Mei 2006 jaargang 4

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:44

Pagina 1

3 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT

April/Mei 2006 jaargang 4

● Special over GIS in mobiele telefonie en telecomunicatie ● Milieuhandhaving op de Veluwe ● Digitale dijkinmetingen worden gemeengoed ● GISTech gaat breed met landmeten en cartografie www.gismagazine.nl

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:44

Pagina 2

EEN KLEURENPRINTER VAN FORMAAT. Met de nieuwe HP DesignJet 4500 haalt u niet zomaar een printer in huis. Want hiermee print u moeiteloos in elke kleur, op elk formaat. Zelfs tot A0. Door de twee automatisch wisselende papierrollen kan er continu geprint worden. En met de Embedded Webserver is op elk tijdstip het exacte verbruik per opdracht zichtbaar.

€ 14.100,excl. BTW

HP DESIGNJET 4500

• Resolutie tot 2400 x 1200 dpi • Lijnaccuratesse met zwart pigment tot 0,1% • Printsnelheid tot 100 A1/u • Automatische papiersnijder • Optionele uitvoereenheid • Optionele automatische inlinevouwmachine Bestelnr.: Q1271A

Bovendien blijven de operationele kosten door de extra zuinige high-capacity kleureninktcartridges bijzonder laag. Zo print de HP DesignJet 4500 zelfs goedkoper dan de meeste zwart-witprinters. Wilt u de HP DesignJet 4500 in het groot zien? Bel dan voor een livepresentatie met 0172-474 808. Of kijk op www.hp.com/go/designjet.

HP DESIGNJET 4500 PS € 17.300,- (excl. BTW) Bestelnr.: Q1272A HP DESIGNJET 4500 mfp € 37.500,- (excl. BTW) Bestelnr.: Q1276A

Bel 0172-474 808 Kijk op www.hp.com/go/designjet Raadpleeg uw HP Business Partner

© Copyright 2006 Hewlett-Packard Development Company, L.P. HP behoudt zich het recht voor om zonder vooraankondiging wijzigingen aan te brengen in materialen, specificaties of accessoires.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:44

Pagina 3

COLOFON GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgevers: Dhr. R. Groothuis Dhr. K. van der Lei

[email protected] [email protected]

Redactie: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Hoofdredacteur: Dhr. J.H.J.M. Vos [email protected] Eindredacteur: Dhr. Drs. R. Takken [email protected] Redacteur: Dhr. Ing. L.J.A. Koops [email protected] Aan deze uitgave werkten mee: Sonja de Bruijn Henk Cornelissen Guido van den Heuvel Roelof Keppel Jan de Leeuw Huibert-Jan Lekkerkerk Frank Philipson John Renard Margriet Verhoogt Erik Vriend Robin Wevers Coen Wessels Advertentie-exploitatie: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Dhr. W. Westerhof Abonnementenservice: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Mw. Y.B. Jonker Mw. L. Pels Mw. J Regterschot Vormgeving: Dhr. A.F. van der Kolk CMedia Productions, Emmeloord Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Uitgever: CMedia Productions B.V. Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord Postbus 231, 8300 AA Emmeloord Tel: (0527) 619 000

Telecom: van bellen bij de buren tot UMTS In de jaren vijftig, helemaal niet zo lang geleden, communiceerden we compleet anders. Bellen deed je amper. Als het dringend was dan ging je naar de telefooncel. Beter nog: naar de buren die wél telefoon hadden. Niettemin werd het grote spel van de telecomwereld ook toen al gespeeld. Mijn grotere broer had met twee vrienden in de buurt een eigen telefoonlijn. Hun draden door de dakgoot en onder het achterommetje door vormden een ‘private network’. Elk einde van de draad was verbonden met een zwart bakelieten, drie ons wegende telefoonhoorn. Ernaast lag de 4,5 volts platte batterij voor de voeding van het netwerk. Op vaste tijden was er geheim overleg in het Boeventaaltje, dat alleen door broer en vrienden werd verstaan. Tegen een geringe vergoeding (enkele pakjes Silky sigaretten) nam ik van grote broer het netwerk met apparatuur over. Mogelijk was dit de eerste overname van assets in de telecomwereld. Het Boeventaaltje kregen we er gratis bij. We maken een sprong van vijftig jaar. We bellen zowat de hele dag door. Thuis, op kantoor of in de auto. We chatten wat af, sturen elkaar complete fotoalbums toe en doen aan video-conferencing. Onze kinderen houden we in de gaten middels i-Kids: we krijgen automatisch een sms of e-mail wanneer het veilige gebied van schoolplein of achtertuin wordt verlaten. Vele aanbieders hebben geïnvesteerd in dure technologie om dit communiceren allemaal mogelijk te maken. Wat te denken van het leggen van de vele duizenden kilometers snelle glasvezelkabel, het opkopen van (veel te) dure frequenties, het opbouwen van umts/edge-netwerken en ga zo maar door. Het is dan ook vanzelfsprekend dat non-stop naar goedkopere methoden voor aanleg van infrastructuur wordt gezocht. Bij gestuurde boringen kunnen lastige terreinsituaties worden omzeild. Combi-aanleg met andere disciplines en de inzet van zogenoemde ‘no-dig’-technieken zijn geen overbodige luxe. GIS, zo u wilt geo-informatie, wordt in diverse processen binnen de telecombranche ingezet. Van locatieonderzoek ten behoeve van de plaatsing van zendmasten tot en met assetmanagement. Daarbij beperkt men zich niet tot 2D-analyses, maar worden de omgevingen ook in 3D in de analyses betrokken. Uiteraard worden we in dit nummer niet alle activiteiten in deze sector de revue laten passeren. Wel laten we zien wat er leeft in de telecombusiness op het gebied van GIS en aanverwante zaken. Uiteraard had het in de telecombusiness niet zo ver kunnen komen als nooit de behoeften en wensen van mens en maatschappij waren gepeild. Dat geldt ook voor GIS-Magazine. We zijn alweer in de vierde jaargang terechtgekomen en het werd weer eens tijd om de mening van de lezer te peilen. We hopen dat u het bijgevoegde formulier massaal invult zodat we een duidelijk beeld krijgen van uw wensen en verlangens. Op basis van uw bevindingen kunnen we ons blad nog verder verbeteren. In een van de volgende uitgaven besteden we aandacht aan de uitkomsten van de lezers-enquète.

Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice. GIS-Magazine op Internet: www.gismagazine.nl ISSN 1571-7194 Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Hans Vos Hoofdredacteur

© Copyright 2006 CMedia Productions B.V. April/Mei 2006-3

3

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 4

GIS-Magazine 2006-3

Het gebruik van geo-informatie bij Vodafone Een telecombedrijf als Vodafone beheert een uitgebreid netwerk van kabels, leidingen en masten. De planning van het netwerk heeft als doel een optimale dekking voor het hele land te krijgen. Telcom, pagina

Nexpri’s ‘Functional Studies’ helpt Orange De samenwerking tussen Nexpri en Orange betreft de manier waarop het landsdekkende gegevensbestand is opgebouwd en wordt onderhouden. Verder: geo-marketing, over de inzet van het bestand voor commerciële doeleinden. Telcom, pagina 26.

Digitale dijkinmetingen worden gemeengoed De waterschappen gaan hun dijken digitaal inmeten vanuit een helikopter. Digitale registratie is nauwkeuriger, vollediger en sneller dan de traditionele visuele inmetingen. Het maakt een einde aan de inmeters op de dijk.

Datainwinning, pagina 38.

Voorplaat: Foto: www.fotoburoseen.nl. Op de Veluwe lopen ongeveer 150 toezichthouders en opsporingsambtenaren rond van veertig verschillende instanties. In opdracht van de provincie Gelderland heeft Yucat een toepassing gebouwd, waarmee alle medewerkers melding kunnen maken van alle geconstateerde onregelmatigheden. Met evenveel mensen moet dit leiden tot een hogere kwaliteit van landschap en natuur. Zie ook het artikel op pagina 24.

4

April/Mei 2006-3

6.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 5

GIS-Magazine 2006-3

Verder… GIS en Telecom:

Pagina Het gebruik van geo-informatie bij Vodafone

6

Masterglass doet aanbevelingen voor optimale netwerkstructuur

8

Falkmobile: van wegbeheer tot multimodaal reisplanner

12

Behulpzame GIS-systemen in de telecombranche

16

De i-Kids telefoon voor plaatsbepaling van je kind

18

Gestuurde boringen voorkomen overlast

20

Veranderende markten: parallellen in telecommunicatie en GIS

22

Milieuhandhavers met handcomputer het veld in

24

Nexpri’s Functional Studies helpt Orange

26

Actuele reisinformatie voor de OV-reiziger

28

Telecom-afkortingen

30

Column:

De toekomst ziet er mooi uit. Geo-ICT in 2020

15

Data-inwinning:

GNSS, Galileo en Egnos: de stand van zaken

32

GPS Deel 3: Foutenbronnen

34

Digitale dijkinmetingen worden gemeengoed

38

ESRI’s GISTech 2006 gaat breed

40

Mutatiesignalering pas interessant met digitaal materiaal als grondstof

42

GIS sneeuwt onder op CeBit in Hannover

44

Stroomlijning basisgegevens, stroomopwaarts of stroomafwaarts?

48

Flagis toont toepassingen voor gewone burger

50

Geoforum GeoSpatial Infrastructures meer dan GIS alleen

52

De 2007-producten van Autodesk

54

K&L-congres belicht nieuwe grondroerdersregeling

56

Nibra-dag informatief, informeel en multifunctioneel

60

Evenementen:

Zoals Altijd:

Adverteerdersindex 66, Agenda 46, Data-inwinning 31, Kort nieuws 62, Lezersservice 66, Productnieuws 19, Trainingswijzer 19 April/Mei 2006-3

5

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 6

Telecom

Beheer en analyse van een telecom-netwerk

H e t ge b r u i k v a n ge o i n fo r m a t i e b i j Door: Robin Wevers

Een telecombedrijf als Vodafone beheert een uitgebreid netwerk van kabels, leidingen en masten. De planning van het netwerk heeft als doel een optimale dekking voor het hele land te krijgen.

Luchtfoto van Rotterdam met daarin de antenne-opstelpunten. De gekleurde pijltjes geven de antennes weer; per opstelpunt zijn dat 1, 2 of 3 antennes.

Bij

gebruik van mobiele telefoons wordt de verbinding tot stand gebracht via de dichtstbijzijnde mast. Dit betreft allemaal geoinformatie. De vraag hoe een telecombedrijf met geoinformatie omgaat, blijkt vanuit concurrentieoverwegingen een gevoelige te zijn. Toch geven Maarten Seegers en Bas Gorissen, beiden applicatie- en functioneel beheerder bij Vodafone een toelichting. Beheer en analyse Voor het beheer van gegevens en analyse beschikt Vodafone over Atoll, een toepassing die ontwikkeld en gebouwd is door een externe leverancier. Atoll is een complex programma dat enkel bedoeld is en gebruikt wordt door rf-engineers, de radiofrequentie engineers die het netwerk plannen. Alle opstelpunten zijn in het systeem opgenomen met een groot aantal variabelen. Daarbij moet je onder andere denken aan de hoogte, het vermogen en het type antenne. Er wordt als onderligger gebruikt gemaakt van een kaart van Andes, maar er zijn ook 6

April/Mei 2006-3

landsdekkend luchtfoto’s beschikbaar. Een belangrijke factor voor de sterkte van een signaal op een bepaalde plaats is de bebouwing. Hoge flats vormen een barrière voor een radiosignaal. In Atoll zijn daarom gegevens opgenomen over alle gebouwen in Nederland met daarbij de hoogte van de gebouwen. Ook met het reliëf van het landschap wordt rekening gehouden. Op basis van al deze gegevens wordt voor elke gridcel van 40 bij 40 meter berekend wat de verwachte

signaalsterkte is. De werkelijke signaalsterkte kan daar van afwijken als er bijvoorbeeld nieuwbouw in de omgeving heeft plaatsgevonden, die nog niet in Atoll is opgenomen. De waarde van het systeem zit natuurlijk in het kunnen simuleren van nieuwe situaties. Op basis van het feitelijk belgedrag van klanten en van de huidige bedekking kan worden vastgesteld waar in het netwerk meer capaciteit gewenst is. De engineer kan in Atoll bijvoorbeeld de waarde van het vermogen van bestaande masten anders instellen of masten toevoegen. De nieuwe gegevens worden doorberekend en op een kaart weergegeven. Door zo te spelen met alle variabelen kan de engineer trachten een optimale situatie te modelleren. Dergelijke exercities worden voortdurend uitgevoerd, zowel voor het gsm-netwerk als voor het umts-netwerk. Bij het gsm-netwerk betreft dat vooral bijhouding; het umts-netwerk wordt nu als het ware uitgerold. Vodafone heeft inmiddels een dekking in Nederland van ruim 60 procent van de bevolking. De wildgroei aan masten is gelukkig afgenomen, doordat in de regel masten daar waar mogelijk gedeeld worden door verschillende operators. Koninginnedag Bij grote evenementen zoals popfestivals of koninginnedag kan er plaatselijk een zeer intensief telefoonverkeer zijn. Engineers van Vodafone

De toekomst van het verleden In de toekomst kijken is altijd koffiedik kijken, zeker als het om nieuwe ontwikkelingen gaat. Wat waren in het verleden de verwachtingen voor mobiele telefonie en zijn die verwachtingen ongeveer uitgekomen? • In 1995 werd verwacht dat de marktpenetratie per hoofd van de bevolking in 2000 circa 15 procent zou zijn en in het jaar 2004 zelfs 24 procent. In werkelijkheid was de penetratie in 2004 al meer dan 90 procent en is nu boven de 100 procent, met bellers die meer dan één toestel bezitten. • In 1995 was 92 procent van de gebruikers in Nederland zakelijk klant van een telecombedrijf en 8 procent privé. Verwacht werd destijds, dat in tien jaar tijd deze mix zou veranderen in 40 procent zakelijk en 60 procent privé. De praktijk wijst uit dat inmiddels 85 procent privé-klanten betreft.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 7

Telecom

b i j Vo d a fo n e

Het Network Management Centre (NMC) doet nog het meest denken aan een vluchtcentrum.

capaciteit voorzien en tijdelijke voorzieningen worden bijgeplaatst. Atoll wordt daarbij gebruikt om een optimaal netwerk in te richten. Onvoorziene congestie, bijvoorbeeld ten gevolge van aanrijdingen op de snelweg, kan nog ten gevolge hebben dat mensen via hun mobiele telefoon tijdelijk geen verbinding krijgen.

Wildgroei aan masten is afgenomen doordat masten waar mogelijk gedeeld worden door verschillende operators.

zijn al lang van te voren bezig het netwerk zo in te richten dat in deze vraag voorzien kan worden. Bestaande opstelpunten worden maximaal gebruikt of worden tijdelijk van extra

Webgis Atoll is een complexe toepassing voor netwerkplanning door gespecialiseerde gebruikers. Voor andere afdelingen heeft Vodafone zelf de toepassing Webgis ontwikkeld. Via de browser kan hiermee snel en eenvoudig de relevante informatie zichtbaar worden gemaakt, bijvoorbeeld waar het dichtstbijzijnde antenne-opstelpunt zich bevindt. De toepassing is via het gprs- of umts-netwerk ook mobiel beschikbaar en is zo ook voor monteurs een hulpmiddel onderweg bij het onderhoud. De gegevens in Webgis zijn statisch en worden één maal per etmaal geüpdatet. Om de werkelijke sterkte van het radiosignaal te meten, rijden dagelijks enkele tientallen auto’s door het land. Apparatuur aan boord registreert voortdurend de locatie en de sterkte van het signaal. Zo wordt gericht informatie verzameld over gebieden waar het signaal mogelijk moet worden verbeterd of over gebieden waar potentiële grote klanten waarborgen over het netwerk vragen.

Het zenuwcentrum Voor het dagelijks beheer van het netwerk beschikt Vodafone over een Network Management Centre (NMC). Dit centrum doet zowel qua functie als qua uiterlijk nog het meest denken aan een vluchtcentrum uit de luchtvaart. Op deze plek worden alle operationele zaken gemonitord. De ‘vluchtleiders’ hebben acht tot tien monitoren waarop meldingen van eventuele storingen zichtbaar zijn en waar achtergrondinformatie kan worden geraadpleegd. De viewer Webgis speelt daarbij een belangrijke rol. Met vele duizenden opstelpunten met hoogwaardige elektronica doen zich altijd situaties voor die aandacht vragen, hetzij direct ingrijpen hetzij extra onderhoud. Een voorbeeld van een storing of dreigende storing kan een melding zijn van een koelingssysteem dat niet meer goed functioneert. Vanuit de opstelpunten komt voortdurend operationele informatie naar het NMC, dat automatisch gefilterd wordt, zodat de operators niet overspoeld worden met teveel informatie. Het NMC wordt 24 uur per dag, zeven dagen per week bemand.

Robin Wevers ([email protected]) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.vodafone.nl April/Mei 2006-3

7

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 8

Telecom

Masterglass doet aanbevelingen voor optimale netwerkstructuur

Plannen van glasvezelinfra onder m in Door: Frank Philipson en Roelof Keppel

In het project Masterglass doet TNO Informatie- en Communicatietechnologie in nauwe samenwerking met Grontmij en Visser&Smit Hanab onderzoek naar de mogelijkheden van het optimaal plannen van glasvezelnetwerken. Niet alleen wordt gekeken naar de harde investeringskosten, ook de maatschappelijke kosten worden meegenomen. Denk hierbij aan het slim meeleggen van telecom-infrastructuur samen met andere ondergrondse infrastructuur of het gebruikmaken van ‘No Dig-technieken’.

Gederfde omzet kan worden bepaald indien winkels moeilijk of niet bereikbaar zijn gedurende een bepaalde periode.

Nederland

heeft de ambitie om voorop te lopen op het gebied van innovatie. De aanwezigheid van een goede breedbandige infrastructuur naar huizen, bedrijven en instellingen wordt gezien als een belangrijke randvoorwaarde om innovatie te stimuleren. Een glasvezelnetwerk is de meest toekomstvaste en betrouwbare oplossing voor breedband. Het aanleggen van zo’n netwerk is echter prijzig, vooral door de hoge kosten van het graafwerk, nodig om ieder pand op glas aan te sluiten. Daarnaast zijn er ook forse maatschappelijke kosten gemoeid met graafwerk in een gemeente. Denk aan gederfde omzet van bedrijven en opstoppingen van verkeer. Directe en indirecte kosten Doel van het Masterglassproject is het opbouwen van unieke kennis op het 8

April/Mei 2006-3

gebied van planning van grote verglazingsprojecten ten behoeve van telecom-infrastructuur. Belangrijk is het eenduidig parametriseren van de technieken om zo op het gebied van directe en indirecte (maatschappelijke) kosten met elkaar te kunnen vergelijken. Het uiteindelijke resultaat is een rekenmodel dat op basis van de technische parameters, kosten en impact van wijzigingen van lokale geografische kenmerken aanbevelingen kan doen over de optimale netwerkstructuur en fasering door de tijd. Een voorbeeld om het gedachtenkader te bepalen: wat is het effect van ‘slim meeleggen’ tijdens gemeentelijke herstratingsprogramma’s? Welk effect heeft dit op de totale kostenopbouw wanneer je erin slaagt herstratingsprogramma’s en nieuwbouwplannen deel te laten uitmaken van je rekenmodel? Uit ons onderzoek is gebleken dat de

beschikbaarheid van goede, actuele en volledige geo-datasets onontbeerlijk zijn bij de het vinden van de meest optimale oplossing. De voorgestelde oplossing wordt dan een ‘deciscion support tool’: met transparante, vindbare, actuele en volledige geodata is al snel een rationeel en maatschappelijk verantwoord besluit te nemen. Samengevat: zichtbaar wordt hoe de maatschappelijke kosten zijn te minimaliseren bij optimalisatie van het verglazingsprogramma. Kosten-baten analyse In de bedrijfseconomie zijn verschillende methodes en kengetallen ontwikkeld voor de besluitvorming ten aanzien van investeringen in projecten. Een beperking van de bedrijfseconomische kosten/baten analyse is het gegeven dat geen rekening wordt gehouden met de maatschappelijke voor- en nadelen van een project. Zo kan het aanleggen van een tunnel in plaats van een viaduct leiden tot maatschappelijke baten voor de omwonenden van het betreffende viaduct. Deze omwonenden zullen immers als gevolg van de afgenomen geluids- en visuele hinder een hoger woongenot ondervinden. Ook zal de waarde van het onroerend goed hoger zijn. De maatschappelijke kosten/baten-analyse tracht de bovengenoemde onvolkomendheid van de bedrijfseconomische kosten/batenanalyse te ondervangen, door een gekwantificeerd overzicht te geven van de maatschappelijke voor- en nadelen van alternatieve projecten en beleidsmaatregelen. Dit geschiedt volgens het input/output-principe: alle directe noodzakelijke offers voor het project worden aan de kostenkant in rekening gebracht. Alle positieve gevolgen van het realiseren van een alternatief worden aan de batenkant gezet. Een voorbeeld van het monetariseren van overlast is het toekennen van een schadepost als het gevolg van omrijden door een wegafsluiting. Een simpele rekenregel als: Aantal voer-

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 9

Telecom

inimale maatschappelijke kosten Oplossingen van de zoektocht Het algoritme van Masterglass bestaat op dit moment uit de volgende stappen: • Bepalen waar glasvezel moet komen uit GIS-informatie. We zoeken hier met behulp van gedetailleerde en actuele geografische gegevens naar netwerkoptimalisatie. • Deadlines toewijzen aan de stukken van de netwerkstructuur. Dit geeft aan wanneer een bepaald deel van de structuur operationeel moet zijn. Welke wijk willen we in welk jaar operationeel hebben? • Inventariseren waar slim meegelegd kan worden, gegeven de tijds fasering. Ook hiervoor dient een koppeling gemaakt te worden met gegevens van gemeentes en andere betrokkenen. Belangrijke gegevensbron hierbij vormt het meerjarenonderhoudsplan van de gemeente. Met behulp hiervan kan een wenselijke fasering van de uitvoering worden voorgesteld. • Afhankelijk van het type bestrating (en andere parameters) de kosten berekenen voor slim meeleggen, graven en boren. Ook hiervoor wordt gebruik gemaakt van hoogwaardige geo-informatie zoals een grootschalige basiskaart en hoge resolutie digitale luchtfoto’s van het onderzoeks gebied. • Hier ook de maatschappelijke kosten bij berekenen (afhankelijk van andere kenmerken van wijk/straat). Belangrijke input is hier ook weer GIS-informatie in combinatie met demografische datasets en de beschikbaarheid van goede registraties van bedrijven en gebouwen (authentieke basisregistraties) en hun functionele bestemming. • Op basis van het integrale kostenplaatje een advies geven over de bij voorkeur toe te passen methode (graven/boren) per straat/deel van wijk, via een wiskundig model. Dit advies is gebaseerd op een optimale oplossing die met behulp van parametrisering in een wiskundig model is bepaald.

tuigen per etmaal * gemiddelde omrijdtijd * reistijdwaardering (in euro’s) voldoet hier prima. Als we in dit voorbeeld uitgaan van een buurtweg (circa 2500 voertuigen per etmaal), 10 minuten omrijdtijd en een reistijdwaardering van 15 euro per uur, dan komen we op een kostenpost van 6250 euro per dag. De reistijdwaardering wordt bepaald aan de hand van de verdeling in soorten verkeer, de zogenaamde modalsplit. Verschillende verkeersgroepen hebben ieder een ander prijskaartje. In een voorbeeld-case bij een middelgrote gemeente werd een maximale kostenpost van 50.000 euro per dag behaald bij afsluiting van bepaalde wegen. Op eenzelfde manier kan ook gederfde omzet worden bepaald indien winkels moeilijk of niet bereikbaar zijn gedurende een bepaalde periode.

Effectmaximalisatie Niet op geld waardeerbare effecten spelen bij de besluitvorming echter vaak ook een grote rol. Bij kosten/baten-analyse is het niet altijd mogelijk de verschillende voordelen op een bevredigende, objectieve wijze in geld uit te drukken. Met name de waardering van de effecten die projecten op derden hebben blijft bij de maatschappelijke kosten-baten analyse vaak een lastig te modelleren parameter. De kosten-effectiviteitsanalyse is te gebruiken wanneer de baten van een project niet (eenvoudig) in geld zijn uit te drukken. Het is een evaluatiemethode, waarbij wordt onderzocht met behulp van welk alternatief een gegeven concrete doelstelling zo efficiënt mogelijk is te realiseren (kostenminimalisatie). Hierbij wordt nagegaan hoe met gegeven middelen een concrete doel-

stelling zo optimaal mogelijk kan worden gerealiseerd (effectmaximalisatie). De aandacht wordt uitdrukkelijk geconcentreerd op één bepaalde, zo goed mogelijk te realiseren doelstelling. Het vergelijken van de effecten van de verschillende alternatieven wordt hierdoor uitgesloten. Een andere definitie van kosten-effectiviteitsanalyse sluit nauw aan bij de kosten/baten-analyse in ruime zin. Hierbij worden voordelen zoveel mogelijk gekwantificeerd, maar hier wordt geen poging ondernomen deze onder één noemer te brengen, bijvoorbeeld een ‘consequent prijskaartje’. De nadelen zijn makkelijker onder één noemer te zetten, gezien de mate van kwantificeerbaarheid. Masterplan De maatschappelijke kosten/batenanalyse kan uitsluitsel geven over de wenselijkheid van een bepaald project. Men gaat er dan vanuit dat een project, dat voor de meerderheid van de maatschappij een batig saldo oplevert, moet worden uitgevoerd. De kosten-effectiviteitsanalyse geeft geen uitsluitsel over de wenselijkheid van een project. Het geeft alleen weer welk alternatief de goedkoopste oplossing is voor een maatschappelijk probleem. De bepaling van de relevantie van deze maatschappelijke problemen vormt dus geen onderdeel van deze methode. Het eindresultaat is nu de implementatie van een methode waarmee een masterplan voor glasvezelaanleg kan worden gemaakt. Dit masterplan behelst een gefaseerde aanleg zodanig dat de totale kosten, dus zowel de out-of-pocket kosten, de investeringen, de exploitatiekosten en de maatschappelijke kosten, minimaal zijn, door optimaal gebruik te maken van meelegmogelijkheden of graafloze technieken. Daartoe ontwikkelen we een algoritme dat de netwerkstructuur ontwerpt die voor eenwijk beschrijft waar buizen moeten komen, met een tijdscomponent erbij, en hoeveel capaciteit die moeten April/Mei 2006-3

9

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 10

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 11

Telecom

hebben, in aansluiting bij bestaande glas-infrastructuur. Een eerste stap is het identificeren van mogelijke technieken om de glasvezel in de grond te krijgen. Graafloze technieken Vaak is het traditionele graven de goedkoopste oplossing, tenzij er bijvoorbeeld asfalt gekruist moet worden. Deze techniek levert echter veel overlast. De stoep zal enkele dagen of zelfs weken zijn opengebroken, of bewoners moeten omrijden voor een opengebroken weg. Zeker als het winkelstraten betreft is het duidelijk dat het niet alleen overlast maar ook economische schade oplevert. Als deze kosten worden meegenomen, kan er ook worden gekeken naar technieken die duurder zijn, zoals graafloze technieken als boren of persen. Deze kunnen immers de overlast beperken en zo maatschappelijke kosten verminderen. Als we de tijdshorizon verbreden en niet alleen kijken hoe we zo goedkoop mogelijk de glasinfrastructuur kunnen aanleggen, dan kunnen we kijken of

De aanwezigheid van een goede breedbandige infrastructuur naar huizen, bedrijven en instellingen wordt gezien als een belangrijke randvoorwaarde om innovatie te stimuleren.

we kunnen aansluiten bij andere infrastructurele werken, zoals herbestratingprogramma’s en het aanleggen of vervangen van andere infrastructurele bouwwerken. Deze methode kan goedkoper zijn in kosten en tevens overlast voor de maatschappij en zo maatschappelijke kosten besparen.

Frank Phillipson is consultant bij TNO Informatie- en Communicatietechnologie. Roelof Keppel is adviseur geo informatie bij Grontmij. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen vindt u op www.tno.nl/ict en www.geoinformatie.grontmij.nl.

April/Mei 2006-3

11

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 12

Telecom

Van wegbeheer tot multimodaal reisplanner

A c t u e l e i n fo r m a t i e i s e s s e n t i e e l , g p Door: Remco Takken

“Wat zou het toch mooi zijn als je routeplanner raad weet met wegwerkzaamheden, en dat je meteen vanaf de kaart even belt naar het bedrijf waar je heen wilt,” zegt Fred Jonkman, een van de bedenkers van FalkMobile. Telefoonboek,OV-informatie, stratenboek, reisafstanden en routeplanner zijn binnen handbereik. “Het is een multimodale reisplanner.”

Fred Jonkman over Falkmobile: “Bijna alle mensen hebben tegenwoordig een mobiele telefoon op zak. Dat is potentieel een gigantisch publicatieplatform.”

