Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT December 2006 jaargang 4

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:23

Pagina 1

8 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT

December 2006 jaargang 4

● Speciale focus op Mobiel GIS en GPS, LBS en transport ● Jacolien Eijer programma-manager bij IDsW ● Animatiefilm Cars met authentiek race-circuit en fantasiegebergten ● Mobiel Watis: voor en door landmeters www.gismagazine.nl

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:23

Pagina 2

iPF500

iPF600

iPF700

Voor het visualiseren van uw baanbrekende ontwerpen heeft u de ruimte nodig. Daarom is de nieuwste serie grootformaat printers van Canon speciaal ontworpen om uw creatie de ruimte te geven die het verdient. De zwarte pigmentinkt verzekert haarscherpe lijnnauwkeurigheid. En als beste in zijn categorie wat betreft snelheid - 90 seconden voor A0 en 45 seconden voor A1 – zult u aangenaam verrast zijn welk verschil Canon kan maken. Meer weten over de nieuwe range Canon grootformaat printers? Bel direct 0800-2266648 of vraag een gratis proefprint aan op www.canon.nl/grootformaatprinters.

Ruim baan voor uw creativiteit

Superieure printkwaliteit met Canon inkt en media.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:23

COLOFON GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgevers: Ruud. Groothuis Koos van der Lei

[email protected] [email protected]

Redactie: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Hoofdredacteur: Hans Vos [email protected] Eindredacteur: Remco Takken [email protected] Redacteur: Job van Haaften [email protected] Lambert-Jan Koops [email protected] Aan deze uitgave werkten mee: Jaap Groot Egbert van Hattem Guido van den Heuvel Lambert-Jan Koops Tom Modderkolk Sjaak van Popering Dennis Roijen Margriet Verhoogt Robin Wevers Advertentie-exploitatie: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Wilfred Westerhof Abonnementenservice: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Yvonne Jonker Lammy Pels Janneke Regterschot Vormgeving: Sander van der Kolk CMedia Productions, Emmeloord Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Uitgever: CMedia Productions B.V. Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord Postbus 231, 8300 AA Emmeloord Tel: (0527) 619 000

Pagina 3

Bestemming bereikt Voor het inplannen van een route kun je verschillende wegen kiezen. Je kunt aangeven dat je van A naar B wilt, via de kortste of de snelste route. Ook kun je aangeven of je per auto, bus, vrachtwagen of motor reist. Als je meer invloed op de route wilt uitoefenen, kun je via ‘waypoints’ of Points of Interest (POI) aangeven dat je de route toch in ieder geval langs een bepaalde locatie wil laten gaan. Het systeem loodst je door het landschap, zegt met een vriendelijke vrouwenstem (ik koos voor de charmante Belgische Ulla van MIO) dat je te hard rijdt, of dat je na ‘ondert meter’ rechtsaf moet. De trouwe reisgezellin Ulla meldt aan het eind van de rit ‘bestemming bereikt’ en zeker tachtig procent van mijn reisplannen verlopen geheel volgens plan. In het dagelijkse leven worden echter niet alleen routes gepland over de fysieke wegen. Voor het inplannen van je levensweg zijn (voor zover ik weet) geen routenavigators. Er wordt van je verwacht dat je zelf bepaalt welke richting je kiest, aan wie of aan wat je voorrang verleent en met welke snelheid je reist. Wanneer je toch de weg volledig kwijt raakt staat er in het hulpverleningscircuit een professionele Ulla voor je klaar. Mijn persoonlijke Ulla, ik noem haar in het dagelijks leven gewoon Riky, stippelt nooit een route voor me uit. Ze geeft alleen aan waar we zijn en waar we naar toe zouden moeten. Hoe ik daar kom, mag ik gelukkig grotendeels zelf bepalen. Ook het tijdpad is wettelijk redelijk geregeld. Zo ga ik er van uit dat ik nog pakweg negen jaar zal deelnemen aan het arbeidsproces. Voor de komende tijd heb ik een aantal waypoints uitgezet, zoals het verder werken aan een verhaal (dat hopelijk ooit een boek zal worden) en een wat ruimere tijdsbesteding aan familie en hobby’s in het algemeen. Daar is de laatste jaren wat minder van terechtgekomen. Zo nam ik ongeveer vier jaar geleden de uitdaging aan om GIS-Magazine uit de grond te stampen. Hier is menig uurtje in gaan zitten en op zulke momenten kun je uiteraard geen andere dingen doen. Het werk voor GIS-Magazine heb ik echter met het grootste plezier gedaan. Zonder in dit laatste voorwoord borstgetrommel te gaan vertonen, mag ik concluderen dat GIS-Magazine een stevige plaats in de geo-sector heeft verworven. Uiteraard deed ik dat niet alleen, maar heeft het totale team van redactie tot en met uitgever zich hier voor ingespannen. Niet in de laatste plaats ben ik ook de lezers en adverteerders dank verschuldigd voor het behaalde succes. In de levensroute van Hans en ‘Ulla’ is voor de komende jaren de snelheid wat naar beneden bijgesteld. De route zal over iets meer idyllische wegen gaan, er zijn wat meer stops ingelast. U begrijpt het, dit is mijn laatste voorwoord voor GIS-Magazine. Voorlopig is het voor wat GIS-Magazine betreft: ‘bestemming bereikt’. Remco Takken, nu eindredacteur, gaat mijn functie overnemen en zal GIS-Magazine verder uitbouwen. Daar heb ik alle vertrouwen in. Uiteraard zal ik op de achtergrond nog wel eens een tip voor een leuk artikel of interview doorgeven en misschien zelf eens een artikel of column schrijven. Daarvoor is nog altijd wel wat tijdruimte volgens Ulla. Ongetwijfeld zullen wij elkaar weer ergens op een of andere Point Of Interest ontmoeten.

Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice. GIS-Magazine op Internet: www.gismagazine.nl ISSN 1571-7194

Hans Vos, Hoofdredacteur GIS-Magazine

Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. © Copyright 2006 CMedia Productions B.V.

December 2006-8

3

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 4

GIS-Magazine 2006-8

Focus Mobiel GIS en GPS, LBS en Transport In deze laatste GIS-Magazine van 2006 ligt de focus op Mobiel GIS, GPS, LBS en Transport. Zoals u van ons gewend bent belichten we een breed spectrum. Van de aanleg van de A59 in Civil 3D tot een toeristische wandeltocht door Amsterdam. Ook de fietser wordt niet vergeten. En hoe staat het met LBS: is het hype of hoop? Focus Mobiel, LBS en Transport, pagina 6 t/m 27.

Even de vergunningen in mijn straat controleren Het internationale verdrag van Århus bepaalt dat overheden hun milieuinformatie moeten ontsluiten. Dit komt nu goed op gang. Het ISGO, een samenwerking van vier Zuid-Hollandse gemeenten, nam deel aan een pilotproject en won de Århus-trofee met een overzichtelijke en zeer betaalbare website. Tijd om de ontsluitingsproces rond het Århusverdrag op een rijtje te zetten. Interview, pagina 30.

Moderne landbouw in een groene omgeving Middels GPS en GIS is nauwkeurig vast te stellen welke delen van een landbouwperceel efficiënt gebruikt kunnen worden. De Stichting Hoeksche Waard op de Kaard (H-Wodka) stelt zich daarbij de vraag of niet ook de natuur baat kan hebben bij nieuwe technologie. Evenement, pagina 52.

Voorplaat: Een aantal ‘decorstukken’ uit de animatiefilm Cars is gebaseerd op echt bestaande locaties langs de fameuze Route 66. De geërodeerde gebergten rondom het fictieve stadje Radiator Springs zijn echter minder authentiek. De rotsen zijn gebaseerd op motorkappen en staartvinnen van Amerikaanse auto’s uit de jaren vijftig. Zie ook het artikel op pagina 22.

4

December 2006-8

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 5

GIS-Magazine 2006-8

Verder… Focus Mobiel, LBS & Transport:

Pagina Met een geavanceerde PDA-telefoon de jungle van Amsterdam in

6

Falk LTC luistert naar wegbeheerders en gebruikers

8

Limburg en Geodan ontwikkelen generiek mobiel GIS

10

Location Based Service, wat kunt u er mee?

12

Onze digitale gids loodst ons het moeras uit

16

Met GIS het fietsklimaat beoordelen in gemeenten

18

CityGIS bij positiebepaling en routenavigatie Brandweer Hengelo

20

Decorstukken uit animatiefilm Cars gebaseerd op bestaande locaties

22

Autodesk Civil 3D bij de nieuwe verbinding met A59 in Noord-Brabant 24 Data-inwinning:

Evenementen:

Interviews en artikelen:

Zoals Altijd:

Satellietnavigatie in de praktijk, Deel 8

32

Topcon’s GPT-9000A system autotracking total station

38

Autodesk kijkt naar opkomende economieën en duurzaam ontwerp

42

Aankondiging Mobility Event 2007

44

Mobiel Watis voor landmeters door landmeters

46

Bentley Gebruikersdag in België... en Nederland!

50

Hoeksche Waard op de Kaart zoekt landbouwtoekomst in GPS en GIS

52

Smallworld Seminar 2006: ‘corporate speak’ en gebruikers

56

Trimble Dimensions brengt verhalende lijn aan in nieuws en nieuwtjes

58

Jacolien Eijer nieuwe programma-manager bij IDsW

28

ISGO, even de vergunningen in mijn straat controleren

30

Zoek, webservice, zoek!

40

Luchtfoto: zelfs de menukaart op de tafeltjes is zichtbaar

48

Adverteerdersindex 66, Agenda 54, Data-inwinning 37, Kort nieuws 62, Lezersservice 66, Trainingswijzer 15 December 2006-8

5

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

13:31

Pagina 6

Focus Mobiel, LBS & Transport

Toeristische LBS ‘Timespots’ in opmars

Met een geavanceerde PDA-telefoon d Door: Guido van den Heuvel

Het Amsterdamse bedrijf TimeSpots biedt al twee jaar Location Based Services (LBS) aan in Amsterdam. Een in de hand te houden apparaatje Timespots met plaatsbepalingstechnologie toont toeristen en zakelijke bezoekers waar ze zijn en wat er in hun omgeving te beleven valt. Een nieuwe versie van Timespots lijkt op weg om Europa te veroveren.

Ook Nederlandse toeristen ontdekken nu het gebruiksgemak van Timespots.

M

et een geavanceerde PDA-telefoon, smartphones en Location Based Services (LBS) van Timespots krijgen toeristische en zakelijke bezoekers toegang tot locatiebepaalde diensten in Amsterdam. Een achterliggend serverplatform berekent waar de gebruikers zich bevinden. Per plek worden kaartjes, relevante informatie en mediabestanden van de omgeving aangeboden. Toeristen wandelen zo zorgeloos door Amsterdam. Wie op het Museumplein staat, ziet op zijn scherm direct de hotels, winkels en musea in de buurt. Ook informatie over openbaar vervoer zit onder de knop. Verdwalen in de Jordaan is er niet meer bij, tenzij je het apparaat uitzet..... Ook Nederlandse toeristen ontdekken nu het gebruiksgemak. Zo is bij Timespots betrokken vergelijkbare projecten in Limburg en Den Haag. Ook 6

December 2006-8

internationaal wil Timespots haar vleugels uitslaan. Eén met de omgeving Timespots bracht enkele maanden geleden een nieuwe versie uit, een digitale pc op zakformaat. Timespots is een bundeling van voorlichtende diensten op een PDA-telefoon, in combinatie met de allerlaatste mobiele technologie. Het apparaat bevat behalve een database een telefoon, fotocamera, internet en e-mailmogelijkheden. De PDA-telefoon biedt een navigator, gekoppeld aan actuele informatie van Amsterdam. Door interessegebieden in te voeren, wijst de PDA de plekken aan waar iets ontdekt kan worden, compleet met route en telefoonnummers. Gebruikers kunnen met elkaar communiceren, internetten en e-mailen. Toeristische

LBS-ontwikkelingen • Serverbased mobiele Internettoepassingen zitten in de lift door ontwikkelingen binnen Web 2.0 en Ajax. Op web 2.0 gebied komen veel LBS-initiatieven naar boven (naast Google Maps) als Plazes www.plazes.com en www.flickr.com. Voor het belang voor mobiel van Web 2.0 en Ajax: is veel informatie te vinden op http://opengardensblog. futuretext.com/archives/mobile_web _20/. Belangrijkste trekker binnen deze ontwikkeling is Google (web 2.0, Maps, Earth, Gmail, mapping e.d.). • In de US koppelen veel gebruikers kaartjes ook aan hun Google Local initiatief. Ook Yahoo kent inmiddels net zoals Google een wereldwijde mapping ontwikkelcommunity. De leveranciers als Navteq en Teleatlas lijken marktaandeel te verliezen. • Plaatsbepaling met Cell ID is ongeschikt wegens de onnauwkeurigheid (soms 200 m tot 2 km). Vodafone is vorig jaar gestopt om Cell ID commercieel in de markt te zetten. KPN doet met I-Locate een nieuwe poging tot herwaardering van Cell ID www.kpn.com/kpn/show/id=901900 /contentid=18015. • Er komen nu mobiele toestellen met geïntegreerde GPS op de markt. Probleem bij GPS en plaatsbepaling via Cell-ID blijft dat het niet binnen te gebruiken is. Timespots werkt aan een RFID-project voor plaatsbepaling binnen gebouwen. Ook wordt bekeken of Timespots met behulp D-GPS plaatsbepaling beter kan krijgen: http://en.wikipedia.org/wiki/ Differential_GPS foto’s en video’s van de stad kunnen direct naar het thuisfront worden verzonden. Binnenkort kunnen ook gebruikers met een eigen ‘smartphone’ gebruik maken van de dienst. Hiervoor wordt een speciaal mobiel platform opgezet waardoor iedereen met een mobiel Internet abonnement Timespots diensten kan afnemen.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 7


n de jungle van Amsterdam in mobieltjes te sturen en betaalbaarder. Mobiele telefoons worden gebundeld met persoonlijke navigatiesystemen. TomTom en nu ook Garmin, Route 66, Sony en Philips zorgen dat de markt steeds verder opengaat voor mobiele mapping- en navigatieoplossingen. LBS-systemen waren het unieke terrein van partijen als Mapinfo, Geodan, Ericsson. Nu al is het mogelijk (gratis) geocoding systemen te koppelen aan je website. LBS-systemen zullen steeds meer als open source op de markt komen. De PDA zonder internetconnectie zal snel markt verliezen aan de geavanceerde concurrenten.”

HP 6515 met GPRS/EDGE-verbinding via Telfort). Binnenkort wordt de Fujitsu Siemens Pocket Loox T830 met UMTS ingezet. Ook komt er een mobiel portaal voor alle toestellen met mobiel Internet-toegang.

Doorbraak Onder de motorkap van Timespots draait een robuust platform dat per plek alle digitale media aanlevert. Het Timespots X-Media Platform is de centrale web- en database applicatie die de content en services herbergt en via mobiel internet (GPRS/UMTS) aanbiedt. De content is afkomstig van gemeente, VVV en uitgevers. Timespots ontwikkelde het product en platform met grote technologiepartners; HP, Telfort, Byton, Excelbian, Log-on, Anglia Telecom en NDI. De dienst duikt steeds vaker op in het straatbeeld. Het systeem is binnenkort actief in Den Haag en Maastricht. Een ultieme uitdaging voor Timespots is de ontwikkeling voor de gemeente Den Haag van mobiele info en navigatie voor visueel gehandicapten. In het buitenland zet Timespots (met partners) voet aan de grond in Parijs, Barcelona en Rome. Toeristische LBS diensten Binnen de EU zijn al heel wat lokale LBS-projecten opgezet waarbij PDA’s met GPS aangeboden worden voor tours of wandelingen. Die zijn niet

automatisch succesvol. Nicolaas Pereboom: “De technologie van LBS en mobiele toestellen is nog niet volwassen. De ontwikkelkosten zijn hoog en de distributie via hotels en VVV’s is lastig. De meeste mobiele telefoons verouderen binnen één jaar waardoor er hoge kosten zijn. Partijen die mobiel Internet met data-abonnementen inzetten hebben veel meer kans, gebruikers ontvangen de diensten dan op hun eigen toestel. In 2007 komen veel toestellen op de markt met geïntegreerde GPS. Het alternatief voor gebruikers met een Bluetooth-optie is het kopen van een aparte GPS-ontvanger.” Mobiele trends Timespots lift aardig mee met het succes van slimme PDA’s met mobiel internet. Die bieden veel functionaliteit: camera, GPS, grotere schermen, meer kleuren, meer geheugen. Samen met mobiele breedband (UMTS/HSDPA) komen grotere bestanden ter beschikking in het veld. Nicolaas Pereboom: “De krachtige technologie is een geweldige impuls voor de navigatie-, mapping- en routingwereld. Het wordt steeds makkelijker om data naar

Mappingrevolutie Nicolaas Pereboom: “Google, Yahoo en sites als Flickr zorgen voor een mappingrevolutie. Iedereen met een beetje verstand van websitebouw kan simpel met de API’s van Google Maps en Earth kaartjes, routing en geocoding toevoegen aan de website www.googlemapsmania.com. Verder werkt Google zelf hard aan mobiele kaartjesoplossingen, omdat dit nieuwe advertisingmogelijkheden oplevert. Veel mapping- en navigatieoplossingen zijn al via mobiel Internet beschikbaar. De techniek verschuift van clientbased naar serverbased. Consumenten downloaden eenmalig via een SMS en WAP Push een stukje software naar hun telefoon. Daarna blijven ze via mobiel Internet in contact met servers die realtime voor de updates zorgen. Deze oplossingen zijn vele malen goedkoper dan de TomToms en Garmins. Bijkomend voordeel is dat ze altijd up-to-date zijn.”

Guido van den Heuvel ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.timespots.nl. December 2006-8

7

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 8


Met LTC gewaarschuwd voor omleidingen en wegwerkzaamheden

Falk luister t naar wegbeheerders e Door: Egbert van Hattem

Falkplan-Andes introduceerde in 2005 een up-to-date informatielaag voor GPS-planners, dit was in een pilot project met de Gemeente Zwolle. Sindsdien gaat de ontwikkeling van de iFalk Local Traffic Control (LTC) door. De functionaliteit is intussen behoorlijk uitgebreid, en men luistert goed naar de feedback van steeds meer wegbeheerders, overheden, openbare vervoerders, hulpdiensten, verkeercentrales en individuele gebruikers.

In Noord-Brabant zijn vier regio’s die deelnemen aan een proef om via LTC de wegwerkzaamheden op elkaar af te stemmen.

O

ntwikkelaar Falkplan-Andes ziet LTC-systemen als een investeringsproduct, een doorgaand ontwikkeltraject. Op dit moment werken 190 wegbeheerder met LTC-producten, zegt projectleider Marc van Brakel. “De techniek heeft zich bewezen. In november gaat de eerste stadsregio online.” LTC is een verkeersinformatiesysteem dat weggebruikers en andere betrokkenen (zie kader) op de hoogte houdt van omleidingen, wegopbrekingen en werkzaamheden. Routeplanners rekenen alternatieve voorkeursroutes uit waar individuele weggebruikers maar vooral ook aannemers, overheden en hulpdiensten hun voordeel mee kunnen doen. Van Brakel: “De vraag is hoe we samen met de wegbeheerders en 8

December 2006-8

hulpdiensten meer winst kunnen halen uit de data die we al hebben en die we real-time, webgebaseerd kunnen bijhouden. Softwarematig zit er heel wat intelligentie onder. We kunnen knelpunten visueel aantrekkelijk en doorzichtig in kaart brengen en het vectorbestand met slimme combinaties van data en koppelingen, zodanig bewerken dat steeds meer nuttige waarschuwingen en adviezen daaruit af te leiden zijn.” De opschaling van Gemeente naar toepassingen voor provincie en andere Rijksinstellingen stelt meer eisen aan de LTC-systemen, vertelt Van Brakel. “Een omleiding bij werkzaamheden aan een provinciale weg gaat meteen over enorme afstanden. Een alternatieve route moeten we snel en goed kunnen aanbrengen, met de garantie dat het

systeem bijvoorbeeld geen adviezen geeft die tegen de rijrichtingen ingaan.” “In de provincie Brabant heeft het systeem het afgelopen half jaar zijn diensten bewezen. De proef loopt nog tot 1 januari. Er zijn vier regio’s die deelnemen aan deze proef om via LTC de wegwerkzaamheden op elkaar af te stemmen. Daarbij zijn ruim veertig wegbeheerders betrokken. Het gaat vooral om de doorstroom- en afstemmingsoverleg tussen verschillende overheden en betrokkenen bij wegwerkzaamheden. Zo heeft een wegomlegging vaak gevolgen voor meerdere gemeenten. Betrokken provincies en andere overheden kunnen hun werkzaamheden op elkaar afstemmen, bijvoorbeeld door snoeiactiviteiten in een bepaald probleemgebied voorlopig op te schorten of juist te laten samenvallen met ander werk als dat mogelijk is.” Centraal en uniform Directe winsten zijn vooral zichtbaar als data eenduidig en ‘in harmonie’ gekoppeld en zichtbaar gemaakt kunnen worden. Ook hulpdiensten en vervoerders hebben duidelijk baat bij zeer actuele geodata, bij de routering bij incidenten of met aanpassingen in de busregeling. Het beschikken over de meest actuele data is veel minder vanzelfsprekend dan men op het eerste gezicht denkt. Regelmatig worden werkzaamheden op het laatste moment uitgesteld of treden vertragingen op. Dat wordt vervolgens op uiteenlopende manieren gecommuniceerd via e-mails, brieven of mondeling overleg tussen direct betrokkenen. Het is volgens Van Brakel al een grote winst als alle wijzigingen centraal binnenkomen en op een uniforme wijze zichtbaar en uitwisselbaar zijn. Van Brakel: “Vanuit die basis proberen we meer mogelijk te maken. Je kunt dan denken aan uitbreidingen van incidentmanagement, slim gebruik van verkeersregelinstallaties, meldcentrales van dienst zijn, en

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 9


s en gebruikers opmerkingen. In een LTC-tool voor een gemeente als Zwolle, zoomen we bijvoorbeeld in op wijken en wegvlakken. Bij een LTC-toepassing voor wegomleidingen van provinciale wegen, heb je een heel andere benadering nodig. Je moet dan rekening houden met een ander en in bepaalde opzichten veel meer divers verkeersgebied.”

Falkplan-Andes gaat volgend jaar In-car systemen itrusten met wegwerk-info.

dergelijke. Het gaat erom dat iedereen een uniforme manier van werken zich eigen maakt. Als betrokkenen merken dat de systemen in harmonie met elkaar werken, dan raken de verschillende diensten gemotiveerd om nieuwe functionaliteiten en mogelijkheden toe te voegen en uit te proberen.” In-car systeem Voor centrale planning en informatieverstrekking bewijst een real-time LTC steeds vaker zijn voordelen. “In-car systemen gaan we volgend jaar uitrusten met wegwerk-info”, zegt Van Brakel. “De Falk Navigator wordt nu

gelanceerd en we werken voor 2007 aan een versie waar we meer informatie in kwijt kunnen, zoals wegwerkzaamheden en omleidingsroutes.” Naast doorontwikkeling is Falk gestart de LTC-toepassingen snel gebruikersvriendelijker te maken. “We luisteren naar de feedback. Die heeft veel overlap. Daaruit kunnen we vlot generieke winst halen, zeker als aanpassingen van dien aard zijn dat anderen daar geen last van zullen ondervinden. Die feedback kan betrekking hebben op voor de hand liggende zaken, zoals de manier waarop iconen ingezet worden. Maar er zijn ook meer complexe

Stand van zaken Local Traffic Control iFalk Local Traffic Control (LTC) is een webbased applicatie waarin wegbeheerders geplande verstoringen kunnen invoeren, beheren, afstemmen en ontsluiten. LTC verbetert de werkprocessen en zorgt voor communicatie richting bewoners en bezoekers middels automatische updates via intranet of internet. Collega’s en betrokkenen, zoals uitvoerders, worden per werk of project geïnformeerd, inclusief situatieschetsen per email. Bovendien wordt LTC veel gebruikt bij de regionale afstemming van wegwerkzaamheden. Men werkt met verschillende wegbeheerders in één applicatie. Zo kan men tijdens de uitvoering direct de actuele situatie bij andere wegbeheerders in de regio zien. Betere

Over een maand online Over een jaar hoopt Falk dat het aantal LTC-testgebruikers en professionele gebruikers verder stijgt. Zo zal de eerste stadsregio over een maand online gaan. Ook hoopt men nieuwe diensten aan te kunnen bieden. Van Brakel: ‘Het gebruik van geo-data voor mobiliteitsmanagement is een zeer gevraagd onderwerp. Heel veel werk is al gedaan in onze gangbare tool-ontwikkeling en dataontsluiting. De vraag is hoe we daar voor de wegbeheerders en ook voor de weggebruikers meer uit kunnen halen, met inzet van slimme vectorberekeningen, intelligente software en goede communicatieprotocollen.’

Egbert van Hattem ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.falk.nl.

afstemming is dan mogelijk. Ook kunnen bijvoorbeeld scenariomanagers - die de verkeerregelinstallaties (VRI’s) aansturen - rekening houden met actuele wegopbrekingen. Zo kunnen wegkantsystemen en routeadviezen elkaar versterken omdat beiden met dezelfde informatie werken. Falkplan-Andes koppelt de barrières en omleidingroutes ook aan het geïntegreerde meldkamersysteem van de hulpdiensten. Proeven staan op de rol om LTC in te zetten ten behoeve van Incident Management. Verder geeft Falkplan-Andes de barrières en omleidingroutes door aan de routeplanners die zij bevoorraden. De ANWB routeplanner gaat nog dit jaar gebruik maken van de ingevoerde werkzaamheden, en gaat omleidingen en routeadviezen daarop aanpassen.

December 2006-8

9

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 10


In het veld invoeren, centraal geregistreerd

L i m b u r g e n G e o d a n o n t w i k ke l e n Door: Dennis Roijen en Sjaak van Popering

In opdracht van de Provincie Limburg heeft Geodan een generiek mobiel GIS ontwikkeld dat flexibel ingezet kan worden voor verschillende bedrijfsprocessen. Hierdoor kunnen grote investeringen voor ieder apart bedrijfsproces bespaard worden. Een snelle overdracht van data, ingevoerd in het veld.

Inchecken in ArcMap

D

e Provincie Limburg heeft, net als andere provincies, een grote behoefte aan geografische informatie. Dit komt mede door het feit dat meer dan 80% van het beleid gebiedsgericht is. Een geografisch informatiesysteem (GIS) vormt hierbij een uitgelezen middel om geografische informatie te verwerken, analyseren en presenteren. Binnen de Provincie Limburg zijn er verschillende afdelingen die in het veld gegevens verzamelen voor monitoring en/of toetsing van beleid. Één van deze afdelingen is de afdeling Wegen, die gegevens beheert over de provinciale wegen. Deze werkzaamheden zijn locatiegebonden en bij de dagelijks controle maken wegbeheerders dus gebruik van geografische informatievoorziening. Ook de afdeling Landelijk Gebied gebruikt geografische informatie bij de jaarlijkse inventarisatie van broedvogels in Limburg. Dit zijn slechts twee van de talrijke voorbeelden waar mobiel GIS ingezet kan worden. Voordat het mobiel GIS was ontwikkeld, werden de gegevens in het veld verzameld met analoge kaarten en formulieren. Nadeel hiervan was dat alle gegevens twee keer werden verwerkt. De eerste keer bij de opname in het veld en de tweede keer in het GIS in 10

December 2006-8

het Provinciehuis. Om efficiënter te werken, is besloten om dit met behulp van de inzet van mobiel GIS terug te brengen tot een eenmalige invoer van gegevens. Uitgangspunten De uitgangspunten voor het realiseren van mobiel GIS waren integraliteit, leveranciers-onafhankelijkheid en open standaarden. Integraliteit, dus alle afdelingen kunnen gebruik maken van de gekozen oplossing. Dit stelt automatisch eisen aan de flexibiliteit van de interface en het (gegevens)beheer. De oplossing moet onafhankelijk van één leverancier kunnen opereren, leveranciersonafhankelijkheid, om niet afhankelijk te zijn van de kennis van één organisatie. Het laatste uitgangspunt was dat communicatie en opslag van informatie middels open standaarden moet plaatsvinden. Gedurende het project kwam vrij snel naar voren dat de uitgangspunten meer als kader gebruikt moesten worden. Het realiseren van een ‘open source’ toepassing bleek nauwelijks haalbaar door de geringe volwassenheid van de op dat moment beschikbare software. Deze onzekerheid was geen goede basis voor een instrument dat essentieel

is voor een proces. Uiteindelijk zijn de belangrijkste uitgangspunten integraliteit en leveranciersonafhankelijkheid geworden. Veldapplicatie en centrale database Om aan de vraag van de Provincie te voldoen zijn er twee verschillende onderdelen nodig. Namelijk een veldapplicatie waarmee de verschillende processen en inventarisaties in het veld kunnen worden ondersteund en een mechanisme om informatie van en naar de centrale database in en uit te checken. In afbeelding 1 is de gekozen architectuur grafisch weergegeven. Het in- en uitchecken van de informatie in de centrale database, gebeurt met ESRI’s ArcMap. Hiermee kan via SDE verbinding worden gemaakt met de Oracle Spatial-database van de Provincie en kunnen objecten geselecteerd en uitgecheckt worden. Daarbij wordt een aantal handelingen uitgevoerd: 1. De gebruiker kiest welke kaartlagen uitgecheckt worden. Hierbij speelt autorisatie een rol. Zowel de definities van de velden als de beschikbare domeinwaarden worden door de database geleverd. Ook kan bepaald worden welke velden op welk formulier komen en formulierafmetingen. Gekozen kan worden tussen formulieren voor op de PDA of op de tablet PC. Het genereren van de formulieren gebeurt volledig automatisch. 2. Geselecteerde objecten binnen de aangevinkte kaartlagen worden geconverteerd naar shapefiles. De ingestelde symbolisaties van de lagen worden geconverteerd naar XML-files, die door ArcPad gelezen kunnen worden. Het ingezoomde gebied wordt geconverteerd naar een XML-file met de extensie APM, die ook door ArcPad wordt gebruikt. De informatie voor de user-interface wordt beschreven in een Visual Basic-file met de extensie VBS, die door ArcPad kan worden omgezet in een user-interface. Al deze bestanden worden in een subfolder geplaatst, onder de folder ‘.../checkout’.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 11


generiek mobiel GIS 3. De checkout subfolder kan vervolgens gekopiëerd worden naar het mobiele apparaat. Daarmee is het mobiele apparaat klaar voor gebruik, daarop wordt van ESRI’s ArcPad 7 gebruik gemaakt. Door het opstarten van het ArcPad Map Document wordt ook ArcPad 7 opgestart en komen de geselecteerde kaartlagen inclusief formulieren beschikbaar. In afbeelding 2 wordt een voorbeeld gegeven van een formulier. Door de ArcPad-functionaliteit in combinatie met de voorgedefinieerde formulieren, kunnen in het veld inventarisaties of controles uitgevoerd worden. Daarna het inchecken, dit gebeurt door met het mobiele apparaat verbinding te maken met het netwerk. Alle data vanuit de folder ‘.../checkout’ worden van het mobiele apparaat gekopieerd naar de persoonlijke folder ‘.../checkin’ op de centrale server. Vervolgens kunnen in ArcMap de data ingecheckt worden. Daarbij worden drie versies met elkaar vergeleken: de destijds uitgecheckte, de in het veld bewerkte en de database versie. Verschillen tussen die drie worden gesignaleerd en weergegeven. Per geval bepaalt de gebruiker of de kantoor- of veldversie overgenomen wordt. In afbeelding 3 is te zien hoe dit binnen ArcMap weergegeven wordt.

