Nu gaven de betrokken

werkt EduDivers samen met het

scholen hier toestemming voor. Dat laat

expertisecentrum Veilig In en Om School

een grotere zelfverzekerdheid en openheid

(VIOS), tot haar opheffing in 2010, en met

zien. En daar zijn we erg blij mee.

COC Amsterdam. In die periode heeft EduDivers ongeveer 70 schoollocaties voor voortgezet onderwijs benaderd. Tweederde van die scholen hebben we geadviseerd over hoe zij aandacht kunnen geven aan seksuele diversiteit*, als een roze draad binnen hun eigen aanpak voor veiligheid en burgerschap. Hoe zo‟n advies in zijn werk

In dit boekje geven we voorbeelden van onze visie op een integrale begeleiding van de scholen. Die lichten we eerst toe. Daarna noemen we goede praktijken van 6 scholen, op de schaal van directie naar leerlingen. Ten slotte beschrijven we acties van leerlingenparticipatie.

gaat, zetten we in het eerste hoofdstuk

Ik hoop dat de verhalen in deze brochure

uiteen. Verslagen van de talrijke vormen

zullen inspireren om de aanpak op school

van ondersteuning zijn zodanig op maat

rondom burgerschap en veiligheid te

van de school dat ze vertrouwelijk dienen

verdiepen en duurzamer te maken.

te zijn. Daarom worden die (vanzelfsprekend) niet gepubliceerd. Dat

Peter Dankmeijer ▪ directeur EduDivers

maakt dat het project betrekkelijk onzichtbaar is gebleven. Dit boekje brengt daar enigszins

*) EduDivers gebruikt het liefst de term “seksuele diversiteit” omdat deze inclusief is

verandering in. Het laat enkele successen

en “voorbij” de identiteitsvraag gaat. Vaak gaat

zien die de scholen, met steun van het

het bij scholen in eerste instantie alleen over

gemeentelijke project, hebben geboekt. We

homoseksualiteit. In zo‟n geval gebruiken we

hebben de scholen gevraagd of we goede

laatstgenoemde term.

OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET | EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING

3

Acht schakels in verandering DE SCHOOLBEGELEIDING Bij het eerste kennismakingsgesprek met

brede perspectief van burgerschap en

scholen vragen directeuren vaak: wat voor

sociale veiligheid en hanteert seksuele

soort training bieden jullie aan? Scholen

diversiteit daarin als een ankerpunt. Het is

zijn zo gewend aan het grote aantal

eenvoudiger om vanuit een goede

aanbieders op het terrein van verschillende

aandacht voor homoseksualiteit ook

maatschappelijke thema‟s dat het voor hen

andere vormen van diversiteit mee te

nauwelijks is voor te stellen dat zij ook

nemen, dan met, bijvoorbeeld, culturele

(gratis) steun op maat kunnen krijgen.

diversiteit als uitgangspunt. Bij een multiculturele benadering valt in de praktijk

Eerste gesprek

namelijk de aandacht voor homospecifieke

In het eerste gesprek gaat het vooral om

diversiteit vaak weg. Niet alle scholen

een wederzijdse kennismaking. We

voelen zich in het begin comfortabel bij

verkennen wat er op school speelt en

specifieke aandacht voor homoseksualiteit.

peilen de behoefte. EduDivers hanteert het

In dergelijke gevallen ziet men op school

4


soms geen knelpunten, of beschouwt men

moeten doen. Slechts informatie of

veiligheid als belangrijk maar

suggesties aandragen, is voor het eerste

homospecifieke veiligheid als een relatief

contact vaak weinig zinvol, omdat de

onbelangrijk detail. In het overleg maakt

prioriteiten van scholen dan nog meestal

EduDivers dan duidelijk welke situatie er op

anders liggen. De belangstelling om het

school zou kúnnen spelen, terwijl die

thema seksuele diversiteit zelf op te

onzichtbaar kan zijn door het taboe dat er

pakken, komt pas goed op gang als de

nog steeds is op homoseksualiteit. Dat leidt

directie zelf overtuigd raakt van de

in de meeste gevallen tot de afspraak om

noodzaak en het proces in werking zet om

de situatie eens nader onder de loep te

ook bij personeel en (uiteindelijk) leerlingen

nemen. Dat kan door een vervolggesprek

die belangstelling te wekken. Dat kan

met de veiligheidscoördinator, de

enkele jaren duren. De begeleiding is er

zorgcoördinator, enkele vakdocenten en

daarom op gericht om dat proces te

soms een homoseksuele docent. Deze

stimuleren en op de rails te houden. Om dit

personen hebben meer zicht op de

te monitoren, hanteert EduDivers een

werkvloer en zo komt er een proces op

achtstappenplan, dat is gebaseerd op de

gang.

veranderingstheorie van John Kotter (The

Heart of Change, 2002). John Kotter maakt

Aanpakken

onderscheid in acht fasen. We lichten toe

Hoe begeleidt EduDivers dat proces?

hoe EduDivers deze toepast op de

Weliswaar gaat het om advies op vraag en

integratie van seksuele diversiteit op

op maat. Dat wil niet zeggen dat adviseurs

scholen. Belangrijk is om te realiseren dat

slechts uitvoeren wat scholen vragen. In de

deze fasen in de praktijk niet strikt

begeleiding zit een strategie, die

chronologisch zijn. Daarvoor is het teveel

gebaseerd is op inzichten hoe men

een model. Verandering is soms moeilijk

verandering in organisaties kan realiseren.

meetbaar te maken. Wel gebruikt

Het doel van de begeleiding is om ervoor te zorgen dat de school zelf de aanpak rondom seksuele diversiteit ontwikkelt en

EduDivers dit als een richtlijn, waarvan in ieder geval de verschillende fasen onontbeerlijk zijn.

uitvoert. Scholen kunnen dit niet gemakkelijk op eigen gelegenheid, omdat ze weinig kennis hebben hoe ze dit zouden


5

1. Urgentie voelen

verbergen. Bij hogere schooltypen komt

Belangrijk is dat de school aandacht voor

vaak een systematische onverschilligheid

seksuele diversiteit urgent gaat vinden.

en afstandelijkheid voor. Onderzoekers

Concrete activiteiten blijven anders

noemen dit moderne homofobie. Veelal

incidenteel, met een beperkt effect. Het

moeten scholen eerst leren de signalen te

eerste gesprek vindt het liefst plaatst met

herkennen.

iemand binnen de school, die de urgentie reeds ervaart. Met hem of haar wisselen

2. Werkgroep vormen

we informatie uit over signalen uit de

Als op deze manier knelpunten op school

school wat betreft veiligheid in brede zin en

zijn vastgesteld, komt er liefst een kleine

diversiteit, seksuele weerbaarheid en

interne groep die de aanpak op school gaat

homoseksualiteit in het bijzonder. Het

voorbereiden. Vaak bestaat er al een

mooiste is het als de directie reeds bij dit

formeel of informeel overleg van de directie

proces betrokken is. In ieder geval dient ze

en de veiligheids- en zorgcoördinator. Daar

het te ondersteunen. Signalen van

kunnen geïnteresseerde docenten bij

onveiligheid zijn bijvoorbeeld als leerlingen

worden gevraagd. Vorming van zo‟n

of docenten regelmatig schelden, als er

groepje is nodig: als de aanpak alleen bij

veel machismo voorkomt in samenhang

de directeur of de veiligheidscoördinator

met dat leerlingen of docenten problemen

ligt, is de kans groot dat het vastloopt bij

krijgen wanneer ze niet mannelijk genoeg

absentie of het vinden van een andere

zijn, en wanneer leerlingen of docenten

baan. Dat gebeurt vrij regelmatig. Meestal

hun seksuele voorkeur systematisch

begint het groepje met een verkenning van

6


wat er speelt en wat er al gebeurt. Zo

de kern van de visie praktisch en concreet

kunnen er bijvoorbeeld al COC-

geformuleerd, bijvoorbeeld: „Bij ons op

voorlichtingen worden gegeven of geeft

school kan iedereen zichzelf zijn‟. Of zoals

een docent al voorlichting over

betrokken leerlingen van een groene

(homo)seksualiteit. Vaak nemen docenten

school het formuleerden: „Iedereen kan

dat soort initiatieven echter los van elkaar.

hier groeien en bloeien‟. Een krachtige

Dan is het incidenteel en uit persoonlijke

visie is een kapstok. Ze geeft handvatten

interesse of betrokkenheid. Daardoor

voor hoe men kan omgaan met (eventueel

ontbreekt de samenhang en dat belemmert

lastige) vragen van ouders en leerlingen.

het effect op de sfeer op school als geheel.

EduDivers geeft inspirerende voorbeelden

EduDivers helpt om de juiste mensen erbij

van missies van andere scholen en helpt

te halen en is beschikbaar om het groepje

de missie zo aan te scherpen dat ze een

te begeleiden.

groot draagvlak kan helpen creëren. In dit gesprek komen vaak al concrete plannen

3. Aansprekende visie formuleren

aan de orde.

Zo ontstaat een werkgroepje. Dat werkgroepje ontwikkelt een korte visie die

4. Visie delen en uitwerken

aangeeft waarom het voor haar school van

Het werkgroepje bespreekt de visie met de

belang is om iets te doen aan homo-

rest van het team. In die gesprekken gaat

emancipatie. Dat heeft een groot voordeel.

het meestal meteen over vormen van

Op die manier geeft de groep aan hoe de

concrete uitwerking. Die kunnen bestaan

school homovriendelijkheid wil plaatsen

uit meer eigen lessen of het uitnodigen van

binnen een groter verband, van

een COC voorlichter of een interactieve

bijvoorbeeld veiligheid en burgerschap, en

theatergroep, maar ook uit afspraken over

wat dit te maken heeft met de identiteit en

hoe er op school wordt omgegaan met

strategie van de school. Op veel scholen is

schelden en pesten, welk soort incidenten


7

geregistreerd moeten worden en hoe men

voor te bereiden en na afloop voor een

omgaat met homoseksuele leerlingen en

vervolg te zorgen.

extreem homofobe leerlingen. Er zijn veel acties mogelijk, maar het is ook nodig om

6. Successen uitwisselen

eerste keuzes te maken. Niet iedereen wil

Alleen over knelpunten praten, werkt niet

meteen meedoen en niet alle acties zijn

motiverend. Om van elkaar te zien hoe leuk

even belangrijk. EduDivers biedt een

en nuttig de nieuwe initiatieven zijn, helpt

overzicht van wat men kan doen en

EduDivers de school om successen uit te

adviseert de school welke soort initiatieven

wisselen. Ervaringen uit leuke lessen en

binnen de eigen context van de school het

enthousiaste reacties van leerlingen zijn de

meest zinvol zijn om daarmee te starten.

energie om te verbeteren. Door successen uit te wisselen, komen ook docenten die

5. Uitproberen

eerst wat aarzelden, over de streep.

