School aan Zet
MAGAZINE Maart 2014
24-28
MAA
RT WE PASSE EK VAN ND ON DERW IJS (zie pa
gina 22
)
//O P W E G N A A R E E N LE R E N D E O R G A N I S AT I E //COLUMN HANNA NIEUWDORP // INTERVISIETRAJECT LEAD & LEARN // W ER K EN A A N EEN G O ED E OV ER G A N G VA N P O N A A R VO
Samen aan de slag BINNENKORT INHOUD
Expo’s (VO) Na een succesvolle eerste ronde expo’s in december 2013, wordt in maart 2014 een tweede ronde georganiseerd. Expo’s zijn regionale bijeenkomsten, waar scholen ervaringen kunnen uitwisselen en hun expert kunnen ontmoeten. Ze zijn bedoeld voor leidinggevenden en docenten die graag inspiratie op willen doen en geïnteresseerd zijn in schoolontwikkeling. Ook scholen die niet deelnemen aan School aan Zet zijn van harte welkom. Bent u benieuwd wat een expo precies inhoudt? Lees dan een sfeerverslag via deze link: http://bit.ly/1euOq48. Deelnemen aan een expo is kosteloos. Bekijk het programma en meld u snel aan via de website van School aan Zet: http://bit.ly/1mJMyvE.
Inmiddels werken steeds meer scholen samen met School aan Zet aan hun ontwikkeling naar een lerende organisatie. Zo ook de vijf scholen die onderdeel uitmaken van Stichting Fioretti Teylingen. School aan Zet mocht aanwezig zijn bij een studiedag en mocht een kijkje nemen in de organisatie bij het Fioretticollege in Lisse.
Werkconferenties kleine scholen (PO)
PO/SO-conferentie Lunteren 2014 ‘Samen leren inhoud geven’ Op de jaarlijkse studieconferentie voor het primair en speciaal onderwijs in Lunteren (van 24 t/m 26 maart 2014) presenteert School aan Zet een rijk programma aan Lezingen, Discussierondes en Aanpakken. Alle bijdragen zijn gekoppeld aan één of meerdere thema’s uit het bestuursakkoord. In deze sessies komen interessante en veelbelovende ontwikkelingen in de groep, op de school en op bovenschools niveau aan de orde. Er zijn al veel aanmeldingen, bent u er ook bij? De eerste twee dagen wordt het accent gelegd op de school als lerende organisatie, de derde dag staat in het teken van OMV/Passend onderwijs. Aanmelden kan tot 9 maart 2014 via de website van School aan Zet: http://bit.ly/1hD8FD3.
4. Op weg naar een lerende organisatie
Praat mee over de driedaagse studieconferentie op Twitter en gebruik #Lunteren2014
Op 12 maart 2014 (Tiel), 9 april 2014 (Roermond), 21 mei 2014 (Zeddam) en 4 juni 2014 (Zwolle) organiseert School aan Zet regionale conferenties voor kleine scholen met minder dan 80 leerlingen. Tijdens deze conferenties laten experts en scholen zien hoe zij vorm geven aan goed en opbrengstgericht onderwijs. De werkconferenties zijn bedoeld voor directeuren, interne begeleiders en leraren van kleine scholen met minder dan 80 leerlingen. Werkt u op een kleine school? Meld u dan snel aan! Uiteraard zijn uw collega’s ook van harte welkom. Deelname is kosteloos en u kunt zich aanmelden via de website van School aan Zet: http://bit.ly/1kgfNGv.
10. Intervisietraject Lead & Learn In februari 2014 is dit intervisietraject van start gegaan. Ruim 110 team- en afdelingsleiders gaan aan de slag met hun leervraag, wisselen ervaringen uit op netwerkbijeenkomsten en kunnen in gesprek gaan met ervaren schoolleiders.
18. Aansluiting PO-VO In Capelle aan den IJssel zijn in november 2013 vijf PO- en twee VO-scholen van start gegaan met het traject ‘Aansluiting PO-VO’. Onlangs zijn de scholen in gesprek gegaan met elkaar en een expert van School aan Zet.
De kwaliteit van het Nederlandse onderwijs is al jaren goed. Om verder te verbeteren, is het heel belangrijk dat leraar, schoolleiding en bestuur hier samen mee aan de slag gaan. Dit klinkt wellicht simpel, maar het gaat niet vanzelf. Het vereist een verandering in de schoolcultuur. Toch blijf ik iedere keer weer positief verrast door alle goede voorbeelden die we in de praktijk tegenkomen. Neem nu Stichting Fioretti Teylingen. Als School aan Zet mochten wij aanwezig zijn bij een studiedag waarbij de schoolleiding en hun teams met elkaar in gesprek gingen over hoe zij een lerende organisatie kunnen worden. Op deze dag hebben alle vestigingen bepaald waar zij denken te staan in deze ontwikkeling, waarna de scholen met elkaar in gesprek zijn gegaan om te kijken wat zij van elkaar kunnen leren. Het inspirerende verhaal van Fioretti vindt u op pagina 4. Dit is slechts één van de vele voorbeelden. Naast dit verhaal kunt u uiteraard nog veel meer mooie dingen lezen in dit vernieuwde magazine, die u hopelijk ook weer de nodige handvatten voor in de praktijk opleveren. We zien dagelijks hoe hard scholen werken aan hun professionalisering. En dat is goed, want uiteindelijk begint onderwijsverbetering bij uzelf. Niet met grootscheepse veranderingen en aanpakken, maar juist door dicht bij uzelf en de eigen praktijk te blijven. Zo gaat u iedere dag een stapje vooruit. Ik wens u veel leesplezier! Met vriendelijke groet,
Fabiènne Hendricks Programmamanager School aan Zet
Ook in dit magazine: 8
Regiobijeenkomsten voor PO
11
De professionaliseringstips van Anouk Kiers
12
Dag op stap met Frederieke Ubels
14
Een Parel- en een Plusklas in regulier basisonderwijs
21
De loopbaan van John van Dijen
22
Week van passend onderwijs
3
D VO
PO / SO
e ruim 700 VO-scholen en -besturen die binnen School aan Zet werken aan hun professionalisering hebben allemaal de ambitie zich te ontwikkelen naar een lerende organisatie. Dick Swier, één van de experts van School aan Zet, legt uit waarom: “Als school wil je altijd het beste uit de leerlingen halen. Dat kan alleen als de school zich blijft ontwikkelen en blijft groeien. Ontwikkeling betekent vooruitgang. Wij staan scholen bij in hun ontwikkeling naar een lerende organisatie. Daarom heeft School aan Zet samen met 13 vooruitstrevende scholen een inhoudelijk kader ontwikkeld die scholen kunnen benutten bij deze beweging, namelijk het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie (zie kader). Dankzij dit model leren scholen waar zij staan in hun ontwikkeling naar een lerende organisatie, welke stappen zij kunnen zetten en hoe ze dit het beste kunnen doen.”