Voorbeeldformulier

Klein verschil, groot gevolg Binnen de beschikbare techniek heeft Geodan een systeem ontwikkeld dat zowel flexibel is qua inzet als opzet. Hiervoor kan zowel het datamodel als de gebruikersinterface voor het proces aangepast te worden. Bij de test van het systeem bleek dat kleine ‘verkeerde’ instellingen in de configuratie van het netwerk, grote gevol- Architectuur van de applicatie gen kunnen hebben. Door de kleine configuratieverschillen was de biele apparaat gezet. Ook voor het teeerste test, in tegenstelling tot de twee- gelijkertijd uitchecken van referentiede, niet geheel succesvol. Een klein data is een uitbreiding gewenst. stukje maatwerk valt bijna niet uit te sluiten. Het systeem voldoet door zijn Mobiel GIS? flexibiliteit en opzet aan de gestelde uit- De Provincie Limburg is op dit gangspunten. Alle afdelingen kunnen moment bezig om het systeem in haar nu mobiel GISgebruiken en inzetten. processen op te nemen. Per werkproMet name de mogelijkheid tot aanpas- ces, waarbij geografische informatie sing van de gebruikersinterface is zeer in het veld wordt opgeslagen, wordt geslaagd. bekeken of mobiel GIS kan worden toegepast om het werk effectiever en Van test naar praktijk efficiënter te laten uitvoeren. Daarbij Het ontwikkelen van de generieke wordt ook gekeken of er voor de mobiele applicatie is een succes gebruiker een verbetering in zijn (of geworden. De applicatie is breed inzet- haar) werkzaamheden gecreëerd kan baar en kan naar wens ingericht wor- worden. Draagvlak voor mobiel GIS den. Ook binnen andere organisaties is van essentieel belang voor het slakan deze applicatie gebruikt worden. gen van de inzet ervan. De werkwijze Toch zijn er nog verbeterpunten; in een verandert voor werknemers in essenvolgende versie zal getracht worden tie niet veel. In de praktijk blijkt echdeze te realiseren. De belangrijkste ver- ter dat mensen minder makkelijk hun werkwijze aanpassen als ze hun werk beterpunten: Het maken van de xml-bestanden die al meer dan tien jaar op dezelfde wijde opbouw van de kaartlagen en het ze hebben gedaan. Dit is de reden dat ArcPad-formulier definiëren, is nu de Provincie ieder proces eerst goed handmatig werk. Dit zou veel makke- bekijkt en dat mobiel GIS vlekkeloos moet werken vanaf het eerste moment lijker kunnen. Het synchroniseren van de data van en dat de eindgebruikers ermee aan de naar het mobiele apparaat is een hand- slag gaan. Dit kost in de voorbereimatige handeling. Het zou een voor- ding meer tijd, maar verdient zich deel zijn als dit geautomatiseerd kan ruimschoots terug. worden. Er zouden metadata geautomatiseerd toegevoegd kunnen worden, Dennis Roijen is Kennismanager bij de zoals ‘naam inwinner’, ‘datum van in- afdeling Strategie en Innovatie van de winning’ en diverse kwaliteitskenmer- Provincie Limburg en Sjaak van Popering ken. In de huidige applicatie worden al- is business development manager bij leen kaartlagen uitgecheckt die in het Geodan IT. Voor meer informatie over de veld bewerkt worden. Referentiedata in dit artikel besproken onderwerpen kijkt worden enigszins statisch op het mo- u op www.geodan.nl en www.limburg.nl. December 2006-8

11

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 12


Location Based Service, wat kunt u er mee?

Overal wordt u gevolgd Door: Jaap Groot

Al meer dan 5 jaar wordt er veel gesproken over Location Based Services (LBS) in de telecomindustrie en door analisten wordt deze markt ook vaak aangemerkt als de volgende hype. De vraag is wat locatie gebaseerde diensten voor u kunnen betekenen en waarom er bijvoorbeeld in Nederland momenteel geen enkele dienst is die publiekelijk toegankelijk is, in tegenstelling tot in veel andere landen. Alle, zichzelf respecterende, mobiele telefoonproducenten hebben inmiddels telefoons met GPS in ontwikkeling of zelfs al op de markt.

I

n Nederland is de LBS-dienst van Vodafone feitelijk in de zomer van 2005 stopgezet. En tot op de dag van vandaag biedt geen enkele andere GSM-operator een LBS-connectie aan. KPN heeft zelf wel LBS-diensten die zij aanbiedt en experimenteert momenteel met een geselecteerd aantal serviceproviders, echter van een breed opgezette aanpak is geen sprake. In veel andere Europese landen is LBS gewoon als dienst beschikbaar voor eindgebruikers en serviceproviders. In de VS wordt LBS ook aangeboden door de operators, maar gezien de hoge aansprakelijkheden slechts binnen bepaalde kaders. In het kader van de E911-wetgeving 12

December 2006-8

is gesteld dat in een noodgeval dit optimaal dient te werken, hetgeen commerciële diensten aan stringente eisen onderwerpt qua hoeveelheid en beschikbaarheid van LBS. Actieve en passieve LBS LBS-diensten vormen een breed scala aan oplossingen die een gebruiker op de één of andere wijze van informatie voorziet, die gebonden is aan de locatie van deze gebruiker. Er wordt hierbij een onderscheid gemaakt tussen actieve en passieve diensten. Daar waar bij actieve diensten de gebruiker zelf informatie opvraagt, wordt bij passieve diensten de locatie door derden opgevraagd. Een aantal voorbeelden van

actieve diensten is: Weerinformatie op basis van de huidige locatie. File-informatie op basis van de huidige locatie. Coupondiensten waarbij men aanbiedingen krijgt op basis van de geografische locatie. Hierbij moet men veelal vooraf lid zijn geworden van een dienst teneinde niet uit allerlei aanbiedingen te krijgen die niet gewenst worden. Gouden gids-informatie waarbij als voorbeeld de dichtstbijzijnde bioscoop wordt gezocht of enige andere in de database opgenomen dienst. Deze actieve LBS-diensten worden veelal door de netwerkoperators aangeboden omdat zij een breed publiek aanspreken en voor de operator vrij eenvoudig leiden tot omzetverhoging. Een aantal voorbeelden van passieve diensten is: Fleetmanagement diensten waarbij de locatie van voertuigen belangrijk is in het planningsproces. Opsporing van vermiste goederen en/of mensen, veelal in combinatie met RFID-zenders om het verloren gegane ook heel precies te kunnen lokaliseren. ‘Find a friend’, ‘find my child’ en dergelijke diensten die het mogelijk maken om bekenden te lokaliseren. Dating-diensten met als extra een locatiecomponent om een afspraak te kunnen maken die ook geografisch realiseerbaar is. Passieve diensten De passieve LBS-diensten worden veelal door serviceproviders ontwikkeld en aan marktpartijen aangeboden via een Internet-platform van een operator of rechtstreeks aan eindgebruikers. Bij passieve LBS is er altijd sprake van een ‘opt-in’-proces om te voorkomen dat iemand ongeautoriseerd de locatie van een bepaalde mobiele telefoon kan opvragen. Hoe werkt plaatsbepaling? Iedere mobiele telefoon is in het mobiele netwerk aangemeld bij een zendmast voor zowel spraak als datacommunicatie. Aangezien deze gegevens bij de operator bekend zijn, alsmede de locatie van de zendmast, kan er dus bepaald worden in welke cel

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 13


Er zijn twee soorten LBS. Bij actieve diensten vraagt de gebruiker zelf informatie op, bij passieve diensten wordt de locatie door derden opgevraagd.

de gebruiker zich bevindt. Afhankelijk van de soort techniek die er gebruikt wordt, is de locatie redelijk nauwkeurig, dit ligt tussen de 50 en 200 meter. Vaak is hier echter een speciaal toestel of een applicatie voor nodig. Bij pure cel-ID localisering is het veelal slechts tot op 500 meter mogelijk de locatie te bepalen. Daarnaast verschilt de celgrootte nogal wanneer men cellen in de binnenstad vergelijkt met cellen op het platteland die vaak een straal hebben van 5-10 km. Sommige operators passen echter ook nog celsectoren toe, waardoor er weer een verbetering van de nauwkeurigheid optreedt. In Europa is er echter geen bindende eis om een bepaalde kwaliteit van de locatie te waarborgen, daardoor kan men bij iedere operator wisselende resultaten verwachten. In de VS valt de kwaliteit onder de E911-wetgeving waarin gesteld wordt dat 66% van de locatie met een nauwkeurigheid van 50 meter moet kunnen worden bepaald. Het feit dat deze technieken gebruikt worden, zal iedereen bekend zijn van de rechtszaken waarin aangetoond wordt dat bepaalde telefoons zich op een zeker moment op een vast te stellen geografische locatie hebben bevonden. Daarmee worden verdachten in mogelijk verband gebracht met een plaats van delict. Nu echter de technieken steeds toegankelijker worden en de operators via LBS-aggregators locaties van mobiele telefoons beschikbaar stellen, komen er steeds meer LBS-diensten voor consumentengebruik. Met deze groei komt ook de regelgeving op gang en worden er stringentere eisen gesteld aan de dienstverleners. Niet alleen moet de ‘opt-in’ waterdicht zijn, ook moet men regelmatig de tra-

ceerbare telefoons er aan herinneren dat de locatiefunctie is ingeschakeld. Daarnaast kan men altijd nog de mobiele telefoon uitschakelen, wat bij de meeste operators tot een melding leidt dat de locatie niet bepaald kan worden en bij enkelen tot een laatst bekende locatie. In het buitenland is passieve LBS nooit mogelijk.

De vergelijking met GPS Mede doordat de mobiele operators aan aggregators en serviceproviders haast onmogelijke eisen stellen vanwege privacybescherming, komt de LBSmarkt helaas nog niet tot de voorspelde groei. Naast actieve diensten van operators zelf en anonieme diensten, zoals filemeldingen van TomTom en Vodafone in Nederland, worden veel nieuwe ideeën in de kiem gesmoord. Als daarbij in ogenschouw wordt genomen dat een eenvoudig GPS-apparaat van zo’n 250 Euro niet alleen veel nauwkeurige informatie geeft, maar ook nog eens niet gebonden is aan de LBS-regulering, zoals wij die nu kennen, dan wordt het duidelijk hoe de toekomst er uit gaat zien. Alle, zichzelf respecterende, mobiele telefoonproducenten hebben inmiddels telefoons met GPS in ontwikkeling of zelfs al op de markt. En met nieuwe technieken die GPS een steeds betere mogelijkheid bieden om ook in gebouwen nog tot een correcte locatieberekening te komen, vervalt het aantrekkelijke karakter van de positiebepaling op basis van cel-ID. Tevens biedt Gallileo, naar het zich laat aanzien, een nog betere werking “indoor” hetgeen de behoefte aan pure mobiele telefoonpositionering op termijn alleen maar zal doen afnemen. Daarnaast hoeft er bij GPS-gebaseerde oplossingen enkel en alleen gebruik gemaakt te worden van SMS of GPRS (in Europa) of het datakanaal van CDMA (in de VS) om de gegevens van de mobiele telefoon naar een applicatie te zenden. Dit biedt grote voordelen voor serviceproviders die niet langer gebonden zijn aan hoge prijzen

en eenzijdige regelgeving van operators voor cel-ID localisering. Ter vergelijking een cel-ID locatie kost gemiddeld zo’n 10 cent terwijl een SMS bericht slechts zo’n 4 cent kost. Als men middels GPRS data ophaalt, zijn deze kosten zelfs maar een fractie van een cent aangezien er vele duizenden posities in een MB passen. Opgemerkt dient te worden dat GPS momenteel nog een grote aanslag op de batterij van de mobiele telefoon betekent, aangezien het stroomverbruik hoog ligt. Met name als het GPSsignaal zwak is, en er dus lang gerekend moet worden. Om deze reden ook worden vele navigatietelefoons bij voorkeur gebruikt met een externe bluetooth GPS-ontvanger. Maar met geavanceerde bewegingssensoren en de steeds toenemende batterijcapaciteit, kunnen 4 simpele AA batterijen makkelijk 3 maanden mee waarbij er ieder uur een locatie wordt bepaald. Is er toekomst voor locatie gebonden informatie? Door de opkomst van navigatie is wel duidelijk dat de consument een inherente behoefte heeft aan locatie. In het geval van navigeren is die behoefte voornamelijk om zo snel of plezierig mogelijk, zonder files, van A naar B te komen. De toekomst voor locatiegebonden informatie is echter breder. Er vanuit gaande dat consumenten niet geïnteresseerd zijn in teveel informatie, en al helemaal niet als die onnauwkeurig is zoals vaak bij cel-ID diensten, ligt het voor de hand dat er binnenkort zeer interessante diensten zullen ontstaan. Die in zullen spelen op telefoons en specifieke plaatsbepalingsapparaten voorzien van GPS die nu al voor acceptabele prijzen verkrijgbaar zijn. Het is nu eenmaal relevant om op bepaalde momenten de locatie van uw medewerker, motor, auto of familielid gemeld te krijgen. Vooral als deze zich in een noodsituatie bevindt of zich buiten een vooraf ingesteld gebied begeeft. De opkomst van dit soort locatiegebonden dienstverlening wordt momenteel niet meer beperkt door technische, financiële of regelgevingtechnische zaken.

Jaap Groot is directeur van Teydo BV. Voor meer informatie over de in dit artikel genoemde onderwerpen kijkt u op www.teydo.com. December 2006-8

13

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:24

Pagina 14

ROLTA

UW OUTSOURCE PARTNER VOOR O.A. : Conversie & Digitalisering 2D/3D Engineering 2D/3D Serious Gaming Rolta Benelux BV Postbus 190 2130 AD Hoofddorp T 023- 557 1916 F 023- 562 5816 [email protected]

Fotogrammetrie Software ontwikkeling / Testen Shipdesign

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

13:53

Pagina 15

Trainingswijzer Bedrijf/trainingsinstituut:

Bedrijf/trainingsinstituut:

NedGeodataManager NedGeodataWarehouse NedBrowser

Telefoon cursussen 0347 - 329 625 Telefoon algemeen 0347 - 329 600 E-mail [email protected] contactpersoon: mevrouw K. van ‘t Reve

Specifieke kenmerken • Voor studenten èn werkenden uit binnen- en buitenland • Voltijds en deeltijd programma • Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs • Modules + stage + thesis • Opleiding tot geo-informatie-manager en –specialist

Uw trainingen een heel jaar lang in GIS-Magazine en op www.gismagazine.nl voor slechts € 1200,–

Geïnteresseerd?

www.msc-gima.nl Intergraph Security, Government & Infrastructure – Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie. Onze opleidingen: GeoMedia-GeoMedia Professional-GeoMedia WebMap-GeoMedia voor Developers-GeoMedia Grid-Oracle Spatial-IntelliWhere OnDemand-Plotten met GeoMedia-G/Technologie.

GeoMETIUS bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Alphen a/d Rijn.

Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: 023-5666616 of e-mail: [email protected]. www.geometius.nl

De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn: • • • • •

Master of Science GIMA In de masteropleiding GIMA worden aangeboden: • kennis van en vaardigheden in geo-informatiemanagement: ‘hoe geo-informatie projecten of organisaties te managen’ • kennis van en vaardigheden in geo-informatietoepassingen: ‘waar kan geo-informatie worden toegepast’ • technologische en methodologische geo-informatievaardigheden: ‘hoe geo-informatie toepassen’

GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training ESRI-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen

Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen.

Educating GIS Professionals Worldwide Postgraduate Certificate, Diploma and Please visit our website: MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills necessary to translate management and scientific problems into GIS. For more information please contact us:

www.unigis.nl

Voor meer info bel naar 0172-469610 of mail naar [email protected]

www.unigis.nl

Autodesk MAP MapInfo Professional NedView-applicaties en -koppelingen

www.intergraph.com

GIS Trainingen:

www.mcs-gima.nl

www.nedgraphics.nl

NedGraphics CAD/GIS Ir. D.S. Tuynmanweg 10 4131 PN Vianen

UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit 020-598 6099 or [email protected]

Bentley Institute – Anytime, Anyplace Learning

Bentley Institute verzorgt Classroom opleidingen op Bentley Institute locaties en OnSite op uw eigen locatie. Ook bieden we honderden uren OnDemand eLearning aan en kunt u gebruik maken van Distance Learning. Bovendien kunnen wij u opleidingen op maat aanbieden. Training subscriptions voor organisaties – Verhoog uw “return on investment” door middel van Bentley LEARN en Enterprise Training Subscriptions. Bentley Institute, Bijenstraat 11, 4105 DX Culemborg, T: 0345 544 744, E:[email protected]

www.bentley.nl

Voor ieder gebruikersniveau, ongeacht organisatiegrootte of budget, is het eenvoudig om opleidingen te volgen bij Bentley Instistute.

Een greep uit onze cursussen: • GIS-theorie, • Diverse ArcGIS modules (zoals ArcGIS basis, Modelbuilder, GeoDatabases), • Meta-informatie, • Cartografie en grafische presentatie, • Programmeren met VB.NET en ArcObjects, • Oracle Spatial, • MapServer, etc. Ook verzorgen wij maatwerk opleidingen voor uw organisatie.

www.nieuwland.nl

Nieuwland geeft een breed scala aan Geo-cursussen voor beginners en gevorderden.

Bentley Institute ontwikkelt en biedt professionele opleidingsprogramma’s waarmee productiviteit en efficiency binnen de organisatie verhoogd wordt. Voor MicroStation en de discipline-specifieke applicaties voor de branches Building, Civil, Geospatial en Plant heeft Bentley Institute diverse opleidingsprogramma’s beschikbaar.

Voor meer informatie bel Margriet Liemburg, tel. 0317-421771 of mail [email protected]. Zie ook www.nieuwland.nl

Vidar kondigt 36 en 42 inch scanners aan

n

Vidar, leverancier van grootformaat print- en scantechnologie kondigt een serie nieuwe scanners aan in 36 en 42 inch-formaat. Deze scanners kunnen 48-bits aan kleuren aan en/ of 16 grijstijnten. Het is mogelijk om papierdiktes tot 15 millimeter in te voeren. Voor alle modellen geldt dat Windows en Macintosh wordt ondersteund plus de VidarNET-architectuur voor het zoeken bin-

nen een network of het internet. De 36 inch kleurenscanners zijn de Atlas 600e, Select 600e en de Nova 36e. De Atlas 600e en Select 600e zijn accuraat, de Nova 36e is een snel apparaat dat weinig geluid produceert. De 600e 42 inch-reeks kleuren en monochrome scanners bestaat uit de Spectra 600e kleurenscanner, de Surveyor 600e Scanner

en de Flash 600e Monochrome Scanner. Al deze types hebben aansluitingen voor FireWire, USB 2.0, Still Image Interface, Windows Image Acquisition en Twain interfaces. Deze 42 inch scanners hebben de mogelijkheid tot point-of-origin image capture en on-board digitale conversie en embedded processing. www.vidar.com

December 2006-8

15

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 16


Varen met een boswachter ‘onder de knop’

Onze digitale gids loodst ons het m Door: Guido van den Heuvel

Met een elektrische aangedreven sloep voer GIS-Magazine de vaarten en moerassen van de Wieden en Weerribben in. Met behulp van een digitale gids aan boord kwamen we er ook weer probleemloos uit! Het toeristische Location Based Services-project (LBS-project) met de geavanceerde Ottersloepen is een succes en krijgt waarschijnlijk snel landelijk navolging.

De navigator aan boord (een beeldscherm en een speakertje in het interieur van de sloep) wijst ons feilloos de weg.

Twee zonnige dagen lang trekken we met de Ottersloep door de indrukwekkende veengebieden en moerassen van de Kop van Overijssel. We maken gebruik van het nieuwe Ottersloep-arrangement, genoemd naar de in dit gebied uitgezette otters. De navigator aan boord (een beeldscherm en een speakertje in het interieur van de sloep) wijst ons buitenstaanders feilloos de weg. Zelfs als we met opzet van de route afwijken. Het systeem waarschuwt met een belletje als er iets bijzonders in de natuur of de omgeving te zien is. We draaien met een bocht de Roomsloot op. Het scherm en belletje geven aan dat er nieuwe informatie beschikbaar is voor dit gebied. Die kunnen we ook op het scherm lezen of afluisteren als een geluidsbestand via de boordspeaker. Van sommige bezienswaardigheden kunnen we videofilmpjes bekijken. Daar komen we door de vele indrukken nauwelijks 16

December 2006-8

aan toe. Met deze digitale boswachter onder de knop voelen we ons ‘thuis’ in onbekend gebied. Het project Ottersloep is opgezet door het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme GOBT. In samenwerking met toeristische bedrijven en de horeca wordt geprobeerd het meerdaags verblijf in het gebied te stimuleren. Een prima werkend concept. Rondje Nederland De eerste dag doen we rondje langs het gehucht ‘Nederland’. Vanaf Blokzijl varen we via het Noorderdiep en de Wetering richting Weerribben. De vaarten zijn hier hooguit een meter diep en gemotoriseerde boten kunnen hier niet komen. De ondiep stekende Ottersloep wel. Terwijl de elektromotor zoemt, zetten we verse koffie in het boordkeukentje. Onze digitale gids babbelt er op los. Hij vertelt ons over de otters, de vogelstand, het vaak doorverkochte per-

ceel ‘het Hoerenkind’ en het waterbeheer in de omgeving. Afluisteren, bekijken of negeren, daar ben je als gebruiker altijd vrij in. De boswachter zit onder de knop. Na het gehucht ‘Nederland’ en een prachtige vaart met veel roestige windmolens varen we traag het rustieke dorpje Kalenberg in. Daarmee wijken we af van de route, maar zien op het beeldscherm nog wel waar we zitten. We meren af bij een eilandje en picknicken uitgebreid aan een grote tafel in de buitenlucht. We bekijken het voorbijvarende botenspul en genieten uitgebreid van de traditionele en soms ook wat kneuterige boerderijen. Hollandser dan dit bestaat er niet. ‘s Avonds willen we voor twaalven nog een afzakkertje halen bij het beroemde café Fanfare. Wat denk je? Dicht! Afgeschermd gebied ontdekken Op de tweede dag doen we de Merenroute. Vanuit Giethoorn steken we de Beulakerwijde over, richting Giethoornse Meer. Via een ondiepe stuw draaien we de Vaartsloot op en laten de rest van de boten achter ons. Me slechts een enkele kano is het nu zo rustig dat we het gebied voor onszelf denken te hebben. Hier zijn we volledig verstoken van drukte, vaart en motorgeronk! Hier horen we alleen vogels, rietgeruis en zoemend op de achtergrond: de elektromotor. Omdat het knap waait op het Giethoornse Meer, varen we het sompige gebied bij de Pinkesloot en Bouwersgracht in. De audiopresentaties zijn functioneel en ook wel eens vermakelijk. Het zijn geen professionele inspreekstemmen, maar de plaatselijke rietsnijder en boswachter die in geheel eigen stijl hun verhaal vertellen. Alsof ze ons vanuit hun eigen keuken toespreken. De tocht door het idyllische dorpje Dwarsgracht is door een warm voorjaarszonnetje en een regen van voorjaarsbloesem een feest. Stabiel en simpel De opdrachtgever van het sloeparrangement, het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme (GOBT), be-

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 17


moeras uit Achtergrond ‘Otter’-arrangement De Ottervloot is een initiatief van de Provincie Overijssel, het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme (GOBT) en tientallen toeristische organisaties. Het gaat om vijf speciale aluminium bootjes met een elektrische aandrijving, GPS-navigatie en multimediale voorzieningen. Het achterliggende doel is om het toerisme in de Kop van Overijssel te stimuleren. De EU subsidieerde het project om ervaring op te doen met milieuvriendelijke mobiliteit in natuurparken. • De Ottersloepen hebben een toilet, kookplaat en GPS-systeem aan boord. • Naast dagarrangementen worden ook meerdaagse vaarvakanties aangeboden. • De sloepen zijn geschikt voor onervaren watersporters. Gasten kunnen bij boeking een picknickset reserveren.

heert de informatie en ontwikkelde de routes. Mutaties in de routes worden via een door I-GPS ontwikkelde Content Management Systeem (CMS) en een SQL database ingevoerd in het systeem. Veel input over de routes komt van de plaatselijke VVV’s. Directeur Olaf Keur van ontwikkelaar I-GPS: “De software was onze primeur. De techniek van dit soort LBS-projecten moet stabiel draaien. Daarom hebben we alles zo simpel en effectief mogelijk gehouden. Het succes hangt af van de kwaliteit en het beheer van actuele informatie. Wij werken aan enkele nieuwe oplossingen hiervoor. Alles moet werkbaar zijn voor de consumenten en de ondernemers die er mee moeten werken. Het is een ontzettend leuk product geworden, waar veel partijen mee aan de slag willen.” De toekomst voor Location Based Services ziet er volgens Olaf Keur goed uit: “Bij een nieuw educatieproject met GPS krijgen kinderen opdrachten als ze een route lopen. Via GPRS staan ze in verbinding met een leraar waar ze vragen aan kunnen stellen. Een interessante optie is een combinatie van Google Earth en GPSroutes. Verder werken we aan een Track and Trace project voor de sporten gezondheidssector. Alles draait in het project om het voorkómen van overgewicht. Alle prestaties kunnen daarmee op afstand gevolg worden.”

informatie over de omgeving. De applicatie laat tekst, kaartjes en afbeeldingen zien. Multimediabestanden worden op het juiste moment afgespeeld. Het systeem wijst ook op interessante punten onderweg. Als je in de buurt van zo’n punt komt, schuift er boven in het beeld een vak waarmee je de aangeboden multimedia kunt activeren. Er kan gekozen worden tussen kaarten navigatiemateriaal, omgevingsinformatie en specifieke informatie over de punten. Ook wordt er gewaarschuwd bij lage bruggen! De software is voor algemeen gebruik geschreven, zodat hij gemakkelijk geïmplementeerd kan worden in andere gebieden. Volgens I-GPS tonen Provincies, Recreatieschappen, Staatsbosbeheer en VVV’s inmiddels interesse. Bij het ontwikkeling van de digitale gids vroeg vooral de hardware om extra aandacht. Huurders van boten gaan in het veld wel eens ruig om de spullen. Ook de leesbaarheid van het scherm bij felle zon gaf problemen. Met het oog op bedieningsgemak is gekozen voor een PC met een ‘touchscreen’. Nieuwe beeldschermen moeten lichtreflecties verminderen. Ook is veel tijd besteed aan het gebruikersgemak van het systeem. Vooral ouderen vinden een ‘touchscreen’ nog wel eens lastig. De opties op het scherm zijn daarom tot een minimum beperkt.

