Driedaagse studieconferentie School aan Zet

Programmabrochure

Driedaagse studieconferentie

‘School aan Zet’ 19, 20 en 21 maart 2012 - Lunteren

Info en inschrijven > www.schoolaanzet.nl > www.deelnameregistratie.nl

Inhoudsopgave

Voorwoord

4

Programma

5

Inschrijven en infomatie

9

Index

11

Beschrijvingen workshops en masterclasses

16

Lunteren op Maat

83

Participanten

83

3

Voorwoord

School aan Zet!

De titel en het motto van de elfde editie van de driedaagse studieconferentie in Congrescentrum de Werelt (ja echt met een ‘t’) in Lunteren van 19 tot en met 21 maart 2012 is School aan Zet. We hebben gekozen voor deze titel omdat we daarmee nog meer dan alle voorgaande tien keer Lunteren willen benadrukken dat het gaat om de dagelijkse praktijk en dat de schoolontwikkelingen en de schoolontwikkelagenda centraal staan. Destijds in 2002 zijn we begonnen vanuit WSNS Plus, waarbij we ons vooral richtten op de samenwerkingsverbanden wsns en de kaders van de leerlingzorg. We kunnen vaststellen dat we in de loop van alle jaren een omslag hebben gemaakt naar een totaal palet van onderwijsinhoudelijke ontwikkelingen binnen de scholen, besturen en samenwerkingsverbanden. Die laatste trend zetten we ook in 2012 door! De titel en het motto ‘School aan Zet’ staan ook voor de presentatie van de programmaorganisatie met dezelfde naam. In deze programmaorganisatie worden vanaf 1 januari 2012 de krachten van het voormalige Projectbureau Kwaliteit met die van het Platform Bèta Techniek gebundeld. Samen zullen we onder de noemer ‘School aan Zet’ aan de slag gaan. Voorafgaand aan en tijdens de conferentie in Lunteren wordt u op de hoogte gebracht van de ambities, doelen en uitwerkingen van ‘School aan Zet’. Samen met de besturen en scholen in het regulier en speciaal onderwijs en met ondersteuning van de instellingen uit de educatieve infrastructuur wil ‘School aan Zet’ de collega’s in staat stellen de bestuurs- en schooleigen ambities, doelen en opbrengsten te realiseren. Uitgangspunt daarbij is het versterken van het eigenaarschap van de besturen en de scholen. U bent dus zelf aan zet! Ook dit jaar zien we weer dat scholen en onderwijsprofessionals met gepaste trots hun ontwikkelingen, ervaringen en succes willen presenteren. Leren van, met en door elkaar is daarbij het leidend principe. Nog meer dan in 2011 zijn we erin geslaagd scholen en hun professionals te verleiden een inhoudelijke praktijkworkshop te laten verzorgen in Lunteren en daar zijn we oprecht blij mee. Het programma tijdens de drie dagen staat dan ook bol van de praktijkervaringen op het gebied van taal, lezen, rekenen, Opbrengstgericht werken en omgaan met verschillen/Passend onderwijs. En het verheugt me zeer om te kunnen melden dat we voor het eerst in de historie van Lunteren ook de ontwikkelingen op het gebied van excellentie/hoogbegaafdheid, wetenschap en techniek, de school als lerende organisatie en professionalisering van onderwijsprofessionals een podium kunnen en mogen bieden. Behalve in de vorm van workshops komen deze thema’s ook aan bod in de vorm van hoorcolleges, masterclasses en infosessies. Kortom; een programma voor leraren, schoolleiders, (intern) begeleiders, bestuurders, coördinatoren en directeuren van samenwerkingsverbanden. Redenen genoeg dus om u aan te melden en in te schrijven voor de elfde driedaagse in Lunteren. U kunt dat individueel doen, maar natuurlijk ook als (deel van een) team of als specifieke beroepsgroep. We rekenen op uw komst en we hopen op een geweldige opkomst die de deelname van de afgelopen jaren evenaart! In de programmabrochure leest u alles over het programma, de aanmeldingsprocedure, de kosten en de mogelijkheid om te blijven overnachten zodat u meerdere dagen kunt leren van, met en door elkaar. U bent van harte uitgenodigd en we zien u graag in Lunteren ! Met vriendelijke groeten, Namens School aan Zet Fabienne Hendricks Manon Engberts Roel Weener

4

Programma

Het podium voor informatie, verdieping en verbreding op het gebied van onderwijs en professionalisering, met de focus op de basisvaardigheden taal en rekenen, Opbrengstgericht werken, omgaan met verschillen, excellentie en wetenschap en techniek.

School aan Zet is de titel van de elfde driedaagse studieconferentie voor het primair onderwijs, georganiseerd door School aan Zet. Tijdens de conferentie staan centraal: de basisvaardigheden taal, lezen en rekenen, Opbrengstgericht werken, wetenschap en techniek, excellentie, professionalisering en omgaan met verschillen/Passend onderwijs. Het accent ligt op de dagelijkse praktijk en op school- en kwaliteitsontwikkeling. De rollen van de leraar, intern begeleider, schoolleider en coördinator staan centraal. Activiteiten die vanuit School aan Zet en de onderwijsinstellingen en onderwijsprofessionals zelf worden geïnitieerd en gestimuleerd komen aan bod in drie thematische dagen. •

• •

Maandag 19 maart: De eerste dag ligt het accent op Opbrengstgericht werken en professionalisering, gekoppeld aan de basisvaardigheden, wetenschap en techniek en excellentie vanuit onder meer de onderwijspraktijk en de educatieve infrastructuur. Dinsdag 20 maart: De tweede dag is qua opzet en inhoudelijke accenten hetzelfde als de eerste dag. Woensdag 21 maart: Centraal staan het omgaan met verschillen tussen leerlingen en leraren, de kwaliteit van de leerlingzorg, zorgprofielen, het Handelingsgericht en Opbrengstgericht werken en omgaan met opvallend gedrag.

De conferentie is een podium voor kansrijke ontwikkelingen. In de hoorcolleges, masterclasses en workshops komen interessante en veelbelovende ontwikkelingen in de klas, de school en op bovenschools niveau aan de orde. Hierbij wordt uitgegaan van een combinatie van praktijk en theorie. Elke workshop wordt uitgevoerd door een inhoudelijk deskundige en/of een ervaringsdeskundige. Het primaire proces staat steeds centraal. Voor wie is Lunteren? Het programma van de conferentie School aan Zet is bedoeld voor medewerkers uit het primair onderwijs. De conferentie richt zich in het bijzonder op leraren, intern begeleiders, ambulant begeleiders, schoolbegeleiders, directieleden, bestuurders, coördinatoren wsns en rec’s. Binnen de centrale thema’s wordt gefocust op de inhoud en de uitvoering, het bestuurlijk en onderwijskundig kader en het veranderen verbetermanagement. Deelnemers kunnen zich inschrijven voor één, twee of drie dagen. De programmabrochure is te bekijken en te downloaden via www.schoolaanzet.nl en www.deelnameregistratie.nl.

5

Programma

Het programma

Maandag 19 maart 2012 Basisvaardigheden Taal, lezen en Rekenen, Opbrengstgericht werken, Wetenschap en techniek, Excellentie

Dinsdag 20 maart 2012 Basisvaardigheden Taal, lezen en Rekenen, Opbrengstgericht werken, Wetenschap en techniek, Excellentie

Woensdag 21 maart 2012 Omgaan met verschillen, Passend onderwijs, Opbrengstgericht werken

10.00

Welkom door Roel Weener



10.15

Inleiding

Inleiding

Inleiding

11.00

Programmawissel

11.15

Workshops

1e

Workshops

1e

ronde

Programmawissel Workshops 1e ronde

12.30

Lunch, netwerken

Lunch, netwerken

Lunch, netwerken

13.45

Workshops 2e ronde

Workshops 2e ronde

Workshops 2e ronde

15.00

Programmawissel

Programmawissel

Programmawissel

15.15

Workshops 3e ronde

Workshops 3e ronde

Workshops 3e ronde

16.30

Programmawissel

Programmawissel

Infosessies / borrel / netwerken

16.45

Infosessies / netwerken

Infosessies / netwerken

17.30

Borrel

Borrel

18.00

Diner*

Diner*

20.30

Avondprogramma Muziek (foyer)

Avondprogramma Muziek (foyer)

* Op aanmelding vooraf.

6

ronde

Programmawissel

Programma

Plenair programma

[

Plenair programma Maandag 10.00-11.00 uur

Welkom door Roel Weener, voorzitter van de Projectgroep Conferentie Lunteren 2012 Plenaire inleiding door Marja van Bijsterveldt-Vliegenthart, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Plenaire inleiding door Kete Kervezee, voorzitter van de PO-Raad

Dinsdag 10.00-11.00 uur

Welkom door Roel Weener, voorzitter van de Projectgroep Conferentie Lunteren 2012 Plenaire inleiding door Kees Vernooy over Opbrengstgericht werken en excellentie Kees Vernooy is lector ‘Doorlopende leerlijnen: effectief taal- en leesonderwijs’ aan de Hogeschool Edith Stein, Hengelo. Kees Vernooy is betrokken bij diverse leesprojecten waaronder projecten voor het speciaal basisonderwijs en voor kinderen met hardnekkige leesproblemen. Ook is hij de auteur van onder meer Alle kinderen vlot leren lezen, Elke leerling een competente lezer! Effectief omgaan met verschillen in het leesonderwijs. Wat werkt? en Effectief omgaan met risicolezers. Kees Vernooy is een warm pleitbezorger voor op wetenschappelijke kennis gebaseerde onderwijsvernieuwingen.

Woensdag 10.00-11.00 uur

Welkom door Roel Weener, voorzitter van de Projectgroep Conferentie Lunteren 2012 Plenaire inleiding door Kees van der Wolf over omgaan met verschillen en Passend onderwijs Kees van der Wolf is professor emeritus van de Universiteit van Amsterdam en hoogleraar aan de Anton de Kom Universiteit van Suriname. Kees van der Wolf adviseert onder meer gemeenten, schoolbesturen en coördinatoren van samenwerkingsverbanden primair en voortgezet onderwijs op het terrein van leerlingenzorg. Zo was hij betrokken bij onder meer het Project Scholenwerk (gemeente Den Haag), Gedragswerk en WSNS+. Kees van der Wolf is mede-auteur van het boek Gedragsproblemen in scholen: het denken en handelen van leraren, intuïtie, theorie en reflectie. In de tv-uitzending de Avond van het Onderwijs (3 oktober 2011) betoogde hij dat er te veel deskundige aandacht is voor het individuele kind.

7

Programma

Over het programma

De conferentiedagen starten met een plenaire inleiding van ongeveer een uur. Daarna volgen in drie rondes workshops, hoorcolleges en masterclasses. Tijdens de workshops staan vooral het handelen in de dagelijkse praktijk en de dialoog met collega’s centraal. In de masterclasses wordt dieper ingegaan op een onderwerp. De hoorcolleges zijn bedoeld voor informatieoverdracht aan een grotere groep deelnemers. Na afloop van de derde workshopronde vinden infosessies plaats. In deze infosessies komen thema’s aan de orde die in maart 2012 op de school- en beleidsagenda staan. Tijdens de workshops, masterclasses, hoorcolleges en infosessies wordt geen reclame gemaakt voor een bepaald product of training. Wel kunnen producten / trainingen ter sprake komen. Workshops, tijdsduur vijf kwartier • De workshop is een presentatie van een voorbeeld uit de onderwijspraktijk. Deelnemers kunnen de informatie vaak direct toepassen in de eigen praktijk. • De workshop wordt gegeven door een professional uit de dagelijkse praktijk van de school of een samenwerkingsverband. Soms zal een extern adviseur deze professional daarbij ondersteunen. • De presentatie van het praktijkvoorbeeld wordt gevolgd door een interactief gedeelte van de workshop, waarbij de deelnemers worden uitgedaagd te reageren en te reflecteren. • Tijdens de workshop worden de deelnemers uitgedaagd en uitgenodigd om (als dit van toepassing is op hun eigen praktijk en ontwikkeling) te leren van en met elkaar. • Een workshop gaat in op het proces en minder op het product. Succesfactoren staan centraal maar ook de voetangels en klemmen die men tegenkomt/tegenkwam! Masterclasses, tijdsduur vijf kwartier uur • In masterclasses gaat het om de uitwerking van een goed praktijkvoorbeeld of –instrumentarium. • De focus ligt op het ‘waarom’, ‘waarvoor’ en ‘hoe’. • Deelnemers kunnen verdiepingsvragen stellen vanuit hun eigen dagelijkse praktijk en ontwikkeling in relatie tot het thema van de masterclass. • Het doel van de masterclass is om een denkproces bij de deelnemers aan te moedigen. • Centraal tijdens een masterclass staat de overdracht van informatie. Hoorcolleges, tijdsduur vijf kwartier Tijdens ‘Lunteren 2012’ worden hoorcolleges ingepland over ontwikkelingen bij Opbrengstgericht werken, excellentie en Passend onderwijs. De hoorcolleges worden bijgewoond door vijftig of meer deelnemers. Infosessies, tijdsduur drie kwartier Aan het eind van de conferentiedagen worden infosessies georganiseerd op basis van de actualiteit in maart 2012. Eind februari stelt de Projectgroep Lunteren 2012 vast of de infosessies daadwerkelijk zullen plaatsvinden. Lunteren op maat Deelnemers die als individu of als voltallig team een vraag aan de orde willen stellen kunnen zich aanmelden onder vermelding van het thema dat aan bod moet komen. Avondprogramma ’s Avonds is er muziek in de foyer.

8

Inschrijven en informatie

Inschrijven en bevestiging Inschrijven voor de conferentie kan uitsluitend individueel online via www.deelnameregistratie.nl. U heeft de mogelijkheid om naar keuze voor één, twee of drie dagen in te schrijven. Uw inschrijving is definitief na uw bevestiging via de knop ‘ok+verzend’ rechts onderaan het totaaloverzicht in stap 5. Hierna ontvangt u automatisch en per omgaande een e-mailbevestiging met de gegevens van uw aanmelding en een ‘deelnameregistratie account’ (gebruikersnaam, wachtwoord en toelichting) waarmee u kunt inloggen en online uw persoonlijke inschrijfgegevens kunt bekijken en/of wijzigen. Neem direct contact op met de deelnameregistratie indien u geen bevestigingsmail ontvangt. De inschrijving blijft geopend tot en met 11 maart 2012 of totdat het maximaal aantal deelnemers (per dag) is bereikt. Uw keuzeprogramma reserveren In stap 2 van uw online inschrijving stelt u uw eigen conferentieprogramma samen. Uw workshops worden direct bij inschrijving voor u gereserveerd en per e-mail aan u bevestigd. Volgeboekte programmaonderdelen zijn (browserafhankelijk) herkenbaar aan een rode balk en/of een sterretje. Check uw gereserveerde workshops in het totaaloverzicht in stap 5 van uw inschrijving. Deelnamekosten en extra opties De deelnamekosten bedragen 150,- euro per persoon per dag. Tijdens uw inschrijving kunt u de volgende opties reserveren: • pendelbus vanaf NS Station Lunteren (kosteloos) • diner à 35,- euro per persoon per dag (alleen maandag en dinsdag) • avondprogramma (kosteloos, alleen maandag en dinsdag) • overnachting op een eenpersoons kamer à 80,- euro per persoon per nacht inclusief ontbijt (alleen maandag en dinsdag). Het dagtarief geldt ongeacht het aantal dagdelen dat u deelneemt. De overnachting vindt plaats in het congreshotel of in een hotel in de nabije omgeving. De hotelkamers worden toegewezen op volgorde van binnenkomst van de aanmeldingen. Groepskorting Komt u met een groep van 15 personen of meer dan kunt u, voorafgaand aan uw inschrijvingen, een groepskortingscode aanvragen bij de deelnameregistratie. De code moet tijdens de inschrijving in alle individuele inschrijfformulieren worden ingevuld en geeft 25,- euro korting per deelnemer. De code geldt uitsluitend bij 15 of meer inschrijvingen op de betreffende code, mits ingevuld in de individuele inschrijfformulieren vóór 27 februari 2012. Annuleren en/of wijzigen van uw inschrijving De inschrijving blijft geopend tot en met 11 maart 2012 of totdat het maximaal aantal deelnemers (per dag) is bereikt. Het zelf online wijzigen van uw inschrijving is mogelijk tot en met 27 februari 2012. Vanaf 28 februari 2012 is wijzigen niet meer toegestaan. U kunt uw inschrijving zelf online en kosteloos annuleren tot en met 6 februari 2012. Met ingang van 7 februari 2012 is annuleren niet meer mogelijk en zijn de volledige deelnamekosten verschuldigd.

9

Inschrijven en informatie

Bij verhindering heeft u het recht om een vervanger te sturen. Zie voor de werkwijze voor het wijzigen en annuleren van uw inschrijving de toelichting in het mailbericht ‘Uw deelnameregistratieaccount’. Door uw inschrijving gaat u akkoord met deze annuleringsvoorwaarden. Deelnamebewijs en routebeschrijving In de week voorafgaand aan de conferentie ontvangt u per e-mail een persoonlijk deelnamebewijs en een routebeschrijving. Informatie • Voor informatie over uw inschrijving kunt u bellen met de deelnameregistratie, 036-5331941 (10.00-12.00 uur) of mailen naar [email protected]. • Kijk voor meer informatie op www.schoolaanzet.nl en www.deelnameregistratie.nl.

10

Index op workshopnummer Toevoeging: H = Hoorcollege, M = Masterclass, W = Workshop

Nr

Workshoptitel

Thema

Workshopleider(s)

001.0W

Begrijpend lezen in het sbo

Taal en lezen

Karin van de Mortel, Andrea Govers en Mariëtte Konink

●

002.0W

Begrijpend lezen met de leerkracht als gids

Taal en lezen

Frans Kirkels en Saskia Versloot

●

003.0W

Klasse!lezen

Taal en lezen

Willeke Evers

●

004.0W

Op naar excellent onderwijs!

Excellentie

Nora SteenbergenPenterman

●

005.0W

Opvallend begaafde lezers in het groepsplan

Excellentie

Yvonne Leenders en een leerkracht van de NSV2

●

006.0W

Ouderbetrokkenheid bij de basisvaardigheden. Praktische handreikingen Periodeplanning bij kleuters

OpbrengstHans Christiaanse gericht werken

●

OpbrengstRon Kruis en Gwynn van gericht werken Veldhoven

●

Plusklas. Hoe ga ik om met meer- en hoogbegaafde kinderen op mijn school Probleemoplossen in de rekenles

Excellentie

Els Schrover

●

Rekenen

Lionel Kole

●

010.0M

Referentieniveaus taal

Taal en lezen

Heleen Strating

●

011.0W

Zaan Primair in Zaanstad. Driejarig verbetertraject rekenen Wetsus. Samenwerking basisscholen, wetenschap en bedrijven Werken vanuit een ontwikkelingsperspectief voor leerlingen (OPP) 10 tips voor betere spellingresultaten

Rekenen

Ton Versteeg en Tonnie Ligtermoet

●

Wetenschap en techniek

Jos van Dalfsen en een leraar

●

●

Omgaan met verschillen

Arjan Clijsen en Judith Hollenberg

●

●

Taal en lezen

Cees Hereijgens

●

015.0W

Een datamuur voor technisch lezen

Taal en lezen

Lucie Spreij en Yvonne de Jager

●

016.0W

Effectieve aanpak woordenschat in de peuterspeelzaal en in de groepen 1 en 2 Excellentie in ontwikkeling: Workshop over excellentie op basis van recent praktijkonderzoek Instructie aan begaafde leerlingen? (Hoe) moet dat?

Taal en lezen

Marianne Verhallen en Froukje Mulder

●

Excellentie

Harry Cox en Rien van Wijngaarden

●

Excellentie

Dolf Janson

●

019.0W

Kruisbestuiving in het zaakvakonderwijs

OpbrengstRon Kruis en Marvin Reuvers gericht werken

●

020.0M

Leerstoflijnen taal bekeken vanuit het referentiekader

Taal en lezen

●

021.0W

Ouderbetrokkenheid als basis voor goede opbrengsten

OpbrengstMichael Krul gericht werken

022.0W

Protocol Ernstige Rekenen RekenWiskundeproblemen en Dyscalculie ERWD Wat kunnen we leren van drie Rekenen jaar rekenverbetertrajecten

007.0W 008.0W

009.0W

012.1M 012.2M 013.1M 013.2M 013.3M 014.0M

017.0W

018.0W

023.0M 024.1W 024.2W

Combinatieklassen, en dan…?

Harry Paus, Annie van der Beek en Anita Oosterloo

Maandag 19 maart 2012

Dinsdag 20 maart 2012

Woensdag 21 maart 2012

R1

R1

R1

R2

R2

R3

R2

R3

●

●

Ceciel Borghouts

●

Gert Gelderblom

●

OpbrengstJos Boerema en Margreet gericht werken Bijker

R3

●

●

11


Nr

Workshoptitel

Thema

Workshopleider(s)

025.1M 025.2M

Talent ontwikkelen met wetenschap en techniek


Hanno van Keulen

●

026.1W 026.2W

Effectieve rekeninstructie: het hart van de rekenles

Rekenen

Arlette Buter en Bert Hilberdink

●

027.0W

Een brede begeleiding van dyslexie: de Dyslexie-Express

Taal en lezen

Terry van de Beek-Nouws

●

028.0W

Excellentie, doe er iets mee!

Excellentie

Anke Wennekers, Saskia van Dongen en Marcelle Visser

●

029.0W

Het kiezen en implementeren van een nieuwe rekenmethode? Zorgvuldigheid is geboden! Ieder kind heeft recht op gedifferentieerd rekenonderwijs Interactief onderzoeken. Taal, wetenschap en techniek

Rekenen

Tijn Bloemendaal

●

Rekenen

Eva de Weijer

●


Heleen Strating

●

Taal en lezen

Marianne Verhallen en Dirkje van den Nulft

●

Marc van Zanten

●

Lianne Hoogeveen

●

030.0M

031.0W 032.0W

Kansen en knelpunten in het woordenschatonderwijs

033.0W

Leerlijnen in reken/ Rekenen wiskundemethodes. De basisbewerking ‘aftrekken’ als voorbeeld Onderpresteerders Excellentie

034.0W



R1

R1

R1

R2

R3

Excellentie

Heidi Rubingh en Folkert Oldersma

●

Taal en lezen

Yvonne Leenders

●

Leren van data: de datateamprocedure in het rekenonderwijs Begaafde rekenaars

Rekenen

Ina Cijvat

●

Excellentie

Margreeth Mulder-Bunk

●

040.0W

De klas in bij de rekenles

Rekenen

Marlin Nijhof

●

041.0W

Excelleren door stimulerend signaleren

Excellentie

Desirée Houkema

●

042.0W

Goed worden en goed blijven

OpbrengstRené Koelink gericht werken

●

043.0W

Het voeren van gesprekken met leerlingen

OpbrengstKaren van Kooten gericht werken

●

044.0W

Hoe word je een schrijver met de bestaande taalmethodes?

Taal en lezen

Joop Stoeldraijer

●

045.0W

Leesplezier loont!

Taal en lezen

Nicolien de Pater en Lea Kessels

●

046.0W

Lezen = Weten. Begrijpend lezen binnen de zaakvakken

Taal en lezen

Monique van der Knaap en Ellen Joosten

●

047.0W

Opbrengstgericht talentenarrangement

Excellentie

Johan van Amersfoort en Nicky Mertens

●

048.0W

Rekentraject

Rekenen

Marietje de Jong-Varwijk

●

049.0W

Spellingsonderwijs

Taal en lezen

Sjaak van Moorsel

●

036.0W

037.0M 038.1M 038.2M 039.1M 039.2M

R3

●

●

Opbrengstgericht werken bij begrijpend lezen: een brede focus Praktische oplossingen voor goed onderwijs aan meer- en hoogbegaafden Voorbereidend lezen in kleutergroepen

R2 ●

OpbrengstAnita Oosterloo gericht werken

035.0M

12


●

●

R2

R3

Index op workshopnummer

Nr

Workshoptitel

Thema

Workshopleider(s)

050.0W

Taal en lezen

Els Loman, Marjolein Korstanje en Ineke Tersptra

Taal en lezen

Joop Stoeldraijer

●

052.0W

Werken aan referentieniveaus. Pilot Schrijven op basisschool Oostelijke Eilanden Alles wat je kunt doen om het lezen van kinderen te bevorderen Feedback in de rekenles

Rekenen

Maaike Verschuren

●

053.0W

Flitsbezoeken in de klas

OpbrengstMonique van der Knaap gericht werken

●

054.0W

Groepsplan en groepsanalyse vraagt ook om een leerkrachtanalyse Het kan! Uitgaan van talenten, Opbrengstgericht werken, Wetenschap en techniek en Excellentie. Hoge verwachtingen van leerlingen en leerkrachten

OpbrengstRené van Engelen gericht werken

●

Excellentie

●

051.0W

055.0W

056.0W

Carla van den Bosch en Moniek Minkhorst




R1

R1

R1

R2

R3

R2

R3

OpbrengstTrudy van de Berg, Ingrid gericht werken Schaefers en Tjako de Jong

● ●

057.0H

Opbrengstgericht onderwijs: de weg naar excellentie

Excellentie

058.0W

Opbrengstgericht werken met jonge kinderen

OpbrengstHeleen Verstegen en een gericht werken leerkracht

●

059.0M

Passende hulp aan zwakke rekenaars

Rekenen

Hans van Luit

●

060.0W

Ruimte voor talentontwikkeling in een rijke leeromgeving met Acadin Techniekonderwijs en woordenschat gaan hand in hand Uitdagen zorgt voor leren! Interactie voor taal- en denkontwikkeling in alle vakken Aan de slag met de referentieniveaus rekenen

Excellentie

Martin Klein Tank en Sylvia van der Ham

●


Wim van Beek

●

Taal en lezen

Anne-Christien Tammes, Sjouke Sytema en Resi Damhuis

●

Rekenen

Anneke Noteboom

●

Doorgaande leerlijn begrijpend lezen primairvoortgezet onderwijs Omgaan met talentvolle leerlingen

Taal en lezen

Corine Ballering

●

Excellentie

Melanie Koster en Kirsten Roozeboom

●

066.0M

Opbrengstgericht werken aan mondelinge taalvaardigheid

Taal en lezen

Martine Gijsel en Annette Couvée

●

067.0W

OpbrengstSonja de Lange, Wim Smit, gericht werken Anja Vet en Zefanja Tiemann

●

OpbrengstMaarten van der Steeg, gericht werken Evelien Kampherbeek en Peter den Hartog Taal en lezen Ria Harmsen

●

069.0W

Opbrengstgericht werken door Handelingsgericht werken Opbrengstgericht werken en leerlingen actief betrekken bij doelen Spelend lezen met kleuters

070.0W

Taal-100

Taal en lezen

Olga Abell en José Oliehoek (onder voorbehoud)

●

071.0W

Teach like a champion

Excellentie

Robert Jacobs en Vera Vergunst

●

072.0W

Techniek: meer dan alleen een methode op de Trudoschool in Stiphout


Gonnie Verhagen en Cindy Raaijmakers

●

061.0M

062.0W

063.0M 064.0W

065.0W

068.0W

Kees Vernooy

R2

R3

●

●

13


Nr

Workshoptitel

Thema

073.0W

Toetsen op maat

OpbrengstJudith Hollenberg-Vos gericht werken

●

074.0W

Unit-taal

Taal en lezen

Marietje de Jong-Varwijk

●

075.0M

Verbanden leggen in Taal en lezen een tekst: waarom is dat belangrijk? Hoe leer je dat aan zwakke (begrijpend) lezers? 1-zorgroute en groepsplannen Omgaan met voor intern begeleiders verschillen

Cees Hereijgens

●

076.0W

077.0W

078.0W


Yvonne Leenders en een vertegenwoordiger van IBnetwerk van Passage in Den Bosch Suzanne Beek



R1

R1

R2

R3

R2


R3

R1

●


Gerda Immerzeel en Henk Buscher

●

Gedragsproblemen


Peter Mol

●

080.0W

Handelingsgericht arrangeren. Ondersteuning daar waar het (het meest) nodig is! Multidisciplinaire zorgteams op school: samen met school en ouders Handelingsgericht Indiceren (HGI) Onderwijsbehoeften centraal op De Koperwiek uit Emmeloord Passend onderwijsaanbod op basisschool De Hoeksteen