Stichting Fioretti Teylingen Inmiddels werken steeds meer scholen samen met School aan Zet. Zo ook scholen uit de Duin- en Bollenstreek die onderdeel uitmaken van Stichting Fioretti Teylingen. Dit is een katholieke stichting voor bijzonder onderwijs. Vijf scholen - verspreid over Hillegom, Lisse, Noordwijkerhout, Oegstgeest en Voorhout - zijn onderdeel van de stichting. Toen directeur kwaliteitszorg en professionalisering Hans Wilmink over School aan Zet hoorde, was hij direct enthousiast en besloot hij in overleg met de schooldirecties de vijf scholen in te schrijven bij School aan Zet en een samenwerking aan te gaan.
gebruik van. Daarom zijn we gaan kijken naar de mogelijkheden.” Normaal gesproken gaat de expert in gesprek met individuele schooldirecties, maar dat was nu niet het geval. Hans Wilmink legt uit: “De scholen die onder ons bestuur vallen, werken op directieniveau nauw samen. Daarom heb ik in overleg met School aan Zet besloten geen één-op-één gesprekken te hanteren, maar een zogenaamde studiedag te organiseren waarbij directieleden en teamleiders van de scholen aanwezig konden zijn. Dit is zowel efficiënt als kwaliteitsverhoging, omdat de scholen niet alleen met School aan Zet in gesprek gaan, maar ook met elkaar kennis uitwisselen.”
Van en met elkaar leren De studiedag vond enkele weken geleden plaats in Leiden. Er kwamen ruim 30 directieleden en teamleiders van de vijf scholen naar de bijeenkomst. Tijdens de studiedag stond de lerende organisatie centraal en werd het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie besproken. Wilmink: “Alle vestigingen moesten aan de hand van het model bepalen waar zij als organisatie denken te staan in het model. Vervolgens gingen de scholen met elkaar in overleg om te kijken wat zij van elkaar kunnen leren. In het kader van de lerende organisatie is het belangrijk dat de scholen ook van elkaar leren, elkaar feedback geven en adviezen van elkaar aannemen. Het van en met elkaar leren is ontzettend waardevol. Daarom is de studiedag een meerwaarde; dat raad ik alle scholen aan.”
Kijkje in de organisatie Ontwikkelmodel Lerende Organisatie
OP WEG NA AR EEN LE R E N D E O RG A N I SAT I E 4
Het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie bestaat uit vijf met elkaar samenhangende ontwikkelaspecten, die elk vijf niveaus kennen. De niveaus laten de ontwikkeling zien van een organisatie zonder strategie of met ad hoc-strategieën (niveau 1) tot een organisatie waarin de strategieën volledig zijn geïntegreerd in de schoolpraktijk (niveau 5). Als een school op alle vijf aspecten op niveau 4 scoort, wordt de school gezien als een ‘Lerende Organisatie’. Op de website van School aan Zet leest u meer over het ontwikkelmodel en kunt u deze downloaden: http://www.schoolaanzet.nl/voortgezet-onderwijs/
Eén van de vijf scholen die onder Stichting Fioretti Teylingen valt, is het Fioretticollege in Lisse. Mark de Kievit, adjunct-directeur van de bovenbouw havo/ vwo, was aanwezig tijdens de bijeenkomst in Leiden en kijkt positief terug op deze dag. “De studiedag was ontzettend leerzaam. Een belangrijk aspect van een lerende organisatie is het leren van en met elkaar en dat is wat we tijdens deze dag gedaan hebben. Allereerst hebben we aan de hand van het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie gekeken waar wij als school staan in het model en vervolgens zijn we met zowel School aan Zet als de aanwezige scholen in gesprek gegaan. Ik kan naar aanleiding van deze dag echt zeggen dat ik een herijkt kijkje in onze organisatie heb gekregen.”
School aan Zet aanwezig bij studiedag
Goede start
Begin 2014 kreeg de samenwerking tussen Stichting Fioretti Teylingen en School aan Zet vorm. Wilmink: “School aan Zet biedt handvatten in de ontwikkeling naar een lerende organisatie en daar maken wij graag
Ook heeft De Kievit samen met zijn collega’s gekeken waar de school staat in het model. “Aan de hand van het model zie je op welke fronten je goed scoort en waar nog vooruitgang te boeken is. Het is leuk om te
5
p o e w t a d n e i z e t m o n j fi s i t e H “ ” . n j i z g i z e b d dit gebied goe zien dat onze school het redelijk goed doet.” Vooral op het aspect Goede Start gaat het goed op de school in Lisse. “Aan het begeleiden van docenten wordt bij ons op school veel aandacht besteed. We hebben ons bijvoorbeeld aangesloten bij een opleidingsschool, waardoor docenten deels intern worden opgeleid. Ook krijgen alle docenten die bij ons beginnen een coach toegewezen, zodat ze goed begeleid worden gedurende de eerste periode. Daarnaast bieden we workshops aan, zodat zij zich blijven ontwikkelen. Hierin verschillen wij van andere scholen, dus het is fijn om te zien dat we op dit gebied goed bezig zijn.”
Verbeteringen mogelijk Toch valt er ook nog winst te behalen volgens De Kievit. “Tijdens de studiedag werd duidelijk hoe belangrijk het is dat je bij sollicitaties gebruik maakt van een goed docentenprofiel. Dat zijn leuke dingen die je leert tijdens zo’n dag. Wat dat betreft zijn er bij ons verbeteringen mogelijk, dus daar hebben we concreet plannen voor gemaakt voor dit jaar.” Ook op het aspect Goede differentiatie is vooruitgang te boeken. “Dankzij het model merkten we dat er op dit gebied nog veel mogelijkheden zijn voor ons. Daardoor staat Goede differentiatie nu op onze agenda. Concrete plannen zijn er nog niet, maar ik ga graag met Dick Swier in gesprek om te kijken hoe we hierin kunnen groeien.”
