inhoud
3OE3DE
GVOORBEELDEN
33 goede voorbeelden op afdelingen in GGZ-instellingen
> Veel zorg en aandacht 1 – AMERSFOORT GGZ CENTRAAL 2 – POORTUGAAL DELTA 3 – ZEELAND (BIJ UDEN) POMPE KLINIEK 4 – BEILEN GGZ DRENTHE 5 – DEN HAAG PARNASSIA-BAVOGROEP 6 – CAPELLE A/D IJSSEL BAVO EUROPOORT > Bezig zijn 7 – EILAND TIENGEMETEN PARNASSIA-BAVOGROEP
19
9
27
32 8
31
4
23
8 – ASSEN GGZ DRENTHE 9 – ZUID LAREN LENTIS 10 – UTRECHT ALTRECHT 11 – AMERSFOORT GGZ CENTRAAL 12 – HEILOO GGZ NOORD-HOLLAND-NOORD > Gastvrijheid en verwennen 13 – GOES EMERGIS
12
14 – AMERSFOORT GGZ CENTRAAL
20 30 28
25 26 10
2
33
16 – UTRECHT ALTRECHT > Wonen 17 – MAASTRICHT MONDRIAAN
1 24
11
5
15 – EINDHOVEN GGZ EINDHOVEN
14 19
16
29
6
21
18 – ETTEN-LEUR GGZ BREBURG 19 – WOLFHEZE RIBW ARNHEM/VELUWEVALLEI 20 – RAALTE DIMENCE 21 – WARNSVELD GGNET 22 – VENRAY VINCENT VAN GOGH 23 – ASSEN GGZ DRENTHE 25 – BUSSUM GGZ CENTRAAL
18 13
24 – WARNSVELD GGNET
3
7
22
26 – UTRECHT SBWU > Organisatie
15
27 – SNEEK GGZ FRIESLAND 28 – BENNEBROEK GGZ INGEEST 29 – WOLFHEZE RIBW ARNHEM/VELUWEVALLEI 30 – RAALTE DIMENCE 31 – SNEEK GGZ FRIESLAND > Zorgvuldige zorg 32 – ZUID-LAREN LENTIS
17
33 – AMERSFOORT GGZ CENTRAAL
inleiding
3OE3DE
GVOORBEELDEN
APRIL 2010 – AUGUSTUS 2012 WERKBEZOEKEN WERKGROEP PLATFORM GGZ UTRECHT
Het leven van mensen die langdurig in een GGZ-instelling verblijven Het lukt de Nederlandse GGz steeds
Dit proces van ambulantisering en
met een psychiatrisch probleem, waar-
beter om patiënten met ernstige
vermaatschappelijking is nog lang
door het ‘normale’ leven niet meer lukt.
psychiatrische problemen buiten
niet ten einde, en de instellingen voor
Sommigen hebben keer op keer gepro-
de psychiatrische inrichtingen en
geestelijke gezondheidszorg zullen er
beerd een zelfstandig leven te leiden,
voorzieningen te behandelen en te
nog jaren hun beleid op afstemmen.
maar zijn daar om uiteenlopende redenen
begeleiden. Nog maar kort geleden
niet in geslaagd. Anderen hebben door
werden mensen met een psychose of
Maar in de tussentijd wonen, leven en
hun stoornis een dusdanige dosering aan
ernstige gedragsproblemen als vanzelf-
werken in Nederland nog duizenden
psychofarmaca, dat de dagelijkse hande-
sprekend opgenomen. Vaak voor lange
patiënten in open en gesloten afdelingen
lingen haast onmogelijk zijn geworden.
tijd, en vaak voor het leven. Soms zijn
van deze instellingen. Dat is een zeer
opnames in geval van crisis onvermijde-
gemêleerde groep. Zo wonen er mensen
lijk, maar het is geen vanzelfsprekend-
op deze afdelingen die het grootste deel
heid meer dat mensen met ernstige
van hun leven binnen de inrichtings-
psychiatrische problemen langdurig
muren hebben doorgebracht. Sommigen
worden opgenomen. In plaats van die
van hen zijn oud, en kennen nog de oude
langdurige opnamen worden patiënten
slaapzalen uit de jaren vijftig, zestig en
zoveel mogelijk behandeld en begeleid
zeventig. Anderen zijn nog niet zo oud,
waar ze wonen. In hun eigen gezin, in
maar hebben niet geprofiteerd van
hun eigen woning, of als dat moeilijk is
de recente inzichten dat er ook alterna-
in een huis waar ook andere patiënten
tieven zijn voor langdurige opsluiting.
wonen. Zoveel mogelijk in gewone
Sommigen hebben ernstige gedrags-
huizen in wijken van dorp of stad,
problemen, die tot agressieve uitingen
maar ook in huizen op de terreinen van
kunnen leiden. Anderen hebben een
de oude psychiatrische inrichtingen.
verleden van drugsgebruik in combinatie
Er is een grote groep mensen, die waarschijnlijk ook de komende jaren en decennia afhankelijk zullen zijn van 24-uurs-zorg. Die mensen mogen niet vergeten worden. Sterker nog, die mensen verdienen het om na jaren van ‘laissez-faire’ eindelijk een waardig en betekenisvol leven te krijgen. Zonder de neerbuigende houding van de samenleving, maar ook zonder de beperkende maatregelen die de instellingen hen vaak oplegden.
‘Mensen verdienen het om na jaren van ‘laissez-faire’ eindelijk een waardig en betekenisvol leven te krijgen’
‘Herstel’ is het toverwoord in de geestelijke gezondheidzorg geworden. Maar herstel wordt doorgaans gekoppeld aan het ambulantiseringsen vermaatschappelijkingsproces. ‘Eigen kracht’ en zelfstandigheid zijn termen die daarbij worden gebruikt. Prima, maar ook voor hen die nog jaren binnen de muren van de instellingen zullen verblijven – en die dus niet zullen ambulantiseren – is herstel mogelijk. Wij vinden dat het in Nederland ernstig schort aan aandacht voor de herstelmogelijkheden van langdurige
het gaat te verbeteren. Door te laten
ook in crisissituaties, komen er
patiënten die nog lang in de instel-
zien hoe dat kan. Daarmee hopen we
sprankjes van leven en geluk terug,
lingen zullen blijven. Dat moet ver-
dat anderen geïnspireerd raken en de
die vaak diep waren weggestopt.
anderen. Gelukkig zijn er op tientallen
handschoen oppakken.
Maar vergis u niet. Die eenvoud
plaatsen in Nederland enthousiaste
in behandeling, begeleiding en
individuen en teams bezig om daar
Veel van de voorbeelden die in dit boek
bejegening vereist kracht, wil en
verandering in te brengen. Hun werk
staan zijn van een grote eenvoud. Dat
doorzettingsvermogen. En vereist het
willen wij in dit boek in het zonnetje
is tevens de sleutel tot het succes. Door
bewust opzij zetten van oude waarden
zetten. In de eerste plaats doen wij dat
dichtbij de vaak zeer zieke mensen te
en methoden, waar de psychiatrie
om het leven van de mensen waarom
gaan staan, hen vertrouwen te geven,
de afgelopen decennia op rustte.
‘De werkgroep van het Provinciaal Platform GGZ Utrecht tijdens één van de vele bezoeken aan GGZ-instellingen’
De Ronde van Nederland Van april 2010 tot augustus 2012 bezocht een werkgroep van het Provinciaal Platform GGZ Utrecht zo’n dertig GGZ-instellingen in elf provincies. Meestal bezocht de werkgroep één afdeling of één woonvorm, slechts een enkele keer de hele instelling. Als iemand een mooi voorbeeld op het spoor was, legde de werkgroep contact met medewerkers of managers van de betreffende afdeling of woonvorm, en werd er een afspraak voor een bezoek gemaakt. Dat lukte in honderd procent van de gevallen. Overal waar de werkgroep wilde gaan kijken was men enthousiast om ons te ontvangen. Achteraf gezien begrijpelijk, want wie is er niet blij om te laten zien waar je trots op bent.
Er zit een keerzijde aan deze bezoeken aan al die goede voorbeelden. Je zou immers makkelijk de indruk kunnen krijgen dat het in Nederland wel goed
‘Soms zien we onszelf als Don Quichots, vechten tegen de windmolens van onze organisatie’.
zit in de langdurende zorg. Dat is niet
Ongetwijfeld zijn er nog tientallen andere goede voorbeelden in het land. We hopen daarvan te horen, en verwachten dat ook na het verspreiden van dit boek. Waarmee gezegd is dat
zo. Leden van de werkgroep weten uit
Desondanks leek het de werkgroep
dit boek verre van volledig is. Dat is
eigen ervaring als cliënt, als familielid
een goede zaak niet te gaan simmen
ook nooit de bedoeling geweest. Zo
en als hulpverlener dat er op de meeste
over alle verbeterpunten, bezuinigingen,
is het ook nooit de bedoeling geweest
afdelingen en woonvormen veel te
slecht management, slechte bejegening,
onderzoek te doen naar de stand
verbeteren valt. En al die enthousiaste
slechte huisvesting en eindeloze ‘ketens
van de zorg aan patiënten met lang-
vernieuwers en verbeteraars weten
van lege zondagen’. Liever kiest zij voor
durende psychiatrische problematiek.
ook donders goed dat het soms in de
de bakens die aangeven hoe het leven
Daar zijn andere instanties voor.
eigen organisatie vechten tegen de
van mensen die zolang niks hadden aan
De werkgroep wil vooral berichten
bierkaai is. Een van de managers zei:
kwaliteit kan winnen.
over goede voorbeelden, en het met
Veel zorg en aandacht, verwennen, goed wonen, goed bezig zijn en dat goed organiseren Tijdens de bezoeken viel op dat de nadruk op het ‘gewone leven’ meestal de sleutel tot succes was. Door de nadruk te leggen op koken en eten, werken en vrije tijd, bewegen en rust, ontmoeten en privacy, verwennen en gastvrijheid, krijgt het leven van mensen die voortdurend in hun leven hebben gehoord dat het gewone leven niet voor hen was weggelegd, weer kleur. Door zo min mogelijk de ziekte, de stoornis en het ‘niet kunnen’ te benadrukken, ontstaat er ruimte voor eigen initiatief en contact. En als dat een beetje lukt werkt het aanstekelijk, voor de persoon zelf en voor anderen. Zo begint herstel, ook bij mensen die eerder als uitbehandeld en opgegeven werden beschouwd. de vele foto’s laten zien. Inmiddels
de hulpverleners en hun managers,
hebben leden van de werkgroep
de vrijwilligers en (heel soms)
In dit boek heeft elk goed voorbeeld een
bij verschillende gelegenheden
familieleden.
label meegekregen: zorg en aandacht, bezig zijn, gastvrijheid en verwennen, wonen,
presentaties gegeven, waarin al die foto’s getoond konden worden aan
Voorin dit boekje vindt u de kaart
organiseren of zorgvuldige zorg. Het label
een breder publiek. De reactie van
van Nederland met alle plaatsen die
geeft aan waar de nadruk ligt, maar vaak zijn
dat publiek hebben ons gesterkt in
de werkgroep bezocht. Bij de goede
meer labels op een voorbeeld van toepassing.
de noodzaak om door te gaan met
voorbeelden is de naam van afdeling en
onze bezoeken en ze vervolgens in
instelling vermeld met de datum waarop
dit boek vast te leggen.
het bezoek door de werkgroep plaatsvond.
De werkgroep is de mensen die zij
Wilt u het complete verslag van het
tijdens haar bezoeken ontmoette
bezoek lezen, kijk dan op de website
zeer dankbaar: de cliënten, bewoners,
www.ggz-forum.nl onder werkbezoeken.
Het boek begint bewust met goede voorbeelden in het leven van de mensen die het psychisch het zwaarste hebben. Want ook in hun leven is herstel mogelijk.
veel zorg en aandacht
OEEED G LD VOORB
1
23 AUGUSTUS 2012 – AMERSFOORT GGZ CENTRAAL – ZON & SCHILD
Vijf jaar DoeMaar! Het DoeMaar!-project bestond in juni 2012 vijf jaar, en heeft al die tijd onafgebroken gedraaid. De naam van het project werd door de deelnemers gekozen, met een verwijzing naar de fameuze popgroep. De deelnemers aan het project zijn
het vermogen om vrije tijd, werken,
ze begrijpen en van ze houden. En
zogenoemde dubbele-diagnose-cliënten,
en behandeling geïntegreerd aan te
accepteren dat ze allemaal een andere
die langdurig in gesloten afdelingen
bieden. Dit moeten geen gescheiden
aanpak nodig hebben.” Dat betekent niet
van locatie Zon & Schild in Amersfoort
werkvelden zijn. Dat werkt niet. Hugo
dat de coach alles over zijn kant laat
wonen. Bijna allemaal hebben ze een
is verpleegkundige, maar heeft zich
gaan. Integendeel: “Van begin af aan geldt
Rechterlijke Machtiging, en zijn vaak
daarnaast ontwikkeld als sportleider
‘afspraak is afspraak’ en ‘regel is regel’.
afkomstig uit het OGGZ-milieu. Verslaafd,
bij de afdeling dagbesteding. Vóór het
Als je je daar niet aan (kunt) houden,
met moeilijk gedrag, en met een
DoeMaar!-project werkte hij als sportleider
kan je niet mee, en blijf je maar op de
ernstig psychiatrisch probleem. Ze zijn
op het psychomotorisch centrum op het
afdeling. Pech.” Maar de meesten blijven
gedwongen opgenomen en onhandelbaar
terrein. Na vijf tropenjaren bij DoeMaar!
dag in dag uit meegaan, en de coach ziet
in het ‘normale’ afdelingsklimaat. Ze
begint Hugo dat oude werk te missen.
ze langzamerhand opknappen. Ze worden rustiger, komen in een bepaald dagritme,
willen vrijwel niks, vertonen moeilijk of agressief gedrag, en hebben geen
De deelnemers aan DoeMaar! weten elke
agressieve uitbarstingen nemen sterk af,
vrijheden. De separeer-ruimtes werden
dag waar ze aan toe zijn. En het is een
de separeerruimte wordt steeds minder
vroeger veelvuldig gebruikt.
verademing voor alle betrokkenen. Hugo:
gebruikt, en dan komt vaak het moment
“Van mensen, die vaak jarenlang vrij
dat iemand zelf gaat kiezen voor regulier
Dit alles was voor de toenmalige
rondgezworven hebben, kan niet verwacht
werk of dagbesteding. Dat geeft iedereen
manager Peter Versteeg reden dit project
worden dat zij zich zonder meer schikken,
grote voldoening. De afgelopen jaren heeft
in het leven te roepen, aanvankelijk
aanpassen aan een bepaald patroon, en
Hugo zo’n 60 cliënten dagelijks begeleid,
opgestart door Hugo Venus en Frans
zich aangetrokken voelen tot het reguliere
en op zien knappen.
