Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT December 2007 jaargang 5. Onderwijs

prod_GISM_08-2007:prod_GISM_01-2005

19-11-2007

11:37

Pagina 1

8 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT

December 2007 jaargang 5

Onderwijs Speciale focus op onderwijs en educatie De open-source Flamingo Viewer ArcGIS Server een nieuwe stap in enterprise GIS OGC Werkgroep CAD-GIS-BIM integratie www.gismagazine.nl


19-11-2007

11:37

Pagina 2

Transfer Solutions plaatst uw

geografische informatie in perspectief • ICT Advisering

Bedrijven voelen steeds meer de noodzaak om hun administratieve systemen en

• Ontwikkeling

geografische gegevens te combineren. Hoe verenig je die praktisch gescheiden

• Beheer

werelden? De integratie van digitaal kaartmateriaal met bedrijfskritische applicaties

• Opleidingen

is voor veel organisaties een lastige uitdaging. Onze Geo-ICT consultants bieden oplossingen die verder kijken dan de ‘traditionele’ GIS-applicaties. Transfer Solutions helpt uw organisatie optimaal gebruik te maken van geografische informatie. We doen dit door uw geografische data intelligent te koppelen aan de informatie in uw administratieve systemen. Wilt u zelf leren hoe u geografische data naar waardevol digitaal kaartmateriaal vertaalt? Onze trainers leren het u graag tijdens onze driedaagse Oracle Spatialcursus. Kijk op www.transfer-solutions.com voor de cursusplanning.

Transfer Solutions BV Stationsweg 19 4141 HB Leerdam T 0345 - 616888 F 0345 - 616300 E [email protected] www.transfer-solutions.com

GEO advertentie 1

04-10-2007 09:20:07

007 09:20:07


19-11-2007

11:37

Pagina 3

COLOFON GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgever: Ruud Groothuis

[email protected]

Redactie: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Hoofdredacteur: Remco Takken [email protected] Eindredacteur: Eric van Rees [email protected] Aan deze uitgave werkten mee: Anne Blankert Tim Favier Sjoerd Groenenstein Egbert van Hattem Lambert-Jan Koops Tom Modderkolk Martijn Nanninga Irene Pleizier Joop van der Schee Simone Verzandvoort Marc Vloemans Met vaste bijdragen van: Guido van den Heuvel Berend Vonk Robin Wevers Miron Ziekman Advertentie-exploitatie: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Wilfred Westerhof Abonnementenservice: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Lammy Pels Jacqueline Bruinsma Janneke Regterschot Vormgeving: Sander van der Kolk CMedia Productions, Emmeloord

Dat zal je leren! Vele GIS-Magazine-lezers kennen, vaak zonder het te beseffen, mijn leraar aardrijkskunde. Herman Dragt was de bedenker en co-auteur van de middelbareschoolmethode ‘De Geo Geordend’. In hun eerste drie schooljaren sleepten tienduizenden scholieren zijn ‘Topboek’ mee, vergezeld van een dunner boekdeel en een werkblok. Zware kost in de tas van een brugpieper. 1 januari 2008. Wat had ik Dragt graag het goede nieuws verteld. Ik was hoofdredacteur geworden van GIS-Magazine. Helaas, de allereerste geo-held die ooit mijn levenspad kruiste, is een jaar of wat terug (veel te vroeg) overleden. Ik heb goede herinneringen aan zijn lessen. Een schitterende diaserie over Indonesië bijvoorbeeld, een voorproefje van alweer een boek. Wie het waagde om even op zijn of haar horloge te kijken, kreeg onder uit de zak, en terecht. Lessen in fatsoen. Struikelblokken in de stof vergeleek Dragt met het F-akkoord op een gitaar: als je die hobbel eenmaal genomen hebt, snapte je later niet meer waar je je zo druk over maakte. Een wijze levensles. Is het echt belangrijk voor je latere beroepsleven, zo’n legendarische leraar? Uit eigen ervaring zeg ik dat het een enorme bron van inspiratie kan zijn, los van het vak dat hij of zij gaf. Wat we anno 2007-2008 zien, is een geosector die zich heeft losgezongen van de aardrijkskundelessen op school, en dat de ICT-ontwikkelingen onvoldoende zichtbaar zijn in de klas. Dat is een probleem. Net als in zo ongeveer alle technische studierichtingen, komen er te weinig studenten de geo-opleidingen binnen om straks aan de groeiende vraag naar vers bloed te voldoen. Hoe bereiken we de scholier? De docent, hoe inspirerend ook, kan de klus niet (meer) alleen klaren. In deze GIS-Magazine staan allerlei initiatieven die de geo-docent in de klas ondersteunen: het GeoFort, de Stichting GIS@MBO, EduGIS en veel meer. Bij het ter perse gaan van dit blad zitten we middenin de GeoWeek, waarbij bedrijven hun deuren openzetten voor scholieren. Goed nieuws! Laten we er met z’n allen voor zorgen dat de jongeren van nu beseffen dat een kaart er niet vanzelf komt, en dat ‘locatie’ de basis is van bijna alles in ons leven.

Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Uitgever: CMedia Productions B.V. Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord Postbus 231, 8300 AA Emmeloord Tel: (0527) 619 000 Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice.

Remco Takken, hoofdredacteur GIS-Magazine

GIS-Magazine op Internet: www.gismagazine.nl ISSN 1571-7194 Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. © Copyright 2007 CMedia Productions B.V.

December 2007-8

3


19-11-2007

11:37

Pagina 4

GIS-Magazine 2007-8

Brede instroom bij Masteropleiding Geo Information Science De nieuwe campus van de Wageningen Universiteit huisvest diverse disciplines waaronder landschapsdeskundigen, ecologen, bodem- en wateronderzoekers: een aardige afspiegeling van de expertisegebieden van de studenten Geo-information Science (MGI). Jaarlijks stromen gemiddeld 25 tot 30 studenten in, om een start te maken met deze twee jaar durende masteropleiding. Special Onderwijs, Pagina 6.

EduGIS, geo ICT en GIS in het voortgezet onderwijs EduGIS-project biedt een onderwijsportaal waarmee kaarten van Nederland in combinatie met eenvoudige GIS-functionaliteit en lesopdrachten ontsloten kunnen worden. Zo leren leerlingen ruimtelijk denken en krijgt geo-ict een formele plaats in het onderwijscurriculum.

Special Onderwijs, Pagina 8.

GIS@MBO stimuleert GIS-gebruik op ROC’s “ROC’s zijn destijds overslagen als het gaat over GIS,” zegt Christian Melsen van stichting GIS@MBO. Ook de markt vraagt steeds vaker naar mbo-ers met GIS-vaardigheden. Om hier blijvend wat aan te doen is de stichting GIS@MBO in het leven geroepen.


Geo-sector straks verenigd op één locatie: GeoFort Het visitekaartje van de geo-sector worden, dat is de missie van GeoFort, een educatieve attractie in oprichting. Vanaf 2010 kan een breed publiek kennismaken met de geowereld op het Fort bij de Nieuwe Steeg, deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.


4

December 2007-8


19-11-2007

13:50

Pagina 5

GIS-Magazine 2007-8

Verder… Special Onderwijs

Data-inwinning

GIS

Evenementen:

Zoals Altijd:

Pagina

Brede instroom bij masteropleiding Wageningen

6

EduGIS, geo-ICT en GIS in voortgezet onderwijs

8

GIS@MBO stimuleert GIS-gebruik op ROC’s

12

Geosector straks verenigd op GeoFort

14

Nascholingslessen GIS aan de VU, voor aardrijkskundedocenten

16

Gezien tijdens Intergeo 2007

21

RealDetection vol ideeën en ambities

24

GNSS Update: Overal satellieten

26

Eindelijk speelt kaartinformatie een rol bij rampenbestrijding

28

ArcGIS Server, een nieuwe kijk op GIS

30

CAD, GIS en BIM-integratie in werkgroep Open Geospatial Consortium

33

Overheden kiezen nieuwe versie open-source Flamingo Viewer

36

CADAC en Nedgraphics als one-stop-shop voor ingenieursbureaus

40

Netwerkend optreden in incidentmanagement

46

Standaarden in de praktijk, deel 4: GML

49

Hyperion beoordelingssysteem met business-intelligence in meldkamer

52

Visitatiecommissie lovend over RGI

54

Nedgraphics-dag met nieuwe producten, wetgeving en technologie

57

AHN-2: de hoogtekaart gaat Europees

58

Van de Perre Symposium: meervoudig ruimtegebruik in spoorzones

60

ESRI European User Conference 2007

62

The Microstation Community van wei naar wijk

64

Trimble Dimensions in Las Vegas

66

Adverteerdersindex 74, Agenda 17, Data-inwinning 21, De Geograaf 43, Gisjobs 19, Kort Nieuws 68, Lezersservice 74, Trainingswijzer 11.

Voorplaat: Een foto van GeoFort Geomatics. Studenten van opleiding Geomatics van de TU Delft hebben hier het project ‘het best bemeten stukje Nederland’ uitgevoerd. Zie ook het interview met Willemijn Simon van Leeuwen van GeoFort op pagina 14 en het artikel over Geomatics op pagina 45. December 2007-8

5


19-11-2007

11:37

Pagina 6

Onderwijs

Wageningen Universiteit leidt student op tot ‘onafhankelijk onderzoe k

B re d e i n s t ro o m b i j m a s t e ro p l e i d Door: Egbert van Hattem

lichting MGI 2006-2007 Universiteit Wageningen.

De nieuwe campus van de Wageningen Universiteit huisvest diverse disciplines waaronder landschapsdeskundigen, ecologen, bodem- en wateronderzoekers. Het is meteen ook een aardige afspiegeling van de expertisegebieden van de studenten Geo-information Science (MGI) die in het fraaie Gaia-gebouw zijn gehuisvest. Jaarlijks stromen gemiddeld 25 tot 30 studenten in, om een start te maken met deze twee jaar durende masteropleiding. De voertaal is Engels, gezien de internationale herkomst van studenten: ongeveer de helft komt uit Nederland, de andere helft uit Europa en van ver daarbuiten.

D

e studenten van de masteropleiding Geo-information Science (MGI), aan de Wageningen Universiteit doorlopen de tweejarige Engelstalige studie grotendeels gezamenlijk. Niet alleen valt er veel te leren van de docenten en in de projecten waarin intensief wordt samengewerkt, maar ook van elkaar. Meer dan de helft van de studenten is van buitenlandse komaf, daarvan bijna de helft van buiten Europa, voornamelijk uit Afrika, Azië en LatijnsAmerika. “Van de studenten krijg ik regelmatig te horen dat het internationale karakter echt iets toevoegt,” zegt opleidingsdirecteur Gerrit Epema. Sidney Gijzen (25) en Nanette Valster (23) bevestigen het hechte groepsgevoel en delen de speciale waardering voor de multiculturele samenstelling. Beide studenten zijn afkomstig van Hogeschool Van Hall Larenstein, maar wel met een verschillende discipline als achtergrond. Sidney studeerde bos- en 6

December 2007-8

natuurbeheer (specialisatie westerse bosbouw) en Nanette landen watermanagement (specialisatie watersysteemanalyse). Tijdens de bacheloropleiding in Velp volgden ze allebei enkele algemene GIS-vakken waarbij de verworven kennis direct werd toegepast in een gelijktijdig lopend project. Brede instroom De huidige masterstudie MGI is officieel gestart in 2001/2002. Het eerste deel is vooral gericht op vakkennis: studenten volgen een inleiding geo-informatiekunde, en doen kennis op van tools voor

geo-informatie en remote sensing. “De instroom is erg breed en voor studenten is het vrij lastig om meteen te overzien wat de tweejarige opleiding inhoudt,” zegt docent en studieadviseur Willy ten Haaf. Hij ziet de studenten tijdens hun studieloopbaan regelmatig en begeleidt ze tijdens hun studie, vanaf de toelating tot en met de belangrijke keuzemomenten, en uiteindelijk de stage en het thesisonderzoek. Sidney Gijzen vindt de Geo-IT aspecten binnen de opleiding het meest aantrekkelijk. In zijn afstudeerproject wil hij onderzoeken hoe hij de toegang tot ecolo-


19-11-2007

11:37

Pagina 7

Onderwijs

e ker’

ing Geo-information Science gische informatie kan verbeteren door middel van een webapplicatie. “Als hboer ben ik best praktisch ingesteld. Een applicatie voor ecologen moet goed passen bij de manier waarop ze nu werken en waaraan ze behoefte hebben in hun dagelijkse werk. Ook is het belangrijk om te achterhalen welke eisen ze aan een applicatie stellen. Met interviews ga ik dat eerst in kaart brengen en hun houding tegenover een dergelijke applicatie peilen. Daarna pas kun je gefundeerd ontwerpen.” Nanette Valster heeft voor haar stage en afstudeerfase contact gezocht met het bedrijf AquaGIS. Onder begeleiding van docent Ron van Lammeren onderzoekt ze het gebruik van een GIS-tool die waterschappen veel gebruiken in hun terugkoppeling naar andere instanties, waaronder de EU. Integratie Veel waardering hebben de studenten voor de vakoverstijgende en -integrerende onderdelen van de studie zoals aan het eind van het eerste jaar het vak Remote Sensing & GIS Integration. In het Academische Mastercluster (AMC) worden bovendien algemene academische vaardigheden opgedaan, onder ander op het gebied van wetenschapsfilosofie, ethiek, communicatie en wetenschappelijk rapporteren. Dit cluster wordt afgesloten met projectwerk, samen met studenten uit andere studierichtingen, waarbij in korte tijd wordt toegewerkt naar een resultaat dat bruikbaar is voor een externe klant. Nanette nam het GIS-deel voor haar rekening in een hydrologisch project voor TNO, waar ze samen met de groep haar werk presenteerde. Sidney zag zelfs dat het AMC-werk van zijn groep op dit moment daadwerkelijk in de praktijk wordt getest. In het kader van het innovatieprogramma Ruimte voor GeoInformatie (RGI) werkte hij aan het project ‘De Digitale Wichelroede’. Academici Bij MGI leveren we academici af, benadrukt opleidingsdirecteur Epema. Ongeveer de helft van de afgestudeerden komt

te werken als onderzoeker bij een universiteit of kennisinstelling, aldus Epema. Vaak als promovendus, maar niet uitsluitend. Zo'n dertig tot veertig procent komt in dienst bij ingenieursbureaus. Bij provincies en andere overheden komt zo'n tien procent te werken. Dat laatste percentage klinkt relatief laag. Volgens studieadviseur Ten Haaf is dat gedeeltelijk te verklaren doordat overheden vaak op kortere projecten of op detacheringsbasis als master opgeleide geoinformatici van ingenieursbureaus inzetten. Hij schat dat de helft van de MGIstudenten al tijdens hun stage- en afstudeerfase zeker weet dat ze ergens terecht kunnen. Het perspectief op een baan is rooskleurig, met een baankans van bijna honderd procent. “We kunnen zeker een veelvoud van het huidige aantal afgestudeerden kwijt op de arbeidsmarkt”, denkt Ten Haaf. Levenslang leren “Na mijn studie kan ik in ieder geval komen praten bij ESRI,” zegt Nanette. “Voordeel van zo'n grote organisatie is dat je aan een veelheid van projecten kunt werken. Als een onderwerp je goed bevalt, kun je je verder specialiseren. Je zult trouwens je hele leven moeten blijven leren. Elke maand komt er wel een nieuwe GIS- of andere tool bij. Denk bijvoorbeeld aan Google Earth. Wie MGI gaat doen, moet het wel leuk vinden om up-to-date te blijven.” Sidney Gijzen heeft nog geen één-op-één contacten met

een bedrijf gehad. Ook hij wil zich in zijn eerste baan eerst breed oriënteren alvorens zich te specialiseren. Gerrit Epema verwacht niet dat de opleiding er over vijf jaar heel anders uitziet. De snelle veranderingen zullen vooral binnen vakken gestalte krijgen. Wel zal zowel nationaal als internationaal de concurrentie toenemen; in Nederland bijvoorbeeld van de opleidingen Unigis (VU Amsterdam) en Geomatics (TU Delft). “Er zijn ook gezamenlijke initiatieven zoals Geographical Information Management and Applications (GIMA),” zegt Epema. “Daarvan ben ik sinds kort ook opleidingsdirecteur. Hierin werken de universiteiten in Delft, Utrecht, Wageningen en het ITC in Enschede samen. Elke opleiding heeft zijn eigen niche in aandachtsgebied en onderwijsfilosofie. De internationale concurrentie neemt in de toekomst zeker toe, bijvoorbeeld vanuit Duitsland. Maar ik ben er niet bang voor. We hebben al jaren een stabiele nationale en internationale instroom en bovendien is onze opleiding flexibel toegankelijk voor diverse disciplines die vraagstukken rondom groen en ruimte als basiscompetentie hebben. Die onderwerpen blijven actueel.” Egbert van Hattem is freelance schrijver van geo-ict artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel beschreven onderwerpen kijkt u op www.wageningenuniversiteit.nl.

December 2007-8

7


19-11-2007

11:37

Pagina 8

Onderwijs

Webomgeving met eenvoudige GIS-functionaliteit en lesopdrachten

EduGIS, geo-ICT en GIS in het vo o Door: Simone Verzandvoort, Anne Blankert, Joop van der Schee en Irene Pleizier

Het EduGIS-project wil het GIS-gebruik in het middelbaar onderwijs stimuleren: het biedt een onderwijsportaal waarmee kaarten van Nederland in combinatie met eenvoudige GIS-functionaliteit en lesopdrachten ontsloten kunnen worden. Zo leren leerlingen ruimtelijk denken en krijgt geo-ict een formele plaats in het onderwijscurriculum.

H

et geoportaal EduGIS is ontwikkeld om leerlingen en docenten een eenvoudige opstap te bieden naar concepten en werkwijzen van GIS. EduGIS ontsluit kaarten van Nederland in combinatie met eenvoudige GIS-functionaliteit en lesopdrachten, zie afbeelding. Voorbeelden zijn de topografische en kadastrale kaarten van het Kadaster, het AHN (Stuurgroep AHN), de grondsoortenkaart (Alterra, Wageningen UR) en kaarten met sociaal-economische gegevens op gemeente-, wijk- en buurtniveau (CBS). De datasets achter EduGIS zijn afkomstig van verschil8

December 2007-8

lende organisaties en zijn gratis beschikbaar gesteld voor educatieve doeleinden. Hoewel er open standaarden zijn gebruikt is het niet zonder meer mogelijk om deze gegevens of het daaruit afgeleide kaartmateriaal voor andere doeleinden in te zetten. ICT vooral thuis Leerlingen blijken ict-vaardigheden vooral thuis te leren, niet zozeer op school. Dit geldt ook voor geo-icttoepassingen zoals Google Earth, Google Maps, routeplanners, ‘social networking’ sites, Flickr en Second

Life. Op school leert het gebruik van GIS en geo-ict leerlingen ruimtelijk te denken, wat in allerlei leef- en werksituaties van pas komt. Deze manier van denken heeft nog geen formele plek in het onderwijscurriculum, zoals linguïstisch en mathematisch denken dat wel hebben. Verder vraagt de maatschappij om ‘geo-ict vaardige’ burgers, denk aan het kunnen raadplegen van digitale bestemmingsplannen. Tot slot is er een groot tekort op de arbeidsmarkt aan afgestudeerden met kennis van GIS en geo-ict op MBO- tot en met universitair niveau.


19-11-2007

11:38

Pagina 9

Onderwijs

o or tgezet onderwijs Opstap Het geoportaal EduGIS wil het gebruik van GIS en geo-ict in het voortgezet onderwijs stimuleren bij leerlingen en docenten. Het vak aardrijkskunde is al aardig op weg, zo blijkt uit een enquête van de Vrije Universiteit, KNAG en GIN gehouden onder aardrijkskundedocenten. 40 procent van de docenten gaf aan Google Earth in de klas te gebruiken; ruim 60 procent is van plan dat te gaan doen. Het gebruik van GIS is echter nog nauwelijks tot de middelbare school doorgedrongen. Meer dan de helft van de docenten kent ArcGIS, slechts 4 procent gebruikt het in de les. Eén van de doelstellingen van EduGIS is dat men op de scholen zo min mogelijk hoeft te installeren of in te stellen om ermee aan de gang te kunnen. Er is daarom gekozen voor zoveel mogelijk webgebaseerde software. Enkele lesmodulen vereisen de installatie van Google Earth, maar er kan ook heel goed zonder die software worden gewerkt. Een moderne web browser zoals Internet Explorer of Firefox is genoeg. Rekenkracht GIS-operaties kunnen behoorlijk dataen rekenintensief zijn. Bij EduGIS gebeurt dit op de server en dat heeft als voordeel dat de daarvoor benodigde rekencapaciteit niet op de scholen beschikbaar hoeft te zijn. Dit betekende echter wel dat de EduGIS server extra zwaar werd belast. Het leek aanvankelijk niet mogelijk om met de op de server beschikbare rekenkracht hele klassen tegelijk te bedienen. Dit is later opgelost door de meeste kaarten vooraf te berekenen zodat ze direct voor de leerlingen beschikbaar zijn. Leerlingen zijn echter vrij om een eigen kaartuitsnede te kiezen, dus elke uitsnede is uniek. Het probleem om vooraf berekende kaarten in willekeurige uitsneden te tonen moest dus worden opgelost. Dat is gelukt door de kaarten op te delen in tegels. Elke kaartuitsnede bestaat uit een aantal van die tegels. Voor een constante kaart moeten de tegels aan de rand worden afgesneden. Om geen snelheid te ver-

Wie ontwikkelen EduGIS? EduGIS ontstond in 2003 op initiatief van het Kadaster, dat een oplossing zocht voor de vele verzoeken om (digitaal) kaartmateriaal van leerlingen en docenten aan de loketten van de regionale kantoren. Samen met de VU Amsterdam (het Spatial Information Laboratory en het Onderwijscentrum), Geodan en twee scholen in Amsterdam werden geodatasets van Nederland gratis via een GIS-webservice beschikbaar gesteld aan scholen. In 2006 kreeg EduGIS subsidie uit het Bsik-programma Ruimte voor Geoinformatie (RGI). Ook andere partners zijn inmiddels betrokken bij het project: Anaximander, Digischool (Kennisnet ICT op School), ESRI Nederland, het Freudenthal Instituut en Waag Society. Door de eindcoördinatie van Geonovum krijgt EduGIS een plaats in de huidige beweging in Nederland die tot doel heeft geo-informatie beschikbaar en bruikbaar te maken voor kerntaken van de overheid, waaronder het onderwijs. liezen, moet de webbrowser op de computer van de gebruiker dat doen. Deze mogelijkheid is al enkele jaren aanwezig in webbrowsers, maar is pas recent overal beschikbaar gekomen. Google heeft met Google Maps op grote schaal laten zien dat de daarmee beschikbaar gekomen tegeltechniek tot voorheen ongekend snelle kaarten kan leiden. In de klas Leerlingen lijken zich goed thuis te voelen in geo-ICT toepassingen als Google Earth, waarin de afgebeelde ruimte meer lijkt op hun eigen wereld. Het leren lezen, analyseren en interpreteren van geo-informatie blijkt minder makkelijk. Leerlingen zien de afgebeelde weergaven van de twee- of drie-dimensionale ruimte vaak als een plaatje, en beseffen niet dat er informatie achter schuilgaat. Daarnaast hebben ze moeite met het beheer van kaartlagen en het begrijpen van de attribuutinformatie als meerdere kaarten met verschillende datamodellen gelijktijdig getoond worden in de mapbrowser. Ook vragen over relaties tussen verschijnselen in verschillende geodatasets en interpretaties daarvan kosten moeite. Juist deze ruimtelijke denkprocessen van een hoger niveau kun je leren door het gebruik van GIS, zo blijkt uit onderzoek. EduGIS werkt nu aan een nieuwe mapbrowser, waarbij de kaartlagen tegen de achtergrond van Google Maps getoond worden. Ook biedt EduGIS

lesopdrachten voor Google Earth. De instructies voor docenten en leerlingen, het lesmateriaal en het overzicht van de beschikbare geodatasets worden aangeboden via EduGIS, maar de feitelijke uitvoering gebeurt in Google Earth, zoals te zien is in afbeelding 3. Nieuw voor docenten Voor veel docenten is het werken met GIS en geo-ict toepassingen nieuw. Ze zijn er tijdens hun vooropleiding niet of nauwelijks mee in aanraking gekomen, en voelen zich vaak niet vertrouwd met de software. Ze hebben op dit gebied een achterstand op hun leerlingen. Jongeren zijn opgegroeid met computers, internet, games en mobiele telefoons. Bij het testen van de EduGISlesopdrachten voor Google Earth bleek dat docenten drie keer zoveel tijd nodig hadden om een lesopdracht door te werken dan leerlingen. Deze ‘IT-achterstand’ van docenten kan werken als een drempel voor de introductie van GIS en geo-ict in het onderwijs. EduGIS speelt hierop in door het aanbieden van nascholingscursussen voor docenten. Toch zien docenten aardrijkskunde GIS en geo-ict als onderdeel van hun vak, zo toont de enquête aan. Er zijn daarnaast ook toepassingen voor de maatschappijgerichte en exacte schoolvakken geschiedenis, maatschappijleer, economie, biologie, natuur-, schei- en wiskunde. EduGIS ziet het als haar opdracht om de toegevoegde waarde van GIS en geo-ict ook voor het onderwijDecember 2007-8

9


19-11-2007

11:38

Pagina 10

Onderwijs

zen van deze schoolvakken aan te tonen. De ontwikkeling van het locatiegevoelige wiskundespel MobileMath is hiervan een voorbeeld. In dit spel ‘strijden’ teams van leerlingen om de ruimte door vierhoeken te vormen in een gebied rondom de school met behulp van smartphones met GPS en mobiel GIS. Het spel wordt in 2008 in de praktijk getest. Veel actieve spelers Er zijn veel spelers bij de overheid en op de markt actief om geo-ict en GIS in het voortgezet onderwijs te krijgen: instellingen voor hoger en middelbaar (beroeps)onderwijs, onderzoeksinstituten, ingenieursbureaus, Kennisnet, KNAG, GIN, RGI, instellingen voor cultureel erfgoed, GIS-leveranciers en uitgevers. EduGIS kan hieraan via twee sporen bijdragen: een technisch spoor en een onderwijskundig spoor. In het technische spoor zoekt EduGIS contact met partners bij overheid en bedrijfsleven om te werken aan een nationaal geoportaal voor onderwijs, van

voortgezet tot en met universitair niveau. Een dergelijk portaal zou ook toegankelijk moeten zijn voor wetenschappelijk onderzoek. Op operationeel niveau werkt EduGIS momenteel aan een betere structurering van het geoportaal wat betreft architectuur, layout en (geo)informatie. Daarnaast loopt aan de VU (Faculteit Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde) een promotieonderzoek naar kritische factoren van geoportalen voor succesvolle integratie van geo-ict in het voortgezet onderwijs. In het onderwijskundige spoor is EduGIS in gesprek met instellingen die curricula en eindexameneisen voor het voortgezet onderwijs bepalen en met uitgevers. Dichter bij docenten en leerlingen is EduGIS actief in het landelijk scholingsplan voor docenten via Expertisecentrum Aardijkskunde, ontwikkelen testgroepen op pilotscholen (zie afbeelding 4) en de uitwisseling van ‘good practices’ in docentennetwerken (vak-community aardrijkskunde, Digitale School, Kennisnet, netwer-

ken van docenten in opleiding, SAMSAM). Nieuw educatief materiaal wordt momenteel ontwikkeld in de vorm van kleine opdrachten en geo-datasets en een verrijkingsmodule GI Science. Deze activiteiten worden ondersteund door een promotieonderzoek naar een optimaal ontwerp van lesmateriaal en didactiek om GIS effectief te laten zijn in het aardrijkskundeonderwijs (Onderwijscentrum VU).

Simone Verzandvoort is onderzoeker GIS en geo-ict/projectmedewerker EduGIS aan de VU, Anne Blankert is senior geo-ict-medewerker bij Geodan. Irene Pleizier is onderzoeker GIS en geo-ict aan de VU en medewerker bij Geodan. Joop van der Schee is hoogleraar onderwijsgeografie VU, universitair hoofddocent sociale geografie aan de VU en vakdidacticus aardrijkskunde bij het Onderwijscentrum VU. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.edugis.nl.