Falkplan-Andes begon ongeveer drie jaar geleden met de ontwikkeling van iFalk Local Traffic Control (LTC), waarmee wegbeheerders direct in de database van Falkplan Andes hun wegwerkzaamheden en andere actuele bijzonderheden kunnen invoeren. De routeplanners die Falkplan-Andes produceert, waaronder de ANWB routeplanner, rekenen automatisch met deze belemmeringen en presenteren een route met een door de wegbeheerder ingevoerde alternatieve route. FalkMobile is naast de routeplanners in feite een tweede publicatieplatform, toegespitst op de individuele reiziger met een mobiele telefoon. “Zoals het gaat met de meeste nieuwe ideeën, begint het met een simpele 12

April/Mei 2006-3

vraag. Wat zou het toch mooi zijn als... je routekaart of planner raad weet met wegwerkzaamheden en andere bijzonderheden,” aldus Jonkman, business unit manager mobile bij Falkplan-Andes. Dat nieuwe idee groeide uit tot een multimodale reisplanner die kaart, OV-informatie, adressenbestanden en telefoonnummers met elkaar koppelt op een gewone mobiele telefoon. “Gps of geen gps, dat maakt eigenlijk niet zo veel uit,” beweert Jonkman, “rond juni komen we met de gps-variant, maar dat is op zich geen must voor de gebruiker. Waar het om gaat is in feite het Location Based Service (LBS)-principe: ik ben ergens, ik ben er niet bekend, maar ik heb wel informatie nodig.”

Verkeersbeheer Gps-navigatiesystemen schrijven vaak niet de routes voor die wegbeheerders beogen. Jonkman: ‘Met de gemeenteapplicatie LTC en de publicatie in onze routeplanners krijgt de wegbeheerder de regie over de weg weer terug. Wij willen de distributie van dagverse verkeersinformatie doortrekken via mobiele telefoons en navigatiesystemen. We zien allemaal dat gebruikers van gps-navigatie blindelings hun systemen volgen, met alle risico van dien. Alle inspanningen op het gebied van bebording en bewijzering hebben veel geld gekost, maar als een automobilist op een ‘decision point’ staat tijdens zijn reis, dan volgt hij in veel gevallen het advies van zijn routeplanner-uitdraai of het navigatiesysteem. Dat is ergens ook wel logisch, de gps-gebruiker weet al dat de file-informatie op het hoofdwegennet van sommige navigatiesystemen beter is dan die van de radio. De stem in het dashboard of de uitdraai naast hem op de stoel geeft hem ook nog eens de ‘zekerheid’ dat hij bij het exacte adres komt. Een omleiding met tijdelijke wegbewijzering ziet de automobilist gewoonlijk als een melding van invloed op andere eindbestemmingen, maar niet voor die van hem. Zo rijdt de automobilist regelmatig met open ogen de file in, of stuit op een afgezet gebied.” De data is in principe eenvoudig in te lezen in de meeste navigatiesystemen, zoals dat nu ook al het geval is met de TMC file-informatie. Op dit moment bezit ongeveer tien procent van de autobezitters een navigatiesysteem, dus het hierboven geschetste effect moet niet worden overschat. Jonkman reageert: “toch is het een grote groep, waarvan wegbeheerders graag zien dat ze een andere route nemen.” Koppeling op gsm-telefoon Een grotere groep potentiële gebruikers heeft geen gps-navigatie systeem aan boord. Veel automobilisten plannen hun route met behulp van internet. De internetkaartjes die zij uitprinten maken gebruik van dezelfde algorit-

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 13

, g p s - n av i g a t i e m i n d e r tieel een gigantisch publicatieplatform.” Wat heeft Falkplan-Andes gemaakt? “In feite is het een mobiel internetversie van een ‘gewone’ digitale Falkplan-kaart, met daaraan toegevoegd een routeplanner, de dienstregelingen van het openbaar vervoer in Nederland en het telefoonboek. De geplande routes zijn geldig voor de voetganger, fietser, automobilist of bus- en treinreiziger.” De samenwerking met De Telefoongids BV en de REISinformatiegroep (9292OV) geeft FalkActuele Falkplan-Andesdata die de internetrouteplanners Mobile zijn ‘multimodale’ bevoorraadt, kan met FalkMobile worden gepresenteerd op tintje. Jonkman heeft tachtig procent van de huidige mobiele telefoons. grootse plannen: "Ik wil FalkMobile zo laagdremmes als die in de navigatiesystemen. pelig mogelijk in de markt zetten. De Het enige verschil is dat er in dit geval prijsgedachte moet vergelijkbaar zijn geen gebruik wordt gemaakt van gps. met een massaproduct als het Shell Ongeveer tweehonderd gemeenten Stratenboek, waarbij we voor kleine voeren nu hun wegwerkzaamheden en gebruikers denken aan een nog goedbijbehorende omleidingen in de koop 'pay per use' systeem." Falkplan-Andes-database. Jonkman Een extra toegevoegde waarde van vult aan: “Onze actuele data die de in- FalkMobile is de mogelijkheid van de ternetrouteplanners bevoorraadt. kan gebruiker om zelf te overwegen welk met FalkMobile nu ook worden gepre- vervoermiddel hij zal nemen. De reële senteerd op tachtig procent van de hui- reiskosten van autorijden liggen dige mobiele telefoons die de mensen meestal hoger dan verwacht, omdat nu in de zak hebben.” geen rekening wordt gehouden met parkeerkosten. Jonkman blikt in de Markt voor reisinformatie toekomst als hij zegt: "Op termijn wilMet FalkMobile mikt Falkplan Andes len we er meer elementen bij betrekop de consument die goed geïnfor- ken. Een partij als Q-park kan precies meerd en comfortabel wil reizen. aangeven waar de parkeerplaatsen vrij Jonkman zegt: “de markt voor reisin- zijn, maar kan ook een steentje bijdraformatie is veel groter dan de automo- gen aan een kostenberekening voor de bilist met een navigatiesysteem in zijn reiziger." dashboard. Als je beseft dat niet alleen automobilisten behoefte hebben aan goede reisinformatie, maar ook fietsers, voetgangers, bus- en treinreizigers, dan kom je vanzelf los van het Remco Takken ([email protected]) ‘sec’ gps-navigatie-denken. De vol- is eindredacteur van GIS-Magazine. gende stap is dan het besef dat bijna al- Meer informatie over de in dit artikel le mensen tegenwoordig een mobiele besproken onderwerpen vindt u op telefoon op zak hebben. Dat is poten- www.falk.nl.

Wat hebben Smallworld ESRI en Oracle Gemeenschappelijk?

De Geo-consultants van Realworld

Realworld OO Systems Venusstraat 17 4105 JH Culemborg 0345 614406 www.realworldwide.com

Geografische systemen

April/Mei 2006-3

13

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 14

Schuif met de muis. Beweeg de weg. Autodesk Civil 3 D.

Idee: Complexe taken sneller uitvoeren, de nauwkeurigheid vergroten en alle aspecten van het infrastructurele ontwerpproces stroomlijnen.

Werkelijkheid: Autodesk® Civil 3DTM 2006, onze snelste, meest innovatieve software, helpt u bij het verwezenlijken van uw infrastructurele projecten. Het biedt de kracht en flexibiliteit die u nodig heeft om de situatie te analyseren, ontwerpvarianten te maken en te evalueren, en complete plannen te ontwikkelen. Dit alles op basis van een dynamisch 3D engineeringmodel dat onmiddellijk reageert op elke wijziging. Met de muis heeft u de touwtjes in handen. Het verplaatsen van een weg is even gemakkelijk als het aanpassen van een detail. Met Autodesk Civil 3D kunt u uw vooruitstrevende ideeën sneller en beter realiseren. Voor meer informatie gaat u naar www.autodesk.nl/civil3D. Autodesk en Civil 3D zijn (geregistreerde) handelsmerken van Autodesk, Inc., in de Verenigde Staten en / of andere landen. Alle andere merknamen, productnamen en handelsmerken zijn eigendom van hun respectievelijke eigenaars. © 2006 Autodesk, Inc. Alle rechten voorbehouden.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 15

Column

De toekomst ziet er mooi uit. Geo-ICT in 2020 In het tijdschrift Geo-Info schreef Michel Grothe de afgelopen maand zijn eerste column. Ik ken Michel al een hele tijd, nog uit onze CMG-tijd. We hebben toen veel gesprekken gevoerd over de mogelijke en onmogelijke toepassingen van GIS en geo-ICT. Vaak zaten we op één lijn. Ik was dan ook aangenaam verrast over de titel van zijn column: ‘Locatiebewustzijn 2020’. Ook ik zat met het idee in mijn hoofd om te schetsen welke mooie, innovatieve geo- of locatiegerelateerde zaken op ons af zullen komen en hoe deze toepassingen over een aantal jaar geïntegreerd zullen zijn in onze dagelijkse werkzaamheden. Waarschijnlijk zal de technologie door veel mensen deze niet meer herkend worden als zijnde een geo-ICT toepassing. De vraag voor de experts zal zijn wat de afbakening is van geo-ICT en of er nog wel een scheidslijn is tussen geo-ICT en andere ICT.

’s Ochtends beneden gekomen voor het ontbijt is mijn table-board, een ingebouwd display op tafel, al opgestart. De table-board werkt op handbediening. Ook schrijven met een speciale pen is mogelijk op basis van Microsoft INK technologie. Ik switch van de Game-mode (hebben ze gisteravond alwéér zitten gamen!) naar de work-mode. Ik roep de aan mij toegewezen ‘Call’ op. De kaart van het gasstation dat ik moet inspecteren verschijnt. Als ondergrond zijn alle authentieke basisregistraties beschikbaar. De discipline-specifieke informatie van mijn bedrijf is er overheen geprojecteerd. Door met mijn handen over de kaart te schuiven zoom ik in op het station en worden de assets getoond. Van de aangewezen assets vraag ik op welke storingen er de laatste twee jaar zijn opgetreden, wie er voor het laatst onderhoud heeft gepleegd en wat er toen is uitgevoerd. Voor de zekerheid check ik ook even de financiële situatie van de assets. Alles is vanzelfsprekend geïntegreerd beschikbaar. Ik zoom uit op de route en laat via het Mobile Traffic System de doorstroming op de wegen naar het station zien. De snelste route wordt geselecteerd en verzonden naar het navigatiesysteem in mijn auto. Als ik in mijn auto stap is mijn Personal Navigation Assistant al opgestart. Dit zelflerende navigatiesysteem interpreteert de historische

ritgegevens en combineert deze met mijn persoonlijke voorkeuren en externe factoren zoals tijdstip en weersomstandigheden. Tegenwoordig, in 2020, kom ik op tijd aan. Sinds Galileo volledig is opgeleverd zijn de systemen ook nog eens sneller, betrouwbaarder en nauwkeuriger geworden. Onderweg wordt automatisch een bericht verstuurd naar het station hoe laat ik arriveer. Op locatie aangekomen pak ik mijn digipaper uit mijn binnenzak en klap het open. Opgevouwen is dit niet groter dan zo’n klassieke pda met traditionele GIS-toepassingen, zoals je die jaren geleden nog vaak tegenkwam. Via de nieuwste generatie umts komt het kaartmateriaal razendsnel binnen en wanneer nodig alle overige informatie over de assets. Ik zie dat een bepaald gegeven op de kaart niet duidelijk is en geef dit aan op mijn digipaper. Ik spreek een tekst in over de wijzig ingen die ik heb aangebracht. De gegevens samen met mijn positie en tijdstip worden direct verzonden en gecontroleerd geregistreerd in de Integrated Asset Information Database op de back-office.

Henk Cornelissen ([email protected]) Principal Consultant Geo-ICT LogicaCMG

positie projecteer ik de kabels en leidingen van de andere kabel- en leidingbeheerders op deze locatie. Ik zie ook dat de aannemer werkt scan-apparatuur, waarmee hij op een display de werkelijke 3-D weergave ziet. Dit systeem werkt zo goed als foutloos en heeft het veilig graven een enorme impuls gegeven. Voordat ik naar huis ga heb ik nog een afspraak bij de DNA databank. De DNA-profielen van alle EU-inwoners liggen daar driedimensionaal opgeslagen in Oracle Spatial. Het klinkt raar, maar bij het opzetten van deze architectuur en toepassing is druk gebruik gemaakt van GISspecialisten. Een geografische informatie databank waarbij de geografie beperkt is tot het menselijke lichaam. Er valt gelukkig nog genoeg te doen voor ons geo-ICTspecialisten.

’s Middags moet ik een graafwerkzaamheid controleren. Een aannemer gooit een kruispunt open dat zal worden veranderd in een rotonde. Op mijn digipaper roep ik de 3D-weergave op uit de Back-Office Asset registratie. Aan de hand van mijn

April/Mei 2006-3

15

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 16

Telecom

Geografische data voor aanbieders van mobiele telefonie

Behulpzame GIS-systemen in de te Door: Erik Vriend

Mobiele telefoongebruikers zijn kritisch. Overdag wil men een perfecte ontvangst tegen geringe kosten, eenmaal thuis gekomen wil niemand een gsm- of umts-mast voor de deur. Zie hier de uitdaging voor de aanbieders van mobiele telefonie in Nederland: hoe een optimale service verlenen tegen minimale kosten en overlast? GIS-systemen bieden uitkomst. Met geavanceerde geografische data worden dagelijks analyses uitgevoerd.

In het onbewoonde duingebied boven Scheveningen is goed te zien dat de ontvangst van gsm-signaal afneemt naarmate het aantal gsm-masten beperkter is. (bron: www.T-Mobile.nl)

De aanbieders van mobiele telefonie brengen allereerst de klanten en eigen installaties in kaart. De exacte woonplaats van de abonnee is slechts gedeeltelijk van belang. Mobiele telefoons worden juist elders gebruikt: nabij scholen, stations, kantoren en uitgaansgelegenheden. Het is echter goed mogelijk om per gesprek vast te leggen waar de beller zich (ongeveer) bevindt en hoe lang een gesprek duurt. Deze locaties kunnen worden getoond op een kaart. Tezamen met het overzicht van eigen installaties wordt zo een eerste inschatting gemaakt waar capaciteit nodig is.

16

April/Mei 2006-3

Metingen en analyses Verfijningen zijn uiteraard mogelijk. Onder het motto ‘meten is weten’ laten de aanbieders de technische kwaliteit van hun netwerken controleren. Deze metingen worden met behulp van mobiele testapparatuur getoond op kaarten. Daarnaast is het mogelijk om software-pakketten toe te passen die het zend/ontvangstproces simuleren. Hiervoor is het nodig om beschikking te hebben over de bebouwing van Nederland in 3D. De administratiesystemen van de aanbieders van mobiele diensten herbergen een schat aan informatie. Door per wijk de gevraagde en de beschikbare capaciteit per maand te volgen

kan men uitspraken doen over toekomstige ontwikkelingen, met name waar extra capaciteit nodig zal zijn. Om echter te kunnen vaststellen hoe de extra capaciteit ingebracht kan worden zijn gedetailleerde straat- en objectdata nodig, eventueel in combinatie met luchtfoto's. Zuiver pro-actief handelen is uiteraard ook mogelijk. Bouwplannen sturen immers voor een deel de vraag naar telefoondiensten. De aanwezigheid van nieuwe stations, woon- en kantoorwijken maken het aannemelijk dat extra capaciteit nodig zal zijn. Telecombedrijven maken gebruik van bestanden met huidige en toekomstige bevolkingsdichtheid en -samenstelling voor het optimaliseren van de technische planning en marketingactiviteiten. Een voortdurende inschatting Elk netwerk heeft een beperkte capaciteit, terwijl de vraag en de aard van het telefoonverkeer in rap tempo verandert. Zo is er een snelle toename in de vraag naar data-gerelateerde diensten. Concreet betekent dit dat de aanbieders de netwerken moeten vernieuwen en uitbreiden, nog afgezien van de toename in het aantal belminuten. Een voortdurende inschatting van de vraag en het aanbieden van redundantie (overbodige capaciteit) is nodig om een betrouwbaar datanetwerk te kunnen garanderen. Om te begrijpen hoe GIS-systemen de aanbieders behulpzaam kunnen zijn, is het goed om de dilemma's te schetsen waarmee men wordt geconfronteerd bij netwerkbeheer en de optimalisatie van de plaatsing van zend- en ontvangstapparatuur. Antennes en de bijbehorende apparatuur (Base Tranceiver Stations) zijn duur in aanschaf en beheer, dus men wil zeker geen onnodige apparatuur plaatsen. Te weinig BTS’en resulteren in gaten in het ontvangst en dit is slecht voor de reputatie van het bedrijf. Op dit moment staan er ongeveer 16.000 gsm-installaties in Nederland

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 17

Telecom

e telecombranche Vaak is een technisch optimale locatie niet een geschikte locatie en moeten de aanbieders rekening houden met allerlei beperkingen, zoals het niet verkrijgen van toestemming voor plaatsing, of een ongeschikte ondergrond. Het visualiseren in 3D kan daarbij een goed hulpmiddel zijn om snel scenario’s te kunnen evalueren.

Geografische data (DTM, DSM, locaties en overige vector data en luchtfoto).

verdeeld over de verschillende aanbieders van mobiele telefoondiensten KPN/Telfort, Vodafone, T-Mobile en Orange. Elk bedrijf heeft de beschikking over toegepaste GIS-software voor RF (Radio Frequency) planning. Hiermee is het mogelijk om voor mobiele telefoons de zend- en ontvangstkant te simuleren op basis van een beschrijving van Nederland. Men kiest hierbij meestal voor een grid-representatie. Voor een grid-cel wordt de bebouwingshoogte en de hoogte van het maaiveld ten opzichte van NAP beschreven. Een grid-cel kan een gebiedje beslaan van bijvoorbeeld vijf bij vijf meter. Het maaiveld wordt in dit verband vaak aangeduid met de term Digital Terrain Model (DTM). De inrichting van een gebied, dus de gebouwen, kassen, vegetatie en industrie krijgt de term Digital Surface Model mee.

Digital Surface Model en luchtfoto’s Vlaardingen. Eurosense

Soort installaties Een aantal aanbieders introduceert momenteel derde-generatie (3G) technologie om de beperkingen van het traditionele gsm-netwerk te ondervangen. Het simpel bijplaatsen van umts-apparatuur op de huidige zend/ontvangstations is niet altijd toereikend om een netwerk uit te rollen

Naarmate de bebouwingsdichtheid en hoogte toenemen zullen er meer antennes nodig zijn. De betrokken engineers hebben een speciale interesse voor grote metalen constructies (denk aan olie-installaties in de haven van Rotterdam) omdat dit effect heeft op het zend/ontvangstsignaal. De meest optimale locaties worden zodoende bepaald op basis van het hoogte- en bebouwingsprofiel van Clutter data (overgangen in het terrein of in de Nederland. De grotere bebouwing) uitgevoerd als vector data. Eurosense telecombedrijven hebben een landelijk dekkend Digital met een hoge capaciteit. Terrain Model en Digital Surface Dit heeft te maken met het feit dat er Model om de optimalisatieberekenin- hogere frequentiebanden en lagere gen te kunnen uitvoeren. Hierbij geeft vermogens worden gebruikt en de de combinatie van het DTM en het umts-signalen gedragen zich anders DSM meer informatie dan het dan de gsm-signalen in de bebouwde Algemene Hoogtemodel Nederland omgeving. Het Ministerie van (AHN). AHN schiet soms ook tekort Economische Zaken schat dat er in de qua nauwkeurigheid in de bebouwde nabije toekomst tienduizend umts-antennes nodig zijn. Voorlopig zijn de omgeving. telecom GIS-medewerkers dus nog Inpassing van de apparatuur in de druk in de weer. omgeving Recent kwamen bewoners in opstand tegen de (vermeende) schadelijke effecten van met name umts-zendappa- Erik Vriend is senior GIS-consultant bij ratuur. In de gemeente Barendrecht iDelft. Verdere informatie over de in dit werd zelfs de plaatsing van een mast artikel besproken onderwerpen kunt u midden in een woonwijk afgelast. vinden op: www.idelft.nl/telecom. April/Mei 2006-3

17

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 18

voor data-inwinning, plaatsbepaling en GIS-oplossingen

Telecom

...de juiste richting

De i-Kids telefoon voor plaatsbepaling van je kind

De i-Kidstelefoon bepaalt tot binnen vijf meter nauwkeurig de locatie van een kind.

GEOMETIUS

SURVEYING & GIS SOLUTIONS

Maatschapslaan 33 2404 CL Alphen aan den Rijn (NL) T: +31(0)172 469 610 F: +31(0)172 469 620 E: [email protected] www.geometius.nl

i-Kids is een speciaal voor kinderen ontworpen telefoon die er op basis van gsm- en gps- technologie voor zorgt dat ouders altijd weten waar hun kind is. Via vier snelkeuzetoetsen kan uitsluitend worden gebeld naar de voorgeprogrammeerde telefoonnummers. Deze zijn door de ouders in te stellen via Internet, i-mode of sms. Met i-Kids kunnen kinderen hun ouders bellen en vice versa. Het is mogelijk om via sms, Internet of een i-mode toestel te bepalen waar het kind zich op dat moment bevindt, tot binnen vijf meter nauwkeurig. Bovendien kan een veilig gebied worden ingesteld, waarbij te denken valt aan de omgeving rond school, huis en plekken in de buurt. Wanneer het kind zo’n gebied verlaat, krijgt de ouder een waarschuwing via sms. Als de telefoon uit staat, blijft het gps-signaal actief.Optioneel is de ‘Mobile Route’-functie. Hiermee is het mogelijk de positie van de telefoon iedere tien minuten vast te leggen in een logboek, en terug te zien met behulp van een kaart op straatniveau.i-Kids is gebaseerd op een bestaand product dat door de Zuid Koreaanse multinational SK Telecom werd ontwikkeld. Dat product is sinds de zomer van 2004 te koop in Korea. SF Alert heeft het product nu doorontwikkeld voor de Europese markt en het is sinds oktober 2005 in Nederland verkrijgkbaar via KPN. www.sfalert.com

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 19

Trainingswijzer Bedrijf/trainingsinstituut:

Bedrijf/trainingsinstituut:

Autodesk MAP MapInfo Professional NedView-applicaties en -koppelingen

NedGeodataManager NedGeodataWarehouse NedBrowser

ESRI ArcFM UT, Network Engineer of Smallworld PNI?

Geïnteresseerd?

www.msc-gima.nl

Bel dan: 076-5722966 Minervum 7491, 4817 ZP Breda GeoMETIUS bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Alphen a/d Rijn.

[email protected]

Specifieke kenmerken • Voor studenten èn werkenden uit binnen- en buitenland • Voltijds en deeltijd programma • Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs • Modules + stage + thesis • Opleiding tot geo-informatie-manager en –specialist

De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn: • • • • •

GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training ESRI-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen

Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen.

Intergraph Security, Government & Infrastructure – Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie. Onze opleidingen: GeoMedia-GeoMedia Professional-GeoMedia WebMap-GeoMedia voor Developers-GeoMedia Grid-Oracle Spatial-IntelliWhere OnDemand-Plotten met GeoMedia-G/Technologie.

www.intergraph.com

www.infotech-europe.nl of .be

Telefoon cursussen 0347 - 329 625 Telefoon algemeen 0347 - 329 600 E-mail [email protected] contactpersoon: mevrouw K. van ‘t Reve

Master of Science GIMA In de masteropleiding GIMA worden aangeboden: • kennis van en vaardigheden in geo-informatiemanagement: ‘hoe geo-informatie projecten of organisaties te managen’ • kennis van en vaardigheden in geo-informatietoepassingen: ‘waar kan geo-informatie worden toegepast’ • technologische en methodologische geo-informatievaardigheden: ‘hoe geo-informatie toepassen’

www.deco.nl

GIS Trainingen:

Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: 023-5666616 of e-mail: [email protected]. Educating GIS Professionals Worldwide Postgraduate Certificate, Diploma and Please visit our website: MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills necessary to translate management and scientific problems into GIS. For more information please contact us:

www.unigis.nl

www.unigis.nl

www.nedgraphics.nl

NedGraphics CAD/GIS Ir. D.S. Tuynmanweg 10 4131 PN Vianen

UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit (020-598 6099 or : [email protected]

Voor meer info bel naar 0172-469610 of mail naar [email protected]

Pythagoras GIS+CAD Pythagoras GIS+CAD van ADW Software is, wat betreft de grafische interface, gebaseerd op het landmeetkundig en civiel technisch programma Pythagoras, en is bestemd voor de implementatie van GIS. Het programma is ontwikkeld voor gemeenten, kadaster, nutsbedrijven, ruimtelijke ordening en voor wetenschappelijk onderzoek met als doel de analyse en het in kaart brengen van ruimtelijke informatie. Pythagoras GIS+CAD beperkt zich niet tot geografische analyse. Binnen eenzelfde omgeving is het volledige proces tebeheren van het aanmaken en bijhouden van grafische informatie, consultatie en bijhouden van ruimtelijke informatie, analyse van de ruimtelijke informatie en rapportering

en cartografische weergave van de analyse. Eigen lijnstijlen, symbolen, arceringen laten toe thematiek duidelijk weer te geven. Verschillende thematische kaarten kunnen gecombineerd worden om een visuele analyse te vergemakkelijken. Uniek in Pythagoras GIS+ CAD zijn de zoekmogelijkheden waarin binnen één expressie zowel gegevens uit een databank als grafische kenmerken kunnen gecombineerd worden. De grafische weergave van de mate van afwijking van een oppervlakte in de tekening en de oppervlakte in de databank kunnen o.a. voor kadastrale toepassingen zeer nuttig zijn. Voor de doorsneegebruiker zijn de ingebouwde functies zoeken, aanmaken

van rapporten en mail merge (het gebruik van standaardbrieven) voldoende intuïtief om ze op een productieve wijze te gebruiken en is maatwerk overbodig. Eigen formulieren, toegangsrechten op de interne of externe database, toegang tot externe databases via ODBC, rapportering, mail merge, automatische, eventueel real-time inwinnen van data, zijn enkele andere mogelijkheden. Pythagoras GIS+CAD wordt voorgesteld tijdens een roadshow op de volgende locaties : 16 mei, Gent (B), 19 mei, Meise (B), 23 mei, Mechelen (B), 30 mei, Made (NL), 1 juni, Heusden-Zolder (B), 8 juni, Utrecht (NL). www.pythagoras.net

Maart 2006-2

19

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 20

Telecom

Efficiënt ontwerpen met InfraCAD

G e s t u u r d e b o r i n g e n v o o r k o m e n ov Door: Remco Takken

Wanneer je het over telecom hebt, denk je niet direct aan gestuurde boringen. Toch zijn aanleg van telecomroutes en gestuurde boringen onlosmakelijk met elkaar verbonden. InfraCAD is een product voor parametrisch ontwerp dat het traject ondersteunt van ontwerp tot oplevering.

InfraCAD genereert een compleet maatvoeringraster met één druk op de knop

De opdracht: het aanleggen van een glasvezelverbinding tussen Amsterdam en Oss… een route van meer dan 100 kilometer. Een route met vele uitdagingen en obstakels. Een route waarin je als ontwerper meerdere malen voor de keuze komt te staan “gaan we er omheen of er onder door?” De keuze is niet altijd even eenvoudig. Zolang het tracé in de berm blijft lopen, is het graven van de geul eenvoudig. Ook het oversteken van een met klinkers bestrate dorpsweg in een dorpje aan de Maas zal niet veel problemen opleveren. Maar de A2 stilleggen omdat er een sleuf gezaagd moet worden ten behoeve van onze telecomroute is echt geen optie. De ontwerper staat voor een dilemma. Er omheen betekent meer (kilo)meters graafwerk, meer materiaal en meer grondeigenaren met bijkomende vergunningsproblemen. In een dergelijke situatie wordt steeds meer gebruik gemaakt van gestuurd boren. Deze techniek, officieel Horizontal Directional Drilling (HDD) genoemd, heeft de laatste tien jaar een flinke opmars heeft gemaakt. Het is goed mogelijk dat er in een dergelijk tracé zo’n twintig gestuurde 20

April/Mei 2006-3

boringen nodig zijn. Er zijn een aantal rivieren zoals de Lek, de Waal en de Maas, een aantal rijks- en spoorwegen kruisen. Het geeft aan hoe telecomroutes en gestuurde boringen met elkaar verbonden zijn. De techniek Bij gestuurd boren wordt een ondergrondse verbinding gemaakt zonder te graven. Met behulp van een geavanceerde boormachine wordt een gat geboord waardoor een boorgang ontstaat. Omdat de boorkop bestuurd kan worden vanaf de machine, kan deze boorgang nauwkeurig volgens een geplande ondergrondse route worden aangelegd. Deze eerste stap in het boorproces wordt de pilot-boring genoemd. Zodra de boorkop aan de andere kant ‘boven’ komt, wordt er een buis, een dikke zwarte slang op een haspel, aan vastgekoppeld en wordt deze door de boorgang teruggetrokken tot aan de boormachine (stap 2). Deze buis wordt later gebruikt om de telecomkabels doorheen te trekken tijdens de aanleg van de route. Met deze techniek kunnen boringen van honderden meters gemaakt worden, zonder dat er boven de grond ook maar iets van te merken is.

