Oog voor bijwerkingen OT en Zien congres, Rotterdam 25 september 2015 Rike van Eekeren, apotheker Lareb
Bijwerkingencentrum Lareb • Bewaking geneesmiddelenveiligheid Meldingen van bijwerkingen uit de praktijk Van vaccins en geneesmiddelen Zwangerschap en borstvoeding (TIS, pREGnant)
• Doelen Opsporen onbekende bijwerkingen Kennis verzamelen over bijwerkingen
• Kenniscentrum bijwerkingen
Quiz: wat kan een bijwerking zijn? Wazig zien Scheel zien
Dubbel zien
Staar
Droge ogen
glaucoom
Refractie afwijkingen Mydriasis
Inhoud 1. Wat is Lareb? 2. Bijwerkingen van geneesmiddelen - Refractie afwijkingen - Diplopie - Corticosteroïden
3. Casuïstiek
Bijwerkingen
Refractie afwijkingen door geneesmiddelen Musculus ciliaris β2 (sympathicus) + relaxatie lens vlakker - contractie lens boller M3 (parasympathicus) + contractie lens boller - relaxatie lens vlakker
Musculus dilator pupillae α1 (sympathicus) + contractie mydriasis - relaxatie miosis
Musculus sphincter pupillae M3 (parasympathicus) + contractie miosis - relaxatie mydriasis
+ stimulatie, - blokkade van receptor
Effect op sympathicus α1-receptoren (pupil) •Voorbeeld: tamsulosine (alfa-blokker, bij prostaat hyperplasie) •Vaak voorkomende bijwerking: wazig zien •Bijzonder: IFIS (intra-operative floppy iris syndrome) bij cataract operatie
β2-receptoren (lens)
•sotalol (hart) visuele stoornissen •bètablokkers voor hypertensie droge ogen, visuele hallucinaties •astma medicatie (salbutamol) geen visuele stoornissen bekend
Effect op parasympaticus Middelen met (-) anti-cholinerg effect - pupilverwijding, lens vervlakking, accommodatie paralyse; - droge ogen Middelen bij urine-incontinentie (oxybutinine, tolterodine) Antidepressiva, antipsychotica (amitriptyline, en minder: paroxetine, ea) COPD: Spiriva (tiotropium)
Middelen met een (+) cholinerg effect - Pupilvernauwing, accommodatiespasme Middelen bij Alzheimer (rivastigmine)
Middelen stoppen met roken: nicotine, varenicline (Champix)
Andere middelen Mechanisme onbekend, mogelijk spelen ook de oogboldruk en hydratietoestand van het oog een rol. Middelen bij epilepsie, voorbeeld: topiramaat, carbamazepine Middelen voor hoge bloeddruk: hydrochloorthiazide
Lithium: vaak voorkomende bijwerking ‘wazig zien’ Isotretinoine (bij acne): diverse visusstoornissen (droge ogen) Methylfenidaat (Ritalin): wazig zien, accommodatiestoornissen, mydriasis NB bij diabetes mellitus kan door schommelingen in bloedglucose voorbijgaande wazig zicht / refractie afwijking (meestal myopie) optreden.
Voorbeeld • Vrouw, 74 jaar • VG: fibromyalgie, herseninfarct (4 jr geleden) • Med: - Recent: Vesicare (solifenacine) voor urine-incontinentie - Chronisch: Ascal, barnidipine, losartan, hydrochloorthiazide, rosuvastatine (voor bloeddruk, preventie atherosclerose)
• Rijbewijskeuring: sterk verslechterde visus! (myopie) • Stop verdacht geneesmiddel geen opmerkelijke visusafwijking meer, behalve lichte staar ontwikkeling • Verdacht geneesmiddel:
Vesicare (solifenacine)
Samenvatting refractie afwijking • Als een patiënt zich presenteert met onverklaarde of plotseling optredende visusklachten, zoals wazig zien, denk dan ook aan een recent gestarte (of gestopte) medicamenteuze behandeling. • Geneesmiddel geïnduceerde refractieafwijkingen herstellen meestal spontaan na staken van het gebruik.
Wat te doen? • Afhankelijk van de noodzaak en verwachte gebruiksduur van het geneesmiddel!