Lage bruggen De digitale en multimediale gids biedt toeristen navigatie en plaatsgebonden

Toegankelijk LBS met multimedia lenen zich uitstekend om gebiedsinformatie te presente-

ren. Daarmee kunnen omvangrijke natuurgebieden en zelfs steden op een nieuwe manier voor toeristen ontsloten worden. Zelfs als die gebieden relatief ontoegankelijk zijn. Cijfers Ottersloep veelbelovend De vijf Ottersloepen zijn dit jaar (tot september) 250 dagen verhuurd met gemiddeld vijf personen aan boord, Dit tot tevredenheid van de initiatiefnemers en participerende ondernemers. Gerekend was op 175 verhuurdagen voor heel 2006. Door ruime aandacht in de media zijn de verwachting meer dan waargemaakt. Verder is augustus vanwege de extreem natte weersomstandigheden een ‘slechte’ maand geweest (vrijwel geen verhuur). De Ottervloot was pas begin juli volledig operationeel. Reden ook dat vooral dagarrangementen zijn gereserveerd en nog niet actief aan de weg is getimmerd met meerdaagse arrangementen. LBS in de praktijk • Het succes van een LBS staat met of valt met eenduidige en actuele informatie. Een partij moet verantwoordelijk zijn voor de invoering van data. • De kosten van de hardware hangen af van de gebruikerseisen. Moet de PC extra solide zijn of niet? • De software kosten voor de CMS bedragen 800 euro eenmalig en 200 euro per nieuwe gebruiker. De software voor de PC kost 1400 euro per PC. Voor de PDA-software is het 700 per PDA.

Guido van den Heuvel ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.ottervloot.nl. VVV Kop van Overijssel: (0521) 362124 December 2006-8

17

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 18


Fietsklimaat beoordelen in gemeenten met GIS

Videocamera en laptop gemonteer Door: Margriet Verhoogt

Fietsbalans-2 is een onderzoek naar het fietsklimaat in gemeenten, een vervolg op een eerder onderzoek, ook van de Fietsersbond. Nu kan bekeken worden of er verbetering is opgetreden. Op basis van de verzamelde gegevens wordt een Fietsstad gekozen door een onafhankelijke jury. Voorop staat echter het gebruik van moderne technieken en systemen als video, laptop, GPS en GIS.

Bij de praktijkmeting leggen onderzoekers verplaatsingen af met een speciale Meetfiets.

D

e Fietsersbond heeft van 2000 tot 2005 een onderzoek uitgevoerd naar verschillende aspecten van het fietsklimaat in Nederlandse gemeenten: de Fietsbalans. Hierin werd de kwaliteit van de fietsinfrastructuur beoordeeld. In 2006 is de Fietsersbond gestart met een vervolgonderzoek, de Fietsbalans2. Met de Fietsbalans-2 wordt wederom het fietsklimaat van de gemeenten beoordeeld en onderzocht of dit is verbeterd. Het onderzoek wordt bovendien uitgebreid met onderzoek naar de hoofdnetwerken voor fiets, bus en auto binnen de gemeenten. Om deze analyses uit te voeren is het noodzakelijk om de hoofdnetwerken in kaart te brengen. Deze netwerken worden per gemeente verzameld en gekoppeld aan meetgegevens van de Fietsersbond. Nexpri, adviesbureau in ruimtelijke informatievoorziening, is gevraagd mee te denken en om GIS bij de uitvoering van dit onderzoek te betrekken.

18

December 2006-8

Wat is de Fietsbalans(-2)? Met financiële steun van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat is de Fietsersbond in 2000 gestart met de Fietsbalans. Het is een methode om op objectieve wijze vast te stellen hoe fietsvriendelijk een gemeente is. Voor elke deelnemende gemeente zijn vier onderzoeken uitgevoerd: Het fiets- en verkeersbeleid is in kaart gebracht met een enquête, ingevuld door een verkeersmedewerker van de gemeente. Met een publieksenquête is de tevredenheid van fietsers gepeild. CBS-cijfers zijn geanalyseerd om fietsgebruik en veiligheid in kaart te brengen. Er heeft een praktijkmeting plaatsgevonden. De Fietsersbond is de straat op gegaan om zelf de kwaliteit van de infrastructuur te beoordelen. De Fietsbalans is inmiddels in 125 gemeenten 130 keer opgemaakt en de uitkomsten daarvan zijn gerapporteerd en met iedere gemeente besproken. Daarmee is het doel van de Fietsbalans

bereikt: het fietsklimaat van gemeenten in kaart brengen en vergelijken, en de gemeenten stimuleren tot een beter fietsbeleid. Inmiddels is de Fietsbalans aangepast zodat de ontwikkeling van het fietsklimaat in de gemeenten kan worden gemeten en beoordeeld. Naast de vergelijking en het monitoren bevat Fietsbalans-2 een netwerkanalyse, een beoordeling van de kwaliteit van het fietsparkeren en er is aandacht voor de luchtkwaliteit en de gezondheidseffecten van het fietsgebruik. Naast de ontwikkeling van het fietsklimaat worden in Fietsbalans-2 de effecten van het gevoerde beleid in kaart gebracht. Fietsbalans-2 & GIS De Fietsbalans-2 is uitgebreid met vier aspecten waaronder netwerkanalyses. Vragen als: Hoe verhoudt het netwerk zich tot dat van de auto en het openbaar vervoer? Hoe verhouden de netwerken per gemeente zich ten opzichte van elkaar? dienen met de netwerkanalyses beantwoord te worden. Om deze analyses uit te kunnen voeren, heeft de Fietsersbond fiets-, auto- en busnetwerken van de gemeenten nodig. Voor de uitvoering van de analyses maakt de Fietsersbond gebruik van GIS. De praktijkmeting Bij de praktijkmeting worden, aan de hand van een steekproef, in elke gemeente 12 tot 16 verplaatsingen geselecteerd. Onderzoekers leggen deze verplaatsingen af met een speciale meetfiets (afbeelding 1). Op de bagagedrager is een laptop gemonteerd die de snelheid, het oponthoud, de trillingen, de geluidhinder en de GPS-coördinaten vastlegt. In een voorbehuizing aan het stuur zit videoapparatuur om te kunnen terugzien waarom er gestopt is, welke verharding slecht was. De resultaten van de praktijkmeting worden in een GIS weergegeven. Om de reistijdverhouding met de auto vast te stellen, zijn dezelfde verplaatsingen ook met de auto gemaakt.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 19


erd op de fiets De Fietsersbond beschikt al over een GIS (MapInfo) die zij gebruikt voor het in kaart brengen van routekeuringen. Nu is het van belang dat fiets-, auto- en busnetwerken van de gemeenten zo worden aangeleverd dat deze in een GIS kunnen worden gebruikt. Om dit te bewerkstelligen hebben de deelnemende gemeenten een overzicht met eisen en voorwaarden ontvangen. In de eerste plaats dienen de bestanden digitaal te zijn, dit is nog niet altijd het geval. Ook is aangegeven welke formaten worden geaccepteerd. Hiermee probeert de Fietsersbond te voorkomen dat er veel tijd gaat zitten in het bewerken van de bestanden. Na aanlevering van de afzonderlijke gemeentelijke netwerken worden deze per type netwerk in een kaartlaag gezet. Afhankelijk van het formaat waarin de gemeenten de netwerken aanleveren, worden deze beVerkiezing Fietsstad In 2006 worden elf gemeenten onderzocht, in 2007 komen daar 20 gemeenten bij. Begin 2008 organiseert de Fietsersbond een symposium over de resultaten. Dan zal een onafhankelijke jury de Fietsstad kiezen. In de schaal van de Fietsbalans-2 weegt dit wedstrijdelement evenwel slechts enkele grammetjes; uitwisseling van kennis en elkaar stimuleren tot (nog) beter fietsbeleid staat voorop!

Effecten Fietsbalans Met de Fietsbalans heeft de Fietsersbond in de afgelopen jaren indrukwekkende resultaten behaald. En na een evaluatie van het project onder de deelnemende gemeenten kan worden geconstateerd dat de Fietsbalans effectief is geweest in het stimuleren van gemeenten tot beter fietsbeleid. De belangrijkste resultaten in het kort: • De Fietsbalans is in bijna alle gemeenten op politiek niveau besproken. Bij tweederde van de gemeenten is er meer aandacht voor de fiets dan 5 jaar geleden. De helft van de gemeenten zegt zelfs dat de (politieke) ambitie op fietsgebied is toegenomen. • Negen van de tien gemeenten heeft de Fietsbalans gebruikt bij het maken van een nieuwe nota. Overwegend betreft het een Fietsbeleidsnota of Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan. • 30% van de aanbevelingen voor nieuw gemeentelijk beleid wordt door de gemeenten verwerkt en ruim 40% wordt overwogen. Gemeenten zijn met name met fietsparkeren aan de gang gegaan. Uit de Fietsbalans komt dit bij veel gemeenten ook als zwak punt bovendrijven. • 30% van de gemeenten heeft naar aanleiding van de Fietsbalans jaaruitvoeringsplannen voor het fietsbeleid ingesteld zodat nu drie op de vijf gemeenten over dit instrument beschikt. Bijna een kwart van de gemeenten heeft naar aanleiding van de Fietsbalans een jaarbudget voor de fiets ingesteld zodat nu ruim de helft van de gemeenten daar over beschikt. werkt en geconverteerd naar MapInfoformaat. Het resultaat bestaat uit drie kaartlagen per gemeente met: het hoofdfietsnetwerk, het hoofdautonetwerk en het busnetwerk. Hiermee kunnen de netwerken niet alleen worden ingezet om onderling te vergelijken maar ook voor vergelijkingen tussen de verschillende gemeenten. Daarnaast wil de Fietsersbond de netwerken koppelen aan de meetdata uit de praktijkmeting van de Fietsbalans-2. De GIS-werk-

zaamheden van de Fietsbalans-2 vinden eind dit jaar plaats. Naar verwachting zullen de resultaten volgend jaar in GIS-Magazine worden gepubliceerd. Margriet Verhoogt ([email protected]) is acquisitie & marketing manager bij Nexpri. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.fietsersbond.nl, www.nexpri.nl of neemt u contact op met [email protected].

December 2006-8

19

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 20


Brandweer Enschede en meldkamer Hengelo bouwen rustig voort op C

Tijdens de rit gewaarschuwd voor g Door Egbert van Hattem.

Vanaf begin 2004 zitten politie, brandweer en ambulancedienst in Twente samen op één meldkamer in Hengelo waar CityGis als uitgangspunt dient voor de bepaling van voertuigposities en routenavigatie. In Enschede heeft de chauffeur van de brandweerauto zijn eigen hulpscherm voor de aanrijroute. Ondertussen kan de uitrukploeg op de mobiele dataterminal informatie verzamelen over de omgeving van het incident. Bij aankomst wordt de mobiele dataterminal afgekoppeld en gaat deze mee.

In Enschede heeft de chauffeur van de brandweerauto zijn eigen hulpscherm voor de aanrijroute.

C

ityGIS is via mobiele datacommunicatie (Mobitex) met standaard bandbreedte, gekoppeld aan de centrale meldkamer in Hengelo. In het voertuig start automatisch de routering naar het incident. Na vertrek uit de brandweerkazerne is in de auto hetzelfde zichtbaar als op het scherm in de meldkamer. Voor voertuigen Openbare Orde & Veilgheid (OOV) heeft CityGIS een tool ontwikkeld. Deze voertuigen mogen gebruik maken van: busbanen, bos- en fietspaden en beide rijrichtingen van eenrichtingswegen. “Er zitten wat specifieke dingen in de routeplanning’” zegt Martijn Koning, ontwikkelaar bij de Verbindingswerkplaats van de Brandweer Enschede en lid van de uitrukploeg. “Zo komt het commando ‘omkeren’ bij ons niet voor.” Tijdens de rit loopt constant een tweede route mee die te volgen is als de situatie daartoe aanleiding geeft. 20

December 2006-8

“Bovendien zijn de belangrijkste wegopbrekingen actueel doorgegeven en centraal bijgewerkt. Overigens rijden we nooit blind op de GIS-tools. De parate kennis van de stad door de chauffeur blijft belangrijk, en alle routekaarten en kaarten van bijzondere objecten gaan altijd mee.” OBJ’tjes Tijdens het incident kunnen actuele veranderingen vanuit de meldkamer met een vector-georiënteerd systeem doorgegeven worden. Met een lijst van iconen en standaard actiesymbolen is extra inhoudelijke informatie over het incident door te geven, bijvoorbeeld wanneer een gekantelde vrachtwagen gevaarlijke stoffen aan boord blijkt te hebben. De Mobiele Werkplek, of dataterminal, kan extra kaartlagen tonen die ook in de meldkamer worden gebruikt zoals:

topografische kaarten en huisnummerkaarten. Uiteraard heeft de Brandweer de beschikking over een kaartlaag met de precieze positie van de brandkranen. Er zijn ruim 350 speciale objecten (OBJ’tjes) in de Gemeente Enschede. Alle relevante informatie is in de auto beschikbaar zodra de meldkamer het voertuig aan het incident heeft gekoppeld. Dat zegt Christiaan Kiffen, afdelingshoofd risicobeheersing. “De fysieke kaarten in de auto en de kaarten op de meldkamer zijn hetzelfde, een absolute voorwaarde om de functionaliteit van de mobiele werkplek in onze strategie te betrekken.” “Twee jaar geleden zijn we met de mobiele dataterminal begonnen en die zit sinds een klein jaar in de voertuigen. De terminal moet verschillende functionaliteiten bieden, op een manier die voor iedereen intuïtief te bedienen is. Ze zijn uitgebreid getest, en we bouwen vanaf dat punt de functionaliteit rustig uit, alles samen met de centrale meldkamer. We gaan geen grote cursussen organiseren voor ons personeel. We zien het voorlopig als extra hulpmiddel en niet als vervanging van andere systemen. Je kunt het Erica-boek bijvoorbeeld - voor de veiligheidsmaatregelen bij alle gevaarlijke stoffen - via de dataterminal raadplegen, maar het boek zelf gaat ook mee.” Al doende verbeteren Veel tijd is gaan zitten in het operationeel krijgen van ModiTech, het crash recoverysysteem. Martijn Koning kan nu met enkele soepele touchscreen commando’s, de plekken tevoorschijn toveren waar de airbag-actuatoren in de verschillende autotypen zitten. ‘Al doende vullen we het mobiele systeem aan en voeren we verbeteringen door. We draaien de programma’s, zoals ModiTech, en luisteren dan goed naar wat men er na gebruik over zegt. De jonge garde heeft meer feeling met de mobiele computertools dan de oudere. Één van de dingen die we vaak horen is dat de bediening te subtiel met een touchpen moet gebeuren. We proberen dat nu softwarematig aan te pas-

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 21


CityGIS

r gevaarlijke stoffen sen. We zijn begonnen met de ontwikkeling van een alternatief virtueel toetsenbord. In Twente werken alle korpsen samen met de centrale meldkamer in Hengelo. “De brandweer in Enschede loopt met de toepassingen voorop”, zegt Christiaan Kiffen. “Ook landelijk zijn we een koploper. Het aanschaffen van het mobiele CityGis en de samenwerking met de meldkamer in Hengelo heeft ons al veel opgeleverd. Daarmee gaan we zeker door want als Brandweer Enschede wordt er best een beetje naar ons gekeken, gezien de gebeurtenissen rondom de vuurwerkramp. In het rapport Van Vollenhove over de Schipholbrand, stond dat de hulpdiensten weinig informatie over de omgeving van het incident beschikbaar

Via de mobiele werkplek kan een ‘gasmal’ zichtbaar worden gemaakt, een applicatie die TNO heeft ontwikkeld. Een specialist voor chemische ongevallen (Adviseur Gevaarlijke Stoffen) kan vanaf een mobiele werkplek in een tekenmodule aangeven welk gebied bij een calamiteit gemeden moet worden, en hij kan dit doorsturen naar de centralist op de meldkamer. Deze kan er aantekeningen aan toevoegen, zoals afzettingen en gewenste rijrichtingen. Deze worden teruggezonden naar de voertuigen. “De meetplanleider op de centrale meldkamer heeft een werkplek, en de adviseur gevaarlijke stoffen heeft een mobiele werkplek”, zegt Marijn Hilbrink van de Centrale Meldkamer in Hengelo. “Waar je ook iets tekent het wordt bijna real-time overal getoond.” hadden bij aankomst, omdat tijdens de rit geen kaartmateriaal bestudeerd kon worden. Dat is één van de onderwerpen waar wij ons op hebben gericht. Verder ... moet het gebruik van de mobiele dataterminal als praktijktoepassing langzaam maar zeker doorgroeien.”

Egbert van Hattem ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.citygis.nl.

een wereld van geo-informatie

Een wereld van geo-informatie Geodan is een allrounder en specialist op het gebied van geo-informatieverwerking en locatiegebonden diensten. Al meer dan 20 jaar staat Geodan voor praktische, klantgerichte oplossingen met toekomstvisie. Ook de komende decennia zullen wij u met pragmatische, toekomstvaste en creatieve geo-ICT adviezen en producten blijven begeleiden.

www.geodan.nl

December 2006-8

21

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 22


Decorstukken uit Cars gebaseerd op echt bestaande locaties

Cadillacs als fantasievolle rotsfor Door: Remco Takken

Voor de race-scenes in de animatiefilm Cars liet regisseur John Lasseter een aantal echt bestaande circuits exact namaken. Nou ja, exact. In de fictieve filmversie zijn de rechte stukken opgerekt: “voor sommige scènes was het mooier als de baan ietsje langer werd. Bovendien wilde ik tijd winnen om ook het publiek in het middenveld te kunnen filmen.”

Het geologisch zeer interessante rotslandschap bevat motorkappen en staartvinnen van Amerikaanse auto’s uit de jaren vijftig en is een eerbetoon aan het kunstwerk ‘Cadillac Ranch’ in Texas door het kunstenaarscollectief Ant Farm.

H

et circuit dat te zien is in de openingsrace van de recente animatiefilm Cars, de ‘Motor Speedway of the South’, vindt zijn inspiratie in de ‘Bristol Motor Speedway’ in Tennessee. Cars-regisseur John

22

December 2006-8

Lasseter ging zover om het circuit van binnen en buiten te laten inmeten voor zijn animatiefilm. Zijn motivatie: eerdere films met race-elementen zouden niet authentiek genoeg zijn. “ze hebben hun huiswerk niet gedaan.

Ik wilde er zeker van zijn dat de racescenes klopten, en dat ze de energie zouden weergeven die je ook voelt als je zelf aanwezig bent. Ik heb me daar helemaal op gericht.” Tijd- en snelheidsmetingen Naast het optrekken van bestaande gebouwen is er ook gebruik gemaakt van snelheids- en tijdsmetingen in ‘echte’ filmopnames. Een ander detail: in een race verliezen de langsscheurende auto’s stukjes verbrand rubber van hun banden. Lasseter: “Het rubber wordt gloeiend heet, en er vliegen kleine stukjes rubber in het rond. ‘Marbles’ noemen ze dat. Deze zaken slingeren rond op en langs het circuit. Je kunt dat ook terugzien in de race-scenes.” Toch is ook deze animatiefilm niet helemaal levensecht. Lasseter heeft de lengte van het circuit aangepast: “in de film speelt de race zich af op een ‘one-mile track’. De baan in Bristol is echter maar een ‘half-mile’. Voor sommige scènes moesten de rechte stukken ietsje langer worden, vond ik. Bovendien wilde ik tijd winnen, om het joelende publiek in het middenveld te kunnen filmen.” Bestaande locaties Andere ‘decorstukken’ uit Cars zijn gebaseerd op echt bestaande locaties langs de fameuze Route 66. Zo is het ontwerp van ‘The Cozy Cone Motel’ onteend aan twee Wigwam Motels in Holbrook, Arizona en Rialto, California. Ramone’s ‘House of Body Art’ gaat terug op de ‘U Drop Inn’ in Shamrock, Texas. De geërodeerde gebergten rondom het fictieve stadje Radiator Springs zijn echter minder authentiek. Het geologisch zeer interessante rotslandschap in de verte is bedoeld als eerbetoon aan het kunstwerk ‘Cadillac Ranch’ in Amarillo, Texas. De rotsen zijn gebaseerd op motorkappen en staartvinnen van Amerikaanse auto’s uit de jaren vijftig. Cars komt op 13 december uit op DVD.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 23


r maties in animatiefilm De Pixar-film ‘Cars’ wordt gedistribueerd door Buena Vista Entertainment. Genre: Speelfilm. Kijkwijzer: Alle leeftijden. Speelduur: 111 minuten. Taal: Dolby Digital 5.1: Nederlands / Engels / Vlaams. Ondertiteling: Nederlands / Engels / Engels voor doven en slechthorenden. Beeldformaat: 16x9 / 2.39:1. Met bonusmateriaal, waaronder de korte film Takel en het Spooklicht. Met de stemmen van Paul Newman, Owen Wilson, Bonnie Hunt (Engelse versie). Hans Somers, Frederique Huydts, Frits Lambrechts, Jörgen Raymann, Edwin Evers (Nederlands gesproken versie). Cars komt op 13 december uit op DVD.

Remco Takken ([email protected]) is eindredacteur van GIS-Magazine. Interviewfragmenten John Lasseter: ©USA Today. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op http://disney.go.com/disneyvideos/ animatedfilms/cars.

Flexibele werkplekken… da’s hun idee. Hoe zie jij het nieuwe Houten? Ideeën genoeg, in Houten. Onze inwoners - binnenkort 50.000 - én onze medewerkers denken mee over de inrichting van de stad. Zó ontstaan vaak de leukste plannen. En als gemeente doen wij daar ons voordeel mee. In een stad die in enkele decennia explosief is gegroeid, moet immers véél worden gerealiseerd. Niet in de laatste plaats op het sociale vlak. Elke dag bouwen we verder aan het nieuwe Houten. Een bruisende en complete gemeente. Bouw mee!

Voor de unit Vastgoedinformatie (VGI), onderdeel van onze nieuwe stafafdeling Informatie, willen wij graag in contact komen met kandidaten voor de functie van

Gegevensmanager Vastgoedinformatie (vacaturenr. 2006-27-INF) Voor 36 uur per week Je bent verantwoordelijk voor het gegevensbeheer (GEO-datawarehouse) van vastgoedinformatie, je ontwikkelt en implementeert nieuwe thema’s in de GIS-viewer en je adviseert klanten over het gebruik van de frontoffice en over het te voeren beleid.

Je eigen toekomst

Kijk voor meer informatie op: www.houten.nl/vacatures

December 2006-8

23

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 24


Noord-Brabant vernieuwt verbinding Tilburg-Waalwijk/A59

Autodesk Civil 3D bij de provincie N Door: Lambert-Jan Koops

In oktober 2005 schakelde de Provincie Noord-Brabant over van Autodesk Land Desktop naar Autodesk Civil 3D. Na een korte periode waarin een cursus bij NedGraphics werd gevolgd en het ontwerpteam zich inwerkte werd de nieuwe software meteen ingezet bij een project: de reconstructie van een tweemaal tweestrooks gelijkvloerse provinciale weg tot een ongelijkvloerse regionale stroomweg.

Het traject waarover de reconstructie van de provinciale weg zal plaatvinden.

24

December 2006-8

I

n de volksmond zal de vernieuwde, negen kilometer lange verbinding N261 tussen de A59 (bij Waalwijk) en Tilburg straks ongetwijfeld een autoweg worden genoemd. Het ontwerpteam, bestaande uit René Kooijman, Harold Verbruggen en Kristiaan van Riel, gebruikt echter de officiële term regionale stroomweg, zoals die bij de beleidsmakers binnen de Provincie wordt gebezigd. Hoe het ook genoemd wordt, de bedoeling is dat er een tracé ontstaat waar automobilisten veilig honderd kilometer per uur mogen rijden zonder dat ze constant hoeven af te remmen voor verkeerslichten of rotondes. “Op basis van een planstudie, inclusief MER-rapport moeten wij een Voorlopig Ontwerp maken,” vertelt Kooijman. “Hierbij volgen we de voorkeursoptie van het MER-rapport, waarbij enige aanpassingen om praktische redenen noodzakelijk bleken. We zijn hierbij gaan werken op basis van de kadastrale basiskaarten, luchtfoto’s en eigen wegenkaarten.” Reparaties De reden voor de aanpassing van de bestaande situatie is voor de hand liggend: studies laten zien dat de route binnen enkele jaren volledig zal vollopen als er niets verandert. Bovendien verkeert de weg in een slechte staat, er zijn al verschillende reparaties uitgevoerd en er staan er nog meer op de planning. Verder past een aanpassing van de weg in het meerjarenplan van de Provincie, die de grote vervoersstromen naar De Efteling en de meubelzaken van Piet Klerkx graag in goede banen wil leiden via deze route. Verbruggen legt uit dat het project, ondanks zijn beperkte lengte, toch nog genoeg haken en ogen bevat. “In de eerste plaats is er een vijftal grote aansluitingen, als we de aansluiting op de A59 meetellen. Daarnaast moet er ook een nieuw ecoduct worden aangelegd. Ook hebben we te maken met twee bestaande tunnels en vijf viaducten. Die moeten allemaal worden aangepast en dat valt niet mee, gezien de beschikba-

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 25


e Noord-Brabant re ruimte op het traject.” Kooijman vult zijn collega aan: “We werken op een bestaand tracé en dat is altijd lastiger dan een volledig nieuwe weg aanleggen. Het voordeel van 3D is wel dat we eerder problemen onderkennen. Het tracé is namelijk nogal grillig met op verschillende plaatsen hoogteverschil. Daarnaast kunnen we de aanpassingen aan de kunstwerken op de route ook beter inzichtelijk maken. We komen zaken tegen die in de MER-rapportage niet naar voren kwamen. Zo moeten de viaducten bijvoorbeeld worden verbreed vanwege een toekomstige busbaan. We hebben dan ook al enkele malen het signaal moeten geven dat de geraamde kosten naar boven moesten worden bijgesteld. Iets dat niet zou zijn gebeurd als er vanaf het begin al in 3D zou zijn gewerkt.” Hotel Dankzij de 3D-modellen, is het voor de civiele ingenieurs van de Provincie Noord-Brabant veel makkelijker om varianten in de plannen te bekijken. Kooijman: “Daar hebben we vooral plezier van gehad bij het Queen hotel dat zich pal naast het traject bevindt. Feitelijk staat dat gebouw veel te dicht bij de weg, maar de gemeente heeft

daar in het verleden nu eenmaal toestemming voor gegeven. Dat betekent echter wel dat wij het MERontwerp ter plaatse hebben aangepast. We hebben namelijk de geplande Haarlemmermeer-aansluiting omgezet naar een combinatie van een halve Haarlemmermeer en een kwart klaverblad.” (Zie het kader op pagina 27.) Bij deze aanpassingen is nadrukkelijk rekening gehouden met de wensen van de betrokken partijen, zoals de eigenaren van het hotel en van de aangelegen tuinderij. Bovendien was er nog een beperkende factor: aan de overkant van het hotel bevindt zich een gaswinstation van Wintershall. Al met al is er steeds gezocht naar een optimaal plan. Kooijman: “Ook over het ecoduct hebben we goed nagedacht. Er is namelijk een optimale vorm voor. Hoe lager het komt te liggen, hoe goedkoper het is, omdat daarmee de taluds van het ecoduct korter worden. Aan de andere kant willen we voorkomen dat op dat punt de weg te laag komt te liggen zodat we extra kosten maken omdat er folie moet worden gelegd of damwanden worden geplaatst.” Het ecoduct gaat straks twee natuurgebieden met elkaar verbinden, de Loonse Duinen en de Loonse Heide.

Design & Construct Het project voor de verbindingsweg N261 tussen de A59 en Tilburg kan uitgevoerd gaan worden als een Design & Construct-project. Dit wijkt af van de traditionele samenwerkingsvormen waarbij de opdrachtgever verantwoordelijk is voor het ontwerp en de opdrachtnemer, de aannemer of het bouwbedrijf, voor de uitvoering. Bij Design & Construct zal de opdrachtgever meer de activiteiten functioneel specificeren binnen het project terwijl de opdrachtnemers zorgen voor de uitvoering. De opdrachtgever is daardoor meer bezig met het samenstellen van contracten en het doorlopen van wettelijke procedures en minder met het uitvoerende werk, zoals het maken van ontwerpen, tekeningen en bestekken. Voor opdrachtnemers geldt dat ze meer activiteiten zullen uitvoeren, met name aan de voorkant bij het samenstellen van het ontwerp.Dat betekent dus dat het Definitief Ontwerp door de uitvoerende partij wordt bepaald.

“Een logische stap, want de Provincie Noord-Brabant steekt veel tijd in het ontsnipperen van landschappen,” zo weet Wetzer. “Er zijn ook al verschillende amfibietunnels in de vorm van duikers aanwezig op het traject. Maar ook voor zoogdieren zoals reeën en dassen moeten er trekmogelijkheden blijven.” Software Na de overstap op Civil 3D is het team in november begonnen met de software te werken. Direct werd een groot voordeel van Civil 3D duidelijk: door de logische opbouw van de software is het leertraject veel korter dan bij andere wegontwerpsoftware. Tevens bleken

Het ecoduct zal twee natuurgebieden met elkaar verbinden: de Loonse Duinen en de Loonse Heide. December 2006-8

25

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 26

EEN KLEURENPRINTER VAN FORMAAT. Met de nieuwe HP DesignJet 4500 haalt u niet zomaar een printer in huis. Want hiermee print u moeiteloos in elke kleur, op elk formaat. Zelfs tot A0. Door de twee automatisch wisselende papierrollen kan er continu geprint worden. En met de Embedded Webserver is op elk tijdstip het exacte verbruik per opdracht zichtbaar.