Sonja de Lange, Petra Beukelman en Karin van den Berg

●


Noëlle Pameijer

●


Gea de Jong-Sanders

●


Sylvia Woudstra, Berty Verwoerd en Marian de Klerk

●

082.0W

083.0W

R2

●

079.0W

081.0W

084.0W

Q3-profiel


Petra Heegsma en Cor Hoffmans

●

085.0W

RTI (Responsiveness to intervention): de onderwijsbehoeften van leerlingen in kaart brengen Toezicht op Passend Onderwijs


Leanne Jansen, Machteld Schölvinck, Marga Jacobs en Yvonne Tangemann

●


Floor Wijnands en Chris Triemstra

●

087.0W

Werken aan een handelingsgerichte cultuur


Karen van Kooten

●

088.0W

1-zorgroute en leerlingenzorg, ook voor meerbegaafde kinderen 1-zorgroute op de Wittenbergschool


Marjon de Graas en Marjon Sturing

●


●

090.0W

Choice. In gesprek met leerling en ouders


Marjanne WaasdorpImminkhuizen en Simone Mulder Lucie Spreij en Geke Klapwijk

091.0W

IVO: toewijzing van onderwijszorg


Irma Miedema en twee onderwijsteamleden

●

092.0W

Klokbeker Ermelo: kinderen met autisme op een reguliere basisschool Marte Meo in het onderwijs


Annet Kuyt en Wilma de Vries

●


Marijke Bouwhuis en Hillie Bakker

●

086.0H

089.0W

093.0W

14

1-zorgroute in het samenwerkingsverband: samen onderwijs passend maken De rol van de directie bij het omgaan met verschillen

Workshopleider(s)

●

R3

Index op workshopnummer

Nr

Workshoptitel

Thema

Workshopleider(s)

094.0H

Naar een meer preventieve basiszorg ten aanzien van gedrag Opbrengstgericht werken in professionele leergemeenschappen Passend onderwijs op de Nieuwe Regentesseschool in Utrecht Passend onderwijs, recente beleidsontwikkelingen en mogelijke implicaties Passende perspectieven en referentieniveaus


Cathy van Tuyl

●


Roger Meijer, Erna Damhof en Marjolein Romijnsen

●


Nartano Glijn en Marijke Wiederholdt

●


Henk Keesenberg

●


Els Leenders

●


Tijn Nuyens en Ingrid van Doesburg

●

●

095.0M

096.0W

097.0H

098.0M 099.0W




R1

R1

R1

R2

R3

R2

R3

R2

R3

Van onderwijszorgprofiel naar onderwijsondersteuningsprofiel Welke ondersteuning hebben school en leerkracht nodig om succesvol te zijn 1-zorgroute SociaalEmotioneel


Ad Kappen


Jos Louwe en Erik van Meersbergen

●

102.0W

Een goede intern begeleider maakt zichzelf overbodig


Henk Hendriks en Caroline Slegers

●

103.0W

Het AVS OnderwijsZorg en OntwikkelProfiel. Van Passend onderwijs naar schoolontwikkeling Inspiratie voor Passend onderwijs op maat


Michiel Wigman en Heike Sieber

●


Jovita Finkers en Irma Toebak

●

100.0W

101.0M

104.0W

Omgaan met verschillen op De Grebbe in Bergen op Zoom Omgaan met verschillen op Hof ter Weide in Utrecht


Lia Vermeulen, Lijdie de Jong en Marieke Lubbers

●


Tilly Melissen en Megan van Leeuwen

●

107.0W

Onderwijscontinuüm. Passend indiceren


Chris Struiksma en Lucas Rurup

●

108.0W

Ouderbetrokkenheid en leerlingenzorg


Peter de Vries

●

109.0H

Referentiekader PO-Raad


Dick Rasenberg

●

110.0W

SWPBS: een schoolbrede positieve aanpak van gedrag


Sandra Koot en Thecla Radersma

●

111.0W

Vaardigheidsmeter Instructiegedrag


Theo Wildeboer, Jan Otten en Nico Bennemeer

●

112.0W

Vliegende Brigade


Guyanne van der Horst

●

113.0W

Voorkomen is beter dan genezen: voorkomen van moeilijk gedrag in de klas Lunteren op maat


Mies van den Hemel en Denice Danielse

●

105.0W 106.0W

LOM.1 LOM.2 LOM.3

Op afspraak

Op afspraak

Op afspraak

15

Beschrijvingen workshops, masterclasses en hoorcolleges

001.0W Begrijpend lezen in het sbo WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Karin van de Mortel, Andrea Govers en Mariëtte Konink > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

Karin van de Mortel, CPS, Amersfoort, is onderwijskundig adviseur. Als specialist op het gebied van taal/leesonderwijs coördineert ze taalprojecten in het basisonderwijs en is ze projectleider van LISBO (Leesimpuls Speciaal Basisonderwijs). In 2010 schreef ze met co-auteur Mariët Förrer Lezen... denken...begrijpen!, een handboek begrijpend lezen. In november 2011 verscheen de Werkmap Begrijpend Lezen.

Begrijpend lezen is denken: denken over de inhoud van een tekst zodat de leerlingen meer kennis kunnen opdoen over het onderwerp ervan. Daarvoor heeft de leerkracht een helder instructiemodel nodig. En de leerlingen hebben een leerkracht nodig die hardop denkend, demonstrerend voordoet en het denken van de leerlingen weet te stimuleren, waarbij betekenisvolle opdrachten het tekstbegrip verdiepen. Geen gemakkelijke opgave binnen het sbo! Er is inmiddels veel ervaring opgedaan met het begrijpend lezen binnen het sbo. In deze workshop worden die ervaringen verteld en de gebruikte middelen worden gedemonstreerd en zichtbaar gemaakt. In de workshop is ook ruimte voor reflectie op het begrijpend leesonderwijs in uw eigen situatie.

Andrea Govers, Scholengemeenschap sbo Beyaert, Hengelo, is logopedist en coördinator Begrijpend lezen en taal. Haar specialismen zijn taal, begrijpend lezen en technisch lezen. Mariëtte Konink, Scholengemeenschap sbo Beyaert, Hengelo, is logopedist en dyslexiespecialist. Zij heeft meegewerkt aan het project De leerkracht centraal van de Schaepmanstichting in Hengelo en is mede-ontwikkelaar van de spellingmethode Spelwijzer.

002.0W Begrijpend lezen met de leerkracht als gids WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Frans Kirkels en Saskia Versloot > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, remedial teachers en andere belangstellenden. > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur.

daarvan gaat u zelf aan de slag met het gepresenteerde model. De aangereikte aanpak kunt u direct toepassen op de methode waar u mee werkt.

Haal optimaal resultaat uit uw methodes! In deze workshop maakt u kennis met de manier waarop u de strategie van hardopdenkend leren lezen optimaal kunt toepassen. We laten zien hoe u als leerkracht kinderen stapsgewijs mee moet nemen in het proces van ‘ik doe het voor’, ‘we doen het samen’, ‘je doet het zelf’. Het doel van de aanpak is om als leerkracht excellent te worden in het hardop denkend leren lezen, waardoor u meer voldoening zult halen uit uw begrijpend leeslessen. In de workshop laten wij na een theoretische presentatie op video zien hoe een leerkracht oefent. Na de bespreking

16

Frans Kirkels, Marant, Elst, is senior onderwijsadviseur en werkt op scholen en op bovenschools niveau aan het verbeteren van de kwaliteit van het taal/leesonderwijs. Daarbij zoekt hij verbindingen tussen wetenschap en praktijk. Leren reflecteren op eigen vaardigheden is belangrijk. Specialismen van Frans zijn onder meer Opbrengstgericht werken, instructie, differentiatie en coaching. Saskia Versloot, Marant, Elst, is onderwijsadviseur. Zij werkt in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs op het gebied van taal(beleid). Saskia adviseert leerkrachten en docenten bij onderwijsverbetering op de plaats waar het gebeurt: in de klas! Specialismen van Saskia zijn onder meer klassenmanagement, instructie, differentiatie en coöperatief leren.


003.0W Klasse!lezen WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Willeke Evers > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden

Het model is gebaseerd op effectieve werkwijzen. Goede, gedifferentieerde instructie, inzetten van herhaling, aandacht voor strategieën, koppeling aan woordenschat zijn enkele van de uitgangspunten die in deze methodiek verweven zijn. Klasse!lezen kan ingezet worden naast een methode voor aanvankelijk en voortgezet technisch lezen en is ook een prima middel om in te zetten op scholen die ervoor kiezen om zonder methode voor (voortgezet) technisch lezen te werken.

Veel leerkrachten stoeien elke dag met het probleem hoe zij moeten omgaan met verschillen in de leesontwikkeling van hun leerlingen. Hoe kun je als leerkracht op gerichte wijze aandacht geven aan de specifieke ondersteuningsbehoeften van de leerlingen en krijg je dat ook qua klassenorganisatie praktisch voor elkaar. Klasse!lezen heeft zich tot doel gesteld om een antwoord te zijn op dit probleem. Klasse!lezen is een methodiek waarbij het mogelijk is om binnen één klassikale leesles op een effectieve manier te differentiëren.

Willeke Evers, Primarum Educatieve Dienstverlening, is zelfstandig onderwijsadviseur. Zij begeleidt scholen op het gebied van leesverbetering en handelingsgericht werken. Zij ontwikkelde Klasse!lezen en het Coöperatief Leesbeleidsplan.

004.0W Op naar excellent onderwijs! WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Nora Steenbergen-Penterman > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs aan en de begeleiding van (hoog)begaafde leerlingen > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties, vakbondbesturen

In deze workshop worden antwoorden gezocht (en samen geconstrueerd) op voorgaande vragen en kunt u via afwisselende werkvormen en theorie inzicht verwerven in wat onderwijs rijk maakt. Daarbij wordt onder meer een kader voor verrijkingsonderwijs gepresenteerd met leergebied overstijgende leerdoelen en komen diverse handreikingen aan bod die in het proces om excellent onderwijs vorm te geven van pas kunnen komen.

Hoe creëer je rijk en uitdagend onderwijs? Is dit onderwijs voor alle leerlingen of alleen voor leerlingen met een ontwikkelingsvoorsprong? Werk je daarin met leerlingen aan individuele doelen of gezamenlijke doelen? Waar werk je aan: welke kennis, vaardigheden en attitudes? Maar ook over welke noodzakelijke kennis en vaardigheden moeten teamleden beschikken om rijk onderwijs vorm te geven en hoe kom je als je een visie daarop hebt tot goed ingebed beleid?

Nora Steenbergen-Penterman, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede is onderwijskundige en leerplanontwikkelaar bij SLO. Daarnaast is zij projectleider van het Informatiepunt Onderwijs, Hoogbegaafdheid en Excellentie voor het PO en VO.

17


005.0W Opvallend begaafde lezers in het groepsplan WORKSHOP EXCELLENTIE

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Alle achtergronden Wat doe je met kleuters die al op AVI 4-niveau of zelfs nog hoger lezen? Hoe zorg je voor goede differentiatie als je met groepen werkt waar zwakke lezers in voorkomen, maar het aantal opvallend sterke lezers hen in aantal overstijgt? Hoe zorg je voor een leesaanbod, waardoor ook goede lezers worden uitgedaagd om zich te blijven ontwikkelen op het gebied van lezen en ook gemotiveerde lezers blijven tot aan het einde van de basisschool? Hoe zorg je voor continue leesontwikkeling bij de opvallend sterke lezers? Wat betekent dit voor de uitwerking van een groepsplan? Dit zijn vragen die op veel scholen leven, in het bijzonder op scholen waar de verschillen tussen leerlingen groot zijn en de groep goede lezers behoorlijk groot is. Hoe ga je hiermee om op schoolniveau en op groepsniveau? Doe je er niets mee, dan is de kans groot dat deze goede lezers terugvallen of gedemotiveerd raken om te lezen. Het vraagt in ieder geval: • blijvende aandacht voor het vlot en vloeiend lezen • een rijk leesaanbod, waarin leerlingen de gelegenheid krijgen diverse teksten te lezen • veel aandacht voor functioneel lezen

18

> Door Yvonne Leenders en een leerkracht van de NSV2 > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

•

een opbrengstgerichte manier van werken, niet alleen op school- en groepsniveau, maar ook op leerlingniveau. Basisschool NSV 2 in Nijmegen heeft een ‘op-maat-project’ uitgevoerd. Hierin ging de school rekening houdend met het ontwikkelingsperspectief van de sterke lezers aan de slag met het verbeteren van de kwaliteit van het leesonderwijs in relatie tot het werken met groepsplannen. In de workshop gaan we in op het kader dat de school hanteert voor het ‘op-maat-project’, de ontwikkelingen die het team het afgelopen jaar heeft doorgemaakt, de initiatieven die al zijn genomen en de initiatieven die voor dit schooljaar staan gepland. Yvonne Leenders, Yvonne Leenders, Onderwijsadvies en –ontwikkeling, Nijmegen, is zelfstandig onderwijsadviseur en –ontwikkelaar en taal/lees- en rekenexpert. Zij houdt zich bezig met 1-zorgroute, werken met groepsplannen, het jonge (risico-) kind, en de overgang primair – voortgezet onderwijs. Leerkracht van de de basisschool Nijmeegse School Vereniging II (NSV2)


006.0W Ouderbetrokkenheid bij de basisvaardigheden. Praktische handreikingen WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Hans Christiaanse > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties, vakbondbesturen

schoolleiders en ouders over de onderwijsondersteunende rol van ouders. Bij een onderzoek op een basisschool in Groningen bleek dat 73 procent van de ouders van deze school meer lesmateriaal van de school verlangt om thuis met hun kinderen te kunnen oefenen. Schoolleiders herkennen deze vragen van ouders, maar geven aan onvoldoende bruikbare materialen te hebben. Om scholen tegemoet te komen heeft het ExpertisePunt Ouderbetrokkenheid samen met uitgeverij Eduforce diverse mappen Ouderhulpkaarten (PO/VO) ontwikkeld. In deze workshop bespreken we ideeën om ouderbetrokkenheid te vergroten.

Tot een aantal jaren geleden was de overheersende gedachte dat de school verantwoordelijk is voor het onderwijs en de ouders voor de opvoeding. De laatste tijd vindt er een verschuiving plaats: opvoeding en onderwijs zijn de verantwoordelijkheid van ouders én school. In 2009 onderzocht het ministerie van OCW bij scholen in het primair en voortgezet onderwijs de stand van zaken rond ouderbetrokkenheid. Het onderzoeksrapport gaf aan dat we met betrekking tot de leeropbrengsten van leerlingen vooral ondersteuning zouden moeten verwachten van de ouderbetrokkenheid thuis. Vanuit het ExpertisePunt Ouderbetrokkenheid Noord Nederland (EPO) zijn het afgelopen jaar tientallen gesprekken gevoerd met

Hans Christiaanse, Cedin, Drachten, is onderwijsadviseur en initiatiefnemer van het ExpertisePunt Ouderbetrokkenheid Noord Nederland. Eerder is Hans werkzaam geweest in het onderwijs, waar hij onder meer directeur was op een kleine dorpsschool en op diverse grote stadsscholen. Zijn specialisme is ouderbetrokkenheid.

007.0W Periodeplanning bij kleuters WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Ron Kruis en Gwynn van Veldhoven > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Bestuurders, bouwcoöordinatoren, bovenschoools managers, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, educatieve infrastructuur

Tijdens deze workshop krijgt u antwoord op onder andere de volgende vragen: • Hoe analyseert u observatiegegevens en vertaalt u deze in onderwijsbehoeften voor alle kleuters, inclusief de kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong? • Hoe stelt u een passend activiteitenaanbod op in de vorm van een periodiek groepsplan?

Jonge kinderen ontwikkelen zich niet lineair. Als je vroeg begint met een doorgaande lijn, vergroot de je de kansen van kinderen. Dat geldt voor alle kinderen, en voor risicoleerlingen in het bijzonder. Bijna niemand denkt nog dat ‘het echte werk’ pas in groep 3 begint. Alles wijst erop dat de eerste jaren in de kleutergroepen van groot belang zijn voor de latere ontwikkeling van een kind. Het loont dus om ook daar systematischer aan opbrengsten te werken. Maar kunnen de kinderen dan nog wel kind zijn? De ontwikkeling van het kind staat centraal. In deze workshop leert u hoe je als leerkracht al werkende met een periodeplan de opbrengsten in het oog houdt.

Ron Kruis, Basisschool de Steiger, Stampersgat, is directeur. Eerder werkte hij als leerkracht in het basisonderwijs, als opleidingsadviseur bij de Rijksoverheid en als manager bij een betaald voetbalorganisatie. Specialismen: visieontwikkeling, ondernemerschap en ict. Gwynn van Veldhoven, Basisschool De Steiger, Stampersgat, is leerkracht in groep 1-2 en onderbouwcoördinator en begeleidt daarnaast andere scholen bij veranderingsprocessen in de kleuterbouw. Specialismen: Het jonge kind en woordenschatonderwijs.

19


008.0W Plusklas. Hoe ga ik om met meer- en hoogbegaafde kinderen op mijn school WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Els Schrover > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Alle achtergronden

nabesproken: wat is de leerdoelstelling? Wat zijn de kernpunten van een effectieve verrijkingsles? De leraar die weet wat hij/zij de kinderen in verrijkingstijd zal leren, hoeft niet allerlei dure verrijkingsmaterialen aan te schaffen. Als het leerdoel helder is, dan kunnen de meest simpele materialen dienen voor zeer uitdagend verrijkingsonderwijs.

Hoe effectief zijn uw verrijkingslessen? Wat leren de kinderen precies? Leren ze ‘inhoud’? Of leren ze vaardigheden? Kunnen de kinderen zelf benoemen wat ze leren, en waarvoor ze dat kunnen gebruiken, bijvoorbeeld voor de reguliere schoolvakken? Weten de ouders en uw collega’s wat de kinderen in verrijkingstijd leren, zodat ze ook buiten de verrijkingsles met het geleerde kunnen oefenen en er in de klas op worden aangesproken? In deze workshop bespreken we de opzet van een effectieve verrijkingsles. Eerst wordt een typische verrijkingsles behandeld. Na afloop wordt deze les met de deelnemers

Els Schrover, Centrum voor Begaafdheidsonderzoek, Radboud Universiteit Nijmegen, is coöordinator van de afdeling CBO-Onderwijs. Zij heeft het ‘Vooruitwerklab’ ontwikkeld, waar leerlingen van 6 tot 16 jaar eens per week onder schooltijd een dagdeel verrijkingsonderwijs volgen. Daarnaast ontwikkelt zij lesmateriaal voor excellente leerlingen in primair en voortgezet onderwijs.

009.0W Probleemoplossen in de rekenles WORKSHOP REKENEN

> Door Lionel Kole > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur


oplossen en strategieën inzetten, wordt de metacognitie van de leerlingen ontwikkeld. In deze workshop maakt u kennis met, en ervaart u zelf, succesvolle didactische strategieën die stimuleren dat leerlingen zich samen, betekenisvol lerend, ontwikkelen tot creatieve en kritische probleemoplossers. Strategieën waarmee u de volgende dag direct aan de slag kunt met uw leerlingen. Er is nooit een verkeerde tijd om te beginnen met stimuleren van de leerlingen om kritisch en creatief te denken tijdens de rekenles, dus waarom niet vandaag beginnen?

Het stimuleren van kritische en creatieve denkvaardigheden bij leerlingen is meer dan een aanvullende activiteit in de reken/wiskundelessen, het is de basis van het ware leren. Het is ook een van de zogenoemde vaardigheden die de 21ste eeuw vereist van de leerlingen: creatief probleemoplossen zal – ongeacht wat deze eeuw onze leerlingen aan veranderingen zal brengen – een essentiële vaardigheid zijn. Leerlingen leren om kritisch te denken helpt hen verder te gaan dan het verwerven van elementair begrip van de concepten en het memoriseren van feiten en procedures. Er vindt bij hen een verschuiving plaats naar een nieuw niveau van verhoogd bewustzijn bij het berekenen, analyseren, evalueren en oplossen van problemen. Doordat ze zich bewust worden van de wijze waarop ze problemen

20

Lionel Kole, Bazalt /RPCZ, Vlissingen, is adviseur en trainer. Specialismen: reken/wiskundedidactiek, probleemgeoriënteerd leren, denkstrategieën, coöperatieve leerstrategieën.


010.0M Referentieniveaus taal MASTERCLASS TAAL EN LEZEN

> Door Heleen Strating > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

dat moment, eind groep 8, moeten kennen en kunnen. Aan de hand van authentiek leerlingmateriaal diepen we het domein Schrijven concreet uit. Tenslotte lopen we een aantal handige online bronnen en gereedschappen rond de referentieniveaus taal langs, die kunnen helpen bij het realiseren van een doorlopende lijn naar het voortgezet onderwijs die al in de onderbouw van het primair onderwijs ingezet wordt.

Bent u er, ondanks eerdere goede voornemens, nog niet aan toegekomen zich eens te verdiepen in de referentieniveaus taal? Vraagt u zich af hoe u daar in de primair onderwijspraktijk mee te maken krijgt? In deze masterclass krijgen deelnemers een toelichting bij de vorm en inhoud van de referentieniveaus taal. Een belangrijk doel van de referentieniveaus is om de drempels voor leerlingen tussen onderwijssectoren te verlagen. De overstap van het primair naar het voortgezet onderwijs is de eerste overgang tussen sectoren waar leerlingen mee te maken krijgen. De referentieniveaus maken duidelijk wat leerlingen op

Heleen Strating, Expertisecentrum Nederlands, Nijmegen, werkt aan onderzoek, ontwikkeling en training op het vlak van taalonderwijs in het primair onderwijs. Haar specialismen zijn: taalverwerving, taalonderwijs en leerkrachtvaardigheden in het primair onderwijs.

011.0W Zaan Primair in Zaanstad. Driejarig verbetertraject rekenen WORKSHOP REKENEN

> Door Ton Versteeg en Tonnie Ligtermoet > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, rekenspecialisten, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, educatieve infrastructuur

trajecten toe en geven we een doorkijkje naar een aantal centrale beleidskeuzes op het gebied van Opbrengstgericht werken die mede voortkomen uit de ervaringen van het verbetertraject.

In het rekenverbetertraject is er nadrukkelijk voor gekozen om de leerkracht als professional verder te scholen op het vakgebied van rekenen/wiskunde. Er zijn opleidingen verzorgd op teamniveau en een meerjarige opleiding van rekenspecialisten per school. Tevens is een slag gemaakt om vanuit de data beleidskeuzes te maken voor beleidsontwikkeling. Door gerichte sturing zijn de rekenopbrengsten bij de betrokken scholen aanmerkelijk verbeterd. In deze workshop lichten we de aanpak in de

Ton Versteeg, Zaan Primair, Zaandam, stuurt als clusterdirecteur dertien schooldirecteuren aan. Vanuit zijn functie is Ton lid van het bestuursteam en voorzitter van de adviesgroepen ‘Onderwijs en leren’ en ‘Personeelsbeleid’. Ton heeft affiniteit met kwaliteitsbeleid en personeelsbeleid en is erg betrokken bij Opbrengstgericht werken. Tonnie Ligtermoet, obs De Pionier, Wormerveer, is schooldirecteur en voorzitter van de visitatiecommissie Zaan Primair. Tonnie heeft brede ervaring in het verzorgen van onderwijs aan achterstandsleerlingen.

21


012.1M en 012.2M Wetsus. Samenwerking basisscholen, wetenschap en bedrijven MASTERCLASS WETENSCHAP EN TECHNIEK

> Door Jos van Dalfsen en een leraar > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurder, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Alle achtergronden

gezuiverd wordt en waar ons drinkwater vandaan komt. De participanten van Wetsus nemen een dagdeel van de lessenserie voor hun rekening en bieden excursies aan. Tijdens deze workshop geven we een overzicht van de activiteiten van Wetsus, we laten we zien welke proefjes we uitvoeren op scholen en hoe de docent hier zelf ook mee aan de slag kan gaan.

Wetsus is sinds 2007 bezig om een Talent Programma te ontwikkelen waarmee het regionaal en nationaal jongeren wil inspireren. Voor de ontwikkeling van de activiteiten werkt Wetsus met een vast team van vijf docenten aan diverse projecten die gebruikt kunnen worden binnen het basis- en voortgezet onderwijs. Een van de activiteiten is het organiseren van ‘proefjeslessen’ op ruim tachtig basisscholen in Noord Nederland. Bij deze driedelige lessenserie wordt het klaslokaal omgebouwd tot een waterlaboratorium. Met een interactief programma leren de leerlingen onder andere welke eigenschappen water heeft, hoe afvalwater

22

Jos van Dalfsen, Wetsus, Centre of excellence for sustainable water technology, Leeuwarden, is Manager Talent Program van Wetsus. Binnen dit programma wordt gewerkt aan het ontwikkelen van lesmateriaal voor primair en voortgezet onderwijs om jongeren enthousiast te maken voor techniek en water. Een leraar van een school die meewerkt met het Talent Programma.


013.1M, 013.2M en 013.3M Werken vanuit een ontwikkelingsperspectief voor leerlingen (OPP) MASTERCLASS OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Arjan Clijsen en Judith Hollenberg > Maandag 19 maart 2012 11.15-12.30 uur > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, orthopedagogen en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

in het samenwerkingsverband. Hierbij komen ook mogelijke valkuilen aan de orde. Tevens verkennen we hoe je werken vanuit een OPP kunt inbedden in Handelingsgericht en Opbrengstgericht werken. Er is ruim gelegenheid om vragen te stellen, ervaringen uit te wisselen en te discussiëren. Graag willen we met u van gedachten wisselen over de stappen die gezet moeten worden om werken vanuit een OPP te realiseren.

In het Wetsvoorstel en in het Referentiekader Passend onderwijs is er, evenals in het toezichtkader van de Inspectie, veel aandacht voor het werken vanuit een ontwikkelingsperspectief (OPP) voor leerlingen. In het veld leven er veel vragen over dit onderwerp. In de masterclass willen we antwoord geven op de volgende vragen: wat is het doel en wat zijn de uitgangspunten van werken vanuit een OPP? Voor welke leerlingen stel je een OPP vast? Hoe wordt het OPP van een leerling benoemd en bepaald? Op welke wijze wordt op basis van het OPP het onderwijsaanbod doelgericht gepland? Hoe monitoren we het OPP van leerlingen? Hoe werken we met de leerling en met de ouders samen om het OPP te realiseren? Daarnaast wordt aan de hand van praktijkvoorbeelden ingegaan op het implementeren van werken vanuit een OPP in de school en

Arjan Clijsen, KPC Groep, ’s-Hertogenbosch, is adviseur en begeleidt samenwerkingsverbanden, besturen en scholen voor (speciaal) basisonderwijs met het inrichten en implementeren van Passend onderwijs. Arjan is een van de ontwikkelaars van de 1-zorgroute en hij ondersteunt scholen bij de invoering daarvan. Specialismen: onder meer Handelingsgericht werken, implementatie van leerlijnen en Opbrengstgericht werken. Judith Hollenberg, Cito, Arnhem is projectleider voor de toetsontwikkeling voor het so en vso. Daarnaast geeft zij training en advies over het werken met toetsresultaten, zoals de inzet van toetsresultaten bij het opstellen van een ontwikkelingsperspectief. Specialismen: toetsontwikkeling Rekenen, toetsontwikkeling ZML, interpreteren en gebruiken van toetsresultaten.

014.0M 10 tips voor betere spellingresultaten MASTERCLASS TAAL EN LEZEN

> Door Cees Hereijgens > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

spellingresultaten te krijgen. We gaan in op vragen als: wat is het spellingproces en hoe kan ik dit met de leerlingen bespreken? Hoe zorg ik voor een goede instructie? Waar hebben zwakke spellers behoefte aan? En hoe zit dat bij de methode die ik gebruik? Wat moet ik gebruiken, maar wat kan ik laten vallen?

Is het mogelijk om het spellingonderwijs te verbeteren, waardoor u minder zwakke spellers krijgt? Ja dat kan! In deze workshop bespreken we tien concrete tips waarmee u de volgende dag aan de slag kunt om betere

Cees Hereijgens, CED-Groep, Rotterdam, is schoolbegeleider en begeleidt teams bij het Opbrengstgericht werken bij taal en lezen.

23


015.0W Een datamuur voor technisch lezen WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Lucie Spreij en Yvonne de Jager > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, besturen

leerdomeinen. We gaan de werkwijze op een praktische manier doorlopen, zodat u zelf ervaart hoe het werkt!