Mening personeel De volgende afspraken staan inmiddels gepland. Allereerst wordt er een enquête op de vijf scholen verspreid onder het personeel om te peilen hoe zij denken over de positie van hun school in het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie. Hun mening is erg belangrijk volgens De Kievit: “Wij kunnen vanuit de locatiedirectie keuzes maken, maar deze keuzes moeten gedragen worden door de mensen op de werkvloer. Daarom vind ik het ontzettend belangrijk om feeling met de groep te hebben en te weten hoe zij erover denken.” Ook Hans Wilmink vindt dit belangrijk:
6
“Wellicht heeft het personeel een andere kijk op de stand van zaken dan de directie. Door middel van deze enquête krijgen we een algemeen beeld en naar aanleiding van de resultaten kunnen we weer stappen zetten.”
Vervolggesprekken Vervolgens gaan de directieleden in gesprek met Dick Swier: “In deze vervolggesprekken gaan Hans Wilmink en ik bij alle vestigingen langs om de resultaten van de enquêtes te bespreken: Zit iedereen op een lijn? Hoe groot is de spreiding? Welke conclusies trekken de scholen uit deze resultaten? Welke doelstellingen vloeien hieruit voort voor de komende jaren? Gezamenlijk kijken we naar concrete doelstellingen, zodat we hiermee aan de slag kunnen. School aan Zet biedt hierbij faciliteiten waarvan de scholen gebruik kunnen maken in hun streven naar verdere professionalisering.” Hans Wilmink vervolgt: “Het is van groot belang dat elke medewerker binnen onze organisatie beseft dat leren en ontwikkelen beiden noodzakelijk zijn. Het ontwikkelmodel en de zelfevaluatie (zie kader) helpen ons om dat doel te bereiken”.
Zelfevaluatie Waar staan we nu? Waar willen we naar toe? Hoe gaan we daar komen? School aan Zet heeft een zelfevaluatie ontwikkeld voor scholen in het voortgezet onderwijs, die helpt bij het beantwoorden van dit soort vragen. De zelfevaluatie is gekoppeld aan het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie. Het is een digitale vragenlijst die uitgezet kan worden onder een groep medewerkers van een school. Nadat iedereen de vragenlijst heeft ingevuld, levert School aan Zet een overzichtelijke rapportage van de totale scores. Deze rapportage vormt input voor een rijk gesprek op school. Lees meer over de zelfevaluatie op de website: http://bit.ly/1cAd3ed
7
PO
VO / SO
Regiobijeenkomsten VO O R P RIM A IR ONDE RWIJS
beste bij je past. Ik breng de boel alleen maar in beweging.”
Medeverantwoordelijk Met ingang van december 2013 voeren deelnemende PO-scholen hun themagesprekken (het tweede en derde gesprek met School aan Zet) op een regiobijeenkomst. Deze bijeenkomst bestaat naast het themagesprek uit een
2014
keynotelezing en een aantal verdiepende workshops. Voordeel van deze nieuwe opzet is dat scholen met soortgelijke leervragen bij elkaar worden gebracht en dat de programmaonderdelen worden afgestemd op de themakeuze van de scholen.
Het themagesprek De kern van een regiobijeenkomst is dus het themagesprek. Voorafgaand aan de regiobijeenkomst kiezen scholen een thema die het beste aansluit bij hun eigen ontwikkeling. Tijdens het gesprek komen de leervragen van de scholen aan bod. In kleine groepen bespreken alle aanwezigen met collega’s van andere scholen en de experts van School aan Zet hoe het beste met deze vragen op hun school kan worden omgegaan.
Terugblik op regiobijeenkomst 2 december 2013 Inmiddels hebben er al de nodige bijeenkomsten plaatsgevonden en deze zijn allemaal goed ontvangen. Zo was er bijvoorbeeld de regiobijeenkomst op 2 december 2013 in Utrecht. Die bijeenkomst werd bijgewoond door ruim
honderd schoolleiders en intern begeleiders. De thema’s die centraal stonden zijn Opbrengstgericht werken en HRM/Lerende organisatie.
Teamleren De regiobijeenkomst op 2 december is afgetrapt door een keynote van Henk Logtenberg over het onderwerp ‘Lesson Study’. Lesson Study is een praktische manier om leerkrachten vaardig te maken in het geven van effectieve instructies. Hierna zijn teamleden in een groep gezamenlijk aan de slag gegaan: data analyseren, doelen stellen, de eerste les laten uitvoeren door leerkracht 1, de les nabespreken, de tweede les laten uitvoeren door leerkracht 2, ook die nabespreken en samen afsluiten met ‘dit hebben we geleerd’. “Het resultaat is dat leerkrachten gevarieerder instructie gaan geven, de methode meer los durven te laten en meer inzicht krijgen in leerlijnen”, aldus Logtenberg.
Samen leren Na de keynote gaan de deelnemers in subgroepen uiteen voor de themagesprekken. “Wat zijn jullie leervragen?”, vraagt Reinoud Buijs, expert Opbrengstgericht werken. Omdat zittend leren het minst oplevert, staan de deelnemers even later in duo’s tips en trucs uit te wisselen. Buijs rangschikt en herformuleert de vragen en gaat samen met de deelnemers aan de slag met de beantwoording ervan. Een schoolleider merkt op: “Ik hoor van verschillende experts verschillende dingen. Hoe moet ik nu weten wat het juiste is?” Buijs: “Wat het
8
De dag krijgt een speciaal tintje door het optreden van de Canadese onderwijsontwikkelaar Michael Fullan tijdens het middagprogramma. Ook Fullan benadrukt het belang van samen leren: “De ontwikkeling van individuele competenties en van gezamenlijke competenties gaan hand in hand. Beide zijn belangrijk: de individuele leerkracht profiteert van de competenties in het team en het team profiteert van de professionele ontwikkeling van de individuele leerkracht.” Met een filmpje laat Fullan zien wat hij bedoelt: de schoolleider praat met de leerkrachten, met deskundigen en met leerlingen over de ontwikkeling van het onderwijs. De leerkracht laat op een groot bord zien welke doelen er worden nagestreefd en hoe deze doelen samenhangen. Zo weet ook de leerling wat er van hem/haar wordt verwacht. “De input van leerlingen is belangrijk”, zegt de leerkracht in het filmpje. “Ik moet weten wat ze nodig hebben aan uitleg of voordoen. Op die manier worden leerlingen medeverantwoordelijk voor hun leerproces.”