Geïnteresseerd in verandering? 1967

2006

Professionals in geospatial t ec hn o l o g y | s e r v i c e s | d ata

inzicht in beeld

nieuw Q

Leica Geosystems introduceert Enterprise Server Imagem bv master reseller Benelux en opent kantoor Brussel Q Leica Geosystems neemt Ionic en ERMapper over Q IMAGINE DeltaCue voor geavanceerde mutatiesignalering Q

Q

Historische luchtfoto’s Nederland vanaf 1945 online Luchtfoto archief GBKN-Zuid ontsloten Q Nieuwe viewer voor bekijken tijdreeksen Q Imagem tekent contract met TerraImaging Q

Imagem bv is officieel distributeur van Leica Geosystems Geospatial Imaging

10

December 2007-8

gin stand 10.113

www.imagem.nl


19-11-2007

15:28

Pagina 11

Trainingswijzer Bedrijf/trainingsinstituut:

Bedrijf/trainingsinstituut:

GIS Trainingen: AutoCAD MAP NedPlan AutoCAD Civil 3D NedView-applicaties en -koppelingen MapInfo Professional NedGeodataWarehouse NedInwinning NedBrowser Telefoon cursussen 0347 - 329 625 Telefoon algemeen 0347 - 329 600 E-mail [email protected] contactpersoon: mevrouw K. van ‘t Reve

Voor het ontwikkelen van Geografische Informatie Systemen (GIS) en het beheren van ruimtelijke gegevens wordt steeds vaker Oracle Spatial ingezet. Transfer biedt de cursus Oracle Spatial aan. Deze cursus geeft inzicht in de belangrijkste concepten van ruimtelijk informatiemanagement en van de door Oracle gehanteerde databasetechnologieën voor het ondersteunen van GIS. Er wordt uitgebreid ingegaan op de opslag, syntaxis en semantiek van de door Oracle ondersteunde geografische datatypen. Daarnaast leert u in deze cursus hoe u ruimtelijke data kunt bevragen en visueel kunt ontsluiten in de vorm van digitaal kaartmateriaal en hoe u dit kaartmateriaal kunt integreren in een applicatie. Deze cursus duurt 3 dagen en wordt klassikaal gegeven.

www.transfer-solutions.com

Transfer Solutions is een ICT-bedrijf dat gespecialiseerd is in dienstverlening rond Oracle-databasesystemen en Java-technologie.

Specifieke kenmerken • Voor studenten èn werkenden uit binnenen buitenland • Voltijds en deeltijd programma • Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs • Modules + stage + thesis • Opleiding tot geo-informatie-manager en –specialist

Vier samenwerkende universiteiten

Geïnteresseerd?

www.msc-gima.nl

www.intergraph.com

Intergraph Security, Government & Infrastructure – Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie.

Voor meer informatie: Transfer Solutions bv, Stationsweg 19, 4141HB Leerdam. Tel. 0345 - 616 888 [email protected], www.transfer-solutions.com

Onze opleidingen: GeoMedia-GeoMedia Professional-GeoMedia WebMap-GeoMedia voor Developers-GeoMedia Grid-Oracle Spatial-IntelliWhere OnDemand-Plotten met GeoMedia-G/Technologie.

GeoMETIUS bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Alphen a/d Rijn.

Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: 023-5666616 of e-mail: [email protected].

GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training ESRI-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen

Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen.

Educating GIS Professionals Worldwide Postgraduate Certificate, Diploma and Please visit our website: MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills necessary to translate management and scientific problems into GIS. For more information please contact us:

www.unigis.nl

www.geometius.nl

De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn: • • • • •

Master of Science GIMA De Master of Science opleiding GIMA is een gezamenlijk initiatief van vier samenwerkende Nederlandse instituten voor hoger onderwijs. www.msc-gima.nl

www.nedgraphics.nl

NedGraphics B.V. Ir. D.S. Tuynmanweg 10 4131 PN Vianen

www.unigis.nl

Voor meer info bel naar 0172-469610 of mail naar [email protected]

UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit 020-598 6099 or [email protected]

Bentley Institute – Anytime, Anyplace Learning

Bentley Institute verzorgt Classroom opleidingen op Bentley Institute locaties en OnSite op uw eigen locatie. Ook bieden we honderden uren OnDemand eLearning aan en kunt u gebruik maken van Distance Learning. Bovendien kunnen wij u opleidingen op maat aanbieden. Training subscriptions voor organisaties – Verhoog uw “return on investment” door middel van Bentley LEARN en Enterprise Training Subscriptions. Bentley Institute, Bijenstraat 11, 4105 DX Culemborg, T: 0345 544 744, E:[email protected]

Een greep uit onze cursussen: • GIS-theorie, • Diverse ArcGIS modules (zoals ArcGIS basis, Modelbuilder, GeoDatabases), • Meta-informatie, • Cartografie en grafische presentatie, • Programmeren met VB.NET en ArcObjects, • Oracle Spatial, • MapServer, etc.

www.nieuwland.nl

Voor ieder gebruikersniveau, ongeacht organisatiegrootte of budget, is het eenvoudig om opleidingen te volgen bij Bentley Instistute.

Nieuwland geeft een breed scala aan Geo-cursussen voor beginners en gevorderden.

www.bentley.nl

Bentley Institute ontwikkelt en biedt professionele opleidingsprogramma’s waarmee productiviteit en efficiency binnen de organisatie verhoogd wordt. Voor MicroStation en de discipline-specifieke applicaties voor de branches Building, Civil, Geospatial en Plant heeft Bentley Institute diverse opleidingsprogramma’s beschikbaar.

Ook verzorgen wij maatwerk opleidingen voor uw organisatie. Voor meer informatie bel Margriet Liemburg, tel. 0317-421771 of mail [email protected]. Zie ook www.nieuwland.nl

Vacature plaatsen? Kijk op www.gisjobs.nl

Jobs.nl December 2007-8

11


19-11-2007

11:38

Pagina 12

Onderwijs

Stichting treedt op als ambassadeur richting onderwijs en bedrijfsleven

GIS@MBO stimuleert GIS op ROC’s Door: Eric van Rees

“ROC’s zijn destijds overgeslagen als het gaat over GIS,” zegt Christian Melsen van stichting GIS@MBO. Ook de markt vraagt steeds vaker naar mbo-ers met GIS-vaardigheden. Om hier blijvend wat aan te doen is stichting GIS@MBO in het leven geroepen.

Christian Melsen van stichting GIS@MBO: “ROC’s zijn destijds overslagen als het gaat over GIS.”

V

anuit de markt komen al langer signalen dat het aanbod van GIS-sers achterblijft bij de vraag. Om te inventariseren of dat ook het geval is bij MBO-ers is er eerst een enquête uitgevoerd waaruit bleek dat er veel vraag is naar in GIS gespecialiseerde MBO-ers: in de nabije toekomst zo’n 400, en nog zo’n 600 met behoefte aan bijscholing. De behoefte aan MBO-ers die gespecialiseerd zijn in GIS leeft bij bijna 25 procent van de bedrijven en instellingen. Veel werkzaamheden op het gebied van data-inwining en -beheer die eerst door hbo-ers werden uitgevoerd, worden nu namelijk door mbo-ers uitge12

December 2007-8

voerd. SenterNovem, een agentschap van het Ministerie van Economische Zaken, subsidieerde het project GIS@MBO. “De stichting is een vervolg van de projectclub en bestaat uit GIS-gebruikers uit de overheid en de commerciële sector, software-leveranciers, kenniscentra en ROC’s. NedGraphics en ESRI hebben software ter beschikking gesteld aan de eerste 22 ROC’s die aan de slag gaan met GIS,” vertelt Melsen. De beschikbare GIS-modules zijn onder te verdelen in een basismodule en specialisatiemodules. De basismodule is breed inzetbaar in MBO-opleidin-

gen, van toerisme en handel tot bouw en ICT. In deze modules leren scholieren te werken met ArcGIS en NedView. De specialisatiemodules bieden inhoudelijke verdieping op het gebied van infratechniek (beheer van kabels en leidingen), BouwInfra en voor ICT. Deze zijn inmiddels beschikbaar via de website van GIS@MBO. Coaching “Docenten reageren unaniem enthousiast op de mogelijkheden van GIS, hoewel er aanvankelijk ook enige angst was dat leerlingen hen voorbij zouden streven op software-gebied. De nadruk dient dan ook meer te liggen op de coachings-taak dan op de software-matige, omdat leerlingen immers razendsnel zijn in het gebruik van nieuwe ICT. Melsen beaamt dat het niet gemakkelijk is voor docenten om één en ander georganiseerd te krijgen binnen een school: ze moeten vaak op eigen houtje zien te regelen dat alle software draait en de data met bijbehorende modules op het eigen netwerk beschikbaar komt. Scholen zijn vrij in de wijze waarop een module wordt ingepast in het reguliere onderwijs. Ook sluiten ze zelf een onderhoudscontract af met een software-leverancier, de stichting houdt zich bezig met het actualiseren van modules. “De extra meerwaarde voor scholen moet zijn dat er eigen verdiepingsmodules komen bovenop de reeds bestaande, die gedeeld kunnen worden met alle deelnemende ROC’s,” zo hoopt Melsen. Nu al merkt hij dat ROC’s hun eigen initiatieven met GIS ontwikkelen en uitwerken naast het werken met de lesmodules van de stichting. Zo heeft het ROC A12 een eigen routeplanner ontwikkeld en heeft het ROC Friese Poort oude boerderijen gefotografeerd en gekoppeld aan een kaart. Melsen schat dat er nu zo’n 200 studenten in Nederland met de GIS-modules werken op de ROC’s. Hoeveel het er precies zijn, is lastig in te schatten omdat de modules op verschillende


19-11-2007

11:38

Pagina 13

Ë

.

manieren worden aangeboden binnen ROC’s. Binnen de ene opleiding worden ze als specialisaties aangeboden, bij andere zijn ze onderdeel van het reguliere programma. Het is wel zo dat GIS een middel kan zijn om studenten te werven voor landmeten, zoals het ROC van Twente heeft laten zien. Om het tekort aan landmeters op te lossen heeft dit ROC in samenwerking met regionale partners een kenniscentrum GIS in het leven geroepen, dat onder meer GIS-sers probeert warm te laten lopen voor landmeten. Doorstroming Om de activiteiten van GIS@MBO te continueren wordt het netwerk van scholen onderhouden door jaarlijks bijeen te komen en elkaar zo op de hoogte te houden van nieuwe ontwikkelingen. Naast het werven van nieuwe ROC’s, probeert de stichting het gebruik van GIS verder te verbreden: “door meer docenten bij GIS te betrekken, ontstaat er meer draagvlak en kun je bijvoorbeeld op het gebied van systeembeheer

Aansluiting middelbaar onderwijs Behalve het bevorderen van het GISgebruik op ROC’s, wil de stichting een rol spelen in de aansluiting op het middelbaar onderwijs van het VMBO en het HBO. Aangezien 1 op de 3 mbo-ers doorstroomt naar het hbo, is dat geen vreemde keuze. “GIS zit natuurlijk al in een opleiding als

8Ëj¬jËÖËÁ~j Ý?ÍËÖË~jÜÁ??~aËjjwÍ ÝÝÝ±?jÁÜÄ±

Geodesie, maar er kan meer mee worden gedaan dan nu het geval is, bijvoorbeeld bij marketing en toerisme, net als nu in de MBO-modules gebeurt.” In het VMBO wil men een basismodule GIS aanbieden, waarbij EduGIS betrokken is als partner. Dit met het oog op het nieuwe eindexamenprogramma aardrijkskunde, waarin digitale kaarten een grotere rol gaan spelen. Voor de toekomst lijkt GIS daarmee definitief een plek in het beroepsonderwijs verworven te hebben.

Eric van Rees ([email protected]) is redacteur bij GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.gismbo.nl.

,OCAL4RAFFIC#ONTROL §

,OKALEVERKEERSTROMENBETERGEREGULEERDMET&ALK

7ILTUMEERGRIPOPDE VERKEERSCIRCULATIEENREISADVIEZEN +IESNUVOORI&ALK,OCAL4RAFlC#ONTROL§ DEGRATISAPPLICATIEVOORELKEGEMEENTE

WWWFALKNL

I &! , +

meer bereiken dan in je eentje. Wat dat betreft is projectonderwijs heel goed: daar verloopt de verspreiding vanzelf en bovendien veel sneller dan wanneer je door een verzuilde organisatie heen moet om dingen voor elkaar te krijgen.” Verder is het de wens van Melsen om GIS nog nadrukkelijker in de opleidingseisen opgenomen te krijgen zodat het een verplicht onderdeel wordt bij een opleiding. De stichting wil dan ook doorgeefluik zijn van geslaagde initiatieven op regionaal niveau: zo is het de bedoeling dat een door het Haagse Mondriaan College ontwikkelde Oracle-module wordt verspreid onder andere ROC’s.

#- ^Ë 0Ë. -0Ëu

"EL SCHRIJFOFMAILVOORMEERINFORMATIE

&ALKPLAN!NDES 0OSTBUSs! s%INDHOVEN 4 & 4 s LTC FALKNLsWWWFALKNL

December 2007-8

13


19-11-2007

11:38

Pagina 14

Onderwijs

Eerste activiteiten van start in GeoFort

Geo-sector straks verenigd o Door: Eric van Rees

Het visitekaartje van de geo-sector worden, dat is de missie van GeoFort, een educatieve attractie in oprichting. Vanaf 2010 kan een breed publiek kennismaken met de geowereld op het Fort bij de Nieuwe Steeg, deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Sinds de oprichting in 2006 is er veel gebeurd rondom stichting GeoFort.

Wie rondloopt over het terrein van GeoFort vindt nog veel zaken die herinneren aan de geopolitiek die de basis vormt voor de fortenlinie. De van oorprong landmeetkundige Generaal Krayenhoff bepaalde aan de hand van topografische kaarten zijn befaamde en typisch Nederlandse vorm van landsverdediging. Door stukken land tot kniehoogte onder water te zetten, werd het de vijand bemoeilijkt om per boot (te ondiep) of te voet Nederland aan te vallen. De kaarten vertelden Krayenhoff welke delen hij het beste onder water kon zetten. De strategische functie van het fort sluit perfect aan bij de doelstelling van GeoFort, namelijk het laten zien hoe interessant en relevant ruimtegebonden informatie is in het dagelijks leven. “Vanuit de geosector krijgt ik vaak te

14

December 2007-8

horen dat de sector zich te weinig naar buiten toe profileert. GeoFort kan een bijdrage leveren in het herkenbaar maken van de sector,” stelt mede-oprichtster Willemijn Simon van Leeuwen. Zij ziet in het GeoFort een gezichtsbepalende locatie waar in de toekomst het onderwijs, bedrijfsleven en een breed publiek bij elkaar komen in een ‘Living GeoLab’. Geografisch met educatieve invalshoek Staatsbosbeheer is eigenaar van het forteiland. In het voorjaar van 2006 heeft ze een keuze gemaakt uit acht verschillende exploitatieplannen en koos voor GeoFort. Het geografische thema en de educatieve invalshoek gaven de doorslag vanwege de aanknopingspunten met het werkterrein van Staatsbosbeheer. Op GeoFort gaat op termijn de bezoeker zelf het experiment aan en maakt kennis met de nieuwste geotechnieken. Qua opzet zal de ‘GeoExperience’ te vergelijken zijn met Space Expo, Naturalis of Nemo, maar kleinschaliger. In 2006 is een haalbaarheidsstudie ver-

richt om te kijken welke mogelijkheden er binnen het fort zijn, welke behoeften het publiek en bedrijfsleven hebben, welke mogelijke financieringsbronnen er zijn en hoe het fort thematisch gezien van de grond getrokken kan worden. Hiervoor zoekt Simon van Leeuwen naar duurzame partnerships met een aantal bedrijven uit de geosector. Voor bezoekers is het fort momenteel nog gesloten, maar vanaf 2009 zal begonnen worden aan een geleidelijke exploitatie die duurt tot de volledige opening in 2010. Er is een website met informatie over de recente ontwikkelingen, activiteiten en plannen. Educatie en bedrijfsleven GeoFort zal een aantal verschillende activiteiten aanbieden aan een divers publiek, met geo-informatie als grootste gemene deler. Met Staatsbosbeheer, die de ‘avonturenremise’ gaat beheren, wordt gewerkt aan een gezamenlijk programma waarbij cartografie, navigatie en natuur worden gecombineerd, bijvoorbeeld door het spelen van een ultrasound vleermuisspeurspel. Uitrusten kan vervolgens in het eetcafé met terras en natuurspeeltuin. Educatie is echter de voornaamste activiteit. Niet alleen basisschoolleerlingen maar ook middelbare scholieren en studenten uit het hoger onderwijs kunnen

Bart Beers en Willemijn Simon van Leeuwen van GeoFort


19-11-2007

11:39

Pagina 15

Onderwijs

op éé n locatie

er terecht. Het fortterrein leent zich voor activiteiten als speurspelen met gebruik van ‘tracking & tracing’. Middels een aantal educatieve attracties kunnen kinderen kennismaken met cartografie en geo-informatie, zoals het routeren van de brandweer en opsporen van terroristen met de pc. Het bedrijfsleven kan terecht in een aantal thematisch ingerichte GeoZalen, waarvoor nu nog sponsors worden gezocht. Zo kan de LandmeetLodge, de SatellietSuite of de KlimaatKazerne verrijzen. De zalen zullen geschikt worden voor teambuild-sessies, bedrijfsuitjes en klantendagen. In de GeoShop kan de bezoeker GPS- en navigatiesystemen testen en kopen. Activiteiten Op dit moment vinden er al een aantal activiteiten plaats op GeoFort. Zo zijn een aantal studenten van de opleiding Geomatics van de TU Delft bezig met meetactiviteiten op het terrein, als onderdeel van het project ‘Het best bemeten stukje van Nederland’, zie pagina 45. Simon van Leeuwen benadrukt dat een dergelijk project niet alleen relevant is voor de studenten die het uitvoeren, maar gebruikt kan worden om anderen te laten zien wat een geo-opleiding inhoudt en hoe leuk dit kan zijn. Het biedt een mogelijkheid voor

Willemijn Simon van Leeuwen zoekt voor GeoFort naar duurzame partnerships met bedrijven uit de geosector.

opleidingen om zich positief te onderscheiden van anderen. Volgens Simon van Leeuwen is dat hard nodig, gezien de lage instroom van studenten bij geoopleidingen: “deze opleidingen zullen nog meer moeite moeten doen om toekomstige studenten binnen te halen.” Spelenderwijs komen drie basisscholen in aanraking met geo-informatie tijdens de GeoWeek. Daarvoor organiseerde GeoFort een speurtocht waar de leerlingen met GPS, kaart en kompas op zoek moesten naar een verborgen schat. Het plan is om volgend jaar ook middelbare scholieren bij de Geoweek te betrekken. Simon van Leeuwen licht toe: “De meeste leerlingen besteden uren aan computerspelletjes. Het bruggetje naar ‘serious gaming’, waarbij je

met geo-analyses een ramp kan voorkomen of boeven opsporen, moet heel klein gemaakt worden.” “Thema’s als klimaatverandering en terrorismebestrijding staan op dit moment hoog op de politieke agenda. Ze hebben een geo-component en een hoge nieuwswaarde. Hiermee kun je leerlingen en ouders interesseren voor het vak aardrijkskunde, zodat ze weten dat het vak interessant en relevant is. GeoFort wil daar als visitekaartje van de geo-sector een actieve bijdrage aan leveren.” Eric van Rees ([email protected]) is redacteur bij GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.geofort.nl. December 2007-8

15


19-11-2007

11:39

Pagina 16

Onderwijs

Nascholingscursussen aan de VU

GIS voor aardrijkskundedocenten Door: Tim Favier

Regelmatig organiseert het Onderwijscentrum van de Vrije Universiteit nascholingscursussen over GIS, speciaal gericht op aardrijkskunde docenten uit het Voortgezet Onderwijs.

Een hands-on GIS-training voor aardrijkskundedocenten.

Sommige

middelbareschooldocenten zijn al bekend met GIS-programma’s als Google Earth en ArcVoyager (een versimpelde versie van ArcGIS) en gebruiken deze software zelfs in hun lessen. Voor de meeste docenten zijn deze introductiecursussen de eerste kennismaking met GIS. Op 26 september 2007 werd een beginnerscursus gegeven voor 14 docenten. Joop van der Schee, Hoogleraar Onderwijsgeografie, gaf een inleidende presentatie over wat GIS is en wat het voor het onderwijs kan betekenen. Met veel voorbeelden liet hij zien dat GIS legio mogelijkheden heeft voor het aardrijkskunde-onderwijs. Denk maar aan websites als de misdaadkaart (www.misdaadkaart.nl), HIStorisch GIS (www.hisgis.nl), de zorgatlas (www.zorgatlas.nl), aan Google Earth of GIS-software zoals ArcGIS.

Zelf aan de slag Na de presentatie gaan de docenten zelf aan slag met GIS. Het eerste onderdeel van de hands-on GIS training was EduGIS (www.edugis.nl), het webportaal voor aardrijkskunde onderwijs met GIS. De website bevat een kaartviewer met een topografische kaart, een hoogtekaart en een groot aantal thematische 16

December 2007-8

kaarten van Nederland. Docenten die zelf weinig ICT-ervaring hebben zien hier de meeste mogelijkheden voor, aangezien er geen uitgebreide GISvaardigheden nodig zijn om lessen met EduGIS te begeleiden of om ermee te kunnen werken. De software is simpel en de website bevat kant en klare lesmodules. Een ander onderdeel van de hands-on training was gericht op Google Earth. Dit progamma biedt veel meer mogelijkheden dan het bekijken van satellietbeelden en luchtfoto’s. Je kan bijvoorbeeld ook zelf kaarten maken door punten, lijnen en vlakken te tekenen en daar informatie aan koppelen. Ook kan je digitale kaartlagen (KMZ-bestanden), bijvoorbeeld van tornado’s in de VS of het afsmelten van gletsjers over de hele wereld, inladen en onderzoeken. Sommige docenten verbaasden zich over de vele mogelijkheden die ze nog niet kenden. Vooral het afspelen van tijdsanimaties (bijvoorbeeld een tijdsanimatie van Orkaan Katrina die over de VS raast) en het gebruik van real-time data is interessant! ArcGIS In de middag was het tijd voor ArcGIS, een programma dat in het bedrijfsle-

ven, bij de overheid en in de wetenschap veel wordt gebruikt, maar in het voortgezet onderwijs nog nauwelijks. In een presentatie werd getoond wat de mogelijkheden zijn voor het doen van leerlingenonderzoek. Vorig jaar hebben 5 HAVO leerlingen van het Maerlant Lyceum onderzoek gedaan in de Gemeente Den Haag. Met ArcGIS hebben de leerlingen kaarten gemaakt van onder andere veiligheid in de buurt, de verspreiding van speelplaatsen, luchtverontreiniging & industrie en de verspreiding van horeca. Hierbij maakten ze gebruik van data van de gemeente, de Provincie Zuid Holland en het CBS. De docenten die de cursus volgden werden gelijk enthousiast. Dit is heel wat anders dan die standaard leerlingen-onderzoeksprojecten, waarbij ze op internet informatie opzoeken en met veel knip en plakwerk een rapportje schrijven. Dit is echt aardrijkskunde ‘doen’! Na deze presentatie volgde een handson training ArcGIS. Veel docenten vonden het een lastig programma, en zagen zichzelf niet in staat om lessen GIS-lessen te kunnen begeleiden. Een paar uur ArcGIS-training is natuurlijk veel te kort om alle GIS-vaardigheden onder de knie te krijgen. Maar dat was ook niet het doel van de cursus. Deze dag was vooral bedoeld om een goed beeld te geven wat GIS is en wat je er mee kan in de klas. Voor de docenten die meer willen, worden vervolgcursussen ArcGIS gegeven waarbij alle belangrijke GIS-vaardigheden getraind worden en er ook veel aandacht is voor de praktische aspecten van lesgeven met GIS.

Tim Favier ([email protected]) promoveert op het onderwerp ‘GIS in het voortgezet onderwijs’ aan de VU. Meer cursussen voor aardrijkskundeleraren worden gegeven op 16 januari (Beginnerscursus), 6 februari (Gevorderdencursus) en 6 april 2008 (Beginnerscursus). Voor informatie kijkt u op www.edugis.nl.


19-11-2007

13:52

Pagina 17

Ë

.

#- ^Ë 0Ë. -0Ëu

8Ëj¬jËÖËÜÁ?~j Ý?ÍËÖËa~ËjjwÍ

A G E N DA

ÝÝÝ±?jÁÜÄ±

De agenda bevat aankondigingen van workshops, seminars, themadagen en vergelijkbare GIS-gerelateerde activiteiten en natuurlijk ook relevante beurzen in Nederland en België. Deze agenda bevat in ieder geval de evenementen die worden gehouden in de periode tot het verschijnen van het volgende nummer. Beurzen, seminars en workshops kunnen per e-mail worden aangemeld bij Jacqueline Bruinsma ([email protected]). Vermeld als onderwerp van uw mail ‘Agenda’. December 04 december Implementatiebijeenkomsten DURP/RO-Online voor overheden Provinciehuis Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch Tel: 070 - 373 84 58 Fax: 070 - 373 87 43 E-mail: [email protected] Internet: www.congresenstudiecentrum.nl 06 december Gebruikersdag dg DIALOG Beheer Openbare Ruimte Regardz Nieuwe Buitensociëteit, Zwolle E-mail: [email protected] Internet: www.grontmij.nl/site/nl-nl/ Werkvelden/GIS+en+ICT/Evenementen/ Evenementen.htm 06 december Inloopseminar Autodesk CAD/GIS/Civiel Van der Valk Hotel, Assen Tel: 0591 - 652 409 Fax: 0546 - 800 888 E-mail: [email protected] Internet: www.itannex.com 6 december, CAD2 GIS seminar (Intergraph/Oranjewoud) Hotel De Witte Bergen, Laren/ Eemnes, 10.30 - 13.30u. E-mail: [email protected] 06-07 december VNG Gemeentebeurs 2007 Jaarbeurs, Utrecht E-mail: [email protected] Internet: www.vnggemeentebeurs.nl 12 december UDS Usergroep-bijeenkomst Evoleon, Eindhoven E-mail: [email protected] Internet: www.urbidata.nl

12 december Implementatiebijeenkomsten DURP/RO-Online voor overheden Van der Valk Hotel, Assen Tel: 070 - 373 84 58 Fax: 070 - 373 87 43 E-mail: [email protected] Internet: www.congresenstudiecentrum.nl 12-14 december 2nd International Workshop on 3D Geo-Information TU, Delft E-mail: [email protected]

31 januari Seminar: ‘GIS aan de beleidstafel’ Realworld kantoor, Culemborg Tel: 0345 - 614406 E-mail: [email protected]

13 december Crotec-dag Verkadefabriek, ’s Hertogenbosch E-mail: [email protected] Internet: www.crotec.nl

20 maart GBI en OpenGIS-dag 2008 AC, De Meern Internet: www.sfeervanbeheer.nl

13 december 7e jaarcongres Kabels en Leidingen Meeting Plaza, Maarssen E-mail: [email protected] Internet: www.kabelsleidingencongres.nl

12-15 februari Infratech 2008 Hal 8 Flanders Expo, Gent, België Tel: +32(0)9 241 92 11 Fax: +32(0)9 241 93 25 E-mail: [email protected] Internet: www.infratechbelgium.be

09 april GIS Tech 2008 World Trade Center, Rotterdam Internet: www.gistech.nl/ 28 mei Arcadis Gebruikersdag Orpheus, Apeldoorn Internet: www.arcadis.nl

14 december Masterclass Europees Aanbesteden FME Center, Zoetermeer Internet: www.pro-mereor.nl

2 t/m 5 juni Intergraph 2008 Caesars Palace Las Vegas Hotel & Casino, Las Vegas, Nevada, www.intergraph2008.com

2008

24-25 september GIS Conferentie 2008 (15e editie) De Doelen, Rotterdam Internet: www.gisconferentie.nl

17-30 januari Masterclass Geodatabase ESRI Nederland, Rotterdam E-mail: [email protected] Internet: www.esrinl.com 21-24 januari 2008 DGI/ Defence Geospatial Intelligence 2008 QE II Conference Centre, Londen Internet: www.wbr.co.uk/dgieurope/

28-30 oktober ESRI EMEA User Conference 2008 QEII Conference Centre, London Internet: www.gisforeverydaylife.com

31 januari Nationaal Mobility Event 2008 WTC, Rotterdam Tel: 070 - 313 00 70 E-mail: [email protected] Internet: www.mobilityevent.nl

Ga voor de meest actuele informatie naar de agenda op www.gismagazine.nl December 2007-8

17


19-11-2007

11:39

Pagina 18


19-11-2007

11:39

Pagina 19

Ë

.