Vreeswijk. Frans werkte op de gesloten
dagbestedingsaanbod. Dit project vervult
afdeling. Helaas moest hij na een
een brugfunctie. Zij moeten weer wennen
Voor de coach is dit heel zwaar werk,
reorganisatie met het project stoppen.
aan een regelmatiger leven, maar dat gaat
maar uniek in zijn soort. Hij bezorgt de
nooit lukken, wanneer er alleen maar uit
mensen een afwisselend dagprogramma
Basis van dit project is coaching. Een
gegaan wordt van ‘beheersen’. Empathie
in plaats van het eindeloos doden van
coach voor deze cliëntengroep heeft
moet veel meer de grondhouding zijn:
de tijd op een gesloten afdeling.
Bij DoeMaar! verloopt elke ochtend en elke middag hetzelfde: Om 9 uur worden de deelnemers per bus opgehaald. Dan gaan ze eerst naar ‘de Inloop’ op het terrein voor een kop koffie. Belangrijk. Wennen aan regelmaat, wennen aan samen koffie drinken, met anderen die ook aan elkaar moeten wennen. Daarna met elkaar met de bus op pad. Om de beurt mogen de deelnemers
‘De afgelopen jaren heeft
kiezen: naar de kringloopwinkel voor
Hugo zo’n 60 cliënten dagelijks
een nieuwe broek, even langs familie
begeleid, en op zien knappen’
die ze al lang niet gezien hebben (uiteraard na afspraak). Of laten zien waar ze vroeger op school gezeten hebben. En dan om 11 uur naar het eigen honk: de DoeMaar!-hut. Daar voelen ze zich het meest happy. Het is een ‘gekraakte’ oude hut aan de rand van het terrein van Zon en Schild. De hut staat op de nominatie om gesloopt te worden. Maar de deelnemers hebben hem in de loop van de afgelopen 5 jaar samen helemaal opgeknapt. Het is een rustpunt op de dag. Eerst samen aan het werk, en daarna met elkaar aan de koffie. Aan het eind van de ochtend worden ze weer
Hugo Venus heeft de afgelopen
teruggebracht naar hun afdeling.
vijf jaar alles gegeven, en zijn hart
’s Middags vindt een vergelijkbaar
ligt bij deze doelgroep. Wel hoopt
programma plaats, met gedeeltelijk
hij dat voldoende ingezien wordt
andere cliënten.
dat het werken met deze mensen zeer specialistisch en vakbekwaam werken is. Hugo wil graag collega’s en anderen hierin coachen, dan zullen de resultaten nog beter zijn!
‘Empathie moet veel meer de grondhouding zijn: ze begrijpen en van ze houden’
‘Presentie is het sleutelwoord. Het gaat erom partner van de cliënt te zijn, betrouwbaar te zijn, altijd naast iemand te blijven staan, bij hem te blijven’
veel zorg en aandacht
OEEED G LD VOORB
2
26 OKTOBER 2011 – POORTUGAAL DELTA PSYCHIATRISCH ZIEKENHUIS – DE WELHOEK
Minder dwang kan! De Welhoek op het terrein van Delta Psychiatrisch Ziekenhuis in Poortugaal bij Rotterdam heeft vier afdelingen voor een uiteenlopende groep van cliënten met langdurige psychiatrische problemen. Sommigen wonen al decennia op het instellingsterrein, anderen komen van opnameafdelingen, of woonden zelfstandig, maar wisten zich niet te handhaven. Sommige delen van de Welhoek zijn gesloten.
Toen men dat eenmaal door had, en zijn leefritme volgde, waren de agressieproblemen grotendeels opgelost. De Welhoek heeft bewezen dat het terugdringen van dwang lukt met een andere benadering van de cliënten. Tijdens ons bezoek stonden alle vier separeerruimtes leeg. Zelfs in gebouwen die niet erg geschikt meer zijn om mensen
De Welhoek is in een tamelijk oud
cliënt wordt zo nodig vastgehouden tot
met ernstige problemen in te huisvesten,
gebouw gehuisvest, en men hoopt dat
de agressie is weggeëbt, en de cliënt op
lukt het de medewerkers en bewoners
iedereen straks naar een eigen (nieuw)
zijn kamer of in een time out-kamer bij
om escalaties te voorkomen. Daarvoor
appartement kan verhuizen. Maar de
kan komen.
heeft men ook het gebouw aangepakt.
Welhoek-teams gaan daar niet op zitten
Met eenvoudige middelen is het gelukt om
wachten. Ze zijn een paar jaar geleden
Het is De Welhoek gelukt om het aantal
gezelligheid in de huiskamers te brengen,
met een ingrijpend andere manier van
separaties met 71 % terug te dringen.
en verschillende rustkamers in te richten.
bejegening begonnen. Iedereen steunt
Aanvankelijk zag het er niet naar uit
de nieuwe aanpak; het management, de
dat dat zou gaan lukken. De Welhoek
De Welhoek behaalt niet alleen succes
behandelstaf en de verpleegkundigen.
kreeg uit andere afdelingen mensen
door te werken met de presentiemethode.
Presentie is het sleutelwoord. Het gaat
overgeplaatst die niet mee konden in
Door cliënten actief te stimuleren gebruik
erom partner van de cliënt te zijn,
het ambulantiseringsproces van die
te maken van de mogelijkheden in het
betrouwbaar te zijn, altijd naast iemand
afdelingen. De onrust die dat met zich
WerkActiviteitenCentrum (WAC) krijgen
te blijven staan, bij hem te blijven. De
meebracht, stelde de hulpverleners op
cliënten meer vertrouwen in zichzelf.
verpleegkundige blijft bij de cliënt zitten,
de proef. Toch lukte het door de nieuwe
De werkervaringen zijn van zulk hoog
probeert hem te bereiken, zo nodig door
manier van begeleiden en bejegenen om
niveau dat men certificaten en diploma’s
hem vast te houden, en praat rustig tegen
gaandeweg successen te boeken. Mooi
kan halen waar men elders werk mee kan
hem. Als de verpleegkundigen het echt
voorbeeld is de cliënt met een 36-uurs
vinden. Naast het WAC is er een dierenasiel,
niet meer aan kunnen, kan een ‘fysiek
ritme, die moeilijk was in te passen in de
een kinderboerderij en groentekas,
begeleider’ ingeschakeld worden. De
zorg die op een 24-uurs ritme is gebaseerd.
psycho-educatie en trajectbegeleiding.
veel zorg en aandacht
OEEED G LD VOORB
3
18 MAART 2011– ZEELAND (BIJ UDEN) LONG STAY – POMPE KLINIEK
Een (on)gewone gemeenschap De Longstay van de Pompekliniek in het Brabantse Zeeland valt onder het Ministerie van Justitie. Op 7 hectare wonen hier sinds 2009 88 mannen voor de rest van hun leven. Alsof ze op een eiland in de Stille Oceaan leven, onderhouden deze mannen samen met hun begeleiders een gemeenschap waarin gewerkt, gewoond en gerecreëerd wordt. Maar het is geen gewone gemeenschap.
het verblijf hier noemde een lid van de bewonersraad dat er nooit óver een bewoner gesproken wordt, maar altijd mét. De bewonersraad voelt zich zeer serieus genomen en beschouwt de medewerkers als gelijkwaardig, vergelijkbaar met mededorpsgenoten in een kleine dorpsgemeenschap.
De longstay-patiënten zijn langdurig
van leven. De bejegening is gebaseerd
Leden van de bewonersraad leiden
zorg- en beveiligingsafhankelijke
op principes van de rehabilitatie. Het
buitenstaanders over het terrein, en
patiënten, die blijvend delict-gevaarlijk
doel is om de bewoners te ondersteunen
laten zien hoe er gewoond, gewerkt
worden geacht1. Een TBS-gestelde wordt
en te helpen de levenskwaliteit en het
en gerecreëerd wordt. Wat je tijdens
op de longstay-afdeling geplaatst, indien
zelfzorgvermogen zo groot mogelijk te
de rondleiding ziet en hoort is indruk-
hij alle mogelijke behandelingen op een
laten zijn. De rehabilitatie is afgestemd
wekkend. Het terrein is groot genoeg
adequate wijze gedurende een aantal
op de wensen, de mogelijkheden, de
om wonen en werken te scheiden. Veel
jaren heeft ondergaan. En wel zonder
beperkingen en de kwetsbaarheid van
mannen gaan dan ook op de fiets naar
dat dit heeft geleid tot een substantiële
de bewoners. Natuurlijk altijd binnen
hun werk. Dat werk is vaak hoogwaardig:
vermindering van het delictgevaar.
de beperkingen van de context van de
meubelfabricage, glas-in-lood-ramen,
Vanwege de vereiste beveiliging is
noodzakelijke beveiliging.
montage en assemblage. De afdeling
plaatsing in een GGZ-voorziening niet
Arbeid kan zichzelf bedruipen met de
mogelijk. Het behandelaanbod is niet
De bewonersraad is erg belangrijk,
verkoop van producten (vooral aan
zozeer gericht op terugkeer naar de
en functioneert als een soort eiland-
burgers uit de omgeving), en met de winst
maatschappij, wel op accepteren en
of dorpsraad. Zij is de vraagbaak en
worden nieuwe werkplaatsen ingericht.
aanvaarden van het verblijf hier, en het
het aanspreekpunt voor alle bewoners.
Er is een boerderij met een fikse moestuin.
nastreven van een optimale kwaliteit
Als een van de grote pluspunten van
En voor mannen die niet in staat zijn
1 – We citeren hier uit de informatiefolder van de instelling.
achter tralies hoogwaardige arbeid te verrichten is er
De NCRV maakte in 2010 een prijs-
eenvoudig werk voorhanden, en zijn er
winnende documentaire over het leven
allerlei mogelijkheden voor dagbesteding.
in Zeeland onder de titel ‘Longstay’.
Daarnaast zijn de bewoners werkzaam
Negen maanden lang volgden Maria Kok
in alle huishoudelijke diensten, zoals
en Meral Uslu het leven van zo’n
de keuken en de schoonmaak. Voor de
40 TBS-ers die op de longstay-afdeling zijn
werkzaamheden verdienen de bewoners
terechtgekomen. De patiënten vertellen
extra geld ter aanvulling op het zak- en
hierbij openlijk over hun leven achter
kleedgeld, en ontvangen daarnaast
tralies. De documentaire is te bekijken
vakantiedagen.
via uitzendinggemist.nl (NCRV Dokument, 22 november 2010).
De meeste bewoners hebben zich neergelegd bij hun verblijf in Zeeland. Het goede sociale milieu en het zinvolle werk helpen daar natuurlijk bij. Sociale banden met familie en bekenden zijn doorgaans moeizaam. Er wordt veel energie in gestoken, maar vaak loopt het leggen van contact uit op teleurstellingen, omdat familie zich vaak van de TBSgestelde heeft afgewend. Er zijn de afgelopen jaren met wisselend succes familiedagen gehouden. Binnenkort gaan de bewonersraad en de medewerkers het weer proberen, en natuurlijk hoopt men op een grote opkomst.
‘De bewonersraad voelt zich zeer serieus genomen en beschouwt de medewerkers als gelijkwaardig, vergelijkbaar met mededorpsgenoten in een kleine dorpsgemeenschap.’
‘Het terrein is groot genoeg om wonen en werken te scheiden. Veel mannen gaan dan ook op de fiets naar hun werk. Dat werk is vaak hoogwaardig: meubelfabricage, glas-in-lood-ramen, montage en assemblage.’
‘De woonruimtes zijn ontworpen door Alberts en Van Huut vanuit de healing environment visie. Hierbij wordt er van uit gegaan dat de omgeving waarin gewoond, gewerkt, en ontspannen wordt, bijdraagt aan het welbevinden van de cliënt.’
‘Er is een prachtige theaterzaal en oefenruimte en daar wordt volop gebruik van gemaakt. Zo is er een eigen cd opgenomen met pittige, ritmische muziek.’
veel zorg en aandacht
Vrolijk
OEEED G LD VOORB
4
Als je Duurzaam Verblijf in Beilen bezoekt, passeer je hekken en een controlesluis. Daarachter sta je plots in een dorpje. Omgeven door groen staan daar groepjes geschakelde bungalowtjes, en een paar appartementsgebouwen. De kleur rood overheerst. Rode deuren, rode raamkozijnen. ’t Ziet er vrolijk uit.
1 JUNI 2010 – BEILEN GGZ DRENTHE – DUURZAAM VERBLIJF
mogelijkheden tot tuinarbeid. Maar je merkt dat de bewoners vaak ‘op’ zijn en moe, van het jarenlange harde leven op straat. De bijzonder gemotiveerde en aardige begeleiders die hier werken, moeten vaak naar de woningen toe om de bewoners te bewegen om mee te doen met de dag-
Hier wonen 100 mensen, vaak van
Na een verblijf van een half jaar in de
activiteiten. Bovendien blijft craving, het
Surinaamse en Antilliaanse afkomst.
kliniek naast het terrein, waarin gewerkt
verlangen naar drugs, een steeds terug-
Ze komen uit Amsterdam en Rotterdam,
wordt aan het afkicken van drugs en
kerend probleem. Toch heeft men het hier
en behoorden daar tot de zogenoemde
aan de fysieke conditie, krijgen ze woon-
overwegend naar zijn zin. Slechts weinigen
zorgwekkende zorgmijders, mensen met
ruimte aangeboden in het ‘dorpje’. Het
keren terug naar de stad als hun RM
complexe psychiatrische en verslavings-
is ontworpen door Alberts en Van Huut
afgelopen is. Natuurlijk wordt de grote stad
problemen. Ze leefden op straat, waren
vanuit de healing environment visie. Hierbij
gemist, maar velen accepteren dat dit hun
dakloos en sterk verwaarloosd. Ze
wordt er van uit gegaan dat de omgeving
thuishaven geworden is. Met een enkeling
kwamen vaak in aanraking met justitie.
waarin gewoond, gewerkt, en ontspannen
gaat het zo goed dat na enkele jaren een
Niet voor zware vergrijpen, maar voor
wordt, bijdraagt aan het welbevinden van
eigen appartementje in het dorp Beilen
kleine criminaliteit, o.a. om hun verslaving
de cliënt. En dat lijkt goed te lukken.
bewoond kan worden, met ondersteuning
te kunnen betalen. Hun gezondheids-
van een FACT team van GGZ Drenthe.
toestand was slecht. De hulpverlening
Dit dorpje is beveiligd met hekken, meest
werd door hen gemeden. Kortom, om
verborgen in diepe omringende droge
Een groot succes is gebleken de lokale
erger te voorkomen zijn ze gedwongen
sloten. Binnen het dorpje is iedereen vrij
band De Muziekdokters, onder leiding
opgenomen met een Rechterlijke
om te gaan en staan waar men wil. De
van Woody Vermeltvort. De band heeft een
Machtiging voor meestal 2 jaar. Het doel
huisjes en appartementen zijn ruim en
prachtige theaterzaal/oefenruimte tot hun
van de opname in Beilen is het geven
comfortabel: een zithoek, een keukenblok
beschikking, en daar wordt volop gebruik
van medisch-psychiatrische zorg en het
om eventueel zelf te koken, een tv, een
van gemaakt. Ze hebben een cd opgenomen,
instellen op medicatie. Verder wordt er
badcel, een slaaphoek. Dat huis lijkt ook
die voor 5 euro is te bestellen bij Duurzaam
alles aan gedaan om hun kwaliteit van
vaak voldoende. Zeker, er zijn prachtige
Verblijf Beilen. Pittige, ritmische muziek,
leven te verbeteren, o.a. door goede
werkplaatsen, een sportzaal, een winkel,
om naar te luisteren en om op te dansen.
huisvesting te bieden en een daginvulling.
een restaurant, een bloemenkas en
Daar wordt iedereen vrolijk van!
veel zorg en aandacht
OEEED G LD VOORB
5
22 JUNI 2011 – DEN HAAG PARNASSIA-BAVOGROEP – DE WATERBIES
Reuring Dat ‘rust en regelmaat’ in de langdurige psychiatrie achterhaalde principes zijn, weten we. Maar bij de Waterbies van Parnassia lijkt het andere uiterste te gelden. Achter de ingang ligt het Grand Café, waar goeie cappuccino wordt geschonken, maar waar een rustig gesprek niet mogelijk is. Het is er druk met mensen en muziek. En gezellig. Naast het café wordt een fitness-zaal gebruikt door bewoners die graag op house en hip-hop bewegen.