InfraCAD InfraCAD is een op AutoCAD gebaseerde applicatie voor de wereld van kabels en leidingen en biedt oplossingen gericht op de aanleg- of projectfase. Tot op heden is deze branche weinig gestandaardiseerd qua tekennormen voor aanleg en oplevering. Opdrachtgevers hanteren eigen richtlijnen, wat veel extra werk oplevert voor aannemers bij het vervaardigen van revisietekeningen. CAD Accent, Autodesk Value Added Reseller en gespecialiseerd in ondergrondse infrastructuren heeft in samenwerking met Van de Beek Gestuurd Boren InfraCADHDD ontwikkeld. InfraCAD wordt ontwikkeld voor ingenieursbureaus, aannemers en nutsbedrijven en CAD Accent heeft de ambitie om met deze nieuwe oplossing dit tot op heden weinig gestandaardiseerde marktsegment te gaan bedienen. Het ontwerp Voor het ontwerp, de uitvoering en de oplevering inclusief een As-built tekening is dit jaar een nieuw Nederlands product verschenen: InfraCAD. De

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 21

Telecom

e n ov e r l a s t

Boorproces stap 1, de pilotboring

modules HDD-Ontwerp en HDDUitvoering ondersteunen het gehele project van ontwerp tot en met oplevering. Het maken van een ontwerptekening is een lastige en tijdrovende klus. Er dient rekening gehouden te worden met een groot aantal factoren. De topografische situatie en het dwarsprofiel worden gekoppeld waardoor intrede – en uittredepunt altijd op een correcte positie worden gepresenteerd. Vervolgens kan de gewenste horizontale afwijking worden aangegeven door het plaatsen van één of meerdere constructiepunten. InfraCAD berekent op basis van deze input de meest optimale horizontale sturing. In het dwarsprofiel wordt middels een combinatie van parameters en constructiepunten de optimale verticale sturing berekend. Tenslotte wordt op basis van de berekende horizontale – en verticale sturing een realistische 3-dimensionale boorlijn gegenereerd. Dit levert tijdens de uitvoering grote voordelen op omdat met behulp van de 3D coördinaten de boring zeer nauwkeurig aangelegd kan worden. Direct na het genereren van de 3D boorlijn worden relevante gegevens

zoals gronddekking, lengtes en radii gerapporteerd ten behoeve van sterkteberekeningen. Eventuele wijzigingen van het ontwerp zijn snel en eenvoudig door te voeren; een groot voordeel van parametrisch ontwerpen. Wanneer het ontwerp goed bevonden is, dient dit voorzien te worden van maatvoering. Voorheen een enorm tijdrovende klus, omdat een compleet raster opgezet moest worden met dieptes, afstanden en NAP-hoogtes. InfraCAD stelt de engineer in staat om met één druk op de knop de boring volledig automatisch voorzien van een compleet maatvoeringraster. Hiermee is de ontwerptekening gereed en kan gebruikt worden voor het aanvragen van een vergunning.

De uitvoering Wanneer op basis van deze ontwerptekening een vergunning verleend is, kan de boring gemaakt worden. Het doel is uiteraard om de boring exact volgens tekening te maken, iets wat niet eenvoudig is omdat niet direct zichtbaar is wat er onder de grond gebeurt. Met de module InfraCAD HDDUitvoering is de aannemer in staat om de tekening te exporteren naar een coördinatenbestand, waarbij rekening gehouden wordt met de opstelling van de boormachine. Dit coördinatenbestand kan ingelezen worden in de boormachine en/of bijbehorende meetsystemen zoals een Steering-Tool of Gyroscoop. Dit zijn nieuwe technieken waarmee op elk moment nauwkeurig de Boorproces stap 2, trekken van de productpijp

positie van de boorkop bepaald kan worden. De geplande boring wordt als het ware ‘geprogrammeerd’ en door de positie van de boorkop tijdens de uitvoering te monitoren kan de boring nauwkeurig volgens plan aangelegd worden. Naast een dergelijke digitale export is vanuit de tekening ook een boorrapport met geplande boorhoeken, afstanden en dieptes te genereren. Hierop kan de boormeester relevante uitvoeringsgegevens vastleggen, een uitvoeringseis van Rijkswaterstaat. De oplevering Tijdens de aanleg zijn uitvoeringsgegevens op twee verschillende manieren vastgelegd; digitaal in het meetsysteem en analoog op het boorrapport. InfraCAD biedt de mogelijkheid om digitale gegevens te importeren en analoge gegevens in te voeren in een tabel. Beide uitvoeringsgegevens worden geautomatiseerd verwerkt naar een As-built tekening. De As-built boring kan dan eenvoudig vergeleken worden met de geplande boring door beide boringen over elkaar te presenteren. Hierdoor kunnen eventuele afwijkingen vastgesteld en beoordeeld worden. Bijvoorbeeld een slingering in de asbuilt boring die ontstaan is door een te sterke correctie na afketsen van de boorkop. Door een dergelijke situatie achteraf te beoordelen ontstaat een leercurve waardoor de boormeester een volgende keer minder sterk zal corrigeren… Tenslotte kan de as-built tekening weer automatisch worden voorzien van een maatvoeringraster waarmee de tekening gereed is om op te leveren.

Remco Takken ([email protected]) is eindredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie kunt u vinden op www.infracad.nl. April/Mei 2006-3

21

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 22

Telecom

Veranderende markten: parallellen in telecommunicatie en GIS

Wa a r b e g i n t d e e n e t e c h n o l o g i e e n Door: John Renard en Jan de Leeuw

Bij British Telecom (BT) in Engeland, maken de binnenlandse retailverkopen nog slechts 27 procent van de omzet uit. Neem hierbij het gegeven dat de meeste van dit soort vroegere overheidsorganisaties nu moeten concurreren en vergeleken worden met de grootste en meest succesvolle bedrijven van de wereld. Dan komt het niet als verrassing dat juist deze bedrijven nu hard moeten nadenken over hun toekomstige business-model.

GIS wordt steeds meer een integraal onderdeel van een groter ICT-plan.

‘V

aste’ telecommunicatie-leveranciers waren gewend het merendeel van hun omzet en winst te halen uit spraak- en datagesprekken naar zakelijke en particuliere klanten. Elke nationale aanbieder had een virtueel monopolie, dankzij hun ‘last mile’aansluiting naar bijna ieder gebouw. Deze analoge netwerken zijn in de afgelopen jaren succesvol opgewaardeerd en ontwikkeld door nieuwe infrastructuren en verbeterde technieken zoals glasvezel en DSL-techniek. Echter, de afzetmarkt voor telecommunicatie diensten is zelfs nog sneller veranderd. Het nettoresultaat van al deze veranderingen is dat veel van de ‘traditionele’ vaste telecommunicatie-aanbieders zich in de situatie bevinden waarin hun oorspronkelijke inkom22

April/Mei 2006-3

sten in snel tempo een veel kleiner deel van hun omzet uitmaken. Neem bijvoorbeeld British Telecom (BT) in Engeland, waar de binnenlandse retailverkopen nog slechts 27 procent van de omzet uitmaken. En neem hierbij het gegeven dat de meeste van deze vroegere overheidsorganisaties nu moeten concurreren en vergeleken worden de grootste en meest succesvolle bedrijven van de wereld. Dan komt het niet als verrassing dat juist deze bedrijven nu hard moeten nadenken over hun toekomstige business-model. De investeringen en beslissingen die nu worden gemaakt gaan niet alleen over groei en winstgevendheid, maar over fundamentele veranderingen in de omkadering van werkzaamheden en diensten voor de toekomst.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 23

Telecom

ie en eindigt de andere? Investeren in volgende generatie Een van de grootste investeringen die de meeste grote voormalige nutsbedrijven op dit moment uitvoeren, is de implementatie van de volgende generatie netwerken, de multi-service IP-netwerken. Aangezien de grenzen tussen traditioneel gescheiden markten zoals kabel-tv, spraak en data zijn verdwenen, is de visie achter deze investeringen een platform te verschaffen voor alle vormen van contentcreatie, -levering en -management. Dit zou de klant een grote diversiteit aan diensten tegen lagere kosten bieden. Wederom is BT een goed voorbeeld. Hun investeringen om dit 21e eeuwse volgende-generatie-netwerk te bouwen zijn hoger dan wat wordt uitgegeven aan alle Engelse snelwegen en doorgaande wegen in een jaar, ongeveer acht miljard pond.

Het is interessant te zien hoe de GISgemeenschap op de veranderingen reageert. Leveranciers en integrators ontwikkelen hun markten via een meer gezamenlijke ‘consortia’-manier van werken. Voor iedere GIS-leverancier is het niet langer praktisch om te proberen een complete range van oplossingen en diensten aan te bieden en zien zichzelf genoodzaakt om zich te focussen op wat ze zelf het beste ‘binnenshuis’ kunnen. Het zijn dan ook vooral de applicatie- en technologieleveranciers, meer dan de traditionele GIS-bedrijven, die het meest hierop hebben ingespeeld met gespecialiseerde oplossingen. Voorbeelden hiervan zijn de Telcordia Network Engineer telecom-toepassing voor de ESRI-productlijn of GE Smallworld’s PNI/LNI extensies.

GIS deel van groter plan De behoefte om een breder dienstenpakket aan te bieden over deze nieuwe platvormen heeft een grote impact gehad op de onderliggende gedachten over netwerk-management en in het bijzonder rondom de manier hoe GIS wordt gebruikt binnen deze discipline. Zo is bijvoorbeeld de focus van GIS is verschoven van oplossing-gebaseerde stand-alone applicaties, gebundeld met training en applicatie ontwikkeling, naar GIS als integrator en enablingtechnologie voor andere systemen. Met andere woorden, GIS wordt steeds meer een integraal onderdeel van een groter ICT-plan. De grenzen tussen GIS en netwerk-management, indien al aanwezig, zijn zelfs nog meer door elkaar heen gaan lopen. Er kan zelfs worden beargumenteerd of de grenzen niet geheel zijn verdwenen. Deze fundamentele verandering laat veel vragen onbeantwoord achter. Ieder bedrijf moet zich wellicht afvragen waar de ene technologie eindigt en de andere begint. Tegelijkertijd is het belangrijk om de vele verschillende gebieden te begrijpen waarin GIS nu kan worden geïntegreerd te begrijpen.

Verandering en positionering Infotech Bij Infotech heeft een soortgelijke verandering en positionering plaatsgevonden. Onze toegevoegde waarde is om juist deze zeer gespecialiseerde vakkennis te verschaffen over meerdere geografische gebieden. Dit heeft ertoe geleid dat er gespecialiseerde kennisteams zijn gecreëerd rondom de netwerk-managementdiscipline voor de telecommunicatie- en nutsbedrijven en voor de belangrijkste domeinen waarmee wordt geïntegreerd. In de praktijk betekent dit dat er in relatie met GIS en Netwerk Management, Infotech gespecialiseerde teams heeft voor Telcordia’s Network Engineer, GE Smallworld’s PNI/ LNI en ESRI’s ArcFM(UT)-toepassingen. Onze klanten kiezen per geval voor de inzet van zulke gespecialiseerde teams: of lokaal op kantoor, of op de klantlocatie of offshore in India middels een klantspecifiek ‘Center of Excellence’. Het is helder dat in het verleden, de GIS-database van fysieke assets een stand-alone database zou zijn geweest met specialistische GIS-applicaties om de database te bevragen en de informatie te managen. GIS van van-

Infotech Enterprises werkt samen met een aantal grote Europese telecommunicatiebedrijven zoals KPN, Swisscom Fixnet en BT bij hun transformaties naar volledig digitale en IP-gebaseerde netwerken. Infotech’s niche business model bestaat uit het bundelen van specialistische geografische data en software diensten met telecommunicatie en nuts domein-expertise op een voor de betrokken organisaties op cruciaal moment. daag is echter één van de vele enabling-technologieën met een belangrijke toegevoegde waarde voor de levering en management van de volgende generatie digitale netwerken en haar bijbehorende diensten. Om relevante geografische informatie en specifieke functionaliteit ter beschikking te stellen aan de juiste personen zijn specialistische toepassingen vereist, die gebruik maken van GIS. Het is hier dat de zittende telecommunicatiespelers de onwankelbare hulp zullen krijgen, die GIS ze kan verstrekken.

John Renard ([email protected]) is Algemeen Directeur van Infotech Enterprises Europe en Jan de Leeuw ([email protected]) is Country Manager Benelux. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.infotech-europe.com. April/Mei 2006-3

23

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 24

Telecom

Handhavers met handcomputer het veld in

Wel of geen dekking op de Veluwe, de Door: Robin Wevers

“Het was een eye-opener te ontdekken hoeveel handhavers er uit verschillende disciplines actief zijn op de Veluwe”. Buiten Beter voert nu een systeem waarbij alle handhavers worden uitgerust met een pda. Deze hoeven bij het invoeren van meldingen niet in verbinding te staan met de centrale computer en dat is maar goed ook. Juist in natuurgebieden is de dekking van mobiele telefoonnetwerken niet altijd even goed.

De kaart op de pda laat de geregistreerde meldingen zien en zo nodig de details van een melding.

Op de Veluwe lopen ongeveer 150 toezichthouders en opsporingsambtenaren rond van veertig verschillende instanties. De verschillende mede werkers zijn alleen bevoegd voor hun eigen discipline en houden zich normaal niet bezig met gebeurtenissen buiten hun bevoegdheden. Het project Buiten Beter beoogt deze toezichthouders efficiënter in het buitengebied in te kunnen zetten. In opdracht van de provincie Gelderland heeft Yucat een toepassing gebouwd, waarmee alle medewerkers melding kunnen maken van alle geconstateerde onregelmatigheden. Met evenveel mensen moet dit leiden tot een hogere kwaliteit van landschap en natuur. Vier kleursporen Het project Buiten Beter onderscheidt vier sporen van toezicht en handhaving. Allereerst is er het blauwe spoor: de kwaliteit en kwantiteit van 24

April/Mei 2006-3

www.fotoburoseen.nl

het oppervlaktewater. Hier zijn onder andere de wet verontreiniging oppervlaktewater en het lozingenbesluit van toepassing en ook ge- en verboden die in de Keur zijn opgenomen. Het bevoegd gezag is het waterschap Veluwe. Het groene spoor heeft betrekking op natuur- en landschapsregelgeving. Belangrijkste handvat is de Flora- en Faunawet. Controlerende instanties zijn de Algemene Inspectie Dienst (AID), de provincie en de verschillende terreinbeheerders, zoals Staatsbosbeheer, het Kroondomein, het Geldersch Landschap en Natuurmonumenten. Het rode spoor betreft zaken die te maken hebben met ruimtelijke ordening. Gedacht kan worden aan illegale bouwsels, aanleg van wegen en ontgrondingen. Het grijze spoor tenslotte heeft betrekking op het gebied van milieuhygiëne zoals de wet milieubeheer, de meststoffenwet en de wet milieugevaarlijke stoffen.

Er zijn vele instanties betrokken bij het grijze spoor. Efficiëntere inzet handhavers Bovenstaande illustreert de vele aspecten en regels die spelen bij het toezicht in het buitengebied. “Het was een eye-opener te ontdekken hoeveel handhavers er uit verschillende disciplines actief zijn op de Veluwe,” betoogt Ton Wassink, namens de provincie projectleider van Buiten Beter. Er zijn zo’n 150 handhavers actief uit veertig verschillende organisaties, waaronder gemeenten, provincie, waterschap en terreinbeherende instanties, politie en koninklijke marechaussee. De ene medewerker houdt zich bezig met bouw- en regelgeving, een ander met waterbeheer en een derde met naleving van de natuurregelgeving. In principe houden zij zich bezig met die zaken waarvoor ze bevoegd zijn. Buiten Beter voert nu een systeem in dat daar verandering in brengt. Alle handhavers worden uitgerust met een handcomputer (pda). Met deze handcomputer is het mogelijk om te telefoneren, om data uit te wisselen en e-mail te versturen, om informatie op te vragen en om digitale foto’s van een eventueel delict te maken en te versturen. Komt de handhaver nu weer een ongerechtigheid tegen, dan kan hij hiervan melding doen via de toepassing op de pda. Om te beginnen zal hij veelal eerst met zijn pda vaststellen of het vergrijp mogelijk al door een ander gemeld is. Hij roept de kaart op, bepaalt zijn locatie, bijvoorbeeld met behulp van gps, en ziet de in die omgeving geregistreerde meldingen op de kaart. Details van een melding zijn eenvoudig opvraagbaar. Als het vergrijp nog niet gemeld is, kan hij zelf een melding maken. Allereerst wordt dan de locatie vastgelegd; dat kan via een punt op een kaartje, via een adres of met behulp van een plaatsbepaling met gps. Voor het soort melding kan de gebruiker kiezen uit een lijst met de voorkomende vergrijpen. Zo nodig maakt hij met zijn pda een foto, die bij de melding wordt

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 25

Telecom

we, de melding komt aan opgeslagen. De medewerker kan, als hij dat weet, aangeven wie het bevoegd gezag voor het gemelde vergrijp is. Als dat een gemeente is, ‘weet’ het systeem in welke gemeente de melding ligt. Afhandeling Op het moment dat de pda gesynchroniseerd wordt met de centrale computer bij de provincie worden de geregistreerde meldingen daar opgeslagen. De handcomputers hoeven bij het invoeren van meldingen niet in verbinding te staan met de centrale computer en dat is maar goed ook, want juist in natuurgebieden is de dekking van mobiele telefoonnetwerken niet altijd even goed. Ingevoerde meldingen worden per e-mail doorgegeven aan de verantwoordelijke personen, die deze weer op hun pda ontvangen. Details over de melding kan de ontvanger eenvoudig opvragen en bekijken. Daarbij gaat het om de locatie, het type melding, maar eventueel ook een beschrijving en de foto. Het Milieu Klachten Informatie Centrum (MKIC) van de provincie Gelderland in Arnhem registreert en monitort alle meldingen. Als een melding niet binnen drie dagen geaccepteerd wordt, neemt het MKIC actie. Gebruikers van het systeem zien eenvoudig welke meldingen hun eigendom zijn en kunnen daarop actie nemen. Dat wordt via de handcomputer

weer bijgewerkt. Maar ze kunnen ook zien wat er gebeurt met meldingen die ze voor anderen gedaan hebben. Als je regelmatig meldingen doet, is het natuurlijk plezierig te weten dat er op die meldingen ook daadwerkelijk actie wordt ondernomen. Voortgang Het project is in oktober 2005 gestart. Onder verantwoordelijkheid van de provincie heeft het projectteam zelf zorg gedragen voor het functioneel ontwerp van het systeem. Ontwikkeling en bouw is relatief snel gerealiseerd door Yucat. Buiten Beter zal nog doorlopen tot oktober dit jaar. Dan moet de werkwijze bij de deelnemende organisaties deel uitmaken van de dagelijkse gang van zaken. Het project wordt gefinancierd door de provincie Gelderland als uitvoering van het Gelders ICT-project ‘Digitaal landschap van Gelderland’ en door Europa in het kader van het plattelandsontwikkelingsplan (POP). Vanuit het programma Handhaven op Niveau van het ministerie van Justitie wordt bijgedragen op voorwaarde dat de resultaten breed worden verspreid en in de verwachting dat het project zal leiden tot een landelijke standaard. Het lijkt inderdaad die kant op te gaan: inmiddels zijn er daadwerkelijk enkele honderden meldingen in het systeem

www.fotoburoseen.nl

Meldingen in de pda kunnen ook worden ingevoerd als er geen verbinding met het netwerk is. Bij synchronisatie worden de gegevens doorgestuurd, bijvoorbeeld bij terugkeer in de auto.

ingebracht en uit diverse andere delen van het land bestaat serieuze belangstelling voor de resultaten van het project.

Robin Wevers ([email protected]) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.yucat.com.

April/Mei 2006-3

25

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 26

Telecom

Gegevensbestand voor geo-marketing en netwerkuitbreidingen

Nexpri’s Functional Studies helpt O Door: Margriet Verhoogt en Coen Wessels

De samenwerking tussen Nexpri en Orange betreft de manier waarop het landsdekkende gegevensbestand is opgebouwd en wordt onderhouden. Verder: geo-marketing, over de inzet van het bestand voor commerciële doeleinden.

Landgebruikfuncties hebben een prioriteit gekregen om aan te geven of het in het uiteindelijke bestand ‘boven’ of ‘onder’ andere objecten komt te liggen.

Het telecombedrijf Orange gebruikt ruimtelijke gegevens voor het optimaliseren en uitbreiden van haar mobiele netwerk en services. Eén van de bestanden die men in dit proces gebruikt is een landsdekkend bestand met landgebruikfuncties als wonen, bedrijven en infrastructuur. Dit bestand is voor Orange ontwikkeld door Nexpri op basis van de inhoudelijktechnische specificaties die het bedrijf daarvoor heeft opgesteld. Orange gebruikt deze gegevens tevens in een GIS samen met andere ruimtelijke gegevens voor het uitvoeren van onder andere dekkingsanalyses en marktanalyses. Op basis van de analyseresultaten neemt Orange beslissingen over de ontwikkeling van het netwerk en ontwikkelt het bedrijf marketing campagnes.

26

April/Mei 2006-3

Nexpri en Orange Nexpri werkt inmiddels al acht jaar voor Orange en heeft het bedrijf zien ontwikkelen vanaf haar start in Nederland als Federa, later Dutchtone en tegenwoordig Orange. Voordat Federa in 1998 een licentie kreeg om een landsdekkend gsm-netwerk op te bouwen op basis van GSM1800, heeft het bedrijf in 1996 Nexpri gevraagd te helpen met een Nederlands marktonderzoek. Federa is vervolgens begin 1999 onder de naam Dutchtone van start gegaan met de bouw van het netwerk en het aanbieden van mobiele telefonie. Dutchtone, en dan met name de afdeling geo-marketing, had al vroeg behoefte aan een landsdekkend bestand met landgebruikfuncties. De afdeling ondersteunt de eigen organisatie met ruimtelijke analyses voor het ontwikkelen en optimaliseren van het gsm-netwerk. Dutchtone heeft

Nexpri in 1999 gevraagd dit bestand te ontwikkelen, omdat Nexpri enerzijds beschikt over een uitgebreid overzicht van geschikte databronnen en anderzijds over de benodigde kennis van de ruimtelijke ontwikkelingen in Nederland. Nexpri is daar samen met Dutchtone in een zeer hectische tijd op de telecommarkt mee gestart. Er werd een hoge mate van flexibiliteit verwacht omdat de eisen van het telecombedrijf door de marktomstandigheden met de dag konden veranderen. Sinds 2001 is het bestand operationeel. In 2003 veranderde Dutchtone haar naam in Orange, nadat moederbedrijf France Telecom alle aandelen van Dutchtone had verkregen. Momenteel is het telecombedrijf in 135 landen actief en opereert het wereldwijd onder de naam Orange. Alle belangrijke locaties Het ‘Functional Studies’-bestand is niet in één keer maar gefaseerd op gebouwd in een periode van ongeveer twee jaar. Bij de start van de samenwerking stonden de functioneeltechnische specificaties voor het bestand nog niet op papier. Samen met de geo-marketingmanager van Dutchtone is in kort tijdsbestek een eerste opzet van het bestand gemaakt voor Amsterdam. Gewapend met de beschikbare ruimtelijke gegevens en geografische kennis van de stad is met de kaart in de hand de stad ‘doorkruist’ en zijn alle belangrijke locaties bezocht en nauwkeurig ingetekend. Deze gebieden werden op kantoor gedigitaliseerd en in een GIS gecombineerd en verwerkt met de andere basisgegevens. Na deze eerste aanpak voor Amsterdam hebben Dutchtone en Nexpri de eerste functioneel-technische specificaties en een lijst met dertig noodzakelijke landgebruikfuncties en attributen opgesteld (zie afbeelding 1). Elke functie heeft een prioriteit gekregen om aan te geven of het in het uiteindelijke bestand ‘boven’ of ‘onder’ andere objecten

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 27

Telecom

pt Orange

Orange gebruikt GIS voor het uitvoeren van onder andere dekkingsanalyses.

komt te liggen. Op basis van deze eerste specificaties zijn de overige drie grote steden geïnventariseerd en vervolgens vijf regio’s en veertig andere steden. Voor de steden is een hogere mate van detail gedefinieerd dan voor het landelijk gebied in de regio’s. In alle steden is naast het gebruik van geo-informatie intensief veldwerk uitgevoerd, het buitengebied is vooral met digitale CBSdata, Falkplan-Andeskaarten, wegenbestanden en de Nieuwe Kaart op gebouwd. Actuele luchtfoto’s zijn gebruikt om de kwaliteit van alle gegevens te controleren en te verbeteren. Omdat de functies in de specificaties niet één op één overeenkomen met de gangbare legenda-eenheden in de genoemde bronbestanden, is het veldwerk gedurende het hele proces onmisbaar gebleken om de juiste objecten te kunnen definiëren. Bovendien gaf het veldwerk antwoord op vragen over de vele verschillen tussen en fouten in de beschikbare brongegevens. Het uiteindelijke bestand is dus ook tot stand gekomen door gebruik te maken van uitgebreide gebiedskennis. Gedurende het hele proces zijn de specificaties aangescherpt. Beheer en onderhoud Sinds 2001 is het ‘Functional Studies’-bestand operationeel. Het bestand is eigendom van Orange en wordt beheerd door Nexpri. Het onderhoud wordt uitgevoerd in een ArcGIS Geodatabase. Alle gegevens worden van daaruit voor Orange

geëxporteerd naar één topologisch correct MapInfo polygonenbestand. Tot op heden is het bestand alleen door Orange in gebruik, andere partijen kunnen in overleg met het telecombedrijf eventueel gebruik maken van het bestand. Omdat het ruimtegebruik in Nederland aan verandering onderhevig is, wordt het ‘Functional Studies’bestand jaarlijks geactualiseerd. De functies ‘wonen’, ‘werken’ en ‘infrastructuur’ worden dan bijgewerkt. Nexpri bespreekt met Orange welke relevante ruimtelijke ontwikkelingen in Nederland plaatsvinden en welke overige objecten/ locaties derhalve in de databestanden moeten worden geactualiseerd. Met behulp van de meest recente luchtfoto’s en thematische kaarten van FalkplanAndes wordt nog een extra controle op de data uitgevoerd. De actualisatie vindt jaarlijks plaats en bestaat uit het bijhouden van relevante ruimtelijke ontwikkelingen in Nederland, het verwerken van deze

Op basis van analyseresultaten neemt Orange beslissingen over de ontwikkeling van het netwerk en ontwikkelt het bedrijf marketing-campagnes. Foto: KPN Telecom.

ontwikkelingen in het bestand, het bijwerken van de documentatie over de bestanden en de levering van nieuwe versies van de bestanden op cd-rom. Gebruik van het functioneel bestand Het ‘Functional Studies’-bestand wordt ingezet voor marketing-doeleinden en netwerkuitbreidingen. In de eerste jaren is het bestand met name gebruikt voor de bouw en ontwikkeling van het gsm-netwerk. Landgebruik in combinatie met andere geografische gegevens zoals bevolkingsdichtheden en bezoekersaantallen kan een goed beeld geven van de noodzakelijke netwerkcapaciteit. Momenteel is Orange weer verder met de mobiele technologie en bouwt het bedrijf een landsdekkend umtsnetwerk. Met umts biedt Orange haar klanten mobiele toegang tot het internet met hoge datasnelheden. Ook hiervoor wordt het ‘Functional Studies’-bestand gebruikt. Tenslotte wordt het bestand, in combinatie met andere geografische data, ingezet om marktanalyses uit te kunnen voeren. Zo wordt het als hulpmiddel gebruikt bij het zoeken naar locaties voor nieuw te openen Orange-shops.

Margriet Verhoogt ([email protected]) is Nexpri’s acquisitie & managing-manager, samen met Coen Wessels is zij ook directeur van Nexpri. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen surft u naar www.nexpri.nl.

April/Mei 2006-3

27

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 28

Telecom

Ruimte voor Geo-informatie: met de routeplanner in de trein?

Actuele reisinformatie voor de O Door: Robin Wevers

Routeplanners voor in de auto beginnen steeds meer gemeengoed te worden. Automobilisten worden van deur tot deur begeleid. Bij het nemen van een verkeerde afslag wordt automatisch een nieuwe route bepaald. Maar hoe zit het met openbaar-vervoer-reizigers?

De ov-reiziger geeft zijn doel op en wordt tijdens de reis begeleid op basis van actuele informatie.