#- ^Ë 0Ë. -0Ëu

8Ëj¬jËÖËÜÁ?~j Ý?ÍËÖËa~ËjjwÍ

Vacatures in bladen en op internet

ÝÝÝ±?jÁÜÄ±

GIS-Jobs

De GIS-professional anno 2007 is multimediaal. Hij of zij zoekt werk via Internet maar ook via de traditionele kanalen, zoals een vaktijdschrift. Vacatures moeten dan ook ‘cross-mediaal’ worden geplaatst om de juiste personen te bereiken. GISJobs.nl is de digitale vacaturebank van GIS-Magazine.

D

e krapte op de technische arbeidsmarkt is een bekend fenomeen, dat al jaren bestaat. De laatste jaren groeien echter de tekorten. De vergrijzing van de ‘baby boom’-generatie wordt voelbaar, jonge afgestudeerden kunnen relatief gemakkelijk in heel Europa terecht voor hun eerste, tweede of derde baan. Het is ronduit moeilijk om de juiste mensen te vinden. Daarom wordt het steeds belangrijker om gericht te adverteren. Dat geldt absoluut ook voor beschikbare banen in de nichemarkt die de geo-sector nu eenmaal is. De GIS-professional anno 2007 is multimediaal. Ongeacht sekse of leeftijd, een GIS’er, landmeter of geoinformaticus volgt het laatste nieuws via Internet, is lid van de GISMagazine-nieuwsbrief en stuit regelmatig op de vacatures van GISJobs.nl. Afgestudeerden De jeugd lijkt ongrijpbaar geworden. Jongeren volgen stages in het buitenland, of het zijn om te beginnen al

buitenlandse studenten. Deze laatste groep zal geneigd zijn om te solliciteren in het vaderland en na de studie terug te keren ‘naar huis’. Hoe krijgt een Nederlands bedrijf de openstaande vacatures ingevuld? Denk eens aan het plaatsen van een vacature op GISJobs.nl. Het maakt niet uit in welk land je zit. Iedereen met belangstelling voor een baan in de Nederlandse geo-sector kan even doorklikken voor het meest actuele banenaanbod. Professionals De meer ervaren werknemers vormen een vergeten groep. Ook zij solliciteren, om diverse redenen. Deze professionals doen aan heel gerichte zoekacties, dat is ook logisch als je al de nodige ervaring met je meedraagt. Waar vind je dit superras? Het klinkt te simpel om waar te zijn: online natuurlijk! Webstatistieken tonen aan dat honderden werknemers hun dag beginnen met een kijkje op GISMagazine.nl. Tussen de artikelen van en over vakgenoten staan de weblinks naar GISJobs.nl.

Vrouwen Werkzoekende vrouwen, nog altijd een minderheid in de geo-sector, maar ook in de ICT-wereld, worden niet bereikt in het ‘old boys network’ van bestaande contacten. Er bestaat nog steeds een onuitgesproken voorkeur voor 40-uurs contracten. Wederzijdse flexibiliteit en aandacht voor kinderopvang worden over het hoofd gezien. Hoe kom je dan aan je medewerker voor 24 uur, die projectmatig kan werken en denken? Wie (tijdelijk) de zorgtaken op zich neemt in een gezin, loopt het risico de professionele contacten kwijt te raken. Internetten biedt uitkomst. Via GISJobs.nl is in één oogopslag te zien waar de vacatures zijn. Er staan natuurlijk ook tijdelijke en part-time functies op.

Voor een vaste of tijdelijke baan, part-time of full-time, (onderzoeks-) projecten of coördinerende taken kijkt u op www.gisjobs.nl. December 2007-8

19


19-11-2007

11:39

Pagina 20

7IE WILZICH AANONS METEN WWWWERKENINDEGEODESIENL


19-11-2007

12:32

Pagina 21

Gezien tijdens Intergeo

Wij gaan een stap verder. Ga je mee? Ondernemen in een complexe omgeving maar met overzicht, betrokkenheid en verstand van zaken. Resultaatgericht: iedereen zegt het, slechts enkelen maken het waar. ARCADIS: infrastructuur – milieu – gebouwen. Los van elkaar maar ook integraal. We geven de samenleving

De divisie Mobiliteit realiseert omvangrijke en complexe projecten op het gebied van spoorwegen, autowegen, havens, stations en luchthavens. Onze professionals werken aan praktisch haalbare oplossingen voor onze opdrachtgevers. Denk hierbij aan verkenningen, effectrapportages, besluitvorming, ontwerp, aanbestedingen, realisatie en assetmanagement. Vanuit verschillende kantoren in Nederland en in toenemende mate vanuit het buitenland.

vorm door creatief te zijn in onze oplossingen en daadkrachtig in de uitvoering. Als medewerker van ARCADIS verlaat

Mer-studie Schiphol-Amsterdam-Almere, optimaliseren van waterkwaliteitgegevens in een database in opdracht van RIZA of Wetterskip Fryslân. Wij zijn trots op onze projecten! Jij ook?

je gebaande paden. Je bent onderdeel van een netwerk van zakelijke profes-

Specialist GIS

sionals. Ingericht rondom klanten, zodat

Standplaats: Apeldoorn

deze direct profiteren van onze kennis en ervaring. Wij gaan een stap verder. Ga je mee?

Als specialist GIS lever je een belangrijke bijdrage aan diverse projecten op het gebied van water, mobiliteit, ruimtelijke ordening en milieu.

Je voert zelfstandig werkzaamheden uit als kaartvervaardiging, het uitvoeren van ruimtelijke analyses en data(base)management. Je vormt door je ervaring op het gebied van GIS en affiniteit met de diverse vakdisciplines een aanspreekpunt en vraagbaak voor de inhoudelijke specialisten en projectleiders. Daarnaast lever je een bijdrage aan offertes. Je bent ook betrokken bij de vernieuwing van onze dienstverlening. Je beschikt over een opleiding op minimaal HBO-niveau, aangevuld met één tot drie jaar relevante GIS-ervaring. Je beschikt over uitstekende computervaardigheden en basiskennis van CADsystemen strekt tot aanbeveling. (Kennis van Visual Basic is een belangrijke pre.). Je hebt er geen probleem mee om af en toe op een ander kantoor te werken dan de standplaats Apeldoorn. Ben je geïnteresseerd? Kijk op onze internetsite voor uitgebreide functieomschrijvingen en contactpersonen voor eventuele vragen. Bij welk project ga jij binnenkort een belangrijke rol spelen? Je sollicitatie ontvangen wij graag via onze internetsite: www.arcadis.nl/carriere.

Imagine the result

Leica TPS1200+ Total Station Met de Leica TPS1200+ komt Leica Geosystems met een reflectorloze EDM, de kleinst mogelijke laser dot en meet afstanden van meer dan 1000 meter. Met de nieuwe telescoop op alle TPS1200+ modellen profiteert de gebruiker bovendien van precieze metingen met reflectoren. Metingen van onbereikbare of moeilijk toegankelijke objecten van meer dan 1000 meter afstand zijn nu zonder

reflectoren mogelijk, in echte PinPoint-precisie. Vanwege de verlengde range zijn verdere instrumentopstellingen overbodig om bij gemiste punten te kunnen komen. De TPS1200+ werkt met een verbeterde Automatic Target Recognition (ATR) sensor die het prisma sneller en preciezer zoekt en volgt. Als de ‘lock’ wordt onderbroken, zorgt de PowerSearch-sensor met één druk op de knop voor een re-lock met het prisma. www.leica-geosystems.com

December 2007-8

21


19-11-2007

11:39

Pagina 22


Trimble S8 Total Station en 4D Control Software De Trimble S8 Total Station is Trimble’s meest vooruitstrevende optische instrument totnogtoe. Ontworpen om te presteren in surveying en gespecialiseerde bouwkundige toepassingen als monitoren en tunnelen, biedt de robotic Trimble S8 1” hoek precisie en EDM-precisie van 1 mm + 1 ppm. De S8 is gebouwd volgens Trimble’s recentste total station technologieën. Trimble’s MagDrive servo technologie staat ervoor garant dat de total station snel en stil is, zodat gebruikers meer kunnen doen in minder tijd, bewegingen sneller kunnen detecteren en sneller alarm slaan. De S8 bevat Trimble FineLock technologie en hoge-snelheidsdatasynchronisatie-uitgangen. FineLock is een slimme tracker-sensor met een smalle ‘field of view’, zodat een ‘doelwit’ zonder interferentie van omringende prisma’s gedetecteerd kan worden. De 10 Hz hoge-snelheids-datasynchronisatie-uitgang laat data-inwinning sneller en preciezer verlopen. De Trimble S8 Total Station werkt met Trimble CU en TSC2 Controllers op Trimble Survey Controller-software, met een optionele Engineering-module. De Trimble 4D Control-software is postprocessing software, bedoeld voor toepassingen als monitoring. Als na verloop van tijd doelwitbeweging is geconstateerd, genereert de aan te passen 4D Control software een alarm en waarschuwingen, zodat snel actie kan worden ondernomen. De optische data is te combineren met GPS en 3D scandata, maar kan ook worden ingezet al seen Trimble I.S. Rover.

GX 3D Scanner De Trimble GX 3D Scanner is een surveying en spatial imaging sensor die snelle laser en video gebruikt om coördinaten en beelden vast te leggen. De data wordt bewerkt met behulp van Trimble RealWorks Surveysoftware en aan eindgebruikers geleverd in 2D en 3D. Met de laatste generatie Trimble GX 3D Scanners zijn miljoenen punten in te winnen voor een fotorealistische

22

December 2007-8

resolutie, Met Trimble SureScan is automatisch te bepalen hoeveel punten er nodig zijn, zodat gebruikers niet te veel punten inwinnen op korte afstanden, of te weinig bij grotere afstanden. Dit systeem verlegt dus de focus naar het inwinnen van de juiste punten, niet ‘gewoon’ naar de meeste. De GX 3D Scanner ondersteunt ook de TSC2 Controller.

Trimble VX Spatial Station De Trimble VX Spatial Station is verbeterd door nieuwe functionaliteit in Trimble Survey Controller veldsoftware en Trimble RealWorks Survey kantoorsoftware. De nieuwe veldfunctionaliteit voor Survey Controller bevat polygoon-framing om precies te kunnen bepalen welk gebied gescand moet worden. Gebruikers kunnen ingewonnen puntenwolken bekijken middels een videostream van hun werkgebied, of ze kiezen voor een panoramabeeld. Deze nieuwe mogelijkheden voorkomen dat je naar huis gaat met gaten of overlap in de scandata. Voor een betere kantoorpresentatie komt RealWorks Survey-software nu met ‘walk-through’ of ‘fly-through’mogelijkheden in 3D. Verder zijn de 3D-modellen nut e exporteren naar Google Earth, zodat een scan bekeken kan worden zoals het er ter plekke uitziet.

VRS met nieuwe functionaliteit Met de lancering van Trimble GPSNet 2.6 is de GNSS netwerksoftware geüpdate om tegemoet te komen aan de veranderende vraag bij ‘network operations’. Nieuwe functionaliteit verhoogt de waarde van Glonass-ontvangst in een netwerk-omgeving en verbetert de operationele kracht van de netwerkoplossing. Verbeteringen op Glonass-gebied behelst onder meer ‘Predicted Orbits’ -ondersteuning, waardoor tijdwinst wordt behaald bij netwerkoplossingen met Glonass-signalen. De nieuwe Trimble NTRIP Caster moet netwerkveiligheid, prestaties en data-integriteit verbeteren. www.trimble.com


19-11-2007

11:39

Pagina 23


Topcon GMS-2 Pro

Topcons’ GTS-750 Serie gemoderniseerd

Topcon heeft haar dual-constellation satellite tracking geïntegreerd in een kleine hand-held GNSS ontvanger, de GMS-2. Een geïntegreerd electronisch kompas en een digital camera (met Topcon’s eigen imaging technologie) is goed voor allerlei nieuwe mogelijkheden. Het concept van deze combinatie (voor GIS-kaarten in het veld) is verder doorgevoerd met de GMS-2 PRO. De GMS-2 Pro heeft een laser-afstandmeter aan boord, offset maatvoering, een image hoogte/ breedtemeter. De Digital camera heeft 2 megapixels, het kompas heeft een precisie van ongeveer 4 graden en de afstandsmeter heeft een bereik tot 50 meter met een precisie van ongeveer 10 millimeter. De GMS-2 Pro is bedoeld voor buitengebruik in agricultuur en bosbouw, geology en archeologie, milieutoepassingen, energie/ utility of in gebruik als controller voor Robotic en RTK GNSS.

Topcon Europe Positioning kondigde een nieuwe reeks van midrange surveying total-stations aan, de GTS-750-Serie. De GTS-750 zal de bestaande GTS-720-serie vervangen. Daarmee bevatten Topcon’s middenklasse total-stations series nu allemaal de moderne interface-features van de GPT9000 en GPT-7500-series. De verbeteringen zijn: een slanker ontwerp, acht procent kleiner dan het vorige model, van binnenuit verlicht toetsenbord en grotere toetsen. Toegenomen RAM-geheugen tot 128MB; een volledige USB interface-ondersteuning voor memory sticks en dergelijke. De BT-65Q-batterij houdt het 10 uur vol bij afstandsmetingen.

GPT-9000 MC Topcon kondigde een nieuw 3-D local positioning system aan, de LPS-900 met nieuwe tracking technologie for ‘finish grading’. 3D-LPS, het uiterst precieze local positioning 3-D control-systeem is op tal van punten verbeterd. De nieuwe versie, gebaseerd op GPT9000 Machine Control, bevat Topcon’s e X-Trac tracking technologie en geïntegreerde radiocommunicatie voor snellere resultaten onder alle omstandigheden. Gebaseerd op Topcon’s robotic total station technologie en 3D automation technologie, biedt de LPS-900 ook de mogelijkheid tot ‘dual use’ met de GPT 9000 als basis voor accurate machine-automatisering maar ook voor een traditionele robotic survey-klus. Het biedt verder grade informatie in een continue ‘stream’ via radio, en staat omschakelen toe tussen GPS+ en LPS wanneer de specs of de opdracht daar om vraagt.

Imaging Station Robotic Total Station, Scanner, Digital Camera en Machine Control, de Topcon Imaging Station kan het allemaal. De door de lens geïntegreerde dual digitale camera legt de werkelijkheid vast met ‘wide angle’ en 30x optische zoom-mogelijkheid. Samen met de ingebouwde scanner vormt het een dynamisch geheel met de automatiseringsmogelijkheden van een veel duurdere laserscanner. The Topcon is bedoeld voor topographische survey, bouw, as-built survey en andere toepassingen. Gebaseerd op een Windows-omgeving, verloopt de integratie met kantoor naadloos. www.topcon.eu

December 2007-8

23


19-11-2007

11:39

Pagina 24

Data-inwinning

“Er is veel meer mogelijk met sensoren op internet”

De ambities van RealDetection Door: Robin Wevers

Begin dit jaar zijn Piet ter Doest en Jan Wiepkema gestart met het bedrijf RealDetection. Het bedrijf specialiseert zich in het on-line verwerken van meetgegevens van sensoren en het direct zichtbaar maken hiervan via internettechnologie. De gekozen aanpak is bruikbaar voor alle soorten sensoren en gegevens.

Toepassingen Het aantal toepassingen is groot. Elk vakgebied waarbij metingen in het veld een rol spelen leent zich voor het gebruik van sensortechnologie. Daarbij valt bijvoorbeeld te denken aan geluidsmetingen, de industrie, precisielandbouw en natuurlijk milieu- en bodem-toepassingen. De verwerking van de meetgegevens gaat in alle toepassingen hetzelfde: de meEen geluidssensor registreert tingen worden doorgehet passeren van verkeer. Op stuurd, opgeslagen en de site van RealDetection is real-time zichtbaar gehet effect direct te zien. maakt.

Aan de geluidsmetingen op de site is te zien dat er een auto voor het bedrijf langs rijdt.

Piet Ter Doest en Jan Wiepkema hebben beiden een lange achtergrond in de ICT met een accent op de geo-informatie. Zij hebben functies vervuld als projectleider, hoofd IT en in de geotechniek. Maar beiden hebben altijd de ambitie gehad een eigen bedrijf op te zetten. Begin dit jaar hebben ze de stap gezet en zijn met hun bedrijf gestart. Omdat beiden een houding hebben van “we willen eerst iets hebben” hebben ze de eerste maanden besteed aan het ontwikkelen van bouwstenen om goed sensorgegevens te kunnen verwerken. Daarbij richten ze zich op de standaarden, die door het Open Geospatial Consortium (OGC) zijn uitgegeven. Het OGC houdt zich ook bezig met de mogelijkheden van sensorgegevens en hanteert daarvoor de term sensorweb. Door de huidige nieuwe technologie, met name SOAP en .net-technologie,

24

December 2007-8

hebben zich nieuwe mogelijkheden aangediend, waar ze met hun bedrijf op in willen spelen. De visie die ze hebben is: “Er is veel meer mogelijk met sensoren op internet”. In het veld worden sensoren opgesteld, waarmee waarnemingen worden gedaan. Elke sensor stuurt op basis van gprs-technologie de gegevens direct door. Deze gegevens kunnen vervolgens automatisch verwerkt worden en op internet zichtbaar worden gemaakt. Omdat het plaatsgebonden gegevens betreft, leent de techniek zich bij uitstek voor voor weergave op basis van Google Maps of Virtual Earth. Een voorbeeld hebben ze bij hun eigen bedrijf geïnstalleerd: een geluidssensor in de gevel van het gebouw. Op de site van RealDetection is real-time te zien wanneer er verkeer voor het bedrijf langs rijdt.

ICT De ICT-achtergrond van Ter Doest en Wiepkema verloochent zich niet: hun bedrijf richt zich op het verwerken en publiceren van sensorgegevens, maar voor de verwerking van de gegevens is een goede IT-architectuur nodig. Zo kom je al snel bij de algehele informatievoorziening terecht. Het lijkt geen toeval, dat de eerste grote opdracht er één is die zich richt op het verzamelen en verwerken van bodemonderzoeksgegevens in een grote gemeente. Dit betreft bodemonderzoeken in een grote gemeente. Er is sprake van statische, milieugerelateerde gegevens en dynamische gegevens. Vooralsnog worden die dynamische gegevens ingewonnen door mensen in het veld en wordt geen gebruik gemaakt van sensoren. Op dit moment zijn ze in gesprek voor een opdracht waarbij wel sensorinformatie zal worden ingewonnen en naar internet zal worden doorgesluisd. Gegevens kunnen zo dichter bij de burger komen. Robin Wevers ([email protected]) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.realdetection.nl.


19-11-2007

11:39

Pagina 25

"RENGALLESINBEELD/PELKEGEWENSTEMANIER

-OBILE-APPER#8 5NIVERSELE')3/PLOSSING s6ERKRIJGBAARVANAF` s'ESCHIKTVOOROA!RCPAD s'"3$KAARTONDERSTEUNING s(ANDZAAMEN2OBUUST

-AGELLAN INTRODUCEERT DE -OBILE-APPER #8 HET ULTIEME PROFESSIONELE -OBIELE ')3PLATFORM:EERmEXIBELENGESCHIKTVOORELKE7INDOWS#%.%4GEBASEERDE ')3 OPLOSSING OF '03 NAVIGATIE TOEPASSING $E -OBILE-APPER #8 ONDERSTEUNT "LUETOOTH '"3$KAARTENENHEEFTSTANDAARDUITGEBREIDE$'03.42)03"!3 MOGELIJKHEDEN $E-OBILE-APPER#8ISEXCEPTIONEELNAUWKEURIGENLEVERTREAL TIMESUBMETEREN ZELFS SCHOPBREEDTE NAUWKEURIGHEID OP BASIS VAN POST PROCESSING "OVENDIEN IS DE -OBILE-APPER #8 UITZONDERLIJK ROBUUST HANDZAAM EN LEVERT ONGEÑVENAARDE PRESTATIESZELFSONDERDEMEESTEXTREMEOMSTANDIGHEDEN

6OORMEERINFORMATIE

6OORMEERINFORMATIEOVERDEAANTREKKELIJKEENGEBRUIKSVRIENDELIJKE -OBILE-APPER#8 KIJKOPONZEWEBSITEWWW-AGELLAN.AVIGATIONNL

-AGELLAN.AVIGATION"6 +ETELWEG ,%0APENDRECHT 4 & %MMCX -AGELLAN.AVIGATIONNL )WWW-AGELLAN.AVIGATIONNL

©-AGELLAN.AVIGATION )NC!LLERECHTENVOORBEHOUDEN-AGELLANEN-OBILE-APPERZIJNMERKNAMENVAN-AGELLAN.AVIGATION )NC


19-11-2007

11:40

Pagina 26

Data-inwinning

Overal satellieten

GNSS update

Door: Huibert-Jan Lekkerkerk

De afgelopen maanden is er veel vooruitgang geboekt met de ontwikkeling van satellieten voor alle belangrijke GNSS-systemen. De planning blijft echter een groot probleem. De GPS-satellieten gaan te lang mee, die van Glonass niet lang genoeg. Impressie van de Giove-B satelliet (bron: www.esa.int)

Galileo Financiering Na enige discussie heeft de Europese Commissie besloten dat de 2.4 miljard Euro die nog nodig is voor Galileo uit publieke gelden moet komen. Daarvan is voor 300 miljoen Euro overeenstemming dat dit uit het Europese onderzoeksbudget moet komen. Het resterende geld zou uit niet-uitgegeven landbouwsubsidies moeten komen. De lidstaten (waaronder Nederland) zijn hierover zeer verdeeld, ondanks dat ze in een gezamenlijk bericht constateren dat de ontwikkeling van Galileo doorgang moet vinden. Giove-A en -B De testcampagne met de eerste testsatelliet, Giove-A is voltooid. Analyse van de signalen heeft geleid tot aanpassingen in de satelliet. Het gevolg is dat Giove-A tot het einde van zijn geplande levensduur in maart 2008 geoptimaliseerde signalen uitzendt. De tweede testsatelliet, Giove-B, is verscheept naar Estec in Noordwijk voor uitgebreide testen. Na afronding hiervan zal de satelliet naar Baikonur (Kazachstan) worden getransporteerd waarvandaan deze met een SoyuzFregat-raket gelanceerd zal worden. De lancering stond gepland voor eind 2007 maar is uitgesteld tot maart 2008, als gevolg van problemen met de raket. Als Giove-B niet is gelanceerd voordat 26

December 2007-8

Giove-A uitvalt, loopt Galileo het risico dat de huidige claim op de Galileofrequenties bij de Internationale Telecommunicatie Unie (ITU) vervalt. Operationele satellieten De lancering van de eerste twee operationele Galileo-satellieten staat gepland voor 2009. De volgende twee satellieten zouden in 2010 gelanceerd moeten worden. Deze satellieten gaan gebruikt worden voor het verifiëren van Galileo voordat de overige 26 satellieten die nodig zijn voor een volledige constellatie in 2013, gelanceerd worden.

GPS-Galileo Gezamenlijk Civiel Signaal Europa en de Verenigde Staten hebben een akkoord bereikt voor het gebruik van een interoperabel signaal op de L1C (GPS) en L1F (Galileo) frequentieband. Het signaal zal gebruik maken van de zogenaamde MBOCmodulatietechniek. Introductie van dit signaal in GPS zal naar verwachting op de Block III-satellieten plaatsvinden, terwijl het signaal bij Galileo in alle operationele satellieten geïmplementeerd zal worden.

Pseudolite in Helsinki Haven (bron: www.esa.int)


19-11-2007

11:40

Pagina 27

Data-inwinning

le huidige satellieten nog altijd de mogelijkheid hiertoe hebben. Door het verwijderen van deze mogelijkheid in de volgende generatie nemen de Verenigde Staten één van de belangrijkste redenen tot ongerustheid van civiele GPS-gebruikers weg.

GPS IIF bijna klaar De eerste van een serie van 12 Block IIF GPS-satellieten zal naar verwachting ergens in 2008 gelanceerd worden. Dit type satelliet heeft een levensduur van naar verwachting twaalf jaar en zal op de L5-frequentie (1176.45 MHz) kunnen uitzenden. Door het gezamenlijk gebruik van L1, L2 en L5 is het mogelijk om een hogere nauwkeurigheid te krijgen. IIR-M testbed De eerste Block II-R-satelliet die door Lockheed Martin is gebouwd is inmiddels langer actief dan de verwachte tien jaar. Van de 21 Block II-R-satellieten die gebouwd zijn, hebben de laatste acht de aanduiding Block IIR-M. Momenteel zijn er daarvan vier actief, waarbij de laatste op 17 oktober 2007 gelanceerd is. De resterende vier satellieten zijn in reserve en worden gelanceerd ter vervanging van een defecte satelliet in de huidige constellatie. De in oktober gelanceerde IIR-M-satelliet is aangepast voor het verzenden van het L5-signaal. Dit signaal wordt pas echt actief in de Block IIF-satellieten, de aanpassing is dan ook vooral bedoeld voor het uitvoeren van testen en mogelijk voor het claimen van de L5-frequentie bij de ITU. Galileo heeft iets vergelijkbaars gedaan met de lancering van de Giove-A. Als dit heeft meegespeeld bij de beslissing tot aanpassing, dan is het goed mogelijk dat de lancering van de Block IIF-satellieten daarmee naar achteren wordt geschoven. Selective Availability De volgende generatie GPS-satellieten, GPS III zal niet langer in staat zijn tot het toepassen van Selective Availability (SA). In mei 2000 werd het gebruik van SA gestopt, hoewel al-

Block IIIA De lancering van de eerste (van acht) Block III A-satellieten staat gepland voor 2013. Verder zullen er nog acht GPS IIIB en 16 GPS IIIC-satellieten gelanceerd worden. Een van de redenen dat de lanceringen nog zolang op zich laten wachten is het feit dat de huidige GPS-satellieten aanzienlijk langer functioneren dan verwacht. Een andere reden is wellicht de vertraging in het Galileo-programma, waardoor er minder politieke druk is voor de ontwikkeling van GPS III. GPS III heeft onder andere de mogelijkheid het verbeterde militaire signaal (M-code) uit te zenden. GLONASS Satellieten en financiering Het Glonass programma heft een totaal budget van 280 miljoen Euro voor 2007 (in tegenstelling tot de 134 miljoen voor 2006). De planning is nog altijd dat het systeem volledig operationeel wordt in 2008. Of dit gehaald wordt is nog de vraag, aangezien het systeem last blijft houden met uitvallende satellieten. Eind oktober waren er slechts tien satellieten actief terwijl er drie ‘tijdelijk’ uitgeschakeld zijn. Verandering van geodetisch systeem Glonass zijn geodetisch systeem aangepast op het Internationale Terrestrische Referentie Systeem (ITRS). Oorspronkelijk gebruikte het een geodetisch systeem dat specifiek was voor de voormalige Sovjet Unie. De nieuwe versie van het PZ-90referentiesysteem is interoperabel met het WGS84-systeem van GPS en het ETRS89-systeem van Galileo. Beidou Volgens sommige bronnen is China begonnen met het gebruik van Beidou voor het volgen van transporten met gevaarlijke chemicaliën. In tegenstelling tot de meeste andere GNSS-systemen heeft Beidou ook de mogelijkheid tot het versturen van gegevens naar de satelliet toe. De huidige planning laat zien dat het systeem, ook wel bekend als het Compass Navigatie Satelliet

Systeem (CNSS), voor 2010 actief zou moeten zijn. Momenteel zijn er vier satellieten beschikbaar; drie geostationaire en één in een omloopbaan. IRNSS Ondertussen worden in India plannen gemaakt voor de bouw van een eigen GNSS-systeem, het Indische Regio Navigatie Satelliet Systeem (IRNSS). Dit systeem zal een constellatie hebben die bestaat uit drie geostationaire satellieten en vier in omloopbanen. De geschatte prijs voor het systeem is 290 miljoen Euro. De eerste lancering zou rond 2010 moeten plaatsvinden, waarna de volledige constellatie in 2012 operationeel zou moeten zijn. De satellieten worden waarschijnlijk gelanceerd door de in India gebouwde Polaire Satelliet Lanceer Voertuig (PSLV). EGNOS Pseudolieten In juni is een test met pseudolieten (op aarde opgestelde satelliet-achtige navigatiezenders) in de haven van Helsinki (Finland) uitgevoerd. Normaliter is de dekking van zowel GPS als Egnos op meer Noordelijke breedte slecht. Door gebruik te maken van pseudolieten konden resultaten bereikt worden die vergelijkbaar waren met die van GPS en Egnos. Helicoptertesten In Lausanne (Zwitserland) zijn testen met Egnos voor helicopterlandingen succesvol gebleken. Door gebruik van Egnos kan de helikopter meer rechtstreeks dalen dan gewoonlijk. Hierdoor kan de piloot langer op grotere hoogte blijven en slechte weersomstandigheden omzeilen. Afrika De ESA heft een overeenkomst ondertekend met de luchtvaartautoriteiten uit Afrika en Madagascar. Onderwerp van de overeenkomst is het gebruik van Egnos in Afrika. Hierbij zal het referentienetwerk uitgebreid moeten worden naar Afrika; de uitzendingen van Egnos zijn nu al in zowel Europa als Afrika te ontvangen. Huibert-Jan Lekkerkerk ([email protected]) is projectleider bij IDsW en freelance schrijver en trainer. Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven. December 2007-8

27


19-11-2007

13:33

Pagina 28

GIS

Relevante gegevensbronnen worden ontsloten

Eindelijk speelt kaartinformatie e Door: Robin Wevers

Al jaren wordt rampenbestrijding genoemd als één van de velden waar geoinformatie een belangrijke rol zou moeten spelen. De praktijk was tot nu toe anders. Maar sinds vorig jaar worden er eindelijk grote stappen gezet in de goede richting. Steeds meer gegevensbronnen worden toegankelijk gemaakt voor de rampenbestrijders. Rob van de Velde, directeur van Geonovum is betrokken bij het betreffende project.