Reuring. Daar gedijen de meeste bewoners
Eigen initiatief wordt gestimuleerd. Zo
verrassing is de comfort room, een oase
van de Waterbies blijkbaar goed in. Hun
is een van de bewoners een lunchbuffet
die de mogelijkheid geeft om je terug
kamers zijn klein en vaak volgepropt.
begonnen. Hij zorgt er elke middag voor
te trekken, alleen of met je naasten.
Tamelijk jonge mensen uit de stad, met
dat er een uitgebreid buffet klaar staat.
De staf van de Waterbies vergadert er
vaak een verslavingsverleden en -heden,
De bewoners kunnen langslopen en hun
graag als er geen bewoner gebruik van
hebben hier hun plek gevonden.
bord vol laden met lekkere gerechten.
maakt. De inrichting is warm en mooi,
Daar is budget voor gevonden. Veel
en voorzien van beeld en geluid.
‘Een stimulerende omgeving voor jonge mensen, die net als iedereen hun eigen individuele wensen en eigenwijzigheden hebben. De Waterbies is een afdeling op maat.’
beter dan een boterham snaaien uit de keuken.
Naast de comfort room hebben de bewoners nog meer ruimten om te
Naast de drukte is er rust. Op de grote
relaxen, tot rust te komen, of juist
binnenplaats, waar je rustig op grote
actief te zijn. Een stimulerende
ruwen houten banken je lunch kan
omgeving voor jonge mensen, die net
verorberen, lopen kippen rond, en
als iedereen hun eigen individuele
huisdieren. (En een konijn dat denk dat
wensen en eigenwijzigheden hebben.
ze een kip is, want zo gedraagt ze zich
De Waterbies is een afdeling ‘op maat’.
tussen het pluimvee.) Maar de grootste
‘Het is er druk met mensen en muziek. En gezellig. Naast het café wordt een fitness-zaal gebruikt door bewoners die graag op house en hip-hop bewegen.’
veel zorg en aandacht
OEEED G LD VOORB
6
12 AUGUSTUS 2011 – CAPELLE A/D IJSSEL BAVO EUROPOORT – MOLENDUIN
Een oase in de woestijn Molenduin in Capelle aan de IJssel is een afdeling voor mensen voor wie de samenleving ‘een woestijn’ is, mensen die tijdens hun leven in de psychiatrie veel zijn kwijtgeraakt en behandelmoe zijn, niks meer willen. ‘Er ‘moet’ niks. De afwezigheid van druk op behandeling geeft rust.’
In 2005 ontstond er binnen BAVO
zwaarte. Molenduin biedt veiligheid en
Europoort behoefte aan een afdeling
structuur. Alle bewoners hebben een eigen
voor langdurig zorgafhankelijke cliënten
– zij het kleine – kamer. Toilet en douche
De andere pijler van de goede
met ernstige gedragsproblemen, vaak
worden gedeeld. Een separeerruimte is
kwaliteit van leven in Molenduin
gecombineerd met verslaving. Dit werd
er niet, wel een comfort room, om even
is de verwenzorg. Goed en lekker
Molenduin, met een open en een gesloten
buiten de groep tot rust te komen.
eten, uitgaan, themadagen, bioscoop-
afdeling. De cliënten stroomden vanaf
bezoek, vakantie, en tegemoetkomen
diverse afdelingen binnen. Sommigen
De woonsituatie is dan misschien niet
aan speciale wensen die de cliënt heeft.
vertrokken naar de boerderij van BAVO
ideaal, maar de kwaliteit van leven is
Met het aanwezige personeel lukt het
Europoort op Tiengemeten, waar het
goed. In de eerste plaats komt dat door
niet om aan alle wensen tegemoet te
prima met hen gaat (zie goed
de afwezigheid van druk op behandeling.
komen. De versobering van het aantal
voorbeeld 7).
Er ‘moet’ niks. Een aantal jaren geleden is
verpleegkundigen op de afdeling
hiermee gestart, zonder dat dat betekent
brengt deze verwenzorg zelfs in gevaar.
De bewoners van Molenduin zijn
dat er op de afdeling een laissez-faire-
Daarom heeft Molenduin vrijwilligers
tussen de 30 en 60 jaar oud. De meesten
houding heerst. Iedereen moet zich aan
ingeschakeld. De cliënten betalen de
hebben tientallen jaren in psychiatrische
basisregels houden. Drugsgebruik, dealen,
extra kosten in principe zelf (soms
instellingen doorgebracht. Zij hoeven
handelen, of buiten het terrein drugs
worden er voor armlastige cliënten
niet meer verder te resocialiseren; niet
gaan kopen betekent dat de bewoner
fondsen aangeschreven).
van zichzelf, en niet van de instelling.
voorlopig weer even binnen moet
Ze mogen hier blijven wonen. Ze zijn
blijven. Maar de nadruk ligt permanent
Gastvrijheid en verwenzorg samen
in de ogen van de zorgverleners te zeer
op de kwaliteit van leven, op sociaal
hebben er voor gezorgd dat separeren
geïnvalideerd om in een beschermende
functioneren, op ADL en op stabilisering
zelden meer nodig is. In geval separeren
woonvorm te kunnen wonen. Zonder
van het psychiatrisch toestandsbeeld.
nodig blijkt, gaat de cliënt naar een
uitzondering hebben ze een hoge zorg-
Dit gaf en geeft rust bij de cliënten.
opnameafdeling.
Een grote wens is om meer dag-
‘Verwenzorg: eten, uitgaan,
bestedingsmogelijkheden en activi-
themadagen, bioscoopbezoek,
teiten naar de afdeling te brengen,
vakantie, en tegemoetkomen
want die zijn nu minimaal. Wel wordt
aan speciale wensen die
er voor en met de cliënten van tijd
de cliënt heeft.’
tot tijd gekookt; er zijn daartoe mooie grote keukens voorhanden. Een tosti klaarmaken is ook erg in trek. Om te grote zorgafhankelijkheid tegen te gaan stimuleren de verpleegkundigen de cliënten om zoveel mogelijk zelf te doen. En soms worden zij daarbij uit onverwachte hoek geholpen, bijvoorbeeld door bezuinigingen. Het winkeltje op het terrein werd opgeheven. Waar moesten de jongens nu hun pakje shag kopen? Maar een van de bewoners kocht een tweedehands fiets, en fietst nu naar de nabijgelegen supermarkt. Voordien had het personeel van Molenduin dat bij deze man nooit voor mogelijk gehouden.
‘Iedereen komt altijd terug, want ze zijn hier geaard, en hebben zichzelf teruggevonden’
bezig zijn
OEEED G LD VOORB
7
11 NOVEMBER 2011 – EILAND TIENGEMETEN PARNASSIA-BAVOGROEP – ZORGBOERDERIJ
Werken om te eten Je komt uit Rotterdam, en je hebt al diverse opnames achter de rug. Het gaat steeds niet goed met je. Je bent verslaafd, hebt geld nodig voor je verslaving, je hebt al diverse waarschuwingen te pakken, probeert te stoppen, en dat valt niet mee in de stad, wanneer je weer buiten de instelling bent. Je bent wat ze een draaideurpatiënt noemen. En dan krijg je het aanbod om het te gaan
Veel werk, elke dag. Alleen al het
houden het hier goed uit, en knappen
proberen op een zorgboerderij op het
aardappelen schillen voor de hele groep
op. Binnen een paar maanden is slaap-
eiland Tiengemeten. Maar je moet het zelf kost anderhalf uur. Maar werken in de
medicatie niet meer nodig. En… ze
echt willen. Je wordt niet gedwongen, je
kookploeg, samen met de kok, is mooi.
zijn hier in vrijheid! Hekken, muren
krijgt geen RM, maar je krijgt de kans om
En het eten smaakt dubbel zo lekker.
of gesloten deuren zijn niet nodig.
je leven weer op de rails te krijgen.
Als ze iets willen gaan kopen, kleren In alle seizoenen is er nog veel meer te
bijvoorbeeld, dan gaan ze met de
Een kleine 30 mannen en vrouwen
doen, zoals houthakken voor de open
veerboot over het Haringvliet naar de
hebben die kans gegrepen. Het zijn
haard, timmeren, nestkastjes maken,
vaste wal. Iedereen komt altijd terug,
twintigers, dertigers en veertigers. En
tuinmeubelen fabriceren. Die worden
want ze zijn hier geaard, en hebben
als ze hier eenmaal hun draai gevonden
vervolgens verkocht. En ’s zomers, als de
zichzelf teruggevonden. En wanneer
hebben, willen de meesten hier voorgoed
toeristen naar het eiland komen, worden
iemand zich sterk genoeg voelt om
blijven. Het is elke dag stevig aanpoten.
er 75 fietsen verhuurd, die natuurlijk
weer huisvesting op de vaste wal aan
Om de monumentale boerderij heen
onderhouden moeten worden.
te kunnen, laat de leiding ze met een
ligt 2 hectare grond, die bebouwd moet
gerust hart vertrekken.
worden, want de dagelijkse groenten en
Alle bewoners hebben een eigen kamer
aardappelen komen van het land, moeten
‘onder de hanenbalken’, in drie etages
zelf worden gepoot, gezaaid, en geoogst;
boven elkaar. Er is een grote huiskamer,
en daarna bewerkt en schoongemaakt.
een bibliotheek, een tv-hoek. De meesten
bezig zijn
OEEED G LD VOORB
8
10 JUNI 2010 – ASSEN GGZ DRENTHE – OUDERENPSYCHIATRIE
Functioneringsgerichte Rehabilitatie De sfeer op de afdelingen voor ouderenpsychiatrie van GGZ Drenthe in Assen is bijzonder. De bewoners van De Wieken en De Vlint zijn oud, hebben ernstige psychiatrische stoornissen en zijn vaak ook lichamelijk gehandicapt. Wie een bedompte sfeer met inerte mensen verwacht, wordt blij verrast. De bewoners voelen zich goed, zijn actief, en hebben het gezellig met elkaar. In de gangen hangen kleurige
te krijgen. Maar er wordt, al kost het de
individuele bewoner zou willen, wat hem
schilderijen. Een mevrouw in rolstoel:
meesten duidelijk moeite en inspanning,
of haar interesseert, wat vroeger zijn
“Mooi, hè? Die heb ik gemaakt!” Een
zonder ophouden aan doorgewerkt. Als
belangstelling had, welke herinneringen
activiteitenbegeleidster vertelt dat
het eten op het fornuis staat, komen
er nog aan vroeger zijn. En daar vloeien
deze mevrouw al vaak in de gangen
sommigen al de keuken in slenteren om
dan weer allerlei bezigheden en
geëxposeerd heeft. In de activiteiten-
de geur op te snuiven. En – zo belangrijk
activiteiten uit voort, zoals de fotoclub,
ruimte wordt zij voor een tafel met
voor ouderen – omdat het eten ‘thuis’ is
de liedjes van vroeger, gebundeld in de
schildersspullen geïnstalleerd. Ondanks
klaargemaakt wordt er beter gegeten.
Vlintsongs, of een receptenboekje met
haar handicap lukt het haar om met
‘eten van vroeger’. En natuurlijk zijn het In de ouderenpsychiatrie van GGZ
juist die recepten die vrijdags op het
Drenthe wordt gewerkt volgens
menu staan: aardappels met lekkere jus,
Buiten doet de psycho-motorisch
Functioneringsgerichte Rehabilitatie, in
gekookte groenten, en lang gestoofd
therapeute met een kringetje ouderen
Assen geïntroduceerd door André Visser.
draadjesvlees.
om zich heen gymnastiek. De bewoners
Ouderen worden in een situatie gebracht
doen hun best om armen en benen
die hun interesse opwekt, en waarin ze
in beweging te krijgen.
iets kunnen gaan doen. Soms zijn dat
overgave aan het werk te gaan.
nieuwe situaties, soms ook situaties Op vrijdag wordt in de keuken met
of bezigheden, die zij zich nog kunnen
bewoners aan de maaltijd gewerkt. Daar
herinneren van vroeger. Aan reminiscentie
wordt tijdig mee begonnen, want het kost
wordt veel aandacht besteed. Steeds
de nodige tijd om de aardappelen geschild
gaat het er om uit te zoeken wat elke
‘Ouderen worden in een situatie gebracht die hun interesse opwekt, en waarin ze iets kunnen gaan doen.’
‘Functioneringsgerichte rehabilitatie stelt dat ieder mens mogelijkheden in zich draagt om de kwaliteit van zijn bestaan te beïnvloeden, ook bij ernstige geestelijke en lichamelijke gezondheidsproblemen (….) Als je focust op wensen en welbevinden raken klachten en gedragsproblemen op de achtergrond. Het doel van Functioneringsgerichte Rehabilitatie is herstel van de keuzemogelijkheid waarmee de cliënt zijn welbevinden bewaakt (….) Functioneringsgerichte Rehabilitatie draait om het creëren van situaties waarin een cliënt de kans krijgt om dat te doen waar hij zich goed bij voelt. Functioneren geeft het gevoel de moeite waard te zijn.’ (Uit: Rehabilitatie in de ouderenpsychiatrie, blz.88).