OV-reizigers moeten thuis hun route uitstippelen en bij eventuele vertragingen zijn ze aangewezen op overzichtsborden met algemene informatie. Dat kan anders. In het kader van Ruimte voor Geo-Informatie wordt het project ‘Navigatiesysteem voor openbaarvervoer reizigers’ uitgevoerd. Het doel is te komen tot een navigatiesysteem voor OV-reizigers, waarmee deze onderweg persoonsgerichte reisinformatie via zijn gsm krijgt aangeboden. Niet gebaseerd op de dienstregelingen, maar op de actuele aankomst- en vertrektijden van bussen en treinen. Het startpunt De mogelijkheden van mobiele telefoons blijven toenemen. Het lijkt dan ook een logische stap de mobiele telefoon te gaan gebruiken als een soort routeplanner voor openbaar-vervoer reizigers. Roel Westenberg en Christiaan Veluwenkamp, respectievelijk systeemarchitect en softwareengineer bij Strukton Systems, lichten toe hoe het komt, dat hun bedrijf het initia28

April/Mei 2006-3

tief heeft genomen onderzoek te doen naar de verschillende aspecten hiervan. Strukton Railinfra, waarvan Strukton Systems onderdeel uitmaakt, is één van de drie grote partijen in Nederland, die in opdracht van ProRail het onderhoud verzorgen aan het spoor. Daarnaast heeft Strukton Systems reizigersinfor-

matiesystemen voor tram, bus en metro ontwikkeld, die door een aantal busmaatschappijen gebruikt wordt. Deze kennis en contacten zijn een goed startpunt voor de ontwikkeling van ov-routeplanner. Aanpak Om te komen tot een mobiele routeplanner voor ov-reizigers moet een aantal zaken onderzocht of ontwikkeld worden. Allereerst is actuele informatie nodig over bussen, trams, metro’s en treinen. Eén van de uitdagingen in het project is om deze informatie centraal beschikbaar te krijgen zodat de ov-reiziger goed kan worden geïnformeerd. Daar waar deze informatie niet beschikbaar is, kan natuurlijk gebruik gemaakt worden van de reguliere dienstregelingen, waarbij de reisadviezen gebaseerd zijn op de spoorboekjes en niet op de actuele aankomst- en vertrektijden. Het systeem zou nog steeds nuttig zijn, maar daar wel een deel van zijn kracht en waarde mee verliezen. Als bijvoorbeeld de metro net vertrokken is, is het misschien sneller de bus te pakken; daarvoor is wel de actuele informatie van vitaal belang. Technische mogelijkheden en beperkingen spelen ook een rol: het gaat om veel gegevens die uit verschillende bronnen komen en efficiënt verwerkt en opgeslagen moeten worden. Deze

Overzichtsborden geven algemene, niet klant-specifieke informatie.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 29

Telecom

d e OV- r e i z i g e r

Als een bus te laat is, vertelt het systeem of het beter is een tram of een andere bus te nemen.

gegevens moeten vertaald worden naar antwoorden op de vragen van de reiziger. Aan de gebruikerskant is de pda of gsm van belang: kan een dergelijke toepassing gerealiseerd worden met een gangbare gsm of zijn er extra’s nodig? In elk geval moet het mogelijk zijn de locatie van de mobiele telefoon te bepalen. Dat kan het best als de gebruiker een gsm met een gprs-abonnement heeft. Maar ook zonder gprs kan de locatie van een gsm eventueel bepaald worden met een soort triangulatie vanuit de omringende zendmasten. Dat vergt dan wel de medewerking

van telecommunicatiebedrijven en ook extra software. Misschien dat voor verschillende types bepaalde aanpassingen moeten worden gerealiseerd. Tenslotte moet de software ontwikkeld worden. Allereerst de interface waarmee de reiziger op intuïtieve manier zijn reisdoel en andere gegevens kan opgeven. Het startpunt is in principe bekend omdat de locatie van de gsm bekend is. De gebruiker moet zijn reisdoel opgeven. Verder kan hij eventueel een keus maken tussen de snelste of de goedkoopste route of de route waarbij zo min mogelijk gelopen hoeft te wor-

Hoe het werkt Een reiziger wil bijvoorbeeld van de Waalstraat in Rotterdam naar de Populierendreef in Vlaardingen. Omdat zijn gsm ‘weet’ waar hij is, hoeft hij geen beginpunt op te geven maar alleen het eindpunt. Hij kiest voor de snelste route. Er wordt voor hem een route bepaald alsmede de reisduur en de kosten van de reis. Hij krijgt instructies om naar de dichtstbijzijnde halte van tramlijn 2 te gaan. De vertrektijd wordt gegeven als 9.35 uur en de verwachte aankomsttijd is 10.50 uur. De tram brengt hem naar de Dorpsweg. Op grond van de actuele posities van tram en bus ziet het ernaar uit, dat hij de aansluiting met de bus gaat missen: de verwachte aankomsttijd is daarom 5 minuten later geworden. Hij heeft geluk en haalt net de aansluiting met bus 44. Op zijn scherm volgt hij de route die de bus neemt; elke twintig seconden wordt de positie opnieuw bepaald en wordt het scherm bijgewerkt. De reiziger krijgt tijdig een waarschuwing dat hij moet uitstappen. Hij ontvangt instructies om over te stappen op de Calandlijn van de metro en wat de actuele vertrektijd is. Hij wordt weer tijdig geïnformeerd wanneer hij uit moet stappen. Daar krijgt hij instructies bus 56 te nemen, die op tijd vertrekt. Om 10.46 arriveert hij op de plaats van bestemming.

den. Algoritmen voor routebepaling zijn voldoende bekend, maar deze moeten nog wel gerealiseerd worden binnen deze toepassing. Demonstratieversie Online actuele reisinformatie voor de ov-reiziger lijkt een logische stap voor de wereld van morgen, maar bovenstaande illustreert dat er nog vele vragen zijn, die moeten worden beantwoord. En dat is precies wat dit project poogt te doen. Het streven is het komende half jaar het nodige onderzoek te doen naar de mogelijkheden. Aan het eind van dit jaar moet vervolgens een demonstratiemodel gebouwd zijn waarin getoond wordt hoe de wereld van de ovreiziger van morgen eruit kan gaan zien.

Robin Wevers ([email protected]) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.rgi.nl en www.strukton.com. April/Mei 2006-3

29

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 30

Telecom-afkortingen

Leica GNSS-technologie Met kop en schouders er bovenuit

EDGE Edge staat voor ‘Enhanced Data Rates for Global Evolution’ en kan worden gezien als een stap tussen gprs en umts. Over normale gsm-netwerken worden data-snelheden bereikt die vele malen hoger liggen dan bij gprs. Edge heeft lange tijd in de schaduw gestaan van umts. Echter, met de vraag naar snelle mobiele data-diensten tegen relatief lage kosten, staat Edge weer op de agenda.

GPRS

Maak kennis met de Leica GNSS-technologie (GPS en GLONASS) Voeg GLONASS-satellieten toe aan het beste GPSsysteem ter wereld, realiseer een aanzienlijke reductie van stilstandtijd en profiteer van een hogere productiviteit – vooral in hoogbouw stadsdelen en plaatsen waar bomen de ontvangst van satellietsignalen beperken. De bewezen betrouwbaarheid van het System 1200 wordt dankzij de GNSS-ondersteuning naar een hoger plan getild en levert nu ongeëvenaarde resultaten op in combinatie met SmartTrack+ en SmartCheck+.

Leica GX1230 GG/ATX1230 GG GPS en de GLONASS GNSS technologie • Verbeterde prestaties en productiviteit door gebruik van twee navigatiesatellietsystemen (GPS en GLONASS) • ’s Werelds eerste fase-multi-path effect vermindering • SmartTrack+ & SmartCheck+ voor de beste RTK-resultaten • Volledig compatibel met Leica TPS1200 en SmartStation • Ook geschikt voor de GNSS-signalen van de toekomst (zoals GPS L5 & Galileo) Voor meer informatie en/of een persoonlijke demonstratie:

Tel. 070/307 89 00 E-mail: [email protected]

Gprs staat voor ‘General Packet Radio Service’. Bij gprs wordt de data niet in één keer over het netwerk verstuurd maar in stukjes. Op die manier wordt het netwerk efficiënter gebruikt en wordt het ook mogelijk om andere, grotere delen informatie te versturen. Met een gprs-telefoon heeft de gebruiker een permanente internetverbinding, en kan meer data worden verzonden en ontvangen dan met een gsm-telefoon. Hierbij wordt niet per seconde betaald maar voor de hoeveelheid overgedragen data. Gprs-gebruikers delen de bandbreedte, daarom is gprs traag wanneer er veel mensen bellen op een mast.

GSM GSM staat voor ‘Global System for Mobile Communications’. Het is een aanduiding voor een digitale standaard voor mobiele telefonie. De twee belangrijkste verbeteringen bij gsm ten opzichte van eerdere analoge mobiele netten waren het digitaliseren van de spraak en de gebruikte frequentiebanden. Een gsm-verbinding loopt van het toestel naar de gsm-zend/ontvangstinstallatie met het sterkste signaal, meestal het dichtstbijzijnde station. Aan de mast hangen veelal drie antennes die samen een gebied van 360 graden bestrijken. De antennes hangen bovenin de mast en zijn herkenbaar aan hun smalle rechthoekige vorm.

On-board en off-board Er bestaan twee soorten navigatiesystemen voor smartphones: on-board en off-board systemen. Bij on-boardsystemen staan kaarten en routebeschrijvingen op een geheugenkaart in het toestel. Door middel van gps wordt steeds het juiste kaartje gevonden. Populaire on-board systemen zijn Route66 en TomTom. Een off-boardsysteem staat ook via gps in contact met satellieten, maar de kaarten en routebeschrijvingen worden gedownload. Een off-board systeem brengt extra datakosten met zich mee door het gebruik van gprs. De gebruiker is echter verzekerd van de meest recente informatie.

UMTS UMTS staat voor Universal Mobile Telephone System. UMTS onderscheidt zich van gsm door een lager benodigd vermogen, hogere frequenties (en dus kleinere antennes) en hogere data-doorvoersnelheden, tot meer dan 1 megabit per seconde. In Nederland werden de umts-frequenties in 2001 voor veel geld geveild. De introductie verliep daarna echter langzaam.

Foto: KPN Telecom

Leica Geosystems BV The Netherlands www.leica-geosystems.com/GNSS

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 31

Data-inwinning

Leica GPS1200 GNSS Systeem: meer satellieten, meer betrouwbaarheid

Het Leica GPS1200-Assortiment is uitgebreid met de introductie van de GX1230 GG en de ATX1230 GG. Naast ontvangst van de gps L2C- en Glonass-signalen zijn deze nieuwe systemen ook geschikt voor het opsporen van de toekomstige gps L5- en Galileo-satellietsignalen.

Waterdicht radiomodem voor zware omstandigheden De Environmental Data Link (EDL) van Pacific Crest is een radiomodem dat is ontwikkeld voor sensordatatoepassingen onder zware omstandigheden. De metalen behuizing is waterdicht tot IP 67 voor gebruik onder elke weersomstandigheid. Ook de connector voor de gecombineerde interface/voeding aansluiting is waterdicht. De werktemperatuur ligt tussen de -30°C en + 60°C. Er zijn standaard N-connectoren aanwezig, TNC is een optie. Hiermee wordt een directe koppeling naar Offshore-antennes mogelijk. Voordeel is het elimineren van signaalverlies dat normaal in de antennekabel plaatsvindt. Hiermee wordt een groter bereik behaald. De 20 MHz brede band biedt een flexibele inzet voor internationale toepassingen, terwijl de 19.2 kbps data rate garandeert een snelle verzending van gegevens garandeert. De EDL ondersteunt meerdere mo-

Trimble Ranger Handheld: veldboek voor veld- en kantoorwerk Met de ingebouwde draadloze communicatiemogelijkheden van de Trimble Ranger Handheld is er direct data-uitwisseling met kantoor mogelijk. Met het verbeterde draadloze alfanumerieke toetsenbord zal de gebruiksvriendelijkheid en de efficiency verder toenemen. De ingebouwde Bluetooth geeft de mogelijkheid om met andere Bluetooth-systemen draadloos te communiceren, zoals bijvoorbeeld met Trimble gps voor de plaatsbepaling. Draadloos LAN maakt verbinding met lokale netwerken en twee CompactFlash-slots maken het mogelijk om scanner/camerafunctionaliteiten in te zetten, uit te breiden met gprs, radiomodem of te werken met CDMA-cards. Daarnaast is er data-uitwisseling

De sensoren in beide apparaten maken gebruik van een 72-kanaals meettechniek die gps en Glonass ondersteunt en is ontworpen voor de toekomstige gnss-signalen, zoals gps L5 en Galileo. Er zijn momenteel zeventien Glonass-satellieten beschikbaar. De capaciteit om extra signalen op te sporen en te gebruiken betekent dat er nu in gebieden gewerkt kan worden waar dat voorheen met alleen gpssignalen niet mogelijk was. De stilstandtijd wordt daarmee beperkt terwijl de productiviteit omhoog gaat. Met SmartTrack+ zijn alle beschikbare signalen snel op te sporen, en is de gebruiker tevens verzekerd van signalen met een zeer laag geluidsniveau en hoge gevoeligheid. Het kunnen meten in gebieden zoals hoogbouw stadsdelen en plaatsen waar bomen de ontvangst van satellietsignalen beperken behoort daarmee tot de mogelijkheden. SmartCheck+ versterkt de betrouwbaarheid doordat de processen en resultaten continu worden gecontroleerd. De nieuwe ATX1230 GG-sensor is volledig compatibel met de Leica TPS1200 Total Stations, waarmee het begrip 'gnss smartstation' zijn intrede doet. Total Station-gebruikers kunnen nu ook profiteren van de extra satellietsignalen en de Leica SmartStation gebruiken op plaatsen waar dat voorheen niet mogelijk was www.leica-geosystems.com

dulatievormen en radioprotocollen, waaronder Trimble. Hiermee wordt een grote mate van compatibiliteit met andere systemen verkregen. Elke radio kanworden gebruikt als zender, ontvanger of als repeater. Verder is er een breed scala aan accessoires beschikbaar zoals interface-kabels naar diverse systemen, beugels,antennes en andere bijbehoren. Een gebruikersvriendelijk Windows configuratieprogramma is bijgeleverd. www.geometius.nl

mogelijk via onder andere usb, RS232 en CompactFlash. De Trimble Ranger Handheld is uitgerust met Microsoft Windows Mobile 2003 software voor Pocket PC, waardoor er uit een legio aan software-mogelijkheden gekozen kan worden voor data-inwinning en mobiel werken. www.geometius.nl

April/Mei 2006-3

31

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 32

Data-inwinning

Actuele ontwikkelingen rond nieuwe ontvangers

GNSS, Galileo en Egnos: de stand va Door: Huibert-Jan Lekkerkerk

GNSS-fabrikanten zijn volop bezig met de ontwikkeling van nieuwe producten, zo zijn inmiddels chipsets beschikbaar die alle drie de gnss-systemen aankunnen. De ontwikkeling van chipsets voor de nieuwe gps-frequenties begint goed op gang te komen. Ook bij de ontwikkelaars van de gnss-systemen staat men niet stil, zo is het gps-systeem in de afgelopen maanden zo’n 10 tot 15 procent nauwkeuriger geworden.

Ondertekenen van het contract voor de eerste vier Galileo-satellieten (bron: www.esa.int)

Egnos In december 2005 is in Zuid-Afrika gedemonstreerd dat het Egnos-systeem geschikt is om, in samenwerking met gps en conventionele sensoren, de treinenloop te sturen zonder dat daarbij dure spoorbaangebonden systemen nodig zijn. Naast de tests voor transportdoeleinden was dit tevens een test voor het uitzenden van Egnos-signalen boven Afrika. Naar verwachting is dit de volgende stap in de toepassing van Egnos. In maart van dit jaar is er door Alcatel Alenia Space een test uitgevoerd in Portugal om daar de werking van Egnos in combinatie met gsm-telefoons te testen. Doel van de test was het verbeteren van de plaatsbepaling voor het alarmnummer 112. De verwachting is dat binnen enkele jaren meer dan de helft van de mobiele telefoons gebruik zal maken van de geteste technologie, waarbij een gecombineerde gps/ gsm-plaatsbepaling ook locatiebepaling binnenshuis mogelijk maakt.

32

April/Mei 2006-3

Galileo Op 19 januari 2006 werd in Berlijn een contract getekend tussen de Europese Unie en Galileo Industries Gmbh voor de ontwikkeling van de eerste vier satellieten en het bijbehorende grondsysteem. Voor de Europese Unie was Giuseppe Viriglio, directeur EU en industriële zaken van ESA hierbij aanwezig. Voor Galileo Industries was Gunter Stamerjohanns, CEO van Galileo Industries, aanwezig. Het contract is een belangrijke stap in de richting van een operationeel Galileo. Daarnaast tekenden de Europese Unie en Korea in januari, na zes maanden onderhandelen, een overeenkomst tot samenwerking met betrekking tot Galileo. Korea is hierin niet het eerst land. Enkele, voornamelijk Aziatische landen zijn hen al voorgegaan, waaronder India en China. Giove-A is momenteel volledig operationeel en er vinden uitgebreide testen plaats. Daarbij zijn meerdere grondstations betrokken in Nederland, België en Engeland. Met behulp van de grote radiotelescoop in Chibolton, Engeland

worden de radiosignalen van Giove-A gemonitord om zo een goed beeld te krijgen van de radio-omstandigheden in de Galileo-satellietbanen. Daarnaast wordt gecontroleerd of de signalen van de Galileo-satelliet niet interfereren met andere radiosignalen. Met behulp van Giove-A worden ook de eerste, experimentele ontvangers getest die gemaakt zijn door Septentrio (B). Dit is een belangrijke stap in de ontwikkeling van Galileo aangezien hiermee ook daadwerkelijk het gebruik van het systeem in de praktijk getoetst kan worden. Giove-B, de zuster satelliet van Giove-A wordt momenteel samengesteld bij Alcatel Alenia Space in Italië. Later zal deze naar Estec (NL) vervoerd om daar op de ‘testbank’ getest te worden op de zware omstandigheden in de ruimte. De lancering van Giove-B wordt voor het najaar van 2006 voorzien. GPS De volgsystemen van de Amerikaanse luchtmacht waarmee de satellieten in hun baan worden gevolgd, is onlangs gemoderniseerd. Door de upgrade kan twee keer zoveel informatie worden verzameld. Als gevolg hiervan kunnen gebruikers een 10 tot 15 procent grotere precisie van het gps-systeem verwachten. De eerste Block IIF satelliet, die momenteel bij Boeing in aanbouw is heeft met succes de eerste radiotesten doorstaan. Daarnaast ontving Boeing in januari een vervolgorder voor nog eens 3 Block IIF-satellieten. Inclusief opties heeft Boeing momenteel opdracht negen Block IIF-satellieten te bouwen. Boeing heeft ruimschoots ervaring met de bouw van gps-satellieten, zij waren ook de bouwers van de block IIA-satellieten. Van deze block IIA-satellieten hebben momenteel twee satellieten een levensduur van meer dan 15 jaar, twee keer de ontwerplevensduur. Glonass Door de succesvolle lancering van drie satellieten eind 2005 heeft president Putin besloten zich persoonlijk met het

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 33

nd van zaken Glonass-programma te bemoeien. Dit betekent dat, in plaats van de geplande drie nieuwe satellieten per jaar er in 2006 tenminste vier gebouwd gaan worden. Als gevolg hiervan zullen er in 2006 drie satellieten gelanceerd worden en in 2007 nog eens zeven. In een vorig artikel werd al melding gemaakt van het grote aantal oude satellieten. In de afgelopen maanden zijn er dan ook drie gestopt met functioneren. Het aantal satellieten op het moment Chilbolton Observatory in Engeland waarvandaan van schrijven van dit artikel GIOVE-A getest wordt (bron: www.esa.int) bedraagt 11, maar de onlangs gelanceerde satellieten zijn nog niet • Topcon, die altijd al systemen heeft ontwikkeld voor alle gnss-systeallemaal actief, zodat het aantal naar 13 men, komt met de G3 technologie kan oplopen. waarmee zowel alle gps als GNSS-ontvangers Glonass als (in de toekomst) Alle ontwikkelingen van de diverse Galileo-frequenties ontvangen kungnss-systemen zijn natuurlijk prachtig, nen worden. maar zonder ontvangers heeft de ge- • Novatel kiest voor een andere bebruiker er weinig aan. Dat realiseren de nadering, en levert enerzijds de leveranciers van gnss-ontvangers en gps+ technologie waarmee zowel chipsets zich ook en op dit moment gps als Glonass ontvangen kan zien we de ene na de andere gnss-ontworden, en anderzijds een vanger verschijnen. De markt bereidt Galileo/gps-ontvanger voor de zich daarbij niet alleen voor op de L1/L5/E5-frequentie. komst van Galileo, maar ook op de • Javad, die tot half 2005 voor de modernisering van het GPS-systeem landsurvey-markt een exclusieve en. Ook Glonass lijkt weer in de gratie overeenkomst had met Topcon, te komen. ontwikkelt enkel gps- en Glonass• Trimble levert sinds kort weer een gecombineerde ontvangers. Daargecombineerde Glonass + gps-ontnaast heeft het bedrijf aangekonvanger (R8). Behalve Glonass ontdigd binnenkort met de eerste provangst kan deze ontvanger ook ducten te komen die zijn gebaseerd overweg met de nieuwe L2C- en op de GeNiuSS-chip, waarmee ook L5-frequentie. Galileo-signalen zijn te ontvangen.

• Vectordata

• Rasterdata

• Centroiden

• Postcodes

www • falk • nl

• Navigatiedata

Postbus 751 5600 AT • Eindhoven Fellenoord 310 5611 ZD • Eindhoven

Eerste radiospectrum dat van GIOVE-A ontvangen is (bron: www.esa.int)

Huibert-Jan Lekkerkerk ([email protected]) is freelance schrijver en trainer op het gebied van plaatsbepaling en hydrografie.

T (0)40 26 45 100 F (0)40 26 45 108 E [email protected] W www.falk.nl Actueel

• Betrouwbaar • Compleet

April/Mei 2006-3 e 59x272 idd 1

33 10 02 20

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 34

Data-inwinning

GPS Deel 3: Foutenbronnen

Satellietnavigatie in de praktijk Door: Huibert-Jan Lekkerkerk

In de voorgaande artikelen is beschreven hoe de positiebepaling bij gps tot stand komt. De gps-positie, gebaseerd op de C/A-code, is tot op ongeveer 10-20 meter nauwkeurig. De P-code geeft een preciezer resultaat, met nauwkeurigheden tot 5 meter. Het verschil in nauwkeurigheid tussen de C/A- en de P-code komt door de lengte van de code. Er bestaan een aantal foutenbronnen die de precisie van de gps-positie soms met meters verslechteren. Dit artikel geeft een overzicht van een aantal mogelijke, grote, foutenbronnen die een rol spelen bij de positiebepaling. Effect van satelliet-elevatie op de weglengte van het gps-signaal.

Zoals in het vorige artikel beschreven gebruiken de satellieten atoomklokken die zeer precies zijn, maar er blijft een kans op kleine fouten door onder andere natuurkundige verschijnselen. Variaties in het zwaartekrachtveld van de aarde spelen daarbij een belangrijke rol. Als gevolg van relativiteitsfouten kunnen de klokken kleine afwijkingen gaan vertonen ten opzichte van de moederklokken op aarde. Verder zullen door veranderingen in het gravitatieveld kleine veranderingen in de baan van de satellieten ontstaan. In het vorige artikel hebben we al gezien dat de satellieten constant gevolgd worden door grondstations. Deze bepalen de correcties voor de baan en de klok van de satelliet en 34

April/Mei 2006-3

corrigeren de satelliet hiervoor één keer per week, op zondag. Dit betekent dat we gedurende maximaal een week met incorrecte gegevens kunnen werken. Voor nauwkeurigere gpstoepassingen worden deze correctiegegevens dan ook vaak achteraf (post-processing) toegepast op de ruwe satelliet-data. Selective Availability Kort na de voltooiing van het gpssysteem bleek dat het systeem beter functioneerde dan van tevoren was ingeschat. In plaats van de voorspelde 50-100 meter nauwkeurigheid voor het civiele signaal (C/A-code oftewel Standard Positioning Service) werden resultaten in de orde van 10-20 meter gehaald. Hoewel dit zonder meer positief te noemen zou zijn voelde de

Amerikaanse overheid dit als een bedreiging. Immers, ook niet-militaire toepassingen zouden nu een nauwkeurigheid kunnen behalen die bijna gelijk was aan dat van het militaire signaal (P-code, oftewel Precise Positioning Service). In 1989 werd daarom besloten de C/A-codesignalen dusdanig te verslechteren middels Selective Availability (SA) dat de precisie kunstmatig op 50-100 meter kwam te liggen. SA is ruim een decennium actief geweest, met uitzondering van de eerste Golfoorlog in 1991, toen de Amerikanen onvoldoende militaire gps-ontvangers beschikbaar hadden voor de eigen troepen en daarom civiele ontvangers bij moesten kopen. Op 1 mei 2000 verklaarde de toenmalige president Clinton dat er, gezien het toenemende gebruik van gps en dgps, geen verdere noodzaak was tot het in stand houden van een wereldwijde SA en werd deze uitgeschakeld. Wel werd daarbij het voorbehoud gemaakt dat deze in tijden van nood weer teruggeplaatst zou kunnen worden. Troposfeer De aardatmosfeer is opgebouwd uit een aantal lagen, waarbij de troposfeer het onderste gedeelte van de atmosfeer is (tot op een hoogte van plusminus 13 kilometer). Omdat de gps-satellieten hoog boven de aarde in hun banen draaien, moeten de signalen van de sa-

Aantal (voorspelde) zonnevlekken voor de huidige zonnecyclus. (bron: www.taborsoft.com)

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:45

Pagina 35

Data-inwinning

Antenne met choke-ring ter voorkoming van multipath (bron: /www.ipgp.jussieu.fr)

RTK GPS metingen in november 2001. De schaal voor X,Y en Z is 0.25 meter. De Kp index geeft de radio-omstandigheden in de ionosfeer aan (rood = slecht). (bron Kp index: www.sec.noaa.gov)

telliet door de atmosfeer. Factoren zoals vochtigheid in de atmosfeer beïnvloeden de lichtsnelheid, en vertragen daarmee de gps-signalen waardoor looptijdfouten van tientallen meters kunnen ontstaan. Om hiervoor te corrigeren zijn gps-ontvangers uitgerust met een atmosfeer model waarin deze vertraging is gemodelleerd. Lokale variaties (weersinvloeden) zijn echter niet te modelleren en veroorzaken alsnog fouten tot enkele meters in de looptijd. Afhankelijk van de elevatiehoek (Afbeelding 1) welke de satelliet maakt met de horizon, kan de weg door de atmosfeer langer worden. Dit kan resulteren in een grotere looptijdfout. Satellieten recht boven de ontvanger geven de kleinste fout. In de praktijk wordt er vaak gekozen voor een minimale elevatie van 10 à 15 graden om de troposferische fout zoveel mogelijk te reduceren.

Een andere manier om de troposferische fout te reduceren is het gebruik van een meerfrequentie ontvanger. Het blijkt namelijk dat ook de frequentie van het signaal van invloed is op de hoeveelheid vertraging van de signalen. Door nu zowel de looptijd van de L1- als de L2-frequentie te meten is het mogelijk een inschatting te maken van de lokale troposferische fout. Veel ontvanger gebruiken hierbij de, onbekende, P-code. Deze wordt namelijk op beide frequenties op hetzelfde moment uitgezonden. De starttijd van de meting is onbekend, maar looptijdverschil metingen zijn wel goed mogelijk. Met het toevoegen van extra frequenties aan satelliet navigatie systemen in de toekomst (L5) zal het eenvoudiger worden de troposferische fout te modelleren, zodat de precisie van de gpsontvangers omhoog zal gaan.

Door reflectie van gps-signalen wordt een langere looptijd gemeten waardoor positiefouten ontstaan.

Ionosfeer De ionosfeer is de laag in de atmosfeer van vijftig tot vijfhonderd kilometer hoogte. Hierin bevindt zich - door de zon - geïoniseerde lucht waardoor lagen met daarin elektrisch geladen deeltjes ontstaan. Een sprekend voorbeeld van deze ionisatie is het poollicht. De geïoniseerde deeltjes kunnen het gps-signaal vertragen en daarbij fouten veroorzaken tot dertig meter overdag of zes meter ’s nachts. Een grote bron van ionisatie zijn de zonnevlekken en daaraan gerelateerde stormen op de zon. Deze zonneactiviteit kent een cyclus van 11 jaar met de laatste piek in 2001 (Afbeelding 2). Momenteel bevinden we ons nagenoeg op het minimum van de zonnecyclus. Verder zal het probleem groter zijn op plaatsen met veel zonneschijn (evenaar, rond het middaguur). Bij een beperkte hoeveelheid storing in de ionosfeer zullen meetfouten ontstaan, maar bij grote(re) activiteit zal het gps-signaal in het geheel kunnen wegvallen (Afbeelding 3). Bij toepassing van dgps-systemen wordt het effectieve bereik van het systeem door de zonnevlek activiteit beperkt met een factor 2 tot 4. Ionosferische fouten als gevolg van bijvoorbeeld zonnevlekken zijn niet te voorspellen maar de reguliere ionisatie van de atmosfeer kan wel worden voorspeld met behulp van een ionosfeer model. Evenals bij de troposferische fout kan met behulp van een meerfrequentie ontvanger het effect op de looptijd worden gecorrigeerd. Multipath Net zoals licht gereflecteerd wordt, kan een radiosignaal ook gereflecteerd worden. Goede reflectoren zijn bijvoorbeeld wateroppervlakken zonder veel golven, tanks gevuld met olie en water maar ook auto’s of scheepsbruggen. De gereflecteerde signalen April/Mei 2006-3

35

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 36

Data-inwinning

Positiefouten door keuze verkeerde geodetische datum. In het voorbeeld lezen we ED50 posities af, de WGS84 posities liggen circa 180 meter verder in coördinaten.

die de ontvanger bereiken zullen daar interfereren met de signalen die rechtstreeks van de satelliet komen, zie afbeelding 4. Als gevolg hiervan kan het zijn dat de ontvanger het gereflecteerde signaal gaat gebruiken voor de positiebepaling waardoor een te lange afstand wordt gebruikt en de positie verschuift. De verschuiving is daarbij altijd in de richting van de multipath bron. Omdat multipath moeilijk gecorrigeerd kan worden, is de beste oplossing voor dit probleem het te vermijden door te dicht in de buurt van reflecterende objecten te meten. Vergroten van het elevatie masker van de ontvanger of het veranderen van de hoogte van de antenne kunnen multipath fouten verminderen. Een multipath fout in een gps-afstand kan enkele minuten duren en weer verdwijnen wanneer het signaal vrij is van hetgeen de multipath veroorzaakte. Tegenwoordig hebben de meeste professionele gps-antennes een ingebouwde grondplaat of zogenaamde choke ring (afbeelding 5) welke het signaal van onder de antennehorizon tegenhoud en daarmee multipath vaak voorkomt. Gebruikers fouten De grootste groep fouten bij gps-metingen zijn gebruikersfouten, of blunders. In de regel geld dat blunders voorkomen kunnen worden door een consequentie meetmethodiek waarbij van zo veel mogelijk controle middelen gebruik wordt gemaakt. Veel gemaakte blunders zijn: • Dicht bij objecten meten waardoor multipath veroorzaakt wordt of een gedeelte van de horizon wordt afgeschermd met een vermindering van de positie nauwkeurigheid als gevolg • Toepassen van height aiding zonder rekening te houden met de juiste antenne hoogte

36

April/Mei 2006-3

De Dilution of Precision is hoog (a) als alle satellieten zich aan één zijde van de antenne bevinden en laag (b) als deze geometrisch goed verspreid zijn.

•

•

Verkeerd ingevoerde initialisatie positie in de ontvanger bij het opstarten Verkeerde geodetische instellingen gekozen voor het uitlezen van de posities. GPS geeft standaard posities in WGS84 coördinaten, maar veel ontvangers kunnen deze intern omrekenen voor weergave op het scherm. Bij veel ontvangers blijft het uitgangsbericht echter in WGS84. Fouten als gevolg van het kiezen van het verkeerde geodetische datum kunnen oplopen tot honderden meters (Afbeelding 6).