Een luchtfoto van de omgeving van Borssele. Luchtfoto’s zijn één van de soorten kaarten die tijdens de rampenoefening beschikbaar waren.

Een belangrijke rol inde nationale rampenbestrijding is weggelegd voor het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Dat klinkt onlogisch, maar LNV heeft door de uitbraken van dierziektes ervaring opgedaan met crisismanagement, waarbij locatie een belangrijke rol speelde. Bij MKZ, vogelgriep en varkenspest heeft het ministerie een crisisstaf in moeten richten. Kaarten met daarop de getroffen gebieden en bedrijven speelden een belangrijke rol. Mensen kregen een aanschrijving dat ze vier dagen hun huis niet uitmochten. Dat is voor betrokkenen erg ingrijpend en het is dan ook van vitaal belang te beschikken over juiste informatie. ‘s Avonds werden zones vastgesteld waar beperkingen van kracht waren. Deze zones konden van dag tot dag variëren, zodat ook de factor tijd een rol speelde: op welk 28

December 2007-8

moment golden welke beperkingen en waar bevonden bepaalde dieren zich op dat moment? Het besef ontstond, dat de opgedane kennis en ervaring ook in interdepartementaal verband zijn nut zou kunnen hebben. Borssele In mei 2005 vond in Borssele een grote rampenoefening plaats. Van de Velde weet te vertellen, dat in de oorspronkelijke plannen het woord ‘kaart’ niet voorkwam. Met verschillende partijen, waaronder Rijkswaterstaat, LNV en het ministerie van VROM is het voorstel gedaan kaartinformatie alsnog deel uit te laten maken van de oefening. Tijdens de oefening hebben deze partijen tijdelijk hun gegevens ‘open’ gezet, zodat deze benaderd konden worden. Dat betreft onder andere wegen, files, luchtfoto’s, de ligging van boerenbe-

drijven in de omgeving en bewoning. Het meest gebruikte cliché uit de GIS-wereld is zonder twijfel: ‘een kaart zegt meer dan duizend woorden’. Maar in dit geval werkte het. De kaart met een scala aan relevante informatie had een grote impact. Het resultaat was, dat het GI-beraad, de nieuwe nationale stuurgroep rond geo-informatie een opdracht heeft gegeven om hier een vervolg aan te geven. Daarmee was eindelijk geoinformatie serieus onderdeel geworden van de plannen voor rampenbeheersing. Rampenmanagement Een eerste opdracht was twintig benoemde kaartlagen toegankelijk te maken. Deze lagen moesten met behulp van gestandaardiseerde mogelijkheden benaderd kunnen worden. Daarvoor is gebruik gemaakt van de zogenaamde Haagse ring, een glasvezelnetwerk in de Haagse regio dat alle afzonderlijke netwerken van de departementen met elkaar verbindt. De kaartlagen omvatten onder andere de topografische kaart, de kadastrale kaart, de GBKN, luchtfoto’s, de perceelsregistratie van LNV, het nationaal wegenbestand en de risicokaart. Deze eerste opdracht is in december 2006 voltooid en is voor de meeste kaartlagen geslaagd. Het vervolg op deze eerste stap bestaat uit drie parallelle sporen. Het eerste spoor betreft het duurzaam inrichten van de voorzieningen om de eerdere kaartlagen toegankelijk te houden. Dit vindt plaats onder regie van LNV. Het tweede spoor is boeiender, omdat dit een aantal nieuwe aspecten betreft: waar de eerste kaartlagen vooral statische informatie omvatten, worden nu ook dynamische gegevens toegevoegd zoals meteorologische gegevens en verkeersstromen. Voor de verspreiding van eventuele pluimen zijn windrichting en –snelheid van belang: de hoop is, dat deze zal kunnen worden geleverd door het KNMI, waarna het RIVM er een verspreidingsmodel bij berekent. Ook deze


19-11-2007

11:40

Pagina 29

GIS

e e n ro l b i j r a m p e n b e s t r i j d i n g

Ook de TOP10-kaart kan nuttige informatie geven bij calamiteiten. Een kaart van de omgeving Borssele met cirkels om de haard van de oefening.

informatie wordt via webservices beschikbaar gemaakt. Omdat rampen niet voorspelbaar zijn en ook niet voorspelbaar is welke informatie nodig zal zijn, wordt tevens het aantal statische gegevens verder uitgebreid met onder andere gegevens langs de kustlijn en gegevens over de ondergrond; bijvoorbeeld de ligging van gasleidingen en ondergrondse opslagplaatsen kan bij rampen van belang zijn. Tevens wordt in dit spoor nader onderzoek verricht bij de crisisorganisaties: wat is de feitelijke behoefte en gang van zaken bij voorkomende rampen? Dit traject vindt plaats onder regie van Geonovum. Regionale spoor Het derde spoor van het nieuwe project betreft werkzaamheden voor de regio’s. Het is natuurlijk de bedoeling de geselecteerde informatie ook toegankelijk te maken in bijvoorbeeld gemeentehuizen, meldkamers en veiligheidsregio’s. Betrokken zullen dan gaan beschikken over ‘gedeelde beelden’: iedereen ziet dezelfde informatie. Omdat in de regio’s geen beveiligde Haagse ring ligt, moeten daar andere betrouwbare oplossingen voor het gegevensverkeer worden gezocht. Bovendien moet zo mogelijk actuele, lokale informatie worden toegevoegd:

waar bevinden zich slachtoffers, waar zijn wagens van de verschillende hulpdiensten? Het ministerie van BZK financiert hiervoor een proefproject in twee of drie veiligheidsregio’s. In dit spoor moet ook de verspreiding van mensen aan de orde komen: hoeveel mensen zijn waarschijnlijk op bepaalde plaatsen aanwezig? Daarvoor wordt informatie van de gemeente belangrijk. In het eerste project is getracht een koppeling met de Gemeentelijke Basis Administratie te maken, dit is de persoonsregistratie in de gemeenten. Dat is toen nog niet gelukt, maar staat hoog op de agenda voor spoor drie van het huidige project. Daarbij zal gebruik gemaakt worden van het nationaal populatiebestand, een RGI-project waarbij op basis van gegevens van het CBS, het nationaal bureau voor toerisme en de evenementenkalender concentraties van personen in beeld komen. Op langere termijn zullen ongetwijfeld de basisregistraties, die de overheid nu opbouwt, hierin een rol gaan spelen. Kans Het coördineren van het tweede spoor van het project, de doorontwikkeling, past goed binnen de taak die Geonovum zich heeft gesteld: Geonovum streeft naar een goede toegang

tot geoinformatie in de publieke sector en wil geo-standaarden ontwikkelen en beheren. Van de Velde is er enthousiast over: “Dit project is een mooi vliegwiel om een model van webservices te realiseren. Er wordt in dit traject niets ontwikkeld, er worden alleen bestaande zaken toegepast. Het betekent vooral ook goede afspraken maken tussen de betrokken partijen. Zo worden er vele SLA’s afgesloten. Het project is voor ons een vehikel om veel ervaring op te doen”. Van de Velde: “In dit project willen we vooral ook resultaten kunnen laten zien; elk nieuw traject duurt zes tot negen maanden en moet iets tastbaars opleveren. Zo houden we de betrokkenen enthousiast en de voortgang erin. De kunst is een goed focus te hebben”. Van de Velde onderstreept ook het belang van de menselijke factor: “De rampenbestrijders bepalen uiteindelijk het succes als zich echt een ramp voordoet. Goede opleiding wordt daarom heel belangrijk.”

Robin Wevers ([email protected]) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op

www.geonovum.nl December 2007-8

29


19-11-2007

11:40

Pagina 30

GIS

ArcGIS Server, een nieuwe kijk op GIS

Ter ver vanging of juist in bestaan d Door: Martijn Nanninga

GIS is al lang niet meer het exclusieve domein van specialisten. Op het internet zijn vele geslaagde toepassingen te zien van bedrijven en overheden die kaartinformatie via het web publiceren. Het beheer van de gegevens vindt dan plaats via een GIS-applicatie die al dan niet via het web met de database gekoppeld is.

Afbeelding 1 Huidige situatie.

I

n 2005 heeft ESRI het product ArcGIS Server geïntroduceerd, een stap voorwaarts in de wereld van het (internet-)GIS. De server-technologie draagt bij tot een vereenvoudigde architectuur en de toepassingsmogelijkheden zijn uitgebreid. Zo kan het beheer ook locatie onafhankelijk plaatsvinden met edit functionaliteit in de browser. Het realiseren van een organisatiebreed GIS komt dichterbij. Deels kan ArcGIS Server gezien worden als de opvolger van ArcIMS. ArcSDE hoeft niet meer apart aangeschaft te worden, de functionaliteit is geïntegreerd. Veel organisaties beschikken over een GIS-infrastructuur gebaseerd op ArcSDE en ArcIMS en hebben via hun onderhoudscontract de beschikking gekregen over ArcGIS Server. Het is in dat geval raadzaam om na te denken over de mogelijkheden op korte en op lange termijn. Vaak kiezen organisaties 30

December 2007-8

Afbeelding 2 Nieuwe situatie.

voor een gefaseerde implementatie. Een nieuw op te zetten service geschiedt bij voorkeur in ArcGIS Server. Bestaande services worden één voor één gemigreerd. Als er sprake is van Web Feature Services dan worden die services in de eerste fase nog in ArcIMS gehandhaafd. Organisaties die inmiddels zijn begonnen met het uittesten van services met behulp van ArcGIS Server doen dat soms parallel aan ArcIMS services, in andere gevallen als vervanging of in een nieuwe infrastructuur. Bij een goed migratietraject hoort een goede architectuurschets, een beschrijving van alle rollen, de beveiliging en een visie op het beheer van applicaties en data. Een goed voorbeeld is de provincie Gelderland waar een generieke ArcGIS Server-applicatie is gebouwd, die vervolgens wordt aangepast aan de specifieke individuele bedrijfsprocessen.

Voor- en nadelen ArcGIS Server biedt de mogelijkheid om niet alleen te viewen, maar ook om de uitgebreide bevraging van de geodatabase in een webbased-applicatie aan te bieden. ‘Serverside geoprocessing’ noemt ESRI dat. In een ArcGIS Server-applicatie kan iedere denkbare GIS-functie ingebouwd worden. Zonodig wordt de Model Builder ingezet, waarbij GIS-functies (tools) worden gekoppeld worden en vervolgens met een druk op de knop gerund. Daarbij kan men eigen tools ontwikkelen en aan de toolbox toevoegen. ArcGIS Server biedt de mogelijkheid om op gestandaardiseerde wijze in een centrale database te editen via een browser-applicatie. Hierbij ontstaat direct de behoefte aan autorisatiemogelijkheden, die zijn ruimschoots aanwezig binnen het product. In ArcGIS Server gepubliceerde KML-services


19-11-2007

11:40

Pagina 31

GIS

n de infrastructuur Wat zijn WMS en WFS? Web Feature Service (WFS) is een interface voor het opvragen, analyseren, aanleveren en editen over het Internet van geografische vectordata of shape-files afkomstig van databases. Het maakt gebruik van de op XML gebaseerde GML (Geography Markup Language) voor dataoverdracht. Een Web Map Service (WMS) publiceert kaarten (rasterbestanden, bitmaps) op het Web. WMS biedt een manier om gelijktijdig een visueel overzicht te krijgen van complexe en gedistribueerde geografische kaarten, over het Internet. zijn in Google Maps te lezen. Een ArcGIS Server service sluit aan op de Enterprise Service Bussen, gebaseerd op ICT-standaarden als SOAP. ArcGIS Server kan dienen als dataserver, dat wil zeggen dat een SOAP-service, inclusief replicatiemogelijkheden, direct op de Geodatabase ingericht kan worden. Omdat een kaart voor een mapservice wordt opgemaakt in ArcGIS vervalt de arbeidsintensieve vervaardiging van een axl. Dat was nodig in geval van ArcIMS. Nadelen zijn er ook. Omdat het product nog wat jonger is zijn een aantal mogelijkheden nog niet geïmplementeerd. WFS-services kunnen nog niet gepubliceerd worden, er is nog geen metadata-tool geïntegreerd en tools en applicaties zoals Data Delivery Extensie, GIS Portal Toolkit en bijvoorbeeld Geoweb sluiten niet aan bij ArcGIS Server. Naar verwachting zijn zullen deze onvolkomenheden snel verholpen zijn, hetzij door ESRI hetzij door andere partijen die specifieke oplossingen of extensies leveren. Infrastructuur Om de verschillen tussen de oude (ArcIMS, SDE) en nieuwe situatie duidelijk te maken is een schets gemaakt van beide situaties. De huidige situatie: veel organisaties die met ESRI GIS werken hebben op dit moment een infrastructuur die er, enigszins vereen-

voudigd, uit ziet zoals in het onderstaande plaatje (afbeelding 1). De database, meestal Oracle, Oracle Spatial of SQL Server, wordt ‘spatial enabled’ met ArcSDE. ArcSDE zorgt bijvoorbeeld voor geometrische zoek-, valideer- en kaartprojectiefuncties in een schaalbare architectuur met versiebeheer, multi-user editing en gegevenshistorie. In ArcIMS worden webservices opgezet, waarbij de keuze gemaakt kan worden tussen IMS-service, WMS of WFS. Er zijn inmiddels vele applicaties die het raadplegen in een internet browser kunnen verzorgen. Voorbeelden zijn de standaard viewers van ArcIMS, GeoWeb dat bij vele gemeentes gebruikt wordt of de open-source Flamingo-viewer die bij provincies in gebruik is. Maar ook ArcView waarmee een veelheid aan ruimtelijke queries aan de database gesteld kan worden. In de meeste gevallen worden in een service oriented architecture aan de cliënt zijde vele services gecombineerd. Dit kunnen externe services zijn, zoals GBKN of TOP10NL, maar ook eigen services van een organisatie. Externe services hebben het voordeel dat men geen kaarten koopt, maar een abonnement neemt. De bestanden worden niet binnen de eigen organisatie beheerd, maar de meest actuele informatie wordt automatisch via de webservice op internet opgehaald. Nieuwe situatie In het plaatje van de nieuwe infrastructuur (afbeelding 2) staat ArcGIS Server centraal. De viewing-applicaties (zonder edit-rechten) zijn vergelijkbaar met die van IMS: browser-applicaties, ArcGIS Explorer, ArcView, en in de nabije toekomst ook Geoweb-achtige applicaties. Voor Flamingo is reeds een versie op ArcGIS Server beschikbaar. Editen kan uiteraard via ArcMap, maar ook via de internetbrowser door een op ArcGIS Server gebaseerde webapplicatie te bouwen. Ook mobiele applicaties behoren tot de mogelijkheden.

Een voorbeeld Enkele demo’s van een ArcGIS Server webapplicaties zijn te zien via www.realworld-systems.com. In de applicatie kunnen vogel-waarnemingen in een centrale database ingevoerd worden. Tevens kan er een buffer gelegd worden rondom punten waar zieke vogels geconstateerd zijn. Daarna kan gekeken worden welke waarnemingen zich binnen de buffer bevinden. Als achtergrond kan een kaart van Realworld gebruikt worden, maar ook kan gekozen worden voor een achtergrond van kaarten die door Alterra gehost worden als ArcIMS services. Ook ziet u hier de ArcGIS Server variant van Flamingo. Het zijn voorbeelden: December 2007-8

31


19-11-2007

11:40

Pagina 32

GIS

face te zien. Het laatste plaatje toont hoe ook polygonen via deze applicatie ingevoegd kunnen worden.

feitelijk kan iedere moderne GIS-functie of combinatie van GIS-functies in de applicatie ingebouwd worden. Extern gehoste services kunnen altijd ingevoegd worden. Mobiele applicaties De bovenstaande toepassing is uitgebreid met een mobiele Windows CE applicatie. Via een PDA kunnen waarnemingen net als in de webbased applicatie in een centrale database toegevoegd worden. In de onderstaande figuur zijn enkele plaatjes van de inter-

In feite is deze applicatie identiek aan de webbased versie, maar ontwikkeld in de mobiele ontwikkel-omgeving die ESRI daarvoor biedt en aangepast aan de specifieke PDA-eigenschappen. De kaart wordt bijvoorbeeld via een GPRS-verbinding geladen. Mocht tijdens het werken in het veld de verbinding tijdelijk wegvallen dan kan gewoon verder gewerkt worden; kaartmateriaal blijft beschikbaar en ook edits worden vastgehouden. Op het moment dat er weer een verbinding gemaakt is kunnen de edits naar de database weggeschreven worden. Generieke viewer-editor Realworld heeft een viewer-editor op basis van ArcGIS Server ontwikkeld. In de onderstaande plaatjes wordt de bijbehorende beheer interface getoond. Met deze interface kan voor specifieke gebruikers(groepen) bepaald worden

welke datasets zij kunnen benaderen, welke functies beschikbaar zijn en hoe de interface er uit ziet: wel of geen legenda, bladindeling, etcetera. Martijn Nanninga ([email protected]) is director geo-IT bij Realworld Systems. Een ArcGIS Server-demo is te zien op http://arc.realworldwide.com/vogeleditor. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen surft u naar www.realworld-systems.com en www.esrinl.com.

een wereld van geo-informatie

Een wereld van geo-informatie Geodan is een allrounder en specialist op het gebied van geo-informatieverwerking en locatiegebonden diensten. Al meer dan 20 jaar staat Geodan voor praktische, klantgerichte oplossingen met toekomstvisie. Ook in 2008 zullen wij u met pragmatische, toekomstvaste en creatieve geo-ICT adviezen en producten blijven begeleiden.

www.geodan.nl

32

December 2007-8


19-11-2007

11:40

Pagina 33

GIS

BIM-data uitwisselbaar met WFS voor GML

CAD, GIS en BIM in OGC Door: Eric van Rees

CAD en GIS-technologieën zijn meer en meer geïntegreerd dankzij de inspanningen van een OGC-werkgroep. Wat betekent dit voor de toekomst? Onder andere Bentley is nauw betrokken geweest bij de werkgroep waarbinnen dit project is gestart: OGC Web Services, Phase 4 (kortweg OWS-4).

De integratie van CAD-GIS-BIM komt voort uit de behoefte om gebouwspecifieke informatie binnen een grotere ruimtelijke context te gebruiken voor query’s en GIS-analyses.

O

m CAD- en GIS- technologieën op het web dichter bij elkaar te brengen, heeft het Open Geospatial Consortium (OGC) in 2006 een werkgroep in het leven geroepen waarbij beide met elkaar geïntegreerd kunnen worden. Het OGC borduurt hiermee voort op de ontwikkelen van nieuwe standaarden en het uitbreiden van reeds bestaande. In de dagelijkse praktijk kan ruimtelijke informatie beter worden verspreid en toegepast voor uiteenlopende doeleinden. Interoperabiliteit Het OGC biedt een platform om de ontwikkeling van nieuwe standaarden te testen waarmee ruimtelijke data kunnen worden uitgewisseld. Een speciaal hiervoor ontwikkeld programma, het

BIM, Building Information Modelling De verzameling en het gebruik van alle informatie over een bouwproject-in-ontwerp, wordt aangeduid met de term BIM (Building Information Modelling). De term is in 2002 geïntroduceerd door Autodesk. Het betreft informatie die wordt gebruikt bij besluitvorming over het uiteindelijk ontwerp, de constructie van bouwtekeningen van hoogwaardige kwaliteit, kostenberamingen, bouwplanningen en het managen van een accommodatie. Deze informatie wordt ook aangeduid als AEC-specifieke informatie. AEC staat voor ‘archicture, engineering and construction’.

Interoperability Program, heeft als doel interoperabiliteit te bevorderen en garanderen voor de gebruikersmarkt van ruimtelijke data. CAD en GIS- technologieën kunnen met open standaarden worden geïntegreerd. Hiermee wordt het mogelijk gegevens uit de architecture, engineering and construction (AEC) industrie via het web uit te wisselen en te gebruiken in een GIS-omgeving, waar ook GIS-bewerkingen op deze data kunnen plaatsvinden. Object-georienteerde gebouweninformatie in 3D is al beschikbaar in Google Maps via tools als Sketchup: het laat zien dat er naast een behoefte om dergelijke informatie aan te bieden in een grotere, ruimtelijke context, ook de technische mogelijkheden voor zijn. Het OGC en ook Bentley erkennen dat December 2007-8

33


19-11-2007

11:40

Pagina 34

GIS

In combinatie met CityGML kunnen Industry Founding Classes nu gebouwen in 3D in een grotere ruimtelijke context weergeven en uitwisselen via webservices.

hiermee een groot potentieel ligt bij het aanbieden en uitwisselen van gebouwspecifieke informatie via het web. Na een aantal eerste tests met het ontsluiten van AEC-data in GIS-omgevingen, lijkt nu de tijd rijp voor OGC-standaarden. De integratie van CAD-GIS-BIM komt voort uit de behoefte om gebouwspecifieke informatie binnen een grotere ruimtelijke context te gebruiken voor query’s en GIS-analyses. Voor toekomstige stedelijke planning kan omgevingslocatie gebruikt worden bij het ontwerp van toekomstige gebouwen. Idealiter gebeurt deze uitwisseling via webservices, die via open standaarden het grootste bereik heeft. Verschillen De verschillen tussen de CAD/BIM en de GIS-wereld zijn groot: GIS gaat over ‘buiten’ en CAD over ‘binnen’; GIS is kleinschalig, CAD grootschalig; GIS maakt gebruik van internationale coördinatenstelsels, CAD kent lokale coördinaten. Belangrijker, voor CAD en BIM-data zijn geen webstandaarden beschikbaar, voor GIS zijn er meerdere. Voor OWS-4 de uitdaging om deze werelden te verenigen Voor GIS-data zijn webstandaarden reeds aanwezig, voor AEC-data niet. Het OGC stelde rond de toegang van 34

December 2007-8

ruimtelijke data een aantal standaarden vast: zo is er het WMS (Web Mapping Service), WFS (Web Feature Service), WCS (Web Coverage Service) en WTS (Web Terrain Service). Uitwisselingformaten onder WFS zijn GML en CityGML. Deze laatste biedt een rijk semantisch raamwerk voor de representatie van onder andere stedelijke features en hun relaties. CityGML is niet ontwikkeld om als medium voor bouwwerkzaamheden te dienen en is dus niet zomaar te gebruiken voor AEC-data. Voor gebouwspecifieke data is een neutraal dataformaat ontwikkeld om informatie te beschrijven, uit te wisselen en te delen, te weten IFC (Industry Founding Classes). Dit is niet door het OGC gebeurd, maar door het IAI (International Alliance for Interoperability). IFC geeft een semantische structuur weer en is een dataformaat dat betrekking heeft tot alle fases van de bouwcyclus. IFC wordt ondersteund door de meeste grote tools voor BIM. Ze is niet toegankelijk via webservices omdat hiervoor nog geen standaard beschikbaar is. Een webstandaard voor BIM In OWS-4 is de reeds bestaande Web Feature Service voor GML uitgebreid met een aantal mogelijkheden rond

BIM-data. Wat betreft dataformaat is ervoor gekozen om IFC via GML en CityGML uit te wisselen. Hiermee is het nu mogelijk om meerdere geogereferenceerde BIM’s op te slaan op een server, sub-BIM features zoals deuren en ramen te tonen voor het catalogiseren, tonen en bewerken via query’s. Ontvangst van sub-BIM features kan via IFC zowel als CityGML gebeuren. Gebeurt dit via IFC, dan is wel een vertaling naar CityGML nodig. Hoewel BIM-modellen in zijn geheel kunnen worden getoond, worden subBIM transacties nu nog niet ondersteund. Dit vanwege de complexiteit van minimale mutaties in een gebouw, wat te maken heeft met de rijkdom van IFC. In combinatie met CityGML kan IFC nu ingezet worden om gebouwen in 3D in een groter ruimtelijke context weer te geven en uit te wisselen via webservices. Hiervoor dient IFC getoond te worden in een viewer zodat de gebruiker de data als een fysiek gebouw in 3D ziet. Vervolgens is deze data met CityGML uit te wisselen. Locatiespecifieke BIM-data wordt dan geografisch bewerkt (‘geogereferenceerd’), zodat ze geen lokale coördinaten meer hebben. Ze zijn dan in een GIS-systeem op te roepen. Eenmaal binnen een GIS-omgeving is BIM-data


19-11-2007

11:40

Pagina 35

GIS

geschikt voor ruimtelijke (GIS-)analyses en is de integratie van CAD-informatie in een GIS-omgeving een feit. IFC: van Microstation naar Google Earth en weer terug De door OWS-4 ontwikkelde extensie voor WFS is in de tweede helft van 2006 uitgebreid getest. In een demo is te zien hoe door middel van integratie van CAD, GIS en BIM het mogelijk is om een locatie voor een noodziekenhuis te kiezen in een groot gebied, deze vervolgens naar wens in te richten via BIM en deze uiteindelijk te publiceren en uit te wisselen via Google Earth. Met de extensie van WFS wordt het mogelijk om meerdere, CAD-data in hun lokale context te tonen. Zo kan bepaald worden welke locatie genoeg grote ruimtes heeft om als ziekenhuis te dienen. Voldoet een locatie aan de gebruikerseisen na toetsing hiervan, dan kan elke ruimte een bestemming toegewezen krijgen. Om bijvoorbeeld Een van de eerste ontwerpen die gemaakt werden met een Building Information Model is de Freedom Tower, de opvolger van de ingestorte Twin Towers in New York.

een geschikte plek voor een operatiezaal binnen de geselecteerde locatie te vinden kan met de optie ‘get feature’ data in IFC en GML worden opgevraagd. Gedetailleerde bouwtekeningen kunnen vervolgens worden uitgewerkt in bijvoorbeeld Microstation. Hiervoor wordt als eerste stap 2D-kaartinformatie in de vorm van luchtfoto’s ingeladen in een CAD-editor, met een Web Mapping Service. Omliggende gebouwen van de gekozen locatie komen middels CityGML in diezelfde CAD-editor, via een WebFeature Service. Het gebouw in kwestie zelf wordt in BIM via WFS ingeladen door de URL van het betreffende gebouw in te voeren. Het gebouw wordt ingeladen in IFC vanaf een BIM-server, dat reeds wordt ondersteund door Bentley. Ruimtes kunnen nu ingericht worden naar wens, bijvorbeeld door deuren en muren toe te voegen in een 3D-model. Dit 3D-model kan door Microstation vertaald worden naar een 2D-model,

waaraan een hoogte-overzicht kan worden toegevoegd. Die informatie kan via 2D, 3D-PDF en ook in Google Earth worden gezet. Bentley en OGC De bevindingen van OWS-4 zijn in december 2006 gepresenteerd. Bentley heeft een grote rol gespeeld in de integratie van CAD-GIS-BIM in OWS-4. Alain Lapierre, Geospatial Chief Architect van Bentley, is erg enthousiast over de bereikte resultaten in OWS-4: “Deelname aan OWS-4 was een groot succes omdat we erin zijn geslaagd de integratie te tonen van GISen BIM-data die afkomstig zijn van verschillende webservices. Ik geloof persoonlijk in de toekomst van de 3Dstad waar iemand de navigatie kan starten vanuit een kleine schaal (bijvoorbeeld gebouwcontouren, het stratenplan) en kan vervolgen met veel meer details dan nodig, zoals binnenshuis of onder de grond, en toch toegang kan hebben tot gedetailleerde ontwerpinformatie” Location Based Services Voor de toekomst verklaarde Bentley plannen te hebben als deelnemer in toekomstige projecten van het OGC op het gebied van ontwikkeling van nieuwe open standaarden. Bentley ziet voor hun eigen producten veel mogelijkheden voor een verdere integratie van CAD, GIS en BIM, met name op het gebied van location based services, die in OWS-4 nog niet aan bod zijn gekomen: “Aangezien onze klanten onze ontwerpen ruimtelijke technologieën gebruiken, willen we de integratie van deze verschillende wereld door middel van standaarden voortzetten zodat meer samenwerkende partijen en workstromen deze integratie kunnen ervaren. Met betrekking tot location based services is er ook veel potentieel, vooral m.b.t. het krijgen van gedetailleerde ontwerpinformatie gebaseerd op locatie. Een ander aspect dat zou moeten worden opgelost, is het gebruik van sensoren binnenshuis, aangezien GPS niet beschikbaar is in gebouwen”. Dit is stof voor een volgend OGC project.