Vervolgens gaan docenten, mentoren en soms ook leerlingen aan de slag. Diverse

7. Initiatieven tot een routine maken

zaken worden uitgeprobeerd: lessen,

Wanneer de activiteiten zijn uitgeprobeerd,

maatregelen en leerlingenparticipatie.

worden ze “gewoon”. Op dat moment is

Soms loopt dat goed, soms minder goed.

aan de orde dat ze een vast onderdeel

EduDivers helpt de school om knelpunten

worden van de lesroutine en reguliere

te overwinnen, onder meer door gerichte

begeleiding. Dat kan bijvoorbeeld door in

training, begeleiding en advies over

het team een doorlopende leerlijn af te

specifieke activiteiten. Voorbeelden: Hoe

spreken. Daar helpt EduDivers bij. Ook

breng je homoseksualiteit ter sprake brengt

helpt EduDivers om afspraken te maken

in de gymles? Of: Hoe kun je in de

rondom leerlingenbegeleiding, wat betreft

brugklas omgang met homoseksuele

vragen als: wat doen we zelf? voor welk

medeleerlingen expliciet meenemen in

deel worden leerlingen doorverwezen naar

lessen over omgangsvormen op school?

reguliere of specifieke zorgcentra? Waar

Concrete lesmethoden, video‟s of

nodig maakt de school afspraken met

werkvormen zijn beschikbaar. Ook externe

instanties in haar omgeving: de

activiteiten zijn hier mogelijk, zoals een

buurtregisseur, instellingen rond “de brede

interactieve theatervoorstelling of een COC

school” of de deelraad.

voorlichting. EduDivers helpt om deze goed

8


8. Verankeren en bewaken van doorgaande verbetering

(helaas) geen garantie. Bovendien zijn scholen geen eilanden en hangt de

Idealiter rondt de school het traject af met

ontwikkeling van leerlingen deels af van

verankering. De school kan afspraken

wat de school hen biedt. Vooral in zwakke

maken over hoe ze nieuw personeel

wijken is dat voelbaar. Door regelmatig te

inwerkt en hoe ze, zo nodig, zorgt voor

onderzoeken hoe de veiligheid zich op

bijscholing. Daarvoor biedt EduDivers aan

school ontwikkelt (bijvoorbeeld op basis

scholen een reader aan. In 2012 komt er

van de ITS veiligheidsmonitor en

een e-learning cursus beschikbaar.

incidentenrapportages) kan de school

Hoewel in deze fase de aanpak helder is

cyclisch aandacht blijven besteden aan

en door het hele team wordt uitgevoerd, wil

doorlopende verbetering. EduDivers

dat nog niet per definitie zeggen dat alle

adviseert hoe de school veiligheid inclusief

leerlingen en personeel nu veilig zijn of zich

homo-emancipatie kan monitoren en

veilig voelen. Daarvoor biedt het model

bijstellen.

Draagvlak om te veranderen rondom seksuele diversiteit op 67 Amsterdamse VO scholen gemeten in 2010

15%

onduidelijk

16%

individueel initiatief 19% 36% 14%

initiatief directie ook teamwork ook leerlingen betrokken

In februari 2008 neemt Ronald Plasterk, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, het eerste exemplaar van De roze draad in veiligheid op school in ontvangst. Het boek is een handreiking van EduDivers voor directeuren, docenten en schoolfunctionarissen. Daarna maken tientallen scholen in Nederland hiervan gebruik. In 2011 beveelt het ministerie van OCW het boek aan in haar internationale brochure voor good practices op het gebied van onderwijs en seksuele diversiteit. OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET | EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING

9

aantal scholen 48 44 40 36 32 28 24 20 16

2007

12

2009

8

2010

4 0 0

1

2

3

2010 2009 4

5

6

2007 7

8

fase

Veranderingspeil op seksuele diversiteit van 64 Amsterdamse VO scholen gemeten in 2007, 2009 en 2010 0 onbekend 1 urgentie voelen 2 werkgroep vormen 3 aansprekende visie formuleren 4 visie delen en uitwerken 5 uitproberen 6 successen uitwisselen 7 initiatieven tot routine maken 8 verankeren en bewaken van doorgaande verbetering

10


DIRECTIE EN TEAM

Een grondige aanpak op het Marcanti College EduDivers hanteert bij de begeleiding van

klimaat. Wat meespeelt, is dat de school

scholen een model van fasen waarin de

“zwarter” is geworden en een plaats heeft

school zich bevindt. Het Marcanti College

gekregen te midden van een kansarme wijk

is een voorbeeld van een school die werkt

met een hoog percentage traditioneel

aan verankering (de laatste fase).

Marokkaanse en Turkse gezinnen. Onder leerlingen en ouders is weinig begrip voor

Bewustwording door incidenten

homoseksualiteit. Ook onder leerlingen zelf

Rond 2000 wordt Marcanti zich ervan

zijn er soms problemen. De directie schrikt

bewust dat er op de school knelpunten zijn

als een homoleerling na herhaald pesten

rond homoseksualiteit. Enkele

van school wordt gehaald. De docenten

(homo)docenten nemen ontslag en laten

melden het pesten nooit omdat zij de

weten dat zij hiertoe gemotiveerd worden

voorvallen als onschuldige geintjes zien.

door onder andere een vijandiger wordend

Het Marcanti College pakt het thema op wanneer homodocenten vertrekken vanwege een vijandiger wordend klimaat. De school maakt een duidelijke ontwikkeling van verandering door: van visie naar systematische aanpak naar een doorlopende leerlijn.


11

Geweldloos en open voor iedereen

manier – voor dat diversiteit en

Met hulp van de KPC Groep (een

homoseksualiteit regelmatig op een

onderwijsadviesorganisatie) begint

samenhangende en vanzelfsprekende

Marcanti een stevige missie te formuleren.

manier aan de orde komen. Soms geeft

Daarin maakt de school duidelijk dat ze

EduDivers daar specifieke suggesties voor,

openstaat voor iedereen, ongeacht religie,

zoals hoe je het thema seksuele diversiteit

cultuur, of seksuele oriëntatie. Vanaf dan

kunt verweven in lessen over schoolregels

legt de school deze visie bij de inschrijving

en omgangsvormen in de brugklas, of hoe

uit aan leerlingen en ouders en vraagt hen

je het in de gymles tussen neus en lippen

die te ondertekenen.

door aan de orde kunt stellen.

Daarna begint Marcanti met een systematische aanpak. Gedrag van leerlingen en van docenten en didactisch handelen staan daarbij centraal. Men begint er zich op te richten dat men open is naar elkaar en elkaar eerlijk en direct op respectvol gedrag aanspreekt. Ook bevordert men lesgeven over diversiteit. De school staat vanaf dan onomwonden voor geweldloos gedrag.

Verankering in leerlijn Van 2010 tot 2011 gaat Marcanti na hoe nieuwe docenten zich deze aanpak en doorlopende leerlijn eigen kunnen maken. Daarvoor ontwikkelt EduDivers een reader (op basis waarvan in 2012 een e-learning cursus beschikbaar komt). In die cursus komt aan de orde: basisinformatie over homoseksualiteit, de vooroordelen die de docent in multiculturele klassen kan

Bij de invulling van deze intenties

tegenkomen en hoe hij of zij daarop kan

ondersteunt EduDivers, zowel wat betreft

ingaan.

losse onderdelen bij diverse vakken, als bij het helpen vormgeven van een doorlopende leerlijn over burgerschap en seksuele weerbaarheid, door een logische orde in het aanbod van lespakketten te helpen ontdekken en gaten helpen op te vullen. In mentorlessen, diverse vakken en via informele opmerkingen zorgen docenten er nu – ieder op een persoonlijke

12

Behalve hulp bij de invulling van de doorlopende leerlijn, adviseert EduDivers aan Marcanti ook hoe de school haar leerlijn tot een logischer geheel kan ombouwen, door einddoelen en tussendoelen te formuleren die aan leeftijdfasen en vakken gerelateerd zijn. Op die manier is de aanpak ook meer formeel verankerd.


Theatervoorstelling op het Kingma College TEAM EN DOCENTEN EduDivers werkt regelmatig samen met

alles wat afwijkt “homoseksueel” en neemt

interactief Theater AanZ, die voor het

machogedrag toe. Een leerling heeft zijn

voortgezet onderwijs zowel een docenten-

mentor verteld dat hij homo is, maar zowel

als leerlingenvoorstelling heeft gemaakt.

thuis als op school durft hij daar niet voor

Op het Kingma College is de

uit te komen.

theatervoorstelling voor docenten (“En een prettig weekend!”) gespeeld.

De voorstelling een opwarmer De school vraagt EduDivers om advies.

Op het Kingma College is alles wat afwijkt “homo”

Anderhalve week later speelt Theater AanZ

Het Kingma College, een school voor zeer

teambijeenkomst. Het bijzondere aan de

moeilijk lerende kinderen, vraagt zich af wat ze moet doen om met negatief gedrag rond homoseksualiteit te kunnen omgaan. Op het Kingma College noemen leerlingen

de voorstelling voor docenten tijdens een voorstelling is dat ze interactief is. Daardoor is ze meer een beleving dan een voorstelling. ‘Docenten worden er direct bij betrokken en ze is een echte opwarmer

Op het Kingma College is de docentenvoorstelling van Theater AanZ een opwarmer voor een stevig gesprek. In samenwerking met EduDivers is de voorstelling zo gemaakt dat ze de docenten prikkelt om na te denken over welke aanpak de school als geheel moet hebben. Dat roept meteen de discussie op over Wie doet wat? en: Hoe steunen we elkaar? OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET | EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING

13

voor verder gesprek’, aldus Bas Koppers

sommige leerlingen met hun eigen

van EduDivers, die deze bijeenkomst

gevoelens in de knoop zitten. De stellingen

begeleidt.

roepen zeer verschillende ervaringen op.

Het programma van de bijeenkomst begint met een monoloog over een groep jongeren die graag wil weten wie er op hun school allemaal homo zijn, wat slecht afloopt. Daarna discussiëren de docenten, onder begeleiding van de mensen van Theater AanZ, over vijf stellingen, die hen helpen om goed over de situatie op school na te denken.

Aan de orde stellen, roept problemen op?