Kwaliteitscontrole Om inzicht te krijgen in de kwaliteit van de positie bij een gps-ontvanger, zijn er enkele kwaliteitscontrole parameters beschikbaar. De belangrijkste hiervan is de zogenaamde Dilution of Precision (DOP). Deze beschrijft de sterkte van een satelliet configuratie, ofwel een indicatie hoe de satellieten verspreid staan ten opzichte van de horizon. Wanneer alle satellieten zich aan één kant van de antenne bevinden, zal de DOP hoog zijn (Afbeelding 7a). Wanneer de satellieten verspreid over de horizon staan zal de DOP laag zijn (Afbeelding 7b). DOP’s komen is verschillende smaken, de belangrijkste bij gps-plaatsbepaling zijn in de regel de zogenaamde Horizontal DOP (HDOP)

en Geometrische DOP (GDOP). Naast de DOP kennen sommige ontvangers nog de ‘line of position mean error’ (LPME). Deze is een indicatie van de nauwkeurigheid van de positie en neemt ook nog andere parameters zoals de looptijdmeting in ogenschouw. Sommige fabrikanten geven een kwaliteitsgetal om de precisie van de plaatsbepaling aan te duiden. Deze wordt meestal verkregen uit berekeningen gebaseerd op bijvoorbeeld HDOP, LPME en het aantal satellieten. In de regel moet men voorzichtig omgaan met deze kwaliteitsgetallen omdat de achterliggende formule vaak niet bekend is. Uit dit artikel blijkt dat er een zeer groot aantal foutenbronnen op de gpsplaatsbepaling kunnen inwerken waar we bij het verrichten van metingen terdege rekening mee moeten houden. Veel van de, in dit artikel, beschreven fouten zijn gedeeltelijk te corrigeren met dgps-methodieken. Hierop zal in het volgende artikel worden ingegaan.

Huibert-Jan Lekkerkerk ([email protected]) is freelance schrijver en trainer op het gebied van plaatsbepaling en hydrografie.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 37

De Landmacht zoekt specialisten op alle terreinen. De Koninklijke Landmacht kun je gerust een dynamische organisatie noemen. Elke dag opnieuw leveren 35.000 werknemers, in de meest uiteenlopende beroepen een topprestatie. Zo helpen we in eigen land bij het bestrijden van rampen en het organiseren van grote evenementen. In het buitenland wordt ons beroepspersoneel ingezet voor humanitaire hulp en crisisbeheersing. Geen gemakkelijk werk, maar wel altijd uitdagend. De militaire basisopleiding, die standaard wordt aangeboden aan nieuwe werknemers, is het begin van deze uitdaging. Een specialist bij de Landmacht bestrijkt dus vanaf de eerste minuut een veel groter terrein dan alleen het eigen vakgebied. De Koninklijke Landmacht is altijd opzoek naar enthousiast personeel. Het Militair Geografische Peleton in ’t Harde is een eenheid van 10-15 militair analisten voor Beroeps Bepaalde Tijd (BBT) met diverse geografisch gerelateerde opleidingen (so-ciale geografie, bodemkunde, geologie enz.). Zij werken met GIS (Geografisch Informatie Systeem), Remote Sensing, dataverzameling, -analyse en -presentatie.

MILITAIR GEOGRAFISCH ANALIST FUNCTIE: U maakt zelfstandig of in teamverband analyses ter voorbereiding van missies van eenheden van de Koninklijke Landmacht. Uw werkzaamheden richten zich op de beschrijving van de omgeving in de ruimste zin en met name de invloed die deze omgeving heeft op een operatie. Opdrachten voor

de Militaire Inlichtingen Dienst duren soms een paar weken en soms een aantal dagen. Dat maakt het werk – bijvoorbeeld de ondersteuning van verkenners - afwisselend en verrassend. Bij deze projecten wordt gebruik gemaakt van GIS en de diverse (geo-)specialismen van de verschillende analisten. Voor u als militair aan de slag gaat, volgt u een militaire training aan de Koninklijke Militaire Academie (KMA) te Breda. De opleiding begint in februari 2006. WAT VRAGEN WIJ: Academisch/HBO werk- en denkniveau, Analytisch vermogen, geografische /aardkundige achtergrond, communicatief vaardig, zelfstandig en in teamverband inzetbaar. Bij uw aanstelling bent u niet ouder dan 30 jaar. WAT BIEDEN WE: U wordt aangesteld voor bepaalde tijd als officier in de rang van luitenant. Uw salaris bedraagt, afhankelijk van kennis en ervaring, minimaal & 2.106,- bruto per maand (exclusief 8 % vakantiegeld). Bij het beëindigen van het contract ontvangt u tevens een aantrekkelijke premie. Voor oefeningen en uitzendingen ontvangt u aanvullende toelagen. Bovendien kunt u tijdens uw contract gebruik maken van een uitgebreid pakket aan studiemogelijkheden. REACTIE OF MEER WETEN: Voor meer informatie over deze functie kunt u bellen kapitein Agterberg, 0525 - 657889. Uw schriftelijke reactie met uw cv stuurt u binnen 14 dagen aan: 103 ISTAR bat - Hoofd S1 - Postbus 1000 - 8084 ZX - 't Harde.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 38

Data-inwinning

Helikopter scant 1000 kilometer waterkeringen

Digitale dijkinmetingen worden ge Door: Guido van den Heuvel

De waterschappen gaan hun dijken digitaal inmeten vanuit een helikopter. Digitale registratie is nauwkeuriger, vollediger en sneller dan de traditionele visuele inmetingen. Het maakt een einde aan de inmeters op de dijk.

Het inmeten vanuit de helicopter, foto: Daan Zuijderwijk/ Hoogheemraadschap van Rijnland.

TerraImaging

vloog in februari en maart over dijken en waterkeringen van het Hoogheemraadschap van Rijnland. De helikopter zat tjokvol apparatuur: een laserscanner, een digitale fotogrammetrische camera en een professionele videocamera. Eerder verzorgde het bedrijf een vergelijkbare inmeting voor het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Tijdens een persbijeenkomst begin maart toonde TerraImaging op het vliegveld van Hilversum hoe de nieuwe techniek werkt. Dijkscans Voor Rijnland is het van groot belang om de waterkeringen nauwgezet in beeld te krijgen. TerraImaging in Amsterdam ‘scande’ duizend kilometer van de waterkeringen, legde de dijken ook op foto en video vast en zorgt voor kartering. Deze ingewonnen gegevens worden verwerkt tot een digitaal hoogtemodel en orthobeelden en vormen voor Rijnland de basis voor het opzetten van een nieuw nauwkeurig beheerregister, de legger. De kwaliteit 38

April/Mei 2006-3

en resolutie van de digitale observatietechnieken zijn indrukwekkend. De laserscanner maakt vijftigduizend hoogtemetingen per seconde en meer dan twintig hoogtemetingen per vierkante meter. Het projectgebied bestaat uit primaire waterkeringen met een totale lengte van circa 31 kilometer en regionalekeringen met een lengte van circa 960 kilometer met boezem- en polderkaden. Het is de grootste digitale inmeetopdracht die ooit door een waterschap is uitgegeven. De kosten van de inmeting zijn volgens de uitvoerder vergelijkbaar met een traditionele inmeting.

Dijk onder het mes Oude metingen bleven beperkt tot steekproeven. Hoe de rest van de dijk erbij lag, bleef onbekend. Waterschappen hebben een keurplicht, moeten een toets op de veiligheid uitvoeren en alles vastleggen en administreren in een adequaat systeem, het beheerregister en de legger. De meesten hebben inmiddels budgetten vrijgemaakt voor een verbeterd monitoringsysteem met laser- en plaatsbepalingstechnieken. TerraImaging is specialist in Remote Sensing. Het bedrijf vliegt met een Lasercamera-systeem over de dijken en keringen. Hierbij worden laserhoogtemetingen en digitale fotoen video opnamen gemaakt. De spiegel van de laserscanner zigzagt met een grote frequentie over de dijk (met een breedte tot 125 meter). De digitale orthofoto’s van de dijken hebben een grondresolutie van 2,5 centimeter. Door de hoge puntdichtheid is het mogelijk in detail de kenmerken van de dijk te karteren. Ook onder vegetatie zoals bomen en struiken kan worden gemeten. Zo ontstaat een digitaal hoogtemodel met een nauwkeurigheid van 5 centimeter. De tijd en positiebepaling zijn zeer nauwkeurig door meervoudige gps-meting vanuit de helikopter en gps-grondstations. Onnauwkeurigheden worden weggefilterd. De digitale kleurenbeelden hebben een grondresolutie van 2.5 centimeter en zijn zeer contrastrijk. De positie van de helikopter wordt gecombineerd met de laserdata, foto’s en videobeelden. De laserdata en foto’s worden door TerraImaging ontwikkeld en verwerkt met eigen soft-

Aan boord van de helikopter bevindt zich een gps-ontvanger waarvan de metingen worden gecombineerd met meerdere gps-grondstations. Daarmee wordt de positie van de helikopter bepaald. Ook aanwezig is een IMU (Inertial Measuring Unit) systeem dat alle bewegingen van de helikopter registreert. De laserscanner zendt een puls uit, die wordt gereflecteerd door het aardoppervlak. De gereflecteerde puls wordt geregistreerd door de laserscanner. De tussenliggende tijd is een maat voor de afstand tussen helikopter en aardoppervlak. Omdat de positie van de helikopter exact bekend is, kan de hoogte van het aardoppervlak en dus de hoogte van de keringen gemeten worden. De laserscanner registreert de eerste en laatste reflectie van de uitgezonden laserpuls en is dus in staat ook het maaiveld onder vegetatie te meten.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 39

Data-inwinning

en gemeengoed ware. Vervolgens worden alle gegevens geschikt gemaakt voor de vervaardiging van digitale kaarten, uitgevoerd door Arcadis. De kaarten, data en foto’s worden hierna ter beschikking gesteld aan de peilbeheerders en de legger- en toetsingsbeambten van de opdrachtgever. Toepassingen De digitale detailbeelden worden zonder kleurverschillen aan elkaar gemonteerd tot nieuwe orthofotokaarten. Gebruikers kunnen ze doorzoeken of combineren met beheer- en werkkaarten. De combinatie van nauwkeurige hoogtemetingen met hoge resolutie digitale orthofoto’s blijkt vooral erg functioneel bij de toetsing van de normprofielen van dijken (vorm, teen-

lijn, kruinlijn etc). Verwacht wordt dat ook andere afdelingen van waterschappen zoals groenbeheer en kartering gebruik gaan maken van het digitale materiaal. Accountmanager Anke van Dellen van TerraImaging: “Sinds Wilnis leggen waterschappen de financiële basis voor digitale inmeting. Onze eerste inmeting bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier in 2005 was een succes. Deze inmetingen zijn echter vooral zinvol als ze actueel worden gehouden.” Guido van den Heuvel ([email protected]) is freelance schrijver van ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit onderwerp besproken artikelen kijkt u op www.terraimaging.nl.

• Digitaal hoogtemodel Met de laserscanner wordt op meer dan twintig punten per vierkante meter de hoogte van de keringen ingemeten. Dit gebeurt met een nauwkeurigheid van 5 centimeter. • Digitale Orthofoto’s Een Rollei digitale fotogrammetrische camera maakt foto's met een hoog detailniveau. Zelfs straatstenen zijn herkenbaar. De foto’s worden gecorrigeerd voor hoogteverschillen in het terrein. • Vanuit de helikopter worden voorwaartse video-opnamen gemaakt. • Kartering ‘De orthofoto’s en het hoogtemodel worden gebruikt voor de kartering van de binnenteenlijn, buitenkruinlijn, binnenkruinlijn en bomen. Tevens voert Arcadis een vlakdekkende kartering uit.

een wereld van geo-informatie

Een wereld van geo-informatie Geodan is een allrounder en specialist op het gebied van geo-informatieverwerking en locatiegebonden diensten. Al meer dan 20 jaar staat Geodan voor praktische, klantgerichte oplossingen met toekomstvisie. Ook de komende decennia zullen wij u met pragmatische, toekomstvaste en creatieve geo-ICT adviezen en producten blijven begeleiden.

www.geodan.nl

April/Mei 2006-3

39

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 40

Evenement

Landmeten en cartografie integreren in GIS

ESRI’s GISTech 2006 gaat breed Door: Remco Takken en Hans Vos

Tijdens de GISTech stelde ESRI een nieuwe geowaardeketen voor aan de GIS-gebruiker door de resultaten van landmeten en het eindproduct van de cartograaf te betrekken in GIS. Inmeten met invoer van attributen, en een mooie kaart met behoud van intelligentie.

Tijdens de lunchpauze van GISTech 2006.

Het zonnige dakterras is goed gevuld tijdens de koffiepauzes tussen de bedrijven door bij de derde editie van de GISTech in het Groot Handelsgebouw in Rotterdam op 5 april 2006. Het mooie weer is dan ook een welkome afwisseling op de inhoudelijk soms behoorlijk heftige workshops en lezingen. Jeroen Baltussen van de ArcGIS Gebruikersgroep Nederland (AGGN) zegt dat het bewust zo is verzonnen: “wij zien graag dat u zóveel nieuws hoort vandaag, dat het u duizelt en u zelfs overweegt om op te stappen.” Een beetje onhandig geformuleerd, maar duidelijk is wel dat er vantevoren is nagedacht over het feit dat veel bezoekers deze bijeenkomst in werktijd bijwonen. Dus gewerkt zal er worden. Deze derde editie van de GISTech is 40

April/Mei 2006-3

opgebouwd volgens de ‘sandwich formule’ met een pre-conference, daarna de eigenlijke GISTech, en een post-conference. De pre-conference op 4 april poogt de kloof tussen de denkwerelden van cartograaf en GISanalist te dichten. De ‘post-conference’ van 6 april handelt over landmeten en GIS. Tijdens het ochtendprogramma van de eigenlijke conferentie op woensdag 5 april wordt duidelijk dat ESRI landmeten en cartografie beschouwt als twee uiteindes, of tegenpolen zo je wilt, van een steeds breder wordend GIS-concept. Bron tot eindproduct Op het GISTech-podium is Jeroen van Winden de rust zelve. Verbazingwekkend, gezien het feit dat hij ieder moment vader kan worden. Hij spreekt over een kortere geo-

waardeketen door de resultaten van landmeten en het eindproduct van de cartograaf te betrekken in GIS. “Met GIS kun je prima inwinnen, het is mooi als je in de database kunt terugvinden wat je bronnen zijn. Zo kun je ook prima met GIS een eindproduct zoals een kaart maken.” Ernst Eijkelenboom demonstreert de aansturing van een Leica Totalstation door ArcGIS. Met een laptop op zijn bureau zegt hij: “je kunt nu op je luie stoel blijven zitten en landmeter zijn.” Het inwinnen van de locatiegegevens van enkele personen in het publiek gaat gepaard met enige hilariteit. De anvankelijke scepsis in de zaal slaat om in bewondering wanneer blijkt dat het mogelijk is direct attributen en kenmerken toe te wijzen aan de ingemeten personen. In het tweede voorbeeld van een bredere kijk op GIS, komt de cartografie om de hoek kijken. Ook hier is de houding van de zaal afwachtend te noemen. Het verschil met de overtuigende Leica-demonstratie is waarschijnlijk tussen de oren van de GISspecialisten te zoeken. Zij lijken neer te kijken op presentatiekwesties rond objecten als molens en bomen. Dit deel van de GISTech zal dan ook vooral cartografen over de streep trekken die altijd vonden dat zij in hun detaillering werden beperkt in hun vak door GIS. Nu cartografie vastligt in de geodatabase kan er voor de cartograaf veel meer dan voorheen. Van Winden schetst helder het cultuurverschil tussen de twee werelden: “GIS’ers komen uit de analysehoek. Voor het maken van kaarten laat je de intelligentie los die het systeem juist zo mooi maakt.” Presentatie TOP10NL Michel Magis van Topografische Dienst/ Kadaster licht een tipje van de sluier op rond het nieuwe TOP10NLbestand. Hij legt uit hoe deze opvolger van TOP10Vector aan elk object een eigen nummer meegeeft, dat er meer attributen zijn, en een door de gebruiker uitbreidbare database.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 41

Evenement

d

Verder is het behoud van historie van objecten gegarandeerd, is er een mogelijkheid tot internetontsluiting. Het open uitwisselingsformaat GML 3.1 is geschikt als basis voor automatische generalisatie van verschillende kaartschalen. Magis ziet een grootse toekomst weggelegd voor dit nieuwe digitale landschapsmodel: “Op termijn mag je verwachten dat de GBKN gaat vergroeien met TOP10NL.” Later spreekt hij de hoop uit dat TOP10NL zal uitgroeien tot een basisregistratie. OpenGis en webservices OpenGis is een voorwaarde om met elkaar op het gebied van GIS te kunnen communiceren. Na heel wat discussies lijken nu de standaarden effectief te kunnen worden gebruikt. De drive om GIS-kennis en -gebruik uit

te wisselen is al jaren aanwezig. Internet kan binnen dit kader natuurlijk als katalysator worden gezien, het is daarom dan ook niet verwonderlijk dat OGC (Open Geospatial Consortium) projecten volop plaatsvinden. Een ander item dat door Milo van Leeuwen wordt aangesneden is ‘webservices’, vaak al ingebakken in de applicaties zelf. In combinatie met OpenGIS-standaarden maken Webservices het mogelijk om verschillende databronnen met dezelfde applicatie te raadplegen. Zo ‘pak’ je relatief eenvoudig bijvoorbeeld rivieren vanuit de ene bron en de topografische ondergrond uit een andere bron om er met Arcwebservices een nieuw product van te maken. Een ander voorbeeld is dat adressenbestanden uit Nederland worden gehaald en de on-

Webservices in de praktijk Een aardig voorbeeld van webservices is te zien op www.sportsim.com. Hier zijn diverse zaken te downloaden om binnen je eigen sportwereldje te gebruiken. Te denken valt aan het binnenhalen van (de data van) een kaartje waarlangs je eigen joggingroute loopt. Met een andere applicatie kun je vervolgens het eigen hartritme, inspanningen en dergelijke. combineren met het parcours door koppeling van GPS-data aan het hartritme. Een aantal andere sites waar OpenGis en webservices worden toegepast zijn: www.whereihadmyfirstkiss.com www.globeassistant.com www.52north.org www.rasterworks.com www.writely. www.opengeospatial.org/demo/ows3

dergronden van Nederland via webservices uit Amerika. Formaten en conversie De tweede lezing in de middag, gepresenteerd door Arjen Pluim en Joost Scholten gaat over formaten en conversie. Het gebruik van FME (Feature Manipulation Engine) neemt hierbij een belangrijke plaats in. FME is als dataconversie-tool in diverse applicaties opgenomen en de werking ervan is bijna intuïtief te noemen. Op een bijzonder heldere wijze kan het ene formaat naar het andere formaat worden omgezet. Het lezen van de meeste bestanden van derden is dan gerust als ‘peanuts’ te omschrijven. Ofschoon de demo hier en daar vastloopt hebben Arjen en Joost de zaal overtuigd dat het mogelijk is. FME is een uiterst handige tool en is binnen de applicatie Arcmap opgenomen. Al met al weer een geslaagde GisTech. Het concept is goed; ESRI zorgt er ook in 2006 opnieuw voor dat iedereen in een ontspannen sfeer relevante kennis opdoet.

Hans Vos ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine, Remco Takken ([email protected]) is eindredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen is te vinden op www.gistech.nl. April/Mei 2006-3

41

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 42

Evenement

Mutatiesignalering pas interessant met digitaal materiaal als grondstof

Niet alleen illegale bouwwerken; ook ge Door: Remco Takken

Het idee is verbluffend eenvoudig. Leg twee luchtfoto’s of satellietopnamen naast elkaar en vergelijk de verschillen. Een gemeente kan met de resultaten aan de slag op het gebied van illegale bouwwerken en andere veranderingen in het landschap. Zie hier het concept van mutatiesignalering.

Mutatiesignalering van bestaande en bijgebouwde bedrijfsgebouwen

Tijdens

een conferentie van GeoCensus en NEO in Amersfoort op 9 maart worden de laatste ontwikkelingen gepresenteerd op het gebied van digitale satelliet- en luchtfoto’s en veel praktische voorbeelden. GeoCensus en NEO maken geen onderscheid tussen klanten die een dure luchtfoto verkiezen boven een goedkopere, maar net zo actuele satellietfoto. “Wij zijn reseller, beeldmateriaal is voor ons gewoon een grondstof,” zegt Ron de Vet van GeoCensus. De verwachting van GeoCensus en NEO is dan ook dat lucht- en satellietfoto’s naast elkaar zullen blijven bestaan. Het antwoord op een vraag uit het publiek over de hoge kwaliteit van oude analoge luchtfoto’s geeft echter goed aan waar het heen gaat in de toekomst. De Vet: “Hoe goed de oude foto’s ook lijken, en hoe hoog de resolutie ook is 42

April/Mei 2006-3

van de gemaakte scans, de prijs van mutatiesignalering op basis van het vergelijken van beelden wordt pas interessant als je het proces kunt automatiseren. Zo bezien is digitaal materiaal in het voordeel. Bovendien is het infrarode licht in het proces vrij belangrijk en die informatie ontbreekt bij de gescande analoge foto’s.” Het concept van mutatiesignalering op basis van digitaal fotomateriaal is door NEO en GeoCensus in eerste instantie uitgewerkt voor satellietopnamen. Met de komst van digitale luchtfoto camera’s, zoals de Vexcel Ultracam van Aerodata, worden de mogelijkheden nu uitgebreid. Er is uitgebreide uitleg over de Quickbird-satelliet en de IKONOS-satelliet, die binnenkort worden aangevuld met twee nieuwe exemplaren. Deze nieuwe satellieten zullen een hogere resolutie (40 tot 50 cm) hebben dan de huidige ge-

neratie en sneller gericht kunnen worden, waardoor er een hogere opnamecapaciteit ontstaat. Eind 2006 gaat de eerste Worldview de lucht in, in de zomer van 2008 volgt nummer twee. Geo-eye 1 wordt begin 2007 gelanceerd. De ‘oude’ Quickbird en Ikonos satellieten blijven in bedrijf totdat ze het opgeven, waarbij er grote hoop is dat ze het volhouden tot 2009. Dat het ook veel langer kan duren voordat een satelliet uitvalt, bewijst een voorganger, de nog altijd werkende Landsat 5, stammend uit 1985. Mutatie als signaal Tijdens de bijeenkomst is te horen: “Nederland wordt eindeloos vaak gefotografeerd. Het kunstje zit hem niet in het verkrijgen van satelliet of luchtfotodata, maar in het goedkoop bewerken ervan.” NEO en GeoCensus werken inmiddels een aantal jaren samen op het gebied van het signaleren van mutaties op basis van beelden. Michiel Dorresteijn van NEO vatte de mutatiesignaleringsactiviteiten bondig samen toen hij zeials hij zegt: “Een mutatie bij de één is een signaal bij de ander.” Wat hij daarmee bedoelt wordt meteen duidelijk bij een voorbeeld van de Gemeente Houten. Recent opgetrokken illegale bouwwerken zijn niets meer en niets minder dan ‘mutaties in de bebouwde omgeving’, waarvoor geen vergunning is verleend. Een signaal dus voor de gemeente om in actie te komen. Ze zijn op de gbknkaarten nauwelijks op te sporen, met hulp van recente satellietfoto’s komen ze wél boven water. Natuurlijk zijn niet alle veranderingen die op foto’s zichtbaar zijn terug te voeren tot onwettige activiteiten. De Vet tot zijn toehoorders, veelal uit gemeentelijke hoek: “mutatiesignalering kan als aanjager dienen in een organisatie. Eerst is er schrik als blijkt dat een GBKgbk soms op duizenden punten niet meer klopt. Maar veel van die mutaties in de kaart veroorzaakt de gemeente zelf. Mutatiesignalering kan voor een organisatie echt een eye-opener zijn dat het heel handig zou zijn als

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 43

Evenement

tof

ok gemeente zelf verandert landschap collega’s van elkaars bezigheden op de hoogte zijn.” In latere jaren worden natuurlijk minder mutaties gevonden, want in feite is dan een stukje achterstand weggewerkt. Mutatiesignalering is onder te verdelen in drie categorieën. Vrij makkelijk te verwerken zijn veranderingen vanuit de eigen organisatie, die zijn op één of andere wijze zijn vastgelegd in een GBKgbk. Deze veranderingen kunnen met beeldmateriaal worden bevestigd. Een andere groep zijn mutaties op basis van bijvoorbeeld bouwvergunningen. Adres, locatie en aard van de mutatie zijn immers al bekend, maar niet in een kaart vastgelegd. Onder de laatste groep, de ‘onbekende mutaties’, vallen niet alleen illegale bouwsels, maar ook mutaties die vergunningsvrij zijn, maar waarvan de gemeente tóch op de hoogte wil zijn. Afhankelijk van de inrichting van de organisatie levert GeoCensus in nauwe samenwerking met NEO de signalering, bijvoorbeeld als halffabrikaat. De gemeente levert dan de kaart, GeoCensus/ NEO neemt er een recente foto bij en vergelijkt deze. Ook mogelijk is wat De Vet noemt een ‘slim eindproduct’: “wanneer je wilt weten waar zich iets bevindt in een gemeente met een bouwvergunning, of juist een locatie waarvoor een vergunning geweigerd is, is het praktisch om de beschikbare informatie samen te trekken middels een koppeling.” Enkelvoudige registratie, meervoudig gebruik Het zichtbaar maken van een verandering in de omgeving is één ding. Michiel Dorresteijn van NEO spreekt in Amersfoort over het valideren van mutaties. Al snel gaat hij daarbij over op een van de mantra’s van de mutatiesignalering: enkelvoudige signalering voor meervoudig gebruik. Dorresteijn: “een nieuw object wordt in Nederland door ongeveer twintig partijen onafhankelijk van elkaar geregistreerd. Dat kan zijn via administratieve processen, verkenningen vanuit de lucht en door inwinners van bijvoorbeeld navigatiekaarten. Het samenvoegen van al die

geo-informatie zou handig zijn, maar niet realistisch. Het enige dat goed uitwisselbaar is tussen de verschillende databases zijn de mutatiesignalen.” De kern van Dorresteijns verhaal zit hem in de wens de data meervoudig te willen gebruiken. “Om mutatiesignalen van een ander te kunnen gebruiken moet je natuurlijk wel weten of de melding klopt, en of de Mutatiesignalering van boomkap. melding voor de gebruiker relevant is.” Een gevalideerde mutatie greppels en rietkragen in een GBK?. zou antwoord moeten geven op het Voor de gemeente Purmerend worden wat, waar, wanneer en hoe van de ver- naast kaart-beeldvergelijking, ook wijandering, en natuurlijk moet duidelijk zigingen aan de hand van verleende zijn wie de verandering heeft geregis- bouwvergunningen in 2005 gevatreerd. Het delen van data is een mooi lideerd. Daarbij moet worden opgestreven, alleen is er veel scepsis over merkt een kaart-beeldvergelijking voor het weggeven van de zelf ingewonnen, een groot deel handmatig gebeurt. Een en betaalde, gegevens. Enkele argu- beeld-beeldvergelijking is veel verder menten vóór samenwerking, aangedra- te automatiseren. gen door Dorresteijn: “Met de gege- Beeld-beeldvergelijking levert in Oss vens van derden erbij krijg je een een groot aantal nieuw gedetecteerde hogere betrouwbaarheid van de eigen dakkapellen en gebouwen op. Ook gegevens, en die andere bron heeft wordt vastgesteld dat bij de vergelijmisschien zelfs aanvullingen op de king alleen veranderingen tussen de eigen data. Als je zelf de enige bent twee opnamen worden gesignaleerd. met een mutatiesignalering zou dat ook Objecten die op de eerste foto al niet correct in de GBK zijn opgenomen kunnen wijzen op een eigen fout.” Hoewel dit verhaal op het eerste kunnen zo dus niet worden bijgewerkt. gezicht wijst op nauwelijks te overzie- De logische eerste stap is dus eerst te ne complicaties van bestaande dataver- kijken waar de GBK niet overeenkomt werkingshandelingen, is het idee van met de situatie op het eerste beeld. Een gezamenlijk beter en completer bijhou- beeld-beeld-vergelijking levert daarna aanzienlijk minder mutatie-signalen op den van mutaties erg aantrekkelijk. dan bij een kaart-beeldvergelijking. Handmatig of geautomatiseerd Bij Waterschap Hunze en Aa’s en Praktische voorbeelden vullen de rest Hoogheemraadschap Delfland blijkt van deze bijeenkomst, met sprekende dat het satellietopnamen zeer goed fotobeelden uit Almelo, Purmerend, bruikbaar zijn bij het actualiseren en Oss en het waterschap Hunze en Aa’s. bijhouden van opppervlaktewater- en Deze organisaties hadden van tevoren watergangenkaarten. materiaal ingediend dat is uitgewerkt voor deze conferentie. Zeer veel mutaties treden in Almelo aan het licht, bij een vergelijking tussen GBK en een Remco Takken ([email protected]) digitale luchtfoto. Daarbij wordt ook de is eindredacteur van GIS-Magazine. moeilijkheid van interpretatie en defini- Meer informatie over de in dit artikel ties genoemd: wat doe je met graansi- besproken onderwerpen vindt u op lo’s, wateropslag, kuilgras, woonboten, www.geocensus.nl en www.neo.nl. April/Mei 2006-3

43

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 44

Evenement

GIS sneeuwt onder op CeBit in Hannover

Roodleren broeken en innovatieve sn Door: Remco Takken

Al twintig jaar is de CeBIT in Hannover het toonaangevende evenement waar de laatste snufjes op technologiegebied worden voorgesteld aan een groot publiek én aan de concurrent. Hoe staat het met de zichtbaarheid van verrassende toepassingen uit de geo-informatiewereld?