Napraten De deelnemers verlaten enthousiast napratend de zaal. “Dat grote bord is een goed idee, dat ga ik ook doen”, zegt een schoolleider. “Je maakt de leerdoelen zo heel visueel.” Een ander: “Ja, en praten met kinderen, niet alleen over kinderen.”
In 2014 wordt vrijwel wekelijks een regiobijeenkomst georganiseerd. Deelnemende scholen die voor een themagesprek in aanmerking komen krijgen hiervoor per mail een uitnodiging. Het themagesprek is eenvoudig te plannen via Mijn School aan Zet. Wilt u ook naar de regiobijeenkomsten, maar bent u geen deelnemer aan School aan Zet? Meld uw school dan aan voor het programma via:
www.schoolaanzet.nl
9
VO
PO / SO VO / PO / SO
I N T ERV I S I E T RA J ECT
LE AD & LE ARN
DE PROFESS IONAL ISER INGST IPS VA N A N O U K K I E R S
I
A
n februari 2014 is het intervisietraject Lead & Learn van start gegaan. Binnen dit traject, een initiatief van de VO-academie en School aan Zet, gaan ruim 110 team- en afdelingsleiders aan de slag met hun leervraag, wisselen ze ervaringen uit op netwerkbijeenkomsten en kunnen ze hun vragen bespreken met ervaren schoolleiders. Zo leggen zij actief de verbinding tussen hun persoonlijke ontwikkeling en schoolontwikkeling.
schoolorganisatie te realiseren, waarin alle docenten optimaal functioneren en het beste uit hun leerlingen halen.
De opzet van het traject
Deelnemers gaan nu aan de slag met het formuleren van hun leervraag en leerdoel, in verbinding met hun omgeving en persoonlijke doelen als schoolleider, waarbij ze gebruikmaken van het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie (zie: Waarom Lead & Learn? http://bit.ly/NJDMRn) van School aan Zet en het beroepsprofiel De functie van middenmanager in het voortgezet onderwijs is schoolleiders (zie: http://bit.ly/1jg3XJk) van de VO-academie. cruciaal, maar ook complex. Enerzijds zijn team- en afdelingsleiders Komende jaar wordt een aantal bijeenkomsten georganiseerd, bezig met de strategische plannen van de organisatie en anderzijds waarin inspiratie door diverse sprekers, ontwikkelactiviteiten en met de praktijk van alledag en leidinggeven aan een team intervisie centraal staan. Tot slot kan elke deelnemer ook twee van docenten. Het is een ingewikkelde opgave om gesprekken voeren met een ervaren schoolleider, die in in zo’n dynamische omgeving tijd te nemen het kader van het traject VO-managementcoach om te reflecteren op het werk. Binnen is opgeleid tot coach. Met Lead & Learn hopen Lead & Learn krijgen deelnemers de de VO-academie en School aan Zet team- en Heeft u vragen over het kans te werken aan hun professionele afdelingsleiders een stapje dichterbij hun doel intervisietraject Lead & Learn? individuele ontwikkeling, met als te laten komen en zo samen het beste uit Neem dan contact op met Pieter doel een professionele en lerende elkaar en uit hun leerlingen te laten halen.
Reimer via
[email protected] of met Leonie Blom via
[email protected].
nouk Kiers is docente Nederlands en geeft les aan vijf vwo-klassen op RSG Broklede in Breukelen. Drie jaar geleden maakte zij de overstap van het bedrijfsleven naar het onderwijs en daar heeft zij geen seconde spijt van gehad. Welke professionaliseringstips heeft Kiers voor andere docenten? “Constant blijven leren en de uitdaging aan blijven gaan. Dat vind ik ontzettend belangrijk en raad ik dan ook iedereen aan. Zelf heb ik diverse studies gevolgd en bij bedrijven gewerkt in verschillende branches, zoals de uitzendbranche. Uiteindelijk ben ik zelfs als ZZP’er aan de slag gegaan. Toch ging mijn interesse altijd al uit naar het lesgeven en daarom besloot ik mijn hart achterna te gaan en de Lerarenopleiding Nederlands te volgen. Dat is een goede keuze geweest. Mijn werk is echt mijn passie en ik ga nog iedere keer met veel plezier naar mijn werk.
Kansen grijpen “Een andere tip die ik iedereen wil meegeven is om alle kansen die je krijgt met beide handen aan te pakken. Krijg je de kans je in te schrijven voor cursussen of workshops, ga er dan voor 100% voor. Zo kon ik deelnemen aan het intervisietraject Teach & Learn van School aan Zet. Dit is een intensief traject op het gebied van Opbrengstgericht werken. Hoewel ik in eerste instantie twijfelde om deel te nemen, omdat ik pas net in het onderwijs werkte, heb ik me toch ingeschreven. Nu ben ik daar blij mee, want het was ontzettend leerzaam en paste daarom helemaal bij mij. Ik ben altijd op zoek naar een klankbord en van het contact met andere scholen leer ik veel. ”
Van elkaar leren “Wil je als leraar groeien, dan moet je ervaringen delen met anderen. Vraag om feedback en adviezen en doe daar vervolgens je voordeel mee. Veel mensen vinden het lastig om feedback te vragen en te krijgen. Natuurlijk is het eng om je kwetsbaar op te stellen, maar als je als leraar wilt groeien, moet je je openstellen. Laat bijvoorbeeld iemand meekijken tijdens een les en vraag wat er goed ging, maar ook wat je beter kunt doen in de toekomst. Dit helpt in je ontwikkeling. Zelf zoek ik regelmatig naar feedback en ik kan zeggen dat ik in de korte tijd dat ik les geef echt gegroeid ben. En ik wil uiteraard blijven groeien, je bent tenslotte nooit uitgeleerd!”