En nog een prettig weekend... Daarna begin de voorstelling. Die speelt zich af in de docentenkamer, waar de sectie geschiedenis op een vrijdagmiddag bij elkaar komt en in een informele sfeer praat over de achterliggende week. Een nieuwe, jonge docente laat merken dat ze lesbisch is en daarover ontstaat een gesprek. De voorstelling eindigt ermee dat de docenten die aan de discussie meedoen, met een vervelend gevoel naar

Bij de stellingen komen verschillende

huis gaan. “En nog een prettig weekend...”,

meningen en ervaringen naar boven.

de ietwat cynische titel van deze

Sommigen vinden dat je op school gewoon

docentenvoorstelling.

over homoseksualiteit kunt praten en dat

Na de eerste ronde van voorstelling

leerlingen en docenten veilig uit de kast kunnen komen. Anderen zeggen dat leerlingen vijandig zijn ten opzichte van homoseksualiteit en denken dat leerlingen het niet willen laten zien als ze homo zijn. Eén docent merkt op dat hij bang is dat leerlingen het verkeerd oppakken als je over homoseksualiteit praat en dat je juist problemen oproept door het aan de orde te stellen. Een docent reageert dat vooral

spreekt de regisseur de kijkende docenten aan en vraagt hen hoe de situatie zo zou kunnen verlopen dat de lesbische docente met een goed gevoel naar huis gaat. Met suggesties van het publiek speelt AanZ de scène verschillende keren opnieuw. Steeds worden alternatieve manieren van omgaan met homoseksualiteit en homonegatieve reacties besproken en uitgeprobeerd.

orthodoxe moslims dat een probleem

Het begin van de tweede ronde van de

vinden. Weer een andere docent denkt dat

voorstelling richt zich op de mogelijkheden

agressie er mee te maken heeft dat

van de lesbische docent om zichzelf te

14


kunnen zijn op school. Daarin gaat het

gedragsmatig moet begeleiden, door

vooral over: hoe gaan we met elkaar om?

duidelijke regels te stellen, ze meteen op

hoe persoonlijk zijn we naar elkaar? en:

gedrag dat niet wenselijk is, aan te

steunen we elkaar op school? In het

spreken, en wenselijk gedrag te belonen.

tweede deel verschuift de discussie naar

Als de leerlingen zich dan tot op zekere

wat voor aanpak de school als geheel zou

hoogte goed gedragen, kun je proberen

moeten hebben, ook naar leerlingen toe.

aan inzicht te werken, als een volgende

Daarna wordt besproken wat er in de

fase.

lessen aan de orde moet komen, wie er verantwoordelijk voor is om die lessen te geven, wie de trekker zou moeten zijn voor het veiligheidsbeleid in bredere zin en òf en hoe hij anderen daarin meekrijgt.

Duidelijke gedragsregels, de voorwaardelijke start

De teambijeenkomst wordt zo’n succes dat het docententeam afspreekt om in een volgende bijeenkomst dieper in te gaan op specifieke vragen van de docenten. ▪ Theater AanZ heeft diverse interactieve theatervoorstellingen ontwikkeld, zowel

De voorstelling vormt een goede start om

voor leerlingen als voor docenten. Eén van

met de docenten het gesprek over

de docentenvoorstellingen is samen met

seksuele diversiteit te beginnen. Op het

EduDivers aangescherpt tot een

Kingma College blijkt vooral uitwisseling

voorstelling waarin docenten getriggerd te

gewaardeerd te worden over praktische

worden na te denken over het beleid van

tips hoe je seksuele diversiteit het beste in

management en zorgfunctionarissen.

de lessen kunt bespreken. Het

Theater AanZ voorstellingen: theater-

docententeam is het er over eens dat het

aanz.nl.

de leerlingen van hun school sterk


15

„Je rent als een mietje‟ HOMOSEKSUALITEIT IN DE GYMLES mietje’. Deze leerling was nog niet uit de kast gekomen. Zeker als een leerling nog niet voor zijn homoseksualiteit uitkomt, is zo’n opmerking kwetsend en kan hij weinig terugzeggen.

Voorbeeldgedrag en competitie Een gymdocent(e) is een rolmodel voor Op twee scholen vroegen docenten advies

leerlingen. Daarmee kun je zorgvuldig

hoe zij homoseksualiteit in de gymles aan

omgaan door positief gedrag te vertonen

de orde kunnen stellen. Soms vertonen

en bewust te kiezen voor het nalaten van

leerlingen machogedrag en maken ze

stigmatiserend gedrag. Een opmerking

homofobe opmerkingen. Hoe ga je

zoals ‘Je rent als een mietje’ is not done.

daarmee om? Kun je, naast het maken van

Nog beter zou het zijn als gymdocenten

losse opmerkingen, daar ook structureel

zelf machogedrag vermijden, ook al maakt

iets mee? EduDivers bestudeerde

dat het soms wat lastiger “één van de

Amerikaanse goede voorbeelden en kwam

jongens” te zijn.

na overleg met de Nederlandse homo-

In sport kan men competitie inbouwen,

hetero alliantie voor de sport (Alliantie

maar ook samenwerking. Door teamwerk

Gelijkspelen) met een handreiking.

leren leerlingen beter samenwerken. Zo

Sport is een fysieke uitingsvorm, waarbij

kan men organiseren dat leerlingen samen

soms vooral mannelijke stereotypen

spullen klaar zetten en opruimen of aan

positief worden gewaardeerd: kracht,

teambuilding doen. Als jongeren meer

uithoudingsvermogen en winnen. Uitingen

samenwerken in het doen van leuke

van homoseksualiteit passen in de beleving

dingen, vergroot dat de tolerantie.

van veel leerlingen (en van sommige

■ De handreiking bevat tips hoe je met

gymdocenten) niet in dit beeld. Zo kreeg

opmerkingen moet omgaan en diverse spelen:

een homoleerling te horen: ‘Je rent als een

edudivers.nl (lesgeven > voortgezet onderwijs)

16


TEAM EN DOCENTEN

Damstede bespreekt homoseksualiteit bij nieuwjaarsborrel Eén van de dingen die EduDivers vaak met

lijkt de school leuk om voor de docenten

scholen doet, is het verzorgen van een

van de bovenbouw het thema

workshop voor het docententeam. Soms

homoseksualiteit te verkennen, terwijl

met een boeiende theatervoorstelling

parallel daaraan voor de mentoren een

vooraf, soms ook door direct in het diepe te

programma over eetstoornissen zou lopen.’

duiken. De workshop is een goede manier om met het thema bij een school binnen te komen. Docenten kunnen dan met elkaar over hun eigen ervaringen met seksuele diversiteit in gesprek raken. Ze kunnen onderling verschil in inzicht gaan waarderen, elkaar aanscherpen en taken verdelen. Het helpt ook de individuele docent: hij staat er niet alleen voor en kan doen wat bij haar of hem past, terwijl de

Na een paar keer heen en weer mailen, worden Bas en de contactpersoon het al snel eens over de inhoud van het programma. Het programma bestaat uit drie onderdelen: basiskennis over homoseksualiteit, het vormen van een eigen mening en het maken van een vertaalslag naar de eigen praktijk.

anderen dat op hun beurt ook doen. Zo

Discriminatie van homo‟s verloopt anders

ontstaat er op school een teamgeest in de

‘Basiskennis is een eerste vereiste maar

verbetering van de veiligheid rondom

ontbreekt vaak ook bij docenten’, zegt Bas.

seksuele diversiteit.

‘Je moet dan denken aan kennis over

Homoseksualiteit naast eetstoornissen Bas Koppers van EduDivers: ‘Vlak na Sinterklaas 2010 word ik gebeld door het Damstede College, een school in Amsterdam Noord. De vraag is of ik voor hen een inhoudelijk programma wil verzorgen tijdens de Nieuwjaarsborrel. Het

welke processen bij discriminatie een rol spelen, hoe discriminatie voor de groep van homoseksuelen werkt en hoe de seksuele ontwikkeling van homoseksuelen zich verhoudt tot die van heteroseksuelen. Het is niet alleen leuk om dat te weten, maar ook belangrijk, omdat je daardoor meer pedagogisch inzicht krijgt in de


17

verschillen bij je leerlingen.’ Bas noemt een

worden besproken, zijn ook aan de

voorbeeld. ‘Waar ik altijd mee begin, is om

Nederlandse bevolking voorgelegd,

te vertellen dat homoseksuelen onzichtbaar

waardoor we direct kunnen vergelijken of

zijn totdat zij ervoor uitkomen. Dat zorgt

de mening van de docenten op school

ervoor dat discriminatie bij hen anders

afwijkt van die van de gemiddelde

werkt dan bij andere groepen. Bij etnische

Nederlander.’

discriminatie bijvoorbeeld doen mensen dat doelbewust, niet per ongeluk. Je kunt

Hoe moeten de leerlingen de school verlaten?

namelijk zien dat iemand een andere

Na de pauze gaan de docenten verder om

„Veel docenten ontbreekt het aan concrete kennis. Ik begin een workshop altijd met te vertellen dat discriminatie van homoseksuelen heel anders werkt dan bij andere groepen. Veel mensen discrimineren homoseksuelen daarom ook onbewust en vaak ook ongewild. Het gevolg is dat homoseksuelen daardoor moeilijk kunnen inschatten wie betrouwbaar is en wie niet.‟ Bas Koppers ▪ adviseur EduDivers

etnische achtergrond heeft. Maar veel

de informatie en hun meningen naar de

homoseksuelen ervaren veel onbewuste

eigen situatie door te vertalen. Dat gebeurt

discriminatie. Veel mensen discrimineren

met behulp van de EduDivers DOEL-

homoseksuelen daarom ook onbewust en

methode. Eerst stellen de docenten zich

vaak ook ongewild. Het gevolg is dat

doelen aan de hand van de vraag: Met

homoseksuelen daardoor moeilijk kunnen

welke globale houding en welk type gedrag

inschatten wie betrouwbaar is en wie niet.’

ten aanzien van seksuele diversiteit wil ik

Na het informatieve deel scherpen de docenten hun meningen bij aan de hand van stellingen. Bas: ‘De stellingen die

18

dat mijn leerlingen de school verlaten? Vervolgens bespreken ze wat de school zou moeten doen om die doelen te


bereiken. Daarna vergelijken ze dit met wat

thematisch moet behandelen. Tijdens de

er al in de school gebeurt.’

discussie komen daar verschillende ideeën over naar voren. ‘Meestal blijkt dat men die

Kijken wat er al gebeurt geeft positieve energie ‘Meestal hebben docenten over hun doelen en methoden globale ideeën, maar zelden zo precies, en ze hebben het er onderling vaak te weinig over. Door deze discussie komen ze erachter dat er doorgaans veel in de goede richting gebeurt, maar dat er kan

uiteenlopende ideeën in het begin vaak als een dilemma ervaart, maar naderhand beseft men dat beide benaderingen elkaar heel goed aanvullen’, aldus Bas.