Diplopie
Geneesmiddelen en diplopie • Cholesterolverlagers – statines -
Neuropathie of effect op spieren
• Bupropion – stoppen met roken en antidepressivum -
3% diplopie, 2-14% wazig zien
• Middelen bij epilepsie • Antibiotica – ciprofloxacine -
1% (langdurig gebruik)
• Schildklier aandoening / medicatie – levothyroxine (Thyrax)
Voorbeeld • Vrouw, 45 jaar • VG: verleden borstkanker gehad, recent diabetes mellitus
• Simvastatine 10 mg, cholesterolverlager bij diabetes • Na 1 maand: -
Gevoelsstoornissen (handen)
-
Dubbelbeelden
• Na staken statine: hersteld
Samenvatting diplopie • Informatie over diplopie als bijwerking is heel beperkt. • Bij klachten van dubbelzien, kan er sprake zijn van een bijwerking, vooral bij geneesmiddelen die op het zenuwstelsel effect hebben.
• Diplopie is bijwerking herstelt meestal na staken van het geneesmiddel of herstel van de aandoening.
Wat te doen? • Afhankelijk van de noodzaak en verwachte gebruiksduur van het geneesmiddel!
Corticosteroïden - Zowel systemisch, inhalatie, via de neus, oculair
- o.a. dexamethason, prednison, etc. Bijwerkingen: • • • • • • • •
Visusdaling Verhoging intra-oculaire druk Glaucoom Cataract Mydriasis (nauwe kamerhoek glaucoom!) Myopie Diplopie ….
Voorbeeld • Man, 64 • VG: netvliesloslatingen gehad (1 en 10 jaar geleden) • Med: Fluticason neusspray (Avamys) voor hooikoorts
• Na 1 jaar: problemen met zicht (lezen) • Controle oogarts: verhoogde oogboldruk • Behandeld met druppels, zonder resultaat • Na 1 jaar: stop Fluticason neusspray • Klachten herstellen nog niet….
Quizcasus • Man, 50 jaar
• VG: stoppen met roken, prostaatklachten, diabetes • Klacht: ‘wazig zien’
A. Nicotine pleisters
1. miosis (iris tonus verlaagd)
B.
Zyban (bupropion)
2. myopie
C.
Glucose schommeling
3. diplopie
D. Tamsulosine
4. accommodatiespasme
?
Quizcasus (antwoord) • Man, 50 jaar
• VG: stoppen met roken, prostaatklachten, diabetes • Klacht: ‘wazig zien’
A. Nicotine pleisters
4. accommodatiespasme
B.
Zyban (bupropion)
3. diplopie
C.
Glucose schommeling
2. myopie
D. Tamsulosine
1. miosis (iris tonus verlaagd)
!
Bijwerkingen melden • Waarom? - Kennis over bijwerkingen is niet compleet - Opsporen nieuwe bijwerkingen - Informatie over bekende bijwerkingen
• Wie? - Alle zorgverleners - Ook patiënten zelf
Hoe meld ik een bijwerking?
www.lareb.nl
Take home message • Wazig zien en visusstoornissen zijn vaak voorkomende bijwerkingen. • Denk bij plotseling ontstane visusklachten ook aan recente veranderingen in de medicatie. • Visusklachten zijn in het algemeen reversibel na staken van het geneesmiddel. • Sommige bijwerkingen kunnen worden verklaard door het werkingsmechanisme van het geneesmiddel.
• Om meer kennis te krijgen over oogheelkundige bijwerkingen, kunnen bijwerkingen gemeld worden bij het Bijwerkingencentrum Lareb.
Meer informatie •
‘Oogheelkundige bijwerkingen’, via www.lareb.nl/Informatie-bijwerkingen/Specifieke-bijwerkingen
•
Bijsluiters van geneesmiddelen, via http://www.cbg-meb.nl/geneesmiddeleninformatiebank
•
Fraunfelder, Drug-induced ocular side effects
•
Folders en kaartjes voor het melden van bijwerkingen zijn te bestellen via
[email protected]
Voor in de wachtruimte …
Vragen?
Dank voor uw aandacht!