€ 14.100,excl. BTW

HP DESIGNJET 4500

• Resolutie tot 2400 x 1200 dpi • Lijnaccuratesse met zwart pigment tot 0,1% • Printsnelheid tot 100 A1/u • Automatische papiersnijder • Optionele uitvoereenheid • Optionele automatische inlinevouwmachine Bestelnr.: Q1271A

Bovendien blijven de operationele kosten door de extra zuinige high-capacity kleureninktcartridges bijzonder laag. Zo print de HP DesignJet 4500 zelfs goedkoper dan de meeste zwart-witprinters. Wilt u de HP DesignJet 4500 in het groot zien? Bel dan voor een livepresentatie met 0172-474 808. Of kijk op www.hp.com/go/designjet.

HP DESIGNJET 4500 PS € 17.300,- (excl. BTW) Bestelnr.: Q1272A HP DESIGNJET 4500 mfp € 37.500,- (excl. BTW) Bestelnr.: Q1276A

Bel 0172-474 808 Kijk op www.hp.com/go/designjet Raadpleeg uw HP Business Partner

© Copyright 2006 Hewlett-Packard Development Company, L.P. HP behoudt zich het recht voor om zonder vooraankondiging wijzigingen aan te brengen in materialen, specificaties of accessoires.

2065020087 BS 210x297.indd 1

20-02-2006 09:56:48

06 09:56:48

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:25

Pagina 27


Het Queen Hotel bevindt zich dicht bij de provinciale weg. Een volledig klaverblad was geen optie.

ontwerpwijzigingen veel sneller te kunnen worden doorgevoerd dankzij het dynamische wegmodel dat bijvoorbeeld na een wijziging in de horizontale as automatisch de reeds gemaakte lengte- en dwarsprofielen aanpast. Wat echter nog ontbrak waren specifiek Nederlandse ontwerpstandaarden. Softwareleverancier NedGraphics ontwikkelde echter een set subassemblies op basis van de RTW-richtlijnen, in samenspraak met verschillende provincies. Deze bevatten onder andere wegonderdelen opgebouwd uit 1, 2, 3, of 4 lagen, taluds, kunstwerken, het handboek wegontwerp en ontwerpen binnen een stedelijke omgeving. “Daarnaast heeft NedGraphics ook stijlensets aangemaakt”, zo vertelt Verbruggen. “Dat was prettig voor onze werkzaamheden, want het kost veel tijd om die zelf aan te maken. Momenteel is er een uitgebreide set beschikbaar, onder andere voor de presentatie van horizontale en verticale assen, terwijl er nog wordt gewerkt aan de dwarsprofielen.”

Procedures De totstandkoming van het hele project laat, zoals gebruikelijk bij grote civieltechnische opdrachten, nog even op zich wachten. Eerst moet het Voorlopig Ontwerp worden afgerond, naar verwachting eind augustus 2006. Vervolgens starten de noodzakelijke procedures en wordt een keuze gemaakt betreffende de verdere uitwerking van het project (intern Provincie Noord-Brabant of bijvoorbeeld als een Design & Construct-project, zie kader). De uiteindelijke bouw staat gepland voor 2010. Verbruggen legt uit waarom dat zo lang duurt: “De snelheid van de voortgang hangt voornamelijk af van al die bijbehorende procedures. Zo moet de Provincie grond aankopen of eventueel zelfs onteigenen, dienen er geluidsstudies te worden uitgevoerd en moet het ontwerp worden getoetst aan diverse wetten, zoals de Wet Ruimtelijke Ordening, de Flora-en Faunawet en de Boswet. Allemaal zaken die nogal tijdrovend zijn.” Als alle procedures dan eenmaal zijn

Haarlemmermeer en klaverblad Onder een Haarlemmermeer-aansluiting verstaan civiel ingenieurs een ongelijkvloerse aansluiting van een secundaire weg op een auto(snel)weg. De secundaire weg kruist de autosnelweg ongelijkvloers en door middel van toe- en afritten is het voor automobilisten mogelijk van weg te veranderen. De Haarlemmermeer-aansluiting is de meest voorkomende en meest eenvoudige aansluiting. De toe- en afritten liggen allemaal in het verlengde van de rijrichting op de autosnelweg. De aansluiting ontleent zijn naam aan de plaats waar hij ooit als eerste werd toegepast. Hiernaast bestaat ook nog de halfklaverbladaansluiting: deze wordt in de praktijk alleen toegepast wanneer een Haarlemmermeer-aansluiting niet mogelijk is, bijvoor-

doorlopen, zal de daadwerkelijke uitvoering van het project ook nog wel wat voeten in de aarde hebben, zo denkt Kooijman. “De gemeentes willen geen omleidingen door hun dorpskern hebben, dus zullen we moeten werken met by-passes en tijdelijke wegen. Daarnaast is de fasering van groot belang. Met Piet Klerkx en De Efteling in de buurt willen we de doorstroming van het verkeer waarborgen tijdens de werkzaamheden, zeker tijdens periodes waarin je topdrukte kunt verwachten. Daarom weten we bijvoorbeeld nu al dat we sommige kunstwerken in de winter zullen plaatsen, de periode waarin De Efteling voor het grootste deel van de tijd gesloten is. Wat we echter ook doen: het verkeer zal altijd door moeten kunnen rijden.” Lambert-Jan Koops ([email protected]) is redacteur bij GIS-Magazine. Voor meerinformatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.brabant.nl, www.nedgraphics.nl en www.autodesk.nl.

beeld vanwege in de weg staande bebouwing of een parallel aan de secundaire weg lopend kanaal of spoorlijn. Combinaties van beide soorten aansluitingen komen ook voor. In dat geval wordt vaak een van de rijrichtingen van de autosnelweg aangesloten met een halve Haarlemmermeer-aansluiting en de andere met een half halfklaverblad-aansluiting. In het specifieke geval van de Provincie Noord-Brabant bevat de combinatie een kwart klaverblad. Bron: Wikipedia

December 2006-8

27

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:26

Pagina 28

Interview

Jacolien Eijer nieuwe programma-manager bij IDsW:

“Wij doen standaardisatie, gebruik e Door: Guido van den Heuvel

Het waterstandaardenbureau IDsW wordt geprofessionaliseerd. Dit gebeurde naar aanleiding van kritiek van verschillende kanten, op diverse fronten leidde dit tot een gewijzigde koers. Een reden om de nieuwe programma-manager Jacolien Eijer aan de tand te voelen over haar beleid en prioriteiten. Nieuwe koers Hoewel IDsW bij haar oprichting ambitieus van start ging, functioneerde het kleine team (met vier medewerkers) in de eerste jaren vooral als een ‘pioniersorganisatie’. De partners van IDsW: Rijkswaterstaat, Unie van Waterschappen, IPO, Ministerie van LNV en het Milieu en Natuur Planbureau, besloten daarom dit voorjaar tot een update en een nieuwe koers. De nieuwe visie gaat er zoals gezegd van uit dat IDsW hét centrum voor waterstandaarden moet worden. Het accent ligt daarbij op het beheren van een consistente standaard, waaronder ook standaardmethodieken vallen, het bieden van overzicht van alle standaardafspraken voor waterinformatie en het meedenken bij nieuwe ontwikkelingen. Bestaande beheerproblemen moeten snel worden opgelost, zodat informatieproducten sneller en effectiever worden ingezet in het waterbeleid. Met andere woorden: het mag allemaal wel wat pittiger. Het IDsW moet de waterstandaarden beter overzien, afstemmen en daarvoor een duidelijke regie voeren.

Jacolien Eijer: “Ik ben niet aangesteld om hard in te grijpen. We hebben een fraaie bruidsschat in de vorm van standaarden, maar het is logisch dat er in de opstartfase ook een aantal zaken misliep.”

D

e informatiedesk IDsW werd in 2003 opgericht om de informatievoorziening in de sector Water te stroomlijnen en nieuw waterbeleid te ontwikkelen. Het bureau Novio Consult van Spaendonck bracht vorig jaar een kritisch evaluatierapport uit over IDsW. Ook in de ‘watermarkt’ was kritiek te horen. De aanbevelingen en kritiek uit de markt hebben in28

December 2006-8

middels geleid tot een nieuwe koers voor IDsW. Na een ‘pittige evaluatie’ en mede op basis van de strategienota van Jacolien Eijer, besloten vijf Nederlandse waterbeheerders dit voorjaar om het standaardenbureau IDsW verder te professionaliseren en te laten groeien tot een centrum voor waterstandaarden. Daarvoor komen er twee nieuwe medewerkers bij.

Professionalisering Jacolien Eijer studeerde Milieuhygiëne in Wageningen. Daarna was ze actief als projectleider integraal waterbeheer bij de ingenieursbureaus Oranjewoud en Witteveen & Bos. Haar kernwoorden zijn; slagkracht, klantgericht en focus. Zijn de aanbevelingen uit het onderzoek aanleiding voor een ingrijpende schoonmaak? Jacolien Eijer: “Ik ben niet aangesteld om hard in te grijpen. We hebben een fraaie bruidsschat in de vorm van standaarden, maar het is logisch dat er in de opstartfase ook een aantal zaken misliep. De evaluatie zegt dat er veel verbeterd moet

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:26

Pagina 29

Interview

er bepaalt inhoud” worden, maar dat er ook veel goede dingen zijn gebeurd. Standaardisatie kunnen we nu eenmaal niet afdwingen. We hebben te maken met zo’n 40 organisaties. We ontgroeien de kinderschoenen en gaan nu professionaliseren.” Standaarden sexy? In de eerste maanden als programmamanager ging Jacolien Eijer bij veel gebruikers op bezoek. Daar merkte zij dat de behoefte aan goede afspraken over standaarden onder alle lagen van de gebruikers groot is. Maar ze ontdekte ook dat standaardisatie niet erg spannend is en daarom niet bovenaan de agenda staat. Jacolien Eijer: “Nieuwe efficiënte standaarden kunnen het werk wat sexier maken. Alle instellingen en gebruikers kennen de ellende van het werken met afwijkende cijfers en standaarden. Het omzetten van data kost veel tijd en energie; dat irriteert. Als alle werkgegevens op orde zijn, hoeven gebruikers minder tijd te besteden aan dit vervelende werk, dan kan de tijd en energie gestoken worden in de veel leukere en interessantere analyse. En betere analyses leveren betere maatregelenpakketten op wat voor management en bestuurders aantrekkelijk is. Welke persoonlijke insteek heeft ze voor ogen? Jacolien: “Het ontwikkelen en het beheer van standaarden hebben we bijna op orde. Wijzingen kosten nog wel teveel tijd. Dat moet sneller en soepeler. Verder moeten we de rollen scherper verdelen: wìj concentreren ons op de standaardisatie, maar de gebruikers bepalen de inhoud. Wij zorgen dat er afspraken komen en houden de standaardisatietechnieken in de gaten.” Klachten uit de markt Terwijl IDsW zich de eerste jaren ontwikkelde, stond de markt niet stil. Er kwam nieuwe wetgeving in de vorm van de Kaderrichtlijn water. Waterpartners in de regio moesten gaan samenwerken. De informatievoorziening concentreerde zich steeds

meer op internet. Nieuwe technologie bevorderde mogelijkheden tot uitwisseling. Daar wil IDsW op inspelen. Jacolien Eijer: “Door capaciteitsproblemen hebben we wat achter de ontwikkelingen aangehobbeld. Daarin willen we nu voorop gaan lopen.” De kritiek uit de markt leek zich te richten op de interne gerichtheid van IDsW en een stroperig beheer van de waterstandaarden. Wat wil IDsW daar aan doen? Jacolien Eijer: “IDsW heeft beslist goede dingen gedaan voor standaarden, maar de procedures kostten veel energie en de organisatie was te mager. Er komen twee FTE’s bij door een interne verschuiving van middelen. Verder is er onvoldoende aandacht geweest voor het verspreiden van de standaarden. Daar werken we aan.” Meer marktkennis gebruiken Jacolien heeft voorlopig een bezette agenda. Dit jaar maakt ze afspraken met de interne Stuurgroep over invulling van de nieuwe koers. Jacolien: “Ik mis nu inhoud bij IDsW. We hadden in het verleden vooral contact met informatiemanagers. Ik wil meer professionals uit specifieke disciplines in gaan schakelen. De profs gaan in nieuwe expertcommisies de inhoud van nieuwe standaarden bepalen. Aan dit soort professionele standaarden had ik al behoefte toen ik nog bij ingenieursbureaus werkte. Inhoudelijke goede standaarden geven ons meer draagvlak. Verder moeten de procedures korter. Daar moet de gebruiker al wat van merken: we hebben nu twee updates per jaar en kleine wijzigingen kunnen direct ingevoerd worden. Verder moet er een goede verankering komen onder het Cluster MRE (Monitoring, Rapportage en Evaluatie ). In 2007 moeten de werkgroepen en CAB’s (Change Advisory Boards) beter gaan functioneren. We verlangen van partijen dat ze samenwerken. De partijen moeten bedenken dat niet IDsW behoefte heeft aan een gezamelijke standaard, maar zijzelf! Veel partijen voelen nu, als puntje bij

paaltje komt, weinig voor een standaard omdat hun eigen methodes dan sneuvelen. Als we als IDsW echt voorop gaan lopen, worden implementaties minder pijnlijk. We adviseren liever dan dat we afdwingen. Om het centrum voor waterstandaarden echt te realiseren, werken we verder aan een nieuw bedrijfsplan waarin helder wordt beschreven via welke stappen we daar komen.” Aanbevelingen uit strategienota • Er is behoefte aan regie en overzicht op het gebied van waterstandaarden in Nederland om de waterinformatievoorziening in Nederland te stroomlijnen. • Er is behoefte aan goed beheerde standaardafspraken over methodieken om gegevens te verwerken. • Door taken en capaciteit op elkaar af te stemmen, kan van IDsW haar taken volledig, grondig enop tijd uitvoeren. • Voor meer overzicht is een organisatie nodig die de waterpartners verenigt en waarin gebruikers kunnen meepraten. Wel is het wenselijk dat gemeenten aanschuiven. • Standaardisatie is minder ingrijpend voor partijen als er nog geen eigen manier van werken is. Dat pleit voor een proactieve houding van IDsW.

Guido van den Heuvel ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.idsw.nl. December 2006-8

29

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:26

Pagina 30

Overheid & ICT

Århus-verdrag dwingt gemeenten tot ontsluiting milieugegevens

Even de vergunningen in mijn str Door: Guido van den Heuvel

Het internationale verdrag van Århus bepaalt dat overheden hun milieu-informatie moeten ontsluiten. Dit komt nu goed op gang. Het ISGO, een samenwerking van 4 Zuid-Hollandse gemeenten, nam deel aan een pilotproject en won de Århustrofee met een overzichtelijke en zeer betaalbare website. Tijd om de ontsluitingsproces rond het Århusverdrag op een rijtje te zetten.

Tensing Geo Consultancy Tensing verzorgde het functioneel en technisch ontwerp. De webapplicatie voldoet aan de richtlijnen uit het Internetpublicatiemodel Vergunningen, dat onderdeel uitmaakt van het programma Transparante Overheid. Het bedrijf ontwikkelde de webapplicatie, selecteerde en leverde de geodata, verzorgt de webhosting en zorgde voor een dynamische koppeling met de brondatabase. gewonnen prijs. Hij zegt: “Als gemeente hebben we te maken met een heel pakket aan milieuregels. Toch bleek het ontsluiten veel gemakkelijker te zijn dan we vooraf dachten.”

Ed van Balen (r), beleidsmedewerker ISGO en Paul Alsemgeest, account manager van Tensing Geo Consultancy.

O

verheden worden door het Verdrag van Århus verplicht om al hun milieuinformatie te ontsluiten. Omdat de milieuwetgeving en internettechnologie vrij complex zijnj, kregen provincies en gemeenten ondersteuning en subsidie van de Projectgroep Overheid.nl. Het Verdrag van Århus sluit aardig aan op de behoefte van kritische burgers die betrokken zijn bij hun woonomgeving. Zij kunnen binnenkort op hun gemeentesite opzoeken wat de APV, milieuvergunningen en bouwvergunningen precies voor hen en hun buren inhouden. Vooral bouwvergunningen zorgen voor veel bezwaar- en beroepsprocedures. Milieuvergunningen complex Het ISGO (het Intergemeentelijk Samenwerkingsverband Goeree-Overflakkee) beet afgelopen jaar de spits af met een pilotproject van Overheid.nl. Het ISGO heeft, net als alle gemeenten, te maken met veel milieuvergunningen en landelijke maatregelen op milieugebied. Al deze vergunningen en meldingen op grond van de Wet milieubeheer wilde het ISGO op inter30

December 2006-8

net ontsluiten. De dienst gebruikte een gespecificeerd internetpublicatiemodel van Overheid.nl als leidraad. Beleidsmedewerker Milieu Ed van Balen van het ISGO is verantwoordelijk voor de uitvoering van het project. Hij is erg tevreden over de site en de

Bouwproces Het ISGO gaf Tensing Geo Consulting opdracht het functioneel en technisch ontwerp van de site te verzorgen. In enkele maanden tijd inventariseerde en selecteerde het bedrijf de gemeentelijke geodata en ontwikkelde het een webapplicatie. Tevens werd er een dynamische koppeling gemaakt tussen de brondatabase in Middelharnis en het eigen hostingcentrum. Direct al doemden er elementaire vragen op; zoals welke milieu-informatie is relevant om te publiceren? In overleg met ISGO

Akkerbouw, Gevaarlijke stoffen, Visserij, Meervoudige toegang

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:26

Pagina 31

Overheid & ICT

aat controleren werden inhoudelijke en technische criteria opgesteld. De geselecteerde bedrijfsinformatie werd op postcode en huisnummer gekoppeld aan de geografische component. Beveiligde omgeving Alle gegevens in 3500 dossiers werden opgeslagen in een database, het Milieu Informatie Systeem (MIS). Dit bevat adressen, verstrekte vergunningen, aanwezigheid van gevaarlijke stoffen en de status van vergunningaanvragen. Om deze data af te grendelen voor de buitenwereld, bouwde Tensing een kopie van het MIS. Deze gegevens worden naar de nieuwe website gelinkt met een exporttool van leverancier Royal Haskoning. De gegevens worden eenmalig ingevoerd en dagelijks geactualiseerd. Trots toont Ed van Balen me de site. In een oogopslag is te zien welke bedrijven actief zijn met een milieuvergunning. De informatie en kaartjes van bedrijven kunnen op meerdere manieren worden benaderd. Pionieren Één van de complicaties tijdens de bouw was het strakke publicatiemodel. met Overheid.nl. Ed van Balen: “De Århus trofee Het ISGO, het Intergemeentelijk Samenwerkingsverband Goeree Overflakkee, ontving deze zomer de prijs Århus at Work’ voor haar website “De Digitale Omgeving”. De prijs is ingesteld door Milieufederaties en Natuur en Milieu. Nijmegen, Goeree-Overflakkee, Gelderland, Noordenveld, en Deventer hadden de meest aansprekende websites om inwoners te informeren over milieu en gezondheid. De site van het ISGO was volgens de jury het sprekende bewijs dat een gemeentelijke milieusite met een laag budget kan worden opgezet. Het ISGO werd geprezen voor de mooie, overzichtelijke webpresentatie, het bedieningsgemak van de website, de compleetheid en het overzichtelijke kaartmateriaal.

onduidelijkheden leidden tot extra overleg met Overheid.nl. Ook kwamen er tussentijds nog eens wijzigingen in het model. Op sommige punten verschilden we duidelijk van mening. Zo voelden we er niets voor om details en bouwtekeningen van bedrijven op internet te zetten. Openheid is mooi, maar misbruik door burgers en het inbrekersgilde moeten we natuurlijk voorkomen. Die slag hebben we voorlopig gewonnen. Onze les is dat er goede afspraken moeten zijn.” Desondanks werd het bouwen dit voorjaar in enkele maanden afgerond. Het invoeren en fysieke scannen van alle documenten is nog wel veel werk en zal nog enkele maanden duren. Webapplicatie Het selecteren van relevante data was het moeilijkste onderdeel van het bouwproces. De opmaak en de ‘Look en Feel’ lagen bovendien vast in het stramien. Er was ook een technische hobbel. De webapplicatie moest uitwisselbaar zijn met de techniek van GIS-leveranciers. De koppeling tussen database en de site leek tot kosten te leiden. Om GIS-informatie met een geografische component op internet te ontsluiten, heb je bepaalde software nodig. Daar had Tensing een betaalbare oplossing voor. Paul Alsemgeest, account manager van Tensing Geo Consultancy: “Wij hebben een Shared Hosting-methode ontwikkeld, die aanschaf van nieuwe software overbodig maakt. Gemeenten kunnen deze applicaties bij ons huren. Er moet dan wel een link zijn tussen de klant en ons hostingcentrum. De gebruikers merken er niets van.” Voorbeeld voor gemeenten De kosten van de Digitale omgeving van Middelharnis (inclusief inventarisatie, ontwerp, bouw, installatie en oplevering) bedroegen ongeveer 25 duizend euro. Ed van Balen: “We zagen aanvankelijk op tegen de bouw van de site. Gelukkig kozen we voor een low budget aanpak. Tensing had bij een selectie de beste papieren.

Verdrag van Århus Sinds februari 2005 zijn overheden verplicht milieu-informatie actief aan burgers beschikbaar te stellen. Met name aspecten die invloed hebben op de gezondheid. Dit is vastgelegd in het Europese ‘Verdrag van Århus’. Het werd verankerd in de Wet milieubeheer en de Wet openbaarheid bestuur. Het regelt de inspraak bij de besluitvorming, de toegang tot de rechter en tot milieu-informatie. De wettelijke vereisten houden in dat milieu-informatie van een gemeente binnen vier weken verschaft moet worden en dat de burger geholpen moet worden bij het preciseren van zijn vraag. Het internet is bij uitstek het medium om milieu-informatie toegankelijk te maken. Een projectteam van Overheid.nl ondersteunt deelnemende overheden bij de uitvoering. Ontsluiting van milieugegevens is hard nodig. Een bedrijf heeft soms wel tot tien vergunningen nodig om een uitbreiding te mogen realiseren. Om het aantal regels terug te dringen worden de afzonderlijke regels binnen enkele jaren vervangen door één Omgevingsvergunning met een korte aanvraagprocedure. Uitbesteding op deze manier is simpel en hoeft geen tonnen te kosten. Ook de onderhoudskosten vallen mee. Burgers in onze gemeente kunnen milieu-informatie via internet opvragen.” Ook de projectleider van Tensing Geo Consulting is tevreden. Paul Alsemgeest: “Het is geweldig dat ISGO in de prijzen is gevallen. Met de ontwikkelde functionaliteiten kunnen ook andere gemeenten snel aan de slag.”

Guido van den Heuvel ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.isgo.nl en www.tensing.com. December 2006-8

31

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:26

Pagina 32

Data-Inwinning

Deel 8: Inwinnen van data

Satellietnavigatie in de praktijk Door: Huibert-Jan Lekkerkerk

In dit laatste artikel van deze serie een korte samenvatting van de voorgaande artikelen en aandacht voor het inwinnen van data. Wat is van belang bij het inwinnen, hoe kan het systeem gecontroleerd worden en wat voor mogelijkheden zijn er bij de dataverwerking achteraf.

Resultaten van een langdurige monitoring. Direct na plaatsing is een zakking van het basisstation van circa 1 centimeter zichtbaar. Juli 2001 is deze gecorrigeerd.

D

eze reeks begon met de verschillende GNSS-systemen en de signalen die ze uitzonden. Daarin zagen we dat de satellietbanen dusdanig zijn vormgegeven dat we in Noord-Europa per definitie minder satellieten aan de noordelijke horizon zullen zien. Als gevolg hiervan zal de Noord-Zuidprecisie altijd minder zijn dan de Oost-Westprecisie. Omdat we met GPS zowel de positie in drie dimensies als de tijd moeten bepalen, hebben we tenminste vier satellieten nodig, maar des te meer, des te beter de precisie. Willen we de GPS gebruiken voor het synchroniseren van andere meetsystemen, dan moeten we rekening houden met de schrikkelseconde. Dit is één van de meest vergeten foutenbronnen omdat deze ten hoogste tweemaal per jaar wordt aangepast, maar in de praktijk vaak jaren gelijk blijft. Stoorbronnen We hebben gezien dat er een groot aantal – potentiële - storingsbronnen 32

December 2006-8

inwerken op het satellietsignaal zoals: • Selective availability (uitgeschakeld op 1 mei 2000) • Troposferische en ionosferische vertraging • Multi-pad De meeste foutenbronnen bleken door het gebruik van een DGPS-ontvanger, bij voorkeur met meerdere kanalen, grotendeels gecompenseerd te kunnen worden. Een belangrijke maat om de kwaliteit van de satelliet constellatie in de praktijk te controleren is de zogenaamde Dilution of Precsion, kortweg DOP. Deze bestaat in meerdere smaken maar in de regel zijn de HDOP en GDOP de belangrijkste. Daarnaast speelt de Root Mean Square (RMS) bij carrier fase DGPS een belangrijke rol. DGPS-technieken Differential GPS of DGPS kent twee ‘basissmaken’; te weten code fase en carrier fase DGPS. De eerste geeft een precisie vanaf enkele decimeters in het

horizontale vlak terwijl de tweede een precisie van centimeters haalt in drie dimensies. Voor de meeste DGPS-systemen, met uitzondering van de zogenaamde post-processing systemen, is een telemetrie- verbinding nodig. Dit kan een Internet-, GSM- of radioverbinding zijn. De keuze van de juiste ontvanger, hangt af van het toekomstige gebruik. Daarbij speelt naast nauwkeurigheid (DGPS-techniek) ook de robuustheid en het gebruiksgemak een belangrijke rol. Installatie De installatie van een volledig DGPS-systeem (basis en rover) is zeker niet zo eenvoudig als men soms denkt. Bij de opstelling van een base, moet rekening gehouden worden met de stabiliteit van de opstelling en het inmeten, maar ook met de radiodekking en potentiële storingsbronnen. Het opstellen van een rover op een (mobiel) platform brengt zo zijn eigen problemen met zich mee waarbij de keuze van een juiste opstelplaats één van de belangrijkste is. Verder moet de antenne nauwkeurig worden ingemeten. In de ontvanger moeten in ieder geval de volgende instellingen kritisch bekeken worden: • Initiële positie bij een ‘maagdelijke’ ontvanger • Antennehoogte • Geodetisch referentiestelsel • Meetmethode • Positie opslag / verzending • Elevatie en deselectie satellieten Meetplan Voorafgaand aan het daadwerkelijke inwinnen, wordt de oorspronkelijke opdracht vaak omgezet naar een meetplan. In het meetplan staat de oorspronkelijke opdracht centraal. Gaat het om data-inwinning voor GIS of om het inmeten van een waterbouwproject? Afhankelijk van het doel zullen één of meer meetmethoden geselecteerd worden waarmee het project uitgevoerd gaat worden. Vaak zal naast GPS ook

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:26

Pagina 33

Data-Inwinning

daarbij een goed gebruik om tenminste aan het begin en einde van een serie metingen de GPS-positie van een ‘vast’ punt te controleren. Bij metingen die voortduren over meerdere dagen, is het daarnaast raadzaam om iedere dag te beginnen met het laatste punt van de vorige dag. Bij gebruik van meerdere ontvangers op een enkel project is het van belang deze op een gemeenschappelijk punt te controleren zodat onderlinge vergelijking mogelijk wordt. Het is van groot belang dat controlemetingen in het veld worden vergeleken met bijvoorbeeld de coördinaten van het vaste punt. Alleen op die manier kan vroegtijdig actie worden ondernomen bij geconstateerde afwijkingen. Resultaten van een halve dag monitoren. Op 2/3 van de dag zijn sterke fluctuaties zichtbaar. Deze worden veroorzaakt door verhitting van het basisstation.

gebruik gemaakt moeten worden van meer ‘traditionele’ technieken zoals het Total Station zodat ook op met GPS moeilijk bereikbare plaatsen gemeten kan worden. In het meetplan staat normaliter ook hoe de kwaliteitsborging gerealiseerd moet worden. Voor veel GIS-projecten zullen de eisen hierbij aanzienlijk lager zijn dan bij landmeetkundige werkzaamheden. Bij GIS-projecten is naast de positie vaak ook verdere informatie van belang. Deze attributen worden dan voor-

af gespecificeerd. Dit gebeurt in overleg met de opdrachtgever, waarbij deze vaak de eigen geodatabase als uitgangspunt zal hanteren. Op basis van deze attributen wordt dan zowel de inwinsoftware als de meetinstructie voor de surveyor voorbereid. Kwaliteitsborging Naast de kwaliteitsborging voor het basisstation zoals in voorgaande artikelen vermeld, moeten op veel projecten ook de metingen van een kwaliteitsborging worden voorzien. Het is

In eerste instantie zien deze resultaten er goed uit. Bij nadere bestudering is te zien dat in de tweede helft de hoogtemeting verslechtert.