In deze workshop gaan we aan de slag met een datamuur voor technisch lezen. Een datamuur bevat toetsgegevens van alle leerlingen en kan op schoolniveau, met het hele team, letterlijk op de muur bevestigd worden. We laten zien hoe u met elkaar als team, aan de hand van de toetsgegevens van alle leerlingen, de leerlingen (groepsdoorbrekend) kunt indelen in het gewenste instructieniveau en de bijbehorende onderwijsaanpak kunt formuleren. De uitgangspunten van het project Lezen is Top (LIST) nemen wij hierbij als voorbeeld. De werkwijze laat zich ook vertalen naar andere

Lucie Spreij, Seminarium voor Orthopedagogiek – Hogeschool Utrecht, is hogeschooldocent voor het post-masteronderwijs en de Master SEN-opleidingen en werkt onder meer als orthopedagoog in de Praktijk voor Onderzoek en Begeleiding. Daarnaast is zij begeleider van scholen (speciaal onderwijs, speciaal basisonderwijs, voortgezet onderwijs) voor LIST, lezen en dyslexie, en is zij docent-onderzoeker voor leerproblemen en dyslexie. Haar specialismen zijn onder meer lezen, dyslexie, educatief partnerschap, Handelingsgericht werken (HGW ) en Oplossingsgerichte benadering. Yvonne de Jager, Bertha Muller School, Utrecht is intern begeleider op een cluster 2-school. Haar specialisme is voorgezet technisch en begrijpend lezen.

016.0W Effectieve aanpak woordenschat in de peuterspeelzaal en in de groepen 1 en 2 WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Marianne Verhallen en Froukje Mulder > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties

De PO-Raad heeft onder de titel Het Ei van Columbus een pilot lopen met een aantal oudergroepen in verschillende steden (in combinatie met de scholen van de kinderen) Bij Het ei van Columbus staan de 3000 basiswoorden centraal bij de leerlingen, de school en de ouders. Tijdens deze workshop informeren wij u over de inhoud en opzet van Logo 3000 en Het ei van Columbus.

In de BAK (Basiswoordenlijst Amsterdamse Kleuters) staan de 3000 belangrijkste woorden die kinderen moeten kennen als ze naar groep 3 gaan. Maar hoe bied je 3000 woorden aan? Hoe ga je met peuters en kleuters in gesprek over deze woorden? En hoe zorg je dat al deze 3000 woorden ingeoefend worden? Kortom: hoe leer je peuters en kleuters 3000 woorden en meer? Met Logo 3000 hebben we concreet materiaal ontwikkeld om leidsters en leerkrachten alles in handen te geven om kinderen efficiënt en effectief deze 3000 woorden aan te leren. Maar Logo biedt meer: het project voorziet in een oudercursus om het geleerde op school te ondersteunen. De ouders oefenen eerst zelf de woorden en krijgen op de cursus allerlei tips en ideeën om thuis met de woorden door middel van verhaaltjes, spelletjes, liedjes en versjes aan de slag te gaan.

24

Marianne Verhallen, Rezulto Onderwijsadvies BV, Amsterdam, is trainer Met Woorden in de Weer en adviseur taalbeleid. Samen met Dirkje van den Nulft ontwikkelt zij programma´s en trainingen voor het onderwijs. Froukje Mulder, Instituut voor Taalonderzoek en Taalonderwijs Amsterdam (ITTA) van de Universiteit van Amsterdam, heeft een belangrijke rol in het project Ouderparticipatie en taalontwikkeling, een project waarin kleuters en hun ouders aan hun woordenschat en taalontwikkeling werken. In 2009 stelde zij in opdracht van de gemeente Amsterdam met Yolande Timman en Simon Verhallen de Basiswoordenlijst Amsterdamse Kleuters (BAK) samen.


017.0W Een datamuur voor technisch lezen WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Harry Cox en Rien van Wijngaarden > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Bestuurders > Achtergrond: Besturen

voordelen en aandachtspunten. Wat zijn de puzzels? We sluiten af met het verhaal van bestuurders. Hieruit halen we aanbevelingen voor schoolbesturen die zelf ook excelleren willen stimuleren.

De bestuurder heeft een rol bij het stimuleren van excellentie. Om te kunnen sturen hebben bestuurders op hoofdlijnen kennis van excellentie nodig. In deze workshop gaan wij in op hoogbegaafden en op de vraag hoe scholen ook andere goed presterende leerlingen tot betere prestaties kunnen brengen. Want één ding is zeker: zonder school gaat het niet. Centraal staat de vraag wat schoolbesturen doen om tot een dekkend aanbod te komen voor begaafde leerlingen. We schakelen daarbij tussen begaafdheid en excelleren. Wij laten zien welke oplossingen bestuurders met hun scholen kiezen en schetsen daarbij

Harry Cox, CPS, Amersfoort, is managing consultant. Harry werkt vanuit de overtuiging dat waarachtig leiderschap drijfveren van medewerkers aan organisatieopbrengsten verbindt. Zijn specialismen zijn onder meer: leiderschap en het primaire proces, organisatieontwikkeling en de invloed van leiderschap op ouderbetrokkenheid. Rien van Wijngaarden, TriVia, Ameide, is algemeen directeur van pcpo Trivia.

018.0W Instructie aan begaafde leerlingen? (Hoe) moet dat? WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Dolf Janson > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, besturen

moeilijk in te passen. In deze workshop verkennen we aan de hand van een paar concrete verrijkingsopdrachten wat instructie daaraan kan bijdragen of juist afbreuk doen. Natuurlijk gaan we ook in op kenmerken van zo’n doelgerichte instructie. Hiermee bent u staat uw eigen instructiepraktijk eens kritisch tegen het licht te houden en/of met collega’s de instructie voor komende lessen gericht voor te bereiden.

Aan leerlingen met een verrijkingstaak schrijven leraren soms heel bijzondere kwaliteiten toe. Zo zouden zij nauwelijks instructie nodig hebben en blijven zij gemotiveerd, ook als hun werk niet echt af hoeft of beoordeeld wordt. Leerlingen die dergelijke kwaliteiten niet hebben, zijn blijkbaar niet geschikt voor zulk verrijkingswerk. Natuurlijk is dit een karikatuur, maar er zitten wel leraren met de vraag of die begaafde leerlingen wel instructie nodig hebben en hoe je dat dan doet. In een groepsplan met drie groepen is dat

Dolf Janson, APS, Utrecht, is onderwijsadviseur, pedagoog en onderwijskundige. Dolf is (mede)auteur van onder andere Omgaan met (hoog)begaafde kinderen en Compacten en verrijken in de rekenles en was van 2000-2008 redacteur van Talent, het magazine over hoogbegaafde kinderen. Specialismen: reken/wiskundedidactiek, spellingdidactiek, (hoog)begaafdheid en vernieuwend onderwijs.

25


019.0W Kruisbestuiving in het zaakvakonderwijs WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Ron Kruis en Marvin Reuvers > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, educatieve infrastructuur

en ingangen om het zaakvakonderwijs interessanter, relevanter en interactiever te maken, met als opbrengst betere resultaten en een verhoogd leerrendement.

Op zoek naar een uitdaging in wereldoriënterende vakken? Lage scores op de Cito Eindtoets? Opbrengstgericht werken vanuit een sterk didactisch concept? Het zaakvakonderwijs van basisschool De Steiger uit Stampersgat heeft de afgelopen jaren een vernieuwende wending gekregen, waarbij opbrengsten en leerrendement verhoogd zijn door in te zetten op meervoudige intelligenties, samenwerkend leren en effectief ict-gebruik. Na uitvoerig onderzoek met uitgeverijen, hbo-scholen en andere partners op onderwijskundig gebied is een systeem ontwikkeld dat even uniek als kansrijk is. Implementatie van taal en woordenschat is een belangrijke peiler van deze vernieuwende aanpak. In deze workshop maakt u kennis met vernieuwende ideeën

Ron Kruis, Basisschool de Steiger, Stampersgat, is directeur. Eerder werkte hij als leerkracht in het basisonderwijs, als opleidingsadviseur bij de Rijksoverheid en als manager bij een betaald voetbalorganisatie. Specialismen: visieontwikkeling, ondernemerschap en ict. Marvin Reuvers, Basisschool De Steiger, Stampersgat, is groepsleerkracht in de bovenbouw, bovenbouwcoördinator en coördinator techniek en ict. Daarnaast verzorgt Marvin Smartboardtrainingen aan andere schoolteams en geeft hij op de Pabo technieklessen aan studenten. Specialisme: zaakvakonderwijs.

020.0M Leerstoflijnen taal bekeken vanuit het referentiekader MASTERCLASS TAAL EN LEZEN

> Voor wie: Taalcoördinatoren, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs In augustus 2010 is de wet op de referentieniveaus ingegaan. Daarin is vastgelegd wat leerlingen moeten kennen en kunnen als het gaat om Nederlandse taal en rekenen/wiskunde. Het referentiekader dat in de wet wordt genoemd, onderscheidt voor het taalonderwijs vier domeinen: mondelinge taalvaardigheid, lezen, schrijven en begrippenlijst en taalverzorging. Voor de basisschool zijn twee niveaus van belang: fundamenteel niveau 1F en streefniveau 1S/2F. Voor het basisonderwijs is het belangrijk te weten langs welke weg de niveaus 1F en 1S/2F te bereiken zijn. Hoe kan de opbouw van de leerstof voor de verschillende domeinen over de groepen 1 tot en met 8 eruitzien? Op deze vraag hebben we antwoord gegeven in een reeks van vier publicaties, die steeds één van de vier taaldomeinen uit het referentiekader behandelen: • Leerstoflijnen mondelinge taalvaardigheid beschreven

26

> Door Harry Paus, Annie van der Beek en Anita Oosterloo > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur

• • •

Leerstoflijnen lezen beschreven Leerstoflijnen schrijven beschreven Leerstoflijnen begrippenlijst en taalverzorging beschreven Tijdens de bijeenkomst gaan we in op deze leerstoflijnen voor de vier taaldomeinen. Hoe zien de leerstoflijnen eruit? Wat kunnen de leerstoflijnen betekenen voor de opbouw van het taalonderwijs op uw school? Harry Paus, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede, is leerplanontwikkelaar voor het primair onderwijs bij SLO. Hij houdt zich onder andere bezig met de invoering van het referentiekader taal. Annie van der Beek, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede, werkt voor SLO de leerstoflijnen uit van twee taaldomeinen van het referentiekader taal. Anita Oosterloo, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede, is leerplanontwikkelaar met als specialisme taalonderwijs in de basisschool.


021.0W Ouderbetrokkenheid als basis voor goede opbrengsten WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Michael Krul > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, ouderorganisaties, vakbondbesturen

als het gaat om ouderbeleid, waarbij het doel is de leeropbrengsten van de kinderen te vergroten. Hoe die ‘alles of niets’-aanpak eruit ziet en wat wel en niet werkt in de praktijk laten wij in deze workshop zien. Een belangrijk onderdeel vormen ervaringen van de directeur van de school.

Wat is ouderbetrokkenenheid? En hoe kun je dit beleid inzetten om resultaten te verhogen op school? De workshop geeft antwoorden op deze vragen. De Comenius is een brede buurtschool in de Haagse wijk Transvaal. Deze school kiest voor een ‘alles of niets’-aanpak

Michael Krul, Comeniusschool, Den Haag, is directeur van een Brede buurtschool in de Haagse wijk Transvaal. Specialismen: ouders, leiderschap, team, opbrengsten.

022.0W Protocol Ernstige RekenWiskundeproblemen en Dyscalculie ERWD WORKSHOP REKENEN

> Door Ceciel Borghouts > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties

komen dat je kunt spreken van diagnosticerend onderwijzen? Is werken met de 1-zorgroute iets anders of hetzelfde als werken op spoor 2? We gaan dat nader bekijken. Het is de bedoeling dat de deelnemers enige voorkennis hebben van de modellen die centraal staan in het protocol: het drieslagmodel en het handelingsmodel. Na afloop van de workshop heeft u ideeën over de manier waarop u op weg kunt naar diagnosticerend onderwijzen. Ook kunt u onderzoeken hoe u er als team voor staat: hoe ver zijn wij al op weg van spoor 1 naar spoor 2? Wat moet er nog gebeuren?

Bijna een jaar geleden is het protocol Ernstige RekenWiskundeproblemen en Dyscalculie (ERWD) verschenen. Alle basisscholen in Nederland hebben het boek ontvangen. Het eerste doel van dit protocol is reken/wiskundeproblemen te voorkomen. Het protocol heeft meer doelen, maar in deze workshop gaan we nader in op de preventie, het voorkomen van reken/wiskundeproblemen. Dat kan worden bereikt door diagnosticerend onderwijzen, zo kunnen we lezen in het protocol. Lesgeven op spoor 2 in plaats van op spoor 1. In deze workshop onderzoeken wij wat ‘lesgeven op spoor 1 en spoor 2’ precies inhoudt. Wat moet je doen om zover te

Ceciel Borghouts, Borghouts Rekenadvies, is rekenspecialist. Zij is ontwikkelaar van rekenmethoden, (mede) auteur van het protocol ERWD (Ernstige RekenWiskundeproblemen en Dyscalculie), geeft trainingen om te leren werken met het protocol en is actief betrokken bij diverse rekenverbetertrajecten.

27


023.0M Wat kunnen we leren van drie jaar rekenverbetertrajecten MASTERCLASS REKENEN

> Door Gert Gelderblom > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur


conferenties en masterclasses die vanuit de PO-Raad werden georganiseerd. De meeste scholen hebben hun rekenverbetertraject in de loop van 2011 afgerond. Daarom is nu de tijd gekomen om terug te blikken en de balans op te maken. Omdat dertig rekenexperts uit de educatieve infrastructuur, de Inspectie van het Onderwijs en twee onderzoeksbureaus ontwikkelingen in de scholen en in de leerlingprestaties van de rekenverbetertrajecten hebben gevolgd, is het mogelijk om nu stil te staan bij de lessons to learn. Vragen die tijdens deze masterclass aan de orde zullen komen zijn: wat hebben de rekenverbetertrajecten de scholen gebracht? Wat betekenen de activiteiten voor leraren, intern begeleiders, schoolleiders en bestuurders van de scholen? Wat kunnen we leren van de werkwijzen die zij hebben gehanteerd?

PO-Raad/Projectbureau Kwaliteit is in de periode 2008 – 2011 samen met 2200 scholen voor primair onderwijs en tal van collega’s uit de educatieve infrastructuur en in afstemming met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de slag gegaan om de taal- en rekenprestaties van leerlingen te verbeteren. Van deze scholen gingen zo’n 650 scholen aan het werk om de kwaliteit en opbrengsten van het rekenonderwijs te verbeteren. Het ging hierbij niet alleen om scholen die als rekenzwak te boek stonden; ook scholen die de basis op orde hadden en van goed naar beter wilden gaan, namen deel aan de verbetertrajecten. In het kielzog van de verbetertrajecten gingen ook scholen die niet aan een verbetertraject deelnamen aan de slag. Veel leerkrachten, intern begeleiders, rekencoördinatoren, schoolleiders en bestuurders namen deel aan landelijke en regionale

Gert Gelderblom is projectleider van de rekenverbetertrajecten bij het Projectbureau Kwaliteit van de PO-Raad.

024.1W en 024.2W Combinatieklassen, en dan … ? WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Jos Boerema en Margreet Bijker > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties en vakbondbesturen

waardoor u als leerkracht dichter op het leerproces blijft. Of u verbindt domeinen of vakken per jaargroep met elkaar waardoor uitwisseling tussen de domeinen of vakken ontstaat. Als school kiest u zelf voor een variant, afhankelijk van uw mogelijkheden, knelpunten en leerlingenpopulatie.

Veel scholen werken met combinatiegroepen vanwege het beperkte aantal leerlingen. Vaak levert dat niet de verwachte opbrengsten op. Cedin heeft een aanpak ontwikkeld waarmee u het aantal instructies kunt reduceren, het sociaal en interactief leren kunt vergroten en de kwaliteit van instructies kunt verhogen. Zo realiseert u wel de gewenste opbrengsten. De kern van Kansrijke combinatiegroepen is het verbinden van leerstof. U heeft daarvoor twee mogelijkheden. Of u verbindt jaargroepen op een domein of vak met elkaar,

28

Jos Boerema, Cedin, Drachten, is senior schooladviseur. Specialismen: begrijpend lezen, combinatiegroepen, woordenschat en Daltononderwijs. Margreet Bijker, Cedin, Drachten is onderwijsadviseur en onder meer gespecialiseerd in onderwijs in combinatiegroepen, didactisch handelen, en zelfverantwoordelijk leren.


025.1M en 025.2M Talent ontwikkelen met wetenschap en techniek MASTERCLASS WETENSCHAP EN TECHNIEK

> Door Hanno van Keulen > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, leden pcl, leden zorgplatform/ commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties

een doel op zichzelf. Het vormt ook een rijke leeromgeving waarin kinderen uitgedaagd kunnen worden hun talenten op een brede manier te ontwikkelen. Door na te denken, te redeneren, samen te werken, te plannen, in taal te beschrijven wat je ziet en ervaart, door te schatten, patronen te herkennen en te berekenen, door je fantasie te gebruiken en ‘met je handen te denken’. Daarmee is wetenschap en techniek ook voor de leraar in het basisonderwijs een mooie uitdaging. Je kunt aansluiten bij de nieuwsgierigheid van kinderen en ze helpen de wereld te verkennen. Hoe de wereld van wetenschap en techniek er uit ziet en hoe je de kansen voor leerzame lessen benut, dat is het thema van deze masterclass.

Kinderen groeien op in een wereld vol wetenschap en techniek. Het is belangrijk dat ze die wereld leren kennen, leren waarderen en begrijpen. Dat is belangrijk voor de toekomst van Nederland. En het is belangrijk voor de kinderen zelf. Zij zullen als burger over allerlei zaken mee moeten praten en beslissen, ze zullen in hun dagelijks leven techniek gebruiken, en een flink aantal kinderen zal werk gaan doen waar wetenschappelijke en technische kennis voor nodig is. Maar wetenschap en techniek is niet alleen

Hanno van Keulen, Univeristeit Utrecht, is scheikundige, onderwijsonderzoeker en onderwijsontwikkelaar en is programmaleider bètatechniekonderwijs bij het Centrum voor Onderwijs en Leren van de Universiteit Utrecht. Zijn specialisme: kinderen zich op deze wereld en hun talenten laten oriënteren via onderzoekend en ontwerpend leren.

29


026.1W en 026.2W Effectieve rekeninstructie: het hart van de rekenles WORKSHOP REKENEN

> Door Arlette Buter en Bert Hilberdink > Maandag 19 maart 2012 13.45-15.00 uur > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, educatieve infrastructuur

is ook aandacht voor de verlengde instructie (verlengde instructie houdt meer in dan alleen getallen eenvoudiger maken) en het omgaan met verschillen tijdens de rekenles.

Het vormgeven van goed rekenonderwijs stelt hoge eisen aan de leerkrachtvaardigheden. Het geven van effectieve rekeninstructie valt niet altijd mee. In deze workshop krijgt u te zien hoe de vereiste leerkrachtvaardigheden in de dagelijkse praktijk aangescherpt kunnen worden. De leerkracht die kinderen uitdaagt, uitlegt en samen met de leerlingen oefent is bepalend voor de opbrengst van de rekenles. Aan de hand van filmfragmenten en een kijkwijzer krijgen de deelnemers handvatten om effectieve rekeninstructie te realiseren. Vervolgens gaan de deelnemers in subgroepen aan de slag en bekijken de mogelijkheden van effectieve rekeninstructie in relatie met de bekeken fragmenten. Hierbij

Arlette Buter, Rekenadvies Buter, Houten, is zelfstandig onderwijsadviseur rekenen en begeleidt scholen met rekenverbetertrajecten. Arlette is auteur van Rekenrijk 3 en Rekentijger. Eerder is zij werkzaam geweest als groepsleerkracht en als docent rekenen-wiskunde op de Pabo. Haar specialisme is het rekenonderwijs op de basisschool, op de speciale basisschool en in het speciaal onderwijs. Bert Hilberdink, Cadenza, Assen, is onderwijsadviseur en hogeschooldocent bij het Seminarium voor Orthopedagogiek. Bert is orthopdagoog en onderwijskundige en heeft veel ervaring in het speciaal basisonderwijs en de opleidingen voor speciaal onderwijs. Hij is gespecialiseerd in het ontwikkelen van onderwijsmiddelen, rekenen in het primair onderwijs en Opbrengstgericht werken.

027.0W Een brede begeleiding van dyslexie: de Dyslexie-Express WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Terry van de Beek-Nouws > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

groepsleerkracht, gecombineerd met interventies, die zich richten op de cognitieve verbetering van het leerprobleem, het grootste effect hebben op het zelfbeeld van de leerling. Ze laten een aanmerkelijke verbetering in de schoolprestaties en het gedrag van de leerling zien. Hoe kunnen we dat vertalen naar de praktijk? Een van de instrumenten die hierbij kan helpen is de Dyslexie-Express.

Er zijn diverse materialen en programma’s ontwikkeld en op de markt gekomen om leerlingen met leesproblemen en dyslexie op school te begeleiden bij de verbetering van hun lees- en spellingniveau. Voor leerlingen met dyslexie is het daarnaast ook belangrijk dat zij een grondig begrip van hun leerprobleem hebben. Dit kan het verschil maken tussen falen of succes hebben op school. Dyslexie is meer dan alleen een probleem hebben met lezen en spellen. Denk hierbij aan: articulatie- en woordvindingsproblemen; het onthouden van instructies en opdrachten; het verstaan van anderen; snel vermoeid zijn. Uit onderzoek is gebleken dat interventies, die zich richten op probleembesef bij de leerling, zijn groep en de

30

Terry van de Beek-Nouws, Dyadon dyslexie advies onderwijs, Varsseveld, is eigenaar van Dyadon, hoofdontwikkelaar van de Dyslexie-Express, intern begeleider op een basisschool en dyslexiebegeleider op een school voor voortgezet onderwijs. Terry geeft workshops en trainingen over taal, lezen en dyslexie voor verschillende werkgevers en adviseert leerlingen met dyslexie en hun ouders in het voortgezet en in het basisonderwijs.


028.0W Excellentie, doe er iets mee! WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Anke Wennekers, Saskia van Dongen en Marcelle Visser > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, besturen

(hoog)begaafde leerlingen. Dit gebeurt vanuit een duidelijke, gezamenlijke visie. Via het werken met materialen leren leerkrachten leerlingen uit te dagen en feedback te geven op hun leerproces. Om ervoor te zorgen dat leerkrachten elkaar scherp houden en blijvend inspireren worden netwerken georganiseerd. Daarnaast lopen LB-leerkrachten Excellentie voorop in kennis en interesse zodat zij hun teams voortdurend kunnen voeden. We verwachten dat dit praktijkvoorbeeld u zal uitnodigen kritisch naar uw eigen praktijk te kijken, als leerkracht, directeur of bestuurder. Wat doet u om excellente leerlingen tot betere prestaties te laten komen?

Vanuit het beleidsstuk Basis voor Presteren van het ministerie van OCW kunnen alle scholen een uitdagend en stimulerend aanbod voor excellente leerlingen realiseren. ‘Want alle scholen hebben excellente leerlingen die de kans verdienen om hun talenten te ontplooien en hun potentieel om tot betere prestaties te komen te benutten’. Alle leerlingen hebben recht op Passend onderwijs, dus ook de (hoog) begaafde leerling. Maar hoe organiseer je dit binnen het bestuur, de school en de klas? Hoe zorg je ervoor dat in aanleg begaafde leerlingen ook daadwerkelijk tot excellente prestaties komen? In deze workshop laten we zien hoe belangrijk het is om vanaf de dag dat kinderen op school zijn aan te sluiten op de onderwijsbehoeften van (hoog)begaafde kinderen. Het opbouwen van een vertrouwensrelatie met het kind en de ouders en een zinvolle informatieuitwisseling over de ontwikkeling van het kind is daarbij cruciaal. Daarom is bijvoorbeeld een uitgebreid intakegesprek met ouders van vierjarigen een waardevolle start. Van daaruit kan de afstemming beginnen. Als praktijkvoorbeeld nemen we het project Talentontwikkeling van Scholengroep Veluwezoom. In dit project worden alle leerkrachten van alle scholen fasegewijs geschoold in het herkennen en erkennen van

Anke Wennekers, Marant, Elst, richt zich als onderwijsadviseur en orthopedagoog op de leerlingenzorg binnen scholen. Haar belangstelling gaat daarbij vooral uit naar kinderen die op welke manier dan ook uitvallen of andere behoeftes lijken te hebben dan het ‘gemiddelde’ kind. Saskia van Dongen, Marant, Elst, begeleidt als onderwijsadviseur voornamelijk scholen bij onderwijsveranderingen met als uitgangspunt het doel om het beste uit mensen en organisaties te halen. Als accountmanager onderhoudt zij contact met scholen en besturen. Marcelle Visser, Openbare basisschool De Lappendeken in de Steeg (Scholengroep Veluwezoom) is directeur van de basisschool.

31


029.0W Het kiezen en implementeren van een nieuwe rekenmethode? Zorgvuldigheid is geboden! WORKSHOP REKENEN

> Door Tijn Bloemendaal > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden

een verantwoorde keuze te komen. Daarnaast passeren de meest onderscheidende kenmerken van de zeven thans op de markt beschikbare rekenmethodes de revue. Na de keuze van de methode is het belangrijk een zorgvuldige implementatiestrategie te bepalen. Uit onderzoek blijkt dat een succesvolle implementatie in het eerste jaar van cruciaal belang is en ook mogelijkheden schept om het rekenonderwijs breed een kwaliteitsimpuls te geven. Ook hierbij staan wij stil in deze workshop.

Op 1 januari 2012 is het tien jaar geleden dat de euro werd ingevoerd. Op een moment dat de euro dagelijks onderwerp is van soms verhitte discussies en moeilijke keuzes, staan veel basisscholen voor een andere belangrijke keuze. Met het naderen van de afschrijvingstermijn maken scholen de balans op met hun ervaringen met de eerste ‘eurorekenmethode’. Anno 2012 vechten maar liefst zeven nieuwe rekenmethodes voor een plaats in de school! Een zorgvuldige keuze voor een nieuwe methode is niet makkelijk, maar wel erg belangrijk. Per basisschool zullen honderden zo niet duizenden leerlingen ermee leren rekenen. In deze workshop bieden wij concrete handvatten om tot

Tijn Bloemendaal, HCO, Den Haag, is onderwijsadviseur rekenen/wiskunde en daarnaast werkzaam als orthopedagoog en specialist op het gebied van ernstige reken/wiskundeproblemen en dyscalculie. Hij begeleidt momenteel veel scholen bij het kiezen en implementeren van een nieuwe reken/wiskunde-methode.

030.0M Ieder kind heeft recht op gedifferentieerd rekenonderwijs MASTERCLASS REKENEN

> Door Eva de Weijer > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

hebben met bepaalde aspecten van rekenen, als leerlingen die behoefte hebben aan extra uitdaging. Wij gaan onder meer in op de volgende vragen: • Hoe stel je de onderwijsbehoefte van een leerling vast? • Hoe kun je instructie en verwerkingsvormen aanpassen aan verschillende leerlingen? • De leerkracht kan maar op één plaats tegelijk zijn. Hoe kun je de les toch zo organiseren dat verschillende onderwijsbehoeften tegelijkertijd vervuld worden? Aan de hand van deze vragen wordt u aan het denken gezet over de manier waarop in uw school gedifferentieerd wordt en op welke punten nog winst te behalen is.

Elke leerkracht heeft te maken met verschillen tussen leerlingen in de klas. Dit geldt ook voor het rekenonderwijs en begint al bij het voorbereidend rekenen. Het is voor leerkrachten dan ook een grote uitdaging om de rekenles zo vorm te geven dat alle leerlingen voldoende profiteren van de inhoud. In deze masterclass krijgen deelnemers een overzicht van de laatste wetenschappelijke inzichten en best practices in het onderwijsveld op het gebied van gedifferentieerd rekenonderwijs. Deze inzichten worden op dit moment verwerkt in een schoolbreed nascholingstraject dat wordt ontwikkeld in samenwerking met experts van hogescholen, onderwijsadviesdiensten en basisschoolleerkrachten. Er wordt aandacht besteed aan zowel leerlingen die moeite

32

Eva de Weijer, Universiteit Utrecht is ontwikkelings(neuro) psycholoog en werkt als wetenschappelijk onderzoeker. Zij richt zich daarbij op de ontwikkeling van leren en neurocognitie bij (jonge) kinderen en de effecten van omgeving en interventie.