Aandacht geven aan homoseksualiteit hoeft niet zwaar te zijn

worden aangescherpt, zowel in de eigen

Op Damstede wordt de discussie met een

lessen als op het niveau van

gezellige borrel afgesloten. ‘Zo’n

samenwerking’, zegt Bas. ‘Het is een

bijeenkomst tijdens een Nieuwjaarsborrel is

positieve benadering omdat docenten in

eigenlijk symbolisch’, zegt Bas. ‘Het is een

hun eigen werkomgeving herkennen wat er

leuke start voor een nieuw kalenderjaar en

al gebeurt. Dat geeft positieve energie in

zo’n bijeenkomst met docenten doen, is

plaats van alleen maar nadruk leggen op

een prima start om op school aandacht te

wat er allemaal fout is of anders moet.

krijgen voor seksuele diversiteit. Aandacht

Tegelijkertijd geeft het oog voor waar de

voor homoseksualiteit kan dus op een

gaten zitten en waarop je kunt aansluiten

luchtige manier beginnen en het is erg

om je school nog beter te maken.’

goed om dat te weten. Het hoeft niet zwaar

In de discussie die volgt, blijken de docenten vaak bezig te zijn met de vraag of

te zijn als je het stap voor stap oppakt vanuit energie die er al is.’

je homoseksualiteit zoveel mogelijk in de lessen moet integreren of juist specifiek


19

Altra bespreekt homoseksualiteit met moeilijk lerende leerlingen DOCENTEN EN LEERLINGEN Het Altra College geeft les aan jongeren

„Altra West telt op dit moment 86

die zich op andere scholen moeilijk kunnen

leerlingen. Wij zijn een REC-4 school en

handhaven. Soms hebben ze problemen

verzorgen onderwijs aan leerlingen met

als doofheid, autisme of zware dyslexie,

gedrags- of psychiatrische problemen, die

maar vaak ook emotionele problemen en

niet meer in het reguliere onderwijs lessen

een moeilijke thuissituatie. Door deze

kunnen volgen. 75% van onze populatie is

omstandigheden zijn deze leerlingen niet

van Marokkaanse afkomst. Dit percentage

altijd even tolerant. Soms ontbreken bij hen

weerspiegelt het stadsdeel Nieuw West,

zelfs de basisvaardigheden voor

waar de school staat.‟

wederzijds respect. Pierre Perigault Monte is locatiehoofd van het Altra College West. Hij vertelt hoe hij op zijn locatie toch homoemancipatie probeert in te bedden in de lessen.

Het “Seks, drugs en rock-and-roll lokaal” ‘Wij geven het vak burgerschap niet met behulp van een methode maar in de vorm van (externe) projecten. Er is bij ons een

„Als ik rondleidingen geef, dan komen we ook bij een lokaal dat ik altijd het “Seks, drugs en rockand-roll lokaal” noem. Na advies van EduDivers hebben wij in het schooljaar 2009-2010 een week lang met onze leerlingen over homoseksualiteit gepraat. Met alle klassen, zonder uitzondering. We deden dat in samenwerking met COC Amsterdam.‟ Pierre Perigault Monte ▪ locatiehoofd Altra College West.

20


docente die het vak Projecten geeft. Zij is er erg goed in om kwetsbare onderwerpen aan te snijden waar de jongens en meiden mee te maken hebben. Als ik rondleidingen geef, dan komen we ook bij een lokaal dat ik altijd het “Seks, drugs en rock-and-roll lokaal” noem. Daar komen onderwerpen ter sprake als eerwraak, bureau HALT, seksuele weerbaarheid, maar ook seksuele diversiteit. Na advies van EduDivers hebben wij in het schooljaar 2009-2010 een week lang met onze leerlingen over homoseksualiteit gepraat. Met alle klassen, zonder uitzondering. We deden dat in samenwerking met COC Amsterdam.‟

Een beladen onderwerp, maar er verandert wel iets „We vinden het onderwerp seksuele diversiteit erg belangrijk omdat het onder onze doelgroep vaak negatief associaties oproept. Door middel van zo‟n week hebben wij het onderwerp in ieder geval bespreekbaar gemaakt. Voor de leerlingen een beladen onderwerp, maar doordat we het op de kaart hebben gezet, zien we toch een positieve houding bij onze leerlingen ontstaan. Er wordt minder naar elkaar gescholden. Wij willen seksuele diversiteit om het jaar gaan bespreken in het projectlokaal. Ik zou dit alle scholen willen aanraden.‟


21

„Voorlichting werkt als ze onderdeel is van een groter pakket. Kenmerk van zo‟n pakket is dat op school respect wordt bevorderd en negatief gedrag wordt aangepakt. Discriminerend gedrag, niet de leerlingen die het vertonen‟. Gerjo Kok ▪ hoogleraar toegepaste psychologie

HOOGLERAAR TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE

„Een brede aanpak werkt het beste‟ Gerjo Kok is hoogleraar toegepaste

andere lesvormen. Daarbij is het belangrijk

psychologie aan de Universiteit Maastricht.

dat je niet de discriminerende leerlingen

EduDivers werkt met hem samen met aan

zelf aanpakt, maar het gedrag. Daarnaast

de wetenschappelijke onderbouwing van

moet je ervoor zorgen dat homojongeren

het veiliger maken van scholen rondom

opgevangen worden en steun krijgen,

seksuele diversiteit.

eventueel via een vertrouwenspersoon.’

Wat zouden scholen kunnen doen om

Op een aantal scholen wordt door

negatief gedrag van leerlingen wat betreft

homoseksuele, lesbische en biseksuele

seksuele diversiteit te verbeteren?

voorlichters voorlichting gegeven. Hoe kan

‘Het allerbelangrijkste is dat schoolleiding

voorlichting de sfeer verbeteren?

en leerkrachten een beleid voeren en

‘Voorlichting moet onderdeel zijn van een

uitdragen waarin discriminatie

bredere aanpak. Het gaat ook over anti-

tegengegaan en respect bevorderd wordt.

pestbeleid, schoolregels plus handhaving,

Onderdeel daarvan zijn interventies, zoals

actieve interventies vanuit de schoolleiding

informatie verschaffen, trainingen en

en leerkrachten, het creëren van een

22


veilige omgeving voor iedereen inclusief

activiteiten makkelijk uitvoerbaar zijn. Dus

leerkrachten, of ze nu wel of niet

moeten er programma’s komen die

homoseksueel, biseksueel of transgender

daaraan voldoen. Dat is niet eenvoudig,

zijn. Een echte homo van dichtbij zien, kan

maar ook niet onmogelijk. Daarnaast moet

vooroordelen doorbreken. Maar dergelijke

je leerkrachten trainen om die programma’s

voorlichting werkt nog beter als het een

samen te kunnen uitvoeren. Vervolgens

functie heeft in een breder pakket, zoals ik

kunnen schoolleiding en leerkrachten erop

dat noemde.’

gewezen worden dat zij mede verantwoordelijk zijn voor de veiligheid en

Wat kan de functie van een rolmodel zijn?

psychische gezondheid van hun leerlingen.

‘Goede rolmodellen zijn altijd gunstig. Denk

Vanuit de wetenschap zijn er voldoende

bijvoorbeeld aan scholen die het heel goed

gegevens om dat te onderbouwen.’

doen, die als model voor andere scholen kunnen fungeren. Maar neem dan niet

Heb je nog andere adviezen?

alleen scholen waar het makkelijk gaat. En

‘Het probleem ligt eigenlijk nog ietsjes

vooral ook voorbeelden van goed beleid,

breder. Eén van de structurele problemen

voorbeelden van effectieve

is namelijk dat er niemand verantwoordelijk

lesprogramma’s, enzovoort. Als het gaat

is. Zo is er bijvoorbeeld geen politieke

om rolmodellen van leerlingen, moeten het

aansturing en zijn er geen financiële

geen modellen zijn die vlotjes uit de kast

middelen. De overheden moeten duidelijker

komen, maar juist homojongeren die

positie innemen en een landelijke en lokale

worstelen met de situatie en er met hulp

ondersteuningstructuur realiseren.’

uiteindelijk toch goed uitkomen.’ ▪ De wetenschappelijke onderbouwing waaraan

Wat kan docenten helpen om hen over

EduDivers samen met Gerjo Kok werkt, heet

koudwatervrees of handelingsverlegenheid

intervention mapping. De tussenstand van dit

heen te zetten zodat ze op school met het thema seksuele diversiteit aan de slag gaan?

onderzoek presenteert EduDivers in oktober 2010 met de brochure Effect?! Effectief werken

aan acceptatie van seksuele diversiteit in het voortgezet onderwijs, vrij te downloaden op

‘Leerkrachten doen vooral mee aan dit soort activiteiten als ze denken dat de

edudivers.nl. Meer over intervention mapping op interventionmapping.com.

leerlingen het waarderen en wanneer die


23

Valentijnsdag en Homotolerantie, workshops op Spinoza Lyceum en Zuiderlicht College LEERLINGEN „Jij kan net zo goed zelfmoord plegen‟

Het is een mooie middag en de leerlingen van het Spinoza Lyceum in Amsterdam-

In de voorstelling spelen Robin (pester),

Zuid hebben moeite om zich uit de warme

Vincent (gepeste), Danielle en Sammie

lentezon van de middagpauze weg te rukken. Eigenlijk hebben de leerlingen van 2 atheneum vrije uren, maar toch zitten zij

de vader van Vincent. Vincent scoort voor Valentijnsdag een date met Raja. Robin en

in lokaal 279 geboeid te kijken naar een interactieve voorstelling over cyberpesten. Lia Weerman van Bureau Horizon, die de

Sammie hebben niemand gescoord en pesten Vincent dat het raar is dat hij wel heeft gescoord omdat hij toch homo zou

voorstelling als onderdeel van een serie

zijn. Robin bedreigt Vincent zelfs en samen

voorstellingen regisseert, heeft zojuist

met Sammie maakt hij een seksprofiel aan

verteld dat het in de workshop

met foto’s van Vincent. Dat loopt uit de

Valentijnsdag gaat over het hebben van een leuke sfeer op school, over dat je mag zijn wie je bent en over respect. Vanmiddag staat centraal dat veiligheid bij jezelf begint.

(meelopers), een docente Geschiedenis en

hand. Het stuk wordt met besloten met monologen van de spelers, waaronder die van Vincent, die afsluit met te zeggen dat een jongen naar hem toe kwam en zei: jij kan net zo goed zelfmoord plegen, er is toch niemand die jou belangrijk vindt. Nadat de scène gespeeld is, kunnen de

„Het is altijd moeilijk om precies te weten hoe het uitwerkt na de voorstelling. Er ligt nog een open stukje tussen wat de kids in het lokaal vinden en suggereren, en wat ze op het schoolplein doen. Maar we triggeren ze. Pas kwam ik op straat een jongen tegen, die tegen me zei: „Hé, ik heb van u op school die workshop gehad. Er is bij ons op school daarna heel veel veranderd‟.‟ Lia Weerman ▪ regisseur Valentijnsdag. 24


leerlingen voor iedere rol tips geven hoe de

de voorstelling feitelijk om draait, is dat

spelers anders kunnen reageren en

Robin Vincent uit de kast trekt. Dat doe je

handelen. Dat zorgt voor veel gesprek en

ook met schelden en pestgedrag: je plaatst

leerzame, alternatieve scènes. Die scènes

de ander voor de keuze om gedwongen uit

lopen niet altijd goed af, maar altijd zitten er

de kast te komen of om zich heel hard

leermomenten in. Zo geven de leerlingen

tegen homoseksualiteit te verzetten. De

tips hoe je niet hoeft mee te doen met

voorstelling wil juist onderstrepen dat dit

Robin's pestgedrag en hem toch bij de

juist niet hoeft omdat iedereen zichzelf mag

groep kan blijven betrekken, en hoe de

zijn.’

docente met schelden voor homo en dreigmails zou moeten omgaan. De

Hoe was het om die voorstelling te doen?

leerlingen laten Vincent drie mogelijkheden

‘Aan de ene kant schrokken we echt van

van reageren spelen (negeren, vechten en

de reacties. De meest voorkomende

humor) en ze bedenken “tips and tricks”

reactie was: ‘Ik vind alles prima, als ik van

voor hoe ouders zich ermee kunnen

die homo’s maar geen last heb’. Of: ‘Als ze

bemoeien.

elkaar maar niet zoenen op straat’. Aan de

Marinus Schouten van EduDivers praat

andere kant beviel de workshop het

met Lia (regisseur) en Erik (acteur) na.