Monitorstation In een enkel geval zal een vast monitorstation worden opgesteld. In de praktijk blijkt vaak dat dit station keurig metingen verzamelt maar dat er, als er al naar gekeken wordt, dit pas na enige tijd (weken - maanden) gebeurt. Dan is de meting vaak al opgeleverd en is het lastig om alsnog correcties uit te voeren. Een monitorstation functioneert het best als deze meerdere keren per dag gecontroleerd wordt door een ter zake kundig persoon en tenminste dagelijks de resultaten verwerkt worden. De figuren laten een aantal specifieke gevallen zien waarin regelmatige controle het opleveren van onnauwkeurige en/of foutieve data voorkwam. Meting Het meten met de huidige generatie GPS-ontvangers stelt feitelijk weinig voor. Als het systeem goed is ingesteld, is het een kwestie van de antenne loodrecht boven het te meten punt plaatsen en de data opslaan. Toch zijn er een paar punten waarop gelet moet worden. Ten eerste de tijd waarover metingen worden verzameld. Vaak worden verschillende metingen gemiddeld. De gebruikte tijdsperiode is daarbij van groot belang. Is deze te klein, dan is het effect van de middeling erg klein. Is de tijd echter te groot dan duurt de meting te lang en loopt de productie terug. Afhankelijk van de gewenste precisie is een middeling van 3 tot 10 goede waarnemingen in de regel voldoende. December 2006-8

33

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 34

Data-Inwinning

Verder moeten de verzamelde metingen een goede kwaliteit hebben. Afhankelijk van de ontvanger kan hiervoor RMS of de DOP voor worden gebruikt. Bij carrier fase metingen heeft de RMS de voorkeur aangezien deze een betere benadering van de precisie geeft. Wat wel eens gebeurt, is dat de surveyor in het veld de RMS of DOP waarde waarbij het systeem alarm geeft hoger zet als de in het meetplan voorgeschreven waarde om waarschuwingen te voorkomen. Het gevolg daarvan is dat de metingen sneller geaccepteerd worden, waardoor meer punten gemeten kunnen worden op een meetdag maar de precisie per punt lager kan zijn dan is voorgeschreven. Gegevensverwerking Na het afronden van de meting wordt deze vaak eerst nog verwerkt en bewerkt voordat deze naar de opdrachtgever wordt gestuurd. Bij post-processingmetingen is het zelfs niet mogelijk om de resultaten te leveren zonder verdere verwerking. Bij het verwerken van de gegevens is het van belang dat er een aanvullende kwaliteitsborging wordt uitgevoerd. Niet alleen moeten controlemetingen nog eens kritisch bekeken worden, ook moeten de resultaten vergeleken worden met het meetplan en de werkelijkheid. Wordt bijvoorbeeld een weg of damwand ingemeten, dan zullen de meetpunten in de regel op een rechte lijn met elkaar moeten liggen. Afwijkingen ter grootte van de meetprecisie zijn daarbij normaal, maar grotere afwijking kan duiden op bijvoorbeeld multi-pad op die locatie. Veelal is de administratie van de surveyor daarbij van groot belang omdat deze daarin kan aantekenen of er bijzondere omstandigheden waren tijdens de meting. Denk daarbij aan opmerkingen als “punt slecht bereikbaar door nabijgelegen woning” of “paal voor damwand ingemeten”.

De auteur aan het werk tijdens een GPS review. 34

December 2006-8

Gegevensbewerking De laatste stap voordat de data naar de opdrachtgever gaan is de gegevensbewerking. Met de, op kwaliteit, gecontroleerde data uit de gegevensverwerking worden eindproducten zoals CAD-tekeningen of GISbestanden gemaakt. De gegevensbewerking vindt vaak plaats in andere

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 35

Idee: Blaas een gemeenschap nieuw leven in door het gebruik van slechts één ontwerpoplossing, van begin tot einde.

Gerealiseerd:

Autodesk Civil 3D

Als civiele ingenieurs hun projecten, vanaf het onderzoek in de beginfase tot de uiteindelijke productie van de plannen, efficiënter willen handhaven, dan doen zij dat het beste met slechts één ontwerpen tekenoplossing. Met Autodesk® Civil 3D® zijn projectcomponenten zoals wegen, oppervlakten, percelen en openbare nutsvoorzieningen op een slimme manier aan elkaar gekoppeld. Een wijziging op één plek wordt dus geüpdatet voor het hele project. Met Autodesk Civil 3D hebben uitgebreide teams van ontwerpers en tekenaars tevens toegang tot up-to-date projectgegevens, zodat iedereen door alle projectfasen heen van alles op de hoogte blijft. Voor meer informatie gaat u naar www.autodesk.nl/civil3D.

Autodesk and Civil 3D are registered trademarks or trademarks of Autodesk, Inc., in the USA and/or other countries. All other brand names, product names, or trademarks belong to their respective holders. © 2006 Autodesk, Inc. All rights reserved.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 36

Data-Inwinning

Leica GNSS-technologie Met kop en schouders er bovenuit

Resultaten van een korte termijn monitoring (15 minuten) met een losse GPS-antenne op een ‘vast’ punt.

Maak kennis met de Leica GNSS-technologie (GPS en GLONASS) Voeg GLONASS-satellieten toe aan het beste GPS-systeem ter wereld, realiseer een aanzienlijke reductie van stilstandtijd en profiteer van een hogere productiviteit – vooral in hoogbouw stadsdelen en plaatsen waar bomen de ontvangst van satellietsignalen beperken. De bewezen betrouwbaarheid van het System 1200 wordt dankzij de GNSS-ondersteuning naar een hoger plan getild en levert nu ongeëvenaarde resultaten op in combinatie met SmartTrack+ en SmartCheck+.

Leica GX1230 GG/ATX1230 GG GPS en de GLONASS GNSS technologie • Verbeterde prestaties en productiviteit door gebruik van twee navigatiesatellietsystemen (GPS en GLONASS) • ’s Werelds eerste fase-multi-path effect vermindering • SmartTrack+ & SmartCheck+ voor de beste RTK-resultaten • Volledig compatibel met Leica TPS1200 en SmartStation • Ook geschikt voor de GNSS-signalen van de toekomst (zoals GPS L5 & Galileo) Voor meer informatie en/of een persoonlijke demonstratie:

Tel. 088/001 80 00 E-mail: [email protected]

Leica Geosystems BV The Netherlands www.leica-geosystems.com/GNSS

software dan die waarmee de data verwerkt zijn. Een belangrijk aandachtspunt daarbij is de conversie van de oorspronkelijke bestanden naar het eindresultaat. Vaak worden resultaatbestanden gemaakt waarin de meta-informatie zoals het gebruikte meetsysteem, geschatte precisie etc. niet wordt opgenomen. Dit is opvallend aangezien tekeningen vroeger van een uitgebreide legenda werden voorzien waarin alle relevante metadata waren opgetekend. In de digitale, bewerkte, bestanden zien we dit vaak niet meer terug terwijl het juist deze bestanden zijn die worden gebruikt. Voor het opslaan van metadata bij geo-informatie bestanden is inmiddels een ISO-standaard beschikbaar, ISO 19115, waar door de RAVI een Nederlands profiel op is gedefinieerd. Het toepassen van eenduidige metadata verhoogd de vindbaarheid en het juiste gebruik van geo-informatie. Prangende vragen Met dit laatste artikel is het gehele meetproces van GPS-satelliet tot eindproduct beschreven. Vanwege de ruimte is niet alles in even veel detail beschreven. Bij deze wil ik de lezers dan ook uitnodigen om openstaande, prangende vragen op te sturen. Als er voldoende, interessante, vragen zijn kan hier een aanvullend artikel aan gewijd worden. Vanaf volgende maand zal deze artikelenserie opgevolgd worden door een (korte) serie over geodetische systemen en kaartprojecties.

Huibert-Jan Lekkerkerk ([email protected]) is freelance schrijver en trainer op het gebied van plaatsbepaling en hydrografie. Voor meer informatie over ISO19115, zie www.ravi.nl

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 37

Data-Inwinning

GeoPS nieuwe Sokkia HighEnd dealer voor NoordNederland Op het gebied van meetapparatuur voor de Bouwnijverheid, industrie en landmeten is Sokkia een gevestigde naam in Nederland en levert via de geijkte distributiekanalen apparatuur aan bovengenoemde branches. Echter de vraag naar geavanceerde meetapparatuur is steeds verder toegenomen. Sokkia wil deze toegenomen vraag op een verantwoorde manier invullen en heeft derhalve gekozen om de distributie van deze ‘High-End’-producten via speciaal geselecteerde dealers te laten verlopen. GeoPS BV in Medemblik is de nieuwe High-Enddealer voor Noord-Nederland. Voor de volledigheid, een High-Enddealer onderscheidt zich onder meer door advies op persoonlijk niveau en is gespecialiseerd in total stations, gps-uitzetapparatuur, integratie met software, training en begeleiding. Contactpersoon bij GeoPS is ing. A. Slabbekoorn (0227-549054, [email protected]). www.geops.nu

Metop-lancering met Ascat satellietradar voor early warning-diensten van NEO METOP is de eerste van een nieuwe serie satellieten. De lancering was al gepland voor 2001 maar werd door ‘Europa’ vijf jaar uitgesteld. Als er een satelliet kapot gaat, kan de volgende snel worden ingezet. De lancering betekent onder meer dat het ‘Ascat-signaal’ voor de komende vijftien tot twintig jaar leverbaar wordt. Met behulp van Ascat, een soort radar, kan wereldwijd en dagelijks oppervlakkig bodemvocht nauwkeurig worden gemeten. Het Ascat-instrument wordt door NEO BV uit Amersfoort gebruikt in de ontwikkeling van ‘early warning’-diensten voor droogte en overstroming en in de oogstvoorspelling. Sinds 1997 werkt NEO aan de ontwikkeling van deze diensten. De dagelijkse meting van vochtigheid leidt ertoe dat alle regenbuien die ‘er toe doen’ worden gezien. Door deze ‘significant rainfall events’ te meten is te berekenen hoeveel vocht in de bodem wordt opgenomen. Daar gebruikt NEO ‘waterbalansen’ voor. Niet ieder bodemtype reageert immers hetzelfde op een regenbui. In

open zandgrond infiltreert bijvoorbeeld meer water uit een bui dan in dichte kleigrond. De methode geeft goede en snelle informatie over een zich ontwikkelende droogte of een vochtoverschot. Als de bodem met vocht verzadigd is kan een nieuwe regenbui in plassen blijven staan of naar de rivier weglopen. Piekafvoeren in de rivier kunnen al voorspeld worden op het moment dat het water nog op het land staat. In geval van droogte is weken eerder dan met andere methoden de dreiging van een droogte te voorspellen. Het voordeel van een satellietbeeld is bovendien altijd dat je het overzicht krijgt en lokale verschillen goed in beeld kan brengen. Dat kan de traditionele regenmeter zeker niet. De recente METOP-lancering wordt gezien als een grote stap vooruit. NEO zal binnen zes maanden de eerste data ontvangen. Ondertussen wordt een informatiesysteem voor de verwerking ervan opgezet. In 2007 en 2008 wordt de informatie als experiment geleverd aan allerlei partijen die mogelijk van de diensten gebruik kunnen maken. In 2009 hoopt NEO te beginnen met commerciële dienstverlening onder de werknaam Drymon (www.drymon.biz). De methode is uniek, maar NEO heeft het niet alleen bedacht. Het DRYMONconsortium bevat binnen- en buitenlandse partners, waaronder Alterra en TUDelft. NEO kan de ontwikkeling in de eerste periode medefinancieren door een subsidie van het NIVR uit Delft. www.neo.nl www.drymon.biz

wisselbare batterij. De nieuwe dubbel-as compensator maakt polygonering en achterwaartse insnijding mogelijk. De scanner bezit drie bedieningsmogelijkheden: via het geïntegreerde controle-paneel, een draadloze pda of volledige laptop-controle via een kabel. De scanner beschikt over hogere precisie voor elke ‘single Point’-meting en bereikt volgens Leica twee keer de maximale scandichtheid. De fase-based scansnelheid (tot 500.000 punten per seconde) en de ‘field of view’ (360 bij 310 graden) verhogen de productiviteit op het terrein doordat het aantal afzonderlijke scan-acties dat nodig is voor highdefinition-meting vermindert. De draagbaarheid van de geintegreerde scanner is verbeterd. Gebruikers hoeven niet langer een aparte scankop, een laptop (voor het bedienen van de scanner en het opslaan van de gegevens) en een externe accu’s mee te nemen. Met het ingebouwde controle-paneel, een harde schijf voor gegevensopslag en een geintegreerde batterij kan tot anderhalf uur worden gescand zonder de batterij te verwisselen. Een externe batterij, AC-stroombron en optionele pda of laptop zijn handige opties die de gebruiker meer flexibiliteit bieden bij as-builtmetingen. www.leica-geosystems.com

Leica Geosystems introduceert HDS6000 fasescanner Leica Geosystems kondigt de introductie aan van een 3D laserscanner, de Leica HDS6000. Dit apparaat biedt een aantal ‘next generation’voordelen, waardoor de scanner veelzijdiger is en de draagbaarheid en productiviteit bij snel, fasegebaseerd laserscannen voor as-built onderzoeksdoeleinden verbeteren. In vergelijking tot de voorganger, de HDS4500, beschikt de nieuwe scanner over een vijftig procent groter bereik op basis van een ambiguïteitsinterval. Een nieuw compact ontwerp bevat scannercontrolepaneel, interne gegevensopslag en geïntegreerde verDecember 2006-8

37

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 38

Data-Inwinning

Topcon’s GPT-9000A system autotracking total station De Topcon GPT-9000A autotracking total station heeft een Windows CE operating systeem voor flexibele datacommunicatie, intuïtieve on-board software en kan hoognauwkeurig reflectorloos meten tot 2000meter.

D

e GPT-9000A serie heeft een volledig Windows CE operating systeem. De manier van werken met deze 9000A is daarmee vrijwel gelijk aan die van de actuele PDA-systemen en dus voor de gebruiker heel herkenbaar. Windows CE zorgt bovendien voor een flexibele manier van datauitwisseling met de PC. In de robotic configuratie heeft men de keuze uit drie verschillende manieren van datacommunicatie tussen instrument en prisma; via blue-tooth, via infrarood en middels radiolink. Ook in de communicatie tussen de GPT-9000A en de PC heeft Topcon 38

December 2006-8

veel mogelijkheden ingebouwd: via compact flash kaart, SD kaart, USB poorten, blue-tooth en Wireless LAN. Hiermee zijn Internet en e-mail ook in het veld direct onder handbereik. Door een combinatie van verschillende meettechnieken is een reflectorloze afstandmeting haalbaar tot 2.000 meter. Daarbij maakt de kracht van de afstandsmeter ook reflectorloze metingen mogelijk naar vrijwel elk object,

onafhankelijk van materiaal en kleur, tot een afstand van 500 meter. Tenslotte zorgt de vorm van de meetbundel voor heel nauwkeurige metingen naar uiterst smalle objecten als bijvoorbeeld hoogspanningskabels. De on-board software van de 9000A biedt standaard twee oplossingen: de basis-software voor eenvoudige toepassingen als het snel meten van een afstand of coördinaat. Voor uitgebreidere projecten is er TopSURV On Board; intuïtieve software die sinds enkele jaren de Topcon-oplossing is voor alle soorten meetwerkzaamheden. De open structuur zorgt ervoor dat data snel in nagenoeg alle gewenste formaten kunnen worden uitgewisseld. www.topcon.nl

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 39

GIS Tech 2007, donderdag 5 april, Rotterdam De GIS Tech is de afgelopen drie jaar uitgegroeid tot dé plek om technische informatie te krijgen over ontwikkelingen rond het ESRI ArcGIS platform. Vanwege de toenemende populariteit vindt de vierde editie van de GIS Tech plaats in het World Trade Centre in hartje Rotterdam. Deze nieuwe locatie biedt de ruimte voor een nog interessanter programma. Sprekers informeren tijdens de GIS Tech over zowel het technische gebruik van, als het ontwikkelen met ArcGIS en daaraan gerelateerde technologieën. De ochtend biedt een plenair programma, de middag bestaat uit verschillende sessies, workshops en discussiebijeenkomsten. De technische diepgang verschilt per onderdeel. In het programma is voldoende ruimte om met vakgenoten (ArcGIS gebruikers en ontwikkelaars) van gedachten te wisselen. De organisatie van de GIS Tech is ook dit jaar in handen van de ArcGIS Gebruikersgroep Nederland (AGGN) en ESRI Nederland.

Kaartbeeld © TDKadaster, Emmen 2006

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 40

Interview

Spatial Eye combineert diensten met geoinformatie en Internet

Zoek webser vice , zoek..... Door: Guido van den Heuvel

Af en toe laten we bij het GIS-magazine jonge, kansrijke bedrijfjes aan het woord, deze zijn vaak bezig met innovatie in techniek. Deze keer zetten we het spotlicht op nieuwkomer Spatial Eye . De oprichters werken aan applicaties en webservices, die bedoeld zijn om netwerken en het wereldwijde web af te speuren.

Maurice Willemsen van Spatial Eye: “Op het snijvlak van GIS en ICT zagen we ontwikkelingen die bleven liggen. Het leek ons ideaal om deze te onderzoeken en ons te richten op webservices.”

Wie snel wat wil weten over onze wereld, werpt een blik in een moderne glazen bol; de zoekmachine van Google. Experts verwachten dat webservices eenzelfde vlucht als de zoekmachines zullen nemen. In combinatie met Business Objects levert dat namelijk zeer interessante mogelijkheden op. Dat is in ieder geval de toekomstverwachting van het jonge bedrijfje Spatial Eye. Als logo gebruikt het bedrijf haviksogen die snel een veld kunnen overzien. De oprichters hebben afgelopen jaar hard gewerkt aan nieuwe applicaties en webservices die bedoeld zijn om netwerken èn het wereldwijde web af te speuren. Dit najaar brachten ze hun producten op de markt. Het (snel) beschikbaar stellen van geo-informatie en -functionaliteit, dat is hun core business. 40

December 2006-8

Webservices Webservices bieden geografische informatie en functionaliteit aan op een netwerk als Internet. Een clientcomputer vraagt de dienst dan op aan een server. Satellieten, tracking- en tracingsystemen, GPS-ontvangers en bedrijfssystemen creëren grote hoeveelheden actuele geografische informatie. Opslag en beheer van al deze gegevens door eindgebruikers is ondoenlijk. Dat maakt beheer van gegevens bij de bron actueel. Webservices in de vorm van kaartjes, zie je de laatste tijd al vaker opduiken op Internet. Voorbeelden zijn de ongevallenregistratiekaart en de risicokaart van provincies. Een professionele webservice is veel uitgebreider. Deze kan bestaan uit het maken van een berekening, het leveren van kaarten en het uitvoeren

van een analyse. Een goed voorbeeld van een webservice voor consumenten is een boekingsapplicatie voor hotelkamers of vliegtickets. Er zijn ook combinaties van services mogelijk. Een consument kan dan in een geïntegreerde webservice zijn complete vakantie boeken (vlucht, hotelkamer, huurauto en excursies). De webservices maken gebruik van moderne webtechnologie en Open Standaarden. Opbouw binnen een jaar Spatial Eye is opgericht door zes jonge consultants, die tot vorig jaar werkten bij GE Smallworld. Ze staken de koppen bij elkaar, vonden twee geldschieters en gingen aan de slag. Om in hun onderhoud te voorzien werkten de jonge ondernemers als (GIS-) consultants. In de overige uren ontwikkelden ze nieuwe softwareproducten, platforms en diensten om snel informatie op te sporen. Geoinformatie en functionaliteit voor iedereen via webservices beschikbaar maken, daar draait het om. Dit najaar presenteren ze hun producten aan het bedrijfsleven. Het bedrijf deed mee aan de Betatests van Oracle en claimt nu de allersnelste toegang tot de Oracle Spatialdatabase te hebben. Maurice Willemsen, één van de oprichters van Spatial Eye: “Op het snijvlak van de GIS en ICT zagen we allerlei interessante ontwikkelingen die bleven liggen. Oracle Spatial is makkelijk te combineren met andere databases. Open GIS standaarden, het .NET framework en het Vista-platform staken de kop op, net als de integratie met Office en Spatial collaboration. Het leek ons ideaal om deze mogelijkheden te onderzoeken en ons te richten op het ontwikkelen van webservices.” Aanbod Spatial Eye Spatial Eye bouwde in negen maanden tijd een aantal applicaties en webservices. Eerst werd er flink gesleuteld in de back-office om een

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 41

Interview

gelijkheden. Je kunt alles wat er bij een ruimtelijke operatie speelt, aanbieden als een webservice. Daarnaast kunnen we met webservices de geodata en functionalteit integreren in de standaard ICT en webportals. Wij denken dat bedrijven die nu instappen en gebruik maken van de nieuwste mogelijkheden een grote voorsprong kunnen opbouwen.”

“Traditionele GIS-bedrijven gebruiken hun webmapserver om data intern aan de gebruikers beschikbaar te stellen. Maar er zijn veel meer mogelijkheden.”

snelle toegang tot data te krijgen. Daarna bouwde het team nieuwe functionaliteit in met interne services. Daarbovenop werd een gebruikersinterface geplaatst; de Spatial Workshop. Dat is een eenvoudige Smart Client applicatie van enkele Mb’s die draait op het .NET-framework en het Windows-platform. Volgens de makers is het makkelijk te installeren, te beheren en te updaten. Spatial Workshop helpt organisaties bij het exploreren, visualiseren, bevragen en analyseren van informatie. De workshop biedt toegang tot Oracle Spatial en combineert deze met achtergrondkaarten en niet-geografische bedrijfsinformatie. De gegevens worden in dat geval gecombineerd tot business-objecten die organisaties zelf kunnen configureren. Spatial workshop visualiseert geografische informatie afhankelijk van attributen en de cartografische context. De business objecten worden gevisualiseerd in (gegroepeerde) thema’s die door de gebruiker aan- en uitgezet kunnen worden. De toepassing maakt onderscheid tussen data van de organisatie en die van de gebruiker. Deze worden op de voor- en achtergrond geplaatst. Objecten en attributen van een object kunnen bekeken en bevraagd worden. De attributen van één

geselecteerd object kunnen afkomstig zijn uit verschillende bronnen of business objecten. Voor het opstellen van (geografische) vragen/queries wordt gebruik gemaakt van een grafische query-builder. Objecten kunnen geselecteerd worden door deze te zoeken op basis van attribuutkenmerken en ruimtelijke operatoren. Complexe taken uitvoeren Maar wat voegen Webservices toe aan de professionele GIS-wereld? Maurice Willemsen: “De Geo-wereld nam aanvankelijk een voorsprong in ontwikkelen van webservices. Toch is dat verouderde technologie, want je kon via http eigenlijk alleen een kaartje opvragen. Grote organisaties en bedrijven willen echter veel complexere vragen kunnen stellen. Ze willen een netberekening uitvoeren: ‘zoek in dit subnet en hou daarbij rekening met een aantal statussen in S.A.P.’. Een open standaard webservice kan zo’n complexe request goed uitvoeren.” “Traditionele GIS-bedrijven waren de laatste jaren vooral bezig met het ontwikkelen van complexe en dure datamodellen en data entry tools. Ze gebruiken hun webmapserver om data intern aan de gebruikers beschikbaar te stellen. Maar er zijn veel meer mo-

Nieuwe toepassing Een belangrijke doelgroep voor webservices zit volgens Spatial Eye in de wereld van netwerkbeheerders. Kabel- en leidingbeheerders (energiebedrijven en waterleidingmaatschappijen, maar ook gemeentes en industrie) moeten vanaf 2007 alle ondergrondse infrastructuur in de openbare ruimte aanmelden bij het Kadaster en Klic (Kabel Leidingen Informatie Centrum). Willemsen: “Ga er maar aan staan: de netwerkbedrijven hebben allemaal hun eigen ICT-beslommeringen. Ze werken met meerdere systemen. Dat bepaalt hun eigen mogelijkheden en ontwikkelingsniveau. Al die bedrijven moeten nu een forse slag maken om aan de toegankelijkheidseisen van het Kadaster te kunnen voldoen. Met onze producten en webservices combineert een netwerkbeheerder zijn leidingendata moeiteloos, ook al liggen die verspreid opgeslagen liggen in een Excel-sheet, een Shape-bestand of in een Oracle Spatial-database. Als wij een Business Object definiëren is geometrie zo gepiept. Een beheerder kan het geocoderen en gebruiken in andere toepassingen, bijvoorbeeld Oracle Spatial. Beheerders kunnen zelf de vormgeving van de data bepalen. Dit soort webservices kunnen system integrators goed inpassen in totale oplossingen.” Guido van den Heuvel ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen surft u naar www.spatial-eye.nl. December 2006-8

41

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 42

Evenement

Toekomstvisie en productnieuws gaan hand in hand

A u t o d e s k k i j k t n a a r o p ko m e n d e Door: Remco Takken

De Autodesk User Conference 2006 in Londen is opgezet als een algemeen evenement waar alle ‘verticale’ afdelingen aanwezig waren: manufacturing, building, Infrastructure en Media & Entertainment. Bezoekers krijgen echter vooral inzicht in de samenhang der dingen.

Autodesk’s Chris Bradshaw: “Het grootste zakelijke probleem wordt straks het vinden van de juiste mensen. Het heeft alles te maken met de leeftijd van de babyboomers.”

Tijdens het ochtendprogramma op 25 oktober 2006 luisteren zo’n zeshonderd aanwezigen naar een algemeen strategische beschouwing van de Autodesk CEO, gevolgd door een verticale update. Onder de noemer ‘bringing it all together’ komen Autodeskspecialisten aan het woord, waaronder Chris Bradshaw (infrastructuur) en Pete Baxter (bouw en ontwerp). Het ochtendprogramma sluit af met informatie over Autodesk’s subscription programma. Vijf macro-economische trends Volgens Autodesk CEO Carl Bass zijn er ‘vijf macro-economische trends in hoe we momenteel zaken doen’. In het kort gesteld gaat het om de volgende opsomming: de uitdijende middenklasse, de groei van de ‘opkomende economieën’, de wereldwijde toename van bouwen infrastructurele projecten, de vraag naar duurzaam ontwerp en tenslotte een fenomeen dat Bass beschreef als ‘the digital life’. “In 2009, zo wordt voorspeld, zullen we tien uur per dag besteden aan digitale media. Dat kun42

December 2006-8

nen computers zijn, blackberry’s, games etcetera. Zo is nu al te zien hoe belangrijk de nieuwe media zijn: Google betaalde 1.6 miljard Amerikaanse Dollars voor YouTube. Met ongeveer een miljoen nieuwe filmpjes per dag, zijn er fenomenale aantallen mensen bereid om deze site te bezoeken en te bekijken.” Dieper ingaand op de uitdijendemiddenklasse merkte Bass op: “We hebben een groeiend aantal consumenten die ‘een keus hebben’. Deze lieden hebben genoeg geld om te kiezen voor een mooi ontwerp om zich zo van anderen te kunnen onderscheiden.” Bass gebruikt de term ‘duurzaam ontwerp’ afwisselend met ‘groen design’. “Met de alsmaar toenemende bevolkingsgroei zal het eenieder duidelijk zijn dat we vooruit moeten kijken als het gaat om energieverbruik. In dit verband is het opvallend dat mensen altijd de auto aanwijzen als brandstofslurper. Toch gaat maar liefst zeventig procent van alle verbruikte energie weg in gebouwen, niet in auto’s. Dan reken je wel de productie

van het ruwe materiaal mee, elektriciteit, hout enzovoorts. Maar goed, in China wordt momenteel gebouwd aan een volledig ‘groene’ wolkenkrabber door de Amerikaanse architecten van SOM. En in het Canadese Alberta opereert een firma die zich helemaal toelegt op duurzaam bouwen.” Sprekend over infrastructurele projecten voorziet Bass een wereldwijde explosie. “Natuurlijk! We zullen altijd wegen, spoorlijnen en pijpleidingen blijven aanleggen, dat is geen wilde gok. Het zal zich echter verder uitbreiden tot de opkomende landen. Tel daar bij op dat de beroepsbevolking in rap tempo vergrijst, dat havens grotere capaciteit nodig hebben en dat diezelfde havens beter beveiligd zullen moeten worden. Prijs jezelf dan maar gelukkig als je werkt in de infrastructurele branche. Er zal voor de rest van je werkzame leven genoeg werk zijn,” aldus Carl Bass. Chris Bradshaw Tijdens de middagsessies over infrastructuur, pakt Autodesk’s Chris Bradshaw de draad weer op bij de overvloed aan werk en de schaarsheid van goede arbeidskrachten. “Ik zie het niet veranderen. Het grootste zakelijke probleem wordt het vinden van de juiste mensen Het heeft alles te maken met de leeftijd van de babyboomers. Je kunt het zien aankomen. In 1998 was een kleine 33 procent van de beroepsbevolking ouder dan 45, in 2008 zal dat een dikke 51 procent zijn. Dat zal een grote impact hebben op de pensioenen. Denk er echter even aan dat dit probleem helemaal niet bestaat in China en India. Daar zit een enorm aantal werktuigbouwkundige professionals.” Gedurende zijn korte inleiding tijdens het ochtenprogramma vat Bradshaw het belang van een goede infrastructuur al bondig samen: “Wij hadden hier nooit bij elkaar kunnen zitten als we de wegen niet hadden, de vliegvelden en de spoorwegen. En we zouden in het donker zitten, er zou geen elektriciteit zijn.”