031.0W Interactief onderzoeken. Taal, wetenschap en techniek WORKSHOP WETENSCHAP EN TECHNIEK

> Door Heleen Strating > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, educatieve infrastructuur

die het Expertisecentrum Nederlands in het kader van het VTB-Pro programma (Verbreding Techniek Basisonderwijs Primair onderwijs) ontwikkeld heeft. In die omgeving zijn diverse lessenseries rondom wetenschap en techniek in videofragmenten en op papier verwerkt en toegelicht. De leeromgeving combineert de principes van onderzoekend en ontdekkend leren door leerlingen van groep 1 tot en met 8 met de principes van interactief taalonderwijs: hoe stimuleer je je leerlingen tot complexe cognitieve taal-/denkfuncties?

Veel (aankomend) leerkrachten in het primair onderwijs realiseren zich niet direct dat er ook bij de technieklessen die zij geven de nodige kansen voorbijkomen om te werken aan de taalvaardigheid van de leerlingen. Je kunt als taalstimulerende leerkracht twee vliegen in een klap slaan wanneer je bij je voorbereiding en uitvoering van de lessen ook eens je taalbril opzet en oog krijgt voor de interactievaardigheden van jezelf en je leerlingen. In deze presentatie komen verschillende aansprekende praktijkvoorbeelden voorbij van wetenschap- en techniekonderwijs met oog voor stimulering van de taal- en denkontwikkeling van de leerlingen. Daarvoor gebruiken we de webbased leeromgeving /interactiefonderzoeken.nl/

Heleen Strating, Expertisecentrum Nederlands, Nijmegen, werkt aan onderzoek, ontwikkeling en training op het vlak van taalonderwijs in het primair onderwijs. Haar specialismen zijn: taalverwerving, taalonderwijs en leerkrachtvaardigheden in het primair onderwijs.

032.0W Kansen en knelpunten in het woordenschatonderwijs WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Marianne Verhallen en Dirkje van den Nulft > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

zorgen dat ze enerzijd snel veel nieuwe woorden leren en anderzijds hun kennis vergroten? In deze workshop laten we zien hoe woordenschat als doorgaande lijn door alle vakken en leerjaren heen loopt en hoe verbetering van woordenschatdidactiek kan leiden tot verbetering van het onderwijs over de hele linie.

Woordenschat loopt als een rode draad door al het onderwijs. Sterker nog: het is een voorwaarde voor schoolsucces. Leerlingen met een grote woordenschat scoren in het onderwijs goed. Leerlingen met een beperkte woordkennis zijn bij elke les in het nadeel; ze kennen te weinig woorden en kunnen daarom de leerstof steeds net niet goed begrijpen. Deze leerlingen moeten de kans krijgen om op school veel nieuwe woorden te leren zodat ook zij de kans krijgen om te profiteren van het onderwijs. Maar welke woorden zijn daarbij van belang? En hoe kan je ervoor

Marianne Verhallen, Rezulto Onderwijsadvies BV, Amsterdam, is trainer Met Woorden in de Weer en adviseur taalbeleid. Samen met Dirkje van den Nulft ontwikkelt zij programma´s en trainingen voor het onderwijs. Dirkje van den Nulft, Rezulto Onderwijsadvies BV, Amsterdam, is trainer Met Woorden in de Weer en adviseur taalbeleid. Samen met Marianne Verhallen ontwikkelt zij programma´s en trainingen voor het onderwijs.

33


033.0W Leerlijnen in reken/wiskundemethodes. De basisbewerking ‘aftrekken’ als voorbeeld WORKSHOP REKENEN

> Door Marc van Zanten > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, besturen, educatieve infrastructuur

methode biedt. In deze werkgroep staan we eerst stil bij het begrip ‘gelegenheid tot leren’. Wat is het en welke kenmerken van reken/wiskundemethodes zijn belangrijk in dit verband? Vervolgens bekijken we vanuit dit perspectief voorbeeldmatig de leerlijn ‘aftrekken’ in twee nieuwe methodes. Welke gelegenheid tot leren van die basisbewerking wordt geboden en waaraan kan je dat zien? Aan de hand van deze voorbeeldleerlijn zetten we op een rij hoe de gelegenheid tot leren van een methode in beeld kan worden gebracht.

Internationaal onderzoek laat zien dat de gehanteerde reken/ wiskundemethode van grote invloed is op de leerprestaties van leerlingen. Dat is ook niet zo vreemd: De methode is het belangrijkste gereedschap van de leerkracht en is in hoge mate bepalend voor wat en hoe wordt geleerd. Om optimaal gebruik te kunnen maken van een methode, of om een methode voor de eigen school te kunnen kiezen, is goed zicht nodig op alle ins en outs ervan. Een van de belangrijkste aandachtspunten daarbij is de gelegenheid tot leren die de

Marc van Zanten, Hogeschool Edith Stein, Freudenthal Instituut, Universiteit Utrecht, is pabocent en nascholer rekenen/wiskunde. Hij doet promotieonderzoek naar de kwaliteit van Nederlandse reken/wiskundemethodes.

034.0W Onderpresteerders WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Lianne Hoogeveen > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur


sociale ontwikkeling. In deze workshop gaan we na waarom deze leerlingen onderpresteren, en vooral ook wat we als omgeving kunnen doen om ook deze leerlingen van het onderwijs te kunnen laten profiteren. De workshop gaat in op wetenschappelijke theorieën en praktijkervaringen met onderpresterende leerlingen. Inbreng van de deelnemers wordt van harte aangemoedigd.

‘Ze zou het best kunnen, als ze maar wat deed.’ Menig wanhopige ouder krijgt deze boodschap van docent of leerkracht. Wanhopig, want, net als betreffende leraar, hebben de ouders naar hun idee ook al ‘alles’ geprobeerd om hun dochter aan het werk te krijgen. En waarom doet ze het nu niet? Dat terwijl Bas van hiernaast gewoon doet wat-ie moet doen. Gelukkig is het nog niet zo erg als Stefan, die de hele boel op stelten zet, of Mirjam, die alleen nog maar apathisch in de klas zit (als ze er al zit) … Zomaar vier (jazeker, vier) onderpresteerders bij elkaar. Sommigen goed te herkennen, anderen minder of niet, maar allemaal leerlingen voor wie het naar school gaan niet oplevert wat het zou moeten opleveren, namelijk een optimale cognitieve en

34

Lianne Hoogeveen, Centrum voor Begaafdheidsonderzoek, Radboud Universiteit Nijmegen, is ontwikkelingspsychoog en hoofd van het CBO. Zij is als docent verbonden aan de Radboud Universiteit en adjunct hoofdopleider bij de opleiding tot schoolpsycholoog. Lianne is betrokken bij wetenschappelijk onderzoek op het gebied van (hoog) begaafdheid.


035.0M Opbrengstgericht werken bij begrijpend lezen: een brede focus MASTERCLASS OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Anita Oosterloo > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, bovenschools managers, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, taalcoördinatoren en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, educatieve infrastructuur

een brede focus op Opbrengstgericht werken eruit kan zien. Niet alleen leerkrachten, maar ook leerlingen hebben daarin een actieve rol. Leerlingen krijgen verantwoordelijkheid en ruimte voor hun leren. Hoe geef je leerlingen die ruimte en verantwoordelijkheid? Tijdens de bijeenkomst doet u aan de hand van praktijkvoorbeelden ideeën op om het leesonderwijs op uw school te verbeteren, vanuit een brede focus op Opbrengstgericht werken.

Bij Opbrengstgericht werken denken we vaak aan het gebruiken van toetsen. De leerkracht verzamelt toetsresultaten, analyseert ze en past zijn/haar onderwijs aan. Dit is echter een te smalle focus. Zo’n smalle focus heeft nadelige gevolgen voor de kwaliteit van het taal/ leesonderwijs en uiteindelijk ook voor de opbrengsten. In de masterclass wordt duidelijk hoe het leesonderwijs met

Anita Oosterloo, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede, is leerplanontwikkelaar met als specialisme taalonderwijs in de basisschool.

036.0W Praktische oplossingen voor goed onderwijs aan meer- en hoogbegaafden WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Heidi Rubingh en Folkert Oldersma > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, sectororganisaties, vakbondbesturen

hoe u deze kinderen herkent en hoe u ze onderwijs op maat kunt bieden. Ook krijgt u handvatten waarmee u zelf aan de slag kunt met het beoordelen en eventueel zelf ontwerpen van lesmateriaal voor hoogbegaafden.

Binnen Schuilingsoord wordt op verschillende manieren omgegaan met meer- en hoogbegaafden. Het schoolteam heeft een uniek concept ontwikkeld onder de naam groep 9¾; innovatief onderwijs voor meer- en hoogbegaafden. Wat betekent omgaan met hoog- en meerbegaafden voor het schoolteam, wat werkt, wat niet en welke knelpunten zijn er bij het handen en voeten geven aan beleid voor meer- en hoogbegaafde kinderen? Deze vragen staan centraal in deze workshop. Daarnaast krijgt u informatie over de kenmerken van hoogbegaafde leerlingen, de verschillen tussen meer- en hoogbegaafden,

Heidi Rubingh, obs Schuilingsoord, Zuidlaren, is directeur en projectleider Academische Opleidingsschool PO NoordNederland. Specialismen: excellentie en innovatieve schoolontwikkeling op basis van praktijkgericht onderzoek. Folkert Oldersma, obs De Starter, Groningen, specialist in science en excellentie, is projectleider innovatie en leerkracht van hoogbegaafde kinderen. Daarnaast is Folkert projectleider van ‘Excellentie Noord’ en medeontwikkelaar van ‘de Magneet’ een ontdekcentrum op het gebied van science voor scholen in Noord-Nederland.

35


037.0M Voorbereidend lezen in kleutergroepen MASTERCLASS TAAL EN LEZEN

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Alle achtergronden Leerkrachten hebben enorm veel invloed op de taal/ leesontwikkeling van kinderen. Vroegsignalering en hierop aansluitend adequaat handelen in de kleuterperiode kunnen veel problemen in de latere taal/leesontwikkeling van kinderen voorkomen. Het vraagt van leerkrachten in ieder geval dat zij een goede indruk hebben van de mogelijkheden van een kind op het gebied van taalontwikkeling. Maar daarnaast spelen de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden van leerkrachten een grote rol. Waar het om gaat is dat leerkrachten goed (leren) inspelen op onderwijsbehoeften van jonge kinderen en daarmee samenhangend alert blijven op mogelijkheden om de kwaliteit van hun onderwijs te verbeteren. Centrale vragen die in de masterclass aan de orde komen: • Welke inhoudelijke accenten zijn vooral van belang in de kleuterperiode? • Welke taalvaardigheden moeten kleuters beheersen voor een vloeiende overgang en een goede doorstart in groep 3? • Hoe kan de leerkracht hier op doelgerichte, planmatige en systematische wijze mee aan de slag gaan, ermee rekening houdend dat op jonge leeftijd kinderen vooral veel leren in spelsituaties?

36

> Door Yvonne Leenders en Mariët Förrer > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur

•

Hoe ga je om met kleuters met een zwakke taal/ leesontwikkeling? En hoe ga je om met kleuters met een opvallende taal/leesontwikkeling? • Hoe realiseer je goede differentiatie in een kleutergroep? Wat betekent dit voor de kwaliteit van de instructie in de kleuterperiode? • Hoe verwerk je dit in een groepsplan dat aansluit bij de organisatie en werkwijze in kleutergroepen? We laten zien hoe als je als school of onderbouwteam hiermee aan de gang kunt gaan en hoe filmopnames en opdrachten in het nieuwe taal/lees e-learningproject hierbij kunnen worden benut. Yvonne Leenders, Yvonne Leenders, Onderwijsadvies en –ontwikkeling, Nijmegen, is zelfstandig onderwijsadviseur en –ontwikkelaar en taal/lees- en rekenexpert. Zij houdt zich bezig met 1-zorgroute, werken met groepsplannen, het jonge (risico)kind, en de overgang primair – voortgezet onderwijs. Mariët Förrer, CPS, Amersfoort, is onderwijsadviseur en –ontwikkelaar. Zij is medeontwikkelaar van 1-zorgroute/ werken met groepsplannen en auteur van de publicatie Begrijpend Lezen (CPS, Amersfoort). Specialismen: taal/ lezen, het protocol dyslexie, werken met groepsplannen, Opbrengstgericht werken/Handelingsgericht werken, voorbereidend taal/leesonderwijs jonge kinderen.


038.1M en 038.2M Leren van data: de datateamprocedure in het rekenonderwijs MASTERCLASS REKENEN

> Door Ina Cijvat > Maandag 19 maart 2012 15.15-16.30 uur > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, besturen

die is gebaseerd op de datateamprocedure volgt een cyclus waarmee op een systematische manier de analyse en diagnose van het rekenonderwijs op een school geoptimaliseerd worden, en zorgvuldig vervolgacties worden opgesteld en geëvalueerd. Hiermee ontwikkelt u binnen de school een gestructureerde werkwijze om het rekenonderwijs te evalueren en te optimaliseren.

Opbrengstgericht werken en rekenen staan volop in de belangstelling. Maar het blijkt dat vooral een gebrek aan vaardigheden om data systematisch te analyseren en te interpreteren leidt tot een geringe toepassing van Opbrengstgericht werken op de scholen. Hierbij spelen vragen als: welke gegevens, naast de resultaten op de Cito-toetsen, zijn relevant en hoe interpreteren we die? Hoe zorgen we ervoor dat hieruit de juiste conclusies getrokken worden zodat we effectieve acties ondernemen die ook werkelijk ons onderwijs verbeteren? De werkwijze

Ina Cijvat, Expertis, Hengelo, is senior onderwijsadviseur en –ontwikkelaar. Zij begeleidt (groepen) scholen op het gebied van rekenen en Opbrengstgericht werken, geeft workshops en lezingen en ontwikkelt werkwijzen en materialen. Eerder was zij werkzaam als leerkracht en intern begeleider in het basisonderwijs. Haar specialismen: rekenen en Opbrengstgericht werken; zowel voor leerkrachten als intern begeleiders en schoolleiders.

039.1M en 039.2M Begaafde rekenaars MASTERCLASS EXCELLENTIE

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, samenwerkingsverbanden In elke groep hebben we te maken met begaafde en hoogbegaafde leerlingen en daarmee ook begaafde rekenaars. De onderwijsbehoeften van deze rekenaars is anders dan die van de gemiddelde leerlingen. Over het algemeen hebben zij minder uitleg, oefening en herhaling nodig dan de methoden aanbieden. Daarvoor in de plaats zouden zij meer uitdaging in het reken/wiskundeonderwijs aangeboden moeten krijgen. In de masterclass staan eerst de volgende vragen centraal: • Over welke kinderen hebben we het? • Wat kan er geschrapt worden uit de methode?

> Door Margreeth Mulder-Bunk > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur •

Doen deze kinderen nog mee aan de groepsinstructie? • Wat kun je deze kinderen wel aanbieden? • Hoe kun je de reken/wiskundelessen verrijken voor begaafde rekenaars? Als je weet hoe deze kinderen leren en wat ze nodig hebben, komt er een tweede belangrijk aspect om de hoek kijken. Hoe organiseer je de ondersteuning en begeleiding in de groep en/of op school? In deze masterclass zullen we met elkaar tips en suggesties voor een goede begeleiding van deze leerlingen bespreken. Margreeth Mulder-Bunk, Instar, Emmeloord, is senior onderwijsadviseur. Zij is gespecialiseerd op het gebied van reken/wiskundeonderwijs, het doen van audits en diepteanalyses op basisscholen en het begeleiden van (zeer) zwakke scholen.

37


040.0W De klas in bij de rekenles WORKSHOP REKENEN

> Door Marlin Nijhof > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden

dat de focus van het verbetertraject lang niet altijd op de leerkracht en haar /zijn vaardigheden ligt. Hoe kan in een rekentraject toch inzet plaatsvinden specifiek gericht op de leerkracht en haar of zijn leerkrachtvaardigheden? Het antwoord is net zo voor de hand liggend als zinvol: kijken in de klas en dit samen bespreken. Deze workshop is bestemd voor iedereen die rekenlessen wil gaan observeren en nabespreken, of dat al doet. We bespreken rekeninhoudelijke aandachtspunten die u kunt gebruiken bij uw volgende klassenbezoek en nabespreking.

Goed onderwijs vindt iedereen belangrijk. Wat is de meest belangrijke voorwaarde voor goed onderwijs? Een goede leerkracht. Daar is eigenlijk iedereen het wel over eens en dat de leerkracht daarmee de spil is van het onderwijs, is inmiddels bij alle scholen bekend. Wanneer scholen aan de slag gaan om hun taal- of rekenonderwijs te verbeteren, blijkt echter in de praktijk

Marlin Nijhof, Expertis, Hengelo, is onderwijsadviseur en werkt vooral binnen het vakgebied rekenen. Marlin begeleidt veel scholen die hun rekenonderwijs willen verbeteren.

041.0W Excelleren door stimulerend signaleren

38

WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Desirée Houkema > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

zullen u ongetwijfeld inspireren om in interactie met uw leerlingen een beter beeld te krijgen van hun mogelijkheden en behoeften.

Door het stimuleren en doelgericht aanspreken van talenten kunnen deze zichtbaar worden. Dit vraagt onder andere om de inzet van rijke stimulerende leeractiviteiten, doelgerichte interventies, ondersteunende instrumenten en de versterking van leerkrachtcompetenties. Door het bieden van rijke leeractiviteiten kun je aanknopingspunten observeren voor de signalering en vaststelling van onderwijsbehoeften. In deze workshop maakt u kennis met een werkwijze waarbij signaleren en stimuleren hand in hand gaan. De voorbeelden

Desirée Houkema, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede, is psycholoog en technisch cognitiewetenschapper. Zij heeft zich gespecialiseerd in de begeleiding van (hoog)begaafde leerlingen. Desirée is onder meer projectleider Stimuleren excellentie voor de ontwikkeling van een integrale systematiek voor signalering en begeleiding van (hoog) begaafde leerlingen.


042.0W De klas in bij de rekenles WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door René Koelink > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties, besturen

De Glijbaan formuleren we hypotheses over de oorzaken van de dalende trend in de opbrengsten, proberen we antwoorden te vinden op de onderzoeksvragen en komen we tot aanbevelingen voor het verbetertraject van de school. Op die manier krijgen we meer inzicht in de factoren die (het meest) bepalend zijn voor het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs op een school. Dat is niet alleen interessant voor scholen die zwak of zeer zwak zijn, maar evenzeer voor scholen die juist willen voorkomen dat ze dit worden en de kwaliteit van hun onderwijs op niveau willen houden of willen verbeteren.

Een succesvol traject van schoolverbetering start met een heldere en inzichtelijke analyse van de actuele situatie van de school. De analyses van de PO-Raad binnen het project Goed worden en goed blijven brengen voor zwakke en zeer zwakke scholen de actuele situatie van scholen in kaart. De analyses willen antwoord geven op vragen als: waardoor is de school (zeer) zwak geworden? Beschikt de school over voldoende ontwikkelingscapaciteit om tijdig de geconstateerde tekorten te verbeteren? Sinds dit schooljaar voert de PO-Raad ook analyses uit op scholen waarvan de Inspectie de opbrengsten als risicovol heeft beoordeeld. In de workshop volgen we het proces van een analyse op een risicoschool. Aan de hand van een casus op basisschool

René Koelink, PO-Raad, Utrecht,werkt als adviseur onderwijs bij Merlijn in Utrecht. Daarvoor werkte hij als beleidsontwikkelaar (toezichtkaders) en als inspecteur voor het primair onderwijs en voor de expertisecentra bij de Inspectie van het Onderwijs. Specialismen: kwaliteitsanalyses en schoolverbetertrajecten voor risicoscholen en zwakke en zeer zwakke scholen.

043.0W Het voeren van gesprekken met leerlingen WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Karen van Kooten > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur


van aanpak. Wat werkt goed? En wat is moeilijk? Een deel van de workshop bestaat uit interactieve theorieoverdracht en een deel uit het oefenen van een kindgesprek aan de hand van een dvd-opname. We formuleren daarbij concreet: hoe zou ik zo’n gesprek voorbereiden? Wat zou ik vragen (en waarom)? Wat zou ik zeggen (en waarom)?

Gesprekken met leerlingen bieden waardevolle informatie. Kinderen kunnen aangeven hoe zij de situatie ervaren, wat ze willen bereiken en welke oplossingen ze daarvoor hebben. Veel leerlingen kunnen zelfs hun onderwijsbehoeften aangeven, bijvoorbeeld met de ‘hulpzinnen onderwijsbehoeften’. Om samen te werken met leerlingen en hen grip te geven op hun ontwikkeling (zowel qua leren als qua gedrag) zijn gesprekken cruciaal. Deze vergen wel een aantal gespreksvaardigheden en een goede voorbereiding. In deze workshop bespreken we hoe je leerlingen kunt betrekken bij hun eigen ontwikkeling (zoals bijvoorbeeld geformuleerd in een ontwikkelingsperspectief (OPP) en plan

Karen van Kooten, Van Kooten & co, Amsterdam, is naast directeur, orthopedagoog en trainer Handelingsgericht werken. Eerder was zij onder meer voorzitter van ZAT en PCL. Sinds 2004 geeft zij trainingen op het gebied van Handelingsgerichte diagnostiek en Handelingsgericht werken in het basis- en voortgezet onderwijs.

39


044.0W Hoe word je een schrijver met de bestaande taalmethodes? WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Joop Stoeldraijer > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

bijvoorbeeld gezien als een deelvaardigheid, maar hieraan wordt meer tijd besteed dan aan schrijven. In de workshop verkennen we de mogelijkheden om met de bestaande methode voor taal het schrijfonderwijs zo in te richten dat er betere resultaten worden geboekt. Aan de orde komen de referentieniveaus en een manier om de resultaten van de leerlingen te volgen. In de toekomst zullen scholen informatie moeten overdragen aan het voortgezet onderwijs over de schrijfvaardigheid van de leerlingen.

De Inspectie van het Onderwijs heeft in haar rapport van december 2010 met de titel Het onderwijs in het schrijven van teksten aangetoond dat de methodes de kerndoelen dekken, maar dat dat nog niet betekent dat het schrijfonderwijs voldoet aan de verwachtingen. Het schrijfonderwijs en de deskundigheidsbevordering van leraren hebben over het algemeen geen hoge prioriteit. De Inspectie constateerde ook dat de tijd voor schrijven schril afsteekt tegen de tijd die voor andere taaldomeinen wordt uitgetrokken. Spelling wordt

Joop Stoeldraijer, Edux onderwijsadviseurs, Breda, is onderwijsadviseur en kenner van methodes voor de basisschool. Daarnaast is Joop medewerker van het onderwijsblad JSW. Joops hele leven bestaat uit school: in de klas, voor de klas, achterin de klas, boven de klas.

045.0W Leesplezier loont! WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Nicolien de Pater en Lea Kessels > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, sectororganisaties

tussen school en bibliotheek op het leen- en leesgedrag van leerlingen en het leesbevorderend gedrag van leerkrachten. Opeenvolgende metingen brengen ontwikkelingen met precieze cijfers in beeld. De school en de bibliotheek gebruiken deze cijfers om hun beleid gerichter in te zetten. In deze workshop geven wij praktische voorbeelden hoe de bibliotheek het leesbeleid op school kan ondersteunen en laten wij de resultaten zien van de eerste monitor die in het najaar van 2011 is afgenomen op 76 scholen.

Lezen is een belangrijke vaardigheid voor kinderen. Goed kunnen lezen is van cruciaal belang voor de ontwikkeling van kinderen en hun schoolprestaties. De bibliotheek kan voor de school van grote waarde zijn om kinderen te motiveren meer te lezen. De deskundigheid van de bibliotheek op het gebied van leesbevordering, kennis van het (actuele) boekenaanbod en leesplezier is een waardevolle aanvulling op het taal/ leesonderwijs. De Bibliotheek op school is een structureel en duurzaam samenwerkingsprogramma voor het basisonderwijs waarin de schoolbibliotheek, de doorgaande leeslijn en de professionele ondersteuning vanuit de bibliotheek centraal staan. De monitor Bibliotheek op school sluit aan bij het Opbrengstgericht werken. De monitor laat onder andere zien wat het effect is van de samenwerking

40

Nicolien de Pater, Nicolien de Pater Leesbevordering, is leesbevorderaar. Zowel vanuit het basisonderwijs (interne begeleiding) als vanuit de openbare bibliotheek houdt zij zich bezig met het bevorderen van het lezen van kinderen. Zij is projectcoördinator Kunst van Lezen / Bibliotheek op de basisschool Utrecht, trainer Open Boek en projectleider leesbevorderingsprojecten. Lea Kessels, Kunst van Lezen, is adviseur leesbevordering voorschools en basisonderwijs en coördinator Kunst van Lezen / Bibliotheek op de basisschool.


046.0W Lezen = Weten. Begrijpend lezen binnen de zaakvakken WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Monique van der Knaap en Ellen Joosten > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, educatieve infrastructuur

twee didactische leerstrategieën Non-verbale representatie en Coöperatieve Leerstrategieën aan de basis. Non-verbale representatie uit zich in het schematiseren, dat een vast onderdeel is van elke activiteit. Coöperatieve Leerstrategieën vindt u terug in de samenwerkvormen die gebruikt worden bij elke activiteit.

Veel leerkrachten zullen het herkennen: Kinderen leren strategieën toepassen binnen de begrijpend leeslessen, maar herkennen niet de situaties waarin zij deze strategieën ook moeten inzetten. De transfer ontbreekt. Actuele en boeiende teksten helpen daarbij niet. Wat helpt is dat de leerlingen de leesstrategieën binnen de wereldoriënterende vakken leren toepassen. Met Lezen=Weten oefent u dit binnen wereldoriëntatielessen, waardoor u zowel de leesstrategieën aanleert, als werkt aan de leerstofinhoud. In de workshop laten we zien hoe je kinderen leesstrategieën aan kunt leren. Dit gebeurt altijd met een schema dat bij die leesstrategie past. Bij dit aanleren of inslijpen liggen de

Monique van der Knaap, Bazalt/HCO, is adviseur en taalspecialist. Daarnaast is zij gecertificeerd trainer op het gebied van coöperatief leren. Haar specialismen: leerkrachten coachen in het verder ontwikkelen van hun vaardigheden, taal in de breedst mogelijke zin van het woord en coöperatief leren. Ellen Joosten, RPCZ, Vlissingen, is adviseur en taalspecialist bij RPCZ. Daarnaast is zij gecertificeerd trainer op het gebied van coöperatief leren.

047.0W Opbrengstgericht talentenarrangement WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Johan van Amersfoort en Nicky Mertens > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs

in ontwikkeling zijn. Deelnemers kunnen reflecteren op hun eigen praktijk van doelen stellen voor hun toparrangement en krijgen handvatten om voor talentvolle leerlingen duidelijke doelen te stellen.

Opbrengstgericht werken betekent doelen stellen. Maar hoe stel je die en vooral welke doelen stel je voor je excellente leerlingen, je toparrangement in je groep? Richt je je op de inhoud of het proces? Zijn de referentieniveaus nog voldoende of moeten doelen uit het voortgezet onderwijs aangeboord worden? Dit zijn vragen waarmee op dit moment scholen aan het werk zijn. Ook scholen met talentvolle leerlingen willen Opbrengstgericht werken en leerkrachten van die scholen hebben handvatten nodig om de juiste doelen te stellen. In deze workshop verkennen we met de deelnemers deze vragen en laten we praktijkvoorbeelden zien van scholen die

Johan van Amersfoort, Eduniek, Maartensdijk, is senior adviseur en accountmanager en projectleider van het begeleidingtraject TOPtalent Erkend! Specialismen: excellentiebevordering en wetenschap en techniek. Daarnaast is het belangrijk om de vraag te stellen: wat werkt in de klas? Nicky Mertens, Eduniek, Maartensdijk, is onderwijsadviseur. Specialismen: talentbegeleiding, wereldoriëntatie en effectief leerkrachtgedrag (doelgericht werken).

41


048.0W Rekentraject WORKSHOP REKENEN

> Door Marietje de Jong-Varwijk > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

leerkrachten scholen in de nieuwste inzichten op reken/ wiskundegebied. Vervolgens kijken we dit jaar naar de organisatie: hoe kunnen we ons rekenonderwijs het beste organiseren? Natuurlijk krijgt ook de pijler ‘onderwijsinhoud’ aandacht en gaan we op zoek naar een beter passende rekenmethode. Tijdens deze workshop bekijken we de ‘hobbels en bobbels’ van onze innovatieweg. Dit levert inzichten op die u in uw school in kunt zetten.