Zuiderlicht College zo goed, dat ze hem in

Jullie hebben ook een toneelvoorstelling

we nu mee bezig.’

Homotolerantie gemaakt, en die hebben

jullie voor het eerst uitgevoerd op het Zuiderlicht College. ‘Ja, dat is een bewerking van

Valentijnsdag. In deze nieuwe voorstelling is Sammie de beste vriend van Vincent en plaatst Robin Sammie voor de keuze om voor Vincent of voor de groep te kiezen. Ik heb er bewust voor gekozen om het in het midden te laten of de jongen homo is of niet. Waarschijnlijk is Vincent wel homo, maar is hij er nog niet aan toe. Waar het in

alle derde klassen willen doen. Daar zijn

Soms zeggen docenten over het schelden voor homo: het is vaak als een grapje bedoeld. Jullie voorstellingen Valentijnsdag en Homotolerantie gaan onder meer over dat soort schelden. Hoe kijken jullie daar tegenaan? ‘Wij maken met onze workshop leerlingen en docenten ervan bewust hoe ernstig het kan aankomen, ook al is het grappig bedoeld. We laten ook zien dat het op school belangrijker is om een leuke sfeer te


25

hebben en respect voor elkaar te tonen, als

we dus de voorstelling over cyberpesten. In

voorwaarden voor veel lol, veel kunnen

het derde jaar hebben we een voorstelling

leren en snelle ontwikkeling van leerlingen,

over keuzes en verslavingen, in het vierde

dan het je neerleggen bij een straatcultuur.

jaar gaat het over seksuele intimidatie en

Dat doen we door leerlingen vragen te

nu hebben we dus ook een nieuwe

stellen en situaties te spelen en die weer

workshop over homotolerantie, die in

opnieuw en anders te spelen.’

principe vanaf het tweede jaar is af te nemen. We kunnen het thema

Waarom hebben jullie verschillende

homoseksualiteit dus inbedden binnen

voorstellingen?

aandacht voor afzien van schelden en

‘Dat maakt het voor de school makkelijk om

pesten, respect en het elkaar zichzelf laten

breder aan te sluiten. In het eerste jaar

zijn.’

doen we een voorbereidende workshop

▪ EduDivers beveelt de voorstellingen in

Pesten doet pijn. In het tweede jaar doen

© Bureau Horizon (flyer workshop homotolerantie)

haar begeleiding aan. pestendoetpijn.nl.

26

„Aan de ene kant schrokken we echt van de reacties. De meest voorkomende reactie was: „Ik vind alles prima, als ik van die homo‟s maar geen last heb‟. Of: „Als ze elkaar maar niet zoenen op straat‟. Aan de andere kant beviel de workshop het Zuiderlicht College zo goed, dat ze hem in alle derde klassen wilden doen. Daar zijn we nu mee bezig.‟ Lia Weerman ▪ regisseur Valentijnsdag


„De schoolvisite laat door middel van leuke werkvormen het onderwerp homoseksualiteit intens beleven. Het meest blij werd ik van de slogans die leerlingen zelf maakten als nieuwe missie van onze groene school: “Wees je natuurlijke jij", en "Hier bloeit iedereen op!" De visite (met leerlingen van de school) leidt tot discussie binnen de school en tot verbroedering van leerlingen én personeel.‟ Freek Klijzing ▪ Directeur Clusius College

LEERLINGEN

Het Clusius laat zich onderzoeken door eigen leerlingen De schoolvisite als nieuwe methode In 2010 ontwikkelt EduDivers een nieuwe methode waarbij leerlingen betrokken worden: de schoolvisite. De schoolvisite is een werkmethode waarbij leerlingen zelf verkennen hoe het gesteld is met de sociale omgangsvormen op hun school. Ze is een combinatie van onderlinge interviews, verkenningslessen en een nabespreking met leerlingen, docent(en) en directeur. Ze is aantrekkelijk omdat ze snel en effectief is. Snel: omdat op één dag, in 5 lesuren en een lunchpauze, leerlingen een miniscan doen hoe er op hun school met seksuele diversiteit wordt omgegaan en wat eraan verbeterd kan worden. Effectief: omdat leerlingen (zowel individueel als in

een groep) docenten en de directie er samen aan werken. Daardoor worden inzichten verzameld van iedereen binnen de schoolgemeenschap. Zo ontstaat er gezamenlijke verantwoordelijkheid om aan veiligheid en seksuele diversiteit te werken.

De leerlingen zijn enthousiast In oktober 2010 begeleiden Peter Dankmeijer en Bas Koppers van EduDivers een eerste schoolvisite op het Clusius College. Van te voren heeft een docente een aantal leerlingen voor de visite bij elkaar gebracht. Vier meisjes en twee jongens (waaronder één homojongen, die juist voor de visite uit de kast was gekomen) doen mee. In het derde en vierde lesuur van die dag maakt iedereen


27

De leerlingen denken zelf mee over de stellingen die ze later in de klas gaan bespreken. Ze doen ook suggesties over op welke manier ze graag voorlichting over seksuele diversiteit krijgen.

met elkaar kennis. De leerlingen denken

halen ze er medeleerlingen bij om hen te

mee over de stellingen die ze later in de

interviewen over discriminatie, veiligheid,

klas gaan bespreken. De leerlingen zijn

schelden en jongensachtig en

enthousiast, persoonlijk en goed op de

meisjesachtig gedrag. Vooraf bespreken ze

hoogte van wat er op hun school speelt.

dat ze niet alleen vrienden en vriendinnen

Peter en Bas stellen hen vragen over de

uitnodigen, maar ook medeleerlingen die

veiligheid op school en in de klas en hoe

ze niet kennen, en uit verschillende

leerlingen op een coming-out van

leerjaren. Dat gaat erg makkelijk. Ze

medeleerlingen reageren. Ze doen ook

mogen ook docenten interviewen, ook de

suggesties over op welke manier ze graag

“lastige” docenten. Dat vinden ze extra

voorlichting krijgen over seksuele

leuk. Binnen de kortste keren zijn 18

diversiteit.

leerlingen (12 meisjes en 6 jongens) en 3 docenten geïnterviewd. Uit de cijfers (die

Lastige docenten interviewen: extra leuk Na de kennismaking oefenen de leerlingen met interviewen met behulp van een vragenlijst. EduDivers heeft de lijst

EduDivers medewerkers tussendoor in een Excelsheet verwerken) blijkt dat de meeste geïnterviewde leerlingen van het Clusius College redelijk tolerant zijn.

gemaakt, maar de leerlingen mogen de vragen wel veranderen. In de lunchpauze

28


“Leuk om mee te shoppen”

Homo als scheldwoord moet kunnen

Mensen gedragen zich in een groep

De visiteleerlingen hebben drie nieuwe

meestal anders dan individueel. Zeker als

stellingen aangedragen: “Pesten mag

het om homoseksualiteit gaat. Daarom

soms”, “Homo als scheldwoord moet

doen Bas en de docente in het vijfde en

kunnen” en “Homo’s accepteren hetero’s”,

zesde lesuur groepsgesprekken over

naast de stellingen die EduDivers al

homoseksualiteit. De leerlingen die

aandroeg: “Homoseksueel is normaal”,

meedoen met de schoolvisite, mogen zelf

“Homoseksuelen moet je op een afstand

kiezen wat ze in de les willen doen: mee

houden” en “De school moet speciale

helpen lesgeven, meedoen met

dingen doen om homodiscriminatie tegen

discussiëren of alleen kijken. Ze mogen

te gaan”. De leerlingen moeten links in de

ook meebeslissen over de stellingen

klas gaan staan als ze het ermee eens zijn,

waarover de klassen gaan discussiëren.

of rechts als ze het oneens zijn. Tijdens de

Voordat de stellingen besproken worden,

discussie moeten ze argumenten geven.

doen de klassen het schuttingspel, waarbij

Ze mogen zich ook laten overtuigen en dan

alle leerlingen mogen opschrijven wat er bij

van plaats veranderen. De stellingen

hen opkomt als ze het woord homo horen.

werken goed om door de beleefdheid heen

De docente is hierbij erg strikt. Leerlingen

te breken. Bij de meeste stellingen is de

mogen alleen iets op het bord schrijven als

klas 50/50% of in ieder geval 80/20%

ze het krijtje krijgen, of iets zeggen als ze

verdeeld. Dan blijkt dat toch ongeveer de

de beurt krijgen. Daardoor verloopt de les

helft van de leerlingen homoseksualiteit

ordelijk. Uit het schuttingspel blijkt dat de

een beetje raar en afkeurenswaardig vindt.

meeste leerlingen beleefd willen zijn over

Eigenlijk vinden veel leerlingen elke vorm

homoseksualiteit, maar ook vooroordelen

van afwijken wel wat vreemd en

hebben. Zo komen associaties naar boven

ongewenst. De discussie leidt er toe dat ze

als “verwijfd”, “leuk om mee te shoppen” en

hierover gaan nadenken.

“twee vrouwen is spannend maar ze hebben samen geen echte seks” op het

24 positieve en 24 negatieve punten

bord. Die (stereotype) beelden vormen een

In het zevende lesuur bespreken Peter,

goede aanleiding om het één en ander kort

Bas, de leerlingen, en de docente alles na.

uit te leggen.