10
“ Wil je als leraar groeien, dan moet je ervaringen delen met anderen.“
11
EEN DAG OP STAP MET
FREDERIEKE UBELS “Al ruim tien jaar houd ik me bezig met Wetenschap & Techniek binnen het primair onderwijs. In het dagelijks leven ben ik werkzaam bij het Kenniscentrum Wetenschap & Techniek Gelderland (KWTG). Samen met mijn collega’s probeer ik scholen te ondersteunen bij een verdere ontwikkeling van W&T in het onderwijs. Het leren van en met elkaar staat hierin centraal.”
Expert School aan Zet “Sinds anderhalf jaar ben ik expert bij School aan Zet. Dat vind ik ontzettend interessant om te doen. Ik ben contactpersoon van elf scholen en ik organiseer samen met andere experts bijeenkomsten. Als onderwijsexpert moet je je kennis up-to-date houden. Daarom leer ik nog steeds iedere dag en probeer ik mijn kennis te verbreden. Bovendien vind ik het leerzaam om samen te werken met andere experts en ervaringen uit te wisselen.”
Themagesprekken
PO
VO / SO
12
“Op 4 februari hebben we vanuit School aan Zet de regiobijeenkomst voor primair onderwijs in Arnhem georganiseerd. De dag begon voor iedere school met een keynote spreker, gevolgd door het voeren van hun themagesprek.
Sinds eind 2013 vinden de themagesprekken onder begeleiding van experts plaats tijdens regiobijeenkomsten. Hierdoor kunnen scholen met vergelijkbare thema’s met elkaar in gesprek gaan en dat zag je tijdens deze dag dan ook gebeuren.”
Masterclasses “Na een gezamenlijke lunch volgden de masterclasses. Op een actieve manier werd gewerkt aan de thema’s waar de aanwezige scholen aan willen werken. Een voorbeeld is het ‘Scholopoly’. Bij deze schoolversie van het bekende monopoly worden straten ingewisseld voor interventies die scholen kunnen toepassen om de leeropbrengst van de leerlingen te vergroten. Het is leuk om te zien dat scholen echt van elkaar willen leren. Deze dag heeft daar absoluut aan bijgedragen.”
13
V
anaf 1 augustus 2014 worden scholen verplicht een passende onderwijsplek te bieden aan leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Op basisschool De Wegwijzer in Tilburg wordt al jaren aandacht besteed aan passend onderwijs, onder andere door middel van een Parel- en een Plusklas. Adjunct-directeur Frank van Geet vertelt over deze bijzondere vorm van onderwijs. “Ruim tien jaar geleden ontstonden de eerste plannen voor het opzetten van een speciale voorziening voor (zeer) moeilijk lerende kinderen binnen onze school. Wij moesten redelijk vaak kinderen doorverwijzen naar het speciaal onderwijs, terwijl we hen het liefst gewoon thuis-nabij onderwijs aanbieden. In Nederland waren er destijds maar weinig scholen die intern speciaal onderwijs aanboden. Hier moest een andere oplossing voor zijn. Daardoor zijn we gaan kijken naar de mogelijkheden voor een dergelijke voorziening bij ons op school.”
N E E N E L E R A EEN P R E I L U G E R N I PLU S K L AS S J I W R E D N O S BASI
maximale aantal van twaalf kinderen. De kinderen in de Parelklas hebben een enkelvoudige beperking, waardoor zij extra individuele aandacht nodig hebben die ze bij ons krijgen van een gespecialiseerde groepsleerkracht en een klassenassistent. De kinderen werken op hun eigen niveau en in hun eigen tempo. Het bijzondere aan deze groep is dat de kinderen waar mogelijk deelnemen aan activiteiten in een vaste reguliere groep. Ze gaan bijvoorbeeld samen eten, lezen of buitenspelen.”
Goede samenwerking “De samenwerking tussen de kinderen uit het reguliere onderwijs en de kinderen uit de Parelklas gaat heel goed, dat is mooi om te zien. Al ruim twintig jaar werkt er bij ons op school een hulp conciërge met het syndroom van Down. Ook hij loopt hier elke dag rond op school en doet wat klusjes. De kinderen groeien hiermee op en weten niet anders. Inmiddels zijn er ook drie andere scholen in Tilburg en omgeving gestart met een Parelklas. Dat vind ik heel bijzonder.”
De Parelklas
De Plusklas
“Als school maken wij deel uit van Stichting Xpect Primair. Dit is een stichting voor katholiek basisonderwijs in Tilburg waaronder twintig scholen vallen. In samenwerking met Stichting Speciaal Onderwijs Tilburg hebben de besturen gezamenlijk het prille plan voor de Parelklas gepresenteerd aan de scholen van Xpect Primair en in totaal hadden drie scholen interesse. Door de besturen is onze school als beste locatie gekozen om de plannen verder te ontwikkelen. Mede doordat De Wegwijzer in een jonge wijk is gevestigd, over voldoende ruimte beschikt en er al interesse was getoond in een interne speciaal onderwijsvoorziening, is besloten de zogenaamde Parelklas op deze locatie te starten.”
“Naast de Parelklas hebben wij ook de Plusklas opgezet. Dit is een klas voor (hoog)begaafde leerlingen die één keer per week bij elkaar komen. Ik sta voor de Plusklas en probeer de kinderen extra uitdaging te bieden op zowel didactisch als pedagogisch gebied door middel van diverse extra activiteiten, zoals het maken van extra werkstukken. Het doel van de Plusklas is de kinderen de uitdaging te bieden die zij nodig hebben. Uiteindelijk kijken we naar het individu en willen we het beste voor het kind. Daar passen we, waar mogelijk, ons onderwijs op aan.”
Snelle groei “In 2005 zijn we daadwerkelijk van start gegaan met de Parelklas. We begonnen met vijf kinderen, maar binnen enkele jaren zijn we gegroeid naar het
“De samenwerking tussen de kinderen uit het regulier onderwijs en de kinderen uit de Parelklas gaat heel goed.”