Obs Wereldwijzer is met ongeveer 150 leerlingen een, voor stadsbegrippen, kleine school in een multiculturele wijk in Hoorn. Wereldwijzer is een TOM school (teamonderwijs op maat, onderwijs anders) en participeert sinds 2011 in de innovatie-impuls Slim Fit. Ons innovatietraject: de rekenopbrengsten en dus ons rekenonderwijs verbeteren. Na een sterkte/zwakte analyse zijn we aan de slag gegaan. Allereerst hebben we de pijler ‘personeel’ aangepakt: Alle

Marietje de Jong-Varwijk, obs Wereldwijzer, Hoorn (NH) is directeur. Haar specialisme: leiding geven aan een team in een vernieuwingsschool.

049.0W Spellingsonderwijs WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Sjaak van Moorsel > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, taalcoördinatoren en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, besturen

betekenisvol. Leerlingen zijn gemotiveerd om ermee aan de slag te gaan, mede ook omdat er een echte reactie komt op het geschreven produkt. Tijdens deze workshop bespreken we praktijkvoorbeelden van activerende en coöperatieve lesactiviteiten op het gebied van spelling. We kijken gericht naar die schrijfstrategieën die ertoe doen en plaatsen spellen in het kader van stellen.

Wat is het verschil tussen het schrijven van een boodschappenlijstje en het schrijven van een mail of brief naar ouders van leerlingen? Inderdaad: de aanwezigheid van een publiek! Het feit dat je geschreven tekst gelezen wordt door anderen beïnvloedt in grote mate je schrijfwijze; je oriënteert je scherper op het schrijfdoel, denkt na over je woordkeuze, je ordent je informatie, herleest vaker je geschreven tekst en kijkt het geschreven stuk na op spelfouten en interpunctie. Waarom zou je dit doen bij een boodschappenlijstje? Het is immers puur ter herinnering voor jezelf geschreven. Kortom, een publiek nodigt uit tot een meer gericht schrijfprodukt. Het schrijven wordt functioneel en

42

Sjaak van Moorsel, obs Uilenspiegel, Boekel, is leerkracht van groep 6. Ilse Meelker, Onderwijs maak je samen, Helmond, is onderwijsadviseur, begeleidt scholen, teams en leerkrachten bij effectief taalonderwijs in de groep en op schoolniveau. Zij is specialist in onder meer taal en lezen, didactisch handelen, handelingsgericht werken en denken.


050.0W Werken aan referentieniveaus. Pilot Schrijven op basisschool Oostelijke Eilanden WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Els Loman, Marjolein Korstanje en Ineke Terpstra > Dinsdag 20 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen

In deze workshop informeren we over het project Referentieniveaus en de opzet van de pilot. Daarna lichten we de pilot gericht op het domein Schrijven toe. We gaan daarbij in op de leerlijn Schrijven en de wijze waarop deze leerlijn op de Oostelijke Eilanden wordt gekoppeld aan het Opbrengstgericht werken.

De wet Referentieniveaus taal en rekenen is sinds augustus 2010 van kracht. Aan het einde van de basisschool ligt daarbij onder andere vast wat een leerling van groep 8 moet beheersen. Er is niet alleen sprake van een inspanningsverplichting maar ook van een opbrengstverplichting. De referentieniveaus zijn hiermee een kader om het Opbrengstgericht werken op school vorm te geven. In het kader van het programma Kwaliteitsaanpak Basisonderwijs Amsterdam (KBA) wordt een pilot Referentieniveaus en Opbrengstgericht werken voor taal en rekenen uitgevoerd op dertien Amsterdamse scholen. Er zijn instrumenten ontwikkeld om het Opbrengstgericht werken te verhogen. Basisschool Oostelijke Eilanden is een van de pilotscholen. Op deze school is gekozen voor het domein Schrijven.

Els Loman, CPS, Amersfoort is managing consultant, adviseur en projectleider. Specialismen: referentieniveaus taal en rekenen, Opbrengstgericht werken, opbrengstbewust leren en Passend onderwijs. Marjolein Korstanje, CPS, Amersfoort is is senior consultant, adviseur en taal/leesexpert. Specialismen: onderwijs in het schrijven van teksten, referentieniveaus schrijven. Ineke Terpstra, Basisschool Oostelijke Eilanden, Amsterdam, is middenbouwcoördinator en leerkracht. Specialisme: schrijven.

051.0W Alles wat je kunt doen om het lezen van kinderen te bevorderen WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Joop Stoeldraijer > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur


meten (snel en adequaat) om tijdig in te kunnen grijpen? Moeten we niet naar een meer structurele aanpak, los van alle goedbedoelde incidentele acties? Tuurlijk, maar hoe dan? In deze workshop krijgt u een antwoord op deze vragen.

Kinderen lezen niet graag. Tenminste heel veel leerlingen lezen niet graag en hun aantal neemt toe. Vooral de jongens krijgen we niet gemotiveerd. Van de vijftienjarigen pakt nog maar de helft thuis een boek om voor het plezier in te lezen. Onderzoeken laten zien dat de kinderen die veel lezen, betere resultaten halen. Zijn we niet te vrijblijvend bezig en moet er niet een stok achter de deur? Moeten we niet meer

Joop Stoeldraijer, Edux onderwijsadviseurs, Breda, is onderwijsadviseur en kenner van methodes voor de basisschool. Daarnaast is Joop medewerker van het onderwijsblad JSW. Joops hele leven bestaat uit school: in de klas, voor de klas, achterin de klas, boven de klas.

43


052.0W Feedback in de rekenles WORKSHOP REKENEN

> Door Maaike Verschuren > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

in de rekenles. Daarbij onderscheiden we verschillende lesactiviteiten in de rekenmethode: een lesonderdeel waarin een nieuw rekenonderwerp of een context wordt geïntroduceerd en verkend en een lesonderdeel waarin rekenprocedures aangeboden en/of ingeoefend worden. Ook zijn er activiteiten waarbij leerlingen rekenvaardigheden onderhouden en toepassen in nieuwe contexten. We bekijken concrete voorbeelden van uiteenlopende vormen van feedback, passend bij deze verschillende lesonderdelen.

Feedback geven is één van de meest belangrijke onderwijsstrategieën, blijkt uit onderzoek. Effectieve feedback vult de kloof tussen wat de leerling begrijpt en wat de leerling zou moeten begrijpen. Hoe geven leraren doorgaans feedback in de rekenles? Om effectief feedback te kunnen geven, dient de leraar rekening te houden met het niveau waarop hij of zij de feedback geeft. De leerkracht kan feedback geven op de taak, op het proces, op de aanpak, en op de persoon. In deze werkgroep bekijken we de vier niveaus waarop een leraar feedback kan geven. Vervolgens bekijken we hoe de leraar effectieve feedback kan geven

Maaike Verschuren,Katholieke Pabo Zwolle, is adviseur en trainer. Maaike is rekenexpert bij de PO-Raad en uitvoerder van de Rekenbus en Rekenaudits, trainer rekencoördinator en Speciaal Rekenen en adviseur rekenwiskunde in innovatieve scholen. Haar specialismen: didactiek en (doorlopende) leerlijnen rekenen/wiskunde primair – voortgezet onderwijs.

053.0W Flitsbezoeken in de klas WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Monique van der Knaap > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties

dialoog ontwikkelt u bij de leraar een reflectieve houding. U stimuleert de leraar om bewust na te denken over haar/zijn onderwijspraktijk en over haar/zijn eigen gedrag. Hierdoor ontstaat een continue cyclus van zelfanalyse en verbetering. De Flitsbezoeken zijn gebaseerd op het boek The ThreeMinute Classroom Walkthrough van Carolyn Downey. Dit boek is geschreven voor leidinggevenden die – door zelf de klas in te gaan – een reflectief klimaat stimuleren op hun school.

In deze workshop zetten we uiteen hoe u op een gestructureerde manier kortdurende klassenbezoeken van drie minuten, de Flitsbezoeken, een vast onderdeel kunt laten worden van de onderwijspraktijk. Door de gerichte focus ziet u veel en bent u perfect op de hoogte van wat er speelt op school. Tijdens een flitsbezoek richt u zich op de onderwijspraktijk van de leraar. Welke keuzes en beslissingen maakt de leraar met betrekking tot de activiteiten en interventies in relatie tot het leerdoel? Met de daaraan gekoppelde reflectieve

44

Monique van der Knaap, Bazalt/HCO, is adviseur en taalspecialist. Daarnaast is zij gecertificeerd trainer op het gebied van coöperatief leren. Haar specialismen: leerkrachten coachen in het verder ontwikkelen van hun vaardigheden, taal in de breedst mogelijke zin van het woord en coöperatief leren.


054.0W Groepsplan en groepsanalyse vraagt ook om een leerkrachtanalyse WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door René van Engelen > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het (basis)onderwijs > Achtergrond: Alle achtergronden

slechte leerkrachten beter niet (meer) investeren als je de opbrengsten van je school omhoog wilt halen? In deze workshop staat een praktijkvoorbeeld centraal.

De kwaliteit van de leerkracht bepaalt, met de kwaliteit van het management, de opbrengsten van het onderwijs. Groepsanalyses kunnen tot de conclusie leiden dat het leerkrachthandelen (didactisch en/of pedagogisch) een probleem geeft. Hoe haal je dit uit de analyses? Hoe ga je hier mee om? Waarom kun je in sommige

René van Engelen, obs De Viermaster, Papendrecht, is adjunct-directeur, leerkracht en gedragsspecialist en auteur van onder meer Grip op de groep. Specialismen: groepsprocessen en pedagogisch klimaat, (hoog) begaafdheid, jongensgedrag.

055.0W Het kan! Uitgaan van talenten, Opbrengstgericht werken, Wetenschap en techniek en Excellentie WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Carla van den Bosch en Moniek Minkhorst > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, vakbondbesturen

basis waarvan het aanbod wordt aangepast. De school is ontworpen als onderdeel van een ‘integraal kindcentrum’ en Wetenschap en techniek en Excellentie hebben van meet af aan in het centrum van de belangstelling gestaan. De school werkt hierin veel samen met externen zoals het voortgezet onderwijs, ouders en projectaanbieders en kent zowel een voltijd- als deeltijdvariant voor meer- en hoogbegaafde kinderen.

Basisschool Het Talent heeft samen met de universiteit, het schoolbestuur en de kinderopvang een onderwijsconcept ontwikkeld dat het kind centraal stelt en uitgaat van erkende ongelijkheid. Kern van de school is de werking van de pedagogisch-didactische kernstructuur. In dit concept zijn de beginkenmerken van kinderen het uitgangspunt voor het onderwijsaanbod. De focus ligt op de start. Op basis van hun beginkenmerken volgen de kinderen passende speelleerstoflijnen waarin zij individueel en samen vrije en gestructureerde activiteiten doen. De vorderingen van de kinderen worden gemonitord en geëvalueerd, op

Carla van den Bosch, basisschool Het Talent, Lent, is directeur. Samen met ITS, Nijmegen en stichting Conexus ontwikkelde zij het onderwijsconcept van de school. Specialismen: ontwikkeling van speelleerstoflijnen (basisvaardigheden), Excellentie, Wetenschap en techniek. Moniek Minkhorst, basisschool Het Talent, Lent, is unitregisseur van twee groepen voltijd (Leonardo) en twee groepen deeltijd (vorm van een plusklas). Zij is specialist op het gebied van hoogbegaafdheid.

45


056.0W Hoge verwachtingen van leerlingen en leerkrachten WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Trudy van de Berg, Ingrid Schaefers en Tjako de Jong > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, besturen

de lastige punten van de observatielijst. Het alleen maar zeggen dat de groep het goed heeft gedaan, is namelijk niet voldoende. Het gaat erom dat je concreet benoemt waarin een leerling zich heeft verbeterd, gekoppeld aan resultaten of aan leerstof. Een voorbeeld: ‘Ik heb van jou gezien dat je het hebt, nu zag ik dat je dit voor het eerst zelfstandig kan. Volgende keer heb je me niet meer nodig’. De intern begeleider werkte de punten op de observatielijst over hoge verwachtingen uit aan de hand van praktische voorbeelden. Tijdens een studiedag oefenden de leerkrachten het expliciet uitspreken van verwachtingen bij verschillende vakken. Succesfactor in dit traject is een positieve grondhouding. Natuurlijk moest er wel wat veranderen, maar dat hebben we op een positieve manier en vanuit inhoud gebracht. Als leerkracht heb je een belangrijk beroep, daarin moet je goed willen zijn, want we willen die kinderen verder brengen. Je kunt nog zoveel nieuwe computers of methodes hebben, zonder goede leerkrachten bereik je niets!

De Bos en Lommerschool staat in de Kolenkitbuurt, volgens de Vogelaarnorm de armste buurt van Nederland. Een buurt met veel werkloosheid en mensen met psychische problemen. Voordat de kinderen op school komen, hebben ze daardoor al een stempel. Leerkrachten hadden lage verwachtingen van leerlingen, dachten: Ze kunnen het toch niet. Of er was een ondertoon: Ja, wat kun je verwachten van een kind als het uit zo’n gezin komt, waar het laat naar bed gaat en niet gestimuleerd wordt. In Amsterdam wordt het programma Kwaliteitsaanpak Basisonderwijs Amsterdam (KBA) uitgevoerd. Door dit KBA-traject zijn de leerkrachten steeds beter gaan inzien dat hun inzet er wel degelijk toe doet. Ze hebben geleerd te kijken naar wat een kind nodig heeft om verder te komen. Dat was een hele omslag. De observatielijst van het KBA-traject maakt de vorderingen van leerkrachten goed zichtbaar. Deze lijst bestaat uit negen indicatoren waarop leerkrachten in de klas beoordeeld worden, van pedagogisch handelen tot en met eigen verantwoordelijkheid voor leerlingen. De indicatoren zijn weer onderverdeeld in een stuk of vijftig goede praktijken. Voor het aandachtspunt ‘hoge verwachtingen’ is dat bijvoorbeeld: ‘spreekt positieve verwachtingen uit naar leerlingen over wat zij aankunnen’. Het hebben en expliciet uitspreken van hoge verwachtingen helpt. Kinderen vinden het heerlijk om te horen dat ze het kunnen. Dat uitspreken blijkt een van

46

Trudy van de Berg, obs Bos en Lommer, Amsterdam, is sinds drie jaar directeur op de Bos en Lommerschool. Specialisme: het KBA-traject . Ingrid Schaefers, obs Bos en Lommer, Amsterdam, is adjunct directeur. Specialisme: het KBA-traject. Tjako de Jong, obs Bos en Lommer, Amsterdam, is intern begeleider. Tjako is orthopedagoog en heeft een aantal jaar bij een onderwijsbegeleidingsdienst gewerkt. Daarnaast is hij ook rekenspecialist en heeft hij meegewerkt aan de ontwikkeling van een nieuwe rekenmethode.


057.0H Opbrengstgericht onderwijs: de weg naar excellentie HOORCOLLEGE EXCELLENTIE

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Alle achtergronden In toenemende mate zien we dat er in en buiten Nederland scholen zijn die de milieukloof weten te dichten. ‘Beating the odds’ noemt men dit in de onderwijswetenschappen. Het gaat dikwijls om scholen die eerst als zwak bekend stonden en die vervolgens door een goede aanpak, maar ook door het ontstaan van enthousiasme, verbeteren naar een excellent niveau. Aan de andere kant zijn er ook landen, bijvoorbeeld Canada, Japan en Finland, waar de sociaaleconomische achtergrond van de kinderen slechts een beperkte rol speelt. In dit hoorcollege komen de volgende vragen aan de orde: • Wat is excellent zijn? • Wat kenmerkt excellente scholen?

> Door Kees Vernooy > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

•

Welke stappen moeten scholen zetten als ze excellent willen worden?

Kees Vernooy, Hogeschool Edith Stein, Hengelo is lector Doorlopende leerlijnen: effectief taal- en leesonderwijs. Daarvoor werkte hij als senior adviseur bij CPS in Amersfoort. Kees Vernooy is betrokken bij diverse leesprojecten waaronder projecten voor het speciaal basisonderwijs en voor kinderen met hardnekkige leesproblemen. Ook is hij de auteur van onder meer Alle kinderen vlot leren lezen, Elke leerling een competente lezer! Effectief omgaan met verschillen in het leesonderwijs. Wat werkt? en Effectief omgaan met risicolezers. Kees Vernooy is een warm pleitbezorger voor op wetenschappelijke kennis gebaseerde onderwijsvernieuwingen.

058.0W Opbrengstgericht werken met jonge kinderen WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Heleen Verstegen en een leerkracht > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Onderbouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, educatieve infrastructuur

eerste ervaringen en hebben aandacht voor de doorgaande lijn Opbrengstgericht werken in de voorschoolse en vroegschoolse periode. Vervolgens gaan we aan de hand van casussen en filmpjes aan de slag: Opbrengstgericht werken begint met goed kijken, de ontwikkelingslijnen kennen en herkennen, de observaties systematisch bekijken en op basis daarvan de juiste interventies inzetten om je doel te bereiken en dan aan te sluiten bij: goed kijken naar kinderen. De cirkel is weer rond.

Opbrengstgericht werken is de hedendaagse manier van kijken naar het totale onderwijsplaatje: in de groep, op de school en op het niveau van het schoolbestuur. Scholen zijn soms schoorvoetend gestart met Opbrengstgericht werken, vaak ingegeven door het advies van de onderwijsinspectie. En wat blijkt? Het werkt. Uit een onderzoek van de onderwijsinspectie naar de relatie tussen Opbrengstgericht werken en leerresultaten blijkt een duidelijk positief verband. Ook met jonge kinderen kun je Opbrengstgericht werken door ervoor te zorgen dat er goed gespeeld wordt, zodat de ontwikkeling wordt gestimuleerd. Spel waar kinderen veel van leren, zonder dat het schools is. In deze workshop gaan we in op de meerwaarde van Opbrengstgericht werken in de onderbouw. We bespreken de

Heleen Verstegen, Sardes, Utrecht, is pedagoog en houdt zich bezig met de werkgebieden voor- en vroegschoolse educatie en taalstimulering, kinderopvang, Passend onderwijs en opvoedingsondersteuning. Hiervoor werkte zij in de praktijk en de ondersteuning van kinderopvang en opvoedingsondersteuning. De tweede workshopleider is een leerkracht die de training Opbrengstgericht werken met jonge kinderen heeft gevolgd.

47


059.0M Passende hulp aan zwakke rekenaars MASTERCLASS REKENEN

> Door Hans van Luit > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Alle achtergronden

In de workshop gaan we in op de kenmerken van probleemrekenaars, de vraag hoe de vroege problemen in de basisschool herkend kunnen worden en hoe op basis hiervan aan de behandeling inhoud gegeven kan worden. Momenteel zijn we bezig met een grootschalig onderzoek naar de effectiviteit en werking van een nieuw ontwikkeld voorbereidend rekenhulppprogramma voor kleuters. In deze workshop zullen kort de eerste resultaten worden toegelicht en gaan we met voorbeelden in op de meest werkzame bestanddelen van het programma om het kleuterrekenonderwijs inhoudelijk goed in te vullen.

Uit onderzoek blijkt meer en meer dat rekenproblemen in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs al in een vroeg stadium van de ontwikkeling van schoolse rekenvaardigheden ontstaan. Vroegtijdige signalering is van groot belang om op basis daarvan al in het kleuteronderwijs gerichte hulp te kunnen bieden. Behandeling van deze vroege problemen kan ertoe bijdragen dat vanaf groep 3 minder kinderen problemen bij het rekenen ondervinden.

Hans van Luit, Universiteit Utrecht, is hoogleraar diagnostiek en behandeling dyscalculie met als specialisme rekenproblemen en dyscalculie.

060.0W Ruimte voor talentontwikkeling in een rijke leeromgeving met Acadin WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Martin Klein Tank en Sylvia van der Ham > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

Martin Klein-Tank, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede werkt als onderwijskundige aan projecten voor het primair onderwijs en meestal met een relatie tot het didactisch en onderwijskundig gebruik van ict. Hij houdt zich bezig met de doorontwikkeling en invulling van de digitale leeromgeving Acadin voor talentvolle kinderen.

Ook leerlingen met cognitief talent moeten de ruimte krijgen om hun talenten te ontwikkelen. Acadin levert hieraan een bijdrage. Deze digitale leeromgeving biedt door een breed aanbod aan verrijkende leeractiviteiten mogelijkheden voor leerlingen om hun grenzen te verleggen. Leerkrachten en leerlingen worden ondersteund bij het selecteren van geschikt leermateriaal dat aansluit bij de behoeften, mogelijkheden en interesses van een individuele leerling. In deze workshop maakt u kennis met de mogelijkheden die Acadin biedt en kunt u kijken wat Acadin voor u kan betekenen.

48

Sylvia van der Ham, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede, houdt zich bezig met verschillende facetten van Acadin, waaronder het beoordelen en aanvullen van geschikt leermateriaal voor de leeromgeving en het verzorgen van workshops over het gebruik van de leeromgeving. Zij volgt de Masteropleiding Educational Science & Technology aan de Universiteit Twente en zal afstuderen in de richting instructie- en curriculumontwikkeling.


061.0M Techniekonderwijs en woordenschat gaan hand in hand MASTERCLASS TAAL EN LEZEN EN WETENSCHAP EN TECHNIEK > Voor wie: Directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs Kleuters hebben een natuurlijke drang om hun omgeving te onderzoeken. Deze natuurlijke onderzoeksdrang kan goed gebruikt worden om kinderen te helpen grip te krijgen op hun werkelijkheid. In deze masterclass zal nagegaan worden hoe onderzoek doen en woordenschatuitbreiding hand in hand gaan terwijl het onderwijsrendement omhoog gaat. Aan bod komen onder andere de taalontwikkelende interactieprincipes die leerkrachten in kunnen zetten om woordenschat bij kinderen uit te breiden, terwijl de kinderen gestructureerd onderzoek leren doen.

> Door Wim van Beek > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

In de masterclass wordt een casus helemaal uitgewerkt. We gaan in op de situatie voor en de situatie na de interventies. Ook laten we zien hoe je Opbrengstgericht werken vormgeeft binnen techniekonderwijs en tegelijk aan woordenschatuitbreiding kan werken. Videocoaching verhoogt de effectiviteit van het leerkrachtgedrag! Wim van Beek, Mentus, Den Haag, is pabodocent, onderzoeker en nascholer van teams die extra aandacht willen geven aan taal. Wim is auteur van het boek Taal; een zaak van alle vakken. Specialismen: taalontwikkeling in de zaakvakken, taalontwikkelende interactie in taalzwakke klassen en woordenschat.

49


062.0W Uitdagen zorgt voor leren! Interactie voor taal- en denkontwikkeling in alle vakken WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Anne-Christien Tammes, Sjouke Sytema en Resi Damhuis > Dinsdag 20 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, educatieve infrastructuur

denkgesprekken. Die kunt u op allerlei momenten in uw lesprogramma uitvoeren, met alle leerlingen. Bij taal, maar ook bij geschiedenis, levensbeschouwing, natuur en techniek. En of uw kinderen nu een- of meertalig zijn, zwak of hoog taalvaardig: Daag ze uit om te denken, zodat ze al pratend wijzer worden!

Kinderen uitdagen? Dat wordt geen rommeltje in uw klas, maar biedt uw leerlingen de kans bij uitstek om taalvaardiger te worden en om goed te leren nadenken. Alle kinderen op de basisschool zijn hun taal nog aan het ontwikkelen en ‘schooltaalvaardigheid’ speelt een steeds grotere rol. Taal is een belangrijk middel om nieuwe kennis op te doen. En daarbij is lezen niet de enige manier: denkgesprekken zijn onmisbaar. Samen in een gesprek doorgronden hoe een duin eigenlijk kan ontstaan op zo’n plat strand. Samen verklaringen proberen te bedenken bij een onbegrijpelijke gebeurtenis. Met elkaar oplossingen voor een lastig probleem bedenken. Hoe krijgt u uw leerlingen zover? U als leerkracht speelt een cruciale rol. Niet die van allesweter, maar die van aanjager. U geeft af en toe een zetje. U verdiept het gesprek met een nieuwe verbazing. U koppelt bijdragen van verschillende kinderen aan elkaar. U voert niet zelf het hoogste woord. Wat u vooral doet, is samen met de kinderen bouwen aan inzicht, aan begrip, aan kennis en aan de vaardigheid om aan die kennis te komen. En al doende worden de kinderen ook taalvaardiger. In de workshop leert u kansen te scheppen voor krachtige

50

Anne-Christien Tammes, Marnix Academie, Utrecht, is opleidingsdocent Nederlands aan de pabo en docentonderzoeker in het lectoraat Interactie en Taalbeleid. Zij ontwikkelt, onderzoekt en voert trainingen uit op het gebied van interactie voor taal- en denkontwikkeling. Haar speciliteit is didactiek Nederlands voor het basisonderwijs. Sjouke Sytema, Marnix Academie en Marnix Onderwijs Centrum, Utrecht, is docent en verzorgt onder andere de post-hbo-opleiding Taalcoördinator. Sjouke is ook docentonderzoeker in het lectoraat Interactie en taalbeleid. Specialisme: taaldidactiek in al zijn facetten. Resi Damhuis, Marnix Academie, Utrecht, is lector Interactie en Taalbeleid. Zij doet onderzoek naar interacties en ontwerpt didactiek en trainingen samen met professionals in de praktijk. Haar specialismen: kenmerken van interactie die zorgen voor een goede taalontwikkeling en denkontwikkeling van kinderen.


063.0M Aan de slag met de referentieniveaus rekenen MASTERCLASS REKENEN

> Door Anneke Noteboom > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bovenbouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten bovenbouw (6, 7, 8), rekencoördinatoren, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

In deze interactieve presentatie gaan we in op de inhoud van de referentieniveaus rekenen en wat ze voor het rekenonderwijs in de school en in de klas inhouden. We bespreken welke stappen genomen kunnen worden om kinderen verantwoord naar 1S of 1F te laten werken en we leggen de referentieniveaus naast de inhouden van de rekenmethodes. Daarnaast gaan we in op de vraag hoe het werken met de referentieniveaus op een praktische manier past in Opbrengstgericht werken in de hele school.

Vanaf augustus 2010 zijn er referentieniveaus voor taal en rekenen in de wet vastgelegd. Referentieniveaus beschrijven wat leerlingen op verschillende momenten in hun schoolloopbaan moeten beheersen. Voor einde basisonderwijs beschrijven de referentieniveaus voor rekenen op twee niveaus, een streefniveau (1S) en een fundamenteel niveau (1F), wat kinderen moeten kennen, kunnen en begrijpen.

Anneke Noteboom, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede, is leerplanontwikkelaar. Zij houdt zich bezig met de referentieniveaus, Opbrengstgericht werken en met de rekenontwikkeling van het jonge kind.

064.0W Doorgaande leerlijn begrijpend lezen primairvoortgezet onderwijs WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Corine Ballering > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, (voortgezet) speciaal onderwijs

gewenste leerlingresultaten zijn effectieve implementatie en borging op zowel schoolniveau als op niveau van het samenwerkingsverband noodzakelijke voorwaarden. Implementatie en borging zijn daarom de tweede focus in deze workshop.

De leerlijn Begrijpend lezen po-vo heeft als doel de overgang van het primair naar het voortgezet onderwijs voor leerlingen soepeler en met meer resultaat te laten verlopen. In deze workshop gaan we in op de kenmerken van een effectieve didactiek voor begrijpend lezen in alle vakken, voor zowel groep 7 en 8 van de basisschool als klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs. Voor het behalen van de

Corine Ballering, CPS, Amersfoort, is senior consultant en projectleider R&D begrijpend lezen po-vo. Zij adviseert over referentieniveaus taal, doorlopende leerlijnen, taalbeleid, implementatie en borging. Haar specialismen: Effectieve aanpak begrijpend lezen po-vo in de klas en implementatie en borging.

51


065.0W Omgaan met talentvolle leerlingen WORKSHOP EXCELLENTIE

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, samenwerkingsverbanden Basisschool La Res is één van de begaafdheidsprofielscholen binnen Stichting Consent en het Samenwerkingsverband Enschede/Losser. In deze workshop geven wij een beeld van wat dat inhoudt. De volgende vragen komen aan de orde: • Op welke wijze worden (hoog)begaafde leerlingen gesignaleerd? • Wat betekent dit voor de verdere begeleiding van deze leerlingen aan de hand van compacten en verrijken, de verrijkingsgroep en de begeleiding in de eigen groep? • Hoe worden de leerlingen meegenomen in het

> Door Melanie Koster en Kirsten Roozeboom > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

• •

groepsplan? Hoe worden doelen gesteld en worden deze vastgelegd? Wat betekent dit voor het team en de individuele leerkrachten?