‘Opeens heeft men een reden om ’s morgens uit bed te komen, en ’s avonds naar bed te gaan. Door al deze activiteiten kon de slaapmedicatie tot een minimum worden gereduceerd.’
bezig zijn
OEEED G LD VOORB
9
17 JUNI 2011 – ZUID LAREN LENTIS – DENNEOORD
Een reden om op te staan Bij Lentis in Zuid-Laren (Noord-Drenthe) is een paar jaar geleden een ingrijpend veranderingsproces begonnen in de langdurende zorg. De nieuw aangetrokken psychiater pakte samen met het lokale management de handschoen op. Van de 130 patiënten hadden er destijds slechts 4 een vorm van dagbesteding. De bedlegerigheid overdag en slaapmedi-
hen verhinderde om überhaupt actief te
catie ’s nachts van de overige patiënten
worden. En de hulpverleners gingen met
• Zorgboerderij De Stiep met dierenverzorging
waren erg hoog. En ze woonden in oude
elke bewoner in gesprek over mogelijke
(kippen, geiten, konijnen), onderhoud
verwaarloosde gebouwen. De beruchte
activiteiten en werk.
groentetuin en bloementuin, catering
‘keten van lege zondagen’ ten voeten uit.
(lunches voor interne trainingen Lentis, Mogelijkheden om te werken waren er
psychiaterberaad).
Er werd op drie fronten tegelijk
volop, en met het actiever worden van de
• De winkel waar de producten van de
gewerkt. Er kwam nieuwbouw van drie
bewoners kwamen er alleen maar meer
zorgboerderij worden verkocht (ook voor
appartementencomplexen, zodat elke
werkprojecten (zie kader).
de mensen uit Zuid Laren).
bewoner nu over een eigen appartement
• Houtwerkplaats
met badkamer beschikt. De apparte-
De resultaten zijn verbluffend. In een
menten verschillen in grootte, hebben
paar jaar tijd zijn de meeste bewoners
• Terreinonderhoud • Grafisch centrum, waar al het drukwerk
soms een eigen keuken, en zijn al dan niet actief geworden; sommigen één dag in
van Lentis wordt verzorgd
gegroepeerd met andere appartementen.
de week, anderen de hele week. Opeens
• Fietsenmakerij.
Er is nu veel meer wooncomfort en
heeft men een reden om ’s morgens uit
• Kledingbank (verkoop, wassen, strijken
veel meer ruimte, zodat men niet meer
bed te komen, en ’s avonds naar bed te
van 2e hands kleding)
voortdurend op elkaars lip zit. De destijds
gaan. Door al deze activiteiten kon de
• Lijstenmakerij
onvermijdelijke agressie-incidenten zijn
slaapmedicatie tot een minimum worden
daardoor sterk verminderd.
gereduceerd. En ondanks de drastische
Daarnaast zijn er activiteiten die niet arbeids-
afbouw van de psychofarmaca konden
gerelateerd zijn zoals vissen, op vakantie
De nieuwe psychiater zette het mes in
de dwangmaatregelen grotendeels
gaan, inloop, of gaan wandelen met verpleeg-
de enorme hoeveelheden medicijnen die
verdwijnen, en nam het aantal agressie-
huispatiënten die in een rolstoel zitten.
de bewoners te slikken kregen, en die
incidenten af.
bezig zijn
OEEED G LD VOORB
10
22 AUGUSTUS 2012 – UTRECHT ALTRECHT – MARIËNBURG
Triple C, de allergewoonste behandelmethodiek Sinds enige tijd werkt de afdeling Voortgezette Klinische Behandeling (VKB) van Altrecht in Utrecht volgens Triple C, een behandelmethodiek die is ontwikkeld door ASVZ, een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking in Sliedrecht. De drie C’s staan voor Cliënt, Coach en Competentie. Uitgangspunt is dat ons gedrag bepaald wordt door de omstandigheden waarin we leven. Daarom nodigt een normale, menswaardige omgeving uit tot normaal menselijk gedrag. Triple C richt zich dan ook op het herstel
Deze beheerscultuur moet worden
ondenkbaar waren. Om te beginnen
van het gewone leven. Bij Triple C
omgebogen naar meer autonomie via
komen bewoners uit eigener beweging
ondersteunt een klein vast team een vast
onvoorwaardelijke zorg en werken aan
op tijd aan tafel zitten. Men vindt het
groepje patiënten en biedt hen een vaste
het gewone leven, ook op momenten van
leuk dat er gasten aanschuiven.
dagstructuur met zinvolle activiteiten
stress en agressie. De nieuwe werkwijze
Gesprekken tussen bewoners onderling,
waarbij de gezonde kant van mensen
is een grote uitdaging en vraagt veel van
en met het personeel zijn geanimeerd.
uitgangspunt is. Het team ondersteunt
de medewerkers.”1
Men helpt elkaar, en sommigen vinden
hen bij het aanleren van vaardigheden op
het een genot om af te ruimen. Kortom,
het gebied van wonen, zelfzorg, werken,
Op Mariënburg, een van de drie
leren, vrije tijd en leren omgaan met hun
afdelingen van VKB, hebben we kunnen
ziekte. Door meer vaardigheden ervaren
zien en ervaren hoe Triple C werkt. Co
Toen we in een hoekje nog wat zaten
patiënten minder stress, waardoor hun
Huigen, gastheer en ervaringsdeskundige
na te praten kwamen tot drie keer toe
herstel bevorderd wordt en zij minder
met veel werkervaring in de horeca,
bewoners vragen of we misschien koffie
ondersteuning nodig hebben.
verzorgt met hulp van enkele bewoners
of fris wilden. Omgekeerde gastvrijheid?
de lunch. Er komen veel gezonde salades
Welnee, gewoon beseffen dat de afdeling
“Tot nu toe waren we steeds bezig met
op tafel, die gretig aftrek vinden. Tijdens
bezoek heeft. Gedrag dat allemaal het
beheersen”, vertelt afdelingspsychiater
de lunch gebeuren er dingen die vroeger
gevolg is van een cultuuromslag. Het team
Victor Buwalda. “We hebben met elkaar
men kan van elkaar op aan.
van Mariënburg heeft oude inperkende
allerlei regels en afspraken gemaakt over
1 – Tekst overgenomen uit Alter, het interne
regels en afspraken losgelaten en is zich
wat wel en niet goed is voor de patiënten.
magazine van Altrecht
gaan richten op het normale leven.
Manager Dick Oskam is afkomstig uit de facilitaire dienst van Altrecht en dat mist zijn uitwerking niet. Samen met beleidsmedewerker Marian de Jong legt hij uit dat het benadrukken van het normale ook tot de dagactiviteiten doordringt:
“We zijn steeds op zoek naar iets betekenisvols. Als iemand taarten wil bakken, gaan we een bakker zoeken die bewoners wil trainen. En we gaan niet zomaar ergens ‘bladeren harken’, maar zoeken een wijk die we onder verantwoordelijkheid van de bewoners kunnen onderhouden. Daar kan je trots van worden.”
‘Als medewerker bloeien de cliënten op. Ze doen hun werk graag, zijn op tijd en verzuimen niet.’
bezig zijn
OEEED G LD VOORB
11
4 OKTOBER 2011 – AMERSFOORT GGZ CENTRAAL – ZON & SCHILD
Appeltje Eitje? Achteraf gezien wel! De medewerkers van lunchcafé Appeltje Eitje op het terrein van Zon & Schild in Amersfoort zijn GGz-cliënten die beschut op hetzelfde terrein wonen. Daarmee onderscheidt Appeltje Eitje zich van andere door GGz-cliënten gerunde horecagelegenheden, waarvan de medewerkers meestal buiten de beschutting van het terrein wonen. Bij Appeltje Eitje presteert een groep behoorlijk gehandicapte mensen het om keer op keer weer een uitstekende lunch te serveren.
Appeltje Eitje brengt zijn medewerkers
samengesteld. Appeltje Eitje ging op
Veel vaardigheden die bij de medewerkers
op een andere manier in contact met
4 maart 2009 van start. En met succes:
na jarenlang verblijf in de psychiatrie
medecliënten en hulpverleners dan op
altijd volgeboekt met tevreden klanten.
verloren waren gegaan worden opnieuw
de afdeling waar ze wonen, biedt zijn
Appeltje Eitje is een plek waar echt
opgepakt. Kennelijk is het werk aansteke-
medewerkers een zinvolle daginvulling
gekookt wordt.
lijk, want regelmatig melden zich nieuwe
en de gasten een smakelijke en gezonde maaltijd. Appeltje Eitje is geliefd. Hulp-
medewerkers. Het werk is veelzijdig:
‘Alle ingrediënten zijn vers, en zoveel mogelijk biologisch.’
steeds nieuwe recepten klaarmaken,
gesprekken en nieuwe samenwerking
De medewerkers zijn enthousiast.
wordt nauwkeurig vastgesteld waar ieders
tussen de gasten.
De meesten werken hier vanaf het
‘sterke kanten’ en voorkeuren liggen.
verleners en cliënten komen er graag, en het samen tafelen leidt tot goede
tafels dekken, bestellingen opnemen, afrekenen, opruimen. Samen met José
begin. Sommigen werken één dagdeel In 2009 startte José van Roosmalen
per week, anderen wel vier dagdelen.
Het project levert een bijdrage aan een
Appeltje Eitje met haar kookgroep. Zij
Als medewerker bloeien de cliënten op.
goed leven van mensen in de langdurende
wilde een plek binnen Zon en Schild waar
Ze doen hun werk graag, zijn op tijd
zorg, met zorgvuldige aandacht, met
iedereen welkom zou zijn, en waar de
en verzuimen niet, houden zich aan de
mogelijkheden tot ontplooiing en groei
horecamedewerkers een goede passende
voorschriften: nette kleding, handen
en zelfwaardering. Het brengt zinvolle
taak zonder stress zouden hebben. Er
wassen, schorten voor, niet roken
daginvulling en vreugde in hun leven, en
wordt gewerkt vanuit een herstelgerichte
tussendoor, goede omgangsvormen
het haalt hen uit de sleur. Zij kunnen zich
aanpak. Gezamenlijk is er een basismenu
met de gasten.
weer onderscheiden!
bezig zijn
OEEED G LD VOORB
12
12 APRIL 2010 – HEILOO GGZ NOORD-HOLLAND-NOORD – YPESTEIN
Gastvrouwen stimuleren eigen initiatief Ypestein in Heiloo is een langverblijfafdeling van GGZ Noord-Holland-Noord. Op het instellingsterrein van het oude psychiatrisch ziekenhuis Sint Willibrord zijn appartementen van 50 m2 gebouwd voor mensen die niet zelfstandig kunnen wonen. Er is een gesloten en een open afdeling. Ook in de gesloten afdeling heeft iedere bewoner een eigen appartement. De afdeling is van de buitenwereld afgesloten door een lange gang met een glazen wand en zitjes.
Op Ypestein werkt naast het psychia-
spreken de bewoners niet aan als zieke
klinische afdeling is gerealiseerd. De
trisch personeel een aantal gastvrouwen. mensen, die behandeld moeten worden,
behandeling gebeurt namelijk onder
Zij worden betaald om met bewoners de
maar als bewoners die hier en daar wat
verantwoordelijkheid van het FACT-team1
dagelijkse dingen te doen. Ze koken met
steun kunnen gebruiken bij de dagelijkse
Heiloo, dat de behandeling verzorgt
de bewoners en doen boodschappen, ze
dingen. Dat werkt, en bevordert eigen
voor alle langdurig psychiatrische
wassen hun kleren, en helpen mee om
initiatief en herstel.
patiënten die in het dorp Heiloo wonen.
de appartementen opgeruimd te houden.
Sommige wonen zelfstandig, andere
De gastvrouwen zijn ‘gewone’ burgers
FACT op een afdeling voor langverblijf
begeleid-zelfstandig, weer andere in
zonder psychiatrische opleiding, en
De gastvrouwen werken de-hospitali-
een beschermende woonsetting, en
worden betaald uit het geld dat over-
serend. Ook de voor GGZ-begrippen ruime
sommige in afdeling Ypestein.
schoot toen GGZ NHN de centrale
appartementen helpen daarbij. Maar ook
maaltijdlevering afschafte.
in de behandeling van de mensen in de
Wim Kannekens maakte een korte
langdurende verblijfsafdelingen wordt
film over de gastvouwen in Heiloo.
Bewoners blijken door de aanwezigheid
met succes de-hospitaliserend gewerkt.
Dit filmpje is op YouTube te vinden.
van gastvrouwen actiever te worden. Zij
De behandeling komt van buiten de
ervaren de gastvrouwen als hun ‘maatje’
afdeling, waardoor er een scheiding
of als een familielid. De gastvrouwen
van wonen en behandelen binnen deze
1 – FACT betekent Funtie- of Flexibele ACT, waarbij ACT staat voor Assertive Community Treatment, pro-actieve behandeling in de samenleving. FACT is in Noord-Holland-Noord het langst ontwikkeld. Met behulp van de FACTmethode wordt aan mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) zorg én behandeling in de eigen omgeving verleend. Hierdoor kunnen ook ernstig ontregelde psychiatrische cliënten zelfstandig in de wijk wonen. Het doel van de FACT-methode is het leveren van hoogwaardige behandeling en begeleiding, die cliënten ondersteunt in hun herstelproces. De hulp- en ondersteuningsvragen van cliënten zijn hierbij het uitgangspunt. Het behandelaanbod sluit aan bij het gewone leven en richt zich, naast de vermindering van psychische klachten, op wonen, werken, leren, vrijetijdsbesteding, sociale en intieme relaties en het familieleven. (Van de website van GGZ Noord-HollandNoord)
‘Emergis kreeg twee jaar achtereen de gastvrijheidsprijs in de zorg toegekend. En dat is meer dan terecht’
Silvia Lipman, ondersteuner cliëntenraad
gastvrijheid en verwennen
OEEED G LD VOORB
13
De geur van gebakken aardappeltjes Facilitaire diensten van zorginstellingen spelen meestal een secundaire of volgende rol bij innovaties. Zo niet bij Emergis in Zeeland. Daar waren de centrale cliëntenraad en de facilitaire dienst de aanjagers van een groot gastvrijheidsproject. Door het centrale koken af te schaffen, en op elke afdeling de maaltijden ter plekke te bereiden, veranderde op slag de kwaliteit van het bestaan voor honderden bewoners van afdelingen in Goes. Emergis stelde 31 voedingsassistenten
de voedingsassistenten geen van alle
aan die elke dag samen met de
uit de hulpverlening komen. De een was
bewoners op hun eigen afdeling de
caissière in het winkeltje van Emergis,
warme middagmaaltijd klaarmaken.
de ander werkte in de schoonmaak.