Door consumentenogen gezien is op de CeBIT autonavigatie het succesvolste digitale kaartproduct.

Er is wat moed voor nodig om het vuistdikke boekwerk open te slaan dat moet doorgaan voor de catalogus van de CeBIT in Hannover. Echt veel wijzer word je er niet van. Pagina’s vol grafische kaart-, beeldscherm- en telefoonaanbieders. Het enorme boek wijst vooruit naar dagenlang schuifelen door de massa. Van 8 tot 15 maart met duizenden mensen langs de showrooms met gadgets en hebbedingetjes. Misschien is het wel te veel van het goede. Er zijn 27 zalen, ieder ongeveer even groot als de Amsterdamse RAI. Het is dan ook prettig om je te kunnen richten op een niche-markt als GIS of geo-informatie. Dan is het nog een beetje te doen. GIS nauwelijks zichtbaar Eerlijk is eerlijk, de twintigste editie van de CeBit is zodanig commercieel en grootschalig dat de GIS-branche, van oudsher een ‘rustig’ wereldje, nauwelijks zichtbaar is. In alle zalen ben je aangesproken door tientallen fotomodellen en heb je kunnen ‘gamen’ met de meest geavanceerde 44

April/Mei 2006-3

spelcomputers. Als je geluk hebt met de vaardige hulp van een zeventienjarige schoonheid in een Rood leren tenue. Binnen een mum van tijd kun je geen kant meer op. Je hebt je handen vol met tassen, gratis brochures en relatiegeschenken. Zul je dan bij een stand van deelstaat Rheinland in katzwijm vallen bij een aanplakbiljet dat in het Duits gewag maakt van standaardisering en normering op GISgebied? Wat, naast het lonken naar de massa, de CeBit de laatste jaren parten speelt is de verminderde reislustigheid van Amerikanen sinds september 2001. Klanten en leveranciers uit de VS blijven nog altijd massaal weg, en de beurs wil toch de grootste blijven. Zo kan het gebeuren dat kansloze eenmansbedrijfjes uit Korea, China of Japan vanuit piepkleine hokjes hun GIS-activiteiten aanprijzen op de grootste technologiebeurs ter wereld. Deze kleinschalige initiatieven staan gebroederlijk naast grote innovatieve projecten. In de catalogus wordt echter geen onderscheid gemaakt. Snel

doorlopen dan maar, met een door een vertaalmachine in elkaar gedraaide Engelstalige brochure onder de arm. GISCape uit Taiwan prijst AVL aan, Automated Vehicle Location. Uit de folder wordt echter niet duidelijk wat het kastje met antenne betekent voor de gebruiker: “AVL can 1,000 car is it manage to reach the standard grade at the same time, enough to reduce equipment and management cost of control center.” Navigatie en innovatie Hal 11 is geheel gewijd aan gps-navigatie en lbs-achtige services. Een groot verschil met vorig jaar, toen slechts een hoekje van de zaal was ingericht voor ruimtelijke toepassingen. Falk, Navteq en Teleatlas zijn prominent vertegenwoordigd, net als de talloze partners en afnemers van digitaal kaartmateriaal. Door consumentenogen gezien is autonavigatie het grootste succes van de digitale kaart. Verder staan in Hal 11 zo ongeveer alle leuke initiatieven met toepassingen uit de geo-informatie. De laagdrempelige track’n’trace-producten van Teydo, de iKids gps-telefoon die ouders in staat stelt hun kinderen op afstand in de gaten te houden (zie elders in deze GISMagazine). Hier wordt duidelijk zichtbaar hoe de digitale kaart langzaam het leven van de ‘gewone’ burger is binnengeslopen. In Hal 9, het ‘Future Parc’, staat een Hollandpaviljoen met innovatieve vertegenwoordigers uit ict-technologische bolwerken als Delft, Eindhoven

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 45

Evenement

ve snufjes en Enschede. We ontwaren het Cobra Instituut, Laquso (Laboratory for Quality Software), Telematica Instituut. Opvallend is FFFSim, een kaartgebaseerde presentatie van Decis Lab, een samenwerkingsverband van TNO, Thales, TU Delft en Universiteit van Amsterdam. FFFSim staat voor Fight, Fright and Flight Simulator en dient ter ondersteuning van crisis-management. De simulatie werd bij TNO Defensie en Veiligheid ontwikkeld in het kader van onderzoek naar Crowd & RiotControl (CRC). Met behulp van psychologische modellen bewegen zich ongeveer honderd stipjes over een digitale kaart van Amsterdam. Het zijn hooligans of andere relschoppers, allemaal met hun eigen individuele kenmerken en beslissingsmomenten. •1/2pag. adv.(snelweg)

20-09-2004

Duidelijk zichtbaar zijn stipjes die zich opwerpen als leider, meelopers en ongeleide individuen die schijnbaar doelloos op en neer rennen. In de vier hoeken schuiven ME-pelotons strategisch heen en weer, in afwachting van een goedgeplande charge. Zo kan een politiekorps oefenen in een virtuele omgeving met levensecht nagebootst groepsgedrag. Promotioneel geweld Het is natuurlijk een bekend gegeven dat de geo-ict slechts een kleine niche-markt is in de ict- en technologiewereld. Je moet er tijdens de CeBit echt naar zoeken tussen het promotionele geweld van Nokia, Ati, Samsung en andere grote spelers. Dat neemt niet weg dat een kolossale (consu-

09:19

menten-)beurs als CeBit goed laat zien waar de grote klappers op geo-ict-gebied zich bevinden: in de gps-navigatie en in de écht innovatief opererende, veelal kleinschalig opgezette bedrijven. Zo bezien biedt een reisje naar Hannover twee leerzame lessen. Eén in nederigheid ten opzichte van de grote boze wereld buiten de geografie, en een les in gepaste trots op inhoudelijk interessante (academische) ontwikkelingen die de massa nog niet bereikt hebben.

Remco Takken ([email protected]) is eindredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen vindt u op www.cebit.de

Pagina 1

Snel (op) weg met uw GIS-project? Realisatie van GIS moet niet te lang duren. Vaak kan uw eigen organisatie maar beperkt capaciteit leveren. Tablin kan zich snel inrichten als naadloos verlengstuk van uw organisatie. Snel op weg dus. Bel ons (0541-572260) of kijk op www.tablin.nl

Tablin maakt GIS concreet Inwinning, invoer, conversie, kwaliteitsverbetering, beheer en advies. April/Mei 2006-3

45

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 46

Agenda De agenda bevat aankondigingen van workshops, seminars, themadagen en vergelijkbare GIS-gerelateerde activiteiten van bedrijven en organisaties. Daarnaast is er natuurlijk ook aandacht voor relevante beurzen die in Nederland en België worden gehouden. De agenda in GIS-Magazine is doorlopend en bevat in ieder geval de evenementen die worden gehouden in de periode tot het verschijnen van het volgende nummer. Voor de volgende agenda kunnen beurzen, seminars en workshops per e-mail worden aangemeld bij de redactie: [email protected]. Vermeld als onderwerp van uw mail ‘Agenda’. Mei 02-03 mei Mobiel internet demonstratiedagen BySky, Ruinen Tel: 0522 - 473 432 Fax: 0522 - 471 874 E-mail: [email protected] Internet: www.bysky.nl 03 mei Oracle Portal workshop De Meern, Oracle nederland Internet: www.oracle.com

15 mei Oracle Business Intelligence dag 2006 Utrecht, Stadion De Galgenwaard Internet: www.oracle.com 15-17 mei UMDS 2006 - 25th Urban Data Management Symposium Aalborg, Denemarken

04 mei Autodesk Solutions Tour Groot Bijgaarden, Salons Waerboom Internet: www.autodeskseminars.com

Informatie: Elfriede M. Fendel E-mail: [email protected] Internet: www.umds.net

08-11 mei ISPRS Commission VII Mid-Term Symposium: "Remote Sensing: From Pixels to Processes" Enschede Tel: 053 - 487 43 33 Fax: 053 - 487 4 554 E-mail: [email protected] Internet:www.itc.nl/isprsc7/symposium2006

16 mei Presentatie Pythagoras 11 Gent (B) Internet: www.pythagoras.net

09 mei Autodesk Solutions Tour Rotterdam, de Kuip Internet: www.autodeskseminars.com 10 mei Innovatie in Veiligheid "Van denken naar doen in rampenbestrijding" Utrecht, Stadion de Galgenwaard Tel: 073 - 684 25 25 Fax: 073 - 684 25 20 E-mail: [email protected] Internet: www.innovatieinveiligheid.nl 10 mei Autodesk Solutions Tour Gent (B), ICC Internet: www.autodeskseminars.com 10 mei Jubileumconferentie: 20 jaar C.A.A.A. Gent, ICC Gent Informatie: ir. J. Vandamme Tel: +32 (0)9 - 2202101 E-mail: [email protected] Internet: www.c3a.be 46

11 mei Cadac Expo - Autodesk Solutions Tour Heerlen, Cadac E-mail: [email protected] Internet: www.cadac.com en www.autodeskseminars.com

April/Mei 2006-3

16 mei Autodesk Solutions Tour Breukelen, Hotel Breukelen Internet: www.autodeskseminars.com 17 mei Cadac Expo 's-Hertogenbosch E-mail: [email protected] Internet: www.cadac.com 18 mei Autodesk Solutions Tour Nijmegen, Triavium Internet: www.autodeskseminars.com 19 mei Trimble Technology day Meise (B), Nationale Plantentuinen Informatie: Marianne Couderé Tel: +32 (0) 50 38 98 14 Fax: +32 (0) 50 38 31 05 E-mail: [email protected] Internet: www.coudere.be 21-25 mei Bentley User Conference Charlotte, NC, (U.S.A.) Informatie: Linda Hovestad E-mail: [email protected] Internet: www.be.org/preregister

23 mei Autodesk Solutions Tour Antwerpen (B), San Marco Village Internet: www.autodeskseminars.com 23 mei Presentatie Pythagoras 11 Mechelen (B) Internet: www.pythagoras.net 30 mei MapInfo Benelux Conferentie 2006 Ede, De Reehorst E-mail: [email protected] Internet: www.mapinfo.nl 30 mei Seminar lezing: 3D modelering en luchtfotografie Ede, De Reehorst E-mail: [email protected] Internet: www.idelft.nl 30 mei Autodesk Solutions Tour Amsterdam, Planetarium Gaasperplas Internet: www.autodeskseminars.com 30 mei Presentatie Pythagoras 11 Made Internet: www.pythagoras.net 30 mei-01 juni German Smallworld User Conference Dresden (D) Internet: www.realworldwide.com 31 mei Autodesk Solutions Tour Grimbergen (B), Salons de Romree Internet: www.autodeskseminars.com

Juni 01 juni Presentatie Pythagoras 11 Heusden-Zolder (B) Internet: www.pythagoras.net 01 juni Cadac Expo - Autodesk Solutions Tour Brussel (B), Diamant Conference Center E-mail: [email protected] Internet: www.cadac.com en www.autodeskseminars.com

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 47

Gemeente informatie op maat.

Uw bestelling? Stelt u zich voor: u wilt een drankje op een terras. Dan vraagt u zich niet af waar de wijn staat en waar de glazen? Nee, u roept een ober en doet uw bestelling. Binnen twee minuten staat uw bestelling op tafel en dat vindt u vanzelfsprekend. Wij ook. U kunt Vicrea's oplossingen voor uw gemeentelijke informatie vergelijken met een ober, of sterker nog, met een butler. U bestelt informatie, al dan niet via een webservice. Stroomlijn zoekt ze op en presenteert ze zoals u erom gevraagd heeft. In de keuken heeft Vicrea's Geo Vastgoed Registratie een aantal belangrijke vastgoedgegevens geregistreerd. Hoe dat allemaal gebeurt, interesseert u vast niet. Als het maar goed gebeurt, u er snel over kunt beschikken en de kosten binnen de perken blijven.Toch?

En voor wie het wel precies wil weten: Vicrea Solutions is specialist in ruimtelijke informatietechnologie. Vicrea biedt locale overheden geïntegreerde totaaloplossingen om authentieke gegevens te registreren (Geo Vastgoed Registratie) en op maat te presenteren (Stroomlijn). Onze producten worden in ruim dertig gemeenten gebruikt. Ze zijn bijzonder gebruiksvriendelijk, gebaseerd op industriële standaarden en landelijke wet- en regelgeving en geënt op authentieke registraties van gebouwen, adressen en percelen. Ze zijn backoffice- en GIS-onafhankelijk, snel te implementeren, modulair opgezet en gebaseerd op uitstekende materiekennis.

Vicrea Solutions b.v. postbus 1489 3800 BL Amersfoort [email protected] www.vicrea.nl

geeft informatie de ruimte.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 48

Evenement

Stroomlijning basisgegevens, stroomopwaarts of stroomafwaarts?

De gevolgen van de basisregistrat ie Door: Robin Wevers

Waterschappen maken een einde aan eilandautomatisering door het inrichten van een aantal basisregistraties. Zit er werkelijk een probleem in Den Haag? Deze en andere discussiepunten kwamen aan de orde tijdens het Seminar voor de Waterschappen.

De discrepantie tussen een snelle front office en een trage back office.

M

et als thema ‘Stroomlijning basisgegevens, stroomopwaarts of stroomafwaarts?’ organiseerde Vertis samen met Het Waterschapshuis en het Aquatax-consortium op woensdag 15 februari een seminar voor de waterschappen. Zo’n tachtig bezoekers konden luisteren naar een aantal sprekers die nauw betrokken zijn bij de basisregistraties en die verschillende invalshoeken en de consequenties ervan voor de waterschappen belichtten. De waterschappen hebben als overheidsorganisaties te maken met het Programma Andere Overheid. Dat wil een krachtige overheid die de samenleving centraal stelt en slagvaardig is. Het Programma Stroomlijning Basisgegevens beschrijft een zestal basisregistraties: adressen, gebouwen, personen, bedrijven, percelen en topografie. Alle overheidsorganisaties worden verplicht van deze basisregistraties gebruik te maken. Van de zes landelijke basisregistraties worden gegevens over personen, bedrijven, percelen en adressen binnen de water48

April/Mei 2006-3

schappen gebruikt. De andere overheid Ben van Beek, teamlid van het programmateam Andere Overheid bijt het spits af: “Een andere overheid is een krachtige overheid die luistert, die kaders stelt en ruimte biedt en die zorgt voor een slagvaardige en prima dienstverlening. In het programma worden vier thema’s onderscheiden: een betere dienstverlening, minder bureaucratie, een slagvaardige organisatie en een andere cultuur.” Onderzoek wijst uit, dat een grote ergernis van burgers is dat dezelfde informatie meermalen verstrekt moet worden. De basisregistraties moeten daar verandering in brengen door eenmalige opslag en meervoudig gebruik. Van Beek geeft verscheidene keren af op de regelzucht van Den Haag. Hij begeeft zich daarmee in een wat vreemde spagaat: enerzijds is hij vóór een stelsel van registraties met zijn regels en afspraken, maar anderzijds heeft hij wel bezwaar tegen regels. Ook over de verwachte voor-

delen van de basisregistraties is Van Beek enigszins cynisch: “Wat gebeurt er straks als een burger voor een loket bij een waterschap staat en merkt dat zijn adres niet klopt? Wordt hij dan naar de gemeente gestuurd om dat eerst te veranderen? Ik moet het allemaal nog zien.” De presentatie verleidt dagvoorzitter Dick Oosterwijk van Vertis tot de conclusie: ”Het probleem zit meestal in Den Haag.” De praktijk bij het waterschap Rijn en IJssel Ben Veurman, ICT-manager bij het waterschap Rijn en IJssel vertelt over de praktijk. Het waterschap heeft getracht een einde aan eilandautomatisering te maken door het inrichten van een aantal basisregistraties. Veurman schetst de voordelen: een efficiëntere gegevensinwinning en gegevensbeheer, verlaging van de administratieve lastendruk en een aantoonbaar betere kwaliteit en bruikbaarheid van de gegevens in de registraties. Deze kwaliteitsverbetering wordt gerealiseerd door een vergroting van de actualiteit, juistheid en volledigheid van de gegevens. Het traject om basisregistraties in te voeren in het waterschap is lastig geweest. Maar op de vraag van dagvoorzitter Oosterwijk of het de moeite waard is geweest, toont Veurman geen twijfel: “Als ik het weer zou moeten doen en ik wist wat me allemaal te wachten stond, zou ik het zeker weer doen!” Stroomlijning Basisgegevens Dirk Jan van der Linden, de programma manager Stroomlijning Basisgegevens, gaf een overzicht van de landelijke ontwikkelingen. Aan de hand van een veelzeggende tekening illustreerde Van der Linden de veel voorkomende discrepantie tussen een snelle front office en een trage back office. Het onderstreept de noodzaak tot standaardisatie op de koppelvlakken. Belangrijke elementen in het stelsel zijn de gebruiksplicht voor alle overheidsinstellingen en de terugmeldplicht

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 49

Evenement

?

at ies voor waterschappen

Dirk Jan van der Linden: “De cultuur van het delen of zelfs het loslaten van verantwoordelijkheden is aan het veranderen.”

voor vermeend onjuiste gegevens. Van der Linden signaleert, dat “de cultuur van het delen of zelfs het loslaten van verantwoordelijkheden aan het veranderen is.” De voortgang gaat de politiek niet snel genoeg. Volgens Van der Linden is er één manier om het proces te versnellen en dat is door het ondersteunen van de implementatie. De intentie is hiervoor per sector expertteams in het leven te roepen. Van der Linden: “Het komt nu aan op het implementeren.” Basisregistraties adressen en gebouwen Voor het ministerie van VROM is een belangrijke taak weggelegd, omdat vier van de zes huidige basisregistraties onder de verantwoordelijkheid van VROM vallen: topografie, percelen, gebouwen en adressen. Marthe Fuld, projectleider BAG (basisregistraties adressen en gebouwen) is verantwoordelijk voor twee van deze basisregistraties. Fuld benadrukt dat vanuit VROM nauwe contacten worden onderhouden met alle betrokken partijen en er zo goed mogelijk wordt geluisterd naar

suggesties uit het veld. Ze illustreert dat door met succes enige discussie uit te lokken. Eén van de discussiepunten is of afnemers van gegevens van basisregistraties deze gegevens bij gebruik telkens online uit een basisregistratie moeten ophalen of dat er met een kopie van de gegevens uit de basisregistraties gewerkt mag worden. Dat blijkt niet uit te maken als het maar zeker is, dat er met de correcte gegevens gewerkt wordt. Op deze kopieën vindt ook geen onderhoud plaats: mutaties worden alleen bij de bron verwerkt. Ook de eventuele doorberekening van kosten blijkt een gevoelig discussiepunt te zijn. Fuld licht toe dat de BAG bewust klein wordt gehouden: “We willen niet te veel van gemeenten vragen en er is ook niet veel voor nodig om koppelingen tot stand te kunnen brengen. Wel wordt er veel gevraagd van en geïnvesteerd in de kwaliteit van de gegevens.” In 2006 moeten alle gemeenten aan de slag. Er komt een landelijke voorziening waar de gemeenten in 2009 op aangesloten moeten zijn. In de BAG is een uitgebreid kader vastgelegd in de grondslagen, catalogi en een objectenhandboek. De bedoeling is deze stabiel te houden tot tenminste 2009, zodat gemeenten niet tijdens de implementatie nog met veranderingen geconfronteerd worden. Wetgeving is inmiddels in de maak; deze gaat dit jaar naar de kamer en moet in 2008 van kracht worden. Er wordt een landelijke voorziening gebouwd waar bronhouders hun gegevens aanleveren en afnemers de gegevens kunnen betrekken. Voor dagvoorzitter Oosterwijk is de presentatie aanleiding terug te komen op zijn eerdere opmerking over Den Haag: “De dynamiek in Den Haag is duidelijk groter dan we dachten.” WIA Het inhoudelijk deel van de dag werd afgesloten met een presentatie van Igor Hemmers van Vertis over de relatie tussen WIA (Waterschaps Informatie Architectuur) en een demonstratie van BAS (Basisregistratie Stelsel) door Jort Engels, business consultant van

Dagvoorzitter Oosterwijk: “De dynamiek in Den Haag is duidelijk groter dan we dachten.”

Aquagis. Naar aanleiding van een gevoel dat de informatievoorziening beter moest kunnen is in 2003 begonnen een referentiekader op te stellen om problemen structureel op te lossen. Dat heeft geleid tot het WIA, een architectuur die door de waterschappen en voor de waterschappen is opgesteld. BAS is een applicatie die de bedrijfsprocessen binnen een waterschap moet ondersteunen. Het moet tevens een eind maken aan versnipperde informatievoorziening: basisgegevens worden op één plek opgehaald en verkeerde gegevens worden opgespoord. Gegevens worden ingelezen, geverifieerd en beschikbaar gesteld voor de verschillende applicaties. GIS speelt hierin een rol bij het verhogen van de kwaliteit en de ruimtelijke visualisatie.

Robin Wevers ([email protected]) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.vertis.nl, www.aquagis.nl, www.stroomlijningbasisgegevens.nl of http://bag.vrom.nl. April/Mei 2006-3

49

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 50

Evenement

Flagis toont toepassingen voor gewone burger

Laagdrempeligheid bij GIS-O-Polis Door Sonja de Bruijn

GIS-O-Polis-organisator Flagis draait al een tijd rond in het bekende kringetje van overheden, nutsbedrijven en GIS-coördinatoren en wil dat veranderen. Om nieuwe mensen te trekken was de mailing voorafgaand aan het evenement ook gericht op jongeren en studenten. Tijdens het evenement kon je zelf met een joystick lopen en zelfs vliegen in de 3D Cave van Gent.

Jan Van de Steen, voorzitter van Flagis.

De GIS-O-Polis in Gent is dit jaar voor het eerst georganiseerd, en wel op woensdag 22 februari. Mede dankzij een goede organisatie van Flagis en sponsors als Intergraph, Autodesk, ESRI BeLux, Oracle en het OC GIS Vlaanderen kende deze eerste editie een professionele uitstraling. In tegenstelling tot de stands werden de presentaties vanuit een gebruikersstandpunt benaderd voor het evenwicht tussen commerciële en gebruikersinbreng. Naast een wandeling langs dertig standhouders waren er presentaties bij te wonen en kon de bezoeker tussentijds een blik werpen op wanden die waren behangen met posters. Een jury beoordeelde de posters, afkomstig van bedrijven, organisaties en scholen. Er waren drie cate-

50

April/Mei 2006-3

gorieën: Pedagogische Posters, Beleidsondersteunende Posters en Originele Posters. De prijzen bestonden uit (software) cd’s en boeken. Dat GIS breed en op niet-alledaagse manieren inzetbaar is, bleek wel uit het feit dat er twee projecten te zien waren aangaande digitaal begraafplaatsenbeheer. 3D Cave Gent Een van de grootste aandachtstrekkers was de 3D Cave van Gent. Op twee grote schermen werden animaties van de stad Gent getoond. Spectaculairder was de mogelijkheid om met behulp van een joystick zelf te vliegen en lopen in een ‘cave’. De Stad Gent is sinds 1996 actief met het aanmaken van virtuele modellen. Tegenwoordig werkt deze lokale overheid actief aan 3D-GIS: het toevoegen van intelligentie aan de modellen, ook wel digitaal interactief ruimtelijk informatief Gent (D.I.R.I.Gent) genoemd.

Volgens de aanwezige ambtenaren van de Stad Gent zijn er nog enorm veel plannen met de 3D-Cave maar is de groep ‘projectwerking 3D’ binnen deze lokale overheid nog veel te druk met de huidige uitwerking van ideeën. Naast het verbeteren van de communicatie speelt de 3D-techniek ook een essentiële rol in onderzoek, ruimtelijke analyses, ontwerpen en tijdens evaluaties en beleidsvoorbereiding. 15 jaar Flagis De aanleiding voor GIS-O-Polis was de vijftiende verjaardag van Flagis, de Flemish Association for Geographic Information Systems. Flagis, te vergelijken met het GIN in Nederland, is ontstaan als neutraal discussieplatform aangaande GIS en de overheid. In deze hoedanigheid speelde het een belangrijke rol bij het tot stand komen van een pragmatisch overheidsbeleid inzake GIS, dat rekening houdt met verschillende belangen. Nog steeds zijn met name overheden, nutsbedrijven, planologen en GIS-coördinatoren aangesloten bij Flagis. Jan Van de Steen, volgens de GIS-O-Polis catalogus ‘de voorzitter die Flagis een professioneler imago gaf’ wil dit graag anders zien: “In feite draaien we al sinds de oprichting van Flagis binnen hetzelfde kringetje mensen. Het adressenbestand gaat rond maar we moeten ook andere doelgroepen aanspreken. We willen dat uitbreiden en tevens laten zien dat er ook veel toepassingen zijn voor de gewone burger. Ook vinden we het essentieel om het kennisbewustzijn te vergroten. Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan instanties of bedrijven die allen te maken hebben met dezelfde problematiek rond zaken als milieu en kadastraal recht. Allereerst hebben we GIS-O-Polis georganiseerd in het kader van ons 15-jarig bestaan, maar zeker ook om deze redenen.” Met name veel studenten zijn, al dan niet verplicht, op de beurs afgekomen. In de mailing naar zo’n vijf- tot zesduizend adressen is het onderwijs

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 51

Evenement

Huidige concepten Van de Steen, Flagis voorzitter sinds 2004, draait al ruim 15 jaar mee in het wereldje van GIS. Hij is de mening toegedaan dat qua technologie de huidige concepten in wezen hetzelfde zijn als vijftien jaar geleden. “Wel anders is de uitwerking, zoals 3D, een toepassing die overigens naar mijn mening voor velen nog niet direct inzetbaar is. Waar we nu vooral mee te maken hebben is naar mijn idee het feit dat veel investeringen nog rendement moeten opleveren. Er moet een ruimer publiek bereikt worden en dit moet ook nog in het beleid naar voren komen.”

s

Simulatie van de stad Gent, afkomstig van de 3D Cave.

inderdaad een belangrijke doelgroep geweest, alsmede openbare besturen en stedenbouwkundigen. “De aandacht die uitgaat naar GIS in het onderwijs is zonder meer goed,” vindt

Van de Steen. “In het Vlaamse hoger onderwijs en op de universiteiten is GIS wijdverspreid, maar het middelbaar onderwijs heeft wat dat betreft toch meer ondersteuning nodig.”

Sonja de Bruijn ([email protected]) is hoofdredacteur van GeoInformatics. Meer informatie via www.flagis.be.

April/Mei 2006-3

51

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 52

Evenement

Energie, mobiele toepassingen, webservices en meldkameroplossing aan

Geoforum ‘GeoSpatial Infrastruct ur Door: Remco Takken

Met de huidige strubbelingen op de Russisch-Europese gasmarkt en de liberalisering van energie, speelt Intergraph tijdens haar GeoForum handig in op de actualiteit. De Belgische pendant van het hulpdiensten communicatiesysteem C-2000 heet Astrid. Wat daar nu achter zit?

Cogas Energie-directeur Michiel Kirch (l) en Pieter Jongert van Intergraph (r), tijdens de uitreiking van de GIS Award 2005.