Freek Klijzing, de directeur, komt er ook bij zitten. Op een groot papier met een


29

tekening van een boom schrijven de

docent, je naar een ander kunt gaan.

leerlingen elk 3 punten die ze positief en die ze negatief over de school vinden. In de

Nieuwe slogans

wortels komen 24 negatieve dingen en in

Nadat de praktische adviezen voor de

de bladeren 24 positieve dingen te staan.

school zijn bedacht, bedenken de

Daarna kiezen de leerlingen 5 punten uit

leerlingen hoe ze anderen op school

de wortels die ze het liefst zouden willen

enthousiast voor hun adviezen kunnen

veranderen of verbeteren. Over die punten

krijgen. EduDivers geeft ze het advies om

discussiëren ze door: hoe kun je concreet

een slogan te bedenken die aansluit bij de

iets veranderen? Door iets aan het

missie van hun eigen school. Het Clusius

schoolklimaat te doen? Door iets in de

College is een groene school en dat

lessen te doen? Of door iets te doen in de

inspireert leerlingen. Ze komen met een

leerlingenbegeleiding? Leerlingen komen

serie slogans, die als visie en missie voor

op het idee om een levensgrote boom in de

een schoolplan rond homoseksualiteit en

gang van de school te hangen, waarop

diversiteit kunnen dienen. “Wees je

leerlingen steeds positieve en negatieve

natuurlijke jij”, “We for you!’, “Wees een

opmerkingen kwijt kunnen. Zo blijft

bloem!”, “Een bloem kan je verzorgen,

iedereen doorlopend betrokken. Een ander

maar hij groeit zoals hij wil”, “Bloei uit tot

idee is dat meer docenten zouden moeten

jezelf” en “Hier bloeit iedereen op!” Ten

laten merken wie aanspreekbaar is op

slotte worden alle suggesties aan de

vragen rond homoseksualiteit, seksualiteit

directeur aangeboden, die daarmee

en relaties. Er zouden er meer moeten zijn,

meteen een mooi recept heeft om de

zodat als je jezelf niet goed voelt bij één

school te verbeteren.

De leerlingen tekenen op een groot papier een boom met elk 3 punten die ze positief en die ze negatief over de school vinden. Daarna kiezen ze 5 punten uit de wortels uit die ze het liefst zouden verbeteren. Ten slotte bedenken ze een slogan die aansluit bij de missie van de school. De directeur is daar steeds bij.

30


„Een tientje blijft altijd nog een tientje, alleen hebben ze een ander serienummer. Ik sta ervoor dat iedereen gelijk is, dus vind ik het belangrijk om er voor uit te komen dat ik homoseksuelen accepteer. Die mening mag iedereen horen.‟ Jake ▪ een (heteroseksuele) Amsterdamse vmbo-leerling

„Een tientje is een tientje, alleen met ander serienummer‟ LEERLINGEN Op één bijeenkomst van de Héholebi

‘Iemand die van de meeting gehoord had,

denktank (zie hierna) interviewt een

vroeg aan mij of ik niet iemand was die

heterojongen een homojongen. Hieronder

daarheen zou moeten omdat ik wel een

het gesprek. Vincent, een homojongere

persoon zou zijn die iets kan betekenen

van het Vossius College (Gymnasium),

voor de sfeer op mijn school. Naast dat ik

interviewt Jake, 4e jaars op het Clusius

me daarin kon vinden, leek het me ook

College (VMBO) (namen zijn gefingeerd).

gewoon een leuke en nieuwe ervaring,

Jake wil iets betekenen voor de acceptatie

omdat het iets is waar ik me tot nu toe nog

van homoseksuelen. Om die reden komt hij

niet mee bezig gehouden heb!’

bij de meetings van de Héholebi Denktank.

En waarom denk je dan dat hij/zij jou Hey Jake, ten eerste vraag ik me af hoe je

vooruit schoof? En waarom denk je zelf dat

hier terecht gekomen bent, aangezien ik

dit best iets voor jou is?

helaas niet veel hetero’s ken die zich

‘Kijk: ik ben best een ondernemend typetje,

inzetten voor de acceptatie?

ben ook vrij hyper, maar daarentegen ook losjes. Zo is het mij gelukt om samen met


31

anderen de leerlingenraad op te zetten, het

hetero ben?’ denk ik dan. Waar ik nog het

leerling coach systeem en voorheen ook de

meeste aan twijfel, is de daadkracht van

schoolkrant. Iets tot stand brengen is dus

mijn medeleerlingen. Ik ben bang dat dit

echt mijn ding.

soort emancipatieprojecten zullen zonder

Waarom dat ook opgaat voor emancipatie,

mij doodbloeden.’

is goed aan te geven met dat mijn ouders mij geleerd hebben dat mensen altijd

Dat klinkt allemaal spijtig, maar naast dat

hetzelfde zijn. Zij zeiden: ‘Een tientje blijft

het fijn is om te horen dat jij je er niks van

altijd nog een tientje, alleen hebben ze een

aantrekt, vind ik het fantastisch om te

ander serienummer'. Oftewel: hoewel

horen dat je blijkbaar al een project in je

iemand een beetje anders kan zijn, we

gedachten heb. Zou je daar tot slot over

blijven allemaal gewoon mensen.

willen vertellen?

Doordat ik er dus voor sta dat iedereen

‘Nou ja, naast dat ik mijn mening over

gelijk is, vind ik het belangrijk er voor uit te

gelijkheid voor homoseksuelen laat zien in

komen dat ik homoseksuelen accepteer.

dit interview, ben ik ook van plan een

Die mening mag iedereen horen.’

project te organiseren voor de 2e en 3e

Het mag in ieder geval duidelijk zijn dat elke homoseksueel op jouw school blij met je hoort te zijn. Hoe zit het met de tolerantie bij de rest op school?

klassen over alle subculturen qua alle seksuele verschillen en soorten. Zodat ook zij weten dat er verschillende kanten zitten aan de belevenis van seks. Dat is belangrijk, vind ik, want de meesten keuren

‘Ik vind dat mijn school op bepaalde punten

dingen af doordat ze er weinig van af

wel tolerant is maar ook op bepaalde

weten. En daarom wil ik dat ook zij hier

punten minder tolerant is. Voorbeeld is dat

over na gaan denken.’

ik er wel eens mee gepest wordt (om)dat ik “homo” zou zijn. Dit denken ze omdat ik er

Hetero's zonder eigenbelang

grapjes over maak dat ik een “relhetero”

Vincent schrijft achteraf: ‘Na het interview

ben in plaats van een “relnicht”, of omdat

is mij duidelijk geworden dat je niet perse

ik andere acties doe die mensen

homoseksueel hoeft te zijn om je in te

associëren met homo’s. Denk maar aan

zetten voor de acceptatie. En dat er ook

het handje of de stem wat vrouwelijker

hetero’s zijn die hun best doen om voor

opzetten. ‘Boeiend! Ik weet zelf toch dat ik

iedereen gelijkheid te behalen. Ikzelf zou er

32


▪ Het elkaar laten interviewen kun je als docent in de klas gebruiken als je wilt bespreken hoe mensen in onze samenleving heteroseksualiteit als normatief ervaren (bijvoorbeeld bij Maatschappijleer) of om interviewen te oefenen (bijvoorbeeld bij Nederlands). Laat leerlingen ook eens experimenteren met het omdraaien van rollen. Ze kunnen bijvoorbeeld oefenen dat zij vanuit het perspectief van een homo in een juist op mijn school veel aan hebben gehad om

homonormatieve maatschappij interviewen.

zo iemand als Jake te hebben, die er

Dat kan door hen vragen te laten stellen

vooruit zou zijn gekomen zoals hij dat doet.

als: ‘Hoe ben je erachter gekomen dat je

Naast dat ik hoop dat hij met zijn projecten

hetero bent?’, ‘Hoe reageerden je

en dit interview veel anderen helpt, hoop ik

moeders?’ en ‘Ik kan me eigenlijk niet veel

dat anderen hem zullen ondersteunen,

voor stellen bij een man en een vrouw in

zullen meedoen, en wellicht na het lezen

bed, met zulke verschillende lichamen. Ik

van dit interview tegen elkaar zullen

durf het eigenlijk niet te vragen: Hoe doen

zeggen: ‘Hey, eigenlijk zijn homo’s best

jullie het nou?’ Op edudivers.nl (lesgeven

ok’.’

> werkvormen) staat een volledige uitwerking van deze werkvorm.

EduDivers ontwikkelde samen met voorlichter Rob Stoop van COC Leiden de methode Respect: 2Give=2Get. Deze methode is bijzonder geschikt voor allochtone leerlingen die sensitief zijn voor het krijgen (en geven) van respect. Homoseksualiteit komt pas in de tweede les aan de orde. Download op edudivers.nl. OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET | EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING

33

In de héholebi denktank bedenken heteroen homojongeren samen hoe ze hun school homovriendelijker kunnen maken. Opvallend is het dat homojongeren eerst meer denken aan zichtbaarheid en heterojongeren meer denken aan direct contact met elkaar maken.

Héholebi: denktank van heteroen homoleerlingen LEERLINGENPARTICIPATIE De meeste scholen hebben van nature een

In 2009 begint EduDivers samen met

reservoir van buitengewoon betrokken

Theater AanZ, trainer/mediator Rusz

leerlingen: in de leerlingenraad, bij de

Bisecker Vacca en een groep

schoolkrant, het zijn mediators of ze

ambassadeurleerlingen een onderzoek

dragen op een andere manier bij aan de

naar mogelijkheden om de veiligheid voor

veiligheid en leefbaarheid op school. In de

homojongeren te verbeteren. In de loop

praktijk blijkt dat een leerlingenraad zich

van een jaar doen 40 leerlingen van 8

meestal bezighoudt met praktische issues

scholen mee, variërend van vmbo tot vwo.

of schoolevenementen. Maar waarom

Ook doen ongeveer 10 docenten mee. De

eigenlijk niet met verbetering van de

groep leerlingen wisselt ervaringen uit,

sociale veiligheid?

krijgt een voorlichting van COC Amsterdam en doet mee aan de leerlingenvoorstelling

Ambassadeurs

van interactief Theater AanZ om na te

EduDivers noemt de betrokken groep van

denken over manieren waarop je op school

heteroleerlingen ambassadeurs en

homofobie kunt aanpakken.

motiveert hen voor een nieuwe taak: aandacht vragen voor seksuele diversiteit.