Eric van Rees is redacteur bij GIS Magazine. Voor meer informatie bij de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.opengeospatial.org/ projects/initiatives/ows-4. December 2007-8

35


19-11-2007

13:21

Pagina 36

GIS

Overheden kiezen open source Flamingo

Kaar tgegevens eenvoudig en unifo r Door: Marc Vloemans

Flamingo is een ‘open source’ GIS-component waarmee men op eenvoudige en interactieve wijze digitale kaarten kan raadplegen. Zonder de toeters en bellen die andere viewers kenmerken en daarmee beter geschikt maken voor specialisten.

De Flamingo Viewer is ontstaan uit de behoefte om op eenvoudige en uniforme wijze (kaart-) gegevens te ontsluiten voor de burger.

Na

de rampen in Enschede en Volendam is de overheid verplicht om burgers te informeren over mogelijke risico’s in hun omgeving. Enkele provincies namen daarop het voortouw om in eigen beheer een recht-toerecht-aan kaartviewer te ontwikkelen, eentje waarmee ook niet GIS-specialisten overweg kunnen. Uiteindelijk hebben alle 12 provincies, verenigd in het Interprovinciaal Overleg (IPO), zich achter het initiatief geschaard. Dit heeft geresulteerd in de presentatie van een eerste versie van Flamingo op 1 mei 2004. Medio dit jaar is een verbeterde versie (2.0) uitgebracht. Deze is meertalig en ondersteunt nu ook WMS, een open standaard voor webmapping van het Open Geospatial Consortium. Vanaf de introductie van deze nieuwe versie neemt het gebruik van de Flamingo viewer zienderogen toe.

36

December 2007-8

De Flamingo kaartviewer is specifiek ontwikkeld als een open-source toepassing. ‘Open source’ betekent dat de broncode vrij beschikbaar is en dat ontwikkelaars deze code mogen inzien, verbeteren, aanvullen en distribueren. Bij open source is het gebruikelijk dat de code door een (wereldwijde) community van gebruikers en ontwikkelaars wordt onderhouden. Achterliggende gedachten bij de provinciale keuze zijn enerzijds het feit dat Flamingo met openbare gelden is ontwikkeld, anderzijds dat het beheer niet door de provincies zelf hoeft te gebeuren. GIS-viewers en Flamingo Met name de overheid heeft, onder invloed van toenemende openbaarheid van bestuur, GIS omarmd als communicatiemiddel met de burgers. Kaartmateriaal verrijkt een overheids-

site met een geografische (zoek-)ingang voor de levering van diensten en informatie. Te denken valt aan een bestemmingsplan gekoppeld met relevante toelichtingen. Er zijn inmiddels legio GIS-viewers op de markt, zowel in open source als ‘closed source’ uitvoeringen. Maar wat maakt Flamingo nu zo bijzonder? Het antwoord is dat deze viewer flexibiliteit en eenvoud in gebruik biedt. De viewer is ontstaan uit de behoefte om op eenvoudige en uniforme wijze (kaart-) gegevens te ontsluiten voor de burger. Gebruikers hebben slechts een internetbrowser (bijvoorbeeld Internet Explorer of Firefox) en een (meestal reeds in de browser geïntegreerde) Flash Player nodig. Bovenal toont zij de burger een eenduidige en herkenbare kaart, ongeacht welke overheidssite wordt bezocht. Flamingo essentieel onderdeel De interactieve kaart van Flamingo wordt ingebed in een webapplicatie/ website. De gebruiker navigeert via de kaart naar een locatie en vraagt vervolgens informatie op. Deze informatie wordt getoond naast of onder de kaart. Ook kan de gebruiker via een tekstgebaseerde adreszoeker de kaart aansturen. Verder is bij de meeste toepassingen behoefte aan eenvoudige analyses en het ophalen van rapporten of externe webpagina's, die gekoppeld zijn aan objecten op de kaart. Dit alles betekent dat de Flamingo GIS-component pas tot zijn recht komt als deze is ingebed in een gebruikersvriendelijke webapplicatie. Het bedrijf B3Partners te Utrecht heeft in korte tijd reeds veel ervaring opgedaan met de integratie van Flamingo. Het bedrijf heeft zich de afgelopen acht jaar gespecialiseerd in de ontwikkeling van web based Informatie Systemen en in het bijzonder Geografische Informatie Systemen. Daarbij wordt de Flamingo mapviewer verrijkt met een Datawarehouse, ETL tooling en een module voor autorisatie en beveiliging genaamd Kaartenbalie.


19-11-2007

13:21

Pagina 37

o rm ontsluiten in onze organisatie multi-inzetbaar. Tenslotte het feit dat Flamingo vrij voor iedereen beschikbaar is, betekent voor ons flexibiliteit in de doorontwikkeling,” aldus Bart Verlinden, GIS -architect bij Provincie Limburg.

Flamingo is de de facto standaard GIS-viewer voor overheden geworden.

Recentelijk gerealiseerde projecten omvatten een Wegen Informatie Systeem voor de Provincie NoordBrabant en het Geodataportaal voor de Provincie Limburg. “Met behulp van Flamingo hebben wij diverse complexe GIS-projecten in een gebruiksvriendelijk jasje kunnen steken. Daarbij opgeteld het feit dat wij klanten niet met torenhoge licentiebedragen hoeven op te schepen, zien wij een toename in het aantal projecten,” aldus Marc Vloemans van B3Partners. Flamingo in de prijzen In 2006 won de Flamingo-viewer de hoofdprijs als meest open overheidsinitiatief. Vele overheidsorganisaties hebben reeds een of meerdere GISviewers in gebruik voor de eigen medewerkers en gelieerde diensten als brandweer en politie. Voor publicatie van kaarten buiten de eigen organisatie zijn deze viewers vaak minder geschikt. Beveiligingsaspecten, hoge licentiekosten en complexe interfaces vormen daarbij een geduchte hindernis. De Provincie Limburg heeft naast haar risicokaart daarom ook enkele andere toepassingen voor Flamingo: “Belangrijk voor ons is dat Flamingo sinds versie 2 volledig open standaarden ondersteunt waardoor het bereiken van ons doel dichterbij komt: eenmalige opslag, meervoudig gebruik. Daarnaast is Flamingo gebruiksvriendelijk, eenvoudig te configureren en modulair van opzet en dus

Niet alleen provincies Niet alleen provincies maken tegenwoordig gebruik van Flamingo voor hun (risico-) kaarten. Met name gemeenten oriënteren zich in toenemende mate op de mogelijkheden van Flamingo. De aard van de viewer maakt deze ook zeer geschikt voor burgerinformatie op websites van ministeries, gemeenten of waterschappen. “Naast haar Wegen Informatie Systseem, maakt ook het Brabantse DURP portaal gebruik van de nieuwe Flamingo. Alle provincies hebben één of meerdere Flamingo viewers draaien. De gemeentelijke Belastingdienst van Den Haag heeft een aantal uitbreidingen toegevoegd die binnenkort beoordeeld worden door de Flamingo Beheer Groep. Daarnaast zijn verschillende provincies bezig om nieuwe componenten toe te voegen met speciale functionaliteiten zoals redlining, download, query’s en dergelijke,” aldus Herman Voet, lid van de Flamingo Beheer Groep. De continuïteit van deze relatief nieuwe viewer wordt verzekerd door een community van gebruikers en ontwikkelaars onder regie van een zogenaamde Change Advisory Board, met vertegenwoordigers van overheid en ontwikkelaars. Deze zorgt voor essentiële zaken als basisdocumentatie, het gebruikersforum en bewaakt daarmee de uitgangspunten van eenvoud, flexibiliteit en standaardisatie. Flamingo is daarmee de de facto standaard GIS-viewer voor overheden geworden. Marc Vloemans ([email protected]) is mede- oprichter van B3Partners BV. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen surft u naar www.b3partners.nl. December 2007-8

37


19-11-2007

11:50

Pagina 38

CycloMedia Technology b.v.

Het is zover! Voor het eerst in de

opnamen. In totaal maakt 60% van de

dat met een snelheid tot 80 kilometer per

geschiedenis is een compleet land

gemeentemarkt gebruik van de actuele

uur kan blijven rijden, in gebruik genomen.

volledig in beeld gebracht met 360°

en historische panoramafoto’s van

Met een interval van 5 meter worden alle

panoramafoto’s.

CycloMedia. Ieder jaar worden de opnamen

snelwegen in Nederland in beeld gebracht.

Deze bijzondere prestatie is geleverd door

100% geactualiseerd.

Met dit nieuwe opnamesysteem gaat CycloMedia naast Nederland ook inter-

CycloMedia, dat heel Nederland vanaf de openbare weg in beeld heeft gebracht.

In november en december van dit jaar

nationaal grootschalig en systematisch

Het bestand bestaat uit bijna 12 miljoen

wordt het unieke opnamesysteem (DCR 7)

gebieden in beeld brengen.

Heeft u de juiste combinatie gevonden? Ga dan naar www.cyclomedia.nl/heelnederlandinbeeld en vul uw antwoord in. Uit alle juiste inzendingen wordt een gelukkige winnaar getrokken. Deze prijsvraag loopt tot en met 20 december 2007. De winnaar wordt telefonisch op de hoogte gebracht.


19-11-2007

11:51

Pagina 39

Heel Nederland in beeld Prijsvraag Hieronder ziet u twaalf verschillende cyclorama’s. Deze cyclorama’s zijn genummerd van 1 t/m 12. De vraag is: welke cyclorama hoort bij welke provincie? Voorbeeld: een gebouw in Almere valt onder de provincie Flevoland. Zoek de juiste cyclorama’s bij de juiste provincie en win een ingelijste cyclorama van een locatie naar keuze!

Groningen Noord-Holland Friesland Zuid-Holland

= nummer … = nummer … = nummer … = nummer …

CycloMedia Technology B.V.

Drenthe Zeeland Overijssel Utrecht

= nummer … = nummer … = nummer … = nummer …

Flevoland = nummer … Noord-Brabant = nummer … Gelderland = nummer … Limburg = nummer …


19-11-2007

11:51

Pagina 40

GIS

Groot in werktuigbouw, bouw en GIS

CADAC en Nedgraphics als one-s t Door: Eric van Rees en Lambert-Jan Koops

CADAC nam in april 2007 Nedgraphics over. CADACGroupeigenaar Jan Baggen en Richard Goossens, CEO van Nedgraphics spreken van ‘een goede fit’. Niet alleen bij beide directeurs, maar ook bij de verschillende teams van de bedrijven.

Waar CADAC een grote speler is in de werktuigbouwkundige markt, is Nedgraphics dat in gemeenteland. Vanaf de eerste overnamegesprekken was het duidelijk dat beide partijen zich op hun eigen markt zullen blijven richten. De vraag is dan wat de toegevoegde waarde is van de overname. Baggen licht de beslissing toe. “CADAC had altijd al een GIS-poot, maar die was klein en het was onze wens om uit te breiden. Dat is mogelijk door organische groei, maar dat kan lang duren. Omdat Nedgraphics beschikbaar was als sterke speler op de Nederlandse GIS-markt, leek het ons verstandig om dit bedrijf over te nemen. Hierdoor ontstaat er een nieuw bedrijf dat op drie verticals, werktuigbouw, bouw en GIS, een sterke positie inneemt. We denken dat dit voor de toekomst belangrijk is omdat grote klanten, ingenieursbureaus als Oranjewoud en BAM, hierdoor voor alle CAD-gerelateerde oplossingen terecht kunnen bij één partner.” Landelijk netwerk De fusie heeft verder als voordeel dat er meer locaties beschikbaar komen voor de trainers van Nedgraphics. Goossens: “Als we nu een cursus moeten geven in het noorden van het land kunnen we gebruik maken van de CADAC-vestiging in Meppel. Dat lost een hoop logistieke problemen op. Bovendien geldt ook voor de detachering dat we nu een landelijk netwerk hebben. Dat is wel nodig ook, want we hebben momenteel tachtig vacatures openstaan, waarvan vijftig detacheringsplaatsen.” Al met al zien Baggen en Goossens door de fusie de toekomst eensgezind tegemoet. “Naast een klik is er de wens om samen te bouwen aan continuïteit. Dat is belangrijk, dat gemeenschappelijke doel. Met de overname heeft 40

December 2007-8

Cadac immers werknemers, software en klanten binnengehaald. Dat kan alleen als ons hetzelfde voor ogen staat. Het is zaak rekening te houden met de ieders wensen, zowel intern als extern, en zo automatiseringsoplossingen voor de hele markt te leveren,” aldus Baggen. Nedgraphics en gemeente-GIS Ook Goossens ziet voordelen als gevolg van de overname. Volgens hem is er een onderscheidende rol weggelegd voor Nedgraphics als marktpartij. Dit heeft te maken met de komst van nieu-

we wetgeving omtrent automatisering en GIS bij gemeentes, waardoor er veel werk zal loskomen in de komende jaren. “Wat betreft de verkoop ontstaat hier een probleem voor ons, aangezien heel veel werk tegelijkertijd moet gebeuren. Mid-, back- en frontoffice-systemen moeten met elkaar verbonden worden als gevolg van nieuwe wetgeving”. Zo moet bijvoorbeeld het kabels- en leidingennetwerk in kaart worden gebracht in midoffice-systemen van gemeenten.Ook zijn gemeenten straks verplicht een eenduidige adressen- en gebouwenregistratie te voeren in het kader van de wet Basisregistraties voor Adressen en Gebouwen. Goossens: “Er is nu nog geen partij die alle activiteiten in deze kan aanbieden aan gemeenten om deze automatiseringsklussen te klaren, maar Nedgraphics straks wel”.

Jan Baggen: “Door de overname van NedGraphics ontstaat er een nieuw bedrijf dat op drie verticals, werktuigbouw, bouw en GIS, een sterke positie inneemt.”


19-11-2007

11:51

Pagina 41

GIS

s top-shop voor ingenieursbureaus Trends in gemeente-software Goossens ziet een trend in de manier waarop gemeentes software aanschaffen: gemeenten kunnen shoppen bij verschillende bedrijven sinds de komst van open standaarden. De reactie daarop is echter dat gemeenten en leveranciers in projecten partnerships met elkaar aangaan. De gemeenten zijn hierbij verenigd in verenigingen zoals Andez, die voor hen bepalen met wie ze zaken doen. De open standaarden zorgen zo voor een grote inkoopclusters, eigenlijk precies het tegenovergestelde van datgene wat de open standaarden zouden moeten bewerkstelligen. Goossens vraagt zich of deze ontwikkeling wel verstandig is. “Het kan toch niet zo zijn dan grote groepen gemeenten allemaal op hetzelfde punt van automatisering zijn en allemaal dezelfde behoefte hebben. Ze zouden elk voor zich een optimale keuze moeten maken, maar die beslissing besteden ze uit aan dat samenwerkingsverband, waarbij ze verplicht zijn de voorgestelde oplossing over te nemen.” Minder Autodesk-dealers De overname van Nedgraphics lijkt te passen in de ontwikkeling waarbij er steeds minder Autodesk-dealers overblijven. Goossens ziet de afname ook: “De producten van Autodesk worden

steeds complexer, en een klant moet daarom terecht kunnen bij een bedrijf dat verstand heeft van de software. Een bedrijf dat meer is dan alleen maar leverancier. Autodesk heeft geëist dat de dealers dit op kunnen brengen en daardoor verdwijnen de kleinere spelers. CADAC en Nedgraphics profiteren hiervan dus we klagen niet.” Baggen vult zijn Nedgraphics-partner aan: “Wat we wel jammer vinden is dat dat het Benelux-kantoor van Autodesk is leeggelopen en dat nu al het contact via Engeland gaat. Door de afstand gaat er toch al gauw tijd verloren, wat snel handelen lastig maakt. Dat is soms onhandig als je op korte termijn een actie wil doen, bijvoorbeeld een aanbieding. Wat dat betreft zou het handiger zijn als degene die daar verantwoordelijk voor is in Nederland zou zitten.” Richard Goossens: “Er is een onderscheidende rol weggelegd voor Nedgraphics als marktpartij vanwege nieuwe wetgeving bij gemeentes omtrent geo-informatie.”

Eric van Rees ([email protected]) en Lambert-Jan Koops ([email protected]) zijn redacteur bij GIS-Magazine. Voor meer informatie kijkt u op www.cadac.nl en www.nedgraphics.nl.

Ook gemeente Rhenen kiest voor NedBrowser

NedGraphics. Voor complete en modulaire CAD/GIS systemen. GEOCAD, IGOS, NedBrowser, NedCT, NedGeodataManager, NedGeodataWarehouse, NedInwinning, NedOffice, NedPlan, NedTekeningenbeheer, NedView, TopoCAD, WOCAD

NedGraphics BV T (0347) 32 96 00 [email protected] www.nedgraphics.nl

December 2007-8

41


19-11-2007

12:02

Pagina 42

Vicrea Plaatsen in Meppel


Geograaf Archief Online Pag 2.

19-11-2007

12:03

Pagina 43

De Geograaf

Pagina 1. | Gratis verspreiding in iedere uitgave van GIS-Magazine

De subjectieve atlas van Palestina

Palestina is meestal negatief in beeld, en met de Palestijnen als agressors. De Nederlandse ontwerper Annelys de Vet nodigde Palestijnse kunstenaars uit om hun land in kaart te brengen zoals zíj het zien. Hun bijdragen in de ‘Subjective Atlas of Palestine’ geven een totaal ander perspectief op een wereld in bezet gebied. Zichtbaar wordt dat er naast de zwart-wit berichtgeving in de media ook een ontwapenende, lichtvoetige en humoristische kant is aan Palestina. Het boek is in iedere boekhandel verkrijgbaar als paperback en is ook (gratis) te downloaden als pdf-bestand. Subjective Atlas of Palestine, redactie en ontwerp: Annelys de Vet, ISBN 978 90 6450 648 2. www.010publishers.nl, www.annelysdevet.nl/palestine/.

Pag 3.

1 December | 1e jaargang | nummer 8

architectuur Geodan op waterski’s Erkenning wederopbouw ESRI huist in naoorlogs monument

Als sponsor van veelbelovende opkomende sporters prijkte het Geodan-logo op de ski’s van Linda van de Crommert. En met succes, want Linda mocht zich na de Nederlandse Kampioenschappen 2007 tot Nederlands Kampioene ‘overall’ voor meisjes onder de 15 jaar laten huldigen. Door winst op de onderdelen slalom (6 boeien bij 43 km/u) en schansspringen (12,7 meter) stelde ze haar eerste plaats veilig. Op het derde onderdeel trick-ski werd ze nog eens tweede met 820 punten. Tijdens de Europese Grand Prix tour werd ze tweemaal tweede. In Havirov, Tsjechië verbeterde Linda haar persoonlijk record op de

slalom tot 1 boei bij 52 km/u en later in Asten, Oostenrijk sprong ze met 16,3 meter een nieuw persoonlijk record bij het schansspringen. Hiermee voldeed ze tevens aan de limieten voor uitzending naar de Europese Jeugd Kampioenschappen in Duitsland. Helaas blesseerde ze zich daar drie uur voor de start tijdens haar laatste trainingssprong, waardoor ze de strijd met de andere deelneemsters moest laten gaan. Met de woorden ‘I’ll be back’ weten we zeker dat we Linda en Geodan volgend seizoen zullen terugzien op de Nederlandse en Europese cableski-plassen.

Toeristen leggen trips vast met GPS Zet je vakantie-route op Google Earth Helaas hebben de meeste mensen geen ‘interne stadsplattegrond’ in hun hoofd zitten. Probeer maar eens dat leuke tweedehands winkeltje terug te vinden op een toeristenkaart van een vreemde stad. Voor deze mensen is er nu de Trackstick, een kleine locatie-recorder die al je uitstapjes bijhoudt middels GPS-satellieten. Met een ingebouwd flash-geheu-

Het best bemeten stukje Nederland

gen van 1 MB houdt het basismodel een week lang een ‘log’ bij van iedere beweging die je vastlegt. Na afloop exporteert het apparaatje de bewegingen naar Google Earth of andere Web Mapping Services met een USB-verbinding. Het voorheen onvindbare winkelsteegje verschijnt meteen op de kaart. De belangrijkste afnemers van de Trackstick zijn geheime

diensten. De prijs ligt momenteel rond de 200 dollar. www.trackstick.com

Foto: Frank Holsmuller

Sinds 15 oktober 2007 heeft Nederland er 101 rijksmonumenten bij, daterend uit de periode 1940-1958, ook wel bekend als de ‘wederopbouwperiode’ na de tweede wereldoorlog. Eén van die gebouwen is het Groothandelsgebouw in Rotterdam. Frank Holsmuller is Regional Marketing Manager EMEA van ESRI-Europe én voorzitter van de huurdersvereniging: “Zo lang als ESRI-software in Nederland wordt verkocht, en dat is al meer dan 22 jaar, is dit gebeurd vanuit het Groothandelsgebouw. Eerst via Logisterion en later via ESRI Nederland. Het kantoor van ESRIEurope is sinds 1994 op de bovenste verdieping van dit monument gevestigd. Door al die jaren heen heeft het gebouw vele veranderingen ondergaan, maar het is nog steeds een unieke plek om te werken.” www.esrinl.com, www.esri.com


De Geograaf

19-11-2007

11:51

Pagina 44


Pagina 2.

Onze Top, Metafoor-collega’s een voor goed doel

Straatnamen van beroemde sterren

Iedere Mont Blanc-klimmer bereikte haar of zijn top

Zoom in op de duurste adressen

Van de vijftien expeditieleden van adviesbureau Metafoor bereikten op donderdag 13 september 2007 zeven teamleden het ‘dak van WestEuropa’. Met de tocht wilden de expeditieleden niet alleen een zelfgesteld doel bereiken, maar wordt ook al maanden geld ingezameld voor de Johan Cruijff Foundation (de teller klom eind september al richting de 4000 euro). De Johan Cruyff Foundation steunt sportprojecten voor kinderen met en zonder handicap in Nederland en daarbuiten. Na een beklimming van iets meer dan vijf uur

waren de eerste twee klimmers op de top van 4808 meter. De tocht zal nog lang nawerken voor deelnemers en organisatie. Pim Sanders moest onderweg afhaken. “Ik had een voetblessure en kon op zeker moment niet verder. De Mont Blanc du Tacul van 4248 meter heb ik nog bereikt, dat was voor mij de top.” Erik Berkelmans: “Om half tien komen we aan op de top. Wat een tocht. Wat een uitzicht. Het is superhelder. In de verte zie ik de markante vorm van de Matterhorn en beneden in het dal Chamonix.” www.metafoor.nl/montblanc

Raad het kunstwerk AquaGIS-prijsvraag GIS

Wie inzoomt op de recente ‘Forbes List of most powerful and best paid celebrities’, kan met behulp van Google Maps en Google Earth verrassend dicht bij de woonadressen komen van mensen als Madonna of Oprah Winfrey. De nummer vijf op de Forbes-ranglijst, Brad Pitt (foto), blijkt te wonen in Shawnee, Oklahoma. Volgens de stra-

tenkaart van Google Maps/ Tele Atlas staat zijn huis in North Beard Street, op loopafstand van de kruising met Highland Street. Of het Nederlandse tijdschrift Quote onder de nieuwe hoofdredacteur Sjoerd van Stokkum dit voorbeeld gaat volgen met de Quote 500 is niet bekend. www.mibazaar.com/top100celebrities

Blader eens lekker terug

Geograaf Archief Online Natuurlijk verschijnt De Geograaf ook online. Een sneltoets naar de meest recente versie is te vinden op www.gismagazine.nl aan de linkerkant

van de site. Ga ook eens naar het balkje ‘Over GIS-Magazine’ en klik op ‘De Geograaf’ voor alle eerder verschenen nummers. Veel leesplezier!

TV-programma linkt beelden aan locatie Klokhuis in Google Earth en YouTube

Conferentie 2007

De AquaGIS-prijsvraag ‘Raad het kunstwerk’ tijdens de GIS Conferentie in Rotterdam is gewonnen door Walter Oostdam, adviseur geo-ICT bij de gemeente ’s Hertogenbosch en Jos Alblas, geocoördinator bij Waterschap Groot Salland. Beiden

kregen een culinair pakket van restaurant De Librije. Op de foto’s waren te zien de Reservepijler (U.I.P.) aan de Oosterscheldekering en het contragewicht van de Slauerhoffbrug te Leeuwarden.

Sinds enige tijd zijn er televisieafleveringen van het NPS-kinderprogramma Klokhuis te vinden op YouTube. Onlangs is er een laag toegevoegd in Google Earth waar de locatie van de filmpjes te traceren is. Om een uitzending meteen in Google Earth te kunnen bekijken is minimaal Google Earth Versie 4.2 nodig. www.omroep.nl/nps/hetklokhuis/googleearth/g oogleearth2.html


De Geograaf

19-11-2007

11:51

Pagina 45


Pagina 3.

Traffic4u zet 3D Groningen in Google Earth

Drinklied in Stockholm Dangermond skol

Het schijnt een zeldzaamheid te zijn dat ESRI-president Jack Dangermond zich op een podium laat hijsen voor onnodige frivoliteiten rond zijn persoon. Bij de European User Conference in Twaalf gezichtsbepalende Groningse gebouwen, waaronder het stadhuis, de Martinitoren en het Groninger Museum, zijn in Google Earth nagebouwd. Verantwoordelijk voor de virtuele stad

is het Groningse zoekmachine marketingbureau Traffic4u, dat deze zomer samen met studenten van de Rijksuniversiteit Groningen en de Hanzehogeschool aan een uniek project is begonnen: Groningen3d. De modellen zijn vrij toegankelijk en kunnen worden bekeken in de openbare 3D-layer van Google Earth. Het programma is gratis te downloaden op de website www.earth.google.com. Gert-Jan Munneke, directeur van Traffic4u: “Wij hebben het startschot gegeven voor de driedimensionale ontwikkeling van de stad.