Bewoners doen naar vermogen mee:
Wat ze delen is hun onvoorwaardelijke
samen de maaltijd van de volgende dag
betrokkenheid bij mensen in de lang-
bepalen, aardappelen schillen en groente
durige zorg, waardoor ze op een ‘gewone’
snijden, maar ook zelf achter de pannen
manier met de bewoners omgaan.
staan. Omdat de keuken meestal als e en kookeiland in de woonkamer staat,
Bij Emergis houdt de innovatie in
gaat de interactie tussen voedings-
gastvrijheid niet op bij koken op de
assistent en bewoners als vanzelf.
afdeling. De bewoners kunnen ook kiezen voor eten in het restaurant, waar
Het hoeft geen betoog dat de maaltijd
ze andere bewoners kunnen ontmoeten,
lekkerder wordt gevonden. Maar de
en waar ook het personeel van Emergis
betrokkenheid bij het doen en laten
eet. En voor een beetje extra geld
in huis (de afdeling) levert een grote
kunnen ze gaan eten in het sjiekere
bijdrage aan ‘herstel’ en de gevoelde
lunchcafé, waar door cliënten op hoog
kwaliteit van leven. Dat komt ook omdat
niveau wordt gekookt.
23 NOVEMBER 2011 – GOES EMERGIS – GASTVRIJE ZORG
gastvrijheid en verwennen
OEEED G LD VOORB
14
10 NOVEMBER 2010 – AMERSFOORT GGZ CENTRAAL – ZON & SCHILD BERKENRODE
Genieten Op Berkenrode op het terrein van Zon en Schild in Amersfoort (GGZ Centraal) wonen 37 voornamelijk oude patiënten, die meestal het grootste deel van hun leven psychiatrisch patiënt zijn geweest, en soms 50 of 60 jaar op dit inrichtingsterrein hebben gewoond. Vaak gaat het om patiënten met schizofrenie, die naast hun psychiatrische ziekte ook somatische klachten hebben. ‘Voor mensen die al zo lang ziek zijn, en al zo oud, moet je er vooral voor zorgen dat ze een zo prettig mogelijk leven leiden, en een goede verzorging en behandeling krijgen op lichamelijk gebied.’
Een van de uitgangspunten van het programma is dat er voortdurend ‘verwenmomenten’ worden bedacht, want daar genieten de bewoners van. Ze leven op, en worden wat spraakzamer. Er komen plotseling weer korte zinnetjes en opmerkingen. Een van de ‘succesnummers’ is de wekelijkse massage. Een
Dat is de overtuiging van Wubbien
van de verpleegkundige is daar enkele jaren
Wesselink, verpleegkundig specialist
geleden in haar vrije uren mee begonnen.
en behandelaar van Berkenrode.
Nu is het een vast onderdeel geworden.
Wubbien voert voor deze groep een
‘Woensdags komt Trudy’, en daar kijken de bewoners naar uit. Ze zitten in een kringetje, de voeten in bakjes warm water, en Trudy masseert om beurten handen en voeten met een lekker geurende massage-olie. En dan komen de kleine gesprekjes, soms alleen maar enkele woorden. Genieten!
klinisch behandelprogramma uit dat gericht is op een zo comfortabel mogelijk leven, ondanks alle handicaps en beperkingen. Zij vindt dat juist verpleegkundigen met hun expertise het verschil kunnen maken bij de kwaliteit van zorg en de kwaliteit van leven voor deze groep patiënten.
gastvrijheid en verwennen
OEEED G LD VOORB
15
Snoezelen Op een gesloten afdeling van GGz Eindhoven wonen mensen met een zorgzwaarte (ZZP) 7. Deze mensen hebben vaak ernstige gedragsproblemen en uiten vaak agressie. ‘Met z’n drieën op het waterbed is driedubbel genieten.’ Om dat op te vangen heeft men allerlei
bubbelbad, gedempt licht, geurkaarsjes,
voorzieningen getroffen, die het gedrag
en muziek. Bewoners maken hier dagelijks
enigszins kunnen reguleren. Daarnaast
gebruik van, alleen of samen. Met z’n
biedt men de bewoners de mogelijkheid
drieën op het waterbed is driedubbel
om te ontspannen in een zogenoemde
genieten. En het werkt. De snoezelkamer
snoezelkamer. Er is een waterbed, een
werkt de-escalerend op het gemoed.
19 AUGUSTUS 2010 – EINDHOVEN GGZ EINDHOVEN – LANDGOED DE GROTE BEEK
gastvrijheid en verwennen
OEEED G LD VOORB
16
21 AUGUSTUS 2012 – UTRECHT ALTRECHT – CENTRALE CLIËNTENRAAD
Pluk een appel, vervul een wens Onder het motto ‘Geen drempel, geen stempel’ vierde Altrecht in 2011 haar 550-jarig jubileum. Voor de cliëntenraad van Altrecht was dat een goede aanleiding om een bijzonder initiatief te starten, het project De Wensenboom. De Wensenboom stimuleert cliënten na
vervullen. Van de 320 wensen, die in
Dat gebeurde. Haar speciale verzoek aan haar
te denken over hun wensen, hoe klein
de boom hingen, zijn er 163 vervuld.
voormalig psychiater om haar werk te bekijken
of groot deze ook zijn, en probeert deze
Genoeg reden voor de cliëntenraad om
werd werkelijkheid. ‘Iemand zo in het zonnetje
wensen ook daadwerkelijk in vervulling
met de wensenboom door te gaan.
zetten lijkt heel klein maar is heel belangrijk,’
te laten komen. Het is voor cliënten
aldus de psychiater. ‘Mooi om te zien dat ze
belangrijk om af en toe in het middelpunt
Een paar voorbeelden:
haar eigen kracht oppakt en daarmee werkt.
te staan. Dat helpt om zelfvertrouwen
Een activiteitenbegeleider wenste een nieuwe
De Wensenboom is een fantastische initiatief.
op te bouwen. Een wens vervuld krijgen –
accordeon om de zang van de cliënten te
Het laat heel erg zien wat er bij cliënten speelt.
of zelf een wens vervullen voor een ander
begeleiden. ‘Op een nieuwe accordeon zal
Het dwingt je uit het perspectief van de cliënt
– brengt iets moois teweeg. Voor sommige
ik vaker spelen en de cliënten, allemaal
te denken. Voor mij is het een klein dingetje en
cliënten is het zelfs een essentiële stap
boven de 60, ontspanning kunnen bieden’.
voor haar een heel groot ding en het is mooi
in het herstelproces.
Een particulier vervulde deze wens en
om daar dan onderdeel van te zijn’.
overhandigde zelf de accordeon. Op de website www.altrecht.nl/
Een groot plastic zwembad voor een klinische
wensenboom vindt u een ‘digitale’
Een cliënt van een klinische afdeling
afdeling. Het oude zwembad was stuk gegaan
wensenboom, waarin de wensen in
wenste een mooie rit in de zijspan van
en er was geen geld meer voor een nieuwe.
de vorm van appeltjes gepresenteerd
een motor. Zelf had hij zijn hele leven
Een cliënt hing de wens in de boom, en er
worden. Iedereen kan een appeltje
motor gereden maar door zijn ziekte was
kwam een zwembad in de tuin achter de
plukken en daarmee een wens in
dit niet meer mogelijk. Een medewerker
afdeling. ‘Het is het meest geweldige wat we
vervulling laten gaan.
van Altrecht vervulde deze wens op een
hier hebben’. Doordat er zoveel gebruik van
mooie zomerse dag.
wordt gemaakt is het gebruik van oxazepam
Dankzij de enorme inzet van cliënten,
afgenomen. Het bad is niet alleen gezond voor
vrijwilligers en medewerkers van
Een cliënt wenste haar ‘mandala’s met
de cliënten, het werkt ook spanningsontladend,
Altrecht lukt het om veel wensen te
een medisch thema’ ten toon te stellen.
en bevordert het samen dingen doen. Tekst: Mariecken Groeneveld, projecten Centrale Cliëntenraad Altrecht
‘Er kwam een zwembad in de tuin achter de afdeling. ‘Het is het meest geweldige wat we hier hebben’. Doordat er zoveel gebruik van wordt gemaakt is het gebruik van oxazepam afgenomen.’
‘Samen met de betreffende cliënten, maar ook met hun familieleden, heeft Petry geijverd voor goede huisvesting.’
wonen
OEEED G LD VOORB
17
9 DECEMBER 2011 – MAASTRICHT MONDRIAAN – VIJVERDAL
Gelijkwaardige medeburgers op weg naar herstel Onder dit motto streed de Maastrichtse psychiater Detlef Petry voor een waardig leven van mensen met een ‘ernstig psychisch lijden’. Voor hem was het een ‘symbolische daad van bevrijding’ toen op 14 april 2007 de hoogbouw van psychiatrisch ziekenhuis Vijverdal in Maastricht in 30 seconden implodeerde. Het was het voorlopig slotakkoord
vanaf het begin, en zijn doorgaans
Ook de mensen die in De Hage wonen,
van een lang emancipatieproces van
tevreden met de huisvesting en
en in de gesloten kliniek op hetzelfde
honderden mensen met langdurige
hun leven.
terrein, maken nu gebruik van het FACT-team1. Om het klinische karakter
psychiatrische problemen. Honderden mensen hadden inmiddels een plek
Petry was in veel opzichten een voor-
van het team te benadrukken gebruikt
in de samenleving gevonden, in
loper. Zo werkte hij al in de jaren
men in Maastricht de C van clinical:
een zelfstandige woning of in een
negentig intensief samen met familie-
Functional Assertive Clinical Treatment.
beschermende woonvorm. En voor
leden van zijn cliënten, en bevrijdde
de mensen die dat niet konden
hen van hun soms diepgeworteld
Detlef Petry ging in 2009 met pensioen,
verscheen De Hage.
schuldgevoel. Daarnaast begon hij
maar blijft als spreker en schrijver
meer dan 20 jaar geleden met maatjes-
actief. Zijn filosofie en werkwijze wordt
Samen met de betreffende cliënten, maar projecten, waarbij vrijwilligers op
voortgezet door een nieuwe jonge garde
ook met hun familieleden, heeft Petry
van psychiaters en verpleegkundigen.
stap gaan met langverblijfcliënten.
geijverd voor goede huisvesting. In 2003 ging De Hage open voor 45 bewoners. Ze
In Maastricht werd in de jaren negentig
leven in 9 leefgroepen van 5 bewoners.
ook begonnen met ACT-teams, om
Iedereen heeft een eigen kamer, maar alle
al degenen die in wijken en dorpen
andere voorzieningen worden gedeeld.
woonden adequate psychiatrische
1 – Lees meer over ACT en FACT
Veel van de huidige bewoners wonen er
thuisbehandeling te kunnen bieden.
onder Goed Voorbeeld 12.
wonen
OEEED G LD VOORB
17 JULI 2010 – ETTEN-LEUR GGZ BREBURG – HOOGHUYS
18
Beter wonen kan ook in oudbouw Op het oude inrichtingsterrein van GGZ Breburg in Etten-Leur wonen nog heel wat mensen die niet buiten het beschermende terrein kunnen of willen wonen. Maar velen van hen wilden wel meer privacy en zelfstandigheid.
Het is GGZ Breburg gelukt om oude
Minder dwang door ‘presentie’ en
FACT voor langverblijf.
groepswoningen uit de jaren 70 en
‘eerste 5 minuten’. Dat bejegening
Ton van Loon is de bezielende kracht
80 te verbouwen tot eenpersoons-
alles uitmaakt in de zorg bewijst de
achter een beter leven voor alle
appartementen. De ‘nieuwe’ bewoners
crisisafdeling van de langdurende zorg
langverblijvers in Etten-Leur. Om ook
zijn daar blij mee. GGZ Breburg heeft
in Etten-Leur. We werden daar rond-
alert te blijven op goede en tijdige
daarmee laten zien dan er lang niet
geleid door een stagiaire. Op onze vraag
psychiatrische behandeling is in
altijd nieuw gebouwd hoeft te worden.
of er nog veel gesepareerd werd, zei ze
Etten-Leur gestart met een FACT-team
dat ze dat in het half jaar dat zij stage
dat de zorg voor alle bewoners op
Om de bewoners op dit oude Hooghuys-
liep nog niet had meegemaakt. “Hoe
zich heeft genomen (vergelijk
terrein het gevoel te geven in het dorp
hebben jullie dat voor elkaar gekregen!?”
Goed Voorbeeld 12 en 17).
Etten-Leur te wonen, is het inrichtings-
“O, gewoon: we doen ‘de eerste 5
terrein letterlijk opengebroken. Van het
minuten’ en we zijn altijd op de groep’”
oude hoofdgebouw is een poortgebouw
floepte het er in één keer uit. Zo simpel
gemaakt, zodat er een mooie toegang
is het blijkbaar: aandacht voor contact
voor de burgers van Etten-Leur is ontstaan en communicatie tijdens elk begin van naar het terrein, en voor de bewoners
contact met een patiënt; en als je altijd
van het terrein een toegang tot het dorp.
in contact blijft, weet je wat er speelt, en of er escalatie of agressie in de lucht zit.
‘We doen ‘de eerste 5 minuten’ en we zijn altijd op de groep.’
‘Van het oude hoofdgebouw is een poortgebouw gemaakt, zodat er een mooie toegang voor de burgers van Etten-Leur is ontstaan naar het terrein, en voor de bewoners van het terrein een toegang tot het dorp.’
wonen
OEEED G LD VOORB
19
6 JUNI 2012 – WOLFHEZE RIBW ARNHEM/VELUWEVALLEI – DE FAZANT 16 JUNI 2011 – ZUID LAREN LENTIS – DENNEOORD
O.C.W. een woning voor iedereen ‘O.C.W. pad’ staat er op een straatnaambordje in het bosgebied dat grenst aan het terrein van Lentis in Zuid-Laren. Een grapje, zo blijkt. De afkorting betekent ‘onconventioneel wonen’ en het pad leidt naar een aantal containers die geschikt zijn gemaakt voor bewoning.
Ze worden bewoond door mensen die
We zagen containerwoningen in
nergens konden aarden. Leven in een
Zuid-Laren en in Wolfheze, en spraken
groep, of alleen in een appartement is
met bewoners. Ze zijn blij met hun
niet voor iedereen geschikt. Gelukkig
huisvesting, en maken er soms hun
wordt dat op veel plaatsen in Nederland
eigen paleis van. In Wolfheze had
erkend. Om ook aan de woonwensen
een bewoonster haar eigen theetuin
van deze mensen tegemoet te komen
gecreëerd met toegangspoort en
staan er op verschillende plaatsen in
meubilair.
het land containerwoningen of skaeve huse (o.a. in Amsterdam) naar Deens
Het personeel van de Fazant in
voorbeeld. Naast een ruimte om
Wolfheze (RIBW Arnhem) en in
te zitten en te slapen beschikken ze
Zuid-Laren houdt dagelijks contact,
over een keukenblok en badkamer.
bezorgt de noodzakelijke medicatie, en levert op verzoek maaltijden. Bij tijd en wijle wordt in overleg
‘Ze zijn blij met hun huisvesting, en maken er soms hun eigen paleis van’
opgeruimd en schoongemaakt.
wonen
OEEED G LD VOORB
20
8 JULI 2011 – RAALTE DIMENCE
Een appartementje in de wijk In 2008 verhuisden 24 langdurig zorgafhankelijke patiënten naar een voormalig belastingkantoor in Raalte. Een jaar later werd de grote psychiatrische inrichting St. Franciscushof gesloopt, die net buiten het dorp stond. De 24 patiënten hadden daar jarenlang gewoond. Gemiddeld zijn ze nu tegen de 60 jaar, en ze mogen altijd in hun nieuwe woning blijven.