SO
VO / PO
14
15
PO / VO SO
VO / PO / SO
N E S L O O ONLINE T I N G M O D U L E S N R A E L E tools.schoolaanzet.nl Voor de individuele professionalisering van leraren en het versterken van de schoolontwikkeling heeft School aan Zet een aantal online tools en
Quickscan Wetenschap & Techniek (PO) Helpt u met het vormgeven van het wetenschap & techniekonderwijs bij u op school. De scan bestaat uit twee delen: een vragenlijst in pdf-vorm en een digitale vragenlijst.
e-learningmodules ontwikkeld. Deze instrumenten zijn vrij beschikbaar via de website van School aan
Ontwikkelassessments (PO)
Zet en kunnen leraren, schoolleiders en bestuurders
Biedt leraren, IB’ers, coördinatoren en schoolleiders de mogelijkheid om hun eigen vaardigheid in kaart te brengen rondom taal, rekenen, opbrengstgericht werken en de referentieniveau’s. Het is bovendien mogelijk om een verzamelrapportage op team-, school- of bestuursniveau te maken.
inzicht geven in de kennis en ervaringen en/of vorderingen op verschillende thema’s.
K WA L I T E I T S K A A R T E N
VO: Een praktisch basismodel voor het verhogen van de prestatie en motivatie van alle leerlingen Deze kwaliteitskaart is een praktisch basismodel voor het verhogen van de prestatie en motivatie van alle leerlingen. Leerlingen verschillen in niveau, voorkennis, interesse, doorzettingsvermogen, angst om te falen, et cetera. Het is daarom beter om leerlingen niet gelijk te behandelen en onderwijs af te stemmen op verschillen tussen leerlingen. Onderzoek laat zien dat dit de moeite loont. http://bit.ly/1nvGjZQ
OnderwijsHRscan (PO/VO/SO) Biedt u de mogelijkheid om systematisch in kaart te brengen hoe de verschillende HR-processen in de school zijn uitgewerkt en waar aandachtspunten liggen om de bijdrage van HR aan goed onderwijs te vergroten.
OMV-scan (PO/VO/SO) Geeft u als school of schoolbestuur een beeld in hoeverre uw leraren hun onderwijs afstemmen op verschillen in de klas en in hoeverre ze daarin worden gefaciliteerd. De scan is te maken op het niveau van leraren/onderwijzend personeel en op het niveau van (midden)management. Het is bovendien mogelijk om een verzamelrapportage op team-, school- of bestuursniveau te maken
PO: OGW in de kleuterperiode: Spel en spelbegeleiding Jonge kinderen en spelen horen bij elkaar. Spelen heeft een belangrijke functie voor meerdere ontwikkelingsaspecten. Al spelend doet een kind ervaringen op, ontdekt en leert het nieuwe vaardigheden op diverse gebieden en verwerkt het ervaringen. Al spelend heeft een kind de gelegenheid om wensen en emoties te uiten. Al spelend wordt een brede ontwikkeling gestimuleerd. http://bit.ly/1gypFqm
VO: Opbrengstgericht werken en ouders Scholen die opbrengstgericht werken (OGW) halen meer uit hun leerlingen en sturen gericht op hun resultaten. Deze scholen varen niet blind op alleen de behaalde cijfers, maar gebruiken ook eigen observaties en luisteren naar leerlingen en hun ouders. Meer contact in de vorm van didactisch partnerschap met ouders versterkt het OGW. http://bit.ly/1gu7Aeh
.
www.schoolaanzet.nl/e-learningmodules E-learningmodules Zijn minicursussen voor leraren uit het primair en voortgezet onderwijs, met filmmateriaal, concrete informatie en praktische tips die direct kunnen worden toegepast in de dagelijkse lespraktijk. Vaste onderdelen in de modules zijn onder meer effectieve instructie, planmatig werken, omgaan met verschillen en klassenmanagement.
PO: OGW in de kleuterperiode: Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong Er wordt bij kleuters meestal nog niet over hoogbegaafdheid gesproken. Daarvoor dient de ontwikkeling wat verder en breder te zijn. Wel spreken we van een ontwikkelingsvoorsprong als een kleuter op een of meerdere ontwikkelingsgebieden duidelijk voorloopt, vergeleken met leeftijdsgenoten. Deze kinderen bevinden zich eerder in de kleuterfase en zijn ook weer eerder kleuter-af. http://bit.ly/LWVz5U
17
PO / VO SO
E
en goede overgang van het primair naar het voortgezet onderwijs is van groot belang in de schoolcarrière van leerlingen. Om deze aansluiting soepel te laten verlopen biedt School aan Zet de programmafaciliteit ‘Aansluiting PO-VO’ aan. In Capelle aan den IJssel zijn in november 2013 vijf PO-scholen en twee VO-scholen met dit traject van start gegaan. Daarmee zijn alle PO- en VObesturen in Capelle vertegenwoordigd in dit traject. De deelnemende scholen zijn onlangs met expert Lydia van Deelen in gesprek gegaan. “Hoe zorgen we ervoor dat leerlingen in een mooie doorlopende lijn van het PO naar het VO doorstromen?”. Zeven directieleden, expert Lydia van Deelen en beleidsadviseur Josian Strous van de gemeente Capelle aan den IJssel zijn bij elkaar gekomen om gezamenlijk te spreken over dit vraagstuk. De scholen hebben zich namelijk ingeschreven voor de programmafaciliteit ‘Aansluiting PO-VO’ van School aan Zet, waar zij het komende jaar mee aan de slag gaan. Marga Böhmers, directeur Pieter Bas Katholiek Basisonderwijs, vertelt waarom de scholen deelnemen aan het traject: “Tijdens het directeurenoverleg in Capelle aan den IJssel waar de besturen van zowel POscholen als VO-scholen worden uitgenodigd, kwam het thema passend onderwijs al regelmatig aan bod. Eén van de agendapunten was dan ook de overgang van PO naar VO en van daaruit groeide de behoefte aan professionele ondersteuning. Per toeval kwam ik met Lydia van Deelen in contact en zo is het balletje gaan rollen.”