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 43

Evenement

e economieën en duurzaam ontwerp

Bradshaw voorziet dat de westerse wereld in toenemende mate afhankelijk zal zijn outsourcing, of anders wel in het investeren in nieuwe werknemers. Hij laat deze vooruitblik naadloos overgaan in zijn mening dat zowel de overheid als de private sector in toenemende mate tol zal gaan heffen. “We zien nu al op grote snelwegen dat we vaker een bedrag aan de een of andere private onderneming moeten betalen als we onze weg willen vervolgen. Deze firma’s gaan straks het beheer en de uitvoering van de straten beheersen.” De onontkoombare uitbreiding van privé-ondernemingen komt in Bradshaw’s betoog niet als een verrassing. Tips, Trucs en Open Source Als Lynda Stoner van Autodesk haar Map3D tips en trucs laat zien, wordt duidelijk dat Autodesk zich in rap tempo ontwikkelt tot een geospatial-leverancier om rekening mee te houden. Stoner laat zien hoe je data uit allerlei databases kunt koppelen aan Autodesk’s DWG-bestanden in de Map Explorer. Klassieke GIS-features, zoals het direct in de juiste laag plaatsen van nieuwe objecten bewijzen dat Autodesk zichzelf het GIS-spel volgens de regels eigen maakt. Mike Saunt van het Britse Astun Technology Ltd geeft uitleg over Autodesk’s recente hang naar Open Source (OS) kaartproductie aan de aanwezige ‘closed source’ Autodesk-gebruikers. Hij geeft

aan dat grote bedrijven zoals Yahoo, IBM en Google Open Source volledig ondersteunen, en dat de Duitse stad München ongeveer 14.000 computers van Windows naar Linux heeft laten omzetten om Open Source te kunnen gaan. De angst voor Open Source is volgens Saunt ook een imago-kwestie. “Kijk,” zegt Saunt, “dit is het nieuwe logo van Windows Vista. Mijn vraag aan u is nu: wat doet u het meest denken aan goed ondernemerschap? Microsoft Windows of de lollige Linux-Pinguïn?” Volledig vanuit het perspectief van de Open Source-gebruiker zegt Saunt: “Door zich aan te sluiten geniet Autodesk momenteel een enorm vertrouwen in de Open Source Community. Voor ons is Mapserver echter nog altijd de beste en het meest bewezen technologie. Autodesk’s MapGuide is voorlopig nog even de ‘new kid on the block’, maar wel met goede groeikansen.” Topobase Hoewel het niet echt een nieuw product is, wordt Topobase 2007 toch als groot nieuws gepresenteerd. Dat is wel een beetje logisch, want het product is aan Autodesk’s producten toegevoegd na de recente overname van het Zwitserse C-Plan, een voormalig Autodesk-partner en de originele ontwikkelaar van Topobase. Nu we nog maar net beginnen te begrijpen hoe belangrijk het is dat het

ontwerpprogramma Civil 3D gegevens deelt Map 3D en MapGuide, moeten we ons proberen voor te stellen dat Topobase hier weer ‘overheen’ draait. Het is een infrastructuurmanagementapplicatie voor (nuts-)bedrijven, gemeentes en ingenieursbureaus. Als we dat eenmaal weten, is Topobase nog het best te vergelijken met LaserScan’s Radius Suite, een topologieprogramma dat draait onder Oracle Spatial. Het onderhoudt de juiste relaties en de topologie van assets. Er bestaan verticale standaard modules voor water, riool, electriciteit, gas, landschap en landmeten. Iedere module heeft een datamodel, workflows en ‘business rules’, maar ook verschillende representatiemodellen. Net zoals Radius bestaat de kracht van Topobase bij de gratie van de kwaliteit van de ingevoerde data. Momenteel heeft Topobase zo’n vijfhonderd gebruikers over heel Europa. Dit is te verklaren uit het feit dat het nog een relatief onbekend product is. Daar komt bij dat het belang van datastructuur en consistentie nog maar recentelijk organisatiebreed wordt onderkend. Brede insteek De Londense Autodesk Conference is breed opgezet met aandacht voor architectuur, infrastructuur, ingenieurs en bouw-oplossingen in verschillende apart gehouden sessies. Maar waar je ook aanwezig bent, er is constant een groot bewustzijn van integratie. Bezoekers krijgen het inzicht mee dat ieder ontwerp effectiever zal uitpakken als de ontwerpfase en visualisatie in 3D geschiedt. Daarnaast bestaat er een natuurlijke verbinding met de kaartlocatie. Van daaruit geschiedt het beheer en het onderhoud, zodat je er zeker van kunt zijn dat het ontwerp nog jaren mee kan.

Remco Takken ([email protected]) is eindredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie surft u naar www.autodesk.com. December 2006-8

43

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 44

Evenement

Vierde editie Nationaal Mobility Event over mobiele toepassingen

Inspiratie is dé oplossing Door de redactie

Van mobiel werken tot thuisrevalideren, in de advocatuur of in de bouw, draadloze diensten en mobiele oplossingen rukken op in alle geledingen van onze samenleving. Het Nationaal Mobility Event presenteert de stand van zaken op 17 januari 2007 in het WTC te Rotterdam.

Het Nationaal Mobility Event wil hét ontmoetings- en inspiratiepunt zijn tussen eindgebruikers van mobiele datatoepassingen en de aanbieders en leveranciers.

H

et thema van de vierde editie van het Nationaal Mobility Event, ‘inspiratie is dé oplossing’, wordt uitgewerkt aan de hand van plenaire presentaties, praktijkcases en ronde tafelsessies tussen vakgenoten. Zo wil het Nationaal Mobility Event hét ontmoetings- en inspiratiepunt zijn tussen zakelijke eindgebruikers van mobiele datatoepassingen onderling en de aanbieders en leveranciers. Het zal gaan over efficiënter werken, kosten besparen en optimalisatie van bedrijfsprocessen door de inzet van mobiele oplossingen. Tijdens de plenaire opening verzorgt keynote-spreker Hans van Grieken van Logica CMG een presentatie over de rol van mobiele oplossingen en hun impact op organisaties. Het concept en de principes van Network Enabled Capabilities worden verduidelijkt door praktijkvoorbeelden uit de wereld van politie en openbare veiligheid, transport, logistiek, zorg en zakelijke dienstverlening. Hiernaast worden een tiental praktijkcases gepresenteerd. Aan de hand van presentaties en vragen volgen er rondetafelsessies waarin de 44

December 2006-8

deelnemers met vakgenoten praktijkcases bespreken en wederzijdse ervaringen delen. Tijdens het ochtendprogramma wordt er gekeken naar de praktijkervaringen van vakgenoten. In de middag zal het programma gericht zijn op kennis en toepassingen binnen de eigen sector. Zo kunnen de aanwezigen aan het eind van de dag naar huis met een beter overzicht van de ‘do’s and don’ts’, en inzicht krijgen in de actuele issues en nieuwe mogelijkheden op het gebied van mobiliteit. Tegelijk met het plenaire en parallelle congresprogramma is er de Mobility Expo met een breed spectrum van aanbieders. Hier krijgt u de kans om uit te zoeken welke aanbieder het beste bij uw organisatie past en te netwerken. Tijdens het Nationaal Mobility Event ontmoeten vak- en functiegenoten elkaar, waaronder directeuren en managers uit alle geledingen. Met (nieuwe) strategische partners kan aldus van gedachten worden gewisseld over de mogelijkheden en uitdagingen die mobiele toepassingen uw organisatie te bieden hebben.

De volgende organisaties en bedrijven komen aan bod tijdens het Nationaal Mobility Event: Arcadis: Adequaat bouwtoezicht in eigen hand: mobiele handhaving met het Landelijk Toezichtprotocol op de pda. ExO-Zorg: Onderzoek naar mogelijkheden van trainingsfuncties en revalidatievormen in de eigen omgeving van patiënten, waarbij nieuwe ICT-technieken een grote rol spelen. DHL Freight: De implementatie en het gebruik van mobiele handheldterminals bij DHL Freight op basis van GPRS-communicatie. Gemeente Londen: Engelse case over werken met draadloze diensten en mobiele mogelijkheden voor medewerkers van lokale autoriteiten. HomeTeam: Beter plannen en factureren met minder administratie; de implementatie en het gebruik van de digitale werkbon binnen de keten van woningcoöperaties. Hotline to Home: Via online technieken als microfoon, webcam, laptop en videotelefoon contact met thuis vanuit het ziekenhuisbed. KPN IT Operations: Optimalisatie van diverse Field Services: een kwestie van doen? Nederlandse Transplantatie Stichting: Gebruiksvriendelijk draadloos systeem, dat een snellere administratie en service realiseert in de donorprocedure. Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn: Hoe een mobiele data-oplossing de advocatenpraktijk vooruit helpt in de dagelijkse praktijk. Politie Groningen: Mobiele attenderingsservice ondersteunt surveillerende agenten, vergroot de veiligheid en biedt multidisciplinaire mogelijkheden.

De vierde editie van het Nationaal Mobility Event vindt plaats in het World Trade Centre te Rotterdam op 17 januari 2007. inschrijven is mogelijk op www.mobilityevent.nl.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:27

Pagina 45

Ontdek Magellan Navigation

Een Nieuwe Reis met een Nieuwe Generatie Op 20 september 1519 verlaat de Portugese ontdekkingsreiziger Ferdinand Magellan met vijf schepen de haven vanuit het Spaanse dorp Sanlucar de Barrameda. Deze reis wordt de eerste geslaagde reis om de aarde waarin hij ondermeer de doorgang tussen Patagonië en Vuurland ontdekt, welke later omgedoopt werd in de “straat van Magellan”. Bijna 5 eeuwen later begint Magellan Navigation aan een nieuwe reis. Bekend van ondermeer: Long Range Kinematic (LRK®), Instant-RTK®, Z-Tracking™ en GPS+GLONASS™, bundelt Magellan Navigation de krachten van professionele, OEM en consumenten producten. Deze unieke synergie resulteert in betaalbare en krachtige oplossingen zoals de MobileMapper PRO, MobileMapper CE, ProMark3, Z-Max, Sagitta en Aquarius. Vanzelfsprekend zal Magellan Navigation B.V. net zoals Thales Navigation, DSNP Nederland en AquaNav u de service, ondersteuning en aandacht geven zoals u deze al meer dan 15 jaar van ons gewend bent. Magellan Navigation B.V. Ketelweg 12-14 3356 LE Papendrecht T : +31 (0)78 615 79 88 F : +31 (0)78 615 20 27 E : [email protected] I : www.MagellanNavigation.nl

© Magellan Navigation, Inc. Magellan, Z-Max, ProMark, en MobileMapper zijn merknamen van Magellan Navigation, Inc.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 46

Evenement

Mobiel Watis: voor landmeters, door landmeters

N o o i t m e e r i n w i n n e n , ve r we r ke n i Door: Tom Modderkolk

Met Mobiel Watis van Aquagis kan een landmeter al direct in het veld de ingewonnen gegevens verwerken in een GIS-database. Levert dit genoeg tijdwinst op om aan de gewenste efficiencyslag bij de Waterschappen te voldoen? Tijdens een kennismakingsdag wordt er gekeken of wat Aquagis vertelt ook echt werkt.

Aquagis zegt: “Het is juist voor jullie landmeters belangrijk te weten wat de nieuwe ontwikkelingen zijn om een efficiencyslag te maken.”

Een landmeter wint zijn gegevens in met een waterpasinstrument, total station of GPS, verwerkt ze op kantoor met behulp van CAD tot objecten en converteert ze vervolgens naar een GIS-bestand. Wanneer er in dit proces iets fout gaat, kost het veel gepuzzel om miscalculaties op te sporen. Het is vaak niet duidelijk bij welke stap er fouten zijn gemaakt. In het ergste geval moet de landmeter opnieuw het veld in om de data opnieuw in te winnen. Dat kost natuurlijk tijd. 46

December 2006-8

Ook Waterschappen moeten in het kader van ‘de Andere Overheid’ efficiënter gaan werken. Mobiel Watis (Waterlopen informatiesysteem) van Aquagis moet deze efficiencyslag bewerkstelligen. In het idyllische congrescentrum De Ruwenberg te Sint Michielsgestel presenteerde Aquagis op 31 oktober haar nieuwste software. Landmeters Hoewel het een applicatie voor Waterschappen betreft, heeft het

Zwolse GIS-bedrijf hoofdzakelijk landmeters van ingenieursbureaus uitgenodigd voor deze kennismakingsdag. “Het is juist voor jullie landmeters belangrijk te weten wat de nieuwe ontwikkelingen zijn om een efficiencyslag te maken. Wees kritisch, want jullie opmerkingen zijn waardevol. Vanmiddag kunt u zelf bekijken of hetgeen we vertellen ook echt werkt,” zegt dagvoorzitter Marcel Glissenaar van Aquagis. Erik Nobbe introduceert Mobiel Watis: “Het is een schil om Mobile Matrix van Leica. Met deze applicatie kan een landmeter in het veld de ingewonnen gegevens direct verwerken in een GISdatabase. Het is dus niet meer nodig om de gegevens op kantoor te verwerken tot objecten en ze daarna in een GIS te stoppen. Het aantal te nemen stappen neemt af van drie tot één.” “Deze applicatie heeft Aquagis in samenwerking met de Waterschappen Regge en Dinkel, Veluwe, Velt en Vecht en Hollands Noorderkwartier gemaakt,” vult Marcel Glissenaar zijn collega aan. “Mobiel Watis is, zeg maar, vóór landmeters dóór landmeters. De landmeter van Regge en Dinkel gaf ons aanwijzingen over noodzakelijke zaken die in de applicatie moeten komen.” Denk hierbij aan de export van kunstwerken, referentielagen, waterlopen en duikers. Met één meting zijn met behulp van Mobiel Watis data van meerdere objecten in te winnen. Nobbe demonstreert het. “Is het mogelijk om na je meting met een total station te ‘snappen’ op een bestaande kaart”, vraagt Ron Luis van Consensus. Nobbe: “Een meting blijft een meting, met bijbehorende nauwkeurigheid. Vanuit metingen kan je objecten creëren. Je hebt de vrijheid te kiezen waar je objecten neerzet. Dit is standaard GIS-functionaliteit van ArcGIS die ook in combinatie met Mobiel Watis werkt.” Kritische landmeetkundige vragen over ondermeer vereffening en doorrekenen volgen. Nobbe weet te melden dat de vereffeningssoftware MOVE3 binnenkort in MobielMatriX beschikbaar komt.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 47

Evenement

i n C A D e n c o nve r t e re n n a a r G I S

Na de pauze mogen de deelnemers zelf aan de slag.

Wetgever dwingt efficiency af Na het theoretische gedeelte snellen de deelnemers naar het restaurant voor de lunch. De heren Soons en Crumers, kritische landmeters van de oude stempel bij Waterschap Roer en Overmaas, genieten zichtbaar. “De helft van mijn werktijd bevind ik me in het veld om te meten,” aldus Soon. “We meten alleen op aanvraag en er zijn gebieden binnen ons werkgebied die nog nooit zijn ingemeten. Dat is een probleem.” “Vandaar dat onze baas ons hier naar toe heeft gestuurd om te kijken of Mobiel Watis iets voor ons Waterschap is,” vult Crumers zijn collega aan. “Wij voldoen aan het beeld dat vanmorgen werd geschetst van ons vak. We winnen eerst gegevens in, bewerken ze met CAD en vervolgens converteren we ze naar een GIS. Als het waar is wat vanmorgen is gezegd, kunnen we een flinke efficiencyslag maken. Niet dat ik problemen heb met de huidige manier. Maar de wetgeving dwingt ons efficiënter te werken. Vooral het Waterschapshuis oefent druk op ons uit om inwinningsprocessen te stroomlijnen.”

Zelf aan de slag Na de pauze mogen deelnemers zelf met Mobiel Watis aan de slag. Er staat een stevige, frisse bries in de tuin van de Ruwenberg. Ideaal weer om te meten? “Ach, dat maakt mij niet zo veel uit. Ik ga bij weer en wind het veld in,” zegt landmeter Gerrit van der Glind, van Waterschap Veluwe, terwijl hij zijn apparatuur gereedmaakt voor de metingen. “Deze tablet-pc kan tegen elk weertype dus het is geen belemmering om in slecht weer te werken.” Geïnteresseerd kijken deelnemers hoe Van der Glind zijn metingen uitvoert. Ook LNR Globalcom is uitgenodigd om een demonstratie te geven. Met drie afgevaardigden van technisch GIS-adviesbureau Tablin om zich heen geeft Marnix van der Wolk een demonstratie van zijn waar. “Wij willen graag worden gezien als de KPN onder de referentiesystemen: landsdekkend en stabiel.” LNR Globalcom beheert 41 zogenaamde referentiestations door het hele land. Door dit netwerk, GlobalNET 2005, zijn landmeters in staat om met hun apparatuur tot op 1 centimeter nauwkeurig te meten. Van der Wolk laat met succes zien hoe zijn waterpasinstrument contact maakt met het referentiestation.

Onbesliste discussie Na een kleine twee uur kunnen deelnemers hun ongezouten mening vellen over de eerste kennismaking met de nieuwe meetsoftware van Aquagis. “Volgens mij ga je met een vollediger product het veld uit,” zegt Paul Kiewik van Tablin. “Nadeel lijkt me om de hele dag met zo’n zware pc om je nek te lopen.” “Dat valt wel mee hoor. Na drie weken ben je het gewend,” aldus ervaringsdeskundige Van der Glind. Als Glissenaar vraagt naar de functionaliteit van Mobiel Watis zegt Kiewik: “Ik denk dat de kwaliteit omhoog gaat maar de snelheid niet direct. Misschien als je een GPS gebruikt, maar gebruik je een total station, dat moet je helemaal optuigen, de computer eraan koppelen, opstarten enzovoort. Volgens mij werkt het sneller om de gemeten waarden op te schrijven en verdere verwerking op kantoor te doen.” Hij krijgt bijval van de heer Jurgen Slijkerman van Ingenieursbureau BCC. “Ik denk dat de snelheid alleen omhoog gaat bij het meten van veel gegevens in één keer. Bij kleinere metingen kost het juist meer tijd, vermoed ik.” De kennismakingsdag eindigt met een levendige maar onbesliste slotdiscussie over wie voor de investeringen opdraait: de ingenieursbureaus of de Waterschappen.

Tom Modderkolk ([email protected]) is redacteur van het tijdschrift In Perspectief. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op: www.aquagis.nl. en www.aquagis.nl/ content/nieuws.asp?id=292. December 2006-8

47

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

13:32

Pagina 48

Luchtfoto

Zelfs de menukaart op de tafeltjes

Door een technische fout is de voorplaat van GIS-Magazine 7-2005 fletser uitgevallen dan de bedoeling was. De redactie biedt zijn verontschuldiging aan aan Aerodata International Surveys, de maker van de foto. Het betreft een uitsnede uit de fotovlucht Den Haag - Scheveningen van april 2006, gemaakt met een 90 MegaPixel foto grammetrische digitale camera, de UltraCamD. De opnameresolutie bedroeg 7 centimeter, waardoor zelfs details als de menukaart op de tafeltjes zichtbaar worden in het restaurant op de Pier van Scheveningen. Het totale project bestond uit 1.280 opnamen.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

13:32

Pagina 49

Luchtfoto

is zichtbaar

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 50

Evenement

Overeenkomsten en verschillen

B e n t l e y - g e b r u i ke r s d a g B e l g i ë … e Door: Lambert-Jan Koops

The MicroStation Community (TMC) Flanders heet tegenwoordig Bentley Community (BC), maar dat maakt voor de activiteiten niet veel uit. De jaarlijkse gebruikersbijeenkomst vond plaats in de Sportoase te Leuven. Een logische keuze, want architect De Gregorio & Partners werkt met Bentley-software. Hij kon dus mooi iets uitleggen over dit gebouw dat het moderne idee van een Colosseum belichaamt.

D

e BC-dag begon in drie talen. Van de 170 aanwezigen kwamen er sommigen uit Vlaanderen, sommigen uit Wallonië en een aantal uit Luxemburg zodat het evenement al snel dreigde uit te lopen in een Babylonische spraakverwarring. Gelukkig duurde het niet lang en wilde de organisatie hier alleen maar mee aantonen hoe complex de Belgische situatie is aan de belangrijkste spreker van de dag: CEO Greg Bentley. Deze kreeg daarna het woord en vertelde in zijn openingstoespraak over de structuur en missie van zijn bedrijf. Momenteel richt de onderneming zich vooral op de zogenaamde distributed enterprise. Dit is een onderneming die taken uit allerlei gebieden met elkaar in verbinding brengt, om zo tot een optimale informatie-uitwisseling te komen binnen de verschillende afdelingen. Hiervoor zijn naast communicatietools als ProjectWise ook steeds meer afdelingsspecifieke applicaties nodig. Reden waarom Bentley Systems regelmatig overnames doet, zoals dit jaar het geval was met Logos Plant Isometrics, CADScript en Mapscript en GEF-RIS. Uiteraard wordt er ook nog doorgewerkt aan ProjectWise dat inmiddels als V8 XM Edition beschikbaar is en StartPoint bevat op basis van de SharePoint Server van Microsoft. 50

December 2006-8

Partners Hergebruik van informatie is een belangrijk thema in de strategie van Bentley Systems, vandaar ook dat Greg Bentley een zevental grote partners kon opnoemen waar het bedrijf mee samenwerkt. Het delen van informatie binnen een bedrijf hoeft hierdoor niet gebonden te blijven aan Bentleysoftware, maar is ook mogelijk in programma’s van bijvoorbeeld Microsoft, Adobe, Oracle, HP, Google, ESRI en SAP. Uiteraard noemde Greg Bentley ook nog even de licensing en learning subscriptions voor Bentley Learn Server waarmee een bedrijf onbeperkt toegang heeft tot OnDemand eLearning. Dat was ook wel logisch, want de BCbijeenkomst werd gesponsord door Bentley Institute, de tak binnen Bentley die het complete eLearning-aanbod regelt. Subscription Na Greg Bentley hield Ted Lamboo zijn verhaal. Hij ging verder op het onderwerp subscription. Dit is een bescherming van de investering in de

software volgens Lamboo. “Normaal gesproken is het met software net zo als met een nieuwe auto: op het moment dat je de aanschaf doet, is het product het grootste deel van zijn waarde al weer kwijt. Bij een subscription is dat anders. Doordat je een abonnement hebt en kunt upgraden naar een nieuwe versie, profiteer je niet alleen van de nieuwe functies, maar blijft je software ook continu zijn geld waard.” Uiteraard waren er ook nog lezingen van niet-Bentley sprekers zoals de architect van de Sportoase en Bart Verhoogstraten van Delfttech die de voordelen van het laserscannen besprak. De gebruikers konden echter ook zelf aan het werk tijdens de hands on-trainingen die werden verzorgd door sponsor Bentley Institute. Enkele van deze parallelsessies konden de belangstelling maar nauwelijks aan en in een aantal gevallen moesten geïnteresseerden worden doorverwezen naar een sessie van hun tweede keus. Want alhoewel het op taalgebied een complexe situatie blijft in België, was het enthousiasme van de BC-leden daar niet minder om.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 51

Evenement

en Nederland de zusterorganisatie: het uitwisselen van informatie, optreden als contactorgaan voor feedback over Bentley-producten en het steunen van focusgroepen voor specifieke software. Het aantal deelnemers was met 156 ongeveer gelijk en de sponsor was weer exact dezelfde als bij de uitvoering van de zuiderburen: Bentley Institute. Ook de opdeling in parallelsessie na het hoofdprogramma zag er eender uit.

De BC-dag dreigde al snel uit te lopen op een Babylonische spraakverwarring.

De gebruikersbijeenkomst van The MicroStation Community (TMC) Nederland vond plaats in het Spoorwegmuseum te Utrecht. Een logische keuze, want het was deze plek waar deze organisatie was tien jaar geleden opgericht. Een goede plaats om zowel tien jaar terug als vooruit te kijken.

De

Nederlandse TMC-dag vond plaats op 5 oktober, zodat het makkelijk was om de dag te vergelijken met de Belgische voorganger. De taken van de TMC zijn volledig identiek aan die van

Vacature

2016 Een verschil zat hem in de naam, tien jaar na de oprichting heeft TMC Nederland nog steeds TMC, waar de Belgen zijn overgeschakeld op BC. Een ander verschil zat hem in de opening, waar de Vlamingen deze gepland chaotisch hadden laten verlopen, daar liep het bij de Nederlandse afdeling meteen uit de hand omdat keynotespreker Henk Scholten volledig klem was komen te staan in het verkeer. Om een al te grote vertraging te vermijden besloot de organisatie om dan maar te starten met de tweede lezing. Juan Broos nam daarom het woord en gaf in een humoristische toespraak aan hoe hij dacht dat de wereld er uit zou zien in 2016. Ondanks dat de Industrie Sales Director ISD Bentley Civil Benelux bij Bentley werkt, gaf hij hierbij van te voren aan dat hij op persoonlijke titel sprak. Dit weerhield hem er echter niet van om in 2016 toch nog trots te kunnen zijn op de overname van Autodesk die Bentley enkele jaren daarvoor had gedaan. Virtuele wereld Ook Henk Scholten keek vooruit, maar in tegenstelling tot zijn voorganger deed hij dit door eerst achteruit te kijken. Uiteraard niet alleen naar de file

waar hij in stond, maar ook naar de afgelopen tien jaar. Hiervoor had hij een filmpje meegenomen uit 1993 waarin een beeld werd geschetst van de mogelijkheden die GIS zou kunnen bieden in 2001. Opvallend hierbij was dat een groot aantal zaken goed was voorspeld, het is dus goed mogelijk om tien jaar vooruit te kijken, Scholten deed dat door te stellen dat de GISbanen wel blijven bestaan, maar een andere invulling krijgen. Het zal volgens hem steeds meer gaan om communicatie waarbij de bepaling van ruimte en plaats essentieel is en verbonden worden met gegevens over personen en voorwerpen. Er komen steeds meer technieken beschikbaar die hier een bijdrage aan kunnen leveren. Op die manier wordt de werkelijke wereld steeds meer virtueel terwijl ook de virtuele wereld steeds werkelijker wordt. Scholten riep de aanwezigen dan ook op om goed gebruik te maken van basisregistraties, de activiteiten van Google en Microsoft nauwlettend in de gaten te houden en rampen en noodsituaties te gebruiken als breekijzer voor investeringen en doorontwikkeling. Daarnaast stelde hij voor dat alle bezoekers een kijkje zouden nemen in de virtuele wereld van Second Life die momenteel een sterk groeiende gemeenschap vormt op Internet. Want daar is de virtuele wereld al zo sterk ontwikkeld, dat het een voorbode zou kunnen zijn van onze echte wereld. Lambert-Jan Koops ([email protected]) is redacteur bij GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.tmcflanders.tmc.org en www.tmc-nederland.nl.

Jobs.nl December 2006-8

51

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 52

Evenement

De Hoeksche Waard op de Kaart zoekt toekomst in GIS en GPS

M o d e r n e l a n d b o u w i n e e n g ro e n Door: Remco Takken

Middels GPS en GIS is nauwkeurig vast te stellen welke delen van een landbouwperceel efficiënt gebruikt kunnen worden. De Stichting Hoeksche Waard op de Kaart (H-Wodka) stelt zich daarbij de vraag of niet ook de natuur baat kan hebben bij nieuwe technologie.

Een eenzijdige focus op productieverhoging wordt op de H-Wodka Kennisdag als ‘ouderwets’ bestempeld.