Aanvankelijk was het wennen, maar nu
ners zijn over de verdiepingen verdeeld
vinden ze het leuk. Ze wonen midden
volgens de zwaarte van hun zorgbehoefte;
in het dorp. Zelfstandig op pad en bood-
hoe zwaarder hoe lager in het gebouw.
schappen doen vinden ze geweldig. Toen ze nog op de St. Franciscushof
In de kelder is een inloopruimte
woonden werd begonnen met herstel-
gecreëerd, waar de bewoners koffie
ondersteunende zorg. Voor de verpleging
kunnen drinken en eten. Ook het
blijft het wennen: niet meteen
personeel maakt daar gebruik van.
‘overnemen’ maar zelf laten doen.
De prima verzorgde maaltijden worden bereid door twee cliënten die in het
De contacten met buurtgenoten zijn goed.
dorp in een groepswoning wonen.
Kinderen van de naastgelegen basisschool komen graag en vaak op bezoek.
Verder is er een ruimte voor creativiteit, en
Een midwinterfeest trok veel bezoekers.
een grote muziekruimte. Samen muziek maken was een mooie traditie in het oude
Het gebouw heeft drie verdiepingen
Franciscushof. Goed dat die nog doorleeft.
en is van binnen mooi verbouwd, Bij
De bewoners zijn opvallend actief, zowel
binnenkomst valt meteen de royale
binnen het gebouw als daarbuiten. Veel
spiltrap op. Deze is bewaard gebleven
bewoners hebben een piepklein tuintje
van het oorspronkelijke belastingkantoor.
van anderhalf bij anderhalf. Daarin
In totaal zijn er 24 moderne eenpersoons
kweken ze met veel plezier en toewijding
kamers met aparte badkamer. De bewo-
bloemen en groente.
‘Veel bewoners hebben een piepklein tuintje van anderhalf bij anderhalf. Daarin kweken ze met veel plezier en toewijding bloemen en groente.’
‘Eenmaal per dag komt een hulpverlener langs om te horen of er vragen zijn. Wilma vindt het wel prettig dat ze zo elke dag even bij kan praten, en wat kan vragen als dat nodig is.
wonen
OEEED G LD VOORB
19 JULI 2012 – WARNSVELD GGNET – DE WEERD 4
21
Op bezoek in een bungalow Door tussenkomst van Ties van de Ven, de ondersteuner van de familieraad van GGNet gingen we in juli 2012 op de koffie bij Wilma en Cor. Zij wonen samen in een bungalow op het terrein van GGNet in Warnsveld. In totaal zijn er daar nu 3 bungalows voor stellen of echtparen.
Wilma en Cor wonen al 25 jaar op
Wilma helpt ook op andere plekken
het groen, met uitzicht op hoge bomen.
het terrein van GGNet, en hebben al
bij GGNet met schoonmaken. Ze heeft
Maar maart 2013 gaan ze verhuizen naar
17 jaar een relatie. Twee jaar geleden
sinds kort een computer, waarmee ze
de nieuwbouw. Ook daar krijgen ze een
besloot de directie van GGNet dat
geholpen wordt door een vrijwilliger.
tweepersoonsappartement, maar wel op
er woongelegenheid voor hen zou
Cor helpt ook mee in huis en verzorgt
de tweede verdieping. Dat zal wennen
moeten komen, waar zij konden
de parkiet. Eenmaal per dag komt een
worden. Wel is het fijn, dat ze daar zelf
gaan samenwonen. Er kwam een
hulpverlener langs om te horen of er
kunnen gaan koken.
oud groepspaviljoen leeg, waar
vragen zijn. Wilma vindt het wel prettig
12 cliënten gewoond hadden. Daar
dat ze zo elke dag even bij kan praten,
Wim Kannekens maakte een korte
zijn met vrij eenvoudige middelen
en wat kan vragen als dat nodig is.
film over het wonen in een bungalow bij GGNet. Dit filmpje is op YouTube te
drie appartementen in aangebracht voor drie duurzame relaties.
Na de koffie mochten we de rest van
vinden.
het appartement zien. De slaapkamer, Wilma en Cor vinden het leuk om
de badkamer, de opbergkast, het
bezoek te ontvangen. Ze besteden er
halletje. In de huiskamer is wel een
erg veel werk aan. Het huis, dat altijd
keukenhoek met een werkblad maar
al goed onderhouden wordt, krijgt een
geen kookgelegenheid. De maaltijden
extra poetsbeurt en Wilma haalt iets
kunnen gebracht worden, of ze gaan
lekkers voor bij de koffie. Ze kleedt
eten in het restaurant. Wilma en Cor
zich keurig en zet lekkere koffie.
hebben het hier prima naar hun zin. Wie woont er ook zo mooi: rondom in
‘Wilma en Cor vinden het leuk om bezoek te ontvangen. Het huis krijgt een extra poetsbeurt en Wilma haalt iets lekkers voor bij de koffie.’
wonen
OEEED G LD VOORB
24 JUNI 2011 – VENRAY VINCENT VAN GOGH – SERVAASHOF
22
‘My home is my castle. Hier wil ik oud worden’ De divisie langdurige zorg van de GGz-instelling Vincent van Gogh is gevestigd op de Servaashof in een parkachtige omgeving midden in Venray. De langdurige zorg omvat klinische zorg aan mensen die in open en gesloten verblijfsafdelingen wonen, en ambulante zorg aan mensen die zelfstandig in Venray wonen of op het terrein van de Servaashof. Op de Servaashof is de afgelopen jaren
van grotere zelfstandigheid. Daarnaast
openbaar, doorgaand fietspad naar
veel nieuw gebouwd. Het oorspronkelijke
zijn er binnen de gebouwen van de
de stad. Zo is er toch ongemerkt een
plan was dat er koopbungalows aan de
gesloten en open afdelingen prachtige
vloeiende overgang tussen terrein en
rand van het terrein zouden komen, en
grote gemeenschappelijke leefkamers,
stad gekomen.
nieuwe GGz-woningen meer naar het
aangekleed met veel hoogopgaande
midden van het terrein; het zogenoemde
vaste planten, keukens, vrije tijdsruimtes
Willen de bewoners hier ooit nog weg,
inbreiden met gewone woningen. Maar
(biljart, tafeltennis) en rookruimtes. De
naar een woonplek in de stad? Een
door de crisis zakte de huizenmarkt in,
hele inrichting maakt een comfortabele
bewoonster: ‘Ik vind het hier heerlijk
en annuleerden de toekomstige bewoners
indruk. Wat door de ruime behuizing
rustig wonen. Ik woonde eerst samen
hun optie op een bungalow. De rest van
ook opvalt is de rust, die er heerst, al
met drie anderen in een woning in
het plan voor de GGz-woningen kon
zijn overal kleine groepjes cliënten
Venray. Maar van een van die jongens
gelukkig nog wel uitgevoerd worden.
bezig of aanwezig.
werd ik knettergek. Ik draaide helemaal
Zowel de mensen op de gesloten
In het appartementencomplex aan de
opgenomen op het terrein. Maar hier
en open afdelingen als de mensen
St. Servatiusweg leven zo’n 150 cliënten
bevalt het me prima. Ik ga hier nooit
in de beschermende woonvormen
geheel zelfstandig. Iedereen heeft een
meer weg.’
hebben in de verschillende nieuwe
royaal tweekamerappartement, met
gebouwen een appartement gekregen
aparte badkamer en keukenunit. Dit
met eigen voordeur, bel, brievenbus en
complex ligt ideaal, op de grens van
badkamer; en een keukenblok in geval
het terrein, met de voorkant aan een
door, en werd toen weer tijdelijk
‘Hier bevalt het me prima. Ik ga hier nooit meer weg.’
‘Het complex ligt ideaal, op de grens van het terrein, met de voorkant aan een openbaar, doorgaand fietspad naar de stad. Zo is er toch ongemerkt een vloeiende overgang tussen terrein en stad gekomen.’
wonen
OEEED G LD VOORB
23
30 AUGUSTUS 2012 – ASSEN GGZ DRENTHE – NIJLANDSBORG
Ouderen wonen op maat De bewoners van de Vlint en de Wieken ( ouderenpsychiatrie GGZ Drenthe) in Assen zijn in september 2012 verhuisd naar een nieuw en bijzonder gebouw onder de nieuwe naam Nijlandsborg. Een groot gebouw met twee verdiepingen voor 72 bewoners. Het gebouw onderscheidt zich aan de buitenkant door de bijzonder vormgegeven ramen, deuren en muren, afkomstig uit de organisch-antroposofische visie van de architecten Alberts en Van Huut. Het gebouw is duurzaam en energiezuinig.
Als je binnenkomt stap je een atrium
In elke kamer hangt een ingenieus
wordt ook hier gewerkt. Om alle bewoners
binnen dat veel weg heeft van een
communicatiekastje dat met een paar
zo goed mogelijk op maat te kunnen
tropische tuin. Tropische planten en
eenvoudige knoppen is te bedienen.
behandelen, overeenkomstig hun
bomen reiken tot voorbij de eerste
Daarmee kan de bewoner de zonwering
persoonlijke behoefte aan zorg, aangegeven
verdieping. Hier is healing environment in
laten zakken of ophalen, maar ook de
in hun ZZP-indicatie, zijn de bewoners
de praktijk gebracht. Trappen van licht
verpleging oproepen, wanneer er
ingedeeld in zorgmilieus:
hout, een baan voor rolstoelen en een
een vraag is of hulp nodig is. De
• Structuur-intensieve zorg,
lift voeren naar de eerste verdieping.
dienstdoende verpleging kan na het
• Bescherming biedende zorg,
Op het atrium komen enkele gangen
signaal meteen antwoorden: ‘Zegt u
• Uitdaging biedende zorg,
uit, en aan deze gangen liggen de grote,
het maar. Ik kom er aan’.
• Bescherming biedende zorg in combinatie
lichte kamers van de bewoners. Elke
met complexe somatische problemen,
kamer heeft een grote raampartij, met
Er zijn verschillende grotere en
• Structuur-intensieve zorg in combinatie
vitrage en gordijnen over de hele wand.
kleinere ruimtes voor groepsactiviteiten,
met complexe somatische problemen.
Iedereen heeft een eigen badkamer.
creatieve therapie, muziek maken en
Naast de kamers voor bewoners die in
beluisteren, psychomotorische therapie,
Op de begane grond zijn die bewoners
groepsverband eten, en met die groep
en een zaal voor grotere bijeenkomsten.
gehuisvest die behalve een psychiatrisch
ook activiteiten ondernemen, zijn er
De bewoners komen van de afdelingen,
ook een somatisch probleem hebben. Op
16 grotere appartementen voor bewoners
waar André Visser de Functionerings-
de eerste verdieping vinden we ‘verzorging’,
die liever op zichzelf wonen. Zij kunnen
gerichte Rehabilitatie introduceerde (zie
‘bescherming’ en ‘uitdaging’. Zo zijn
ook zelf koken als ze dat willen.
voorbeeld 8), en volgens die methode
verschillende zorgmilieus samengevoegd
tot een afdeling. Op de foto staat Hans van Selst, teammanager van het team van de eerste verdieping. Dat de bewoners van Nijlandsborg een optimale, activerende en stimulerende behandeling krijgen was al gebleken bij ons eerste bezoek. Dat ze nu ook nog gaan wonen in zo’n inspirerend gebouw kan hun gevoel van welbevinden alleen nog maar meer bevorderen.
Op de eerste verdieping vinden we ‘verzorging’, ‘bescherming’ en ‘uitdaging’. Zo zijn verschillende zorgmilieus samengevoegd tot een afdeling.
wonen
OEEED G LD VOORB
24
19 APRIL 2012 – WARNSVELD GGNET – NIEUWBOUW
Net op tijd: Nieuwe appartementsgebouwen Net voor de grote bezuinigingen lukte het GGNet in Warnsveld om 6 nieuwe appartementsgebouwen te laten bouwen op het eigen terrein. In totaal komen er 98 appartementen voor even zoveel verblijfspatiënten.
Ze wonen nu nog in verouderde gebouwen
Dat lukt goed. Er zijn (betaalde) gastvrou-
waar nog steeds groepsverpleging plaats-
wen aanwezig op de afdeling, die een
vindt. Enkele appartementen zijn twee-
ondersteunende rol vervullen voor de
persoons, voor stellen of voor mensen die
bewoners. Zij gaan straks weer een
graag samenwonen met iemand anders.
belangrijke rol vervullen wanneer de
Om de bewoners van de huidige afdelingen
individuele appartementen betrokken
De Mate en De Weerd te betrekken bij de
worden.
inrichting van de appartementen is een proefappartement gebouwd. Zo kunnen de
In de nieuwe appartementen kunnen
toekomstige bewoners zien hoeveel ruimte
mensen volledig zelfstandig wonen,
ze krijgen en meebepalen waar alles moet
zelfstandig wonen met ondersteuning,
komen staan, welke kleuren er op de muur
of zelfstandige wonen met groeps-
komen etc. Straks heeft iedereen een zithoek,
momenten, zoals gezamenlijk eten in
een eigen keukenblok, slaap- en badkamer.
de gemeenschappelijke woonkamer. In alle appartementjes kan zelf gekookt
De toekomstige bewoners verschillen sterk
worden. Ook op deze manier kan een
in leeftijd (tot over de 70) en in problematiek, brug naar meer zelfstandigheid en naar maar behoren allen tot een zwaardere zorg-
de maatschappij geslagen worden.
zwaarte-categorie. De afgelopen jaren wordt
Het winkelcentrum om zelf boodschap-
al naar een andere manier van begeleiden
pen te doen, is op 10 minuten loop-
gewerkt, gericht op rehabilitatie; niet pro-
afstand. In maart 2013 vindt de grote
bleemgericht, maar ontwikkelingsgericht.
verhuizing plaats.
wonen
OEEED G LD VOORB
25
30 JUNI 2011 – BUSSUM GGZ CENTRAAL – MAURITZHOF
Wonen in een wijk uit de jaren dertig De Mauritzhof in Bussum staat midden in een wijk met huizen uit de jaren dertig. Daar moest dit nieuwe appartementencomplex naadloos op aansluiten. En dat is gelukt. Sinds juni 2011 wonen er mensen met langdurende psychiatrische problematiek. Ze kwamen van sterk verouderde afdelingen op het terrein van Zon & Schild in Amersfoort, en woonden daar soms nog op meerpersoons-kamers. De bewoners hebben jarenlang naar hun
die dat tijdelijk nodig hebben. Er is geen
verhuizing toegeleefd. Tijdens het bouw-
separeerruimte, wel een ruimte voor een
proces gingen de toekomstige bewoners
zogenoemde time out, waar men tot rust
samen met medewerkers in groepjes
kan komen.
kijken hoe de bouw vorderde. Er werden allerlei overleg- en inspraakavonden
De derde vleugel, aan het water, bestaat
georganiseerd, ook met de buren en
uit appartementjes voor zo zelfstandig
omwonenden. Daardoor is er een goed
mogelijke bewoning. De bewoners
contact met de buurt ontstaan. In samen-
hebben een kamer, een slaapruimte, een
spraak zijn de buitenruimten tussen het
badkamer, en een keukenblok. Ze doen
centrum en de omliggende woningen
boodschappen in de buurt, en koken zelf,
ingericht, en inmiddels zijn er al ver-
zo nodig met hulp en ondersteuning.
schillende buurtbarbecues gehouden.