Tijdens zijn welkomstwoord schetst Intergraph’s Pieter Jongert verleden en toekomst van ruimtelijke toepassingen: “Net als vroeger zijn GeoSpatialtoepassingen nog steeds zeer belangrijk en alom vertegenwoordigd. Daarnaast is er tegenwoordig veel aandacht voor ‘workforce automation’, documentmanagement en mobiele toepassingen, zoals inspecties. Zoals onze slogan al aangeeft, is Intergraph ‘meer dan GIS alleen’. Wij willen op zoek naar de synergie door meerdere competenties aan de klant kunnen aanbieden. Kort samengevat: wat onze onderling heel verschillende klanten met elkaar gemeen hebben, is dat zij grote hoeveelheden complexe data omzetten in begrijpelijke visuele presentaties, op basis waarvan men de juiste operationele beslissingen kan nemen.” Actuele energiemarkt Het GeoForum speelt op 30 maart handig in op de actualiteit. De kranten staan bol van het rumoer over de gedwongen splitsing van energiebedrijven. Spannender nog is de plotseling 52

April/Mei 2006-3

zichtbaar geworden Europese afhankelijkheid van het Russische Gazprom, die een maand eerder de toevoerkraan dichtdraaide van het zich meer en meer op Europa oriënterende Oekraïne. George Verberg, president van de International Gas Union, en voormalig directeur van de Gasunie, legt veel nadruk op de globalisering van ooit regionale gasmarkten. Met de introductie van vloeibaar, en dus gemakkelijker vervoerbaar gas, zijn aanbieders niet langer gedwongen hun product aan een nabij buurland te verkopen middels pijpleidingen van eindige lengte. “De afhankelijkheid in Europa groeit,” zo waarschuwt Verberg. Vraag-op-vraag opbouw Later op de dag zal Cogas Energie de GIS Award 2006 in ontvangst nemen, eerst komen de GIS-toepassingen bij Cogas aan bod. Vanaf 2000 wordt GeoMedia ingezet met een Oracle Spatial database, en vanaf 2002 is er een webapplicatie voor de infrastructuur. De 3200 analoge tekeningen uit het verleden zijn in

een vroege fase eerst gescand, daarna gevectoriseerd, en met behulp van GeoMedia WebMap beschikbaar gemaakt. Gortemaker zegt: “Waar we met GeoMedia naar toe willen, is een analysevraag opbouwen van vraag-opvraag, zodat je binnen je query verder kunt verfijnen. We doen niet namelijk alleen leidingbeheer, maar willen ook een begin maken met risico-analyses.” De gestage gang naar volledige digitalisering klinkt anno 2006 niet bijzonder revolutionair, een gegeven dat Gortemaker benadrukt door af en toe met nogal alledaagse voorbeelden aan te komen, zoals gedeeltelijk verdwenen maatvoering in vroege digitale leidingtekeningen. Het feit dat het relatief kleine bedrijf het zo goed doet tussen de veel grotere gevestigde energiebedrijven, laat Intergraph meewegen in het positieve oordeel. Het is niet voor het eerst dat Cogas Energie in de prijzen valt. Eerder al werd bekend dat het bedrijf in 2005 de hoogste leverbetrouwbaarheid GIS Award voor Cogas Energie Tijdens het GeoForum 'GeoSpatial Infrastructures' is de jaarlijkse GIS Award 2005 uitgereikt aan Cogas Energie. Dit bedrijf levert gas, elektriciteit en kabeldiensten aan 500.000 klanten in oost Nederland. Cogas past GeoMedia-technologie toe voor haar volledige assetmanangement. Het juryrapport staat: "De data die in het systeem is opgenomen is van goede kwaliteit en volledig gedigitaliseerd. Hiervoor ontvangt Cogas tevens de Award voor Intergraph's 100% Club. Met deze pragmatische aanpak van de vertaling van een lange termijnvisie naar resultaat vormt Cogas een voorbeeld voor veel andere energiebedrijven." De Award werd tijdens het GeoForum aan Michiel Kirch, Algemeen Directeur Cogas Energie uitgereikt door Pieter Jongert, Manager Intergraph Security, Government & Infrastructure Nederland.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 53

Evenement

sing aan bod

ct ures’, meer dan GIS alleen.... in Nederland had behaald. Directeur Michiel Kirch benadrukt dat Cogas Energie qua kostenefficiency ‘bovenaan’ staat in de geliberaliseerde energiemarkt. OOV veel meer dan meldkamer Jan Smets van Intergraph opent de middagsessie met presentatie over trends in meldkamertechnologie, een van de kernactiviteiten van Intergraph, en een uitgebreide beschrijving van het Belgische Astrid-project, een door Intergraph geleverd digitaal radiosysteem ten behoeve van de hulpdiensten plus de politiekamer in België. In 2008 moeten alle noodoproepen bij onze zuiderburen via Astrid verlopen. Volgens Smets is Nederland wereld-

wijd het verst gevorderd op het gebied van geïntegreerde meldkamers. Een inmiddels bekend gezicht tijdens Intergraphbijeenkomsten is Paul Geurts van de gemeente Nijmegen. Hij vertelt over de voordelen van Web Maps Services (WMS): de data blijft bij de bron en de beveiliging is goed. Nijmegen is een voorloper op WMSgebied. Met de Groningse politie-applicatie die bureaugegevens op straat met een pda beschikbaar maakt besluit het Geoforum van Intergraph. Zo is ‘s middags mobiel werken aan bod gekomen, verfijnde webpublicatie kwam langs, terwijl ‘s ochtends aandacht was voor efficiënt automatiseren, maar ook slim leidingbeheer in de energiesector. Voor Intergraph-gebruikers die geïnteres-

GeoCensus is een landmeetkundig ingenieursbureau dat zich heeft gespecialiseerd in landmeetkundige dienstverlening en GIS. Met onze circa 30 gemotiveerde medewerkers bieden wij zowel het bedrijfsleven als de overheid een breed scala aan diensten. Natuurlijk staat kwaliteit voorop bij al het werk dat GeoCensus voor u uitvoert. Gewoon omdat wij werken volgens het principe ‘afspraak is afspraak’. Of het nu om spoedklussen of langdurige projecten gaat, doet daarbij niet ter zake. Efficiëntie en korte doorlooptijden tegen een scherp tarief zijn onze uitgangspunten. Kortom, GeoCensus verzorgt het, als u dat wilt en zoals u dat wilt!

‘GeoCensus verzorgt het, als u dat wilt en zoals u dat wilt!’

seerd zijn in de internationale ontwikkelingen is er tijdens deze dag alvast een publiekstrekker bekendgemaakt die in juni zal aantreden in Orlando, Florida. Colin Powell zal daar komen spreken, de Amerikaanse minister die op basis van geo-informatie zijn land overtuigde dat de massavernietigingswapens in Irak een bedreiging vormden voor de wereldvrede. Met een zaal vol doorgewinterde interpretatoren van kaartgegevens waagt hij zich hiermee in het hol van de leeuw. Remco Takken ([email protected]) is eindredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen vindt u op www.intergraph.com.

GeoCensus Geodesie en GIS Birkstraat 95 Postbus 495 3760 AL Soest

GeoCensus Geodesie en GIS Bosscheweg 107-08 Postbus 343 5280 AH Boxtel

T 035 - 622 11 79 F 035 - 622 11 92 E [email protected] I www.geocensus.nl

T 0411 - 64 44 22 F 0411 - 67 70 77 E [email protected] I www.geocensus.nl

De vier kernactiviteiten van GeoCensus zijn Geodesie, GIS, Maatvoering, Mutatiesignalering met behulp van satellietbeelden. GEODESIE: Grootschalige basiskaart: • uitvoering van GBK-metingen (vervaardiging en bijhouding) • opwaardering van de GBK • uitvoering van GIS-inventarisaties • landmeetkundige projectbegeleiding • DTM-metingen • GPS-metingen GIS-werkzaamheden: • Advisering • Projectmanagement • Detachering en ondersteuning • Dataverwerking

(Bouw)maatvoering: • inhouds- en hoeveelhedenmetingen • volledige bouwmaatvoering • wegenbouw • spoormetingen • revisiemetingen • deformatiemetingen • kabel- en leidingregistratie Mutatiesignalering met behulp van satellietbeelden: GeoCensus levert deze SAT1-beelden en de mutatiesignaleringen exclusief aan Nederlandse gemeenten en gemeentelijke samenwerkingsverbanden. Dit alles in een exclusief voor deze markt opgezet samenwerkingsverband met NEO BV.

Detachering: Wij leveren de opdrachtgever een medewerker of medewerkers met een kennisniveau dat voor de werkzaamheden door u noodzakelijk wordt geacht.Tot de mogelijkheden behoren o.a. (interim)projectleiders, meetploegen, maatvoerders, rekenaars, CAD/GISoperators en assistent-landmeters. Kwaliteit en veiligheid: GeoCensus is in het bezit van het ISO 9001:2000certificaat, van het VCA* 2000/03-certificaat en tevens van het BTR 2000/01-certificaat: een waarborg voor genormeerde kwaliteit en veiligheid alsmede voor een correcte totstandkoming van de te leveren producten en diensten.

April/Mei 2006-3

5335

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 54

Evenement

Aandacht voor PLM binnen civiele markt

De 2007-producten van Autodesk Door: Lambert-Jan Koops

Een nieuwe release van de Autodesk-software, dat vraagt om een bijeenkomst waar het een en ander wordt uiteengezet over de richting die Autodesk kiest binnen zijn softwareontwikkeling. Vandaar ook dat er op 2 maart een persbijeenkomst plaatsvond in het Rotterdamse hotel New York. Daar werden drie thema’s genoemd voor de 2007-release van de software: realiseren, versnellen en introduceren.

overstap naar 3D. De 2D-software van Autodesk is met de 2007-release zo ontworpen dat het voor gebruikers steeds makkelijker en logischer wordt om over te stappen naar een driedimensionale werkwijze. Belangrijk hierbij is ook dat Autodesk graag zou zien dat bedrijven hun informatie digitaal houden en dus niet stiekem nog ergens in hun productieproces stuklijsten overtypen of andere overbodige handelingen verrichten.

MapGuide Open Source Verder heeft Autodesk een nieuwe versie van MapGuide Open Source, de web mapping-software die oorspronkelijk MapServer Enterprise heette, op de markt gebracht. Deze versie is beschikbaar via de nieuwe MapGuide Open Source-website die wordt gehost door de Open Source Geospatial Foundation. MapGuide Open Source is gratis software, gelicenseerd onder de GNU Lesser General Public License (LGPL). Het stelt gebruikers in staat om ruimtelijke data en ontwerpdata via het web te ontwikkelen en te verspreiden. Autodesk is van plan later dit jaar een commerciële versie met de naam Autodesk MapGuide Enterprise 2007 op de markt te brengen. Naar aanleiding van de Open Source release organiseert Autodesk binnenkort The MapGuide Open, een wedstrijd voor gebruikers van MapGuide Open Source. De wedstrijd staat onder leiding van Directions Magazine en begint half maart.

Vault en Productstream Fred de Graaf, van de afdeling Manufacturing, kreeg na Lazeroms het woord en vertelde dat er vanuit Autodesk sinds 2005 steeds meer aandacht is voor PLM. Dit naar aanleiding van klanten die er achter kwa-

Lambert-Jan Koops ([email protected]) is redacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de hierboven besproken onderwerpen is te vinden op: www.directionsmag.com/ mapguideopen en www.mapguide.osgeo.org.

Mapguide Open Source maakt de integratie van spatial data met applicaties zoals Firefox mogelijk.

Sommige dingen veranderen, andere niet. Net als vorig jaar bleek dat de gebruikers van Autodesk-software weinig op hebben met een embargo. Het was de bedoeling dat op 23 maart een wereldwijde release zou plaatsvinden. Er stonden ook dit jaar echter al weer ruim van te voren dat er al voor de embargodatum op internet berichten stonden over de nieuwe releases. Sjoerd Lazeroms, Marketing Manager Northern Europe, was degene die het Launch Event opende. Hij noemde drie uitgangspunten, creëren, beheren en delen, en legde uit dat het concern zich bij de ontwikkeling van de software richt op deze aspecten. Een vierde punt waar momenteel veel aandacht aan wordt besteed is de 54

April/Mei 2006-3

men dat de stap van 2D naar 3D niet alleen een andere manier van ontwerpen inhoudt, maar ook een andere manier van administreren. Een uitgebreid PLM-systeem gaat veel Autodesk-klanten echter te ver, vandaar dat de softwareontwikkelaar zich richt op een kleiner opgezette PLMoplossing op basis van Autodesk Vault en Autodesk Productstream. Omdat PLM-problemen niet alleen gelden voor de werktuigbouw, maar ook voor de civiele techniek is Autodesk Vault inmiddels ook beschikbaar gemaakt voor Civil 3D en Autodesk Map. Momenteel wordt er nog gewerkt aan een civiele variant van Productstream.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 55

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 56

Evenement

K&L-congres belicht nieuwe grondroerdersregeling

D e Pa dd e n s t o e l t h e o r i e e n h e t o n d e Door: Remco Takken

Het is alweer drie jaar geleden dat NRC Handelsblad een artikel plaatste met de kop ‘Chaos in de ondergrond’. Het speculatieve ‘wachten op de klap’ werd datzelfde jaar bewaarheid met de gasramp in het Belgische Ghislenghien. Het jaar 2003 blijkt ook vandaag de dag nog een belangrijk ijkpunt voor een actualiteitencongres rond Kabels en Leidingen. Wat is er sinds die tijd gedaan om veilig graven te bevorderen?

De tekeningen op deze en de volgende pagina’s zijn afkomstig van een tekenwedstrijd in het kader van het tienjarig bestaan van het Centrum voor Ondergronds Bouwen in 2005. Door Jethro van Archipelschool Theo Thijssen-Paauwenburg in Vlissingen. Bron: COB

De laatste ontwikkelingen rond het thema ‘veilig graven’ zijn op 14 februari uitputtend behandeld tijdens het actualiteitencongres Kabels en Leidingen in het Amsterdamse Hotel Okura. Lezingen kwamen vanuit het perspectief van Bouwend Nederland, de telecombelangenvereniging Groep Graafrechten, EnergieNed, Riolering Amsterdam en natuurlijk graafmeldingscentrum Klic en Het Kadaster. Met 200.000 graafacties per jaar gaat nog altijd in twintig procent van de gevallen de schep of graafmachine door een buis of kabel. Over dat angstig hoge getal valt natuurlijk het nodige te zeggen. Verder zit er een nieuwe grondroerdersregeling in de pijplijn. Bedoeld om graafschade te be56

April/Mei 2006-3

perken, wordt dit wetsvoorstel door dagvoorzitter Frans Cornelis van het VGKL aan het begin van de dag al gekenschetst als ‘niet diep en een beetje smal’. Opvallend is de nieuwe rol die voor Het Kadaster zal zijn weggelegd in deze nieuwe regeling, en de teruggedrongen rol van het graafmeldingscentrum Klic. Genoeg stof voor discussie dus. Opvallend is de aanwezigheid van een Intergraph-delegatie onder de bezoekers. Het is tijdens dit evenement de enige grote GIS-leverancier die daadwerkelijk komt onderzoeken wat er momenteel speelt in de wereld van de vele kabel- en leidingbeheerders die hun ondergrondse infrastructuur met GIS in beheer hebben.

Wettelijke verplichting Jan Schipper, behalve directeur van Nuon Assetmanagement ook voorzitter van het Kabel en Leidingen Informatie Centrum (Klic), legt de huidige situatie naast de toekomstige grondroerdersregeling. Per saldo denkt Schipper dat de Grondroerdersregeling een goede ontwikkeling is, omdat hij minder schades verwacht door de wettelijke verplichting van het doen van een Klic-melding. De huidige Klic-doelstellingen zijn: efficiënte en doelmatige informatieuitwisseling, en het verbeteren van de samenwerking in de keten van grondroerders. De peilers van de nieuwe wet veranderen de situatie. Er komt een wettelijke verplichting voor Kabel en Leidingbeheerders (KLB’s) om goede informatie te verstrekken. Een andere vernieuwing: het Kadaster krijgt de taak om het digitale informatieproces te regelen en er op toe te zien. Bij dat laatste punt uitte Schipper enige bedenkingen: “De taak van informatievoorziening wordt nu weggehaald bij het Klic, en gaat naar het Kadaster. Mijn angst is dat anderen u ineens gaan bepalen wat de kwaliteit moet zijn van de ondergrondse data. Schrijft het Kadaster ons straks een door hen gewenst datamodel voor? Ik wil daarin op zijn minst zeggenschap, het Klic wil meepraten. Ook ben ik benieuwd wie het gaat betalen, en de vraag is ook: hoe snel moet dit allemaal? Er zal een spreekbuis moeten komen voor de ministeries van EZ, VROM en het Kadaster. Het Klic-bestuur wil dit op gang brengen. In de nieuwe rol zal Klic een platform zijn voor Kabel- en Leidingbeheerders.” Op het moment van schrijven is er sprake van een impasse. De nieuwe wet is immers nog niet aangenomen, Kadaster en Klic zijn onzeker over de situatie. De doorontwikkeling van actuele plannen als Klic Online ligt vooralsnog stil.

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 57

Evenement

o n d e r g ro n d s e n e t we r k Klic en Kadaster sluitend? van netwerken, informatievoorzie- Juridische oplossingen zijn nog geen Professor A.A. van Velten neemt in ning en natuurlijk, een heet hangijzer, garantie voor minder graafschade, zijn verhandeling de eigendomsvraag de kadastrale tarieven. stelt Damsté. “Zorgvuldig graven op van kabels en leidingen. Een ge- Opvallend is Klaasses vaststelling dat wordt niet in de nieuwe wet vastgelijksoortige lezing gaf hij ook al tij- er geen samenhang is te bespeuren in legd. De simpele Klic-melding pleit dens de studiedag Actualiteiten wet- de twee taken waarvoor het Kadaster je nog niet vrij als je schade toeen regelgeving ondergrondse infrast- volgens de nieuwe grondroerdersre- brengt.” Oplossingen voor de vol geructuur in september 2005. geling komt te staan. Immers, zo stelt legde Nederlandse ondergrond in op “Vroeger,” zo stelt hij, “was alles Klaasse: “De inschrijving in de open- korte termijn ziet Damsté in verplichstaatseigendom.” Van Velten legt de bare registers hangt samen met het te registratie, het oppakken van coörjuridische verschillen uit tussen roe- onroerend-goedrecht en heeft te ma- dinatietaken bij gemeentes en het verrende en onroerende goederen waar- ken met de kenbaarheid van de recht- wijderen door telecomaanbieders van over pandrecht, respecbelemmerend gelegde tievelijk hypotheekkabels. Net als tijdens de vorirecht moet worden bege editie van dit Kabeltaald. en Leidingencongres in De paddenstoeltheorie, 2004, belicht Damsté die stelt dat ondergrondse netwerken bode voorkeurspositie vengronds met elkaar binnen de wetgeving van de telecom- en kazijn verbonden, bijbelbranche. “Ik zie daar voorbeeld met transforde noodzaak niet van matorhuisjes en antenin, de grote ‘boom’ is ne-inrichtingen, blijkt nu wel voorbij, en is ontsproten uit Van achteraf ook een beetje Veltens brein. “Het is overtrokken geweest.” een aardige manier om netwerken te beschrijHerhaling van zetten ven. De bovengrondse Damsté van Energiened zaken, de paddenstoeis niet de enige die een len, die draag je over herhaling van zetten bij verkoop. Het onder- Tekening: Simone van O.B.S. de Hazelmuis in Stolwijk. Bron: COB. doet op het gebied van grondse netwerk gaat stoestand van registergoederen. De de ondergrondse telecomproblemaautomatisch mee.” Van Velten actualiseert zijn lezing als informatie-uitwisseling op grond van tiek. Ook dagvoorzitter Cornelis doet hij zegt: “Het Kadaster zegt: je moet de Wet informatie-uitwisseling onder- een duit in het zakje door zich, nogal de gegevens aanleveren in een digita- grondse netten, heeft tot doel graaf- gewaagd, te bedienen van een soort le kaart, en dan geven zij er een ken- schade te voorkomen. Twee ongelijke ‘Nederland-is-vol’-taalgebruik. “De kabel- en leidingwereld was tot voor merk aan, een sleutelnummer. Zo ont- doelen dus.” kort een grijze, voorspelbare wereld staat dus een 3D-kadaster rond het eigendomsgebeuren.” De professor Juridische oplossing geen garantie van solide buizen en goed onderhougeeft de zaal het volgende mee: “Het ”De belangen van leidingbeheerders den leidingen. Met de komst van de Kadaster krijgt nu twee functies: ze lopen in grote mate in één lijn,” zo nieuwelingen van telecom hebben we doet de eigendomsregistraties en be- stelt Han Damsté, directeur Sectie ineens te maken met gekleurde rakheert het Klic, als een soort doorgeef- Netbeheerders van EnergieNed. “we kers.” Hiermee bedoelt Cornelis naluik. Die twee gegevenssets mogen willen allemaal goed gepland gra- tuurlijk de felgekleurde telecomkabels die de andere leidingbeheerders natuurlijk niet afwijken. Er moet een ven.” Damsté praat over de noodzaak van zoveel hoofdbrekens bezorgen. sluitend systeem komen.” Nieuwe informatie uit de eerste hand goede datakwaliteit, bijvoorbeeld als Hoe persoonlijk gekleurd de ergernis komt tijdens dit congres van hij stelt dat verschillende partijen ge- over de nieuwkomers ook mag zijn, Zacharias Klaasse. Met een vleugje bruik maken van leidinginfo, “niet al- de naam van een telecombelangendroge ironie over iedere zin die hij leen de grondroerders, maar ook groep als ‘Groep Graafrechten’ blijft uitspreekt, leidt Klaasse zijn toehoor- mensen die zich bezighouden met natuurlijk opmerkelijk. Dat is een sinds 2002 bestaande verzameling ders door de kadastrale inschrijving netonderhoud of netuitbreiding.” April/Mei 2006-3

57

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 58

Evenement

van dertien telecomaanbieders en een tijk uit? Een verzekeraar doet de pro- Verzoenende blik op de toekomst aantal kabelaars. De roep om ‘graaf- cedure namens de aannemer, en de Het tienjarige Centrum voor recht’ getuigt niet van veel begrip kleine aannemer betaalt de kleine Ondergronds Bouwen (COB) sluit af voor de burger, die juist de overlast boetes. De aannemer is nooit meer bij monde van een verzoenende Anne van graven wil beperken. kwijt dan zijn eigen risico. Er zal dan Kamphuis. Hij constateert dat het Voorzitter van de Groep Graafrechten ook helemaal niets veranderen, nieu- ‘eiland’ van de telecomaanbieders Feyo Sickinghe is echter de redelijk- we wet of niet.” niet langer in de aanval zit, en pleit heid zelve. Ook hij ziet een aantal Van Velzen is goed op dreef, en voor het samen (consumenten-) onpluspunten ij de grondroerdersrege- ergens is het jammer dat de kraanma- derzoek doen naar nieuwe opspoling, en zijn aandachtspunten zijn chinist niet aanwezig is als hij zegt: ringstechnieken en bundeling van invanzelfsprekend vanuit het waarde- ”Het feit dat één op de vijf graafbe- frastructuren. Hij houdt zijn lezing op volle perspectief van de leveranciers wegingen de mist in gaat, is natuurlijk lichte toon, noemt het zelf een ‘vertelvan breedbandinternet en telecommu- krankzinnig. In welke beroepsgroep sel’ en illustreert zijn betoog met de nicatie. Helaas ventileert ook hij de kun je je zoveel prutswerk permitte- winnende tekeningen van een tekendoor kortzichtige marktwerking inge- ren? Zolang een aannemer op zo’n wedstrijd onder basisschoolleerlingeven populaire mening onder tele- manier kosten kan besparen, verbetert gen. Zijn indrukwekkende voorbeelcommers dat ondergrondse gegevens er helemaal niets. We krijgen niet den van half-ondergrondse tunnels ‘bedrijfsvertrouwelijk’ zouden zijn. meer zekerheid door een betere regis- vol kabels en leidingen geven hoop Wellicht is het een goed idee de reke- tratie, de grondroerder zal altijd moe- voor de toekomst. ning van graafschade De veranderende juridiaan zogenaamd ‘gesche kijk op onderheime’ kabels te stugrondse infrastructuur, ren aan de eigenaar de veranderende rol van van de getroffen teleKlic en Kadaster maakt foonkabel. een congres over Een verschil met de Kabels en Leidingen situatie van 2003 bezeer welkom en actueel. Veel van het treft de volledige afbesprokene tijdens dit wezigheid van terrorisme op de agenda congres zal ongetwijvan energiebeheerders feld van belang blijven voor iedereen die te en andere beheerders maken heeft met grondvan ‘kwetsbare’ infrastructuur. De afweroerders, ondergrondse zigheid van aanslagen infrastructuur en de reop electriciteitscentracente juridische verplichtingen. les, water- en gasleidingen heeft kennelijk de aandacht doen ver- Tekening: Sam van O.B.S. Daltonschool De Margriet in Rotterdam. Bron: COB. schuiven. Kopje-onder-aannemers De grondroerder die af en toe een kabeltje doorsteekt, heeft natuurlijk een goed ingevoerde advocaat nodig. Mr Frans van Velzen legt zich speciaal toe op het vrijpleiten van schadetoebrengers aan ondergrondse kabels en leidingen. Hij brengt tijdens het Kabel- en Leidingencongres de nodige relativeringen aan in de klaagzangen van de aanwezige KLB. Van Velzen hoort de hele dag ‘utopische wensen’, en hij kan precies vertellen hoe dat komt: “De kraanmachinist die door een leiding heen gaat, die is hier niet aanwezig, net zomin als de kleine aannemer. De ‘mainstream’ schades die ik in mijn praktijk onder ogen krijg, gaan over bedragen van rond de 300 euro. Hoe ziet dat er in de prak-

58

April/Mei 2006-3

ten lokaliseren. Je zou bodemradar moeten hebben zodat je kunt zien waarin je graaft.” Dan volgen enkele smeuïge, bij naam en toenaam genoemde voorbeelden uit de praktijk. Binnen de kortste keren zit de zaal gekluisterd aan de lippen van de schade-advocaat. De casus Delfland/ Stoeterij komt voorbij, er is jurisprudentie in de vorm van de zaken Eneco/ Van Baarsen en Essent/ Ploegam.Dan komt Van Velzen tot de kern, dat is wat hij noemt de ‘kopjeonder-aanneming’. Dat is, in Van Velzen’s woorden: “werk net zo lang in onderaanneming uitgeven tot niemand meer bereid is het voor nóg minder te doen. De man die het voor de uitgeknepen prijs uitvoert maakt de fout, en niet de onderaannemer.”

Remco Takken ([email protected]) is eindredacteur van GIS-Magazine.

#29

)JHI „ß(IG „ß&AS „ß%XC „ß4H

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 59

#2934!,ß8,ß !ßPOWERFULßTOOLßTOßDIGITIZEßYOURßMAPS

#2934!,ß8Lßß#/,/2ß3#!..%2

4HEß#2934!,ß8,ßßANDßITSßEXTENSIVEß DRIVERßPACKAGEßENSUREßFULLßCOMPAT IBILITYß WITHß THEß MOSTß POPULARß SOFTWAREßFORß#!$ ß$40 ß!RCHITECTURE ß !RCHIVALßANDß')3

)JHIMJHIUT „ß(IGHßVALUE FOR MONEY „ß&ASTßMONOCHROMEßSCANNER „ß%XCELLENTßCOLORßSCANNING „ß4HICKßORIGINALS߯ßUPßTOß²ßßMM

7)4(ß!,,ß4(%ß-%2)43ß/&ß!ß425%ß7/2+ß(/23% 4HEßSCANNERSßßIMAGINGßAREAßHANDLESßENGINEERINGßDRAWINGS ARCHITECTURALß SKETCHES MAPSßANDßLARGEßCOLORßPOSTERSß4HEßSCANNERßUTILIZESßSPECIALßSCANßANDß COPYß MODESß FORß OPTIMALß CAPTUREß OFß SEPIA BLUEPRINT ANDß FADEDß BLACK WHITEß DRAWINGSßWITHßOPTIMALßCLEAN UPßANDßENHANCEMENTßCONTROLS WWWCONTEXCOM

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 60

Evenement

Nibra-dag informatief, informeel en multifunctioneel

Van motorkapoverleg naar een di gi Door: Hans Vos

De bezoekers uit de brandweer- en politiewereld kregen tijdens het Nibra-evenement een goed georganiseerd, maar ook nogal commercieel verhaal te horen. Op basis van Mapping Solutions digitaliseert de brandweer intussen door.

Kaarten zijn een belangrijk geheel in Mapping Solutions.

O

p 2 februari 2006 vriest het vijf graden, met in het vooruitzicht enkele ongetwijfeld vurige verhalen bij het Nibra, het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampen (Nibra) in Arnhem. De bijeenkomst trekt een volle zaal, naar schatting zo’n tweehonderd ‘man’, sommigen in brandweeruniform, sommigen zichtbaar met een politie-achtergrond. Al direct bij de opening door dagvoorzitter Michael Lints blijkt dat de dag informatief, informeel en vooral multifunctioneel zal zijn. Uitgangspunt is ‘Als elke seconde telt’, met direct er achteraan de vraag: hoe doen we dat dan? Het eerste antwoord hierop komt van Sander Hesseling, directeur van TBTA, die spreekt over Mapping Solutions. De software-oplossing die vanuit Amerika naar het Europese vasteland lijkt over te drijven wordt door het bedrijf TBTA uit het Brabantse Geldrop vermarkt in Nederland en heeft in de figuur van Hesseling, van oorsprong een man uit de brandweerpraktijk, een goed vertegenwoordiger. Een klein deukje in de presentatie 60

April/Mei 2006-3

komt tijdens het eerste filmpje, dat een kijkje zou moeten geven in een alledaagse brandweerauto-rit. Al snel komt de clichématige uitspraak dat dit ‘een échte demo’ is waarbij de techniek hen in de steek laat. Een ander deel van de software, Fbase Map, voor digitaal beheer van objectinformatie, maakt gebruik van GPS en geeft inzicht in de omgeving van de plaats des onheils door de aanwezigheid van GBKN en Bridgis adreslocaties. Tevens beschikt Fbase Map over een communicatie-tool, onmisbaar bij elke multidisciplinaire operatie van hulpdiensten. Stap naar digitale omgeving Op dit moment wordt er nog veel zogenaamd ‘motorkapoverleg’ gedaan en wel in analoge vorm. Dit overleg vindt overigens niet plaats óp of nabij de motorkap maar meestal ín de brandweerauto plaats. Tussen leidinggevenden en brandweerlieden wordt alle informatie rondom het object uitgewisseld om een zo verantwoord mogelijke bestrijding van het gevaar te kunnen waarborgen. Dit doet vergeleken met de mogelijkheden van Mapping Solutions nogal Spartaans aan. De stap naar een digitale omgeving is zeker niet ondenkbeeldig en als het om levens gaat, moet de vakman goed voorbereid en snel ter plekke zijn om zijn werkzaamheden te verrichten. Ter ondersteuning van de presentatie van Marcel is er een super-Amerikaans promotiefilmpje. U kent dat wel, spannend, to the point en met zo’n zware stem ter ondersteuning. Alsof het nog niet overtuigend genoeg is, volgt kort daarop een demo in de gemeente Hillegom, een van de eerste gebruikers van Mapping Solutions. Ook hier werkte alles perfect en ‘al rijdende’ komen we via de kaart en de adreslocatie op een snelle wijze aan op het adres aan de Einsteinstraat. Met een druk op de knop werden de bereikbaarheidskaarten op het scherm getoverd, compleet met objectinformatie, foto’s en andere

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 61

Evenement

di gitale omgeving den fotobeelden zijn een waardevolle toevoeging aan de administratieve omgevingsinformatie. Kromme tenen veroorzaakte de opmerking dat een cirkel uit 380 graden bestaat. Autoherkenning en reconstructie ‘Heel nuttig’, zo wordt door diverse aanwezigen tijdens de pauze de applicatie Safe ResQ beoordeeld. Via een inMet het trekken van een cirkel rondom het bewuste tuïtieve interface kan worden object kan voor de brandweer relevante informatie gekozen uit alle automerken, duidelijk aansprekend met de van alle objecten binnen de cirkel worden merklogo. Met een simpele gegenereerd. druk op het merklogo vergegevens. “We rijden dus nog steeds” schijnen alle modellen van het merk geeft Hesseling aan, hiermee doelend in beeld. Bij de laatste modelkeuze op het feit dat dit dus al allemaal in de wordt het opengewerkte model van auto wordt uitgevoerd. het gekozen type getoond, met daarin Met het trekken van een cirkel rond- weergegeven alle vitale en vaak voor om het bewuste object kan ook de in- de brandweer niet ongevaarlijke onformatie van alle objecten binnen de derdelen zoals airbags, elektrische oncirkel worden gegenereerd. Tijdens derdelen (zoals een 144 volts installade presentatie krijgen de diverse leve- tie bij een hybride auto), brandstofranciers van software-applicaties en tanks enzovoorts. data de gelegenheid om een toelich- Aansluitend volgt een demo met ting te geven op hun producten bin- Mobile Solutions PIP (Pré Incident nen Mapping Solutions. Dat kaarten Planning), in principe een redelijk wederom een belangrijk onderdeel eenvoudig programma waarbij met van het geheel zijn, blijkt uit de op- pictogrammen een overzicht van de merking dat de GBKN als troetel- situatie kan worden gemaakt. Alles kindje wordt gezien. Ook de 360 gra- wordt in kaart gebracht en zonodig via de aanwezige netwerken (WIFI, GPRS, UMTS) overgeseind naar de overige hulpverleners en meldkamers. Met Incident Manager wordt nog even verder ingezoomd op de locatie waarbij ook weer op een zeer intuïtieve wijze kan worden geschoven met brandweerauto’s, vlammetjes en andere relevante zaken. Ook de statusvermelding ervan geeft een duidelijk inzicht van de actuele situatie ter plekke. Met een druk op de knop werden bereikbaarheids- Omdat er in veel gevallen in kaarten op het scherm getoverd, compleet met een later stadium behoefte is objectinformatie, foto’s en andere gegevens. aan reconstructie van de

hulpverlening wordt door de software ook de historie van de behandeling van het incident vastgelegd middels een plaatjesoverzicht in de rechterkolom van het scherm. Een extra dimensie geeft de presentatie via een smartboard, verkrijgbaar in LCD- of plasma-uitvoering. De 3Dpresentatie van een object biedt de mogelijkheid met simpele muisbewegingen een pand op allerlei manieren te verkennen, van binnen en van buiten, of door de gangen en galerijen. Laatste ontwikkelingen De laatste ontwikkeling betreft de behoefte om informatie automatisch door de applicatie te laten genereren, afhankelijk van de afstand en tijd tot de plek des onheils. Hierdoor zou het bedienen van de software nog aanmerkelijk kunnen worden vereenvoudigd. Dat zal de praktisch ingestelde brandweerman zeker aanspreken. Deze Nibra-bijeenkomst was goed georganiseerd en redelijk commercieel, maar beide factoren waren essentieel voor de meer dan geslaagde ochtend.