Melanie Koster, obs La Res, Enschede, is waarnemend directeur. Eerder heeft zij als intern begeleider en adjunctdirecteur een grote rol gespeeld in het opzetten van het compacten en verrijken binnen de groepen en het starten van verschillende verrijkingsgroepen binnen de school. Kirsten Roozeboom, obs La Res, Enschede, is intern begeleider en leerkracht van de verrijkingsgroep. Zij maakt een koppeling tussen de methode Meervoudige Intelligentie die in de klas gehanteerd wordt en de verrijking in de verrijkingsgroep.

066.0M Opbrengstgericht werken aan mondelinge taalvaardigheid

52

MASTERCLASS TAAL EN LEZEN

> Door Martine Gijsel en Annette Couvée > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

onderwijs in mondelinge taalvaardigheid, voor zowel achterstandsleerlingen als voor excellente leerlingen. Praktische voorbeelden en kijkwijzers maken het mogelijk om de inzichten gemakkelijk toe te passen in de eigen klassensituatie.

Hoe geef je het onderwijs in mondelinge taalvaardigheid vorm? Hoe differentieer je tussen zwakke en sterke leerlingen? Hoe maak je de vertaalslag van leerlijnen mondelinge taalvaardigheid naar de lespraktijk? Deze masterclass geeft een beeld van de leerlijnen mondelinge taalvaardigheid en laat zien wat deze leerlijnen betekenen voor de dagelijkse onderwijspraktijk. U krijgt handvatten om meer zicht te krijgen op de ontwikkeling van mondelinge taalvaardigheid van leerlingen. Vervolgens worden suggesties gegeven voor stimulerend of verdiepend

Martine Gijsel, Expertisecentrum Nederlands, Nijmegen, is logopediste en spraak- en taalpatholoog. Zij werkt als onderzoeker/ontwikkelaar bij het Expertisecentrum Nederlands. Tevens is zij als associate lector taaldidactiek verbonden aan Saxion Hogeschool. Annette Couvée, RK Basisschool De Borch, Rosmalen.


067.0W Opbrengstgericht werken door Handelingsgericht werken WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Sonja de Lange, Wim Smit, Anja Vet en Zefanja Tiemann > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

ideeën en vragen in te brengen, zodat we met en van elkaar kunnen leren.

Kunnen Handelingsgericht werken en Opbrengstgericht werken wel samen gaan? Nou en of! Basisschool de Tweemaster werkt op een systematische wijze via de vier stappen ‘waarnemen – begrijpen – plannen – realiseren’ aan goede leeropbrengsten voor alle kinderen. Juist door het stellen van heldere doelen en het analyseren en begrijpen van wat kinderen nodig hebben om die doelen te bereiken, lukt het hen om een groepsplan op te stellen dat richting geeft aan hun dagelijkse praktijk. De uitgangspunten van handelingsgericht werken dienen voor hen als spiegel en kompas. In deze workshop vertellen de directeur, intern begeleider en groepsleerkracht, die ook leescoach is, hoe er op de school gewerkt wordt. Aan de hand van de jaarplanning geven zij aan hoe ze teamwerkbijeenkomsten, groepsbesprekingen en groepsbezoeken vormgeven. Daarbij is het streven om ambitieuze haalbare doelen te stellen, waarbij zo goed mogelijk afgestemd wordt op de verschillende ondersteuningsbehoeften van de teamleden. U wordt van harte uitgenodigd om ook uw praktijkervaringen,

Sonja de Lange, NTO-Effekt, Maasdijk, is onderwijsspecialist. Zij is gericht op het realiseren van duurzame resultaten en wil graag mensen inspireren en begeleiden om er samen voor te zorgen dat de school voor alle kinderen en teamleden een fijne plek is om te leren en zich zo competent mogelijk te ontwikkelen. Haar specialismen zijn Handelingsgericht werken en teamcoaching. Wim Smit, obs De Tweemaster, Hellevoetsluis, is directeur. Wim is gericht is op personen en processen om zo met elkaar de opbrengsten te verbeteren. Een goede balans tussen ‘pressure and support’ is daarbij belangrijk. Zijn specialismen zijn sturing geven aan teamontwikkeling gericht op de verbinding tussen Handelingsgericht werken en Opbrengstgericht werken. Anja Vet, obs De Tweemaster, Hellevoetsluis, is intern begeleider. Anja begeleidt haar collega’s zoals ze wil dat de groepsleerkrachten hun leerlingen begeleiden: hoge verwachtingen en afstemmen op hun verschillende ondersteuningsbehoeften. Zefanja Tiemann, obs De Tweemaster, Hellevoetsluis, is leescoach en groepsleerkracht. Zij is ervaringsdeskundige in Handelingsgericht werken en Opbrengstgericht werken en kan dit goed met elkaar verbinden.

53


068.0W Opbrengstgericht werken en leerlingen actief betrekken bij doelen WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Maarten van der Steeg, Evelien Kampherbeek en Peter den Hartog > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden,

u over onze manier van werken met groepsplannen, leerstofdoelen en weekkaarten vanuit de praktijk bij ons op school.

Doelgericht werken met je leerlingen, hoe doe je dat? Hoe betrek je de leerlingen bij die doelen en hoe kun je dit op een gestructureerde manier vormgeven in je klas? In deze workshop vertellen we vanuit de praktijk hoe we dit doen op de Ichthusschool in Genemuiden. Een school die onlangs de beoordeling ‘excellent’ kreeg van de onderwijsinspectie. De Inspectie was onder de indruk van de doelgerichtheid en planmatigheid van de gegeven lessen. Wij vertellen u graag over de manier van werken en hoe het programma www. klasseplan.nl daarin een rol speelt. In deze workshop gaan we in op het stellen van (leerstof) doelen, het werken op drie niveaus, het geven van goede instructie en het evalueren van doelen met leerlingen. We doen dat aan de hand van het vak rekenen en vertellen

Maarten van der Steeg, Klasseplan.nl, is de initiatiefnemer en ontwikkelaar van de website www.klasseplan.nl. Eerder werkte Maarten als leerkracht in het voortgezet onderwijs, schreef hij methodes voor het vmbo, en was hij directeur van basisscholen. Momenteel begeleidt Maarten scholen in het Handelingsgericht werken (met klasseplan) en op diverse andere onderwijsgebieden. Evelien Kampherbeek, Ichthusschool, Genemuiden is leerkracht groep 6. Doelmatigheid staat centraal bij haar aanpak. Evelien heeft ervaring met het werken in drie niveaugroepen en het geven van effectieve instructie. Hierbij ondersteunt zij ook collega’s. Peter den Hartog, Ichthusschool, Genemuiden, is intern begeleider op drie verschillende scholen. Bij de Ichthusschool stuurt hij het proces van opbrengstgericht werken aan.

069.0W Spelend lezen met kleuters WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Ria Harmsen > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

lezen, maar gaan kinderen ook buiten schooltijd actief verder met letters leren en lezen. Omdat ze het uitdagend vinden. Omdat de interesse is gewekt. In deze workshop zien we filmpjes van kleuters die boeiende leesactiviteiten doen. Ook zien we een interview met de leerkracht van groep 3. Want hoe ga je verder in groep 3 als kleuters al kunnen lezen? Kleuters en lezen: bied de juiste activiteiten en ze leren het zelf.

Kleuters en lezen? Gaat dat wel samen? Deze workshop laat zien dat het kan en dat lezen leuk is, ook voor kleuters. Maar niet op de manier zoals in groep 3 lezen wordt geleerd. Kleuters komen veel eerder in aanraking met letters dan vroeger. Sommige kinderen kunnen al lezen in groep 1 en 2, zonder dat wij ze dat als leerkrachten hebben geleerd. Spelend lezen met kleuters, dat is wat anders dan werken in een werkboekje. Spelend lezen: dat is ‘doen’. Kleuters willen graag actief zijn. Met deze aanpak doen alle kinderen succeservaringen op. Zo ontstaat er geen weerzin tegen

54

Ria Harmsen, Oranjeschool, Vroomshoop, is adjunctdirecteur, intern begeleider en leerkracht groep 2. Bij de opleiding intern begeleiding koos zij ‘dyslexie’ als onderwerp voor educational research. Voorbereidend lezen is haar specialisme.


070.0W Taal-100 WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Olga Abell en José Oliehoek (onder voorbehoud) > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, besturen

literatuur over wetenschappelijk beproefde taaldidactiek, door zelf nieuwe didactische technieken te oefenen en door deze met filmopnamen en tijdens collegiale consultaties goed te evalueren en te borgen. Opbrengstgericht werken aan alle aspecten van taaldidactiek dus, met een betere taalvaardigheid van de leerlingen als doel.

Taal 100 is gemaakt voor basisscholen die aan hun taal- en leesonderwijs een stevige kwaliteitsimpuls willen geven: van zwak naar goed of van goed naar beter! Taal100 is geen methode, maar een aanpak. Uitgangspunt is dat het taalonderwijs beter wordt als leerkrachten hun didactische vaardigheden verbeteren. Die didactische vaardigheden zijn onafhankelijk van de taalmethode die gebruikt wordt. Leerkrachten verbeteren hun didactische vaardigheden door met het hele team op zoek te gaan naar de zwakke punten binnen hun taalonderwijs, door op zoek te gaan naar

Olga Abell, Sardes, Utrecht, is taalkundige en werkt als onderzoeker, trainer en materiaalontwikkelaar. Zij houdt zich voornamelijk bezig met de taalontwikkeling van kinderen in de voorschoolse- en basisschoolleeftijd en is betrokken bij de ontwikkeling en implementatie van taalstimuleringsprogramma’s als Taal-100 en Praten met Volle Mond. José Oliehoek, Basisschool’t Palet, Den Haag (onder voorbehoud).

071.0W Teach like a champion WORKSHOP EXCELLENTIE

> Door Robert Jacobs en Vera Vergunst > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

eyeopener zijn. Van de bliksembeurt tot de inrichting van het klaslokaal en van de juiste timing tot het boeiend inleiden van nieuwe onderwerpen: Iedere techniek wordt uitgebreid besproken met praktijkvoorbeelden en voorbeelddialogen tussen leraar en leerling. In deze workshop gaan we in op de belangrijkste uitgangspunten en werkwijzen van Teach like a Champion en de wijze waarop je er in de praktijk mee aan de slag kunt gaan.

De Amerikaanse auteur van Teach like a champion Lemov observeerde excellente leraren voor de klas en vatte hun succesvolle werkwijzen samen in een praktisch en bruikbaar boek waarin stap voor stap beschreven wordt hoe je als leraar je didactische vaardigheden verder kunt ontwikkelen om effectiever onderwijs te geven. Hoe houd je leerlingen betrokken bij de les? En hoe zorg je voor een goede sfeer en gedragscultuur in de klas? De 49 technieken die in het boek behandeld worden, zijn concreet en eenvoudig. Zoals doorvragen wanneer een leerling net niet helemaal het juiste antwoord geeft. Of rondlopen door de klas om leerlingen meer bij de les te betrekken. Weinig spectaculair misschien, maar het gaat erom wat wérkt. En bovendien: wat voor de ene leraar wellicht vanzelfsprekend is, kan voor de ander een

Robert Jacobs, CED-Groep, Rotterdam, is senior innovatieen organisatieadviseur en projectleider Teach like a Champion. De belangrijkste thema’s voor Robert zijn voor- en vroegschoolse educatie, Brede school/Integraal Kindcentrum, zorgstructuren in het basisonderwijs en kinderopvang en leerkrachtvaardigheden. Vera Vergunst, CED-Groep, Rotterdam, is ontwikkelings- en onderzoeksmedewerkster met als specialisme ontwikkeling en onderzoek van taalbeleid en datagestuurd werken.

55


072.0W Techniek: meer dan alleen een methode op de Trudoschool in Stiphout WORKSHOP WETENSCHAP EN TECHNIEK

> Door Gonnie Verhagen en Cindy Raaijmakers > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

om techniek te herkennen in reguliere lessen en gebruik te maken van de onderwerpen die methodes ons bieden. Het doel van de workshop is dat deelnemers inspiratie opdoen om het techniekonderwijs vorm te geven.

De Trudoschool werkt al ongeveer acht jaar met Techniektorens. Ook kreeg de school de VTB-subsidie (Verbreding Techniek Basisonderwijs) en volgde een van de leerkrachten de opleiding onderwijskundig coördinator techniek. Daarom wilden we techniek breder gaan zien dan alleen de Techniektorens. Wij ontwikkelden onze eigen rekenen natuurkundekisten en gingen een samenwerking aan met het middelbaar onderwijs. Techniek heeft bij ons in groep 1 t/m 8 een vaste plek op het rooster. In deze workshop geven wij een doorkijkje in het techniekbeleid. Vervolgens gaan we in groepjes aan de slag

Gonnie Verhagen, Trudoschool, Stiphout, is directeur. Eerder was zij werkzaam in het bedrijfsleven, leerkracht van groep 8 en lid van het middenmanagement. Specialismen: techniek en meer- of hoogbegaafdheid. Cindy Raaijmakers, Trudoschool, Stiphout, is leerkracht van groep 5, techniekcoördinator en leerkracht van de plusklas. Als techniekcoördinator is zij actief in het netwerk, begeleidt scholen en geeft workshops over onder meer techniektorens, rekenen natuurkisten, techniekbeleidsplan.

073.0W Toetsen op maat WORKSHOP OPBRENGSTGERICHT WERKEN

> Door Judith Hollenberg-Vos > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

juiste toets. Ook in de rapportage kan rekening worden gehouden met de individuele leerlijn van leerlingen, namelijk door het gebruiken van het alternatieve leerlingrapport. Aan de hand van enkele werkopdrachten komen bovenstaande zaken aan bod, zodat u morgen meer uit uw gegevens kan halen. Kortom, niet toetsen om te toetsen, maar voor iedere leerling een passende toets.

Een van de belangrijkste eigenschappen van het Cito Volgsysteem primair onderwijs (LOVS) is de mogelijkheid toetsen te kiezen die passen bij de ontwikkeling van de leerling. De keuze van de meest geschikte toets op een bepaald moment hangt af van het niveau van de leerling en het ontvangen onderwijsaanbod. Daardoor kan het zijn dat leerlingen in dezelfde groep verschillende toetsen maken. Stroomdiagrammen kunnen u helpen bij de keuze van de

56

Judith Hollenberg, Cito, Arnhem is projectleider voor de toetsontwikkeling voor het so en vso. Daarnaast geeft zij training en advies over het werken met toetsresultaten, zoals de inzet van toetsresultaten bij het opstellen van een ontwikkelingsperspectief. Specialismen: toetsontwikkeling Rekenen, toetsontwikkeling ZML, interpreteren en gebruiken van toetsresultaten.


074.0W Unit-taal WORKSHOP TAAL EN LEZEN

> Door Marietje de Jong-Varwijk > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

onderwijsondersteunend personeel begeleidt groepjes kinderen. We werken opbrengstgericht aan de hand van groepsplannen en we werken groepsoverstijgend. Op het gebied van leeromgeving zijn we bezig met de aanpassing van het schoolgebouw om het werken in units optimaler en efficiënter te maken. Inzet van (ict-)leermiddelen kunnen ondersteunend zijn aan het efficiënter en effectiever maken van de onderwijstijd. In deze workshop willen we u laten meedenken over de vraag hoe het onderwijs anders ingericht kan worden.

Hoe kun je als team meer uit het onderwijs halen, hoe kun je meer van en met elkaar leren. Wat zijn jouw specialiteiten of talenten en worden die optimaal benut? Deze aandachtspunten stonden de afgelopen jaren centraal op obs Wereldwijzer, Een TOM-school (Teamonderwijs Op Maat). In deze workshop laten we zien hoe dit is aangepakt en hoe de dagelijkse praktijk eruitziet. We gaan daarbij in op de pijlers ‘personeel’, ‘organisatie’ en ‘leeromgeving’. Zo zetten unitcoördinatoren onder andere leerlijnen uit, groepsleerkrachten verzorgen instructies en

Marietje de Jong-Varwijk, obs Wereldwijzer, Hoorn (NH) is directeur. Haar specialisme: leiding geven aan een team in een vernieuwingsschool.

075.0M Verbanden leggen in een tekst: waarom is dat belangrijk? Hoe leer je dat aan zwakke (begrijpend) lezers? MASTERCLASS TAAL EN LEZEN

> Door Cees Hereijgens > Dinsdag 20 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden

een verband tussen de kennis die ze hebben en de tekst. Waarom zouden ze dat toch moeten doen en hoe is het te leren? Wat betekent dat voor de didactiek? Wat betekent dat voor teksten? Kun je het leggen van verbanden al aanbieden in de groepen 1 en 2 en waar moet je dan op letten? In deze masterclass gaan we in op deze vragen.

Uit onderzoek komt naar voren dat leerlingen met lage begrijpend-leesprestaties moeite hebben met het leggen van verbanden binnen een tekst en met het leggen van

Cees Hereijgens, CED-Groep, Rotterdam, is schoolbegeleider en begeleidt teams bij het Opbrengstgericht werken bij taal en lezen.

57


076.0W 1-zorgroute en groepsplannen voor intern begeleiders WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties, vakbondbesturen Onderwijsontwikkeling heeft de laatste tien jaar niet stilgestaan. De rol van de intern begeleider is niet alleen steeds belangrijker geworden, het is samengegaan met een behoorlijke toename aan taken. Tijd om met elkaar de vraag te stellen: wat moet er in het ‘koffertje’ van de intern begeleider zitten om deze belangrijke rol op school op professionele wijze uit te kunnen voeren? Het doel van deze bijeenkomst is om met intern begeleiders een duidelijk beeld te vormen van de betekenis van Opbrengstgericht werken en de samenhang daarvan met Handelingsgericht werken. Betere doelen stellen en meer doen met leerlingenresultaten en zo de kwaliteit van het taal/ lees- en rekenonderwijs verbeteren is in ieder geval waar het om draait bij Opbrengstgericht werken. Maar welke meerwaarde heeft Opbrengstgericht werken voor de man of vrouw voor de klas? En hoe verhoudt Opbrengstgericht werken zich tot Handelingsgericht werken? Kan dit wel goed samengaan binnen de school? Welke accenten leg je als school, als intern begeleider, als leerkracht? In de workshop gaan we in op deze vragen, waarbij uiteraard de focus op de rol van de intern begeleider ligt. Dit gebeurt via de volgende onderwerpen:

58

> Door Yvonne Leenders en een vertegenwoordiger van het ib-netwerk van Passage in Den Bosch > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

•

De betekenis van Opbrengstgericht werken voor de leerkracht, de intern begeleider of de schoolleider • Goed overzicht krijgen en behouden op leerling-, groeps- en op schoolniveau op de resultaten van geleverde onderwijsinspanningen • Onderwijsresultaten benutten om met elkaar een verbeteringsslag te maken in de kwaliteit van het taal/lees- of rekenonderwijs • Opbrengstgericht werken als ingang voor het realiseren van doorgaande leerlijnen op schoolniveau • Handvatten voor mogelijke verbeteringen binnen het taal/lees- of rekenonderwijs, aansluitend op de eigen leerlingen en op de ontwikkelingen die je als school al hebt doorgemaakt • De centrale rol van Handelingsgericht werken en het werken met groepsplannen. Uitgangspunt is dat Opbrengstgericht werken en Handelingsgericht werken sterk worden beïnvloed door de wijze waarop rollen en taken binnen de school zijn verdeeld en geregeld. Vanuit dat perspectief zullen de genoemde onderwerpen worden belicht. Yvonne Leenders, Yvonne Leenders, Onderwijsadvies en –ontwikkeling, Nijmegen, is zelfstandig onderwijsadviseur en –ontwikkelaar en taal/lees- en rekenexpert. Zij houdt zich bezig met 1-zorgroute, werken met groepsplannen, het jonge (risico)kind, en de overgang primair – voortgezet onderwijs. Vertegenwoordiger ib-netwerk Passage ’s Hertogenbosch, coördinatieteam samenwerkingsverband WSNS Passage ’s Hertogenbosch.


077.0W 1-zorgroute in het samenwerkingsverband: samen onderwijs passend maken WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Suzanne Beek > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leden pcl, leden zorgplatform/commissie en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

1-zorgroute. We bespreken welke bijdrage de 1-zorgroute kan leveren aan het vorm geven aan Passend onderwijs in het samenwerkingsverband. Daarbij bekijken we ook hoe binnen een samenwerkingsverband vanuit de 1-zorgroute het onderwijs en de zorg goed op elkaar afgestemd kunnen worden en wat daarbij de positie van het zorgteam van school en van het ZAT is. In de workshop wisselen we met u van gedachten over de bijdrage die de 1-zorgroute kan leveren aan het aanpakken van vraagstukken op het gebied van Passend onderwijs.

Samenwerkingsverbanden staan met betrekking tot Passend onderwijs voor een complexe opdracht. De 1-zorgroute biedt een gezamenlijk denken werkkader om Passend onderwijs te realiseren. In veel samenwerkingsverbanden is of wordt de 1-zorgroute ingevoerd. In deze workshop bespreken we een onderzoek dat KPC Groep verricht heeft naar de implementatie van de 1-zorgroute in samenwerkingsverbanden en naar de ervaringen en resultaten daarvan. Het onderzoek levert praktische suggesties op voor het invoeren van de

Suzanne Beek, KPC Groep, ’s-Hertogenbosch, is onderzoeker en adviseur. Zij ondersteunt besturen, scholen, organisaties bij het helder krijgen van de problemen en vragen. Haar specialismen zijn: Passend onderwijs; 1-zorgroute; samenwerkingsverbanden; handelingsplannen en individuele ontwikkelingsplannen; kwalificatie vso; expertise (v)so.

078.0W De rol van de directie bij het omgaan met verschillen WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Gerda Immerzeel en Henk Buscher > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Directieleden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

dat bereiken? In deze workshop bekijken we met elkaar wat werkt en wat niet. We geven handreikingen om de verantwoordelijkheden te delen en toch overzicht te houden op alle ballen die in de lucht zijn. We nodigen onze deelnemers uit de eigen kennis en ervaringen mee te nemen en te delen.

In deze workshop kijken we van twee kanten naar de praktijk. Kant 1: Je bent directeur van een basisschool. Er komt veel op je af, van buiten, van boven, van binnen. En dan heb je ook nog een team dat moppert. Weer minder formatie, weer grotere groepen, weer een zorgkind erbij in de groep. Je ondersteunt je team bij hun werk in de groep, maar het werk wordt alleen maar meer. Wie ondersteunt jou? Kant 2: Je bent directeur van een basisschool. Je hebt goed in beeld waar je met je school naartoe wilt, een duidelijk zorgprofiel. Je laat je niet gek maken door alle dingen die op je af komen. Je ondersteunt je team bij hun werk in de groep. Je hebt goed in beeld welke zorg je kunt bieden en waar de grenzen liggen. Je hebt het lef deze grenzen aan te geven. Wat is het verschil? Wat voor directeur wil jij zijn? Hoe kun je

Gerda Immerzeel, pcb Ireneschool, Ermelo is schoolleider en voorzitter PCL samenwerkingsverband Drieluik. Gerda stelt het kind centraal, ook in haarzelf. Henk Buscher, Saboso, het federatieve samenwerkingsverband Nijkerk/Putten, is zorgmanager van het samenwerkingsverband en senior onderwijsadviseur. Zijn voornaamste vraaag is: wat heeft dit kind nodig om op te groeien tot een gelukkig mens? Specialismen: Passend onderwijs, beleidsontwikkeling, onderwijs en zorg.

59


079.0W Gedragsproblemen WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Peter Mol > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur


die problemen in de groep kunnen voorkomen. Hoewel verdieping in stoornissen en afwijkend gedrag zeer zinvol is, is dit de basis van succesvol Passend onderwijs. Handreikingen, mits ingeoefend, maken onderwijssituaties beheersbaar en uitdagend.

Van een leraar wordt meer en meer verwacht dat hij/zij om kan gaan met verschillen in de groep. Des te beter de nietkindfactoren in orde zijn, des te minder moeite heeft de leraar met gedragsproblemen die specialistische hulp vragen. Dit vraagt van de leraar een bewustwording van die factoren, bepaalde competenties, pedagogische tact, maar vooral een nuchtere kijk op het onderwijs in de groep. De leraar is geholpen met direct toepasbare handreikingen

Peter Mol, REC Noord-Holland 4.5, Castricum, is orthopedagoog en directeur van het REC 4.5. Peter is gespecialiseerd in gedragsproblematiek en psychiatrische problematiek.

080.0W Handelingsgericht arrangeren. Ondersteuning daar waar het (het meest) nodig is!

60

WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Sonja de Lange, Petra Beukelman en Karin van den Berg > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur


voorkomen en worden de beslissingen genomen met de eerstverantwoordelijken op deze school met deze ouders. In de workshop verkennen we met de deelnemers de toepassingsmogelijkheden in de eigen praktijk en gaan daarover met elkaar in gesprek.

In het gebied Bernisse/Spijkenisse zijn scholen, vooruitlopend op de nieuwe wetgeving Passend onderwijs, bezig om kansrijke ondersteuningstrajecten te ontwerpen met en voor kinderen, ouders, leerkrachten. Ze worden daarbij ondersteund door een onafhankelijke trajectbegeleider en externe deskundigen. Er wordt vanaf het begin samengewerkt om van overzicht, via inzicht naar uitzicht te komen, waarbij ouders en leerkrachten actief deelnemen aan het gesprek. Centraal daarbij staan de onderwijs- en opvoedingsbehoeften van kinderen en ondersteuningsbehoeften van leerkrachten en ouders. Al werkende is er een functionele werkwijze ontstaan, waarbij er direct doorgeschakeld kan worden naar ondersteuning van het onderwijs (de trajectbegeleider) en ondersteuning van het kind en opvoedingssituatie (medewerker van Centrum voor Jeugd en Gezin) vanuit de visie één kind, één plan. Op deze wijze wordt bureaucratie zoveel mogelijk

Sonja de Lange, NTO-Effekt, Maasdijk, is onderwijsspecialist. Zij is gericht op het realiseren van duurzame resultaten en wil graag mensen inspireren en begeleiden om er samen voor te zorgen dat de school voor alle kinderen en teamleden een fijne plek is om te leren en zich zo competent mogelijk te ontwikkelen. Haar specialismen zijn Handelingsgericht werken en teamcoaching. Petra Beukelman, cbs Merula, Heenvliet, is directeur. Zij heeft veel ervaring met de implementatie van Handelingsgericht werken in haar eigen school. Petra is onder meer betrokken bij de pilot Handelingsgericht Integraal Arrangeren in het Zorgteam van haar school. Karin van den Berg, cbs Merula, Heenvliet , is een intern begeleider die altijd gericht is op het benutten van kansen en het zoeken naar mogelijkheden.


081.0W Multidisciplinaire zorgteams op school: samen met school en ouders Handelingsgericht Indiceren (HGI) WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Noëlle Pameijer > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur


Handelingsgerichte diagnostiek bij onderwijsleerproblemen en Handelingsgericht indiceren bij de toekenning van een onderwijszorgbudget. Met deze thema’s wordt in de samenwerkingsverbanden Het Gooi en Annie M.G. Schmidt geëxperimenteerd in de pilot Multidisciplinaire Zorgteams op School. Een van de doelen van deze pilot is de bovenschoolse ondersteuning in de school te krijgen, bij de leerkracht in de groep. De opzet van deze pilot, de werkwijze, de materialen en de eerste ervaringen komen in deze workshop aan de orde. Aan de hand van vragen van deelnemers bespreken we wat werkt, wat lastig blijkt en hoe een multidisciplinair zorgteam kan bijdragen aan Passend onderwijs en omgaan met verschillen.

Veel scholen zijn al flink op weg met Handelingsgericht werken (HGW). Leerkrachten praten over onderwijsbehoeften, werken doelgericht samen met ouders en leerlingen, benutten kansen en zoeken naar een haalbare manier om om te gaan met verschillen. Ook op bovenschools niveau werken steeds meer professionals handelingsgericht. Begeleiders (ambulant begeleiders, schoolpsychologen/ orthopedagogen, schoolmaatschappelijk werk) en hulpverleners uit de jeugdgezondheidszorg, jeugdzorg en Jeugd GGZ passen de uitgangspunten van HGW toe bij het ondersteunen van school, ouders en kind. Hiermee ontstaat een gemeenschappelijk kader: alle betrokkenen streven hetzelfde na en spreken dezelfde taal. Dit geldt bijvoorbeeld voor het coachen van schoolteams bij de invoering van HGW,

Noëlle Pameijer, Samenwerkingsverband Annie M.G. Schmidt, Hilversum, is school- en kinderpsycholoog. Zij begeleidt scholen bij de implementatie van handelingsgericht werken (HGW) en schoolpsychologen/orthopedagogen bij handelingsgerichte diagnostiek (HGD).