34


Homojongeren van Jong&Out

een veilige sfeer. Als zij horen dat er in

In 2009 maakt EduDivers ook kennis met

Amsterdam een groepje van

de Amsterdamse homo-, lesbo- en

heteroseksuele jongeren is dat iets tegen

bijongeren van Jong&Out door voor hen

homofobie op school wil doen, willen zij wel

een AanZ voorstelling te organiseren.

met hen kennismaken. Maar dat is ook

Jong&Out is een project van COC

eng. Zowel bij homo-, lesbo- en bijongeren

Nederland om ontmoeting te creëren voor

als bij de heterojongeren zitten moslims. Is

minderjarige homo-, lesbo- en bijongeren.

er niet een risico dat ze als homo of lesbo

Zij zitten vaak nog in de kast, omdat ze er

verraden worden?

op school, op sport en soms ook thuis niet voor uit durven te komen. Andere homo’s

Zichtbaarheid of aanspreken

of lesbo’s ontmoeten via het uitgaansleven

Om de ambassadeurleerlingen en de

is een brug te ver: homo- en lesbische

homo-, lesbo- en bijongeren met elkaar

cafés zijn niet geschikt voor minderjarigen

kennis te laten maken, organiseert

zonder begeleiding. De AanZ voorstelling is

EduDivers een derde bijeenkomst voor de

voor deze jongeren een emotionele

gecombineerde groep. De homoleerlingen

gebeurtenis. De jongerenvoorstelling van

mogen nu ervaringen aandragen die zij zelf

AanZ, die bedoeld is voor heterojongeren,

op school hebben meegemaakt. Een

is direct en confronterend. De

jongere komt met het voorval dat een

homojongeren die de gebeurtenissen uit de

gymnastiekdocent tegen hem in de les

voorstelling dagelijks meemaken, kunnen

heeft gezegd: ‘Je rent als een mietje!’ De

voor het eerst hun verdriet en frustratie

leerling rende toen de klas uit, niet in staat

over zulke homofobe incidenten uiten in

om iets terug te zeggen. De docent weet

„Heteroseksuele leerlingen bleken fobie te hebben voor homo‟s, homoseksuele jongeren bleken een fobie te hebben voor hetero‟s. Toen zagen we dat acceptatie van twee kanten komt. Vanaf toen ontstond ook een gemeenschappelijke basis om samen concrete dingen te bedenken.‟ Rusz Bisecker Vacca ▪ mediation trainer OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET | EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING

35

niet dat hij homo is en dat wil de jongen

Een groot deel van de heterojongeren,

ook niet bekend maken. De jongen gaat

getraind als mediator, komt met

naar de directie, maar dat helpt niet: de

oplossingen die neerkomen op direct

directeur zegt dat hij dat soort opmerkingen

contact maken: elkaar aanspreken, de

moet negeren. Deze situatie is heel

confrontatie aangaan, laten merken dat je

herkenbaar voor de groep. De jongen

gekwetst bent, een dialoog aangaan. Bij

speelt zelf, samen met anderen, de situatie

deze uitwisseling komt het verschil in

uit, zodat iedereen goed kan zien wat er is

kwetsbaarheid en zelfbewustheid van

gebeurd. Daarna bedenken de leerlingen

leerlingen duidelijk naar voren:

gezamenlijk verschillende oplossingen. De

homoleerlingen die in de kast zitten,

homojongeren komen met oplossingen die

kunnen interactieve oplossingen vaak niet

neerkomen op het creëren van

aan. Eén van de homoleerlingen zit niet

zichtbaarheid: voorlichting, posters,

alleen in een Jong&Out groep, maar heeft

seksuele diversiteit in de schoolboeken.

ook een Gay&Straight Alliance op zijn

36


school opgericht. Hij is meer assertief dan

‘Er gebeurde veel! Het meest opvallende

de verlegen jongeren die nog in de kast

gebeurde wel tijdens de eerste ontmoeting

zitten, maar ook voor hem is het

tussen de ambassadeurleerlingen en de

makkelijker om te kiezen voor

homojongeren. Ze kwamen er samen

zichtbaarheidoplossingen dan voor een

achter dat het probleem niet ligt bij

dialoog met homonegatieve

homofobie, maar bij fobie. Plotseling bleek

medeleerlingen of docenten.

dat de heteroseksuele leerlingen fobie

Uit deze eerste ontmoeting ontstaat een werkgroepje dat het hele jaar iedere maand bij elkaar komt om te

hadden voor homo’s, maar de homojongeren bleken ook fobie te ervaren voor hetero’s. Het ging dus wel over homoseksualiteit, maar

brainstormen, teleurstellingen te

„Een moslimjongen werd door de docent op school als mietje weggezet. Door het na te spelen, werd het voor hem duidelijk hoe hij op een andere manier kon handelen. Een paar dagen later op een schoolfeestje kwam hij uit de kast. Daarna ging hij in alle klassen voorlichting geven.‟

verwerken, succesverhalen te vertellen, gespreksvaardigheden te oefenen en pizza te eten. De jongeren noemen zichzelf de Héholebi denktank. Rusz Bisecker Vacca

kanten. Het probleem waar de leerlingen tegenaan liepen, homo of hetero, was in feite de “foob” in de ander, zoals zij het uitdrukten. Door het zo te benoemen, ontstond er een gemeenschappelijke basis om samen

vertelt er meer over.

concrete dingen te gaan bedenken.’

Waarom eigenlijk Héholebi? ‘Nou, in de zin van: ‘Hé (of hetero), homo’s, lesbo’s, biseksuelen, waar zijn jullie?’’

Hoe zag je de leerlingen veranderen? ‘Een voorbeeldje. Er was een moslimjongen die heel erg druk was en zijn homoseksualiteit een beetje over-

Wat zag je gebeuren tijdens die bijeenkomsten?

acceptatie heeft twee

accentueerde. Hij was nog niet uit de kast op school en ook niet thuis. We deden met z’n allen een rollenspel waarbij hij een situatie voordeed die hij zelf met een


37

docent en zijn directeur had meegemaakt.

samen met anderen die hen daarbij kunnen

Na het rollenspel bespraken we

helpen. EduDivers heeft alle tips verzameld

alternatieven en speelde hij het nog een

in een boekje dat heet Héholebi: Tips voor

keer maar dan anders, met behulp van tips

leerlingen tegen fobie. Toen dat af was,

uit de groep. Het hielp deze jongen om

spraken ze verder over wat ze op school

rustiger te worden. Een paar dagen later op

wilden gaan opzetten. Op één bijeenkomst

een schoolfeestje kwam hij uit de kast.

bedachten leerlingen en docenten samen

Vervolgens ging hij in alle klassen

hoe het thema ieder jaar aan de orde kan

voorlichting ging geven over

komen. Ze verzonnen bijvoorbeeld hoe

homoseksualiteit… Dat vond ik eigenlijk

liefde en seksuele diversiteit ieder jaar

wel een groot succes!’ ‘Een andere jongen, 16 jaar, hetero en zelf moslim, kwam al de tweede bijeenkomst met het idee dat hij iets voor homo’s wilde doen. Hij organiseerde toen een paintballmiddag tussen homojongeren en moslimjongeren. Ik was

„Leerlingen (van leerlingenraden en mediators) willen vaak wel. Ze hebben echt alles in huis. Maar ze lopen er soms tegenaan dat hun directeur of docent niet wil meewerken. Of ze merken gebrek aan animo. Stimuleer, coach en bescherm ze voor acties. Dat is een mooie kans voor een unieke leerervaring!‟

weer anders en met meer verdieping een thema kan zijn, het ene jaar bijvoorbeeld bij project- of tekenopdrachten, het andere jaar tijdens een discussie bij het vak Nederlands. Verder interviewden de heteroen homojongeren elkaar voor de schoolkrant’ (zie

daar bij als gespreksleider en was diep onder de

het interview ‘Een tientje is een tientje’ op

indruk van de openheid waarmee die

pagina 31).

jongens in dit bijzondere experiment stapten’ (zie verder het interview met

Dus het was een succes…!

Kerem op pagina 40).

‘Ja, en tegelijkertijd was er soms ook teleurstelling. Het moeilijkste van alles was

Wat gebeurde er op de

wel dat leerlingen wel supergoede ideeën

denktankbijeenkomsten?

hadden, maar dat ze die op hun eigen

‘De jongeren bedachten samen tips hoe ze

school niet zo goed durfden door te zetten.

de sfeer op school kunnen veranderen,

Ze liepen er tegenaan dat hun directeur of

38


docent soms niet wilde meewerken.

‘Daar hoef ik niet lang over na te denken.

Sommigen haakten daardoor van de

Gebruik die tieners, er zit zoveel in ze! Ik

werkgroep af. Leerlingen kregen het

merk dat docenten nog wel eens moeilijk

uiteindelijk ook heel moeizaam voor elkaar

doen over wat tieners zelf zouden kunnen

om hun medeleerlingen erbij te betrekken.

doen, bijvoorbeeld als mediator,

Gebrek aan animo bij anderen en

vertrouwensleerling of lid van de

langzame veranderingen remden hen af.

leerlingenraad of schoolkrantredactie. Maar

Ook was het bijwonen van de

ze hebben echt alles in huis. Je hoeft het er

bijeenkomsten niet altijd even goed te

alleen maar uit te laten komen en te

realiseren, omdat de jongeren voor hun

coachen. Stimuleer zo’n werkgroepje over

baantje wilden kiezen om zakgeld binnen

seksuele diversiteit op je eigen school. En

te krijgen. Soms was het ook moeilijk te

bescherm en begeleid de leerlingen dan

combineren met hun examens en toetsen.

met betrokkenheid. Dan geef je als docent

Toch was het goed dat we buiten school bij

vertrouwen en dat geeft die leerlingen weer

elkaar kwamen. Dat gaf de leerlingen een

energie en een unieke leerervaring. Een

veilig gevoel. Want soms konden ze op

mooie kans!’

school niet eens zeggen dat ze naar de werkgroep gingen, omdat ze bang waren

▪ De tips van de leerlingen zijn verzameld

voor negatieve reacties.’

in het boekje Héholebi: Tips voor leerlingen

Wat zou je de school willen meegeven?

tegen fobie, te downloaden op edudivers.nl.


39

„Ik dacht: ik ga mijn moslimvrienden uitnodigen om een stel homo‟s te ontmoeten, dan worden ze ook wat toleranter. En paintballen vinden alle jongens leuk.‟ Kerem ▪ een moslim vmboleerling

LEERLINGENPARTICIPATIE: SPINN OFF

Moslimjongen van 16 organiseert paintball en barbecue voor moslim- en homojongens In juni 2009 organiseert Kerem, 16 jaar en

hem de reden is om dit te doen en hoe het

moslim, een middag paintballen en

is gegaan. (De namen zijn gefingeerd.)

barbecue met drie homojongens en twee van zijn moslimvrienden. Een uniek initiatief, dat bij Kerem spontaan opkomt tijdens één van de bijeenkomsten van de

Hoe ze over homo‟s praten is nogal dom Hoe kwam je eigenlijk op het idee?

denktank Héholebi (waarover meer vanaf

‘In Amsterdam organiseert de gemeente

pagina 34). We vragen Kerem wat voor

een project om scholen te helpen homovriendelijker te worden. EduDivers

40


doet dat voor de gemeente. Ze praten veel

Paintballen

met schooldirecteuren, maar ze hadden

Waarom paintballen?

ook paar middagen georganiseerd met

‘EduDivers had twee bijeenkomsten voor

scholieren die getraind zijn als mediator. Ik

mediators georganiseerd, maar ook twee

ben ook mediator op mijn school. Ze wilden

bijeenkomsten met homoscholieren. In de

weten of wij als mediator kans zagen om

derde bijeenkomst kwamen alle homo’s en

iets te doen. Toen dacht ik: ik kan ook zelf

hetero’s bij elkaar. Ik was al tolerant en

iets doen. Ik ben zelf toleranter geworden

kende al homo’s, maar het viel me op dat

doordat ik mediator ben geworden, ook

veel van de andere leerlingen nog nooit

naar homo’s, en ik dacht: ik kan mijn

een homo hadden ontmoet. Ze waren best

vrienden ook toleranter maken, want hoe

verbaasd dat homo’s heel normaal zijn. Ik

ze over homo’s praten is nogal dom. Vooral

dacht: ik ga mijn moslimvrienden

jongens.’

uitnodigen om een stel homo’s te ontmoeten, dan worden ze ook wat


41

toleranter. En paintballen vinden alle

dat homo’s nogal vrouwelijk waren, maar

jongens leuk, dan ben je ook gezellig met

dat bleek niet zo te zijn.’

elkaar bezig en leer je elkaar een beetje op een andere manier kennen.’