Grote inzet
A A N S LU I T I N G P O -VO 18
Na overleg met zes andere schoolbesturen die interesse hadden in professionele ondersteuning, besloot Marga met haar collega’s deel te nemen aan het traject. Kees Mackenbach, directeur Comenius College, vertelt waarom de scholen juist nu stappen willen zetten: “Vanuit de overheid worden er steeds strengere eisen gesteld aan scholen. Dat is mede aanleiding van onze deelname. Toch is dat absoluut niet onze eerste drijfveer. Dat is namelijk onze gezamenlijke ambitie ervoor te zorgen dat de kinderen goed terecht komen.” Will Kouwenhoven, directeur Obs Klim-Op, sluit zich hierbij aan: “Je moet je als
directie bewust worden dat je een bedrijf te runnen hebt. Je wordt uitgedaagd scherp na te denken en gericht naar een leerling te kijken. Daar kunnen we de professionele kijk van Van Deelen goed bij gebruiken.” Op 1 november 2013 vond de eerste bijeenkomst plaats. Er werd onder andere gesproken over enkelvoudige adviezen en het werken met referentieniveaus. Al vanaf de eerste dag is iedereen zeer gemotiveerd volgens Van Deelen: “In Capelle wordt echt geprobeerd kinderen vanaf het allereerste begin zo goed mogelijk te ondersteunen en te begeleiden in hun schoolcarrière. Om dat te bereiken is het noodzakelijk om samen te werken en dat is wat hier nu gebeurt. Zelfs de gemeente is aanwezig, dat is bijzonder. We gaan met elkaar in gesprek om vooruitgang te boeken. Ik vind het een uitdaging om deze scholen hierin goed te faciliteren en gezamenlijk concrete stappen te zetten.”
Bijzondere samenwerking Hierbij is samenwerking essentieel. Lydia van Deelen vindt het bijzonder dat juist deze scholen met elkaar de samenwerking aan gaan: “We zitten hier aan tafel met onder andere openbaar onderwijs, katholiek onderwijs en protestants onderwijs. Bovendien zitten hier twee concurrerende VO-scholen die met elkaar in gesprek gaan, terwijl zij op steenworp afstand van elkaar liggen. Iedereen kijkt over de eigen grenzen heen en dat vind ik heel speciaal.” Hoewel de directieleden vandaag aanwezig zijn, worden de beslissingen gemaakt in nauw overleg met het personeel op de scholen. Rien Karels, projectmanager VVOGG, vertelt: “De stappen die wij maken, komen niet alleen uit onszelf maar ook uit de wensen van ons personeel. Wij bedenken niet hoe het gaat gebeuren, maar het komt van twee kanten. De ideeën moeten gedragen worden door de mensen op de werkvloer, want dat is waar het uiteindelijk allemaal gebeurt. Om erachter te komen wat er speelt op de werkvloer is er daarom een enquête verspreid. Wat wij nu bespreken, komt voort uit de wensen van zo’n tachtig leerkrachten en docenten die hun wensen en verwachtingen hebben uitgesproken.”
19
Enkelvoudige adviezen Inmiddels hebben er meerdere bijeenkomsten plaatsgevonden en zijn er concrete stappen gezet, met name op het gebied van de adviezen die in maart plaats zullen vinden. Kouwenhoven vertelt: “We richten ons nu echt op het enkelvoudige advies. Het is belangrijk dat er goede communicatie plaatsvindt tussen de PO-school en de VO-school. Tegenwoordig gaat het advies vaak telefonisch, maar face-to-face communicatie is in sommige gevallen van groot belang om de leerling een goed vervolg op een VO-school te geven. Dat is één van de punten die we in maart in de praktijk gaan brengen.”
Omdat een goede, inhoudelijke
Dit is een grote stap in de richting van het uiteindelijke doel volgens Van Deelen: “Het feit dat er nu enkelvoudige adviezen worden gegeven is al een concreet resultaat en de uitvoering wordt heel pro-actief opgepakt. Dat is mooi. We maken een planning en werken gericht naar ons einddoel: de leerlingen in een vloeiende, doorlopende lijn laten doorstromen naar het vervolgonderwijs. Natuurlijk is dit een meerjarenplan, maar als dit project op 31 december 2014 wordt afgerond hebben we alvast een hele mooie stap gezet richting ons uiteindelijke doel.”
biedt School aan Zet de
afstemming en samenwerking
D E LO O P BA A N VA N
van primair naar voortgezet
J O H N VA N D I J E N
onderwijs zo belangrijk is in de
Eindhoven Area, Netherlands | Education
schoolcarrière van leerlingen,
Leeftijd Functie Education
gericht op een soepele overgang
programmafaciliteit ‘Aansluiting
59 jaar Bestuurder Emiliusschool Lerarenopleiding Basisonderwijs (PABO) / Doctoraal Onderwijskunde
PO-VO’ aan. Samenwerking mag zich richten op: Basisvaardigheden, Omgaan met verschillen en Excellentie & Hoogbegaafdheid. Kijk op onze website voor meer informatie en meld u snel aan: http://bit.ly/190lhiF
Hoe bent u in het onderwijs terecht gekomen? Na mijn studie werd ik aangenomen op een L.O.M. school in Rotterdam. Daar heb ik met veel plezier voor de klas gestaan terwijl ik in de avonduren diverse avondopleidingen volgde op het gebied van speciaal onderwijs. Sindsdien heb ik altijd op SO-scholen gewerkt.
Heeft u ook altijd voor de klas gestaan? Nee. Na negen jaar voor de klas ben ik als directeur aan de slag gegaan op een school voor moeilijk lerende kinderen (M.L.K.). Ik ben nog een paar keer van school gewisseld, maar niet van functie. In 2000 koos ik nog een keer voor een complete verandering in mijn carrière en werd ik aangenomen als bestuurder op mijn huidige school; de Emiliusschool voor leerlingen met (ernstig) meervoudige beperkingen.
Waarom heeft u voor het speciaal onderwijs gekozen? Kinderen die extra hulp nodig hebben, hebben altijd mijn interesse getrokken. Ieder kind heeft recht op onderwijs in Nederland, dus ook kinderen met een beperking. Dat vind ik heel belangrijk en daar maak ik me graag hard voor. Ik heb dan ook nooit getwijfeld of ik op mijn plek zit, omdat dit werk bijzonder is.
Wat maakt dit werk zo bijzonder? Ik doe dit werk al bijna 40 jaar en nog iedere dag maak ik hartverwarmende momenten mee. De kinderen op onze school hebben een ernstige lichamelijke beperking in combinatie met een ernstige verstandelijke beperking. Het werken op een SO-school is daarom niet voor iedereen weggelegd, maar ik voel me hier als een vis in het water.