61


082.0W Onderwijsbehoeften centraal op De Koperwiek uit Emmeloord WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Gea de Jong-Sanders > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs

uitdagingen die zinvol en actief (betrokken) leren mogelijk maken. De rol van de leerkracht is begeleidend en waar mogelijk coachend. De kinderen krijgen een duidelijke structuur aangeboden, waarbinnen zelfstandig werken en samenwerkend leren belangrijke aspecten zijn. Er is ruimte om te groeien in verantwoordelijkheidsgevoel voor het eigen leren en het maken van eigen keuzes.

Op cbs De Koperwiek zijn de verschillende onderwijsbehoeften van kinderen een uitdaging! Hoe kom je tegemoet aan de verschillende onderwijsbehoeften van kinderen? Hoe realiseer je het Opbrengstgericht werken in de school? Dit vraagt iets van je organisatie, de leeromgeving, de leerinhoud en het personeel. De Koperwiek uit Emmeloord is hiermee aan de slag gegaan volgens het TOM-concept: Teamonderwijs Op Maat. Het team van De Koperwiek heeft hoge verwachtingen van de kinderen en van elkaar. De onderwijsbehoeften van kinderen zijn het uitgangspunt voor het creëren van

62

Gea de Jong-Sanders, cbs De Koperwiek, Emmeloord, is directeur. Zij heeft onderwijsvernieuwing volgens het TOM-concept (Teamonderwijs Op Maat) ingevoerd. Dorien Bosselaar, cbs De Koperwiek, Emmeloord, is leerkracht groep 7/8. Zij is rekenspecialist en vakleerkracht bewegingsonderwijs.


083.0W Passend onderwijsaanbod op basisschool De Hoeksteen WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Sylvia Woudstra, Berty Verwoerd en Marian de Klerk > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, ouderorganisaties

werkbaar te maken. Tijdens de verschillende activiteiten raakt u zeker enthousiast om er morgen mee aan de slag te gaan!

‘Donny is na overplaatsing naar jullie school enorm opgeknapt en gaat blij naar school. Wij zijn hier heel dankbaar voor en ik denk nog vaak aan jullie warme gesprek en begrip. THANKS!’ Deze woorden, uitgesproken door een ouder, betekenen veel voor de leerkrachten van basisschool De Hoeksteen. De afgelopen jaren hebben heel wat leerlingen hier een tweede kans gekregen. Kinderen die ongelukkig waren op hun school, of met leer- en/of gedragsproblemen vastliepen. Met het oog op Passend onderwijs en met het doel om elk kind een passend onderwijsaanbod te bieden, heeft de school de deuren open gezet voor deze jongens en meisjes. Ook voor leerlingen die al op school zitten, is een passend onderwijsaanbod samengesteld waarin onder andere excellentie een plek heeft. In deze workshop delen wij graag onze ervaringen en geven we praktische handreikingen om de structuur in de school te optimaliseren en het omgaan met verschillen mogelijk en

Sylvia Woudstra, pcb De Hoeksteen, Hoorn, is directeur. Zij legt de focus op talenten en sterke kanten van zowel teamleden als kinderen. Om het beste uit kinderen en teamleden te halen, staan zorg en kwaliteit bij haar hoog in het vaandel. Specialisme: structuren in de organisatie aanbrengen. Berty Verwoerd, pcb De Hoeksteen, Hoorn is intern begeleider van zowel basisschool De Hoeksteen als basisschool De Duiventil. Haar specialisme: heldere lijnen opzetten en gebruiken in de ondersteuningsmogelijkheden van de school. Marian de Klerk, pcb De Hoeksteen, Hoorn, is leerkracht en teamleider. Het zoeken naar mogelijkheden is haar tweede natuur en een drijfveer om de ondersteuning van leerlingen te optimaliseren. Specialisme: coaching van leerkrachten en kinderen.

63


084.0W Q3-profiel WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Petra Heegsma en Cor Hoffmans > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren wsns en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, sectororganisaties, vakbondbesturen

samenwerkingsverband. In de workshop wordt informatie verstrekt over het Q3-profiel en de achtergronden in het kader van het beleid Passend onderwijs. Er is ruimte voor discussie en vragen.

Bij de invoering van Passend onderwijs moet iedere school beschikken over een schoolondersteuningsprofiel. In het profiel moet de school aangeven wat de school biedt aan kinderen met ondersteuningsbehoeften. Dit betreft de kwaliteit van de basiszorg die scholen bieden aan alle kinderen en de extra ondersteuning van leerlingen die daaraan behoefte hebben. De Q3-groep heeft inventariserende instrumenten ontwikkeld voor het primair, voortgezet en (voortgezet) speciaal onderwijs om de kwaliteit van de basiszorg vast te stellen, na te gaan welke expertise en voorzieningen er in en om scholen aanwezig zijn en welke kwaliteit deze voorzieningen hebben. Na het invullen van het instrument ontvangen scholen, besturen en het samenwerkingsverband een rapportage: een profiel per school en een dadshboard voor besturen en het

64

Petra Heegsma, Hoffmans & Heegsma, Emmeloord, is onderwijskundige en sinds zes jaar zelfstandig onderwijsadviseur. Zij is actief in trajecten opbrengstgericht werken en besturen, Passend onderwijs, voor- en vroegschoolse educatie en schakelklassen. Tevens is zij directeur van een samenwerkingsverband wsns. Haar specialismen zijn onder meer kwaliteitszorg en schoolondersteuningsprofielen. Cor Hoffmans, Hoffmans & Heegsma, Emmeloord, is onderwijsadviseur. Cor heeft onder meer gewerkt als hoofd afdeling vernieuwing basisonderwijs op het ministerie van OCW. Zijn specialismen zijn onder meer kwaliteitszorg, auditing, onderzoek en analyse (zwakke) scholen, leerlingenzorg, managementtraining, beleidsadvisering en onderwijszorgprofielen.


085.0W RTI (Responsiveness to intervention): de onderwijsbehoeften van leerlingen in kaart brengen WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Leanne Jansen, Machteld Schölvinck, Marga Jacobs en Yvonne Tangemann > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, besturen

volgende vragen: • Wat is RTI, wat zijn het doel en de aanleiding om RTI in Nederland uit te proberen? • Waarmee verschilt het van Cito of een ander volgsysteem? • Wat is de meerwaarde ten opzichte van andere vormen van datafeedback? • Wat is de meerwaarde ten opzichte van andere vormen van Opbrengstgericht werken? • Hoe werkt het als indicatieinstrument? • Hoe past het binnen Handelingsgericht werken? Daarnaast komen de de evaringen die zijn opgedaan op basisschool De Bogerd aan de orde.

Responsiveness to Intervention (RTI) is een instrument dat de onderwijsbehoeften van de leerling in kaart brengt en leraren professionaliseert in het omgaan met verschillen tussen leerlingen. RTI kan worden ingezet om vast te stellen in hoeverre leerlingen profiteren van het onderwijsaanbod in taal en rekenen. RTI beoogt drie doelen: preventie (oplopende leerachterstanden voorkomen), professionalisering (leraren vaardiger maken in het omgaan met verschillen tussen leerlingen) en indicatie, waarmee wordt bedoeld dat het instrument kan worden gebruikt om zorgbudgetten toe te wijzen. RTI bestaat uit drie rondes die door de leerkracht in de klas worden uitgevoerd. Tijdens elke ronde wordt wekelijks de vooruitgang van iedere leerling gemeten met op het curriculum afgestemde toetsen. In de eerste ronde biedt de leerkracht goed onderwijs aan alle leerlingen in zijn groep. Als kinderen uitvallen na deze eerste ronde geeft de leerkracht aanvullende instructie die wetenschappelijk gefundeerd is en aansluit bij de uitvallers. In de laatste ronde blijven alleen de leerlingen over waarbij sprake is van hardnekkige leerproblemen. CPS heeft in pilots ervaring opgedaan met RTI, zowel voor lezen (in het primair onderwijs) als voor rekenen (primair en voortgezet onderwijs). In deze workshop gaan wij in op de

Leanne Jansen, CPS, Amersfoort is senior consultant. Zij adviseert, begeleidt en traint scholen op allerlei gebieden en heeft zich de laatste jaren gespecialiseerd in ‘zorg in de klas en in school’. Machteld Schölvinck, CPS, Amersfoort is senior consultant met de specialisatie ‘kwalitatief goed onderwijs, juist voor zorgleerlingen’. De afgelopen jaren is zij bezig geweest met Responsiveness To Intervention. Marga Jacobs, obs De Bogerd, Rossum is directielid en intern begeleider, lid van Expertisecentrum, lid van zorgplatform, lid van PCL. Yvonne Tangemann, obs De Bogerd, Rossum is intern begeleider en heeft een master Special Educational Needs gevolgd met als specialisatie hoogbegaafdheid.

65


086.0H Toezicht op Passend Onderwijs HOORCOLLEGE OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Floor Wijnands en Chris Triemstra > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Voor wie: coördinatoren wsns, bestuurders, schoolleiders en andere belangstellenden > Achtergrond: Alle achtergronden

zaken wat betreft de ontwikkeling van het toezicht op de samenwerkingsverbanden Passend onderwijs.

De Inspectie van het Onderwijs gaat na inwerkingtreding van de wetswijziging Passend onderwijs haar toezicht inrichten op grond van die wetswijziging. Dit toezicht is tevens gebaseerd op de Wet op het onderwijstoezicht. In deze bijdrage geeft de Inspectie een beeld van de stand van

Floor Wijnands, Inspectie van het Onderwijs, Utrecht, is inspecteur. Specialisme: toezicht samenwerkingsverbanden Passend onderwijs. Chris Triemstra, Inspectie van het Onderwijs, Utrecht

087.0W Werken aan een handelingsgerichte cultuur WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Karen van Kooten > Woensdag 21 maart 2012 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden

groeien tegen het maken van een groepsplan. De oorzaak kan zijn dat de implementatie van Handelingsgericht werken te eenzijdig wordt belicht. In de cultuur van Handelingsgericht werken gaat het met name om de manier van communiceren en samenwerken met elkaar, leerlingen, ouders en andere betrokkenen. Aandacht voor de cultuuraspecten zorgt voor enthousiasme, motivatie en echte implementatie van Handelingsgericht werken.

Voor een effectieve implementatie van Handelingsgericht en Opbrengstgericht werken is aandacht nodig voor zowel de structuur als de cultuur van een schoolorganisatie. Teveel aandacht voor de cultuurkant leidt tot vrijblijvendheid en onduidelijke verwachtingen. Teveel aandacht voor de structuur (het cyclisch werken, de groepsplannen en de opbrengsten) kan als een keurslijf ervaren worden en leiden tot de vraag: waarom doen wij dit eigenlijk? Als de aanpak als een administratieve last wordt ervaren kan er weerstand

66

Karen van Kooten, Van Kooten & co, Amsterdam, is naast directeur, orthopedagoog en trainer Handelingsgericht werken. Eerder was zij onder meer voorzitter van ZAT en PCL. Sinds 2004 geeft zij trainingen op het gebied van Handelingsgerichte diagnostiek en Handelingsgericht werken in het basis- en voortgezet onderwijs.


088.0W 1-zorgroute en leerlingenzorg, ook voor meerbegaafde kinderen WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Marjon de Graas en Marjon Sturing > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen

bovengemiddeld presteren. Daarnaast zijn er kinderen in de groep met een eigen leerlijn, hiervoor wordt het onderwijs aangepast. We kijken in dit licht ook naar het werken met ontwikkelingsperspectieven.

In deze workshop gaan we in op Handelingsgericht werken in de vorm van de 1-zorgroute. We laten zien hoe de didactische overzichten werken en omgezet worden in groepsplannen. De leerkachten maken deze groepsplannen zelf en plannen hun lesaanbod voor een periode van ongeveer acht weken aan de hand van de toetsuitslagen zowel van Cito als van de methodegebonden toetsen. Hierbij wordt gekeken naar de gewenste groei op vaardigheidsscores. Het onderwijs aan de leerlingen wordt globaal in drie niveaus verdeeld: de kinderen die het basisaanbod krijgen, de kinderen die beneden het gemiddelde presteren en de kinderen die

Marjon de Graas, obs De Achtbaan, Moordrecht, is directeur. Hiervoor was zij leerkracht en intern begeleider. Specialismen: 1-zorgroute, differentiatie naar boven en beneden. Marjon Sturing, obs Het Reigerbos, Zevenhuizen, is intern begeleider. Specialismen: ontwikkelingsperspectieven en dyslexie.

089.0W 1-zorgroute op de Wittenbergschool WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Marjanne Waasdorp-Imminkhuizen en Simone Mulder > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs

de verschillende ondersteuningsbehoeften van de kinderen. Deze workshop geeft u input om op uw eigen school op een overzichtelijke manier differentiatie een plekje te geven.

Heeft u ook genoeg van alle individuele handelingsplannen? En wilt u weten hoe je praktische groepsplannen vorm geeft, waarin u ook Opbrengstgericht werken een plaats geeft? Dan is deze workshop zeker iets voor u. Tijdens de workshop wordt verteld hoe differentiatie een plek krijgt binnen het groepsplan en krijgt u handreikingen voor het opstellen van een plan. In een ander deel van de workshop ontmoet u ‘Slimme Tim’. U kent hem nog niet? Dan is kennismaking met hem zeker van belang om de kinderen in uw groep een positieve werkhouding aan te leren en daarin tegemoet te komen aan

Marjanne Marjanne Waasdorp – Imminkhuizen, basisschool De Wittenberg in Scherpenzeel, is intern begeleider. Eerder werkte zij op deze school als leerkracht en teamleider. Specialisme: invoering 1-zorgroute, groepsplannen, directe instructiemodel. Simone Mulder, basisschool De Wittenberg in Scherpenzeel, is leerkracht groep 4 en teamleider middenbouw. Specialismen: uitvoering van een groepsplan, differentiatie in de klas, werken met het directe instructiemodel.

67


090.0W Choice. In gesprek met leerling en ouders WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Lucie Spreij en Geke Klapwijk > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

In deze workshop komen de verschillende onderdelen van het Choice-instrument aan bod en oefenen we met de oplossingsgerichte gesprekstechniek.

Op school kunnen er allerlei aanleidingen zijn om als leraar of begeleider met leerlingen in gesprek te gaan: portfoliobegeleiding, onverwachte hoge of lage resultaten op toetsen, werkhoudings- of motivatieproblemen, planning en afstemming van interventies, inrichten van de leeromgeving, gebeurtenissen op sociaal-emotioneel terrein enzovoort. Door een oplossingsgericht gesprek te voeren kunnen leerlingen ontdekken welke mogelijkheden ze hebben, wat hun eigen kracht is en welke stappen ze doelgericht kunnen zetten in hun leerontwikkeling. Een aanpak daarvoor is het Choice begeleidings- en gespreksinstrument. Hierin staan werkwijzen beschreven voor het voeren van gesprekken met leerlingen en ouders. Hiermee krijgt de leraar inzicht in de onderwijs- en ondersteuningsbehoeften van de leerling en krijgen ouders zicht op hun ondersteuningsmogelijkheden. Ouders en school kunnen hun benadering afstemmen in het belang van de (leer)ontwikkeling van de leerling.

68

Lucie Spreij, Seminarium voor Orthopedagogiek – Hogeschool Utrecht, is hogeschooldocent voor het post-masteronderwijs en de Master SEN-opleidingen en werkt onder meer als orthopedagoog in de Praktijk voor Onderzoek en Begeleiding. Daarnaast is zij begeleider van scholen (speciaal onderwijs, speciaal basisonderwijs, voortgezet onderwijs) voor LIST, lezen en dyslexie, en is zij docent-onderzoeker voor leerproblemen en dyslexie. Haar specialismen zijn onder meer lezen, dyslexie, educatief partnerschap, Handelingsgericht werken (HGW) en Oplossingsgerichte benadering. Geke Klapwijk, Seminarium voor Orthopedagogiek – Hogeschool Utrecht, is werkzaam als hogeschooldocent en als coördinator en orthopedagoog bij de Praktijk voor Onderzoek en Begeleiding. Haar specialismen zijn taalontwikkeling, Handelingsgerichte diagnostiek bij leer- en gedragsproblemen, interventies bij gedragsproblemen.


091.0W IVO: toewijzing van onderwijszorg WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Irma Miedema en twee onderwijsteamleden > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, orthopedagogen en andere belangstellenden > Achtergrond: Alle achtergronden

zijn behandeld door een pilot-IVO-commissie. In de workshop kijken we vanuit twee perspectieven naar de onderwijszorgtoewijzing. Vanuit de organisatie van het samenwerkingsverband leggen we de link met de schoolprofielen en de financiering van de onderwijszorg. Vanuit de praktijk bespreken we voorbeelddossiers uit de pilot: de mogelijkheden van het flexibel, veel meer op maat toewijzen van onderwijsarrangementen.

IVO (Indicatiestelling Vanuit Onderwijsbehoefte) is een organisatiemodel voor Passend onderwijs. Een essentieel onderdeel van dat model is de toewijzingssystematiek. Als straks de Commissies van Indicatiestelling verdwijnen moet elke regio zelf de onderwijszorg toewijzen. Dat is een mooie gelegenheid om de toewijzing heel anders aan te pakken: voor de scholen, door de scholen, met weinig bureaucratie. IVO maakt een ‘match’ tussen de onderwijsbehoefte van leerlingen en de beschikbare onderwijszorgarrangementen. Op een heldere manier voor iedereen, van ouders tot en met de financieel verantwoordelijke van het schoolbestuur. Met een duidelijke verdeling van taken, posities en verantwoordelijkheden. In het najaar van 2011 is een pilot uitgevoerd waarin dossiers van CvI’s van cluster 3 en cluster 4

Irma Miedema, M&O-groep, ’s-Hertogenbosch ondersteunt veel schoolbesturen en samenwerkingsverbanden bij het inrichten van de schoolorganisatie voor Passend onderwijs. Haar specialismen zijn: organisatieontwikkeling in het onderwijs; bij Passend onderwijs toegespitst op het IVO-organisatiemodel met passend schoolprofielen, indicatiestelling en financieel model. De teamleden zijn afkomstig uit de onderwijspraktijk van het primair en voortgezet onderwijs Zaanstreek.

092.0W Klokbeker Ermelo: kinderen met autisme op een reguliere basisschool WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Annet Kuyt en Wilma de Vries > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, leden pcl, leden zorgplatform/ commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, vakbondbesturen

overleven. Het kan er onveilig en onvoorspelbaar zijn. Vanuit deze belevingswereld worden de onderwijsbehoeften van kinderen met autisme in kaart gebracht. Hoe bied je deze kinderen een veilige en voorspelbare plek op een reguliere basisschool, zodat ze zichzelf kunnen zijn en zich kunnen ontwikkelen? In deze workshop bespreken we het samenwerken van kinderen, ouders en basisschool De Klokbeker in Ermelo. Een workshop vanaf de werkvloer!

Passend onderwijs is een kans voor kinderen met autisme. Maar hoe geef je deze kinderen een echte kans op een reguliere basisschool? Wat hebben kinderen met autisme nodig? We willen u meenemen in de wereld van kinderen met autisme. Alex, Jessie, Jelle, Gijs en Daniël zijn leerlingen met een grote behoefte aan structuur. School lijkt voor hen een sociale jungle waarin ze dagelijks moeten zien te

Annet Kuyt, pcb Klokbeker, Ermelo, is leerkracht van groep 8. De Klokbeker heeft een nauwe samenwerking met de Dr. Verschoorschool (cluster 4). De Klokbeker heeft zestien kinderen met een cluster 4-indicatie op school en specialiseert zich in deze problematiek. Wilma de Vries, pcb Klokbeker, Ermelo, is intern begeleider.

69


093.0W Marte Meo in het onderwijs WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Marijke Bouwhuis en Hillie Bakker > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren wsns, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

ontwikkeling? Daarnaast wordt in deze workshop specifiek ingegaan op ondersteunend taalgebruik en interactie. Ten slotte bespreken we hoe een school deze manier van werken kan vasthouden in de – regelmatig toch wel weerbarstige praktijk van alledag.

De kerngedachte van de begeleidingsmethodiek Marte Meo is dat de omgeving kinderen zou moeten uitdagen om zich op eigen kracht (=Marte Meo) te ontwikkelen. Daarvoor is het belangrijk om heel goed te kijken naar kinderen en hun omgeving. De methodiek is toegepast op de sbo-school De Evenaar. Tijdens de begeleiding worden regelmatig opnames gemaakt die beeld voor beeld geanalyseerd worden. Leerkrachten krijgen concrete handvatten om kinderen te ondersteunen bij hun ontwikkeling. In deze workshop laten we zien hoe Marte Meo in het onderwijs eruit ziet. We tonen opnames van kinderen in het speciaal onderwijs. Ook bespreken we hoe een beelddiagnose gemaakt wordt en de kijkwijzers gebruikt kunnen worden. Deelnemers leren zelf gericht kijken naar beelden van kinderen en leerkrachtgedrag. Hoe kan een leerkracht stap voor stap kinderen ondersteunen bij hun

70

Marijke Bouwhuis, MB Educatieve Projecten, Maasbommel, werkt als MarteMeotrainer en School Video Interactie Begeleider. Daarnaast is zij opleider en nascholer op de HAN-pabo. Specialismen: begeleiden/trainen van docenten en studenten in taal en lezen en School Video Interactie Begeleiding; het gebruiken van beeldmateriaal bij het ontdekken van de onderwijsbehoeftes van kinderen (pedagogisch en didactisch) en het daarop afstemmen in leerkrachtgedrag. Hillie Bakker, sbo De Evenaar, Nieuwegein is adjunctdirecteur speciaal basisonderwijs. Daarvoor was Hillie leerkracht in het regulier en speciaal basisonderwijs, remedial teacher in het speciaal basisonderwijs, collegiaal consultant voor reguliere basisscholen en locatieleider. Haar specialismen: Extra zorg voor leerlingen met speciale hulpvragen en werken met beeldmateriaal in het basisonderwijs.


094.0H Naar een meer preventieve basiszorg ten aanzien van gedrag HOORCOLLEGE OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Cathy van Tuijl > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

of wat de scholen op dit terrein doen, vooral preventief of curatief is. Een meer preventieve basiszorg richt zich met name (maar niet uitsluitend) op de vroege kinderjaren. Het is van belang om de vroege schooljaren te gebruiken om leerlingen te leren constructief relaties aan te gaan en te leren omgaan met emoties als boosheid en teleurstelling. Ook gaan we in op de vraag welke gereedschappen er nodig zijn om een preventieve basiszorg vorm te geven. Ten slotte is de vraag: welke andere mogelijkheden zijn er om preventieve en licht curatieve basiszorg te optimaliseren.

Voor Passend onderwijs wordt op dit moment stevig ingezet op een preventieve en licht curatieve basiszorg. Aan wat voor zaken moeten we denken bij preventieve en licht curatieve basiszorg? Waarom is deze omslag nodig, juist op gebied van gedrag? En: wat is er nodig binnen de school om een meer preventieve basiszorg te realiseren op het gebied van gedrag? In dit hoorcollege gaan we in op de kennis en opvattingen van leraren rond gedrag en gedragsproblemen. Wat zijn de kenmerken van kinderen en hun omgeving die bijdragen aan gedragsproblemen? Vervolgens staan we stil bij de vraag

Cathy van Tuijl, Hogeschool Edith Stein in Hengelo, is lector gedrag- en leerproblemen en universitair docent Pedagogiek Universiteit Utrecht. Zij houdt zich vooral bezig met het jonge risicokind en preventie van gedragsproblemen.

095.0M Opbrengstgericht werken in professionele leergemeenschappen MASTERCLASS OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Roger Meijer, Erna Damhof en Marjolein Romijnsen > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

trainingen Opbrengstgericht werken in professionele leergemeenschappen. Daarnaast ondersteunt hij samenwerkingsverbanden wsns en schoolbesturen bij het vormgeven van Passend onderwijs. Roger is auteur van onder meer Opbrengstgericht werken doe je zo!

In deze masterclass ervaart u de effectiviteit van methoden en werkvormen om in uw eigen schoolteam optimaal van elkaar te leren over de verbetering van leerprestaties van uw leerlingen. Theorieën en inzichten over duurzame organisatieontwikkeling, werken met data, leerprestaties en professionele leergemeenschappen worden kort gepresenteerd. Daarna worden met de deelnemers drie leergemeenschappen gevormd die met behulp van drie methoden gezamenlijk leerprestaties analyseren en aanbevelingen doen voor verbetering. De drie methoden kunt u de volgende dag binnen uw schoolteam toepassen.

Erna Damhof, OSG Advies, Arnhem, is adviseur en trainer duurzaam leren. Daarvoor werkte zij als schoolleider aan kwaliteitsverbetering van het taal/leesonderwijs (LINNproject) en het werken met data. Specialismen onder meer: Opbrengstgericht werken, 1-zorgroute en werken en leren in een professionele leergemeenschap.

Roger Meijer, OSG Advies, Arnhem, is programmaleider Passend onderwijs en Opbrengstgericht werken en geeft

Marjolein Romijnsen, Anne Frankschool voor speciaal basisonderwijs, Dordrecht, is directeur van deze school. Eerder werkte zij als specialist lezen/taal en Piramidetrainer bij een onderwijsbegeleidingsdienst. Specialisme: Opbrengstgericht werken in de praktijk: invoering, vraagtekens, weerstanden, teamreacties.

71


096.0W Passend onderwijs op de Nieuwe Regentesseschool in Utrecht WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Nartano Glijn en Marijke Wiederholdt > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

gedragsproblemen, extra moeilijk heeft. Verder zijn (de bereidheid tot) doorlopende deskundigheidsbevordering van het team belangrijk en het unieke concept van de school om externe, specialistische deskundigheid in het zorgsysteem van de school te integreren, in afstemming met de ouders. Ondersteuning van een aparte ict-leerkracht en digitale systemen om de opbrengsten te volgen en te interpreteren maken de voorbereiding op Passend onderwijs compleet.

De Nieuwe Regentesseschool is een basisschool voor Freinetonderwijs in Utrecht. De school is een éénpitter met ouderbestuur en 230 leerlingen. Om het onderwijs passend te maken voor iedere leerling met specifieke onderwijsbehoeften is het belangrijk dat bestuur, directie en team op één lijn zitten en dat het aanbod om ‘zorg op maat’ te realiseren, gefaciliteerd is. Naast de eigen (Freinet georiënteerde visie) werken we met Handelingsgericht werken en zijn we stevig verankerd in het samenwerkingsverband. Andere factoren die het slagen van Passend onderwijs op onze school mede bepalen zijn de intensieve afstemming met de ouders in het begeleidingstraject en de eigen verantwoordelijkheid van de leerling; ook als die het vanwege leer-en of

Nartano Glijn, De Nieuwe Regentesseschool Utrecht, is intern begeleider en adjunct-directeur. Natano Glijn heeft oog voor onderwijsbehoeften en werkt graag samen met betrokken collega’s, extern deskundigen en ouders. Specialismen: het organiseren van specifieke onderwijsbehoeften, op maat en in de klas. Marijke Wiederholdt, De Nieuwe Regentesseschool, Utrecht is directeur. Inclusief onderwijs ziet zij als belangrijk doel. Zij staat open voor initiatieven in de organisatie en is daarbij sterk faciliterend. Marijke legt de focus op verbindingen binnen de éénpitter.

097.0H Passend onderwijs, recente beleidsontwikkelingen en mogelijke implicaties HOORCOLLEGE OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Henk Keesenberg > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties, vakbondbesturen

in de nieuwe samenwerkingsverbanden. Daarbij komen onderwerpen als toewijzing van budgetten, bestuurlijke aspecten, financiële oplossingen en organisatorische kwesties aan de orde. Het hoorcollege zal interactief zijn. Wij vragen van de deelnemers creatieve bijdragen!

Dit hoorcollege gaat in op de actuele ontwikkelingen in het kader van Passend onderwijs. Hierbij staan niet alleen de wetgevende ontwikkelingen centraal, maar vooral ook de beleidsmatige en inhoudelijke activiteiten die plaatsvinden

72

Henk Keesenberg, Steunpunt Passend Onderwijs, is werkzaam bij het Infopunt Passend Onderwijs. Henk is de afgelopen zes jaar betrokken geweest bij de inhoudelijke, beleidsmatige en wetgevende ontwikkelingen van Passend onderwijs. Zijn specialismen zijn onder meer weten regelgeving Passend onderwijs.