D

e stichting Hoeksche Waard op de Kaart, ook bekend onder de omineuze afkorting H-Wodka, wil het kennisniveau in de landbouwsector rondom GPS en GIS verhogen. Verder maakt de stichting zich sterk voor het creëren van draagvlak voor het ontwikkelen van een cultuur voor biodiversiteit. Zoals de aanwezige professor De Snoo stelde: “één boer maakt geen landschap of natuur.” De Kennis- en Demodag Geo-informatie en Biodiversiteit ‘Geodivers’ op 27 oktober toonde de spagaat waarin de landbouw momenteel verkeert. Enerzijds is het onverantwoord om uitmuntende cultuurgrond en bijbehorende infrastructuur op te offeren voor ‘aangelegde’ natuur, anderzijds is er een groeiende behoefte aan biodiversiteit. Het was goed voor levendige discussies en mede dankzij het mooie weer, voor een aantal geslaagde demonstraties van innovatieve toepassingen in landbouw en toerisme. 52

December 2006-8

De plannen van H-Wodka hebben betrekking op een intensief gebruik van geo-informatie met behulp van GIS en GPS, van wandelaar en waterschapsman tot vogelaar en akkerbouwer. Terwijl de gps-revolutie zich in relatieve stilte voltrekt, is er tot nog toe echter weinig samenwerking gezamenlijke ontwikkeling en gebruik van GIS- en GPS-instrumenten. Enkele voorbeelden tijdens de kennisdag geven aan dat landbouw, toerisme en natuurbeheer als vanzelfsprekend bij elkaar kunnen horen. Wat H-Wodka probeert, is de ontwikkeling van hoogproductieve landbouw compromisloos te laten samengaan met biodiversiteit: grootschalige landbouw in een kleinschalig landschap. Middels GPS en GIS is nauwkeurig vast te stellen welke delen van een perceel efficiënt gebruikt kunnen worden. Het ‘vierkant maken’ van percelen biedt de mogelijkheid om natuur te laten ontstaan in de resterende vlakken. Ook het

creëren van natuurstroken binnen een akker, de zogeheten ‘beetle banks’, behoort tot de mogelijkheden. In de precisielandbouw wordt gelet op de plaatselijke omstandigheden qua grondsoort, vegetatie en ontwatering, deze ontwikkeling is echter nog niet te zien bij het onderhoud van natuurterreinen of -stroken. Een vogelaar kan met terreinbeheerders geo-informatie uitwisselen over vogelnesten, waardoor vogelnesten gespaard worden. Akkerbouwers kunnen geo-informatie over akkerranden uitwisselen met wandelorganisaties. Afname diversiteit De Wageningse professor Geert de Snoo staat stil bij de relatie tussen landbouw en natuur. Hij stelt dat beiden na de tweede wereldoorlog uit elkaar zijn gegroeid, met als gevolg een sterke afname van biodiversiteit in de jaren zeventig en tachtig. “Sinds die tijd zijn ook consument en producent flink uit elkaar gegroeid.” De consument is echter ook toerist, wellicht een bezoeker van boerencampings of een fervent vogelliefhebber. “Met zestig procent van het landgebruik in Nederland kunnen we de landbouw gerust ‘drager van het landschap’ noemen. We weten dat op de locaties waar het meeste graan groeit, tegelijkertijd de minste vogels leven.” In relatie tot het gebruik van GIS noemt De Snoo een opmerkelijk onderzoek van Alterra uit 2006. Daaruit blijkt dat 44 procent van het geld, uitgetrokken voor weidevogels, niet op de plaats terecht komt waar deze dieren daadwerkelijk zitten. “geo-informatie geeft transparantie met betrekking tot de kwaliteit van de inspanningen. Voor de boeren kan het een manier zijn om hun trots te tonen. We willen greep krijgen op het landschap. Je wilt weten: wanneer werkt iets? En wanneer niet? Met behulp van geo-informatie kan er nog heel veel gebeuren.” Precisielandbouw noodzakelijk H-Wodka voorzitter Henk Scheele spreekt bevlogen over akkerranden vol

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 53

Evenement

landschap

Onder de bezoekers, merendeels boeren, leeft het besef dat de tijd van de riante landbouwsubsidies voorgoed voorbij is.

bloemen en ‘nuttige insekten’. “Met bloemen in het veld is spuiten tegen aardappeltopluis niet nodig. Je benut middels GPS de ruimte tussen de tractorwielen in het middenveld voor de bloemen. Willen we vooruit, dan is precisielandbouw noodzakelijk.” Verder signaleert Scheele een enorm verschil tussen percelen. “GPS en GIS kunnen ons helpen met het in beeld brengen van de verschillen. Met onze moderne, grootschalige landbouwmachines moeten percelen vierkant zijn. Dat zijn ze natuurlijk niet. Dit schept dus ruimte voor ‘overhoeken’ met natuur, die we haarscherp kunnen vastleggen.” Onder de bezoekers, merendeels boeren, leeft het besef dat de tijd van de riante landbouwsubsidies voorgoed voorbij is. Maar, zegt Scheele:

“de burgers weten dat nog niet, journalisten weten dat nog niet. Dus wie betaalt de vernieuwing die nodig is? Laten we wel wezen: er is niets goedkoper en efficiënter dan gif spuiten. Wanneer het gaat om het nemen van verantwoordelijkheid voor je grond, maar ook voor het Nederlandse landschap, dan is dat ook een keus van de overheid.” Ook minder ‘groene’ lezing Lisse Luitjens is deelnemer van het Innovatieprogramma voor de landbouw in Noord-Nederland en zit in de adviesraad Agrobusiness in dezelfde regio. Luitjens is, zo zegt hij zelf “geen techneut, maar eigenlijk meer een plantenteler.” Zijn doelstelling is vooral de productie per oppervlakte vergroten, en een effectief gebruik van grond- en

Het uitvoeren van de juiste handeling op de juiste plaats en op het juiste moment.

hulpstoffen. Precisielandbouw definieert Luitjens als volgt: “het uitvoeren van de juiste handeling op de juiste plaats en op het juiste moment.” Hij benadrukt het belang van ketendenken voor een betere zichtbaarheid van de productkwaliteit. “Dat begint laag in de keten, met tracking & tracing van voedsel en ingrediënten. Denk ook aan de klantinformatie over mout door een bierbrouwer die de regionale grondstoffen inzet in zijn reclamecampagne.” Direct na deze lezing klinken vanuit de zaal kritische geluiden over Luijtjens ‘minder groene’ lezing. Zijn focus op productieverhoging worden als ‘ouderwets’ bestempeld Luitjens: “ieder heeft zijn eigen onderzoeksgebied. Natuurlijk speelt De Hoeksche Waard een voortrekkersrol. Het gaat op een dag als deze natuurlijk om een uitwisseling van kennis. de uitkomsten na een paar jaar ‘Hoeksche Waard’ nemen wij in het noorden graag over.” Groene partners Buiten, op de akkers van PPOWestmaas, zijn voorbeelden te zien die kunnen bijdragen aan een betere ruimtelijke samenhang tussen natuur en agrarisch gebied. Abel zet een toeristische miniatuurwandeltocht op waaruit duidelijk blijkt dat de kennis van boeren kan worden ingezet in de toeristische sector. Met een handheld GPS wandelt de toerist door het landelijk gebied, terwijl hij op elke plek waar iets bijzonders aan de hand is van weetjes en andere informatie wordt voorzien. Verder geeft Trimble een demonstratieplus-proefrit met de EZ-steer tractorhulp met GPS-technologie en binnen is er een beurs met landbouw- en locatie gerelateerde producten van onder andere Grontmij, Linx Mobile Solutions en OptiCrop. Remco Takken ([email protected]) is eindredacteur van GIS-Magazine. Wie meer wil weten over de in dit artikel besproken onderwerpen surft naar www.hwodka.nl. December 2006-8

53

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 54

Agenda De agenda bevat aankondigingen van workshops, seminars, themadagen en vergelijkbare GIS-gerelateerde activiteiten van bedrijven en organisaties. Daarnaast is er natuurlijk ook aandacht voor relevante beurzen die in Nederland en België worden gehouden. De agenda in GIS-Magazine is doorlopend en bevat in ieder geval de evenementen die worden gehouden in de periode tot het verschijnen van het volgende nummer. Voor de volgende agenda kunnen beurzen, seminars en workshops per e-mail worden aangemeld bij de redactie: [email protected]. Vermeld als onderwerp van uw mail ‘Agenda’. December

2007

04 december Webinar Autodesk – Uw geodata publiceren op het intra- of internet Internet: www.autodeskseminars.com

16-19 januari Infratech 2007 Rotterdam, Ahoy E-mail: [email protected] Internet: www.infratech2007.nl

04 december Webinar Autodesk – Grondverzet Internet: www.autodeskseminars.com 06-07 december VNG Gemeentebeurs 2006 Utrecht, Jaarbeurs Internet: www.vnggemeentebeurs.nl 07 december Transfer Technologiedag “Geografische Informatiesystemen” Leerdam Tel: 0345 - 616 888 E-mail: [email protected] Internet: www.transfer-solutions.com 11 december Webinar Autodesk – Werken binnen AutoCAD met andere GIS bestandsformaten en databases Internet: www.autodeskseminars.com 11 december Webinar Autodesk – Wegontwerp Internet: www.autodeskseminars.com 12 december 6e URBIDATA-conferentie ‘Midoffice onder architectuur/omgevingsvergunning’ Eindhoven, Evoluon Informatie: URBIDATA B.V. Tel: 040 - 250 70 80 E-mail: [email protected] Internet: www.urbidata.nl 14 december Dag van het ondergronds bouwen, Amsterdam Ondergronds Amsterdam E-mail: [email protected] Internet: www.cobnl/denk.diep 18 december Webinar Autodesk – Snel en efficiënt thematisch presenteren en objecten labellen Internet: www.autodeskseminars.com 18 december Webinar Autodesk – Rioleringsontwerp Internet: www.autodeskseminars.com 54

December 2006-8

17 januari Nationaal Mobility Event Rotterdam, WTC Telefoon: 010 - 405 44 62 Internet: www.mobilityevent.nl 31 januari Nationale Conferentie Beheer en Onderhoud van Infrastructuur Leiden Tel: 040 - 297 27 66 Fax: 040 - 297 27 88 Internet: www.bouw-instituut.nl E-mail: [email protected] 13 februari’Kabels en Leidingen’ Rotterdam Tel: 040 - 297 49 80 Fax: 040 - 29749 24 Internet: www.sbo.nl/kabels-leidingen.htm 13-16 februari ESRI BeLux User Conference 2007 Wemmel (B) Internet: www.esribelux.com 15 februari Intergraph Fotogrammetrie Seminar Hoofddorp Internet: www.intergraph.nl 01-02 maart INTERGEO East 2007 Sofia (BG) Internet: www.intergeo-east.com 13-15 maart Nationale Geo-Innovatie Dagen 2007 Rotterdam, Van Nelle Ontwerpfabriek Informatie: BlomBerg Instituut Tel: 073 - 684 25 25 E-mail: [email protected] Internet: www.geoinnovatiedagen.nl of www.rgi.nl

21 maart Dag van de Openbare Ruimte Edegem (B), Congrescentrum Ter Elst Internet: www.dagvandeopenbareruimte.be 29 maart GeoForum Intergraph Hoofddorp Internet: www.intergraph.nl 5 april GIS Tech 2007 Rotterdam, WTC Internet: www.esrinl.com 24-26 april Overheid & ICT Utrecht, Jaarbeurs Internet: www.vnuexhibitions.com 29 april-03 mei BE Conference 2007 Los Angeles, CA, Los Angeles Convention Center, U.S.A. Tel: +1 610 458 62 61 or +1 800 949 0498 E-mail: [email protected] Internet: www.be.org 21-24 mei Intergraph User Conference Nashville, Tennessee, U.S.A. Informatie: Intergraph Inc Internet: www.intergraph.com 10-14 juni, BE Conference Europe London (U.K.) Internet: www.be.org 13-15 juni 5th International Symposium on Spatial Data Quality Enschede Informatie: Saskia Tempelman Tel: 053 - 487 43 33 E-mail: [email protected] Internet: www.itc.nl/ISSDQ2007 18-22 juni ESRI User Conference San Diego (U.S.A.) Internet: www.esri.com 19-23 augustus EUGEO 2007 Amsterdam Tel: 030 - 253 14 05/ 40 56 E-mail: [email protected] Internet: www.eugeo2007.org

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 55

7ERKEN BIJ 'RONTMIJ 'RONTMIJ IS EEN MULTIDISCIPLINAIR ADVIES EN INGENIEURSBUREAU VOOR BOUW INFRASTRUCTUUR MILIEU WATER ENERGIE EN INDUSTRIE 'ERICHT OP ADVIES ONTWERP ENGINEERING MANAGEMENT EN TURNKEY REALISATIE VAN PROJECTEN -ET ZON MEDEWERKERS ACTIEF IN %UROPA

7EGENSDESNELLEGROEIVANONZEORGANISATIEZOEKENWIJ UITBREIDINGVANONSTEAMINDEVORMVAN

3ENIOR')3ADVISEURS -ETBRANCHEKENNISVANMINISTERIES RIJKSWATERSTAAT PROVINCIES OFWATERSCHAPPEN$E"ILT2OOSENDAAL

')3ADVISEURS /PLOSSINGSGERICHT FUNCTIONEELTECHNISCH')3SPECIALISTMETKENNIS VAN%32)PRODUCTEN$E"ILT2OOSENDAAL

')3ONTWIKKELAARS +ENNISVAN%32)PRODUCTEN WEB TECHNOLOGIE /'# STANDAARDEN EN/PEN3OURCE$E"ILT2OOSENDAAL

3OFTWARE%NGINEERS +ENNISVAN.%4 6" *AVA*%%EN/RACLEENINTERNETTECHNIEKEN ENCONCEPTEN$E"ILT2OOSENDAAL

)#4')34RAINEES !FGESTUDEERDE)#4 !CADEMICI("/ ERS VOOREENDEVELOPMENT TRAJECTALS')3ONTWIKKELAAR$E"ILT2OOSENDAAL

)NFORMATIE!RCHITECT !DVISEREN OVER INFORMATIE ARCHITECTUREN EN ONTWERPEN VAN DE SYSTEEMARCHITECTUUR VOOR 'EO )#4 OPLOSSINGEN $E "ILT 2OOSENDAAL

/P HET RAAKVLAK VAN DE RUIMTELIJKE OMGEVING EN INFORMATIE VOOR ZIENING IS 'RONTMIJ DÏ SPECIALIST -ET EEN TEAM VAN RUIM TACHTIG GEO )#4 PROFESSIONALS "ETROKKEN DESKUNDIG EN KLANTGERICHT %N MET EEN BREED SCALA AAN OPLOSSINGEN ZOWEL STANDAARD ALS OP MAAT 7IJ WERKEN AAN UITDAGENDE )#4 PROJECTEN IN WERKVELDEN ZOALS INFRA STRUCTUUR MOBILITEIT WATER MILIEU NATUUR RUIMTE EN E GOVERNMENT (ET IS DE COMBINATIE VAN BRANCHEKENNIS EN GEO )#4 WAARDOOR JE MET 'RONTMIJ SNELLER VOORUIT KOMT %RVAAR ZELF HET VERSCHIL

!DVISEUR'EODETISCHEEN4OPOGRAFISCHESOFTWARE !DVISERINGINGEODETISCHEWERKPROCESSEN TOPOGRAFISCHBESTANDS BEHEERENRUIMTELIJKEDATABASES$E"ILT2OOSENDAAL

0ROJECTLEIDER)NFORMATIESYSTEMEN 0ROJECTLEIDINGBIJIMPLEMENTATIESVANBEHEERSYSTEMENVOOR DEOPENBARERUIMTE$E"ILT2OOSENDAAL

)MPLEMENTATIEADVISEURS )MPLEMENTATIEVANSYSTEMENVOORBASISREGISTRATIES VERGUNNINGEN ENMIDOFFICE$E"ILT2OOSENDAAL

4EAMLEIDER'EODESIE ,EIDINGGEVENAANHETGEODESIE TEAMDATOPEREERTVANUITONZE LOCATIEIN!SSEN

'EODATASPECIALISTEN /PBOUWENENONDERHOUDENVANGEOGRAFISCHEBESTANDENEN VERWERKENVANGEGEVENS$E"ILT2OOSENDAAL-IDDELBURG 3OLLICITATIE *E KUNT JE SOLLICITATIEBRIEF VOORZIEN VAN #6 STUREN NAAR (ANNEKE VAN $IJK RECRUITER % MAIL HANNEKEVANDIJK GRONTMIJNL +IJK VOOR NADERE INFORMATIE VOOR DEZE FUNCTIES OP WWWGRONTMIJNL

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 56

Evenement

Gebruikersdag rond assetmanagement en energie

S m a l l wo r l d S e m i n a r 2 0 0 6 : c o r p o Door: Remco Takken

De aanwezigheid van veel Engelstalige ‘corporate speakers’ tijdens een Nederlands evenement geeft al snel een afstandelijke indruk. Het waren dan ook de Nederlandse sprekers die de meeste weerklank kregen tijdens het Smallworld Seminar.

Na een aantal wat stillere jaren is er weer een volwaardige, informatieve dag rond Smallworld GIS georganiseerd.

D

e aftrap van het Smallworld Seminar 2006, op 31 oktober 2006 in Kasteel Engelenburg te Brummen, is voor Cap Gemini’s Hans van Grieken. Zijn toekomstvisie bevat een aantal fenomenen die in 2006 voor het eerst kwamen bovendrijven. Zo noemt hij het sensorweb, waar de meest uiteenlopende (beelden geluids-) gegevens aan een locatie wordt gekoppeld. Verder is er het ‘software agent network’, een zelforganiserende laag tussen gebruikers en netwerken die op eigen kracht kan communiceren. Denk hierbij aan een rolcontainer die zichzelf automatisch in de juiste vrachtwagen of het juiste vrachtvliegtuig inplant. De aanwezigen, veelal Smallworld-gebruikers uit de water- en energiesector, reageren instemmend op de inzichtelijke Cyclorama’s, 360 graden panoramafoto’s met geïntegreerde kabel- en leidinginformatie in 3-D. Een van de aanwezigen reageert enthousiast op de gelikte opbouw van de lezing en dan 56

December 2006-8

vooral op de humoristische beelden: “ik hoop dat al die komische filmpjes van Van Grieken ook te vinden zijn in de USB-stick die we straks meekrijgen.” GIS moet onzichtbaar Alistair Bell, chief architect geospatial products, geeft een Engelstalige ‘global technology update’. Bell neemt de ‘ten difficult problems for building a GIS’ uit 1989 in herinnering en concludeert dat de problemen van toen inmiddels allemaal zijn opgelost. Hij zet een vervolgstap: “Ons doel voor de nabije toekomst zou moeten zijn om GIS onzichtbaar te integreren in de gehele organisatie. Vergelijk het met elektriciteit. Dat komt gewoon uit de muur en je gebruikt het dagelijks, gedachteloos.” Als voorbeeld noemt hij de actuele koppeling van GIS met SAP. “GIS is hier onzichtbaar aanwezig in de tabellen.” De tweede wijze waarop GIS volgens Bell in toenemende mate onzicht-

baar wordt, zit hem in de groeiende compatibiliteit en standaarden dankzij de inspanningen van het OGC (Open Geospatial Consortium). “Ook gebruikersstandaarden horen daarbij. Zo blijven wij in nauwe samenwerking doorontwikkelen met Oracle Spatial.” Bells’ derde en laatste voorbeeld raakt de gevoelige snaar van het hoge prijskaartje van (Smallworld’s) GIS. Hij ziet het belang in van lagere kosten voor de eigenaar, zodat een ‘service oriented architecture’ gemakkelijker organisatiebreed kan worden ingezet. “Een breed gebruik zal de toch al groeiende ‘geospatial awareness’ van de gebruiker alleen maar vergroten,” zo besluit hij. Netbeheerders “Wat ik hier kom vertellen zal niet gericht zijn op technologische ontwikkelingen die ook mijn hart sneller doen kloppen. Het gaat mij om het uitleggen van de taken van netbeheerders in de energiesector, het instandhouden van de transportfunctie van de netten en de ondersteuning van de marktprocessen.” Klare taal van KEMA senior consultant Eus Loriaux, die niet gelooft in de eerder vertoonde panoramafoto’s-metondergrondse-infrastructuur: “dat gaat dus niet gebeuren, want dan wordt de energierekening volgend jaar weer duurder.” Wel acuut belangrijk in de energiesector volgens Loriaux: het Codata-proces, dat te maken heeft met de standaardinterpretatie van vragen van de Directie Toezicht Energie (Dte) over wijzigingen van netten. Verder is er het KLIC/ IMKL-proces, het willen voorkómen van graafschade door al dan niet online informatie uit te wisselen over ondergrondse structuur. GBKN als basisregistratie Tijdens de GIS-dagen in september klonk Leen Murre nog wat onzeker over de toekomst van de GBKN. In GIS-Magazine is toen ten onrechte gesuggereerd dat de GBKN er als basisregistratie niet best voor zou staan. Voor een volle zaal met sympathisan-

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 57

Evenement

o r a t e s p e a k e n g e b r u i ke r s ten bezweert Murre van het Landelijk Samenwerkingsverband GBKN echter dat de basiskaart inmiddels ‘in de wachtkamer’ zit, samen met leverancier van ondergrondse data DINO. Goed nieuws voor de gemeentes, provincies en nutsbedrijven die de grootschalige basiskaart de afgelopen 31 jaar hebben gesteund. Er komt dus een echte basisregistratie, al is de financiering, de definitieve vorm en de precieze verhouding tot de basisregistratie voor adressen en gebouwen nog niet uitgekristalliseerd. Geodatakwaliteit GIS-Magazine hoofdredacteur en initiatiefnemer van Geo-Audit, Hans Vos, spreekt vandaag niet als Smallworldgebruiker. Hij pleit voor meer aandacht voor geodatakwaliteit. “Sinds inkopers het bij alle grote instanties voor het zeggen hebben gekregen, worden er geen vragen meer gesteld bij kwaliteit van de geleverde data. Alleen de prijs telt. Ook de terugtredende overheid en het algemeen verminderende kennisniveau speelt hierbij een rol.” Toch is er volgens Vos een groeiende behoefte aan kwaliteit, al was het maar als bekend wordt of een bestand eigenlijk wel voldoet. Het onlangs opgerichte Geo Audit biedt daarom kwaliteitchecks aan door bijvoorbeeld grondslagcontroles uit te voeren en slechte metingen en onvoldoende revisiebijhoudingen na te lopen. Geo Audit, een zijtak van technisch adviesbureau Tablin, lijkt werk te willen terugwinnen van de prijsvechters die in afgelopen jaren opdrachten hebben weggekaapt. Vos: “het gaat er niet om dat wij concurrenten willen zwartmaken, of hun gedane werk willen overdoen. Het in beeld brengen van eisen en specificaties en een ‘quickscan’ kan in samenwerking met alle partijen plaatsvinden.” Field Force Automation Het was even een vreemd gezicht. Hans Vos had zijn lezing nog niet afgerond of de afgeladen zaal liep half leeg.

Ongetwijfeld had hij enige persoonlijke fans gemobiliseerd voor zijn lezing, maar eerlijk is eerlijk: dat GE Energy’s Alistair Bell voor de tweede maal op die dag met een Engelstalige lezing komt opdraven speelt zeker mee in de collectieve beslissing van vele aanwezigen om even iets te gaan drinken. De praktische, kleinschalige demonstraties aan losstaande tafeltjes worden dan ook goed bezocht. Hier geen ‘corporate vision’ of algemene verhalen vol met ‘added value’, maar gewoon de no-nonsense kracht van een integratie-oplossing zoals Field Force Automation. GE Energy’s Oliver Schlageter wijdt een lezing aan dit Field Force Automation. Het blijkt een zeer complete mobiele (communicatie-) toepassing, die het mogelijk maakt een grote vloot met monteurs te managen. Ze moeten allemaal weten waar hun volgende opdracht is, het goede gereedschap en de goede handleidingen bij zich hebben, en zo snel mogelijk naar de plek kunnen rijden. Schlageter vat samen: “de Smallworld-data wordt hier hergebruikt in een totaal nieuwe omgeving. De roosterplanning-capaciteit is er om de alledaagse hectische realiteit van de service-verlening te kunnen behappen. Field Force Automation stelt je in staat om updates aan te brengen bij iedere verandering die optreedt.” Schlageter besluit zijn betoog dat deze mobiele oplossing wordt aangestuurd door beproefde Viryanet-technologie uit Amerika. Essent Netwerkbedrijf en de lange termijn Vuurwerk komt van Essent Netwerk’s directeur asset management Jan Peters. Hij houdt zijn toehoorders alert met schijnbaar achteloos geplaatste one-liners als “een dode na een ongeluk is voor ons 10 miljoen euro waard. Met berekeningen als deze kan ons bedrijf beter optimaliseren”. Is iedereen wakker? Ja? Dan maakt Peters duidelijk dat de vele bijna-ongelukken de werkelijke harde leerschool zijn voor Essent Netwerkbedrijf, en

veel minder de zeldzame, te betreuren calamiteiten. De betrouwbaarheid die de organisatie wil uitstralen uit zich in een lange termijnvisie. “Netwerkbeheer over zo’n tien, twintig jaar ziet zich geconfronteerd met de ouderdom van de netten, energieopwekking tot op huisniveau met zonnepanelen, meereisende klanten en exponentieel gegroeide data-uitwisseling.” Nu al is de vergrijzing van de arbeidskrachten merkbaar. Peters verzucht dat de ondergrondse infrastructuur grotendeels in de jaren zeventig en tachtig is aangelegd door een hoeveelheid mankracht die op dit moment niet meer haalbaar is. Het zal zelfs lastig worden om genoeg mensen te vinden voor het groeiende onderhoud. Al is het de laatste lezing van de dag, er komt een geanimeerde vragenronde op gang na Peters’ betoog. Het gaat over privatisering en strategische investeringen, de noodzaak van robuustere GISmigraties en andere energie-gerelateerde vragen. Bewogen tijd Bijna de helft van alle sprekers tijden het Seminar zijn buitenlandse GE Energy-medewerkers en onder de Nederlanders is bijna de helft werkzaam bij Realworld of GE Energy. Dat mag de pret onder de bezoekers niet drukken. In ieder geval kan worden gesteld dat er na een aantal wat stillere jaren weer een volwaardige, informatieve dag rond de Smallworld GISapplicatie is georganiseerd. Smallworld heeft een bewogen tijd achter de rug, de tijd is blijkbaar rijp om weer vol goede moed vooruit te kijken.

Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.realworld.nl. December 2006-8

57

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 58

Evenement

Geïntegreerd samenwerken in de ‘connected site’

Trimble brengt verhalende lijn aan i Door: Remco Takken

Tijdens Trimble Dimensions 2006 gaat het niet alleen om mooie technologie. Om goed te kunnen samenwerken moet je ook naar naar elkaar kunnen en willen luisteren. Zijn er daarom zoveel boeiende verhalenvertellers uitgenodigd in Las Vegas?

Het absolute hoogtepunt tijdens Trimble Dimensions komt van gewezen New York Times-journaliste Dava Sobel.

V

oor een groot aantal Trimble-gebruikers is het Trimble Dimensions 2006evenement het uitje van het jaar voor het hele gezin. Slapen in het legendarische Mirage Hotel (bekend van de film Ocean Eleven), een gokje wagen in een van de casino’s aan The Strip, ‘s avonds naar een voorstelling van Cirque du Soleil of een concert van Aerosmith. Ook overdag is er in Las Vegas genoeg te doen voor de bijna tweeduizend Trimble-gebruikers: er staan meer dan tweehonderd sessies en dertig bijscholings-workshops over proces-integratie en positietechnologie op het programma.