Stockholm, tijdens het gala-dinner in de wereldberoemde City Hall, hief hij echter het glas voor het Zweedse drinklied ‘Helan Går’. www.esri-sgroup.se/euc2007/.

We hopen datparticulieren en ondernemers het project omarmen en zelf aan de slag gaan om de driedimensionale stad verder te verrijken met nieuwe gebouwen.” Traffic4u is in de afgelopen jaren stormachtig gegroeid. Munneke is dan ook trots: “Het hoogtepunt was het behalen van de zesde plaats in de Deloitte Fast 50, de lijst van de vijftig snelst groeiende technologiebedrijven van Nederland.” Een video van een rondvlucht in Groningen3D is te zien op YouTube: www.youtube.com/watch?v=n-isHqnMVM8

MSc Geomatics Synthesis Project GeoFort Het best bemeten stukje Nederland

Over een paar jaar is het zover. Dan is Fort bij de Nieuwe Steeg van de Nieuwe Hollandse Waterlinie omgevormd tot het ‘GeoFort’. De missie van het GeoFort is dit fort tot “een symbool te maken voor de kracht van geo-informatie en daarmee het visitekaartje te worden van de geosector”. Aan dit streven hebben studenten van de TU Delft

in september en oktober een grote bijdrage geleverd door middel van het MSc Geomatics Synthesis Project. In een perfect verlopen samenwerking met het bedrijfsleven en de initiatiefnemers van het GeoFort is een vliegende start gemaakt om het GeoFort ‘het best bemeten stukje Nederland’ te laten zijn. En dat is, gegeven de ambitieuze doelstelling van het GeoFort én de leer-

doelen van het Geomatics Synthesis Project, een hele uitdaging gebleken. In het eerste jaar van de MSc Geomatics volgen de studenten colleges op het gebied van inwinning, verwerking en toepassing van geo-informatie. Aan het begin van het tweede jaar worden de onderwerpen gecombineerd binnen één groot onderzoeksproject met een doorlooptijd van twee maanden. In die korte tijd moet een compleet geo-informatieproces op een projectmatige wijze worden doorlopen: van projectdefinitie tot aan oplevering van het eindproduct. In dit geval bestonden de ‘Must haves’ uit een historisch en een huidig terreinmodel van het GeoFort, een 3D-visualitatiemodel van één van de ondergrondse remises, en het ontwerp van een Real-Time Indoor Visitors Tracking & Tracing Systeem. Bij de uitvoering van dit project stond niet het eindproduct centraal, maar meer de afweging welke meetmethode en meettechniek het meest geschikt is onder deze speciale meetomstandigheden. Het GeoFort is speciaal. Waar anders vind je gebouwen die voor een groot deel onder een flinke laag grond zijn verborgen? Waar anders wordt gedurende een project een groot deel van de bomen omgekapt en afgevoerd? Waar anders wordt een op ultrageluid gebaseerd plaatsbepalingsys-

teem gehinderd door zeer reflectieve muren? Ook het Geomatics Synthesis Project is speciaal. Om twee maanden lang met acht studenten aan één project te werken is en blijft een aparte onderwijsvorm. Niet alleen voor de studenten, maar ook voor de begeleiders; projectonderwijs is veel leuker dan ‘gewone’ colleges en practica. En het wordt nog leuker én gecompliceerder als een aantal bedrijven (BCC, Passe-partout, Arcadis, Lumiad, Cyclomedia, Grontmij, Miramap) hun hulp hebben toegezegd én tijd en capaciteit hebben vrijgemaakt voor het inmeten van grote delen van het GeoFort. Daarbij geldt dat de piekbelasting, net als bij een gewoon onderwijsvak, en ondanks alle timeboxing en prioritering, altijd aan het eind van de periode zit. De resultaten van het project zijn te terug te vinden op de website van het GeoFort: www.Geofort.nl. Tekst: Edward Verbree, begeleider van het Geomatics Synthesis Project 2007, namens de studenten: Dogan Altundag, Thanos Bantis, Sven Briels, Jannes Cruiming, Bas van Goor, Nick Madentzoglou, Ramsis Molijn en Sabine Put. Met special dank aan Willemijn Simon van Leeuwen en Bart Bennis .


19-11-2007

11:51

Pagina 46

GIS

Informatie uitwisselen binnen actuele situatie

Netwerkend optreden in incident m Door: Sjoerd Groenenstein

Files zijn vandaag de dag een maatschappelijk probleem waarvoor oplossingen gevonden moeten worden. Rijkswaterstaat is één van de partijen die hiervoor mogelijkheden heeft. Niet alleen door meer wegen aan te leggen, maar ook door het ‘Netwerkend optreden’concept toe te passen in incidentmanagement.

N

etwerkend optreden is eind jaren negentig ontwikkeld binnen de NAVO. In netwerkend optreden staat informatie en effectieve informatievoorziening en -deling met behulp van moderne technieken centraal. Door effectiever met informatiedeling om te gaan krijgen samenwerkende organisaties een beter gezamenlijk inzicht in een bepaalde situatie waardoor het onderlinge begrip groter wordt. Hierdoor kunnen organisaties betere en snellere beslissingen nemen wat de besluitvorming en bedrijfsvoering weer ten goede komt. Een voor-

beeld. In het geval van NAVO-optreden is een legereenheid in gevecht geraakt. Voor de legercommandant is het belangrijk dat hij weet waar hij zich precies bevindt, waar de coalitietroepen en vijand zich bevinden en wat hun status is. Informatie en hierover op tijd kunnen beschikken zijn voor hem en zijn eenheid van levensbelang. Vervang nu de legercommandant door een weginspecteur of een wegverkeersleider in een verkeerscentrale die een incident op de rijksweg A12 moet afhandelen en voilà: het netwerkend optreden concept kan vertaald worden naar de werkprocessen van incidentmanagement. Laten we eens inzoomen op de weginspecteur en de wegverkeersleider. Scenario In de dinsdagochtendspits op de A12 bij het knooppunt Gouda is een vrachtwagen, geladen met gevaarlijke stoffen, van de weg geraakt. Hij heeft daarbij drie personenauto’s geraakt. De ravage is groot, op het eerste gezicht zijn er gewonden en er dreigt filechaos. Van Rijkswaterstaat zijn twee weginspecteurs van de Directie Utrecht aan het werk op de A20. De wegverkeersleider in de verkeerscentrale Utrecht heeft door middel van camera’s het ongeluk op de A12 geregistreerd. De weginspec-

teurs en de verschillende hulpdiensten zijn al ingeschakeld. Actoren Allereerst spelen bij netwerkend optreden de zogenaamde ‘actoren’ een grote rol. In het incidentmanagementproces worden actoren ingedeeld in informatieconsumenten en informatieproducenten. De consumenten hebben de informatie, geproduceerd door de producenten, nodig om efficiënt te kunnen werken. In het A12-scenario is een groot aantal actoren betrokken: weggebruikers, politiediensten, weginspecteurs, de verkeerscentrale van Rijkswaterstaat, gemeenten, provincies, hulpdiensten en wegsleepdiensten. De weginspecteur op weg naar het incident ‘consumeert’ informatie die afkomstig is van de wegverkeersleider, bijvoorbeeld over de locatie van het incident. De wegverkeersleider ‘consumeert’ vervolgens op zijn beurt detailinformatie, geproduceerd door de weginspecteur, op het moment dat hij ter plaatse is bij het incident. Netwerk Het begrip netwerk behelst niet alleen het fysieke netwerk waarmee informatie verzameld en verspreid kan worden zoals lussen, camera’s, kabels of UMTS. Het gaat vooral om het sociale netwerk van de verschillende actoren. Op het moment dat verschillende organisaties samenwerken is het van belang dat de fysieke en sociale netwerken van deze organisaties aan elkaar worden gekoppeld. Dan kunnen alle actoren informatie uitwisselen en op de hoogte zijn van de actuele situatie. Hulpdiensten verzamelen en delen informatie met behulp van hun eigen netwerken, Rijkswaterstaat doet dat ook, evenals de verschillende overheidsdiensten. Een ‘netwerk van netwerken’ dat alle betrokken actoren aan elkaar koppelt bestaat op dit mo-

Om de (file)gevolgen van een incident zo klein mogelijk te houden, is er behoefte aan juiste en actuele informatie. 46

December 2007-8


19-11-2007

11:51

Pagina 47

GIS

t management

ment nog niet voldoende. Fysieke netwerken kunnen met behulp van moderne technologieën steeds beter worden gekoppeld maar om actoren elkaars manier van werken aan te leren is een veel grotere uitdaging. Informatie Binnen netwerkend optreden staat ‘de juiste informatie bij de juiste actor op het juiste tijdstip’ centraal. Informatie die gedeeld wordt moet dus compleet, actueel, betrouwbaar en afgestemd zijn op de actor. Dit betekent dat niet alle beschikbare informatie binnen het netwerk met alle actoren gedeeld moet worden maar dat informatie afgestemd moet worden op de behoefte. Hiermee wordt informatie overload voorkomen. De verschillende actoren in het hierboven geschetste A12-scenario hebben, om de (file)gevolgen van het incident zo klein mogelijk te houden, behoefte aan juiste en actuele informatie die is afgestemd op het werkproces. De wegverkeersleider in de verkeerscentrale wil bijvoorbeeld weten welke weginspecteur het snelst

ter plaatse kan zijn of dat er bijvoorbeeld een strook moet worden ’afgekruist’. De weginspecteur wil weten hoeveel auto’s er bij het incident betrokken zijn of dat er schade is aan het wegmeubilair. Hulpdiensten hebben weer een heel andere informatiebehoefte. Één gezamenlijk beeld Nadat informatie door actoren in het sociale netwerk is verzameld en verspreid, met behulp van het fysieke netwerk, moet deze informatie leiden tot één gezamenlijk beeld van de situatie voor alle actoren. Dit wordt ook wel een ‘common operational picture’ genoemd en is belangrijk voor actoren die op hoog niveau beslissingen moeten nemen. In het geval van het A12-scenario is dat de wegverkeersleider. De weginspecteur die vooral uitvoerend bezig is, heeft alleen de situationele informatie nodig. Voor hem wordt de ‘common operational picture’ vertaald naar ‘situational awareness’ zodat hij de juiste beslissingen kan nemen.

Zelfsynchronisatie In netwerkend optreden bestaat een grote vrijheid in handelen voor de uitvoerende actoren, aangeduid met de term ‘zelfsynchronisatie’. De uitvoerende actor bepaalt zelf welke informatie hij nodig heeft om zijn taken uit te voeren. Deze zelfsynchronisatiebenadering wijkt af van de traditionele werkwijze waarbij door het hogere niveau tot in detail wordt aangegeven wat en vooral hoe een doel bereikt moet worden en welke informatie de uitvoerende actor hiervoor nodig heeft. Crisisregio’s Het is belangrijk dat er een duidelijke incidentmanagementorganisatie is. Dan weten de actoren niet alleen wat er van hen wordt verwacht en wat hun verantwoordelijkheden zijn, maar ook welke taken en verantwoordelijkheden de mede-actoren hebben. Deze taken en verantwoordelijkheden sluiten op elkaar aan en zijn complementair in plaats van overlappend. Je ziet dat overheden steeds meer in netwerken optreden zoals in het geval December 2007-8

47


19-11-2007

11:51

Pagina 48

GIS

van crisissen. Sinds 2006 is Nederland verdeeld in 25 veiligheidsregio’s, waarin brandweer en Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) samen met andere organisaties werken aan de hulpverlening aan de burger, in het bijzonder bij een ramp of crisis. Door met crisisregio’s te werken kunnen de organisaties die bijvoorbeeld bij het geschetste A12-incident betrokken zijn beter geïntegreerd samenwerken. Personeel en training Het invoeren van het netwerkend optreden concept in de incident management werkprocessen zullen leiden tot veranderingen in de organisatie, processen en cultuur. Een goed voorbeeld hiervan is dat door zelfsynchronisatie toe te passen, de uitvoerende actoren zelf hun beslissingen nemen. De weginspecteur van vandaag is hierdoor al lang niet meer de weginspecteur van tien jaar geleden. Hij heeft veel meer taken en vooral verantwoordelijkheden gekregen. Netwerkend optreden heeft grote gevolgen voor alle betrokken actoren en vraagt andere vaardigheden van hen. Het is goed om hen zoveel mogelijk een gelijke opleiding te geven waarin

Ë

.

#- ^Ë 0Ë. -0Ëu

8ËËÄËÍj?ËÜ?Ë ?aÜÄjÖÁÄËjË¬ÁjWÍ??~jÁÄË ÜjÁÄÍjÁjË· jËÄ]ËåÏyÉ|É||oËwËåÉyÔ|yÈÉ¤o

de samenwerking, afstemming van processen en informatiedeling centraal staat. (Geo-)toepassingen Zonder moderne communicatiemiddelen zou het netwerkend optreden lang niet zo’n vlucht hebben genomen. Incidentmanagement kent een aantal mogelijke (geo-)toepassingen zoals de mobiele werkplek met een incidentmanagement-applicatie, tracking & tracing en het C2 (command & control) systeem in de verkeerscentrales. Terug naar het A12-scenario. De verkeerscentrale krijgt een melding. Verschillende camera’s boven de weg hebben het ongeluk geregistreerd en zijn gekoppeld met het C2-systeem van de verkeerscentrale. De locatie van het ongeluk wordt vastgelegd op een digitale kaart. Omdat alle weginspecteurs zijn uitgerust met een tracking & tracing-systeem kan de wegverkeersleider in één oogopslag zien welke weginspecteurs in de buurt zijn en wat de status is van deze inspecteurs is. Zo blijkt bijvoorbeeld dat de inspecteur die het dichtst in de buurt van het ongeluk is niet beschikbaar is. De wegverkeersleider meldt het ongeluk aan een tweede weginspecteur. De weginspecteur krijgt dan een melding en de snelste route naar de locatie. Hij navigeert naar het incident, ondertussen extra informatie opvragend via zijn incidentmanagementapplicatie. Ter plaatse voert hij de

noodzakelijke werkzaamheden uit. Tegelijkertijd rapporteert hij door gebruik te maken van zijn mobiele werkplek, detail-informatie aan het C2-systeem van de verkeerscentrale. De verkeerscentrale stelt een common operational picture op en beslist of een tweede inspecteur nog noodzakelijk is. Afbeelding 2 laat zien dat informatie door verschillende actoren verzameld en vervolgens opgeslagen wordt in een datawarehouse. Op basis van deze informatie kunnen de coördinerende actoren in de verkeerscentrale een common operational picture vormen. Deze common operational picture kan vervolgen als input dienen voor de situational awareness van de uitvoerende actoren. Implementeren Rijkswaterstaat is initiatieven zoals IM-plus (Incident management Plus) al ver op weg om een volwassen incidentmanagement organisatie te worden. Het implementeren van het netwerkend optreden concept binnen Rijkswaterstaat en specifiek binnen de incidentmanagement werkprocessen kan in de toekomst leiden tot een nog verdere professionalisering. Hierdoor kunnen de gevolgen van ongelukken, namelijk files, een stuk minder worden. Sjoerd Groenenstein ([email protected]) is competence manager Geo-ICT Public Sector bij LogicaCMG.


19-11-2007

11:51

Pagina 49

GIS

Deel 4: GML - Geography Markup Language

Standaarden in de praktijk Door: Huibert-Jan Lekkerkerk

In de vorige artikelen is beschreven hoe we een geografische dataset zó vorm kunnen geven dat deze qua inhoud helder is (middels een datamodel) en ook hoe deze vindbaar gemaakt kan worden (middels metadata). Maar hoe kunnen we zo’n dataset nu op eenduidige manier met anderen uitwisselen?

Detail van het XSD-schema behorende bij het UML-datamodel voor waterdeel (zie www.gismagazine.nl voor het gehele bestand).

Er bestaan een aantal formaten voor de uitwisseling van geografische informatie die vanuit een bepaalde richting ontwikkeld zijn. In veel gevallen is de ontwikkeling van zo’n uitwisselingsformaat gekoppeld aan de ontwikkeling van software door een bepaalde leverancier. Wellicht het bekendste voorbeeld van zo’n, door een leverancier ontwikkelde, geografisch uitwisselingsformaat zijn de shape-files van ESRI. Open of gesloten? Eén van de belangrijkste nadelen van door leveranciers ontwikkelde formaten is dat ze uitstekend aansluiten bij de software van die leverancier maar vaak minder goed bij de software van andere

leveranciers. Verder is de invloed van de gebruikers op het formaat vaak zeer beperkt. In de praktijk zorgen bovenstaande beperkingen in de praktijk soms voor problemen. Neem bijvoorbeeld een GIS-pakket waarbinnen het is toegestaan om per object meerdere geometrieën vast te leggen. Willen we die informatie nu uitwisselen middels een formaat waarin maar één enkele geometrie per object is toegestaan, dan moeten we ofwel kiezen welke geometrie we uitwisselen, ofwel we moeten twee bestanden versturen die de ontvanger weer aan elkaar moet koppelen. Het toestaan van meerdere geometrieën in het bestand is voor de leverancier echter niet interessant zolang zijn

GML – Geography Markup Language Voor het uitwisselen van geografische informatie op een gestructureerde manier. Relevante standaarden: ISO 19136: Geographic Markup Language, OGC GML 3.1.1 Specificatie (de ISO norm is hiervan afgeleid), NEN3610. Hierin wordt GML als formaat gespecificeerd. Technische uitwerking: XML-schema van de W3C. Wettelijke verankering: Impliciet via het gebruik van NEN3610 afgeleide modellen in de wetgeving (basisregistraties, Wet Ruimtelijke Ordening etc) en voor de basisregistratie Adressen en Gebouwen. software dit niet ondersteunt. Het alternatief is het gebruik van open standaarden. Hierin kunnen alle gebruikers richting geven aan de mogelijkheden van de standaard. Bij deze standaarden is de informatiebehoefte vaak leidend in plaats van de software-mogelijkheden. Dé internationale, open, standaard voor uitwisseling van geografische informatie is de Geography Markup Language (GML). Deze standaard is door het Open Geospatial Consortium ontwikkeld op basis van de eisen en wensen ten aanzien van de informatiebehoefte van een grote gebruikersgroep. Het nadeel van open standaarden zoals GML is dat ze, omdat ze vanuit de informatiebehoefte ontwikkeld zijn, vaak voorlopen op de mogelijkheden van de software. Het is dan ook van groot belang dat de verschillende leveranciers de mogelijkheden van de standaard gaan ondersteunen, een traject dat in sommige gevallen enkele jaren kan duren. Hoe werkt het: GML is een dochtertaal van XML, de eXtensible Markup Language. Deze taal is inmiddels dé standaard aan het worden voor uitwisseling van informatie via het internet. Een voorbeeld van een loot aan de XML/ GML-stam is de December 2007-8

49


19-11-2007

11:51

Pagina 50

GIS

tabase. De gegevens Validatie zelf worden beschre- Het voordeel van de combinatie van ven in informatievel- schema en bestand is dat bestanden geden. In het voorbeeld controleerd kunnen worden op juistzijn deze zichtbaar heid van zowel de structuur als het als tekst tussen de soort gegevens dat is ingevuld. Zo veldscheiders (her- moeten bijvoorbeeld alle verplichte kenbaar aan <>). De velden uit het schema (en daarmee uit gegevens zelf worden het datamodel) terugkomen in het bijin de velden, tussen behorende bestand. Zijn deze niet aantwee veldscheiders wezig dan zal de meeste software een in, geplaatst. foutmelding geven. Maar ook indien er In de GML-structuur bij een enumeratie een waarde is gekois het nu mogelijk om zen die niet in de bijbehorende lijst meerdere (sub)-vel- voorkomt wordt een foutmelding gegeden toe te voegen on- ven. der een hoofdveld. Waar niet op gevalideerd kan worden Zo kunnen de gege- is het foutieve invullen van gegevens. vens van een object Moet bijvoorbeeld de lengte van een direct bij dat object brug worden ingevoerd en heeft ieworden vastgelegd. mand daarvoor 0.01 m ingevuld, dan Hierdoor ontstaat een zal dit de controle passeren. Het afvanduidelijke informatie- gen van dit soort beperkingen op de gestructuur. Ook kan gevens zelf is niet geïmplementeerd in binnen het bestand de huidige XML-versies en zal nog Voorbeeld van de daadwerkelijke codering van een tweetal naar zo’n object ver- door de software moeten worden opgewaterdelen in GML (zie www.gismagazine.nl voor het gehele wezen worden zodat lost. bestand). allerlei relaties tussen de objecten mee uit- Geometrie Hypertext Markup Language (HTML) gewisseld kunnen worden. Natuurlijk is het prettig als de objectgewaarin veel webpagina’s gebouwd gevens op een gestructureerde manier worden. In de praktijk zullen veel ge- GML-schema in het bestand komen, maar bij geograbruikers echter weinig zien van XML De structuur van het GML bestand is fische informatie is het op een fatsoenof HTML; onze webbrowser vertaalt vastgelegd in een GML-schema. In fei- lijke manier vastleggen van de geomede onderliggende bestanden naar be- te is dit schema het resultaat van de trie zeker zo belangrijk. Uiteraard voorgrijpelijke informatie. vertaling van een datamodel (zie vorig ziet GML hierin en wel op zo’n manier artikel) naar een voor GML bruikbare dat er een zeer groot aantal geomeGML-bestand variant, het GML-schema (XSD). In de trieën en topologieën beschikbaar is Een GML-bestand is echter eenvoudig koptekst van het GML-beleesbaar door gebruikers. Het bestand stand wordt dan ook verwezelf maakt gebruik van leesbare tekst zen naar het bijbehorende (ASCII) en is niet, zoals veel andere schema. bestandformaten gebaseerd op binaire In het schema is niet alleen tekens. Hierdoor is het aanpassen van gedefinieerd hoe de struceen GML-bestand mogelijkvoor ieder- tuur er uit moet zien, maar een die over tekstbewerkingsoftware ook welk soort gegevens beschikt. een veld mag bevatten en Wat wel even wennen is, is de structuur bijvoorbeeld hoe lang zo’n van het GML-bestand. Zoals veel be- veld mag zijn. Ook de ‘instanden wordt begonnen met een kop- vullijstjes’; de enumeraties tekst waarin informatie te vinden is die en codelijsten; zijn gedefivoor de computer belangrijk is. De in- nieerd in het schema. formatie daaronder is zeer gestructu- Hierdoor ontstaat wat men reerd en heeft wel wat weg van een da- in de ICT noemt een zelfbeschrijvend formaat. Ofwel alle informatie die nodig is om het bestand te kunnen .Ë #- ^Ë 0Ë. -0Ëu lezen moet gedefinieerd zijn en er moet in het GML-bestand naar verwezen wor- Voorbeeld GML-bestand in de Snowflake GML-viewer als graden. fische weergave. 8ËËÄËÍj?ËÜ?Ë ?aÜÄjÖÁÄËjË¬ÁjWÍ??~jÁÄË ÜjÁÄÍjÁjË· jËÄ]ËåÏyÉ|É||oËwËåÉyÔ|yÈÉ¤o


19-11-2007

11:52

Pagina 51

cente voorstel van Economische Zaken aangaande het meer en meer toepassen van open standaarden binnen de Nederlandse overheid zal echter ook een keuze voor een open standaard voor geo-informatie gemaakt moeten worden. De enige wereldwijde open standaard is daarvoor is op dit moVoorbeeld GML-bestand in de Genetics XML-viewer ment GML. Vanuit Inspire wordt er geals administratieve weergave. keken naar het gebruik van GML voor de uitwisseling voor het beschrijven van de geografi- van informatie binnen Europa, maar sche component van de data. ook daar is men nog niet zo ver dat Voorbeelden van geometrietypen zijn hieraan een wettelijke basis wordt geuiteraard punten, lijnen en vlakken. geven. Daarnaast ondersteunt GML ook zoge- Hoewel dit misschien niet altijd even naamde multi-typen zoals multipunt, duidelijk is voor veel gebruikers, is er 3D-vormen (solids) en Multi-vlakken. in Nederland inmiddels wél een brede Zelf het mixen van verschillende typen wettelijke basis voor het gebruik van basisgeometrieën in een enkele geome- specifieke GML-schema’s doordat deze in de, bij wetten behorende, ministetrie is toegestaan. riële regelingen zijn opgenomen. Profielen Vaak zijn er meer geometrie-typen be- Voorbeelden hiervan zijn het gebruik schikbaar in GML dan de gebruikte van informatiemodellen als IMKL software kan ondersteunen, zoals de (Kabels en leidingen) en IMRO 3D-geometrie-typen in GML, die door (Ruimtelijke Ordening). Omdat deze nog maar in weinig GIS software modellen zijn afgeleid van de wordt ondersteund. Dit geldt ook voor NEN3610 en deze het gebruik van de manier waarop de overige objectin- GML voor de uitwisseling voorschrijft formatie gestructureerd is. Zo staat wordt er bij deze modellen impliciet GML toe dat een attribuut, net als in voor GML gekozen. Maar ook de baUML, meerdere keren bij een object sisregistratie Adressen en Gebouwen terugkomt. Dit is in lang niet alle soft- baseert zich voor de uitwisseling op GML. Momenteel zijn er nieuwe basisware toegestaan. Om dit soort problemen te ondervan- registraties in ontwikkeling voor de kagen zijn er voor GML ‘standaardpro- dastrale gegevens (IMKAD) en grootfielen’ gedefinieerd. Deze profielen be- schalige geografie (IMGEO) die evenperken de mogelijkheden van GML. eens van de NEN3610 afgeleid zijn en Hier kan op getoetst worden. De stan- naar verwachting GML als technische daardprofielen worden simple features basis voor de gegevens zullen gaan ge(SF) genoemd en kennen verschillende bruiken. niveaus (0,1 en 2). Hierbij komt SF-niveau 0 overeen met ruwweg de mogelijkheden van het bekende shape-formaat. Des te hoger het niveau, des te meer is toegestaan en moet dus door de software ondersteund worden. Naast Huibert-Jan Lekkerkerk deze standaardprofielen kunnen ook ei- ([email protected] / gen profielen, bijvoorbeeld een [email protected]) is projectleider Nederlands profiel, gedefinieerd wor- standaarden bij IDsW en daarnaast freelance schrijver en trainer. Voor meer den. informatie: OGC: www.opengeospatial.org; Wetgeving INSPIRE: www.ec-gis.org; Evenals voor het gebruik van datamo- NEN3610: www.nen.nl; dellen is er ook voor het generieke ge- Snowflake: www.snowflakesoftware.com; bruik van GML als uitwisselingsstan- Genetics: www.genetics.nl. daard geen wettelijke basis. Met het re-

Ontmoet uw toekomstige collega in

GIS-professionals, landmeters en geo-specialisten zoeken naar nieuwe uitdagingen op

www.GISJobs.nl. GISJobs is de online vacaturebank van GIS-Magazine. De bundeling van krachten van gedrukte en online media levert een bereik op dat ongekend is. Het online bereik telt meer dan 500 unieke bezoekers per dag; GIS-Magazine verschijnt in een gedrukte oplage van meer dan 5.000. GISJobs presenteert de nieuwste vacatures en plaatst uw vacatures in GIS-Magazine én online. Een sterke combinatie die er voor zorgt dat u uw vacatures sneller dan ooit vervult. Tegen een een uiterst scherpe prijs. Kijk op de site of neem contact op voor de advertentiemogelijkheden: (0527) 619000 of mail naar

[email protected].

Jobs.nl


19-11-2007

11:52

Pagina 52

GIS En vroeger ging de doorgifte van incidenten met deze centrale...

Hyperion beoordelingssysteem bij Meldkamer Kennemerland

B u s i n e s s i n t e l l i g e n c e a l s b i g b ro t Door: Tom Modderkolk

Een belangrijke vraag: hoeveel meldingen worden in de meldkamer binnen de normtijd van twee minuten afgehandeld? Een Geïntegreerd Meldkamer Systeem geeft daar niet automatisch antwoord op. Enter business intelligence.