Het begrip ‘herstel’ staat centraal in de begeleiding. Cliënten worden geholpen
Het gebouw bestaat uit drie vleugels
structuur aan te brengen in hun dagen en
die samen een hoefijzer vormen. In een
samen te leven met de andere bewoners.
vleugel bevindt zich een polikliniek, een apotheek, spreekkamers, therapieruimtes, een grote keuken en activiteitenruimtes. In de middenruimte zijn een besloten en een gesloten afdeling voor cliënten
‘Als je ziet hoe het er hier uit ziet, en hoe het leven er aan toe gaat is het begrijpelijk dat er voor de Mauritzhof een lange wachtlijst is.’
wonen
OEEED G LD VOORB
26
16 NOVEMBER 2011 – UTRECHT SBWU – NOORDZEESTRAAT
Welkom in de buurt Mensen met een psychiatrische achtergrond zijn niet altijd even welkom in ‘gewone’ buurten in de stad. Niet zelden zijn er protestacties van buurtbewoners tegen de komst van een nieuwe instelling of woonvorm. Maar het gaat ook vaak goed, zoals in de Utrechtse Rivierenwijk.
In september 2010 leverde woning-
een gemeenschappelijke huiskamer.
Bewoners kunnen voor zichzelf koken, en
corporatie BOEX 29 appartementen
Alle woningen zijn 45 m2 groot,
eenmaal per week intekenen op samen
op in de Noordzeestraat, en verhuurde
en bevatten een woonkamer met
koken en eten in de gemeenschappelijke
deze aan de Stichting Beschermde
keukenblok, een slaapkamer, en een
keuken. Ook mensen die niet op de
Woonvormen Utrecht (SBWU)
badkamer, groot genoeg om er ook
Noordzeestraat wonen kunnen daarvoor
een wasmachine in kwijt te kunnen.
intekenen. Het is een grote verandering
Er wonen nu 29 cliënten, die van
dat men na jaren wonen op een
twee langdurige zorgafdelingen van
Uitgangspunt van de SBWU is dat
afdeling nu zelf in de buurtwinkels de
Altrecht afkomstig zijn, en van andere
de bewoners zo normaal mogelijk
boodschappen kan halen.
woonvormen van de SBWU. Het gaat
wonen. De SBWU zorgt voor individuele
om mensen met een zorgzwaarte (ZZP)
woonbegeleiding, en het FACT-team
Omdat de SBWU van de woningcorporatie
4 tot 6, die een woonplek voor zichzelf
van Altrecht voor de noodzakelijke
huurt, is het straks gemakkelijk de
wilden. Bij een groot aantal bewoners is
behandeling. De bewoners hebben
huur over te zetten op de bewoner zelf.
er sprake van de diagnose schizofrenie.
met elkaar gedragsregels opgesteld.
Door deze rechtstreekse huurrelatie kan
‘Respect voor elkaar´ is daarvan de
BOEX er in de toekomst toe over gaan
Het complex staat op een hoek. Ieder
basis. Dat geldt net zo goed voor de
ook anderen in het complex te laten
appartement kijkt uit op straat, en
bewoners als voor de woonbegeleiders.
wonen. Studenten, mensen uit andere
heeft de voordeur op een galerij aan
Zij stellen zichzelf vragen als: ‘Wie
zorgsectoren, of oudere alleenstaanden,
de achterkant. De galerijen kijken uit
woont er bij ons? En wat wil hij of
het zogenoemde inbreiden. Dat kan de
op een binnenplaats met zitjes. Op de
zij van ons?’ Begeleiders lopen niet
relatie van de bewoners met anderen in
begane grond is een poort die toegang
zomaar naar binnen, maar bellen
de wijk bevorderen.
geeft tot de binnenplaats. Daarnaast is
eerst aan.
De kennismaking tussen de bewoners van het complex en de buurtbewoners is wederzijds. De buurtbewoners werden in het complex uitgenodigd, en de bewoners van het complex waren welkom op de buurtfeesten. Een aantal bewoners heeft van die uitnodiging al gebruik durven maken.
De staf van het complex werkt samen met het welzijnswerk om een eetcafé te starten in de buurt.
organiseren
OEEED G LD VOORB
27
25 JUNI 2012 – SNEEK GGZ FRIESLAND – WOLDENHOF
MindUp, een nieuwe visie op wonen, werken, en dagbesteding GGZ Friesland kent voor de langdurige zorg twee soorten woonvormen: beschermd wonen of een verblijfsafdeling. Beschermd wonen betekent dat de cliënt zelfstandig woont. Wel is er de hele dag begeleiding beschikbaar, afgestemd op de situatie van de cliënt. Op een verblijfsafdeling is 24 uur per dag verpleegkundige hulp aanwezig. Maar ook daar is de cliënt zo zelfstandig mogelijk. Uitgangspunt is dat er alleen hulp wordt geboden wanneer het nodig is. De woonvoorzieningen vallen sinds
of activiteiten ziet er anders
De woningen liggen in een gewone
1 maart 2012 onder MindUp. Dat is
uit dan vroeger. Zo is er in Sneek
woonwijk, in de buurt van winkels en
de nieuwe naam voor de langdurige
elke ochtend inloop in het gebouw
openbaar vervoer. Allerlei varianten
zorgonderdelen van GGZ Friesland,
van een welzijnsorganisatie. Daar
zijn mogelijk: wonen in een groep,
die onder de AWBZ vallen. Deze
worden voor zeer uiteenlopende
samen met anderen, of zo zelfstandig
naamsverandering benadrukt de
groepen activiteiten georganiseerd.
mogelijk, maar wel samen eten, etc.
emancipatie van langdurige cliënten.
Er worden gezamenlijke activiteiten
Bij wonen in een groep deelt men een
‘Ik woon en werk bij MindUp’ klinkt
georganiseerd, zoals biljarten, gebruik
huis met anderen, met gezamenlijke
heel anders dan ‘Ik woon bij GGZ
maken van het eetcafé, zorgen voor de
voorzieningen. Voor de maaltijden
Friesland’. MindUp richt zich op het
postdistributie of het bemensen van
hebben de bewoners de beschikking
begeleiden van cliënten bij wonen,
de receptie. Het onderscheid tussen
over een voedingsbudget. Zelfstandig
werken, leren en activiteiten. MindUp
groepen vervalt steeds meer, en de
wonen in een appartement betekent
laat mensen met psychische of
cliënten reageren erg goed op deze
dat de bewoner zelf verantwoordelijk
psychiatrische problematiek weer hun
nieuwe samenwerkingsmogelijkheden.
is voor bijvoorbeeld het schoonhouden
eigen kracht voelen. Men begeleidt
van de woning.
cliënten bij het (her)vinden van
In een woning van MindUp krijgen
eigen mogelijkheden en het benutten
cliënten woonbegeleiding op maat. De
van maatschappelijke kansen.
cliënten wonen zo zelfstandig mogelijk,
Ondersteuning bij wonen, werken, leren
maar er is altijd begeleiding in de buurt.
‘MindUp laat mensen met psychische of psychiatrische problematiek weer hun eigen kracht voelen.’
Een team van medewerkers van
kijken naar kwaliteiten van mensen
MindUp biedt bewoners ondersteuning
en het vergroten van hun vaardigheden,
bij het wonen en de dagelijkse gang
wordt geprobeerd toe te werken naar
van zaken. De begeleiding is gericht
lichtere vormen van begeleiding.
op het behoud van zelfstandigheid,
Het verschil tussen klinisch wonen en
op herstel, of het voorkomen van
beschermd wonen is, dat bij klinisch
achteruitgang.
wonen de begeleiding altijd aanwezig is, en bij beschermd wonen de
Op verschillende locaties op de
begeleiding op afroep beschikbaar
terreinen van de organisatie heeft
is. Zo heeft Woldenhof in Sneek veel
MindUp ook woningen: het zoge-
verschillende woonmogelijkheden.
noemde ‘klinisch wonen’. Hier wonen
Er is een afdeling voor klinisch wonen
mensen in een beschutte, veilige
(ZZP B), en een afdeling voor intensief
woonomgeving, die sommigen (tijdelijk)
beschermd wonen met verpleging,
nodig hebben, omdat zij angstig of
verzorging en gedragsregulering (ZZP C).
verward zijn. Maar ook hier proberen
Van de 42 bewoners wonen er sommigen
bewoners zo zelfstandig mogelijk te
in een groep van 8, anderen met 2 of 3,
leven. De begeleiding richt zich vooral
en sommigen individueel.
op de talenten van de mensen. Door te
organiseren
OEEED G LD VOORB
28
20 DECEMBER 2011 – BENNEBROEK GGZ INGEEST – WESTERPOORT
Alles tegelijk op de schop voor nieuw beleid en een nieuw leven In het voorjaar van 2011 verhuisden 81 cliënten van de langdurige behandeling van GGZ InGeest in Bennebroek naar het nieuwe wooncomplex Westerpoort. Ze kwamen uit een oud gebouw met vier afdelingen. Elk van deze afdelingen had een vast team van verpleegkundigen en behandelaren. Deze teams functioneerden zelfstandig en hadden weinig contact met de teams en de cliënten van de andere afdelingen. De cliënten hadden niet allemaal een eigen kamer en moesten met elkaar sanitaire voorzieningen delen. In Westerpoort hebben alle bewoners
beschilderd, en op hun verzoek zijn er
passief doorbrengen van de dag naar
een eigen kamer of een eigen apparte-
heuse chesterfield fauteuils gekomen.
actief bezig zijn, is voor veel bewoners
mentje, allemaal met een badkamer.
Er zijn geen verpleegposten meer; er is
nog een lange weg.
Er zijn appartementen met een eigen
een open balie, en een ruimte waar het
voordeur aan de buitenkant van het
personeel kan overleggen.
Door de Introductie van FACT vindt er nog een ingrijpende wijziging in de
gebouw, en er zijn HAT-eenheden aan een galerij voor degenen die graag meer
De overgang naar de nieuwe woon-
behandeling plaats. De verpleegteams
contact met anderen hebben. De overige
situatie is aangegrepen om tegelijker-
van de afdelingen werken nu samen
54 cliënten hebben in een ander gebouw
tijd de behandeling en begeleiding
met een centraal FACT-team van
allemaal een eigen kamer gekregen.
te verbeteren: meer individueel
behandelaren, dat los staat van de
In dat gebouw zijn twee open en één
maatwerk in de zorg, gastvrijheid
verpleegteams van de afdelingen.
gesloten afdeling.
als principe, en een herstelgerichte
Dagelijks worden bij het zogenoemde
visie. De regie moet steeds meer bij
digibord de cliënten doorgesproken in
De gebouwen zien er mooi uit, en
de cliënten terechtkomen. Wat zij zelf
een multidisciplinair overleg. Alle
liggen rond een pleintje. Kunstenaars
kunnen doen, moet de verpleging niet
deelnemers aan dat overleg kennen nu
hebben meegeholpen om de
overnemen. Wat nog een punt van
alle cliënten. Zo kan men ook beter
gemeenschappelijke huiskamers in te
aandacht blijft, is het gaan naar – en
voor elkaar waarnemen. Degenen met
richten naar de wensen van de cliënten.
het gebruik maken van dagbestedings-
wie het tijdelijk niet goed gaat worden
Tafels zijn door de bewoners zelf
activiteiten. Van het overwegend
besproken om interventies af te stemmen.
Er zijn appartementen met een eigen voordeur aan de buitenkant van het gebouw, en er zijn HAT-eenheden aan een galerij voor degenen die graag meer contact met anderen hebben.
In Westerpoort vinden dus veel veranderingen tegelijk plaats, en dat betekent nogal wat voor de bewoners en voor de hulpverleners. Het spreekt vanzelf dat nog niet alles vlekkeloos verloopt. Iedereen moet wennen. De grote overgang levert naast enthousiasme en een zeer positieve evaluatie ook onrust en reuring op. Soms heeft dat zijn weerslag op cliënten. Maar iedereen is vastbesloten op de nieuwe weg door te gaan, en met steun en faciliteiten van het management van GGZ InGeest zet men met vertrouwen deze uitdagende verandering voort.
organiseren
OEEED G LD VOORB
6 JUNI 2012 – WOLFHEZE RIBW ARNHEM/VELUWEVALLEI – DE FAZANT
29
Management op locatie Het klinkt zo logisch: ‘alles voor de cliënt’, maar in de praktijk van hulpverlenings-organisaties wordt een groot percentage van de inkomsten besteed aan staf, management en administratie. De RIBW Arnhem/ Veluwevallei heeft die kosten weten in te perken. Door het management van elk onderdeel van de organisatie een grote verantwoordelijkheid te geven over de zorg, over de inkoop, over het aanstellen van medewerkers, en zelfs over verbouwingen, wordt veel bespaard op overhead. een zeer uiteenlopend verleden.
De samenstelling van het personeel
Sommigen hebben een niet-aangeboren
is bijzonder. Nadruk ligt op ‘buddyzorg’
hersenletsel, anderen een verleden van
en het gewone leven. Zo heeft men
dak- en thuisloosheid, weer anderen
de functie ‘gastvrouw’ als een echte
een verslavingsverleden. Die diversiteit
functiegroep weten in te stellen, en ligt
is terug te zien in de woningen. De
de nadruk bij de ondersteuning van
bewoners wonen in tamelijk oude
bewoners bij medewerkers op MBO-3-
huizen. Maar door hun individuele
niveau. HBO-ers zijn er voor het maken
inrichting doen ze huiselijk en warm
van individuele plannen en voor het
aan. Door het zogenoemde ‘integraal
contact over medicatie. Daarnaast is
Beslissingen over het leven van
management’ worden beslissingen
familie sterk betrokken als vrijwilliger.
cliënten worden dus dichtbij de
over noodzakelijke verbouwingen snel
bewoners zelf genomen. En uiteraard
genomen.
Aan alles merk je hoe sterk de betrokkenheid van personeel en bewoners is
in samenspraak met hen. En dat Voor een handvol bewoners die graag
bij de leefomgeving en bij het op peil
op zichzelf zijn, zijn containerwoningen
houden van de kwaliteit van het bestaan.