58

December 2006-8

De beursvloer Het thema van Trimble Dimensions 2006 is ‘Building Your Connected Site’. Een van de fraaiste voorbeelden van zo’n ‘ingeplugde bouwput’ is te zien bij het in november door Trimble overgenomen XYZ Solutions. Met interactieve 3D-software kan een aannemer zijn kranen en voertuigen vanaf kantoor in de gaten houden. In real-time worden veranderingen in de bouwput zichtbaar. Op het beeldscherm werken levensechte bulldozers, tractoren en graafmachines in een digitaal terreinmodel. Met een enkele muisklik is te zien of er onderhoud nodig is aan banden of motor. Met het invoeren van

Business Rules en What If-scenario’s komt het beheer van ruimtelijke aspecten in de bouwput binnen bereik. Ook GIS-leverancier ESRI is aanwezig op de beursvloer. Hoewel de ESRI-extensie voor Trimble-apparatuur bekend verondersteld mag worden, wordt de samenwerking met concurrent Leica, in ieder geval in Europa, luidruchtiger geventilieerd. Volgens de Amerikaanse woordvoerder in de ESRI-stand zou dat binnenkort wel eens kunnen veranderen: “Het is alleen nog te vroeg om nu al inhoudelijke uitspraken te doen over de laatste ontwikkelingen van ESRI en Trimble.” We wachten dus geduldig af. Actuele ontwikkelingen De officiële aftrap van Trimble Dimensions vindt plaats op maandag 6 november, als Steven W. Berglund, President en Chef Executive Officer bij Trimble, zijn keynote geeft. Met veel belangstelling volgt Berglund allerlei actuele ontwikkelingen die niet meteen met landmeten of positionering van doen hebben: “RFID (Radio Frequency Identification) is meer dan de mogelijkheid om dure apparatuur te kunnen traceren. Het bevat een impliciete belofte waarbij iedere ‘host’ kan dienen als sensor en tegelijkertijd als een link naar een groter netwerk. Verder zien we dat in ‘mesh networks’ veel meer data beschikbaar komen tegen een lagere prijs. Tot slot zou het fenomeen beeldherkenning er voor kunnen zorgen dat onze data intelligenter worden.” Berglund brengt in zijn lezing drie hoofdlijnen aan die de komende tijd belangrijk zijn voor Trimble: “Het gaat om GPS, draadloze en mobiele communicatie plus de mogelijkheid om grote hoeveelheden data te kunnen verwerken.” In het kader van GPS-ontwikkelingen verwijst Berglund naar de introductie van de VRS Now Service, op de Intergeo in München afgelopen najaar. Het gaat daarbij om een infrastructuur die toegang verleent tot de RTK/GNSS correcties van het Duitse Sapos (Satellite Positioning Service

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 59

Evenement

n in nieuws en nieuwtjes Trimble CEO Steven W. Berglund: “Het gaat ons de komende tijd om GPS, draadloze en mobiele communicatie plus de mogelijkheid om grote hoeveelheden data te kunnen verwerken.”

of the German State Survey). Er is dus geen eigen basisstation nodig. De ‘draadloze revolutie’ spreekt voor zich: iedereen op de werkplek en op kantoor staat altijd met iedereen in contact. Over de data-revolutie zegt Berglund: “In het breed gedefinieerde gebied van de informatietechnologie moet er nog heel wat gebeuren als het gaat om veldwerk-versus-kantoor. Met de overname van Quantm begin 2006 zet Trimble alvast een stap in de goede richting. De Quantm-software zet mogelijke routes in het digitale landschap uit voor aan te leggen (spoor-) wegen, pijpleidingen en kanalen.” Van Panama tot Egypte De virtuele kanalen-planner komt opvallend genoeg niet aan bod in één van de meer interessante gebruikersverhalen tijdens Trimble Dimensions. De focus bij het verbreden van het Panamakanaal in Latijns-Amerika ligt op het gebruik van GPS-ontvangers,

Trimmark radio’s en Trimble’s RTK GPS basisstations. Al in het jaar 1534 zijn er concrete plannen voor de aanleg van het Panamakanaal, in 1914 vindt de feestelijke opening plaats. Deze boeiende geschiedenis wordt, net als twaalf andere lezingen, in een aparte sessie in het Spaans verteld. Maureen Clemmons houdt de sterk verhalende lijn van het Panamakanaal vast met wel heel sterke avonturen in het oude Egypte. Haar theorie dat de obelisken uit de tijd van de farao’s zijn opgericht met reusachtige vliegers, is niet populair onder Egyptologen. Clemmons laat zich aan de mening van ‘deskundigen’ echter weinig gelegen liggen. Ze is van huis uit organisatiedeskundige en kreeg het voor elkaar een team te vormen dat daadwerkelijk enkele loodzware stenen pijlers overeind kreeg met behulp van de wind, wat touw en een linnen vlieger. Een tv-documentaire van History

Channel wordt getoond en Clemmons komt met een indrukwekkend aantal zeer plausibel ogende theorieën over Egyptische symbolen. “Het zijn geen religieuze tekens die je overal ziet, het zijn gewoon gereedschappen. De ingenieurs die houweel, vlieger en touwklem uitvonden werden als Goden vereerd. Er is al die tijd verkeerd gekeken naar de hiëroglyfen.” Over de tijdens de reconstructies gebruikte Trimble S6 Robotic System zegt Clemmons: “Ik sta op het punt een sonnet te schrijven over dit apparaat. Ik hoop dat de historici deze keer wèl naar me luisteren als ik zeg dat ieder geschiedkundig instituut er één moet hebben. Maar ja, dan is er natuurlijk weer geen geld!” Astronomie en tijd Het absolute hoogtepunt van de historische verhalen tijdens Trimble Dimensions komt uit de mond van gewezen New York Times-journaliste Dava Sobel. Op basis van haar boek ‘Longitude’ (in het Nederlands uitgegeven onder de titel ‘Lengtegraad’) laat Sobel een afgeladen zaal vol landmeters en GPS-specialisten perplex staan met haar verhaal over de 18e eeuwse klokkenmaker John Harrison. Hij is de bedenker van onze huidige tijdsverschillen op aarde en de eerste die met nauwkeurigheid de oost-westverplaatsing op zee bepaalde. Sobel legt uit hoe het oude astronomische idee van het in kaart brengen van de sterren en het voorspellen van de maanstanden pas veel later in verband werd gebracht met het tijdsidee. “Galileo zag echter het verband al, maar het is verbazend om te zien hoeveel tegenwerking Harrison in de 18e eeuw nog kreeg. En is het niet tekenend dat hij pas in 2006 zijn eigen plakkaat kreeg in de Westminster Abbey?” Sobel’s liefde voor de vier handgemaakte klokken van Harrison blijkt zich niet te beperken tot geschiedkundige hoogstandjes. Aan het slot van haar lezing stelt ze dat met GPS de blik opnieuw naar de sterren is gericht. “Ik December 2006-8

59

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:28

Pagina 60

Extreem Robuust: Uitzonderlijke Prestaties

MobileMapper™ CE: Maakt uw Geo-informatie altijd en overal beschikbaar Licht in gewicht, duurzaam en waterdicht. De MobileMapper™ CE combineert de kracht van Windows CE.NET met de meest geavanceerde GPS technologie op de markt. MobileMapper™ CE maakt submeter GPS nauwkeurigheden in het veld mogelijk met daarnaast alle mogelijkheden van een PDA. Bluetooth®, verwisselbare batterij, SD geheugen tot 2GB en uitgebreide I/O mogelijkheden behoren tot het standaardpakket.

Magellan Navigation B.V. Ketelweg 12-14 3356 LE Papendrecht T :+31 (0)78 615 79 88 F :+31 (0)78 615 20 27 E :[email protected] I :www.MagellanNavigation.nl

©2006 Magellan Navigation, Inc. Alle rechten voorbehouden. Magellan en MobileMapper zijn merknamen van Magellan Navigation.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:30

Pagina 61

zou heel graag willen weten of het comité van geleerden, dat het Harrison ooit zo moeilijk maakte, ook chocola zou kunnen maken van Trimble’s ‘connected site’.” Treinsporen in 3D gescand Een veelgehoorde voorspelling is dat het 3D laserscannen goedkoper zal worden, en het gebruik dus zal groeien. De enige Nederlandse lezing tijdens Trimble Dimensions gaat toevalligerwijs over 3D-laserscannen. Mijke Soesbergen van Arcadis zegt: “Bij de Spoorwegen worden de veiligheidsreglementen met de maand strenger. Tegenwoordig moet je wachten op een verplichte treinvrije periode, meestal ‘s nachts. Dat maakt het traditionele inmeten duur.” Een mogelijk alternatief, direct reflextechnologie, werkt bij treinsporen niet goed vanwege de reflectie van het staal. Ook het inmeten van de bedrading is erg lastig en neemt veel tijd in beslag. Soesbergen schetst nog een ander probleem: het inmeten van de bovenkant van het spoor. “Trimble Real Works Survey heeft een tool genaamd Easy Profile Tool. We hebben het geprobeerd, maar het was niet toepasbaar op ons probleem.” Om niet afhankelijk te zijn van treinvrije perioden is de Trimble GX 3D laserscanner ingezet, die op voldoende afstand van de langsrazende treinen werd opgesteld. Middels een zelfgemaakte tool, Tracie, kon een gescande puntenwolk worden omgezet naar een lijnenstelsel in MicroStation. Laser-scannen Tom Greaves van Sparpoint Research sluit mooi aan op de Microstationoplossing van Arcadis met zijn lezing over de huidige stand van zaken op laserscangebied. Greaves: “Integratie met CAD is zeker geen opgelost probleem. Momenteel zijn er vier grote leveranciers die zich serieus bezighouden met de vraag hoe puntenwolkdata te plaatsen in CAD-data. Dat zijn Autodesk, Bentley, Aviva en Intergraph en ze hanteren alle vier een andere strategie.” In plaats van uitspraken te doen over te verwachten prijsverlagingen zegt Greaves: “De aankoopprijs zou pas als laatste op de puntenlijst van belangrijke zaken moeten voorkomen. Precisie, dynamisch bereik, snelheid, gebruiksgemak, leveranciersservice en stabiliteit zijn veel belangrijker. Vergeet

De enige Nederlandse lezing in Las Vegas is van Mijke Soesbergen van Arcadis.

ook niet de oogveiligheid. Door het wespennest van regelgeving weet niet één leverancier waar hij aan toe is, maar het is in het belang van de gebruiker.” Ironisch merkt Greaves op dat de enorme puntenwolkdata nog niet zo snel te versturen zijn over het internet. “Dit probleem plaatsen we voorlopig nog even in de categorie’ onopgelost’.” Een belangrijke overweging is volgens Greaves de mogelijkheid tot outsourcen. “De investeringen en het zoeken van de juiste mensen is dan niet meer jouw probleem. Maar wil je wel afhankelijk zijn van een derde partij? Bij laserscannen speelt bovendien dat een ingehuurd persoon best een boel kan weten over het scannen, maar er geen enkel benul van heeft wat de klant er mee wil.” Verder signaleert Greaves belangrijke innovaties buiten het directe vakgebied. “Robotic vision en innovaties in de militaire wereld zijn voor buitenstaanders lastig bij te houden en het is al helemaal lastig om voorspellingen te doen. Maar dat de innovatie in de scan- en landmeetwereld zich momenteel buiten het eigenlijke vakgebied bevindt, is een ding dat zeker is. Kijk maar naar Trimble. Er wordt druk gepraat over ‘imaging’ en mobiele communicatie, maar dat zijn allemaal technologieën die buiten de eigen onderzoekscentra zijn ontwikkeld.”

Remco Takken ([email protected]) is eindredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen is te vinden op www.trimble.com en www.geometius.nl.

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:30

Pagina 62

Kort Nieuws

Vliegtuig meet kwetsbaarheid Nederlandse dijken Op 11 oktober 2006 ging voor het eerst een vliegtuig de kwetsbaarheid van veendijken in Nederland meten. Tot nu toe was deze taak exclusief voorbehouden aan inspecteurs op de grond, meldt het ministerie van Verkeer en Waterstaat. De metingen worden uitgevoerd door Miramap. Het vliegtuigje, uitgerust met meetapparatuur ontwikkeld voor de ruimtevaart, meet de vochtigheid van dijken in de regio Utrecht. Veendijken verzwakken naarmate ze droger worden. Bij het onderzoek zijn ook wetenschappers van de Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam betrokken. Met deze techniek kan volgens het ministerie veel tijd worden gewonnen. Ook zijn de metingen nauwkeuriger dan vanaf de grond worden gedaan. Het gaat in eerste instantie om een proef. Het duurt nog minimaal een jaar voordat duidelijk is of de techniek waardevol is, aldus het ministerie. Uitgegaan wordt van de elektromagnetische straling van de aarde. Het grootste deel van de metingen is afhankelijk van het aanwezige vocht. Haarbrink gebruikt deze techniek in laagvliegende toestellen, waaronder heel veel antennes hangen. Elektronica zet de gegevens om in waarden. Er wordt gevlogen met een bemand vliegtuig op circa tweehonderd meter hoogte en een radiografisch bestuurde helikopter maakt op een hoogte van 10 tot 20 meter zeer gedetailleerde opnames. Die gegevens worden gekoppeld aan gps en bestaande bodemdata van bijvoorbeeld Rijkswaterstaat. Wat je heel mooi kunt zien, zijn de kwel-plaatsen, waar de rivier onder de dijk komt. Bij Wilnis was de dijk te droog en te licht. Daardoor schoof die weg. Natte dijken bijvoorbeeld, zijn zwaar en kunnen breken door het eigen gewicht. www.miramap.com

Den Helder en Raalte beheren publiekrechtelijke beperkingen met GeoWkpb De middelgrote gemeenten Den Helder en Raalte gaan als eerste in Nederland hun publiekrechtelijke beperkingen beheren met ESRI’s GeoWkpb. GeoWkpb bepaalt door GIS-analyse automatisch de perce62

December 2006-8

len waarop een publiekrechtelijke beperking rust. Daarbij is uitwisseling mogelijk naar de landelijke voorziening. GeoWkpb is verkrijgbaar als extensie op ArcGIS of als losstaande applicatie. Door het gebruik van GeoWkpb zijn Den Helder (58.000 inwoners) en Raalte (37.000 inwoners) in staat om, ruim voor de datum waarop de Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen van kracht wordt, te voldoen aan de eisen van de Wkpb. Vanaf 1 april 2007 is de gemeente aansprakelijk voor schade die ontstaat bij het onjuist informeren van burgers over publiekrechtelijke beperkingen. www.esrinl.com

PriceWaterhouseCoopers Innovation Award 2006 De Twee Snoeken Automatisering, winnaar van de Price WaterhouseCoopers Innovation Award 2006, presenteert hun innovatieve oplossing op de vakbeurs Bouw & ICT. Onderdeel van het winnen van de prijs was een gratis stand ter waarde van 7.500 euro op een beurs naar keuze, aangeboden door business partner VNU Exhibitions Europe. De Digitale Dakkapel is de eerste internetapplicatie in Nederland die de aanvraag van burgers van een bouwvergunning en de volledige afhandeling daarvan door de gemeente mogelijk maakt. De website werd ontwikkeld door De Twee SnoekenAutomatisering in opdracht van de gemeente Haarlemmermeer. De DigitaleDakkapel werkt als volgt. Nadat burgers de gegevens van hun dakkapel hebben ingevoerd, wordt het bouwplan automatisch getoetst aan de regelgeving. Ook bouwkundig advies wordt gegeven. Vervolgens worden automatisch de juiste bouwtekeningen gegenereerd en tevens worden alle benodigde documenten voor de vergunningaanvraag aangemaakt. Tenslotte kan een offerteaanvraag voor aannemers automatisch worden opgesteld en verstuurd. Op Bouw & ICT is de nieuwste versie van De Digitale Dakkapel te zien die momenteel wordt ontwikkeld voor de gemeente Rotterdam, Dordrecht en Leidschendam Voorburg. www.tweesnoeken.nl www.vnuexhibitions.com

Navteq routekaarten geselecteerd voor Map24 Mobile Navteq levert routekaarten voor de nieuwe Map24 Mobile, een routeplanner, navigatie- en zoekmachine voor de multimedia mobiele telefoons en Personal Digital Assistants (PDA’s) met draadloos internet. Hiermee vindt een overbrugging plaats van het zeer interactieve Map24.com portaal naar mobiele apparaten. Map24 Mobile software kan kosteloos worden gedownload. www.map24.com.

Provincie Noord-Brabant kiest voor Grontmij en INPHO De Provincie Noord-Brabant kiest voor integratie van landmeten en (digitale) fotogrammetrie. Het beheer van de grootschalige basiskaart (DTB) wil zij realiseren met software van Grontmij Nederland en INPHO Gmbh. De combinatie Grontmij/ INPHO biedt een volledige en geïntegreerde oplossing voor het landmeetkundige én fotogrammetrische proces van de Provincie. In deze oplossing wordt dg Dialog Topografie van Grontmij gebruikt voor het inwinnen en beheren van de 3D topografie en DTM’s; de fotogrammetrische suite van INPHO wordt gebruikt voor het fotogrammetrische proces, waaronder aerotriangulatie, karteren, orthorectificatie en mozaïken. De verbindende schakel is de interface tussen dg Dialog Topografie en de kaarteermodule Summit Evolution. Via deze interface kan de operator in de gebruikersomgeving van dg Dialog Topografie direct in een 3D stereobeeld digitaliseren. dg Dialog Topografie beheert de geometrie in een ruimtelijke database met behulp van ArcSDE en Oracle Spatial. Daarmee wordt voldaan aan de eisen van de Provincie met betrekking tot multi-user gebruik, platform onafhankelijke opslag en het gebruik binnen ArcGIS. dg Dialog Topografie is ontworpen en ontwikkeld door geodetisch specialisten voor landmeters en geometrisch bestandbeheerders. dg Dialog Topografie ondersteunt het proces van inwinnen, bijhouden en distribueren van objectgeoriënteerde grootschalige topografie. Er is een flexibel coderingssysteem voor tachymetrische en GPS metingen. Voor het muteren gebruikt dg Dialog Topografie een zelf ontwikkelde topologische database, deze database wordt gebruikt om via

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:30

Pagina 63

Weten hoe Oracle met Geo-data werkt? • ICT Advisering

Transfer Solutions bemerkt de afgelopen jaren een sterke toename in de vraag

• Ontwikkeling

naar kennis op het gebied van Geografische Informatiesystemen (GIS) in combi-

• Beheer

natie met Oracle. Om aan deze vraag te kunnen voldoen heeft Transfer Solutions

• Opleidingen

haar GIS-kennis gebundeld in een GIS-expertisegroep.

Onze GIS-expertisegroep heeft inmiddels verschillende GIS-projecten succesvol uitgevoerd en wil graag haar kennis en ervaring met u delen. Hiervoor organiseren zij op donderdag 7 december 2006 een speciale Transfer Technologiedag over het ontwikkelen van een GIS met behulp van Oracle-technologie. Tijdens deze dag wordt verteld over het opslaan van geo-data in een Oracle-database, het visualiseren met behulp van Mapviewer en het integreren in andere administratieve systemen door middel van XML of GML.

Voor meer informatie en inschrijven kunt u terecht op onze website: www.transfer-solutions.com/ttd

Wilt u meer weten over onze GIS-dienstverlening, neem dan contact op met Harm Bodewes via tel. 0345 616888 of [email protected]

Transfer Solutions B.V. Stationsweg 19, 4141 HB, Leerdam T +31(0)345 616 888 F +31(0)345 616 300 E [email protected] I www.transfer-solutions.com

people who bridge the gap

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:30

Pagina 64

Kort Nieuws

check-out/check-in mutaties op een ruimtelijke database (Oracle Spatial of ArcSDE) door te voeren. dg Dialog Topografie biedt dus een complete oplossing voor het ondersteunen van het proces van topografisch bestandsbeheer. De fotogrammetrische software suite van INPHO levert een complete oplossing voor alle voorkomende taken bij digitale fotogrammetrie projecten, waaronder geo-referentie, DTM-creatie, orthofoto-productie en 3D-objectvorming. De software ondersteunt een breed spectrum aan digitale beelden, zoals gescande analoge beelden, beelden verkregen met digitale camera’s en satellietbeelden. De uitwerking verloopt voor de gebruiker in logische stappen en, waar het mogelijk is, geheel geautomatiseerd. www.grontmij.nl

Abuis Mutatiesignalering GeoCensus/ NEO In het artikel ‘Laten we Big Brother’s ogen goed gebruiken’ in GISMagazine 7-2006 is abusievelijk een alinea weggelaten met informatie over mutatiesignalering. Ook is co-auteur Dirk van Bekkum niet genoemd. Hier volgt alsnog de betreurde omissie: De waardering voor mutatiesignalering blijkt uit het feit dat sinds 2004 ruim 10 procent van de Nederlandse gemeenten en ook andere organisaties tenminste één keer van mutatiesignalen is voorzien door GeoCensus en NEO. De signalering gebeurde vroeger uitsluitend met satellietbeelden, maar nu ook met digitale luchtopnamen. Ook met de zeer gedetailleerde luchtfoto’s, die nu veel worden vervaardigd, zijn efficiënt mutaties te signaleren. www.geocensus.nl www.neo.nl

Leica Geosystems BV verhuist naar nieuw locatie Na een verblijf van ruim 8 jaar in de Cobbenhagenstraat, en meer dan veertig jaar in het industrieterrein Plaspolpoelder, in Rijswijk, is Leica Geosystems BV verhuisd naar de Turfschipper 39 in Wateringen. De belangrijkste reden voor de verhuizing is dat het pand in Rijswijk niet meer voldeed aan de hedendaagse eisen van een modern kantoorgebouw. In Wateringen heeft Leica Geosystems op een totale oppervlakte van 732 vierkante meter onder andere de beschikking over een groot magazijn, een professioneel 64

December 2006-8

Technisch Service Center, moderne support- en trainingsfaciliteiten en ruime parkeergelegenheid voor haar klanten. Het voltallige Leica Geosystemsteam is inmiddels verhuisd en is sinds maandag 30 oktober 2006 bereikbaar op het nieuwe adres: Leica Geosystems BV, Turfschipper 39, 2292 JC Wateringen. Tel: 088 - 0018 000, fax: 088 - 0018 088. www.leica-geosystems.com

Goedbezochte bronhoudersbijeenkomst Bridgis Op 5 oktober jongstleden ontving Bridgis haar bronhouders in het Wapen van Balveren te Echteld op een druk bezochte partnermeeting. Het was een informatieve ochtend met vele onderwerpen. Directeur Cees Guikers presenteerde de online strategie van Bridgis voor de komende jaren. Sales manager Wibo ten Have schetste de ontwikkelingen van de online dienst DSP en Martijn van Exel, manager Geo Service Centre, gaf uitleg over het datawarehouse, de software en de ontwikkeling en het beheer van de geo-webdiensten. Ook hebben de datapartners kennis gemaakt met de nieuwe ‘look and feel’ van Bridgis die onder andere tot uiting komt in de nieuwe website. Jacqueline van Zetten, manager marketingcommunicatie gaf een korte impressie van deze vernieuwde site. De bijeenkomst werd gezamenlijk afgesloten met een lunchbuffet. www.bridgis.nl

Urbidata conferentie De jaarlijkse Urbidata conferentie vindt binnenkort plaats. Op deze dag wordt aandacht geschonken aan het bekende spaghetti model, dat tevens terugkomt in de lunch. De datum is dinsdag 12 december, de plek is het Evoluon te Eindhoven. Het thema van de conferentie is: Mid-office onder architectuur, toegepast op de omgevingsvergunning onder het motto snelheid en samenhang. Een complete uitnodiging inclusief programma en antwoordformulier zijn op Internet te vinden. www.urbidata.nl

Kilometerprijs biedt kansen voor Geo-Informatiesector Op vrijdag 10 november 2006 organiseerde het BGI op locatie bij BGI-lid LogicaCMG te Rijswijk een thema-

bijeenkomst over de kansen voor het bedrijfsleven bij de ontwikkeling van GPS-gebaseerde roadpricing systemen. Paul Nouwen van het ‘Nationaal Platform Anders Betalen voor Mobiliteit’ meldde dat het na tientallen jaren onderhandelen is gelukt een gezamenlijk, breedgedragen advies te ontwikkelen over een andere vorm van betalen voor weggebruik door motorrijtuigen in Nederland. Het advies: het instellen van een kilometerprijs naar tijd, plaats en milieukenmerken van het voertuig. Het implementeren van dit op GPS (en later ook Galileo) gebaseerde systeem biedt enorme kansen voor het bedrijfsleven. De uitdaging is om het systeem operationeel te houden voor maximaal 5 procent van de exploitatieopbrengsten. Bart-Jan Kouwenhoven, vervanger voor plv. Directeur-Generaal Dronkers van VWS, sloot aan op de presentatie van Nouwen met de (voorlopige) resultaten van de benadering van de markt voor deze klus. Thomas Pferr, COO van Satellic Traffic Management GmbH, nam vanuit zijn ervaring met de invoering van een GPSgebaseerde roadpricing systeem in Duitsland de situatie in Nederland onder de loep. Ook hij voorziet nieuwe toepassingen zoals tracking van gevaarlijke stoffen, real-time parkeerplanning en adviezen over de goedkoopste route, reistijden en keuze van het vervoersmiddel. Volgens Stefano Scarda van de European GNSS Supervisory Authority is zonder Galileo het voorgestelde kilometerprijs-systeem niet mogelijk. De combinatie GPS-Galileo zal zorgen voor betere nauwkeurigheid en bruikbaarheid in stedelijk gebied, aldus Scarda. De nuttige en druk bezochte themabijeenkomst leert ons dat de invoering van de kilometerprijs een enorme boost voor de geo-ict-sector zal inhouden. De presentaties zijn te downloaden op www.geo-bedrijven.nl.

T O C

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:30

Pagina 65

Kort Nieuws

Aerodata poster Nederland – GIS-Magazine aanbieding Recentelijk heeft Aerodata geheel Nederland in beeld gebracht door vanuit snelle fotovliegtuigen met een grootformaat digitale camera meer dan 7000 opnamen te maken. Al deze opnamen zijn samengevoegd tot een grote digitale kleuren luchtfoto van Nederland. Deze digitale foto bevat details van 40 cm en is te bekijken op Google Earth en te bestellen bij Aerodata international Surveys. Vanuit dit materiaal is een fraaie poster gemaakt waaraan tevens een (verwijderbaar) calendarium voor 2007 is toegevoegd. Speciaal voor de lezers van GIS-Magazine is deze poster nu tegen een actieprijsbeschikbaar. De normale verkoopprijs voor deze poster bedraagt € 25,00. Als lezer van GIS-Magazine ontvangt u deze voor slechts € 15,00 inclusief verzendkosten !

De poster valt eenvoudig te bestellen via de website van GIS-Magazine, www.gismagazine.nl. Zodra uw betaling ontvangen is wordt de poster toegestuurd.

nodigen u uit op de eerste

TechnoTopo

op 8 december 2006 in Technopolis, Mechelen

i.s.m. volgende partners: Topcon,, Magellan n Navigation,, Leica a Geosystems,, Lasertopo a , GIS S Magazine Océ é Printing,, DRS S Tacticall Systems,, Sokkia Couderé,, Provincie e Westt Vlaanderen Dit evenement is tot leven geroepen om u als klant de mogelijkheid te bieden in contact te komen met enkele vooraanstaande leveranciers van hard- en software voor uw professionele topografische en GIS-werkzaamheden. Meer info en gratis inschrijving via www.pythagoras.net ADW Software / Osseven 12 - 2350 Vosselaar - Belgium / Tel: +32 14 61 32 70 website: www.pythagoras.net / Fax: +32 14 61 82 15 / E-mail: [email protected]

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:30

Pagina 66

Lezersservice

Wat is GIS-Magazine ?

GIS-Magazine op Internet

GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en Belgie.

www.gismagazine.nl Voor informatie en aanvraag abonnementen: [email protected]

Adverteerdersindex Pag. Autodesk/Prodesk

www.autodesk.nl

Canon

www.canon.nl

ESRI

www.esri.nl

39

Gemeente Houten

www.houten.nl

23

Geodan

www.geodan.nl

21

Grontmij

www.grontmij.nl

55

Hewlett Packard

www.hp.com/designjet

26

CMedia Productions B.V. Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord 0527 619 000 0527 620 989 [email protected]

Leica

www.leica-geosystems.com/nl

36

Negraphics

www.nedgraphics.nl

Rolta

www.rolta.nl

14

[email protected]

Techno Topo

www.pythagoras.net

65

Magellan Navigation

www.magellannavigation.nl

Topcon

www.topcon.nl

68

Transfer Solutions

www.transfersolutions.com

63

35

Gegevens onjuist? Waar gaat GIS-Magazine over? Aan de hand van praktijkverhalen, interviews en columns wil GIS-Magazine op een bondige en zakelijke manier laten zien hoe organisaties met behulp van ruimtelijke informatie betere beslissingen kunnen nemen. Daarnaast wil GIS-Magazine concrete handvatten aanreiken hoe Geografische Informatie Systemen (GIS) succesvol kunnen worden geïmplementeerd binnen bedrijven en overheden. Huidige en toekomstige gebruikers zullen zich herkennen in vraagstukken rondom invoering van geo-informatie of het ‘promoten’ hiervan binnen de eigen organisatie.

Indien uw adres- of persoonsgegevens op de adresdrager van GIS-Magazine onjuist blijken te zijn, verzoeken wij u onderstaande mutatiekaart met gecorrigeerde gegevens in een gesloten enveloppe te retourneren aan: CMedia Productions B.V. Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord

GIS-Magazine nr. 1 – 2007 verschijnt omstreeks 2 februari 2007

Abonnementen 2007

Uitgever:

Een abonnement op GIS-Magazine kunt u aanvragen middels de antwoordkaart in dit blad of via www.gismagazine.nl. Een jaarabonnement (8 nummers) op GIS-Magazine kost € 53,00 excl 6% BTW. Voor verzending buiten Nederland bedraagt de prijs € 69,00. Abonnementen worden automatisch verlengd. Opzeggingen, uitsluitend schriftelijk, dienen twee maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar in ons bezit te zijn.

Telefoon: Fax: Redactie: Advertentieexploitatie:

Secretariaat/ Abonnementen: [email protected]

2

19, 67

45, 60

Mutatiekaart Vul onderstaande gegevens zo compleet mogelijk in of geef uw adreswijziging door via [email protected].

Nieuwe gegevens

Oude gegevens

Bedrijfsnaam

:

Contactpersoon hr./mw. : Adres/Postbus

:

Postcode/Plaats

:

Telefoon

:

E-mail adres

:

Bedrijfsnaam

:

Land :

Contactpersoon hr./mw. : Adres/Postbus

:

Postcode/Plaats

:

Telefoon

:

E-mail adres

:

Land :

CMedia Productions B.V., Antwoordnummer 1036, 8300 VB Emmeloord.

66

December 2006-8

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:30

Pagina 67

Met Oracle MapViewer & NedBrowser

kunt u het ruimtelijk bekijken! Uw digitale plannen snel, overzichtelijk en overal

NedBrowser Generiek Onlangs is de vernieuwde internet applicatie NedBrowser gelanceerd. Webpagina’s worden volledig dynamisch vanuit de Oracle omgeving gepubliceerd. Met de beheertool bepaalt u welke gegevens gepresenteerd worden en hoe uw webpagina eruit ziet. Door NedBrowser en het NedGeodata Warehouse te combineren bent u als organisatie in staat om snel en eenvoudig bestaande en nieuwe gegevensbronnen op een overzichtelijke manier via internet beschikbaar te stellen. Staat in uw organisatie elektronische dienstverlening hoog op de agenda? Neem dan contact op met NedGraphics en wij vertellen u graag meer over de mogelijkheden.

Meer informatie Bel 0347 - 329 621 of stuur uw e-mail naar [email protected].

w w w. n e d g r a p h i c s . n l

prod_GISM_08-2006

20-11-2006

12:30

Pagina 68

4)-% &/2 #(!.'%

grafit-werbeagentur.de

Verbreed uw horizon! GIS data collectie met unieke GPS/GLONASS ontvanger met foto positionerings technologie. www.topcon.nl www.topcon.be

Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT December 2006 jaargang 4

Recommend Documents