098.0M Passende perspectieven en referentieniveaus MASTERCLASS OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Els Leenders > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, coördinatoren wsns, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

uitstroombestemming? De leerroutes kunnen ingezet worden bij een handelingsgerichte manier van werken. Bijvoorbeeld voor die leerlingen waar een ontwikkelingsperspectief is vastgesteld en waar de school nu voor de vraag staat wat een passend aanbod voor deze leerling is. Gezamenlijk gaan we in de workshop aan de slag met de leerroutes en wisselen we ervaringen uit.

Wilt u op uw school ook opbrengstgericht taalonderwijs geven aan leerlingen met een specifieke onderwijsbehoefte? SLO heeft een wegwijzer ontwikkeld die scholen een houvast biedt om verantwoorde keuzes te maken in hun onderwijsaanbod. De inhoudelijke keuzes zijn omschreven in de vorm van leerroutes. Wat moeten leerlingen kennen en kunnen met het perspectief op een bepaalde

Els Leenders, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling SLO, Enschede is leerplanontwikkelaar Nederlands. Ze werkt als projectleider en projectmedewerker in projecten die vooral te maken hebben met de implementatie van het referentiekader taal.

099.0W Van onderwijszorgprofiel naar onderwijsondersteuningsprofiel WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Tijn Nuyens en Ingrid van Doesburg > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur, sectororganisaties, vakbondbesturen

In de workshop gaan we in op het Onderwijszorgprofiel en de vraag hoe dit een rol kan spelen in de schoolontwikkeling door alle collega’s binnen de school na te laten denken over de consequenties van hun uitspraken in het OZP. We gebruiken het OZP voor de ontwikkeling van de eigen school en de samenwerking met anderen in het (nieuwe) swv Passend onderwijs.

In deze praktische en interactieve workshop gaan we samen met de deelnemers in op de vragen: wat kan de school (en haar omgeving) hebben aan een opgesteld Onderwijszorgprofiel (OZP)? Hoe kan het een echt ondersteuningsprofiel worden, niet alleen voor kinderen maar voor de organisatie en haar omgeving als geheel? Ook zoeken we een antwoord op de vraag hoe je als school bekend wilt staan binnen het bestuur, het samenwerkingsverband Passend onderwijs en de schoolomgeving. Voor welke kinderen heb je nu al een passend antwoord, voor welke kinderen ben je een passend antwoord aan het ontwikkelen en aan welke kinderen kun je voorlopig nog geen antwoord bieden? Met een OZP voldoe je aan de eisen, maar wat gaan kinderen en ouders hiervan merken?

Tijn Nuyens, NTO-Effekt, Maasdijk, is directeur van NTO-Effekt en specialist op het gebied van wsns, Passend onderwijs en Duurzaam onderwijs(ontwikkeling). Ook is hij trainer en coach voor directies, bovenschools managers en bestuurders. Ingrid van Doesburg, Stichting Primo, Schiedam, is iterim directeur op obs Tweespan. Daarnaast is zij beleidsmedewerker Stichting Primo VPR, bestuursadviseur Stichting OPO Albrandswaard en bestuurder Peuterspeelzalen Oostvoorne. Haar specialisme is het opstellen van een onderwijszorgprofiel met een schoolteam.

73


100.0W Welke ondersteuning hebben school en leerkracht nodig om succesvol te zijn WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Ad Kappen > Woensdag 21 maart 2012 13.45-15.00 uur


nodig om deze leerling binnen haar/zijn groep te kunnen begeleiden? Door vooral uit te gaan van kansen wordt door oplossingsgerichte technieken vormen van ondersteuning verkend. ‘Don’t look at my dysabilities, but look at my abilities’. Ondersteuning vindt plaats binnen de groep met vormen van co-teaching, co-supporting, co-debriefing, waarbij de ambulante begeleider een belangrijke rol speelt. De leerkracht wordt erkend en herkend, zij of hij staat er niet alleen voor. In deze workshop gaan we met u de basisaanpak en de breedteaanpak verkennen.

Steunpunt Onderwijszorg Enschede werkt met het project ‘Opbrengstgericht werken, het leesverbeterplan Enschede’. Het leesverbeterplan Enschede heeft geleid tot een grote cultuuromslag, omdat de leerkrachtcompetenties centraal staan. Deze cultuuromslag is ook de basis bij Passend onderwijs. Bij Passend onderwijs gaat het vooral om het versterken van de competenties van de school. ‘Er zijn geen verschillen tussen leerlingen, er zijn alleen verschillen in instructiebehoeften’. De toepassing van dit principe heeft geleid tot verbluffende leerresultaten en tot het verminderen van werkhoudings- en gedragsproblemen. Maar soms zijn er leerlingen die in onvoldoende mate profiteren van het onderwijsaanbod. ‘Het schuurt’. Wat heeft de leerkracht dan

74

Ad Kappen, Samenwerkingsverband Enschede, is algemeen coördinator Steunpunt Onderwijszorg Enschede. Zijn specialisme: projectleider Leesverbeterplan Enschede en Rekenverbeterplan Enschede.


101.0M 1-zorgroute Sociaal-Emotioneel MASTERCLASS OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Jos Louwe en Erik van Meersbergen > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, leden pcl, leden zorgplatform/ commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

ligt de structuur van de 1-zorgroute ten grondslag. Twee medeontwikkelaars van dit programma lichten het programma in deze masterclass toe, geven de gebruiksmogelijkheden voor het onderwijsveld aan en bespreken met u de mogelijkheden om dit programma zo effectief mogelijk in uw onderwijs-, opleidings- of begeleidingspraktijk in te zetten.

Hoe creëer je planmatig, doelgericht en in afstemming een veilige en uitdagende leeromgeving, waarin niet alleen optimale leerprestaties kunnen worden behaald maar ook prosociaal gedrag en het welbevinden van leerlingen wordt bevorderd? In het trainingsprogramma De 1-zorgroute SEO is de preventie van gedrags- en emotionele problemen een belangrijk aandachtsgebied. Via beeldfragmenten uit de praktijk van het basisonderwijs, opdrachten met reële afwegingen over de inhoud van de aanpak en de organisatie ervan, achtergrondinformatie hierover in een digitale bibliotheek en reflectie-opdrachten worden cursisten stap voor stap geoefend in een handelingsgerichte aanpak van dit ontwikkelingsgebied. Daarna moet in de eigen school- en klassepraktijk worden afgewogen hoe de aanpak vorm kan krijgen. Aan dit (kosteloze) webbased trainingsprogramma

Jos Louwe, Seminarium voor Orthopedagogiek – Hogeschool Utrecht, is hoofddocent in de masteropleiding Special Educational Needs, leerplanontwikkelaar, publicist en onderzoeker. Jos is gepromoveerd op een empirisch onderzoek naar de effectiviteit van het programma Alternatieve Denkstrategieën voor jongens met ernstige gedragsproblemen en is gespecialiseerd in omgaan met emotionele en gedragsproblemen in het primair onderwijs en in het voortgezet (speciaal) onderwijs. Erik van Meersbergen, Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg, Tilburg, is als hoofdddocent, leerroutecoördinator en ontwikkelaar van de studie M-SEN Gedragsspecialist verbonden aan Fontys OSO. Zijn specialismen zijn gedragsvraagstukken, ecologische of systeemgerichte verklaringsmodellen, ernstige emotionele of gedragsproblemen in opvoeding en onderwijs, 1-zorgroute, sociaal-emotionele ontwikkeling en werkhouding.

75


102.0W Een goede intern begeleider maakt zichzelf overbodig WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Henk Hendriks en Caroline Slegers > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

schop nemen’? Henk Hendriks, Van Beekveld & Terpstra Organisatieadviesbureau, Hoorn is directeur en senior adviseur en houdt zich vooral bezig met samenwerkingsvraagstukken in organisaties. Zijn specialisme: het onderzoeken van scholen (ook speciaal onderwijs) met samenwerkingsproblemen, waarbij de meest voorkomende oorzaken liggen in de rollen van de intern begeleider, de directeur en het team.

Welke visie hebben wij als school op zorg? Wanneer wordt de meerwaarde van een intern begeleider echt zichtbaar in de school? Wie is de onderwijskundig leider in onze school? Moet de taak van intern begeleider een functie worden? Bestaan de ib-taken nog wel in 2016? Wat is de gewenste rol van een intern begeleider in een school en wat doet een directeur, een leraar, een bouwcoördinator of een zorgspecialist? In deze workshop wordt op prikkelende wijze een variant aangereikt op de invulling van het takenpakket van de intern begeleider. We laten zien hoe een school het onderwijs, inclusief de zorg, kan inrichten zonder of met een intern begeleider. Denkt u mee over de vraag ‘de school op de

Caroline Slegers, Van Beekveld & Terpstra Organisatieadviesbureau, Hoorn is zorgspecialist. Als interim zorgspecialist reorganiseert zij op veel (zwakke) scholen de zorg en richt deze in voor de toekomst. Haar specialisme: de rol en meerwaarde van intern begeleiders, leerkrachten en directeuren in een school duidelijk maken op basis van een heldere visie op onderwijs en de zorg.

103.0W Het AVS OnderwijsZorg en OntwikkelProfiel. Van Passend onderwijs naar schoolontwikkeling WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Michiel Wigman en Heike Sieber > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, leden pcl, leden zorgplatform/commissie en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden

De onderwijszorgprofielen zijn straks klaar, en dan? Zijn we klaar voor een bezoek van de Inspectie? Of willen we ook de kwaliteitsslag maken die zich uit in schoolontwikkeling? Welke informatie hebben we nodig, hoe gaan we dit doen en hoe gaan we het verantwoorden? Dit zijn de thema’s die in deze workshop centraal staan. We leggen de nadruk op de positieve kanten van Passend onderwijs: hoe wordt uw school er beter van?

Bij het AVS OnderwijsZorgProfiel gaat het om de hele inrichting van de zorg: van kengetallen van de school tot aan de zorgstructuur, teamcompetenties en professionaliseringsbeleid. Met dit profiel zijn de scholen in staat hun schoolsituatie op het gebied van zorg goed in beeld te brengen en te definiëren. Schoolintern is het een ontwikkeldocument en verantwoording van de zorg voor de Inspectie. Extern dient het op niveau van het samenwerkingsverband als bekostigingsdocument. Feit is dat de ontwikkeling van de zorgcapaciteit nooit stopt!

76

Michiel Wigman, Algemene Vereniging Schoolleiders AVS, Utrecht, is directeur van de AVS. Heike Sieber, Algemene Vereniging Schoolleiders AVS, Utrecht is adviseur. Heike is orthopedagoog en was werkzaam in de kinderen jeugdpsychiatrie en in het (v) so cluster 4. Eerder werkte Heike een korte periode in het bedrijfsleven in Engeland.


104.0W Inspiratie voor Passend onderwijs op maat WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Jovita Finkers en Irma Toebak > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden

ideeën en technieken opgedaan om met het team tot keuzes te komen.

In deze workshop laten wij met beelden zien hoe wij Passend onderwijs op onze Jenaplanschool realiseren. Wat doen we al en wat kunnen we nog meer doen? Welke kansen en belemmeringen komen we daarbij tegen? Welke keuzes zou je voor jouw school en/of wijk willen maken? Dat proces willen we in het kort ook met de deelnemers doorlopen. Hiervoor gebruiken we de technieken van Edward de Bono, een creatieve manier om vanuit verschillende invalshoeken een besluit of een proces te bekijken. Met elkaar gaan we al brainstormend aan de slag om ideeën te verzamelen, ideeën waarmee u op uw eigen school aan de slag kunt gaan. Aan het eind van de workshop hebben deelnemers inspiratie,

Jovita Finkers, Koning Willem 1 College, afdeling primair onderwijs, Jenaplanschool Antonius Abt in Engelen, is intern begeleider. Daarnaast is zij de verbindende factor tussen de intern begeleiders en het samenwerkingsverband, begeleidt zij startende intern begeleiders in een intervisiegroep en zorgt zij mee voor de invulling van het professionaliseringsprogramma van de ib-netwerken. Passend onderwijs is daarbij een actueel onderwerp, dat wijkgericht met zorgarrangementen ingevuld gaat worden. Irma Toebak, Koning Willem 1 College, afdeling primair onderwijs, Jenaplanschool Antonius Abt in Engelen, is intern begeleider en remedial teacher. Zij coacht de groepsleiding en kijkt daarbij hoe vragen van de groepsleiding in onderwijsbehoeften van kinderen kunnen worden omgezet.

105.0W Omgaan met verschillen op De Grebbe in Bergen op Zoom WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Lia Vermeulen, Lijdie de Jong en Marieke Lubbers > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur


In deze workshop laten wij u zien hoe De Grebbe dat doet.

De grote uitdaging waar we in het onderwijs voor staan is het omgaan met de verschillen tussen leerlingen: verschillen in mogelijkheden, tempo en niveau. Om dat te kunnen is het noodzakelijk goed te weten wat de onderwijsbehoeften van al die kinderen zijn. De Grebbe is een kleurrijke school met kinderen uit alle windstreken. De leerkrachten zetten alles in wat ze maar kunnen bedenken om de kinderen hoge resultaten te laten behalen. Groepsplannen, analyses, maar ook leren op andere manieren, onderwijstijdverlenging enzovoort.

Lia Vermeulen, basisschool De Grebbe, Bergen op Zoom, is directeur. Specialismen: omgaan met verschillen, opbrengsten, kwaliteitszorg. Lijdie de Jong, basisschool De Grebbe, Bergen op Zoom, is leerkracht en intern begeleider. Specialismen: zorg en begeleiding, Handelingsgericht werken. Marieke Lubbers, basisschool De Grebbe, Bergen op Zoom, is leerkracht en opbrengstencoördinator. Zij is gespecialseerd in opbrengsten, groepsplannen.

77


106.0W Omgaan met verschillen op Hof ter Weide in Utrecht WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Tilly Melissen en Megan van Leeuwen > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

van Hof ter Weide. Daarna gaan we aan de hand van stellingen met elkaar in discussie. Denkt u dat kinderen medeverantwoordelijk voor hun leerproces kunnen zijn?

Hof ter Weide is een school waarbij omgaan met verschillen het uitgangspunt is van het onderwijsconcept. De kinderen werken aan de hand van zelfgeformuleerde leerdoelen aan hun ontwikkeling. Dit doen ze in een rijke leeromgeving waarin ook de instructie van de leerkracht een belangrijke rol speelt. In de workshop verstrekken we informatie over de werkwijze

Tilly Melissen, kbs Hof ter Weide, Utrecht is schoolleider. Daarvoor was zij leerkracht van vrijwel alle groepen en intern begeleider. Megan van Leeuwen, kbs Hof ter Weide, Utrecht, is bouwcoördinator en groepsleerkracht van de onderbouw.

107.0W Onderwijscontinuüm. Passend indiceren

78

WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Chris Struiksma en Lucas Rurup > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, besturen

ernaartoe in te richten. In de workshop bespreken wij de methodiek en de inzichten uit de pilot. Deelnemers kunnen voorbeelden inbrengen uit de eigen praktijk, waarmee kan worden geoefend.

De methodiek Passend indiceren is vorig jaar gepresenteerd. Tussen juni en december heeft een ‘virtuele pilot studie’ gelopen in het samenwerkingsverband wsns Kennemerland Zuid. Deze studie heeft veel inzichten opgeleverd over de haalbaarheid van elementen van de methodiek, voorziene en onvoorziene effecten en inzichten die hebben geleid tot een verfijning van de werkwijze. Over de methodiek wordt gecommuniceerd in termen van de toegepaste gedragsleer. Deze ‘taal’ levert ook de handvatten om de eigen situatie te analyseren, een gewenste situatie te formuleren en de weg

Chris Struiksma, CED-Groep, Rotterdam, is psycholoog en senior onderzoeker bij het cluster Onderzoek en Ontwikkeling. Chris Struiksma is auteur van publicaties over Onderwijscontinuüm en over het speciaal onderwijs, zoals Focus op Feiten en Duiden en Doen. Specialismen: leerstoornissen en dyslexie. Lucas Rurup, WSNS Zuid Kennemerland. Haarlem, is onderwijskundige en directeur van het samenwerkingsverband.


108.0W Ouderbetrokkenheid en leerlingenzorg WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Peter de Vries > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden, educatieve infrastructuur

gaat toch vooral over het basisonderwijs? In deze workshop maken we kennis met de tien criteria van de Stichting LLO (Leraar Leerling Ouder) die ten grondslag liggen aan het keurmerk ouderbetrokkenheid. Deze tien criteria zijn praktische handvatten om ouderbetrokkenheid vorm te geven in elke school. Voor bestuurders is het keurmerk van Stichting LLO een sturingsmiddel om zeker te weten dat elke school effectief samenwerkt met ouders. Niet alleen tevreden ouders maar ouders die met de school samenwerken in het belang van leerlingen en de school. De tien criteria zijn van toepassing in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en in het mbo.

Ouderbetrokkenheid: wat, waarom en hoe? Uitspraken hierover zijn: ‘Ouderbetrokkenheid is een niet-vrijblijvende en gelijkwaardige samenwerking tussen ouders en school waarin ouders en school vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid werken aan de (school)ontwikkeling van het kind (de leerling).’ En: ‘Een goede samenwerking met ouders is één van de drie pijlers van goed onderwijs, in het belang van betere leerresultaten.’ Maar wat is effectieve ouderbetrokkenheid dan precies? En ouderbetrokkenheid

Peter de Vries, CPS, Amersfoort, is principal consultant. Daarvoor was hij leerkracht in het basis- en speciaal basisonderwijs en werkte hij als locatiemanager op een orthopedagogisch dagcentrum. Ook is hij auteur van het boek Handboek Ouders in de school.

109.0H Referentiekader PO-Raad HOORCOLLEGE OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Dick Rasenberg > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leden pcl, leden zorgplatform/commissies en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden, sectororganisaties

zijn opgenomen. Het instrumentarium biedt concrete richtlijnen op alle belangrijke aspecten en beslispunten waar besturen en directies in het onderwijs mee te maken krijgen bij de invoering van Passend onderwijs. Het hoorcollege geeft u informatie. Na de bijeenkomst kunt op maat aan de slag binnen uw eigen organisatie, netwerk en samenwerkingsverband om Passend onderwijs in te voeren.

De actualiteit, het wettelijk kader en de afspraken die worden gemaakt over de invoering van Passend onderwijs staan centraal in dit hoorcollege. Meer specifiek gaat het hierbij om het referentiekader en het instrumentarium dat er is om u te helpen bij de ondersteuning. Dit instrumentarium is een serie producten die richting geeft aan de praktische uitwerking en realisatie van Passend onderwijs, zoals dat in het wettelijk referentiekader wordt omschreven. Het gaat om handreikingen, waarin praktisch toepasbare checklists, faseringen, modellen, overzichten, good practices et cetera

Dick Rasenberg, PO-Raad, Utrecht, is adviseur voor onderwijs en (onderwijs)zorg en gespecialiseerd in werkwijzen die ervoor zorgen dat kinderen zo snel en zo goed mogelijk de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben, als ze barrières tegenkomen in hun ontwikkeling. Dick kent de verantwoordelijkheden en het takenpakket van zowel de lokale overheden als de schoolbesturen voor primair onderwijs. Passend onderwijs is zijn specialisme.

79


110.0W SWPBS: een schoolbrede positieve aanpak van gedrag WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Sandra Koot en Thecla Radersma > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten, leden pcl, leden zorgplatform/commissie, orthopedagogen en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden

positief bekrachtigd. Het wordt duurzaam in drie jaar geïmplementeerd met een goed kwaliteitssysteem. Daardoor wordt een veilig en positief schoolklimaat gecreëerd, waarin elke leerling optimaal kan profiteren van het geboden onderwijs. School, ouders en jeugdzorg werken actief samen in dit proces. In deze workshop schetsen wij naast een algemene inleiding hoe het het implementatieproces verliep bij drie sboscholen in ‘t Gooi, en vertellen we over de ervaringen en de opbrengsten in de afgelopen drie jaar.

School Wide Positive Behavior Support (SWPBS) is een schoolbrede aanpak op gedrag. SWPBS is geschikt voor alle sectoren: primair en voortgezet onderwijs, mbo en (v)so. Het is een preventieve, positieve aanpak voor alle leerlingen, met specifieke interventies voor leerlingen die extra gedragsondersteuning nodig hebben. SWPBS richt zich op het creëren van een omgeving die leren bevordert en gedragsproblemen voorkomt. Alle medewerkers op de school worden bij dit proces betrokken. Dit begint bij het gezamenlijk formuleren van de waarden die de school belangrijk vindt. Vervolgens benoemt het schoolteam het gedrag dat past bij deze waarden en leert dit de leerlingen actief aan. Adequaat gedrag wordt hierna systematisch

80

Sandra Koot, Educote, Prinsenbeek, is trainer en voorzitter Stuurgroep Passend Onderwijs CNV Onderwijs. Haar specialismen: gedragsmanagement, Passend onderwijs, coteaching, interne en ambulante begeleiding. Thecla Radersma, sbo De Wijngaard, Huizen, is schoolmaatschappelijk werker en PBS-Coach (Positive Behavior Support) op De Wijngaard, en schoolmaatschappelijk Werker and PBS-Coach bij de Stichting voor Christelijk Speciaal Onderwijs ’t Gooi.


111.0W Vaardigheidsmeter Instructiegedrag WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Theo Wildeboer, Jan Otten en Nico Bennemeer > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bestuurders, directieleden, intern begeleiders en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

Tijdens deze workshop lichten we toe wat de Vaardigheidsmeter Instructiegedrag inhoudt, wat u er wel en niet van mag verwachten en hoe u er concreet mee aan de slag kunt.

De Vaardigheidsmeter Instructiegedrag (VHM) is een digitaal (web-based) instrument, waarmee het instructiegedrag van leerkrachten door de eigen schoolleider gemeten kan worden. En dat niet alleen. De verbeterpunten die na meting worden vastgesteld, kunnen ook direct worden aangepakt. Thema’s die aan de orde komen bij de VHM-meting: • het geven van duidelijke uitleg • het creëren van een taakgerichte werksfeer in de klas • de inzet van leermiddelen voor zelfstandig werken. Elke leerkracht die voldoende scoort op de VHM-meting, krijgt vanuit het systeem een certificaat dat een jaar lang geldig is. De VHM is hiermee een instrument dat gebruikt kan worden voor beroepsregistratie met jaarlijkse bekwaamheidscheck. Daarnaast kan hiermee worden nagegaan of leerkrachten al voldoende vaardigheden in huis hebben om te kunnen voldoen aan de eisen die aan hen gesteld worden in het kader van Passend onderwijs.

Theo Wildeboer, Cadenza Onderwijsconsult Noord, Assen, is directeur van dit adviesbureau voor het primair onderwijs. Daarvoor werkte hij als leerkracht in het (speciaal) basisonderwijs en bij het Seminarium voor Ortopedagogiek. Theo’s specialismen zijn: het verbeteren van zwakke schoolorganisaties, kwaliteitszorg, inrichten en leiding geven aan complexe herinrichtingsprojecten en coaching van managementteams. Jan Otten, sbo Johan Seckel in Ommen, is directeur en heeft vanuit zijn functie ervaring met het afnemen van de Vaardigheidsmeter Instructiegedrag. Nico Bennemeer, Johan Seckel in Ommen, intern en ambulant begeleider. Nico heeft ervaring met het afnemen van de Vaardigheidsmeter Instructiegedrag.

112.0W Vliegende Brigade WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Guyanne van der Horst > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, directieleden, intern begeleiders en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

In de workshop gaan we in op de meest voorkomende problemen van scholen met kwaliteitszorgen en over de aanpak die de Vliegende Brigade heeft als reactie op deze problemen. We doen dat in algemene zin, maar ook aan de hand van een aantal concrete voorbeelden. De organisatie van de zorg en leerkrachtvaardigheden zijn onderwerpen die hierbij aan de orde komen.

De Vliegende Brigade is een interventiemogelijkheid van het pogramma Goed worden en goed blijven. Het programma Goed worden en goed blijven ondersteunt (schoolbesturen van) scholen die zeer zwak geworden zijn. De Vliegende Brigade wordt ingezet als, na een verdiepende analyse, het duidelijk is geworden wat de school in elk geval op korte termijn moet verbeteren.

Guyanne van der Horst, CED-Groep, Rotterdam, is innovatieen organisatieadviseur. Zij heeft zich gespecialiseerd op het gebied van taal/lezen en is betrokken bij de ondersteuning van de zeer zwakke scholen.

81


113.0W Voorkomen is beter dan genezen: voorkomen van moeilijk gedrag in de klas WORKSHOP OMGAAN MET VERSCHILLEN

> Door Mies van den Hemel en Denice Danielse > Woensdag 21 maart 2012 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren wsns, directieleden, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden

Breed kijken, met tien factoren die van invloed zijn op het groepsklimaat. Door het systeem te bekijken, wordt snel duidelijk waar de ingang voor verandering ligt. Op zoek naar wanneer het wel lukt. Die momenten zijn er. Twee sporen kenmerken de aanpak: aanpakken en opbouwen. Met respect voor de leraar. In de workshop maakt u aan de hand van praktijkvoorbeelden kennis met de pijlers en de tien factoren van de aanpak.

Crisis in de groep? Wat nu? Soms staat een groep bekend als een ‘moeilijke’ groep. Collega’s vertellen dat de groep als los zand aan elkaar hangt, dat leerlingen weinig van elkaar kunnen verdragen en dat er dagelijks conflicten zijn. Een leraar ziet er tegenop om met deze groep aan de slag te gaan, maar legt zich daar niet bij neer: Hij (of zij) vraagt hulp. Vaak is er veel aan voorafgegaan wanneer er om hulp gevraagd wordt. Leerlingen lijken immuun te zijn voor alle gehanteerde maatregelen. De leraar voelt zich machteloos. De grenzen van haar/zijn mogelijkheden lijken bereikt. Er is sprake van een crisis. Belangrijk is dat er snel wordt gehandeld maar ook dat er breed gekeken wordt. Dat is precies wat het model gedragsmanagement doet.

82

Mies van den Hemel, RPCZ/Bazalt, Vlissingen, is senior ontwikkelaar, senior adviseur en expert op het gebied van gedragsmanagement. Zij heeft onder andere de WinWin methode bewerkt voor de Nederlandse markt. Haar specialisme is gedragsmanagement. Denice Danielse, RPCZ/Bazalt, Vlissingen, is trainer en adviseur. Denice heeft ervaring in het cluster 4-onderwijs en is expert in gedragsmanagement in de klas.

Conferentie ‘School aan Zet’

Lunteren op Maat

LOM1 Maandag 19 maart 2012 op afspraak LOM2 Dinsdag 20 maart 2012 op afspraak LOM3 Woensdag 21 maart 2012 op afspraak Wie een vraagstuk aan een expert wil voorleggen heeft daartoe tijdens de conferentie de gelegenheid. U kunt zich hiervoor aanmelden in stap 2 van de online inschrijving. Formuleer uw vraag in het invulveld onder de keuzeworkshops op de dag dat u een expert wil raadplegen. Met de projectleiding van de conferentie wordt bezien op welke wijze wij aan dit verzoek kunnen voldoen. Als er afstemming nodig is, wordt voorafgaand aan de conferentie contact met u opgenomen. De conferentie ‘School aan Zet’ is tot stand gekomen met onder meer de hulp en inzet van deelnemers aan de trajecten die het afgelopen jaar zijn georganiseerd door PO-Raad/Projectbureau Kwaliteit en Platform Bèta Techniek.

Participanten

Projectgroep Lunteren 2012

De aansturing van de conferentie is in handen van de Projectgroep Lunteren 2012 Roel Weener, School aan Zet en voorzitter van de projectgroep Lunteren 2012 Gea Spaans, Gert Gelderblom, Jos van der Pluijm, Projectbureau Kwaliteit, School aan Zet Marloes Lubberdink, Manon Engberts, Platform Bèta Techniek, School aan Zet Susan de Boer, communicatie Maaike Rittershaus, organisatie en logistiek Simone van der Reep, secretarieel en logistiek

83

Colofon Informatie:

Tekst, redactie en coördinatie:

www.schoolaanzet.nl

Roel Weener Gea Spaans Manon Engberts Marloes Lubberdink Maaike Rittershaus Susan de Boer

Inschrijven: www.deelnameregistratie.nl Uitgave:

Fotografie: School aan Zet School aan Zet Lange Voorhout 20 2514 EE Den Haag

Vormgeving en opmaak: Optima Forma bv H3 Groep Marketing & Communicatie Conferentielocatie: Congrescentrum De Werelt in Lunteren

Driedaagse studieconferentie School aan Zet

Recommend Documents