D

e minister van Binnenlandse Zaken heeft bepaald dat het werkgebied van Hulpverleningsdienst Kennemerland aanzienlijk toeneemt. Vanaf 1 januari 2008 behoort Haarlemmermeer tot het werkveld. In deze regio liggen belangrijke risicovolle gebieden als Schiphol en de Zeewijktunnel. Hiermee stijgt de dienst uit Haarlem van de veertiende naar de tweede plaats als het gaat om gebiedsgrootte. Voordat de Hulpverleningsdienst Kennemerland deze verantwoordelijke taakuitbreiding kreeg toebedeeld, moest ze eerst kunnen aantonen dat ze deze zware klus aankon. Hiervoor was een capaciteitsuitbreiding van de meldkamer noodzakelijk en de minister wilde graag specifieke informatie. Een belangrijke vraag: hoeveel meldingen worden binnen de normtijd van twee minuten afgehandeld? De 52

December 2007-8

meldkamer heeft sinds 2003 een Geïntegreerd Meldkamer Systeem (GMS) in gebruik. Hierdoor zijn centralisten in staat om met elkaar mee te kijken en elkaars informatie over te nemen. Ook krijgen hulpverleningsdiensten vanuit het GMS signaleringen door. Alle vragen beantwoorden Het GMS geeft geen antwoord op de beleidsvragen vanuit de overheid. “We konden niet aan de verzoeken van het ministerie voldoen omdat informatie, zoals de verwerkingstijd, niet werd geregistreerd,” zegt Wim Toet, applicatiebeheerder bij de meldkamer van de Hulpverlenings Dienst Kennemerland. “Dit hebben we echter opgelost door de aanschaf van Hyperion Performance Suite die Brio Nederland bij ons heeft geïnstalleerd. Nu kunnen we elke denkbare vraag

beantwoorden. Het is een kwestie van goede query’s maken (op de juiste manier de vraag stellen aan het systeem, TM). Daarvoor krijgt een aantal van onze mensen een training bij Brio Nederland.” Politiek en directie verlangde meer Als op 1 januari 2008 de nieuwe meldkamer in werking treedt, is op een dashboard centraal in de meldkamer actuele informatie te zien over het aantal incidenten van de afgelopen 24 uur, het aantal ritten met A1prioriteit (binnen 15 minuten ter plaatse), A1-normtijd ambulance, bezettingsgraad van de ambulance, ritten met A2-prioriteit (binnen 30 minuten ter plaatse), het aantal incidenten in de afgelopen zes uur, A1-normtijd motor en de overschrijding van de besteltijd.


19-11-2007

11:52

Pagina 53

Ë

.

#- ^Ë 0Ë. -0Ëu

8Ëj¬jËÖËÁ~j Ý?ÍËÖË~jÜÁ??~aËjjwÍ ÝÝÝ±?jÁÜÄ±

André Narold, teamleider Meldkamer Brandweer & Ambulance, demonstreert het dashboard.

“Voorheen hadden we enkel inzicht in het aantal ritten van de ambulance en de politie,” zegt Toet, “maar de politiek en andere organisaties zoals zorgverzekeraars én onze eigen directie verlangden allerlei extra informatie.

o ther Aan mij de taak om uit te zoeken hoe die informatie boven water te krijgen.” Het idee om met een business intelligence-dashboard deze informatie te verzamelen, heeft Toet opgedaan na bezoeken aan meldkamers in Groot Brittannië. Daar wordt het dashboard al jaren ingezet voor het vergaren van informatieverzoeken van (overheids)instanties en om de centralisten te kunnen beoordelen. Dashboard centraal in

meldkamer Toet is met deze ervaringen naar Brio Nederland gestapt en in samenwerking met hen heeft hij een dashboard gebouwd waarop de informatie is af te beelden. “De eerste tests waren positief en er is hard gewerkt aan het optimaliseren van de oplossing. De HyperionPerformance Suite is operationeel: een zestal query’s verstrekt dag en nacht informatie over verwerkingstijden. Het dashboard is ook leuk voor de centralisten die straks meer inzicht hebben in de incidenten.” Straks, want momenteel heeft slechts een beperkt aantal mensen inzicht in de resultaten van deze BIoplossing. “Als we per 1 januari de nieuwe meldkamer in gebruik nemen, projecteren we de Hyperion Performance Suite op een grote monitor centraal in de kamer.” De directie van de Meldkamer Kennemerland heeft nu inzicht in de prestaties van haar medewerkers. Om het personeel niet het gevoel te geven dat het dashboard voor big brother gaat spelen, is bewust gekozen om het in de nieuwe meldkamer breed beschikbaar te stellen. Brandweer niet te verhapstukken

Op het linker zwarte scherm naast de monitor komt straks het dashboard te hangen met daarin managementinformatie van onder andere de verwerkingstijd.

Alle informatie over ambulance-ritten wordt weergegeven op het dasboard. Waarom niet de informatie van de brandweer? “Dat is niet mogelijk, want wat betreft managementinformatie levert dat een vertekend beeld op,” stelt André Narold, teamleider Meldkamer Brandweer & Ambulance, terwijl hij het dashboard demonstreert. “Het aantal meldingen dat binnenkomt voor ambulances is een constante stroom aan informatie. De meldingen voor de brandweer verlopen zeer grillig: soms is er niets en soms is er zoveel dat het wat betreft managementinformatie niet te verhapstukken is. Bovendien, bij een grote ramp worden toch al zoveel zaken geregistreerd dat het dashboard geen meerwaarde biedt in de informatieverstrekking.” De meldkamer van de Hulpverleningsdienst Kennemerland zet Hyperion Performance Suite daarom in voor die dagelijkse werkzaamheden die een constante stroom aan informatie genereren. Narold: “De rapporten die we daaruit krijgen, kunnen we overal voor gebruiken. Denk aan jaarverslagen, informatieverzoeken vanuit onze directie, de overheid, de pers enzovoort.” Maar business intelligence zal ook de belangrijkste informatie leveren om de centralisten te beoordelen op hun manier van werken. De centralist moet namelijk streven naar een verwerkingstijd van twee minuten of minder tussen binnenkomst van de melding en de doorgifte naar de juiste hulpverlener.

Tom Modderkolk ([email protected]) is bedrijfsjournalist bij Unit4Agresso. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.brio.nl. December 2007-8

53


19-11-2007

11:52

Pagina 54

GIS

Visitatiecommissie lovend over RGI

Kader voor samenwerking overheid, b e

Jacqueline Meerkerk, programma directeur van RGI, heeft reden blij te zijn met de uitkomsten van de review. Door: Robin Wevers

Ruimte voor Geo-Informatie (RGI) wil de Nationale Geo-Informatie Infrastructuur en het stimuleren van innovatieve ontwikkelingen in het werkveld. Het innovatieprogramma heeft dit jaar in opdracht van SenterNovem een tussentijdse evaluatie laten uitvoeren van de bereikte resultaten. De onafhankelijke visitatiecommissie kwam tot een lovend oordeel.

I

n 2004 verstrekte het Ministerie van VROM een subsidie van 20 miljoen Euro aan het innovatieprogramma Ruimte voor Geo-Informatie (RGI), dat wordt uitgevoerd door de daarvoor opgerichte stichting. RGI is een programma in het kader van BSIK-regeling (Besluit Subsidies Investeringen Kennisinfrastructuur), dat nieuwe kennis wil ontwikkelen en verspreiden en dat daartoe subsidies verleent. In deze BSIK-regeling is een vijftal thema’s geselecteerd, waaronder ‘Hoogwaardig ruimtegebruik’. Binnen dit thema is RGI in het leven geroepen. RGI heeft een for54

December 2007-8

mele missie die er op neerkomt dat er meer en beter kan met geo-informatie. RGI wil daar een impuls aan geven. Aan het begin van het programma is geconstateerd dat de geo-sector naar binnen gericht was, een gefragmenteerde organisatie kende en zich te weinig bezig hield met de maatschappelijke problemen die de sector zou kunnen helpen oplossen. RGI wil als katalysator dienen om hier verandering in te brengen. Er wordt actief gestuurd op het in het leven roepen van een geo-netwerk door in samenwerkingsverbanden projecten te laten uitvoeren. Onderzoekers, com-

merciële bedrijven, eindgebruikers, overheden en kennisinstituten werken aan de verwezenlijking van de doelstellingen van de afzonderlijke projecten. Drie inschrijfrondes Er zijn drie inschrijfrondes geweest waarin samenwerkingsverbanden projectvoorstellen konden indienen en subsidies werden toegekend. De eerste tender richtte zich in 2004 op projecten die snel van start konden gaan, de ‘vliegende-start’ projecten. De tweede tender, in 2005, legde de nadruk op de vraagkant en had als preten-


19-11-2007

13:24

Pagina 55

GIS

b edrijfsleven en wetenschap tieus motto ‘Alles draait om geo’. Jacqueline Meerkerk, programmadirecteur van RGI, maakt duidelijk dat geo-informatie geen doel op zich is, maar een belangrijke grondstof. Het motto is gekozen om de discussie aan te zwengelen over betere inzet van geoinformatie in allerlei toepassingen en de valse bescheidenheid die de geosector kenmerkt uit de sector te halen. In 2006 was de derde en laatste tender, die vooral gericht was op de samenwerking tussen projecten en verankering van de resultaten. Hiermee is de subsidiepot vrijwel leeg.

teit, economische relevantie, maatschappelijke relevantie en innovatie. Op vrijwel alle aspecten was het oordeel ‘zeer goed’. Ook het eindoordeel over het volledige programma was ‘zeer goed’. De belangrijkste impact van RGI is in de ogen van de commissie de functie als katalysator: het RGI-programma biedt een kader voor onder andere overheidsinstellingen, bedrijfsleven en onderzoeksinstellingen voor samenwerking. Op deze manier worden ontwikkelingen op het gebied van geo-informatie versneld.

Thema’s Binnen RGI is gekozen de nadruk te leggen op een viertal thema’s. Kernthema en fundament zijn voor RGI het verbeteren van de Nationale Geo-informatie Infrastructuur (NGII). Daarnaast is gekozen voor de thema’s ‘Openbare Orde en Veiligheid’, ‘Ruimtelijke Ordening en Inrichting’ en ‘Consumenten en Leerlingen’. In totaal is aan 35 projecten subsidie verleend en aan 45 innovatiepilots. Innovatiepilots zijn kleinere, innovatieve projecten met een hoger risico.

Nationale Geo-informatie Infrastructuur Belangrijkste thema binnen RGI is de NGII. 21 van de 35 projecten vallen onder dit thema en ook het grootste

Review Een onafhankelijke visitatiecommissie, samengesteld uit gezaghebbende geowetenschappers en geo-professionals uit binnenen buitenland, heeft zich dit jaar over de resultaten gebogen en een rapport uitgebracht. De onderzoekers hebben hun oordeel gebaseerd op een door RGI uitgevoerde zelfevaluatie en op twee rapporten die in opdracht van RGI door externe partijen zijn opgesteld. Deze rapporten gaan over de innovativiteit van de RGI-projecten en een inschatting van de economische impact van de projecten. Daarnaast heeft de commissie uitgebreid interviews gehouden met het RGI-programma-management, betrokkenen uit de Adviesraad Gebruikers, de Adviesraad Wetenschap en deelnemende organisaties in de projectconsortia. Het programma is beoordeeld op aspecten als wetenschappelijke kwali-

deel van het budget is hier aan besteed. Ook de commissie legt hier in haar rapport veel nadruk op. Het algemene concept achter de NGII is eenvoudig: brede toegang tot en beschikbaarheid van geo-data en een gericht focus op de ontwikkeling van gedetailleerde Spatial Data Infrastuctures. De commissie is lovend over de uitgebalanceerde wijze waarop alle vijf aspecten van de NGII zijn aangepakt: gegevens, standaarden, technologie, beleid en mensen. Vooral de benadering vanuit de vraagkant en de gebruiker oogst lof van de commissie. Het rapport benadrukt het belang van het inbedden van de genoemde vijf factoren voor de toekomst. De commissie beveelt aan te trachten meer sectoren buiten de geo-industrie erbij te betrekken, zoals de financiële sector en de verzekeringssector.

Arnold Bregt: “De visitatiecommissie bevestigt ons idee dat we goed bezig zijn.” December 2007-8

55


19-11-2007

11:53

Pagina 56

GIS

schouwd: door samenwerking te stimuleren zijn ontwikkelingen in het veld van geo-informatie versneld. Dit heeft geleid tot meer aandacht voor de vraagkant, meer uitwisseling van kennis, een betere samenhang, meer innovatie en meer bewustzijn.

“De grootste verworvenheid van het RGI-programma is dat er een heel geonetwerk is ontstaan: kennisinstellingen, bedrijven en universiteiten hebben elkaar gevonden.”

Openbare Orde en Veiligheid Openbare orde en veiligheid zijn aansprekende thema’s, de maatschappelijke relevantie is duidelijk. De commissie is vooral te spreken over het feit, dat een deel van de resultaten al daadwerkelijk in praktijk wordt gebracht en dat geo-informatie een katalysator is geweest in de ontwikkeling en samenwerking tussen de betrokken partijen. Het thema is meer gedreven vanuit gebruikers dan vanuit de wetenschap en dat is, aldus het rapport, voor dit thema de juiste keuze. Economische en maatschappelijke relevantie van de projecten op het gebied van openbare orde en veiligheid wordt dan ook als zeer hoog gekwalificeerd, evenals de graad van innovatie. Ruimtelijke Ordening en Inrichting Ruimtelijke ordening en inrichting zijn altijd velden geweest waarin geo-informatie het goed heeft gedaan. Binnen dit thema is de focus dan ook vooral gericht op innovaties. Er zijn twee groepen van projecten te onderscheiden: enerzijds de traditionele ruimtelijke planning met een degelijk en hoog wetenschappelijk niveau en anderzijds zeer innovatieve projecten op het gebied van landbouw met een grote economische impact. Consumenten en Leerlingen Dit thema richt zich op een beter gebruik van geo-informatie in de maatschappij. Dat moet bereikt worden door burgers en studenten op te voeden 56

December 2007-8

in het gebruik van geo-informatie en door te zorgen voor een betere verspreiding van kennis tussen betrokken partijen: wetenschappers, opleidingen, praktijkmensen en de maatschappij. Meerkerk ziet dit thema vooral als een manier om bij te dragen aan meer bewustwording van de mogelijkheden van geo-informatie en aan experimenten met bijvoorbeeld gaming-toepassingen voor de consumentenmarkt, een belangrijke groeimarkt voor het geobedrijfsleven. Het rapport is lovend over de succesvolle wijze waarop geoinformatie onder de aandacht is gebracht van het publiek. Het wordt als maatschappelijk van het grootste belang beoordeeld. Conclusies visitatiecommissie Al met al komt de visitatiecommissie voor het volledige RGI-programma tot waardering van zeer goed voor alle vier beoordeelde aspecten wetenschappelijke kwaliteit, economische en maatschappelijke relevantie en innovatie. Maatschappelijke relevantie scoort zelfs nog net daarboven, innovatie een fractie lager. Het rapport is over de hele lijn positief over de prestaties van het RGI-programma. De voornaamste aanbeveling is het borgen van de behaalde resultaten, vooral op het gebied van de NGII, door deze in te bedden in een structuur van bestaande en eventueel nieuwe organisaties en door verdere kennisontwikkeling zeker te stellen. Als belangrijkste impact van de RGI wordt de rol als katalysator be-

RGI over de review Over de vraag wat de grootste verworvenheid is van het RGI-programma, hoeft Meerkerk niet lang na te denken: “Er is een heel geo-netwerk ontstaan: kennisinstellingen, bedrijven en universiteiten hebben elkaar gevonden.” Arnold Bregt, wetenschappelijk directeur van het RGI-programma deelt die mening: “De impact daarvan is erg groot.” Bregt vervolgt: “De NGII is prominenter op de agenda gekomen in beleidsstukken. Er is een veel grotere ‘awareness’. Er worden nu horizontale toepassingen ontwikkeld in plaats van de klassieke verticale toepassingen per sector. Dat betekent een belangrijke paradigma-verschuiving in de geo-sector. En dat is goed opgepakt”. Meerkerk: “Door het ontstane netwerk waar ook de eindgebruikers deel van uitmaken, wordt nu meer vraaggericht gewerkt”. Meerkerk en Bregt zijn vanzelfsprekend blij met de uitkomsten van de review. Bregt: “Vooraf aan de visitatie hadden we wel het een gevoel dat we goed bezig waren, maar dat was lastig zelf vast te stellen. De onafhankelijke visitatiecommissie bevestigt dat idee nu.” Voor de toekomst voorziet Meerkerk het zo goed mogelijk beleggen van de laatste beschikbare middelen en verder een “voorsorteren op de periode na RGI”. Beiden vinden het van belang dat het kennisnetwerk wordt gecontinueerd, net als de visitatiecommissie die zelfs verdere uitbreiding hiervan adviseert en verlenging van het RGIprogramma voorstelt. Verder moeten de overige adviezen van de visitatiecommissie worden opgepakt. Bregt sluit af met: “Er heeft een review plaatsgevonden van RGI, maar eigenlijk betreft het een review van het functioneren van het geo-werkveld met RGI als katalysator. In de projecten gebeurt het allemaal en dat is erg goed uitgepakt”. Robin Wevers ([email protected]) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.rgi.nl.


19-11-2007

11:53

Pagina 57

Evenement

NedGraphicsdag met nieuwe producten, wetgeving en technologie

Trendwatchers en primeurs Door: Eric van Rees

Hoewel het 30-jarig jubileum van NedGraphics genoeg aanleiding voor een terugblik gaf, werd er vooral naar de toekomst gekeken. Alles draaide om nieuwe producten, wetgeving, technologie en samenwerkingsverbanden.

Jan Baggen

D

onderdag 1 november vierde NedGraphics haar 30-jarig jubileum op de jaarlijkse NedGraphicsdag in congrescentrum de Reehorst in Ede. NedGraphics gebruikers konden er terecht voor informatie over nieuwe producten, wetgeving, een bedrijvenmarkt, workshops en een Oracle Masterclass. Speciale aandacht was er voor de Cadac Group, die eerder dit jaar NedGraphics overnam. Trendwatcher Rob Creemers hield een geïnspireerd betoog over de impact die de nieuwe ontwikkelingen in de ict heeft op de samenleving. Dat deze spreker ver over zijn toegestane tijd heen ging en het programma als gevolg daarvan uitliep, leek niemand te deren. Ademloos luisterde de zaal naar de in straaljagertempo pratende Creemers. Ondanks alle doemscenario’s over het klimaat en sterke Aziatische economieën bleef deze toch optimistisch over de toekomst van Nederland. NedGeoservices Marc van Eerden vertelde hoe NedGraphics omgaat met veranderingen in de Geo-informatiedienstverlening. Als antwoord op de ontwikkelin-

Richard Goossens

gen rondom standaardisatie en uitwisseling van geo-informatie in combinatie met het stelsel van nieuwe basisregistraties heeft NedGraphics een nieuw product ontwikkeld: NedGeoservices. Hiermee kan geo-informatie worden ontsloten via internet middels webservices. Welke geo-informatie er binnen deze wettelijke kaders moet worden verzameld, kwam aan bod in een aantal parallelle sessies over bijvoorbeeld de Wet Informatie-Uitwisseling Ondergrondse Netten, ook bekend als de Grondroerdersregeling. Uit de reacties en vragen uit de zaal bleek dat nog niet iedereen wist waarvoor gemeentes precies verantwoordelijk zijn bij het in werking treden van de wet. Kees van der Lee vertelde over de ontwikkeling van de DHV Grafische Module, waarbij muteren van de geografie losgekoppeld wordt van het gebruik van de geografie binnen de DHV Beheerpakketten. Cadac Jan Baggen lichtte in de schouwburg de overname van NedGraphics, eerder dit jaar, toe. Cadac, een grote speler op

de werktuigbouwkundige markt, ambieerde al langer een GIS en civiele divisie, een mogelijkheid die nu werkelijkheid is geworden na de overname van NedGraphics. Baggen verklaarde niet van plan te zijn NedGraphics te gaan veranderen gezien de winstgevendheid van het bedrijf, maar wel van plan om het bedrijf meer bewegingsruimte te geven. Dit kan door bijvoorbeeld meer aan productontwikkeling te gaan doen dan nu het geval is. Cadac wil op haar beurt haar eigen datamanagement productsuite Organice gaan inzetten bij gemeentes, provincies en waterschappen. Met deze productsuite kunnen documenten geborgen worden in midoffice-systemen. Na nog twee sessies werd de dag afgesloten met een borrel en de verloting van een HP Smartphone.

Eric van Rees ([email protected]) is redacteur bij GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.nedgraphics.nl en www.cadac.nl. December 2007-8

57


19-11-2007

11:53

Pagina 58

Evenement

Hoogtekaart over de grens

AHN-viewer en nog meer prime u Door: Remco Takken

De Algemene Hoogtekaart Nederland bestaat tien jaar. Er is een nieuwe laagdrempelige viewer, en de eerste pilot die data van hoge resolutie aankan in de toekomstige AHN-2 is geslaagd. Wordt het nu tijd om dit succesverhaal op te schalen naar Europees niveau via Inspire?

D

e AHN maakt deel uit van de Nationale Geo-Informatie Infrastructuur, de hoogtekaart wordt momenteel ingezet in innovatieve RGI-projecten rond EduGIS, 3D-topografie, droogteschade bij waterschappen en SimClimate. Op 3 oktober 2007 vond de opening plaats van de nieuwe AHN Viewer, een samenwerking tussen Kadaster, Geodan en EduGIS. De zeer toegankelijke toepassing, met een eigen viewer op een eigen server, werd gedemonstreerd door Anne Blankert van Geodan. In een handomdraai kwam het dorpje Wilnis in beeld, compleet met de voor buitenlanders altijd weer shockerende hoogtegegevens. Verder toonde de nu tien jaar oude stichting AHN ambities die verder reiken dan de landsgrenzen van ons vlakke landje. Zij weet zich gesteund door het Europese Inspire-initiatief. Europees Hoogtebestand Michael Hovenbitzer van Bundesamt für Kartografie 58

December 2007-8

het und


19-11-2007

11:54

Pagina 59

Evenement

e urs de ‘brug van Laufenburg’ tussen Zwitserland en Duitsland: “In de huidige hoogtekaarten bestaat er 54 centimeter verschil tussen de Zwitserse en de Duitse versie. Ja, da’s erg jammer.” Het belang van consistentie? Van Oosterom wees op het feit dat water, een van de grote aandachtsgebieden bij klimaatverandering, niet omhoog kan stromen. Een duidelijker argument voor een goede hoogtekaart is bijna niet te bedenken. Water stopt niet bij de grens Het in kaart brengen van waterstanden en debieten is precies wat er gebeurt bij het HIC, het Hydrologisch Informatiecentrum in Vlaanderen. Ook Erika d’Haeselaer signaleerde dat waterlopen en hun bekkens niet stoppen aan de landsgrenzen. In dat verband stipte zij het Belgische coördinaatsysteem Lambert 72 aan, dat niet zomaar aansluit op ons RDW-stelsel en de TAW-normering, vergelijkbaar maar niet hetzelfde als het Nederlandse NAP.

Geodesie kwam vertellen over EuroDEM, een samenwerkingsverband van 27 landen om tot een Europees digitaal hoogte/ terreinmodel te komen. De eerste versie is klaar. Compleet met enkele opvallende gaten en onverklaarbare pieken, maar het begin is er. “We richten ons op versie twee, voorlopig zullen we moeten leven met de vergissingen.” Er is momenteel in ieder geval een helder beeld omtrent alle problemen en hoogteverschillen bij landsgrenzen en de onderlinge verschillen in precisie. Vooralsnog zal dit Europese hoogtebestand niet verdeeld in landen, maar in regio’s worden aangeboden, te weten Noord, West, Centraal, Oost en Zuid. De eerste klant van het volledige EuroDEM, dat in totaal ongeveer 25.000 Euro kost, is de Europese Unie. Hoogte en Inspire Peter van Oosterom, als wetenschapper betrokken bij de formulering van hoog-

testandaarden in het Inspire Drafting Team, riep de aanwezigen op om als experts hun zegje te doen binnen Inspire, voor meer Nederlandse invloed op de totstandkoming van geharmoniseerde Europese hoogtedata. Het onderwerp ‘hoogtedata’ bevindt zich nog in de aanloopfase en er is nog tijd om officieel mee te denken tot april 2009. “Onze ‘specs’ liggen duidelijk hoger dan we van Europa kunnen verwachten. Als wij nu zorgen voor enkele goede experts, kan de Europese hoogtekaart meer de Nederlandse kant op gaan.” Op dit moment hebben alleen Frankrijk en Italië productspecificaties ingediend. Inhoudelijk gaat het dan vooral om belangrijke feature types en attributen en de verwerking van raster- en vectordata. Over de gewenste precisie is nog niets vastgelegd, ideeën omtrent (3D-) puntenwolken zijn (nog) niet ingediend. Van Oosterom wees de aanwezigen op

AHN-2 De vernieuwing van het inmiddels tien jaar oude AHN-initiatief werd verwoord door Leon Hendriks, namens de Stuurgroep AHN. Het pilotproject van Waterschap Zeeuwse Eilanden, met 3D-scandata van Flimap dient als voorbeeld voor een ‘actualisatie nieuwe stijl’. Er komt in de ‘AHN-2’ meer ruimte voor de markt, er is aandacht voor de integratie van de AHN met waterkeringen en er wordt gewerkt aan een nieuw convenant voor AHN-2 tussen het Waterschapshuis en Rijkswaterstaat. En er zijn zelfs verkenningen voor de AHN als basisregistratie. “Wel aandacht, geen actie,” zo vatte Hendriks de prioriteitstelling rond dit laatste onderwerp samen.

Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen is te vinden op www.ahn.nl. December 2007-8

59


19-11-2007

11:54

Pagina 60

Evenement

‘Rail Estate’ thema Van de Perre Symposium

Meer voudig ruimtegebruik in spo o Door: Eric van Rees

Rail Estate, de combinatie van real estate en spoorzones, was het thema van het vijfde Van de Perre Symposium in Vlissingen. Gekeken werd naar mogelijkheden, ervaringen en uitdagingen bij combineren van ruimtelijke functies. Ondergronds bouwen is geen doel op zich.