Homo zijn: wel even moeilijk, uiteindelijk valt het misschien mee

Aan het eind was iedereen vergeten dat we homo‟s of moslims waren

Hebben jullie alleen gepaintballed, of ook

Werkte dat ook zo?

‘Ja natuurlijk. We hebben uitgebreid kennis

‘Ja! We zijn naar de Paintball Jungle bij

gemaakt. Ik had Peter en Rusz van

Halfweg gegaan, want daar werkt mijn

EduDivers gevraagd ons daarbij te helpen.

broer en ik kom daar al jaren. Ik heb

Ik durfde eerst het woord homo niet te

gevraagd of ze korting wilden geven en dat

zeggen als ik met homo’s praatte, want ik

wilden ze wel. Het begon om twee uur maar ik was er al om negen uur ‘s morgens om bij de Jungle te helpen in ruil voor de korting. We hebben eerst kennis gemaakt en daarna hebben we gepaintballed. We

„We vertelden elkaar hoe we thuis leven en met elkaar omgaan. Ons leven is wel heel verschillend. We moesten wel even nadenken wat er zou gebeuren als een van onze broers homo of een van onze zussen lesbisch zou zijn.‟ Kerem ▪ een moslim vmboleerling

hebben vier spellen gespeeld, eerst alleen elkaar beschieten en later moesten we elkaars vlag veroveren. Dat was lachen. Bij elk spel zijn we als teams gewisseld. Alleen het laatste spel waren we toevallig als homo’s tegen moslims, maar tegen die tijd was iedereen vergeten dat we homo’s of moslims waren. Trouwens, Terry, een van die homojongens was zelf moslim. Nadir en Kahn dachten

42

met elkaar gepraat?

dacht dat het voor hun belediging was. Peter legde uit dat je best homo en hetero kan zeggen als je normaal praat.’ ‘Rusz liet ons vertellen over hoe we thuis leven en hoe we met elkaar omgaan. Met je broers en zussen, je ouders, je

vrienden. En wanneer je elkaar helpt of wanneer iemand buitengesloten wordt. Die discussie ging ook door tijdens de barbecue. Ons leven is wel heel verschillend. Bij moslims ben je echt onderdeel van je familie, je wilt altijd bij elkaar zijn en je zorgt voor elkaar. Je gaat pas het huis uit als je trouwt. Bij autochtonen willen de jongens zo snel


mogelijk het huis uit om zelfstandig te zijn,

stageplek. Die kwam heel volwassen over

en soms nog sneller als je homo bent. We

en ik dacht: ik vraag hem ook mee. Ik ken

moesten wel even nadenken wat er zou

hem nog maar een paar weken en hij is nu

gebeuren als een van onze broers homo of

al een goede vriend aan het worden.’

een van onze zussen lesbisch zouden zijn, hoe onze familie dan zou reageren. We dachten dat het misschien wel even moeilijk zou zijn, maar dat het uiteindelijk mee zou vallen.’

‘Uiteindelijk hadden we dus drie moslims, met mij mee, en drie homo’s, met Peter meegerekend. Dat vond ik eerst wel weinig. We hadden Ahmed Marcouch gevraagd of hij erbij zou zijn. Als dat zo zou

Het kostte heel veel moeite om jongens te vinden Wat een succesverhaal! ‘Nou, ik heb je niet alles verteld hoor. We wilden eerst met vijf moslims en vijf homojongens paintballen. Maar het kostte heel veel moeite om jongens te vinden. Eerst heb ik al mijn vrienden gevraagd om mee te doen. Ze zeiden:

„De eigenaar van de Paintball Jungle was een beetje geschokt door de verhalen die ze hoorde en ze vond het geweldig dat we dit organiseerden. Ze was echt ontroerd. Toen we naar huis gingen heeft ze de rekening verscheurd en we hoefden niets te betalen! Echt te gek.‟ Kerem, een moslim vmboleerling.‟ Kerem ▪ een moslim vmboleerling

je gaat toch niet om met homo’s? Ik zei: doe het dan voor mij, maar dat overtuigde de meesten niet. Toen ben ik zelfs op straat jongens gaan vragen. En Peter en Rusz hebben het ook geprobeerd. Mijn beste vriend (15 jaar) wilde wel meedoen omdat hij alles met mij doet, en ik ontmoette later Khan (19) bij een

zijn, zou ik heel trots zijn. Hij had eerst ja gezegd. Maar toen we niet veel jongens konden vinden, hebben we gevraagd of hij het nog wel interessant genoeg vond. Toen zei hij: als jullie later een debat organiseren met wat meer mensen, dan kom ik wel. Misschien heeft hij het verkeerd begrepen. Ik wil geen debat organiseren. Ik

wil dat moslims en homo’s op een normale manier met elkaar omgaan. Misschien was het wel goed dat we maar met vijf jongens waren en dat Marcouch er nu niet bij was. Als we met zijn tienen waren geweest, hadden we elkaar niet zo goed leren kennen. Nu kunnen we met deze groep verder gaan.’


43

Voorlichting door homo's en hetero's samen Ga je nog iets organiseren? ‘Ja. We hebben met de groep afgesproken dat we na de vakantie weer bij elkaar komen en dat we gaan praten over wat we verder kunnen gaan doen. Misschien gaan we meer van dit soort ontmoetingen

Op je eigen school of elders? ‘Nee hoor, niet op mijn school! Ze zeggen dat ze heel homovriendelijk zijn, maar als ik daar voorlichting over homoseksualiteit ga geven, staan ze op de banken, denk ik. Ik denk dat ze dat niet willen. Nou ja, misschien moeten we het vragen…’

organiseren. Maar we hebben ook het idee

Ze heeft de rekening verscheurd

om voorlichting te gaan geven op scholen.

Wil je nog wat zeggen?

Ik dacht eerst om als heteromoslims voorlichting te gaan geven over homoseksualiteit en zo. Maar Terry vertelde bij de barbecue dat hij er vorige week voor uit was gekomen op zijn school naar aanleiding van de EduDivers bijeenkomsten. Hij had in zijn eigen klas voorlichting gegeven. Dat was een succes geworden. Toen kwamen we op het idee om samen, met homo’s en hetero’s voorlichting te geven. Dus wie weet.’

44

‘Ja, ik wil de Paintball Jungle bedanken. Eerst gaven ze ons korting. Toen kwam de chef een paar keer bij ons groepje zitten tijdens de barbecue, want zij vond het zo’n leuk idee en wilde horen hoe het ging. Ze was een beetje geschokt door de verhalen die ze hoorde en ze vond het geweldig dat we dit organiseerden. Ze was echt ontroerd. Toen we naar huis gingen heeft ze de rekening verscheurd en we hoefden niets te betalen! Echt te gek.’


„Ik vond het een superervaring, ontroerend om te zien dat er zoveel verschillende jongeren en ouderen op de boot aanwezig waren, echt geweldig… Het tomeloze enthousiasme tot het einde aan toe van iedereen op de boot is absoluut een compliment waard.‟

Amsterdamse scholenboot LEERLINGENPARTICIPATIE: SPIN OFF FEESTJE Op 1 augustus 2009 vaart voor het eerst

Nicole ▪ deelneemster

in de geschiedenis van de gay prides een scholenboot mee: de Amsterdamse scholenboot. Het idee ontstaat bij een school waarmee EduDivers regelmatig contact heeft. 80 leerlingen en docenten van 5 scholen (vmbo tot en met vwo) varen die dag mee. Een projectgroep van drie docenten en twee leerlingen werkt onder leiding van EduDivers een jaar lang aan de voorbereiding van de Amsterdamse scholenboot. Leerlingen van het MediaCollege maken een promofilmpje en een website met informatie, waarop deelnemers zich kunnen inschrijven. Een andere leerling maakt het logo voor de boot. Leerlingen maken ook schoolborden als spanborden met daarop teksten in kleur als: ‘Uit de kast, in de klas!’, ‘Respecteren kun je leren’

Eén van de leerlingen maakt een logo. Dat is terug te vinden op de tientallen bootvlaggen.

en ‘Gays at school is super cool!’ Iedereen op de boot is in een schooluniform.


45

In het projectteam zit ook Dymphy, een vwo-leerling van de school die het initiatief tot de boot heeft genomen en dan 17 jaar is. Haar boodschap is: ‘Wij willen het signaal afgeven dat je op school mag zijn wie je bent, ongeacht je seksuele voorkeur, omdat iedereen gelijk is. Zowel leerlingen als docenten en andere

„Er is geen kleiner gebaar dan een stap zetten. Een stap op een boot. Maar er is vandaag niets dat krachtiger is dan dat. Jij hebt enorme lef. Je vaart op een boot langs 500.000 mensen. Dansend en met goede muziek. Je bent symbool. Symbool voor generaties die zeggen: de toekomst op school en in je omgeving kun je veranderen. En zúllen we veranderen.

schoolmedewerkers varen mee, en zowel

Misschien is het een beetje overweldigend straks. Dikke rijen duizenden mensen die naar je kijken. Een beetje intimiderend kan het zijn. Dat is hetzelfde gevoel dat iemand heeft als hij uit de kast komt. Daarna wordt hij er trots op. Dat betekent de gay pride. Jij kan vandaag dezelfde trots voelen. Dan wordt het feest tussen jou en de mensen aan de kant. Omdat we allemaal gelijk zijn.‟

leerlingen hebben erg goede ervaringen.

hetero’s, bi’s als homo’s’. Met die boodschap gaat ze verschillende klassen langs om leerlingen te werven voor de Amsterdamse scholenboot. 500.000 toeschouwers van de Canal Parade zien de boot vol enthousiaste leerlingen en docenten voorbijtrekken. De

Peptalk van Marinus Schouten ▪ projectcoördinator EduDivers Op foto: Dymphy en Marinus Schouten

46


COLOFON Amsterdam: EduDivers, februari 2012 EduDivers is het kenniscentrum voor onderwijs en seksuele diversiteit in Nederland. EduDivers werkt aan meer zelfverzekerdheid en respect rondom seksualiteit op scholen. Het combineert participatieve inzet van directie, docenten, leerlingen en alle belanghebbenden met een kritische reflectie op methodieken: edudivers.nl.

Teksten

Peter Dankmeijer, Bas Koppers en Marinus Schouten

Eindredactie en vormgeving

Marinus Schouten

Dit boekje is te downloaden op edudivers.nl Het is mogelijk gemaakt door een bijdrage van


47

48


Op school is iedereen aan zet GOEDE VOORBEELDEN

Recommend Documents