Wat wilt u de komende jaren nog bereiken? In 2010 heb ik samen met een collega een boek geschreven over passend onderwijs aan leerlingen met een ernstig meervoudige beperking. Ik vind het belangrijk dat speciaal onderwijs aan E.M.G. op de kaart blijft staan en daar draagt dit boek aan bij. Maar het kan natuurlijk altijd beter, dus dit blijft een uitdaging voor de komende jaren!
SO
20
VO / PO
21
COLUMN
OCW
W E E K VA N PA S S E N D ONDERWIJS
COLUMN HANNA NIEUWDORP
Welke ondersteuning kan de school bieden? Op welke manier worden
Inspireren en informeren
leraren ondersteund bij het geven van passend onderwijs? Hoe gaat
De Week van passend onderwijs is bedoeld om elkaar te inspireren en te informeren. Daarnaast is het een podium om te laten zien welke mooie dingen er overal in het land gebeuren. Deel uw ervaringen en help elkaar verder op weg.
de toelatingsprocedure in zijn werk? Deze en andere vragen over passend onderwijs staan centraal in de Week van passend onderwijs. Dit, omdat de praktische uitwerking van passend onderwijs in het samenwerkingsverband, op de school en in de klas nog niet overal duidelijk is. Daarover moeten leraren, ouders, leerlingen, schoolleiders en bestuurders de koppen bij elkaar steken.
Samenwerkingsverband de Westfriese Knoop heeft een mooi programma opgezet voor alle scholen binnen het verband. Tijdens de Week van passend onderwijs is er onder meer een inloopvragenuurtje voor intern begeleiders, een algemene informatieavond voor personeel en een informatiebijeenkomst voor ouders (in samenwerking met oudervereniging Balans). Om het gesprek op de scholen inhoudelijk vorm te geven, liet de Westfriese Knoop het filmpje ‘Propjes passend onderwijs’ maken. Het samenwerkingsverband heeft alle 94 schooldirecteuren gevraagd om dit filmpje tijdens de week met het team te bekijken en aan de hand van stellingen te discussiëren over wat de invoering van passend onderwijs voor de school betekent.
Volg ons op twitter @PassOnderwijs
Doe mee en meld u aan Doe ook mee aan de Week van passend onderwijs en meld u aan via het aanmeldformulier op www.passendonderwijs.nl/week-van-passend-ondewijs. Op deze website vindt u ook allerlei handige tips, ideeën en pasklare voorstellen om een activiteit te organiseren. Heeft u nog ideeën, tips of vragen? De medewerkers van de helpdesk helpen u graag op weg.
22
W
e zitten middenin een verbouwing. Het oude, vermoeide gebouw voldeed niet meer. Eén verbouwing maakt de gemiddelde leraar in zijn of haar carrière wel mee en als het tegenzit zelfs meer. Want een verbouwing brengt chaos in het leven van een leraar. Plots werken printers niet meer, in- en uitgangen zijn niet bruikbaar, het noodgebouw is gehorig, er zijn altijd lokalen tekort, je moet omlopen, er wordt hard getimmerd, geboord, geheid en gezaagd. Kortom; onze flexibiliteit wordt maximaal op de proef gesteld. Máár... we krijgen hier straks een fantastisch, mooi, nieuw en modern gebouw voor terug! Na ruim een jaar bikkelen –we hópen tenminste dat het niet langer duurt- staat er straks een juweel van een school waar iedereen trots op kan zijn. Dan drinken we cappuccino in onze hypermoderne docentenkamer, eten we een broodje uit de nieuwe, gezonde schoolkantine (zonder frituur) en kijken we terug op die afgrijselijke periode die nu gelukkig over is. Want wat was het afzien! Tegelijk met het bespreken van de eerste bouwplannen voerde ons bestuur de eerste gesprekken met de experts van School aan Zet. Het doel van die besprekingen? Samen werken aan een vernieuwende school. Een lerende school. Een school ‘under construction’ dus. De RSG is een enthousiaste, drukke school en het ontbreekt er zeker niet aan initiatieven. De experts van School aan Zet waren er dan ook niet om ons in beweging te zetten, maar om met ons te bespreken waar de beweging naartoe gaat. Als één
van de vooruitstrevende scholen waren we sparringpartner in de besprekingen rond het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie. Is daarmee de vernieuwing van het onderwijs op de RSG zo goed als klaar? Het antwoord hierop is natuurlijk: nee, nog lang niet. Het vernieuwen van onderwijs is toch ook een soort chaos creëren. Je flexibiliteit wordt op de proef gesteld, je verlaat oude gewoontes, voelt je ongemakkelijk bij nieuwe onbekende uitdagingen, ergert je soms, komt op ideeën en bent enthousiast met ups en downs. Sommige deuren gaan dicht, andere gaan open. Eigenlijk zijn we nu meer dan ooit een school met onderwijs ’under construction’. Gíngen veranderingen in het onderwijs maar net zo snel als onze verbouwing. Wat zou het geweldig zijn als al onze docenten na een chaotisch jaar met de neuzen dezelfde kant op staan en we ons als school vloeiend door de niveaus van het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie hebben bewogen. Dat is te makkelijk gedacht uiteraard. Daar komt natuurlijk wel wat meer bij kijken dan een jaar in stof en puin zitten. Maar in dit geval is dat mooi, want dan kan ik jullie de komende tijd op de hoogte houden van de ontwikkeling op onze school. Een prachtige ‘bouw’ die nog wel even zal duren en waarin onder andere ‘Goede Differentiatie’, ‘Goede Feedback’ en ‘Goede Koers’ onze bouwstenen zijn. Hanna Nieuwdorp is docente Engels in de bovenbouw van het tweetalig VWO en coach van (nieuwe) docenten op RSG Slingerbos/Levant in Harderwijk. Ook zit zij in de klankbordgroep van de RSG om te denken over het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie.
23
Colofon Dit magazine is een uitgave van School aan Zet. Contact Meer informatie over School aan Zet op www.schoolaanzet.nl Adresgegevens Lange Voorhout 20, 2514 EE Den Haag Postbus 556, 2501 CN Den Haag
Digitale nieuwsbrief aanmelden via
[email protected] Twitter @schoolaanzet Coördinatie en teksten: Claudia Wijnants-Crama en Irene Boer Fotografie en vormgeving: Stumedia.nl en Joeri Multimedia Druk: Rijser Grafische Communicatie