Op het grote terrein van Pro Persona
beschikbaar, die ook op volledig
Bewoners voelen zich serieus genomen
in Wolfheze beheert RIBW Arnhem/
eigen(wijze) wijze zijn ingericht. Deze
in hun eigen eigenaardigheden en voor-
Veluwevallei woningen voor 37
woningen staan aan de rand van het
keuren. Decentraal management op locatie
bewoners. Deze bewoners hebben
terrein in het bos (zie ook voorbeeld 19)
is daarbij een van de sleutels tot succes.
leidt tot verrassende initiatieven.
organiseren
OEEED G LD VOORB
30
8 JULI 2011 – RAALTE DIMENCE – LANGDURENDE ZORG
Werken met zorgzwaartepakket leidt tot andere inzet personeel In Raalte (langdurende psychiatrie van Dimence) wordt met elke bewoner een gesprek gevoerd om samen een Zorgplan voor het komende jaar te maken. Alle levensgebieden komen dan aan de orde: wonen, werken, vrije tijd, (psychische) gezondheid, financiën, relaties en zingeving.
Ook het verleden komt ter sprake.
van meer creativiteitsmedewerkers
Wat is er verloren gegaan? Waar
was niet aan de orde. Daarom is men
verlangt de bewoner nog naar? Wat
op vrijwillige basis begonnen met het
zou hij nog graag willen ondernemen?
omscholen van verpleegkundigen tot
Daarna wordt bekeken hoe het plan
dagbestedingsbegeleiders. En er werd
dat zo is ontstaan gerealiseerd kan
op gelet dat er minder ‘zwaar’
worden met de mogelijkheden die het
geschoolde verpleegkrachten werden
individuele zorgzwaartepakket (ZZP)
aangetrokken, omdat bleek dat die er
biedt. Dat wordt vastgelegd, en is voor
bij deze doelgroep niet in zo’n hoeveel-
De medewerkers worden opgeleid en
het hele jaar de leidraad voor de zorg
heid hoefden te zijn.
gecoacht door een docent die expert is in Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen
en begeleiding. Om de zorg en begeleiding nog beter
(SRH). SRH is gericht op het herstel van eigen
Toen dat voor het eerst voor alle
af te stemmen op de individuele cliënt
mogelijkheden van cliënten, en berust onder
bewoners in kaart was gebracht,
is de instelling in overleg gegaan
andere op ‘presentie’ (zie voorbeeld 2 en 18)
bleek dat er een disbalans was tussen
met de zorgverzekeraar. Daarmee is
en het Krachtenmodel (Strength Model van
zorg en dagbesteding. Anders gezegd:
afgesproken dat voor sommige cliënten
Thomas Rapp). Zo is er bij Dimence een aantal
er werd teveel geïnvesteerd in zorg
de zorgzwaarte verhoogd kan worden
voorwaarden ontstaan, die het mogelijk moe-
en te weinig in dagbesteding. Maar
(omdat het persoonlijke zorgplan dat
ten maken dat cliënten de kans krijgen zich op
ontslaan van verpleging en aanstellen
‘vereist’), en voor anderen verlaagd.
een volledig eigen manier te ontplooien.
organiseren
OEEED G LD VOORB
31
25 JUNI 2012 – SNEEK GGZ FRIESLAND – WOLDENHOF
Hoe vertaal je het individuele ZZP naar een zorgarrangement? De meeste instellingen hebben moeite met het vertalen van een toegekende indicatie in de te leveren zorg, en vice versa het vertalen van de gebruikelijke manier van werken in termen van de afgegeven indicatie.
deze inventarisatie stelde men vragen
de indicatie van het ZZP. GGZ Friesland
als: ‘Wat zijn de dagelijkse dingen op
hoeft daarom niet meer aan uren- en
een afdeling die nodig zijn? Wat is de
minutenregistratie te doen.
doelstelling van deze locatie? Hoe ziet de leefomgeving er uit?’ Allemaal onderdelen, Ter vergemakkelijking van het bespreken die tamelijk vast liggen. En tevens zijn het
en het uitwerken van het zorgplan
de basisgegevens waarop het gesprek met
met de cliënt of bewoner zijn kaarten
de bewoner plaatsvindt. In dat gesprek
ontworpen, waarmee sinds enkele
worden afspraken gemaakt, afgestemd
maanden gewerkt wordt. De kaarten
op de individuele indicatie. Belangrijk is
zijn een welkom hulpmiddel voor
dat cliënten zelf gaan nadenken over de
begeleiders om in gesprekken met de
Men verslikt zich in het bijhouden van
doelen die zij willen bereiken, zodat de
cliënt de verschillende onderdelen aan
de uren en minuten, die geregistreerd
afspraken die worden gemaakt hierop
bod te laten komen, om te concretiseren,
moeten worden om verantwoording
aansluiten. Dit alles wordt vastgelegd in
en om aan te geven op welk niveau de
af te leggen over een bijbehorend
een zorgplan, dat elk jaar geëvalueerd
cliënt zich bevindt. In één oogopslag ziet
zorgzwaartepakket. Men komt er vaak
wordt: ‘Zijn de persoonlijke doelen
men waaraan nog gewerkt moet worden.
niet uit. GGZ Friesland heeft toestemming
gehaald? Is de bewoner goed op weg?’
Voor de cliënt zijn er vergelijkbare kleine
gekregen van de zorgverzekeraar om de
gesprekskaarten gemaakt, die er voor
verantwoording om te draaien. Eerst is
Nu er goed is nagedacht over de zorg
zorgen dat in het persoonlijk gesprek alle
geïnventariseerd wat voor zorg men in
die gegeven moet worden, blijkt dat deze
onderwerpen aan bod komen, en geen
huis heeft, en waar men goed in is. Bij
over het algemeen overeenkomt met
onderwerpen vergeten worden.
zorgvuldige zorg
OEEED G LD VOORB
32
17 JUNI 2011 – ZUID LAREN LENTIS – DENNEOORD
Minder medicijnen Veel psychiatrische patiënten ontvangen jaar in jaar uit een vaak uitdijende cocktail van medicijnen. Meestal zijn dat niet alleen psychofarmaca, bedoeld om het zogenoemde psychiatrische toestandsbeeld te stabiliseren, maar ook medicijnen voor lichamelijke kwalen, zoals diabetes of COPD. Die lichamelijke klachten komen vaak voort uit bijwerkingen van de psychofarmaca. Weinig artsen en psychiaters maken zich daar zorgen over, zolang de psychiatrische stoornis maar onder controle is. Dat mensen daardoor inert worden of ernstig overgewicht krijgen wordt als onvermijdelijk gezien. Gelukkig komt er de laatste jaren meer
fine tunen van de voorgeschreven medi-
andere daginvulling komen. Elke patiënt
aandacht voor de lichamelijke gezond-
cijnen. Bij GGZ Centraal doet Diederik
zal daarin zijn eigen weg krijgen, waarbij
heid van psychiatrische patiënten.
Tenback dat, maar ook bij GGNet worden
eigen wensen en talenten leidinggevend
Er wordt beter gescreend op somatische
pogingen ondernomen. Zij doen dat in
moeten zijn. Dat kost niet alleen veel
klachten, en er is meer aandacht voor
samenspraak met de cliënt en met het
tijd en inspanning van verplegers en
lifestyle, voor beter en gezonder eten, en
verplegend personeel. De resultaten zijn
begeleiders, maar ook een andere houding
voor bewegen. Maar zeker als de doses
soms hoopgevend. Door medicatie te
tegenover de mensen waar het om gaat.
voor psychofarmaca hoog zijn, is het
verminderen zijn mensen in staat om
Stabiliteit, rust en beheersing komen op
moeilijk om cliënten in beweging te krijgen, te bewegen en actief te worden in werk
de achtergrond, terwijl actie, vertrouwen,
of überhaupt uit bed. Wij kwamen slechts
en dagbesteding, en door die activiteiten
en motivatie op de voorgrond komen, en
een handjevol psychiaters tegen die
ontstaat motivatie om iets aan het eigen
aangemoedigd worden.
zich dit probleem aantrokken.
lichaam te doen: beter eten, lopen, zwemmen. En slaapmedicatie is minder
De angst voor escalatie van gedrags-
Een goed voorbeeld hoe het ook anders
nodig als mensen moe, en vaak tevreden
problemen en voor destabilisatie van een
kan, hebben we beschreven in voorbeeld 9,
in bed stappen. Het spreekt vanzelf dat
afdeling weerhouden veel afdelingen
waarin psychiater Harald Schneider samen
er dan ook dagbesteding georganiseerd
om de stap naar het verminderen van
met managers en verpleegkundigen de
moet worden, die de cliënten aanspreekt
psychofarmaca in te zetten. De praktijk
cliënten in beweging en uit bed kreeg door
en dagelijks motiveert.
bewijst dat die angst onterecht is. Zeker,
een zorgboerderij in te schakelen waar de
er ontstaat meer dynamiek, maar vooral
cliënten elke dag met plezier aan het werk
Samenwerking met verpleging en
omdat cliënten een zinvoller en actiever
kunnen zijn. Maar er zijn meer psychiaters
begeleiding is onontbeerlijk, want zij
leven gaan leiden, daartoe aangemoedigd
die momenteel werk maken van het
moeten cliënten stimuleren om tot een
en ondersteund door hun begeleiders.
zorgvuldige zorg
OEEED G LD VOORB
11 AUGUSTUS 2011 – AMERSFOORT GGZ CENTRAAL – PALLIATIEVE UNIT
33 Naar een waardig levenseinde Een hospice speciaal voor psychiatrische patiënten blijft erg nodig. Ook nu de extramuralisering van chronisch langdurige GGz-patiënten steeds meer toeneemt, zal er een moment aanbreken dat ook zij een plek nodig hebben om dood te gaan, en vaak zal die er niet zijn in een (groeps)woning. Een regulier hospice wil hen doorgaans niet opnemen. Daarom is het goed dat er een plek is waar zij welkom zijn.
Op het terrein van Zon & Schild in
In de loop van 2010 zijn de eerste kamers delen. De eerste is gericht op optimale
Amersfoort (GGZ Centraal) werd op
ingericht. Rustige eenpersoons kamers
behandeling van de (lichamelijke) ziekte,
11 augustus 2011 de eerste palliatieve
met plaats voor bezoekende familieleden.
de tweede op bestrijding van pijn of
unit in Nederland speciaal voor psychia-
Het verpleegkundig team zorgt voor rust,
benauwdheid, waarna de patiënt in de
trische patiënten geopend. De unit is
verzorging en behandeling. Ook is er een
terminale fase overlijdt.
gehuisvest in paviljoen Berkenrode, als
toegewijde groep vrijwilligers beschikbaar.
onderdeel van het behandelprogramma
Zij zijn speciaal voor dit werk getraind.
Voor de film ‘Mijn tante is thuis
psychiatrie en somatiek. Er zijn drie
Verder wordt erg veel energie gestoken
gestorven’ is vanaf september 2010
patiëntenkamers, een familiekamer,
in het herstellen van het persoonlijke
het stervensproces van een terminale
een keukentje en een badkamer. Iedere
netwerk van de stervende, voor zover dat
patiënte gevolgd. Alle momenten zijn
kamer heeft een eigen, warme sfeer.
verloren is gegaan. Familieleden worden
in beeld gebracht: met verpleging, met
opgespoord, en dit leidt vaak tot veel
familie, met de pastor. Het is een integere
wederzijdse dankbaarheid.
film geworden die vanaf januari 2011
Voor psychiatrische patiënten die erg ziek zijn en waarschijnlijk niet lang meer
wordt vertoond.
zullen leven is er soms geen plek om
Jaarlijks worden ongeveer 20 patiënten
rustig dood te gaan. De afdeling of de
door verpleegkundigen, een arts,
beschermde woonvorm is daar vaak niet
familieleden en vrijwilligers begeleid
op ingesteld. Ondanks goede bedoelingen
naar een waardig levenseinde. De
en inzet van een team ontbreekt vaak de
patiënten komen van andere afdelingen
tijd, kennis en adequate behandeling om
van Zon & Schild, maar ook van ‘buiten’.
dit stervensproces te begeleiden.
De palliatieve fase bestaat uit drie
Tot slot
Werken aan netwerken Misschien heeft u zich tijdens het lezen van alle voorbeelden afgevraagd waar de familie van al deze mensen in langverblijfafdelingen is gebleven. Familie (beter gezegd het persoonlijke sociale netwerk van patiënten, cliënten en bewoners) was inderdaad de grote afwezige tijdens onze bezoeken aan instellingen en voorzieningen. Slechts op twee plaatsen, Maastricht en Warnsveld, was ‘familie’ erbij. Daarom willen we daar aan het eind van dit boek even bij stilstaan. om uit bed te komen, maar zet ook aan
De weg terug om weer het vertrouwen van
om na te denken over het eigen leven.
familie en bekenden te wekken is lastig.
‘Herstel’ en verbetering van de kwaliteit
Met een jaarlijkse barbecue red je het niet.
van het bestaan wordt vergemakkelijkt
Alleen een actieve en assertieve zoektocht
als het leven zich ook buiten de instelling
met de bewoner samen kan resultaat
afspeelt.
opleveren. Daar zijn gelukkig goede voorbeelden van. Zo werkt men in Amersfoort bij
Familie is vaak al jaren geleden
GGZ Centraal sinds kort met een netwerk-
afgehaakt. Soms omdat de belasting te
coach, die samen met bewoners zoekt naar
Veel bewoners in langverblijfafdelingen
zwaar was, soms omdat een bezoek aan
verborgen wensen die vaak jarenlang als
hebben een klein sociaal netwerk.
het opgenomen familielid onaangenaam
onbereikbaar zijn weggestopt. Maar daarnaast
Voor de meesten bestaat het uit andere
was. Dat onaangename werd niet alleen
gaat de netwerkcoach aan de slag met het
bewoners van de afdeling, begeleiders
door de stoornis bepaald maar ook door
herstellen van verbroken banden, of het op
en verpleegkundigen. Met een beetje
het gesloten bolwerk van een afdeling.
gang krijgen van nieuwe contacten.
geluk is er nog wat familie die interesse
Hoe vaak hebben we niet verhalen
toont. Dat is jammer, want vrienden en
gehoord van familie die zich uiterst
bekenden veraangenamen het leven,
onhoffelijk of zelfs vijandig bejegend
en zijn een venster op de wereld. Een
voelde wanneer men op bezoek ging. Nee,
bezoek of activiteit buiten de muren van
een bezoek aan de soms veraf gelegen
de instelling is niet alleen een reden
inrichting was geen onverdeeld genoegen.
‘Vrienden en contacten zijn niet alleen onmisbaar in ieders leven, maar ook onontbeerlijk bij het weer in balans brengen van een goed en waardig leven.’