Hans Vos ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.tbta.nl. April/Mei 2006-3

61

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 62

Kort nieuws

Oranjewoud bundelt krachOranjewoud. Hiermee worden via een TerraMetrius gestart ten op gebied van ruimtelijke beveiligde internetverbinding WOZ- Op 1 januari 2006 is het geodetische informatie applicaties voor modelmatige waarde- ingenieursbureau TerraMetrius BV geAdviesen ingenieursbureau Oranjewoud heeft sinds 1 januari 2006 alle activiteiten rondom de informatievoorziening met betrekking tot de omgeving en ruimte waarin we wonen, werken en recreëren gebundeld in de nieuwe businessgroep 'Ruimtelijke Informatie'. Deze businessgroep, aangestuurd door Marcel van Miert (41), bestaat uit zo'n 125 gespecialiseerde adviseurs en projectmedewerkers die diensten leveren op het gebied van onder andere geo-informatie, waardebepaling en gemeentelijke lokale heffingen. Door het bundelen van de activiteiten rondom ruimtelijke informatie speelt Oranjewoud in op informatievraagstukken zoals het toepassen van driedimensionale inwinning en presentatietechnieken en het inrichten en beheren van (basis)registraties (topografie, gebouwen, adressen e.d.). Maar ook aan vraagstukken op het gebied van waardebepaling en gemeentelijke lokale heffingen. Voorts behoort het toepassen van GIS en internettechnologie tot de expertises van Oranjewoud 'Ruimtelijke Informatie'. De businessgroep 'Ruimtelijke Informatie' richt zich in haar dienstverlening op overheden, bedrijven en instellingen, waarbij het accent ligt op het optimaal oplossen van vrijwel ieder informatievraagstuk. Dit vertaalt zich onder meer in de volgende producten en diensten rondom ruimtelijke informatie: Managen (informatiemanagement: doelgericht organiseren en borgen van informatievoorziening) Verzamelen (landmeetkunde & geodesie, mutatiebehandeling & marktanalyses WOZ) Verwerken & Beheren (geografische gegevens, WOZ, online waarderen) Veredelen (objectvorming, integratie, modelmatige waardebepaling) Ontsluiten (GIS, 2D, 3D, Cartografie, communicatie WOZ) Toepassen (GIS en database applicaties, belastingheffing) Exploiteren (regionale kengetallen WOZ) Gelet op de technische ontwikkelingen bij de uitvoering van de Wet WOZ, is de dienstverlening die Oranjewoud in dit kader aanbiedt ook ondergebracht in de nieuwe businessgroep. Naast de 'traditionele' WOZ-dienstverlening behoort sinds kort het concept 'Online waarderen' tot de diensten van 62

April/Mei 2006-3

bepaling, marktanalyse en bezwarenafhandeling ontsloten voor medewerkers van gemeenten en voor projectmedewerkers van Oranjewoud (ASP). Gemeenten kunnen met dit concept online meewerken en meekijken met de verschillende WOZ-werkprocessen. www.oranjewoud.nl

Navteq kaartendata in 3SOFT's street director Navteq levert kaartendata die de basis vormen van 3Soft's nieuwste navigatiesoftware Street Director. Deze hybride toepassing voor mobiele telefoons en gps-ontvangers maakt het mogelijk kaartendata offline van een memorycard op te vragen of online van een centrale navigatieserver te halen met behulp van mobiele communicatietechnologie. Street director kan gebruikt worden om vaak opgevraagde gegevens op te slaan, zoals gegevens over de eigen woonplaats, mobiele telefoons, pda's of pna's. Voor minder vaak gereden routes of routes in andere landen kan tegen betaling van een laag tarief de kaartendata online gedownload worden die geldig zijn voor een periode van 7, 18 of 365 dagen. Dit geeft de eindgebruiker toegang tot laaggeprijsde, up-to-date kaarten die wellicht eenmalig of voor een korte periode nodig zijn. Street director combineert off-board en on-board navigatie en biedt daarmee grote flexibiliteit tegen lage kosten. Navteq's kaartendata voor Street director geeft toegang tot meer dan een miljoen points of interest in Europa zoals hotels, restaurants, tankstations, toeristische bezienswaardigheden andere bestemmingen. Navteq kaartendata biedt verder 5,5 miljoen kilometer aan Europees wegennetwerk. Navteq kaartendata en Street director zijn TMC compatibel. Met de hulp van dit Traffic Message Channel worden bestuurders om files en andere verkeersproblemen heen geleid op basis van actuele informatie. De verschillende navigatie-modes stellen ook voetgangers en fietsers in staat om zonder omweg op hun bestemming te komen. Bovendien biedt Street director een keuze in beeldweergave: een simpele weergave met pijlen of een kaartweergave met aanvullende informatie. www.navteq.com

start met haar activiteiten vanuit Baarn. TerraMetrius is onderdeel van de CensusGroup. De Censusgroep is een landelijk opererende organisatie vanuit de units ProCensus (advies- en ingenieursbureau), BouwCensus (bouwkundige dienstverlening), E&S Engineering & Survey BV (landmeetkunde en hydrografie), Carpe Projects (dienstverlening technische projecten) en de unit TerraMetrius. TerraMetrius richt zich op de landmeetkundige dienstverlening in de breedste zin van het woord, bouwmaatvoering en GIS-werkzaamheden. Door de inzet van ervaren personeel op alle niveaus is TerraMetrius in staat om zowel uitvoerende, adviserende, als management werkzaamheden uit te voeren. Eerste aanspreekpunt is Ing. Rob van Lieshout. TerraMetrius is bereikbaar onder telefoonnr 035-602 19 45 of per e-mail. [email protected]

Océ Introduceert vijf zwart-witsystemen Océ heeft onlangs een nieuwe lijn multifunctionele zwart-witte systemen gelanceerd. De Océ VarioPrint 1055/1065/1075 leveren 55, 62 en 72 pagina’s per minuut. De 2062/2075 halen 62 en 72 pagina’s per minuut. De nieuwe systemen bieden geïntegreerd vingerafdruk-gebaseerd printen via Touch-To-Print, direct te benaderen met een optioneel in te bouwen sensor. pdf-documentverwerking met iedere usb memory stick. Print vanuit en scant naar de Pocket Mailbox. Server-loos ‘follow-me’ printen met de Smart Mailbox, waarmee documenten beschikbaar zijn wanneer nodig, zonder IT-infrastructurele aanpassingen. Output in slechts twee stappen met de intuïtieve IntuiGraph user interface met grote knoppen, een scroll wheel en een wizard-knop. De apparaten zijn bovendien voorzien van een aantal eigenschappen die alledaagse bezigheden op het werk kunnen vergemakkelijken. Océ Genie or Genie Pro controller zoregt voor ‘job processing’, er zijn smart-scan profielen voor snel en geïntegreerde document-digitalisatie workflows. Smart@email staat voor een scan-to-e-mail mogelijkheid met LDAP en Microsoft Active Directory-ondersteuning. Verder is er

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 63

Kort nieuws

Prisma workflowsoftware-ondersteuning om kantoordocumentwerkzaamheden te optimaliseren en te integreren met printerruimte en ERP-werkzaamheden. www.oce.com

Woningtransacties opvragen via een mobiel toestel Kadata mobiel maakt het mogelijk om via een mobiel toestel transacties van woningen (koopsomoverzichten) wereldwijd te raadplegen. Kadata mobiel is beschikbaar voor onder andere mobiele telefoons met WAP, imode toestellen, pocket pc's en pda's. Woningtransacties zijn via Kadata mobiel te raadplegen door te zoeken op een postcocde (zes posities) of een plaats en een straat, waarna u een huisnummer-range dient te kiezen. Vervolgens wordt het koopsomoverzicht van de betreffende postcode getoond. Woningtransacties van het lopende jaar en de vijf voorgaande jaren zijn in het overzicht opgenomen. De uitvoer van het informatieproduct Woningtransacties via Kadata mobiel bevat de volgende informatie: adres, omschrijving, grootte in vierkante meters, transactiedatum, koopsom in euro’s, woningtype, zakelijk recht-code en belemmering. De kosten voor de internetverbinding/hoeveelheid data die wordt overgedragen via het mobiele toestel worden in rekening gebracht door de (telecom)provider. Deze kosten staan los van het tarief dat door het Kadaster in rekening wordt gebracht. De inlogcode voor Kadata internet kunt u ook gebruiken om Kadata mobiel te raadplegen. https://kadatamobiel.kadaster.nl

Veel animo voor geo-subsidies Het innovatieprogramma ‘Ruimte voor Geo-Informatie’ honoreerde onlangs 53 subsidie-aanvragen ter waarde van 7,5 miljoen Euro. Na twee tenders is het innovatieprogramma ‘Ruimte voor Geo-Informatie’ vrijwel door zijn subsidiegeld heen. Nadat het onlangs 53 subsidie-aanvragen goedkeurde, is dit geo-programma nu voor 85 procent gevuld. De deelname van nieuwe partijen als ANWB, KNMI, Meteo Consult en Brandweer Haarlem

toont de groeiende belangstelling voor geo-informatie. In de eerste tender zijn vooral subsidies verstrekt aan projecten uit de geosector zelf. Dit jaar komen dit jaar de inschrijvingen uit bredere kring. 160 partijen dienden een subsidie-aanvraag in rond één van de drie thema’s: geoinformatie voor consumenten, voorspellen met geo-informatie en de nationale geo-informatie infrastructuur. De variatie in onderwerpen was groot. De totale investering door ‘Ruimte voor Geo-Informatie’ bedraagt nu circa 30 miljoen euro, verdeeld over 76 projecten. De helft van dit bedrag is door het Ministerie van VROM beschikbaar gesteld via de Bsik-regeling (Besluit subsidie investering kennisinfrastructuur), de andere helft wordt opgebracht door deelnemende bedrijven en kennisinstellingen. www.rgi.nl

Tensing introduceert nieuwe release Spy.net voor mobiele producten Spy.net is de eerste mobiele GIS-oplossing die 100 procent op het Microsoft.net framework is gebaseerd. De suite mobiele producten draait op elke computer die met Windows is uitgerust en het .net framework 2.0 of het .net compact framework 2.0 gebruikt. Tensing ontwikkelde de Spy.net productensuite voor eindgebruikers die geen volledige GIS-oplossing nodig hebben, maar snel presterende locatietools, onafhankelijk van de hardware. De productensuite is gebouwd op de bestaande SPY-technologie. De SPY .NET producten bestaan uit Spy Mobile GIS, Spy Development Studio, Tensing Live Connect en Tensing Gateway. Met Spy Mobile GIS bekijken, analyseren en veranderen buitendienstmedewerkers in het veld up-to-date data. Met Spy Development Studio kan de gebruiker de software zelf inrichten door bij voorbeeld additionele functionaliteit toe te voegen voor gebruikers in het veld. Via Tensing Live Connect wordt GISdata direct verzonden. Om historiegegevens uit de backoffice te ontsluiten, kan dit worden uitgebreid met webservices. Tensing Gateway biedt de mogelijkheid om direct gegevens te verzenden vanuit een backoffice GIS (bijvoorbeeld Smallworld), naar de buitendienstmedewerker. De Tensing Gateway is een menu-driven programma dat binnen Smallworld draait en waarmee nuts- en

telecomklanten hun geospatial data geheel of gedeeltelijk kunnen converteren voor het gebruik in een mobiele GIS-applicatie. www.tensing.com

Snellere herverkaveling met ’Ruilen op maat’ Het ruilen van kavels tussen naburige boeren kan sneller dan tot nu toe in de praktijk meestal gebeurt. Dit staat in het rapport ‘Ruilen op maat’, dat onlangs aan alle provinciale bestuurders in het land is aangeboden. Het rapport is een gezamenlijk product van het Kadaster, LTO Nederland en de Dienst Landelijk Gebied. Na een intensieve lobby heeft het landbouwbedrijfsleven weten te bereiken dat rijk en provincies de komende acht tot tien jaar 250 miljoen euro beschikbaar hebben voor landinrichting en kavelruil in de land- en tuinbouw. Om initiatieven daadwerkelijk van start te laten gaan is het volgens het Kadaster belangrijk dat de agrariërs in een gebied zelf de regie en zeggenschap in handen houden. De praktijk leert dat herverkavelingen het beste resultaat opleveren als boeren zelf het initiatief nemen en zich inzetten voor een vlotte uitvoering. Het rapport ‘Ruilen op maat’ beschrijft hoe boeren en tuinders de herverkaveling van grond planmatig en voortvarend kunnen aanpakken. www.kadaster.nl

Bentley ondertekent wereldwijde Reseller Agreement met SAP Bentley Systems, Incorporated kondigT aan dat er een wereldwijde overeenkomst met SAP AG is ondertekend. Onderdeel van deze overeenkomst is dat SAP optreedt als reseller voor ‘mySAP PLM Integratie voor Bentley’. mySAP Product Lifecycle Management (mySAP PLM)-oplossingen worden hierbij rechtstreeks aan de eigen klanten aangeboden. Met ‘mySAP integratie PLM voor Bentley’ wordt een verbinding gemaakt tussen de werelden van techniek en zakelijke informatie. Foutloze tweerichtings-communicatie is mogelijk, waardoor de twee oplossingen als één kunnen werken. Met als gevolg dalende kosten, verhoogde effectiviteit en efficiëntie en een verbeterd maximale rendement. www.bentley.nl April/Mei 2006-3

63

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 64

Kort nieuws

Chris Jansen Managing Director Energy, Utilities en Telecoms bij LogicaCMG LogicaCMG heeft Chris Jansen (1960) benoemd als Managing Director Energy, Utilities en Telecoms. In zijn nieuwe rol wordt Chris verantwoordelijk voor de versterking van de positie van LogicaCMG binnen deze markten. Voorafgaand aan zijn benoeming was hij Managing Director Sales en Marketing van LogicaCMG Nederland en lid van het management-team. In zijn nieuwe functie blijft Chris hiervan deel uit maken. Chris Jansen heeft een ruime nationale en internationale ervaring in de IT sector en bekleedde voor zijn overgang naar LogicaCMG verschillende nationale en internationale managementposities bij HP. www.logicacmg.com/nl

Handhavingssamenwerking Limburg: ‘Samen Verder’ ‘Verbreding, versterking en verbetering van de handhaving. Samen met andere partners de kwaliteitsborging van de handhavingssamenwerking voor de langere termijn realiseren.’ Deze onderwerpen stonden centraal in de bestuursconferentie ‘Samen verder’ die eind februari op initiatief van de Provincie Limburg is georganiseerd. Speciale aandacht ging daarbij uit naar de milieukaart, die tijdens de conferentie door gedeputeerde Herman Vrehen werd gelanceerd. De Limburgse gemeenten en de Provincie Limburg ondertekenden het convenant om de bestuurlijke handhavingssamenwerking te continueren en de handhavinginfrastructuur adequaat in te richten in de periode van 2006 tot 2010. “De burger zal hiervan op diverse terreinen iets merken. Door de vorming van gezamenlijke steunpunten met en in de gemeenten geven we invulling aan de één loketfunctie van de overheid. Eén aanspreekpunt voor de burger én minder administratieve belasting voor bedrijven”, aldus Herman Vrehen. Op grond van het verdrag van Aarhus dient de overheid milieu-informatie openbaar te maken. Vandaar dat de Provincie Limburg een milieukaart heeft ontwikkeld. Op die kaart kan de burger in een oogopslag zien wat de resultaten van gehouden handhavingcontroles in het buitengebied zijn. Ook kan 64

April/Mei 2006-3

men op de kaart milieugegevens vinden van bijvoorbeeld bedrijven. Er kan gezocht worden op postcode, locatie of gemeente. Voor de Limburgse handhavingspartners is er een aparte versie beschikbaar met meer gedetailleerde en handhavingspecifiekere informatie. De gemeenten Heerlen, Maastricht en Sittard-Geleen zijn de eerste drie gemeenten die een intentieverklaring met de Provincie Limburg hebben ondertekend. Hiermee streven zij de gezamenlijke inrichting van gemeentelijke steunpunten na. De toegevoegde waarde hiervan is meer samenwerking en betere afstemming van het werk van deze twee overheidsinstanties. www.limburg.nl

Gemeente Arnhem kiest voor onbeperkt gebruik Bentley-producten

Abel, reisgids en wegwijzer in Twente

Weten wanneer de trein vertrekt of aankomt, welke bus aansluit? En hoe je moet overstappen of lopen? Deze gegevens zijn nu net zo makkelijk op te vragen en onderweg te raadplegen met een moderne standaard mobiele telefoon als met Internet. Voor de nieuwe generatie mobiele telefoons met internetfunctie is de site www.9292mobiel.nl van start gegaan. Via de mobiele telefoon heeft de reiziger gedetailleerde in- en uitzoombare plattegronden bij de hand van vertrek- en uitstapomgeving, inclusief het OV-tarief voor de reis. De reis is te plannen van en naar treinstation, postcode, of adres met bus, trein, tram, metro en ferry. Ook de automobilist heeft baat bij gegevens die hem in staat stellen tijdig een alternatief te bedenken als files en parkeerproblemen dreigen. De uitgebreide mobiele dienst van 9292 is gratis te gebruiken zonder abonnement. Wel betaalt de gebruiker aan de telecomprovider de normale datakosten. www.9292ov.nl

Op 1 juli 2005 heeft de Provincie Overijssel en het Europa Loket de subsidiebeschikkingen verstrekt voor Abel. Abel is een smartphone voor op het fietsstuur. Om de toerist in Twente langs een route te navigeren maakt Abel gebruik van bestaande navigatiesoftware en locatiebepaling middels gps. Medio april 2006 moeten de eerste toeristen het arrangement kunnen boeken en met Abel door Twente kunnen trekken. Het Twents Bureau voor Toerisme (TBT) is de feitelijke opdrachtgever van het project. De Stichting Hotel Overleg Twente (HOT) is samen met het Telematica Instituut en Hospitality Concepts de grondlegger. Het Telematica Instituut richt zich in dit project met name op het ontwerpen en ontwikkelen van de benodigde software, selectie van de hardware en het ontsluiten van content. Kaarten, routes, en Points of Interest (POI’s) zijn opgeslagen in het geheugen van Abel. Daarnaast wordt er speciaal software ontwikkeld die op de juiste locatie en het juiste tijdstip informatie geeft over een POI dat past bij het profiel van de toerist. Dit profiel wordt door de hotelier of verhuurder ingegeven en vervolgens zullen de juiste route en relevante POI’s op Abel worden gezet. Bij het ontwerpen en ontwikkelen van de software maakt het Telematica Instituut gebruik van kennis opgedaan in het WASP-project. In dit project is een digitale stadswandeling door Enschede ontwikkeld. www.telin.nl www.prv-overijssel.nl

De gemeente Arnhem heeft als eerste gemeente in Nederland een contract met Bentley gesloten voor het onbeperkte gebruik van alle Bentley-software. Onder dit contract vallen producten zoals MicroStation en ProjectWise, maar ook de voormalige ISIS-producten waaronder Omega, RoPlan, FlexiWeb en FlexiMap. Arnhem heeft een contract getekend voor vijf jaar. www.bentley.nl www.bentley.be

OV-Routeplanner gratis via mobiel Internet

Navteq levert Voice Data voor Nederland Dekking van met spraak ondersteunde digitale kaartgegevens bereikt nu 332 miljoen mensen in Europa, met meer dan drie miljoen fonetische transcripties. Navteq beschikt over fonetische transcripties voor de Nederlandse kaartendatabase. De Navteq Voice Data wordt ontwikkeld met behulp van lokale kennis van straat-, administratieve- en eindbestemmingsnamen, waarmee applicaties met Navteq's nauwkeurige spraakfonemen herkenningsmoeilijk-

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 65

Kort nieuws

heden kunnen verminderen. De met spraak ondersteunde kaartgegevens bevatten transcripties voor straat- en plaatsnamen. De datatranscripties kunnen gebruikt worden met zowel Automated Speech Recognition als Text-to-Speech technologie. Navteq Voice Data is beschikbaar in Spanje, Frankrijk, Oostenrijk, Verenigd Koninkrijk, Italië, Duitsland en Nederland.. www.navteq.com

Ionic neemt Autodesk's Product Manager voor Server Producten in dienst Ionic Software kondigt de indiensttreding aan van Bart De Lathouwer als Business Development Manager. Hij is bij Ionic gekomen vanuit Autodesk, waar hij Product Manager was voor serverproducten en OGCrelaties. De Lathouwer zal een belangrijke rol spelen bij het uitbreiden van Ionic’s partner-netwerk en zakenrelaties, met de focus op Oost-

Europa en de Aziatisch/ Pacifisch/ Afrikaanse regio’s. www.ionicsoft.com

Bentley verbindt MicroStation aan Google Earth Bentley Systems, Incorporated heeft MicroStation verbonden met Google Earth. Hierdoor kunnen gebruikers in 2D/3D-modellen van infrastructurele projecten navigeren in de context van de Google Earth-omgeving. MicroStation is het desktop-platform van Bentley voor het ontwerp, de constructie en bediening van gebouwen, wegen, bruggen, fabrieken, energiecentrales, telecomnetwerken en dergelijke. www.bentley.com/earthtools www.bentley.nl

eenkomst bij één van de ESRI software-gebruikers. Onderdeel van het programma zijn dan onder meer lezingen over technische of inhoudelijke onderwerpen, demonstraties van applicaties en discussies over problemen en oplossingen. Op de gebruikersdagen staat meestal een bepaald thema centraal. Deze eerstvolgende keer, op 6 juni 2006, is het thema ‘GIS en Tijd’. De AGGN-middag vindt dan plaats bij het KNMI in De Bilt. Aanvang: 12.00u. Het volledige programma en inschrijven op www.aggn.nl.

AGGN ‘GIS Trip’: GIS en Tijd Ongeveer drie keer per jaar organiseert het bestuur van de ArcGIS Gebruikersgroep Nederland een bij-

IT in groen & civiel Het meest complete softwaresysteem voor landschapsinrichting, inrichting van de openbare ruimte, GWW-sector en groenvoorziening

CAD / Ontwerp

Projecten

Krachtige systemen voor: • (Groen) Ontwerp • Civieltechnische tekeningen • Digitale Terrein Modellering • Beplantingsplan • Landmeting / Geotechniek • GIS en Beheerplannen • Database koppelingen

Geïntegreerde oplossingen voor: • Relatiebeheer / CRM • Voor- en nacalculatie • Projectadministratie • Planning • RAW - bestekken • Inkoop en Logistiek • Documentmanagement • (Batch) Facturering • Koppeling met CAD-ontwerp • Plantselectie en overzichten

Gebaseerd op Autodesk® producten

Schrevenweg 4, 8024 HA Zwolle Tel. +31 (0)38 850 50 50 Fax +31 (0)38 850 50 55 [email protected] www.groenenciviel.nl www.groenenciviel.nl

April/Mei 2006-3

65

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 66

Lezersservice

Wat is GIS-Magazine ?

GIS-Magazine op Internet

GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en Belgie.

www.gismagazine.nl Voor informatie en aanvraag abonnementen: [email protected]

Adverteerdersindex Pag.

Gegevens onjuist? Waar gaat GIS-Magazine over? Aan de hand van praktijkverhalen, interviews en columns laat GIS-Magazine op een bondige en zakelijke manier zien hoe organisaties met behulp van ruimtelijke informatie betere beslissingen kunnen nemen. Daarnaast reikt GIS-Magazine concrete handvatten aan voor een succesvolle implementatie van Geografische Informatie Systemen (GIS) bij bedrijf en overheid. Huidige en toekomstige gebruikers zullen zich herkennen in vraagstukken rondom invoering van geo-informatie of het ‘promoten’ hiervan binnen de eigen organisatie.

Abonnementen 2006

Indien uw adres- of persoonsgegevens op de adresdrager van GIS-Magazine onjuist blijken te zijn, verzoeken wij u deze adresdrager met gecorrigeerde gegevens in een gesloten enveloppe te retourneren aan: CMedia Productions B.V. Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord

GIS-Magazine nr. 4 – 2006 verschijnt omstreeks 1 juni 2006 Uitgever:

Een abonnement op GIS-Magazine kunt u aanvragen middels de antwoordkaart in dit blad of via www.gismagazine.nl. Een jaarabonnement (8 nummers) op GIS-Magazine kost € 50,00 excl 6% BTW. Voor verzending buiten Nederland bedraagt de prijs € 65,00. Abonnementen worden automatisch verlengd. Opzeggingen, uitsluitend schriftelijk, dienen twee maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar in ons bezit te zijn.

Telefoon: Fax: Redactie: Advertentieexploitatie:

CMedia Productions B.V. Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord 0527 619 000 0527 620 989 [email protected] [email protected]

Secretariaat/ Abonnementen: [email protected]

Autodesk/Prodesk

www.autodesk.nl

14

Autodesk/Pollux

www.pollux.nl

10

Autodesk/Pollux

www.pollux.nl

55

Contex

www.contex.com

59

Facto

www.facto.info

51

Falkplan Andes

www.falk.nl

33

Geocensus

www.geocensus.nl

53

Geodan

www.geodan.nl

39

Geometius

www.geometius.nl

18

Hewlett Packard

www.hp.com/go/designjet

Koninklijke Landmacht

www.landmacht.nl

37

Leica

www.leica-geosystems.com/nl/

30

Nedgraphics

www.nedgraphics.nl

67

Nedgraphics

www.nedgraphics.nl

25

Oranjewoud

www.oranjewoud.nl

11

Realworld

www.realworldwide.com

13

Tablin

www.tablin.nl

45

Topcon

www.topcon.nl

68

TSD Automatisering

www.tsd.nl

65

Vicrea

www.vicrea.nl

47

Mutatiekaart Vul onderstaande gegevens zo compleet mogelijk in of geef uw adreswijziging door via [email protected].

Nieuwe gegevens

Oude gegevens

Bedrijfsnaam

:

Contactpersoon hr./mw. : Adres/Postbus

:

Postcode/Plaats

:

Telefoon

:

E-mail adres

:

Bedrijfsnaam

:

Land :

Contactpersoon hr./mw. : Adres/Postbus

:

Postcode/Plaats

:

Telefoon

:

E-mail adres

:

Land :

CMedia Productions B.V., Antwoordnummer 1036, 8300 VB Emmeloord. 66

April/Mei 2006-3

2

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 67

Nedgraphics Plaatsen in Meppel

prod_GISM_03-2006

19-04-2006

09:46

Pagina 68

4)-% &/2 #(!.'%


grafit-werbeagentur.de

Verbreed uw horizon! GIS data collectie met unieke GPS/GLONASS ontvanger met foto positionerings technologie. www.topcon.nl www.topcon.be