H

et vijfde Van de Perre Symposium op dinsdag 9 oktober in Vlissingen, keek vanuit de theorie en praktijk naar de mogelijkheden, ervaringen en uitdagingen bij combineren van ruimtelijke functies, met als doel meervoudig en duurzaam ruimtegebruik. Organisator is CARUS (Center Applied Research Underground Space), kenniskring op het gebied van ondergronds bouwen. De schaarse vrije ruimte in Nederland zal goed moeten worden benut om wensen van toekomstige generaties tegemoet te komen. ‘Om dit te bereiken zal Nederland in vijftig jaar ruimtelijk gezien meer moeten veranderen dan in de afgelopen vijfhonderd jaar is gebeurd’ aldus Han Admiraal, lector ondergronds bouwen aan de Hogeschool Zeeland. Door verschillende ruimtelijke functies te combineren kan in de toekomst efficiënt met ruimte worden omgegaan. In een drietal presentaties werd bezien hoe spoorzones een rol kunnen spelen in meervoudig ruimtegebruik. Het ruimtegebruik in Nederland is nog nu teveel monofunctioneel van aard: er worden weinig functiecombinaties gemaakt. Aangezien spoorwegen een grote ruimte beslaan die verder onbenut blijft, loont het om na te denken over meerdere functies in deze gebieden, zeker in een stedelijke context waar wonen en werken geïntegreerd kunnen worden in een spoorwegomgeving. In het buitenland gebeurt dit op reeds op grote schaal.

fotografie: H.C. Moelker, CARUS

Trouwen op het station? Rob Stringa, architect bij Movares/ studio SK gaf in zijn presentatie zijn visie op de toekomst van spoorwegstations. Die zal voor een groot deel bepaald worden door de ov-reiziger, die zijn wensen neerlegt bij de ontwerper, die vervolgens het geheel vormgeeft. Nu kunnen burgers via internet stemmen op een ontwerp van een nieuw in te richten station, bijvoorbeeld in Tilburg. Doel hiervan is het aantrekkelijker ma60

December 2007-8

fotografie: H.C. Moelker, CARUS

ken van een station voor de reiziger. Stringa voorziet voor de toekomst een aantal typen stations, waarbij accentverschillen liggen tussen de mate waarin het wel of geen expliciet onderdeel van de omliggende bebouwing uitmaakt en tussen functietypes. Komen er wel of geen kantoorlocaties, leisureactiviteiten in het station of zelfs trouwfaciliteiten, zoals in Japan? Ondergronds bouwen is voor een architect geen doel op zich, maar maakt wel dat een stationslocatie compacter kan worden in de toekomst waarbij aan het vraagstuk van ruimtedruk tegemoet wordt gekomen. Geurmachines Sebastiaan de Wilde, eveneens werkzaam bij Movares, doet onderzoek naar de mogelijkheden van onder- en bovengronds bouwen bij stations. Benadrukt werd dat ondergrondse projecten, waarbij de infrastructuur letterlijk de ondergrond in wordt gebracht, zeker in Nederland mogelijk zijn, maar slechts op enkele locaties rendabel zijn. De bouwkosten van dergelijke projec-


19-11-2007

11:54

Pagina 61

Evenement

o orzones Station in Amsterdam, een prikkelende stelling. Hij is van mening dat het succes van een het uiteindelijke station mede bepaald wordt door de beleving van reizigers die hinder ondervinden tijdens de bouw ervan. Die hinder kan draaglijker gemaakt worden met relatief weinig kosten, door geluidsdempende vloeren, geurmachines en aansprekende informatieborden aan te brengen. Deze ‘best practices’ case op Amsterdam CS liet zien dat kansen in spoorwegzones breder gezien kunnen worden dan alleen het eindresultaat,

maar al tijdens de realisatie van een project benut kunnen worden. In het middaggedeelte volgde een creatieve sessie, waar door bezoekers inhoud werd gegeven aan voorgaande presentaties middels innovatieve praktijkideeën. Eric van Rees ([email protected]) is redacteur bij GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.carus-edu.nl/vandeperre.

Middagprogramma met creatieve sessies.

ten zijn namelijk niet terug te verdienen met inkomsten uit vastgoedinvesteringen bovengronds alleen: een nieuw aan te leggen spoorlijn zal dus ook echt winstgevend moeten zijn. Wat kansrijker lijkt is wat Smits bovengronds bouwen noemt, in feite het overkluizen van de spoorzone met vastgoed. Hierbij blijft de spoorinfrastructuur liggen waar deze ligt, er wordt als het ware een tunnel omheen gebouwd met het vastgoed. Wat er dan ontstaat is een "ondergrondse" situatie (tunnel) met alle bouw opgaven van dien. Zowel bij het boven- als ondergronds bouwen dient van tevoren goed nagedacht te worden over de mogelijkheid om het spoor te veranderen, uit te breiden en de fasering van een project gezien de omvang en hinder voor reizigers. Dat wordt wellicht ook nodig door de komst van nieuwe, snellere technieken zoals de magneettrein. Met betrekking tot de overlast voor reizigers had Martijn Smitt, direkteur van Strukton Betonbouw en verbonden aan de realisatie van de werkzaamheden aan de Noord-Zuidlijn bij het Centraal

dhr ir. M. Smitt, directeur Structon Betonbouw b.v. December 2007-8 fotografie: H.C. Moelker, CARUS

61


19-11-2007

11:54

Pagina 62

Evenement

ESRI User Conference écht Europees

Zweedse trots en vooruitgang bij Door: Remco Takken

“Het menselijke aspect van het werken met GIS zit hem in samenwerken, het delen van wat je doet. Het gaat om professionele kennis, niet van-horen-zeggen, maar het echte werk,” aldus ESRI President en mede-oprichter Jack Dangermond tijdens de European User Conference 2007 in Zweden.

ting van ESRI, red.), is totaal verschillend van wat we nu kunnen.” Hij stipte het Open Web aan en de snelle manier waarop Google en Yahoo geo-informatie hebben omarmd in hun queeste naar een betere zoekmachine. “Wat daar achter zit, is ongeveer 20 miljard dollar aan advertenties, deze jongens zijn geen geTomas Ries, de Zweedse minister van Buitenlandse ografen. Maar nietteZaken, gaf een gepeperde speech met rake, soms ook min werken we met ze ongemakkelijke interpretaties van hedendaagse samen.” Dangermond verschijnselen als vervagende grenzen en denkt dat zelfs de meest globaliserende economieën. ongecoördineerde geogecodeerde amateurbije European User Conference van dragen op Google Earth de GIS-profesESRI werd dit jaar gehouden in sional raken. “Je kunt wel roepen dat Zweden. In september 2007 trommelde het allemaal rotzooi is, maar dat is gede Scandinavische distributeur ESRI S- woon niet zo. We zouden ons meer Group een keur aan Europese ESRI- moeten bezighouden met al die nietgebruikers uit voor klantverhalen en in- geautoriseerde en subjectief samengeformatieve lezingen over actuele GIS- stelde data. Het kan nog altijd heel bruikbaar zijn.” ontwikkelingen met ESRI-software. Zoals ESRI President Jack Dangermond zei in zijn openings- Buitenlandse zaken speech: “Het menselijke aspect van het Tomas Ries, de Zweedse Minister van werken met GIS zit hem in samenwer- Buitenlandse Zaken, gaf een gepeperde ken, het delen van wat je doet. Het gaat lezing vol rake en vaak ongemakkelijom professionele kennis, niet van-ho- ke interpretaties van hedendaagse weren-zeggen, maar het echte werk. reldproblemen. Zijn visie op de hedenDaarvoor zijn jullie hier.” daagse verdwijnende grenzen en gloDangermond vatte de laatste GIS-ont- baliserende economieën zette GIS in wikkelingen samen, wat “wat we veer- een heel ander licht. tig jaar geleden deden (bij de oprich- Natuurlijk, je zou willen dat iedere

D

62

December 2007-8

Europese politicus zijn Engels zo goed beheerste, en dat ze allemaal zo’n mooie betoogstijl hanteerden in levendige presentaties. Ries liet echter nog meer zien. Met een hand vol letterlijk exploderende PowerPoint-sheets schetste Ries hoe de wereld is verdeeld in ‘Globalizers’ en ‘Localizers’. Vervolgens deelde hij de achterblijvers, de ‘localizers’ op in de ‘vervreemden’ (Rusland, NoordKorea en Syrië) en de ‘armen’ (Afrika, delen van China en India). Daaroverheen projecteerde hij bekende voorbeelden van hedendaagse oorlogen, wrijving, opstand en milieuschade. “De wil, het vakmanschap en het gereedschap om hier het hoofd aan te kunnen bieden, ligt in een goed functionerend GIS,” aldus de Zweedse Minister. “Een ‘conceptueel’ GIS, om ons te helpen een breed, holistisch perspectief te bieden.” De Minister leek zich echter voor te bereiden op slecht nieuws in de nabije toekomst, en hij waarschuwde de zaal om de zaakjes op orde te maken. Ondanks dit nogal donkere wereldbeeld kreeg hij de hele zaal achter zich. Enorme sessie Met een enorme plenaire after-lunch sessie, gewijd aan de aankomende release van de ArcGIS-software versie 9.3, werd de geboekte vooruitgang van ESRI getoond in een demo van de bètaversie, die helaas een keer crashte. Toch was het allemaal duidelijk te zien: de verbeterde cartografische tools, de nieuwe mogelijkheden om schematische (elektriciteits) netwerken te genereren uit de originele geodata en de indrukwekkende verschaalbare on-demand caches van kaarten. Hoewel niet helemaal nieuw meer, werd er toch veel aandacht besteed aan ESRI’s vlaggenschip voor webservices, management en presentatie, de ArcGIS Server. Hoewel de eerste conferentiedag helemaal was volgestouwd met technische informatie en software updates, was er ook ruimte voor amusement. De


19-11-2007

11:54

Pagina 63

Evenement

Inspire Recordhouder bergbeklimmer Fredrik Sträng liet honderden Europese ESRI-gebruikers ademloos aan zijn lippen hangen.

De Zweedse muzikale acrobaten van Con Ritmo, hier in actie met samples uit de laptop en kristallen glazen.

Zweedse muzikale acrobaten van Con Ritmo zweepten de zaal behoorlijk op en recordhouder bergbeklimmer Fredrik Sträng liet de zaal ademloos aan zijn lippen hangen. Een toeristische gids van Stockholm met gebruik van de ArcGIS Explorer werd gepresenteerd door twee oogverblindende Zweedse ESRI-dames, die naderhand de grootste moeite hadden aan bewonderaars uit te leggen dat zij geen ingehuurde modellen waren. Een behoorlijk opwindende ‘sneak preview’ werd de volgende dag getoond in een van de sessies over mobiel GIS. ArcPad Versie 7.1 werd getoond ‘in bèta’, de release-datum is vooralsnog onbekend. Hoogtepunten vormden de ondersteuning van het editen van gerelateerde tables, een nieuwe Query Builder en het verbeterde gebruiksgemak voor beginners in de vorm van ‘QuickProject’. AXF, ArcPad’s relationele dataformaat is gebaseerd op Microsofts SQL

Server. AXF files worden gemaakt en beheerd met nieuwe ArcPad tools in ‘Arc Toolbox for geoprocessing’, en in ArcMap als het gaat om de DataManager toolbar. Defensie-GIS Webservices koppelen allerlei soorten informatie aan elkaar om te kunnen delen met anderen, te modelleren, risico’s berekenen of verkeerstromen te voorspellen. De Web 1.0-omgeving van IRRIS kent liefst 26 veiligheidslagen die op de achtergrond draaien, terwijl transport en cargo wereldwijd wordt gevolgd middles ‘tacking&tracing’. De Amerikaanse FEMA zet deze tool in voor assetmanagement, en momenteel ondersteunt IRRIS het Amerikaanse leger, en dan vooral waar het gaat om transport en vervoer. Een vraag die IRRIS kan beantwoorden: “zijn er vandaag vrachtwagens onderweg met massavernietigingswapens?” Robert Marsters van het Amerikaanse bedrijf GeoDecisions, dat binnenkort ook in Nederland een kantoor opent, legde uit hoe IRRIS, bijna onvertaalbaar, near-realtime tracking integreert met kritische infrastructurele data voor command & control, situational awareness en incident response. Inspire Op de derde dag werd onder het motto van ‘het belang van interoperabel zijn’ gesproken over een Europese Spatial Data Infrastructuur “In feite is interoperabel zijn van vitaal belang in iedere infrastructuur,” zei Steve Peedell van het European Commission Joint Research. Peedell benadrukte dat de Inspire-richtlijnen niet echt top-down neerleggen hoe we met geodata moeten omgaan. Het is meer een manier van omgaan met het materiaal dat al aanwezig is om te kunnen bouwen aan een gezamenlijke infrastructuur. “Allemaal beschikken we over goede informatie, het is alleen niet altijd goed gecoördineerd. Denk maar eens aan al die specifieke kennis over kusterosie, zeespiegelstijging, droogtes of overstromingen. Het is niet haalbaar om daar één grote database van te willen maken, we moeten gewoon doorbouwen aan wat we hebben.” Danny Vandenbroucke van de Universiteit van Leuven, Belgie gaf een aardig inkijkje in de huidige stand van zaken op Inspire-gebied. Zijn statistieken lieten zien dat Frankrijk vanaf

2003 enorme stappen heeft gemaakt, en niet langer ‘onderaan’ staat bij Bulgarije en Roemenië. Ook liet Vanden Broucke zien dat de meeste Europese landen nog veel te doen hebben op het juridische en financiële vlak. Portugal, Zweden en Nederland staan hoog in de huidige ‘Inspire Top 5’. Het delen van data wordt meer en meer expliciet beleid, er is een spectaculaire stijging van het aantal portals, netwerkservices en toegepaste standaarden, maar er is niet altijd goede metadata aanwezig. Zweden trots aanwezig Opvallend tijdens ESRI’s European User Conference 2007 was het grote aantal Scandinavische sprekers, van wie enkele zelfs hun presentatie in het Zweeds hielden. Gelukkig bood het programmaboekje uitkomst: daarin stond precies vermeld welke sessies ‘lokaal’ waren. Van de vele parallelsessies viel, naast de ‘local government track’ ook de lezingen over ‘GIS & Health’ op door een grote Scandinavische inbreng. Het ging van GIS-ondersteuning voor ambulance aanrijdtijden in het moeilijk begaanbare gebied rond het Noorse Drammen tot een Zweeds onderzoek naar veeziekten in Groot-Brittannië. De Scandinaviërs bleven prima overeind tussen hun Europese GIS-collega’s. Met een schitterend gala-diner in de wereldberoemde City Hall in Stockholm, lieten de Zweden hun trots doorschemeren omtrent het muzikale erfgoed. Gelardeerd met veel ABBA en Roxette, galmde er zelfs een vaderlands drinklied door de zaal, op het podium meegezongen door Jack Dangermond (zie in ‘De Geograaf’ elders in deze GIS-Magazine). Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie en de presentaties van de genoemde sprekers kijkt u op www.esri-sweden.com/euc2007. December 2007-8

63


19-11-2007

11:55

Pagina 64

Evenement

Gebruikersdag The Microstation Community

Met Bentley van Wei Naar Wijk Door: Remco Takken

Er was veel aandacht voor geospatial en GIS, tijdens de gebruikersbijeenkomst van The Microstation Community, op 4 oktober 2007 in de Verkadefabriek te Den Bosch. Het kwam allemaal langs: FlexiWeb/GeoWeb Publisher, objectgeoriënteerd werken met XFM, Bentley Map, Geospatial Desktop/ Server.

H

et geeft wel aan dat de geo-tak in de lift zit bij Bentley. Ongeveer een maand later zou er immers alwéér een grote bijeenkomst zijn voor Bentleygeospatialgebruikers. Deze ‘officiële’ geospatial-dag komt in het komende nummer van GIS-Magazine, waarin aandacht voor Bentley Map, het nieuwe GIS-product van Bentley, alsmede het nieuwe GeoBroker-concept. Geoinformatie voor infrastructuren Het moet voor een organisator van een evenement een bijzonder fijn gevoel zijn als je weet dat Bentley’s Matty Lakerveld een van de sprekers is. Iedere keer krijgt hij het weer voor elkaar om met totaal absurde nonsens zijn publiek op het verkeerde been te zetten. Daarna pakt hij moeiteloos, puur op inhoud, zijn toehoorders in. Zijn opening van de TMC-dag was hierin niet anders. Het thema van de 64

December 2007-8

dag, ‘Van Wei Naar Wijk’, werd grondig verbasterd tot ‘Van Wii naar wijk’, wat gadget-freak Lakerveld de gelegenheid gaf uit te weiden over de totaal niet ter zake doende Wii-technnologie. Lakerveld verscheen zelfs verkleed als boer-in-een-wei in een van zijn eigen PowerPoint-slides. Ja, leuk. Losjes zette hij vervolgens de Bentley-filosofie rond ruimtelijke informatie voor infrastructuren uiteen. In het kort komt het hier op neer: van ontwerp, bouw, onderhoud en gebruik tot de afbraak van een gebouw, object, leidingstelsel of infrastuctureel werk heeft Bentley het meest geschikte basisplatform. Inderdaad: Van Wei Naar Wijk, en daarna nog de lifecycle van onderhoud, renovatie en afbraak. Tekenen en ontwerpen doe je volgens Bentley natuurlijk in Microstation of, bij grotere projecten,

in MX. De openheid van het samenwerkingsplatform ProjectWise garandeert dat niemand bang hoeft te zijn voor ontwerpdata van andere leveranciers. De impact van Google In Wil van den Berg van de gemeente Apeldoorn vond The Microstation Community een enthousiaste fan én gebruiker van alles wat Google heet. Van den Berg presenteerde zijn verhaal onder de titel ‘Google: Feiten, Geruchten, Speculaties’. Eén gerucht is inmiddels bewaarheid geworden; Google gaat zich nog veel intensiever bezighouden met telefonie dan het al deed. Van den Berg: “Wat Google wil, is dat je 24 uur, zeven dagen van de week online bent. Er is YouTube, Picasa, Panoramio en Desktop. Met de Google zoekmachine ben je hoogstens enkele minuten bezig. Dat willen ze veranderen.” FlexiWeb FlexiWeb is de al jarenlang bestaande GIS-viewer, nog van vóórdat Bentley het Nederlandse bedrijf ISIS overnam. Heel veel zaken die in Nederland spelen komen in eerste in-


19-11-2007

stantie in FlexiWeb, en daarna wereldwijd in GeoWeb Publisher. De algemene trend: GeoWeb Publisher wordt stapje bij beetje ‘FlexiWebachtiger’. Nederland loopt hierin dus voorop in de markt. In een TMC-workshop kwamen de fijne kneepjes aan bod. FlexiWeb XM werd besproken en ook het configureren van FlexiWeb. Het maken van een FlexiWeb-website gaat tegenwoordig met behulp van GeoWeb Publisher, ter vervanging van Flexi Administrator. CAD en GIS bijeengebracht Bentley Map Map is het platform voor alle geospatial-applicaties van Bentley. Denk aan RO-plan, de BAG, de WKPB-backoffice koppeling en Omega. Bentley’s Gijsbert Noordam zegt: “Met Bentley Map kunnen we helemaal waarmaken wat we al een aantal jaren roepen: het bijeenbrengen van CAD en GIS.” Het gaat om objectgericht werken, het koppelen of integreren met Oracle Spatial, webservices en het lezen of bewerken van

11:55

Pagina 65

andere formaten. De technische achtergrond hiervoor heet XFM, Bentley’s eigen grammatica voor het lezen van XML-bestanden. In de geospatial-wereld wordt de XFM-configuratie gebruikt om met complexe objecten te kunnen werken in Microstation. Met XFM zijn objecten op verschillende manieren op te slaan: als design-file, ms-link of in een database. XFM is al aanwezig sinds de 2004editie van Geographics. Op het eerste gezicht leken dat gewoon leuke tools, achteraf gezien was het de introductie van het gebruik van GIS-objecten in een CAD-platform. Een virtueel Tilburg Het Brabantse bedrijf Cebra sloot de middag af in stijl. Mark Veth, zoon van Cebra-oprichter Ton Veth, flirtte in het openbaar (en succesvol) met een jonge dame in Virtueel Tilburg, tot grote hilariteit van zijn publiek. De virtuele werelden van Cebra worden wel vergeleken met Second Life ‘maar dan serieus’. Gebouwen wor-

den deels neergezet door studenten die leren werken met Sketchup, bomen zijn gekoppeld aan ‘echte’ beheersystemen en de voorgevels van de 3D-huizen zijn afkomstig van CycloMedia-foto’s. De bouwers van deze interactieve 3D-omgevingen voor de gemeentes Helmond, Apeldoorn en Tilburg weten als een ander dat het concept ‘Van Wei Naar Wijk’ gevoelige snaren kan raken. Veth: “De natuurlijke weerstand van bewoners wordt gevoed door wantrouwen en een gebrek aan informatie. Communicatie is van levensbelang.”

Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel surft u naar www.bentley.com/nl-NL en www.cebra.eu. December 2007-8

65


19-11-2007

11:55

Pagina 66

Evenement Het Mirage Hotel in Las Vegas; de congreslocatie.

De winnende hand

Trimble Dimensions 2007 Door Huibert-Jan Lekkerkerk

Tussen 5 en 7 november 2007 werd in Las Vegas voor de derde keer de Trimble-conferentie gehouden. Mede door de locatiekeuze zou je, geredeneerd naar Nederlandse begrippen, wellicht verwachten dat het een wat minder serieuze aangelegenheid is. Niets is minder waar.

D

e conferentielocatie, het Miragehotel, is een typisch Las Vegas hotel. Je moet je door de blackjacktafels en roulettemachines heen worstelen naar de conferentiezalen. Die zalen zijn ook al niet van het type ‘Bastion’. Nee, op dit congres worden in totaal zo’n 2200 deelnemers uit de hele wereld verwacht en de accommodatie is er dan ook naar. Grote zalen, hoge plafonds, rijk aangekleed; kortom wat je van Las Vegas mag verwachten. De beschikbare ruimte is dan ook (volgens insiders) de belangrijkste reden waarom Trimble kiest voor Las

Deel van de Trimble-stand op de beursvloer.

66

December 2007-8

Vegas; er zijn domweg weinig andere locaties in de Verenigde Staten die probleemloos meer dan 2000 deelnemers aankunnen qua huisvesting en conferentiezalen. Trimble Het merk Trimble is in Nederland vooral bekend vanwege de RTK GPS-systemen. Op de beursvloer wordt pas echt duidelijk wat de omvang van Trimble is en hoe divers hun producten zijn. Met een omzet van 1,2 miljard dollar in 2006 is Trimble beslist geen kleine speler te noemen. Van die 1,2 miljard wordt volgens CEO Steven W. Berglund zo’n 20 procent aan onderzoek uitgegeven. Naast de welbekende gele GPS-ontvangers levert Trimble ook landmeetkundige systemen zoals waterpassen, totalstations en laserscanners. Trimble heeft de afgelopen jaren een aantal bedrijven overgeno-

men. Doordat deze veelal hun eigen naam hebben behouden is vaak minder bekend dat deze bedrijven ook tot de Trimble-groep behoren. Om wat voorbeelden te noemen: Pacific Crest (telemetrie), Applanix (bewegingssensoren / stabilisatie) en XYZ (3Dvisualisatie). Behalve de nodige apparatuur lijkt ook zo’n beetje al het Trimble-personeel aanwezig te zijn. Hierdoor wordt het commerciële karakter versterkt; daarentegen is ook duidelijk te merken dat Trimble dit congres zelf gebruikt om input van zijn gebruikers te krijgen om zo de producten in de toekomst te kunnen verbeteren. Congres Het congres kent een zeer gevarieerde opzet. Naast de beursvloer waar alle systemen van Trimble bekeken kunnen worden is er ook een ‘zandbak’ ingericht waar met de systemen gewerkt kan worden, of deze nu op een graafmachine gemonteerd zijn of voor de landmeetkunde gebruikt worden. De lezingen zelf zijn zeer divers. Naast de plenaire lezingen, waaronder ontdekkingsreiziger Peter Hillary en wrakkenzoeker Robbert Ballard, zijn er in totaal zo’n 300 lezingen en trainingen beschikbaar, verdeeld over drie dagen en elf parallelprogramma’s. Een groot deel van de lezingen is bedoeld om de bezoekers te laten zien water met de Trimble hard- en soft-


19-11-2007

11:56

Pagina 67

Evenement

ware mogelijk is. In veel gevallen wordt dan ook veel praktische kennis overgedragen. Daarnaast zijn er meer algemene lezingen over de toepassing van Trimble-systemen in specifieke projecten. Volop keuze dus voor zowel de manager als de doorgewinterde surveyor. Keynote door Steven W. Berglund.

Connected Site Tijdens de eerste plenaire presentatie door Berglund wordt duidelijk dat we tijdens deze conferentie geen spectaculaire introductie van nieuwe producten hoeven te verwachten. In tegendeel, Berglund schetst de transformatie van Trimble van een leverancier van producten naar een leverancier van oplossingen. Deze overgang wordt gekenschetst door het thema van het congres; de

‘connected site’. Het gaat daarbij niet om een produkt, maar om een visie van Trimble op de manier waarop de werkomgeving (van de toekomst) zou moeten werken. Deze visie is gebaseerd op vier basisprincipes: Schaalbare oplossingen; ofwel oplossingen die met het bedrijf meegroeien en zo voor een optimaal rendement moeten zorgen. Het opbouwen van partnerschappen; ofwel het samenwerken van Trimble met haar partners om zo en marktleider te blijven en zich te blijven focussen op de wensen van de gebruikers. Productiviteit door innovatie; ofwel het pionieren van nieuwe oplossingen, technieken en toepassingen die de gebruiker een voorsprong geven op de concurrentie.Wereldwijde dienstverlening, training en ondersteuning; ofwel snelle, deskundige reactie om de productiviteit te garanderen. De toekomstvisie Volgens de volgende plenaire spreker, technologievisionair Daniel Burrus, is het niet de vraag of de connected site er gaat komen, maar wie de eerste is. Naar eigen zeggen is hij geen toekomstvoorspeller, maar iemand die hardop die dingen zegt waarvan iedereen feitelijk al weet dat die eraan zullen komen. Voorbeelden hiervan waren naar eigen zeggen de opkomst van de GSM en de internetboekhandel die hij jaren voordat ze algemene ingang vonden al door hem ‘voorspeld’ waren. In de aankomende jaren zullen we volgens Burrus moeten transformeren en zal alles aanzienlijk sneller verlopen. Belangrijk daarbij is volgens Burrus het delen van kennis met de omgeving om op die manier tot betere oplossingen te komen. Een wezenlijk manier van kennis delen is het beschikbaar maken van de informatie in de huidige informatie-opslagsyste-

men. Deze gegevens die vaak beperkt en alleen voor deskundigen beschikbaar zijn, moeten beschikbaar komen voor alle gebruikers door overschakelen van data-uitwisseling naar kennisuitwisseling. Van ambitie naar realiteit Trimble spreekt met de connected site een behoorlijke ambitie uit. Hoewel er vast en zeker gebieden zijn waarop al duidelijk voortgang wordt geboekt met deze werkwijze is dit nog zeker niet voor alles het geval. Voorbeelden hiervan worden tijdens sommige presentaties duidelijk zichtbaar. Wat te denken van een uur durende uitleg over de beste manier om de landmeetkundige systemen te koppelen aan ArcGIS? Met de connected site zou dit geen probleem meer mogen zijn, beamen ook diverse Trimblemedewerkers. Door het concept van de connected site moeten dit soort ‘digitale kloven’ tussen processtappen verdwijnen. Niemand durft zich echter uit te laten over het moment waarop een en ander werkelijkheid zal zijn. De schattingen variëren van enkele maanden tot enkele jaren. De winnende hand Trimble gelooft zelf met de aangekondigde transformatie naar de ‘connected site’ de winnende hand te hebben en schroomt niet dit, met een vette knipoog naar de locatie, breed uit te dragen. Een blackjack tafel in de beurshal waar iedereen winnaar is, waarschijnlijk de enige gokgelegeheid in heel Las Vegas waar iedereen wint in plaats van er uitgekleed te worden. Huibert-Jan Lekkerkerk ([email protected]) is projectleider bij IDsW en freelance schrijver en trainer. Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven.

Buitenterrein met materieel.

December 2007-8

67


19-11-2007

11:56

Pagina 68

Kort nieuws

Het Waterschapshuis wint kort geding van GetronicsPinkRoccade en GouwIT In een kort geding heeft de rechter in ’s-Hertogenbosch woensdag 10 oktober jl. Het Waterschapshuis volledig in het gelijk gesteld. Inzet was de voorgenomen gunning door Het Waterschapshuis van een ict-opdracht aan LogicaCMG in samenwerking met Ordina. Alle bezwaren van Getronics en GouwIT zijn door de rechtbank van de hand gewezen. Het Waterschapshuis zal conform zijn voornemen de opdracht gunnen aan LogicaCMG en Ordina, met AquaGIS als onderaannemer. Het gaat om een grote en belangrijke opdracht voor de bouw, het beheer en het onderhoud van een gemeenschappelijk belastingsysteem, waterschapsdatabase en datatransport. Het nieuwe systeem moet vanaf januari 2009 operationeel zijn. Aangesloten waterschappen hanteren straks onderling hetzelfde systeem, waardoor bij wijzigingen slechts op één plek aanpassingen hoeven te worden doorgevoerd. De eerste waterschappen schakelen volgens de planning per 1 januari 2009 over. De daarop volgende jaren zullen ook de andere waterschappen aansluiten op de voorzieningen. Het systeem is geschikt voor heffing van waterschapsbelastingen, gemeentelijke belastingen en voor waterfacturatie door waterlei-

dingbedrijven. Medegebruik door gemeenten en waterleidingbedrijven - dat reeds was voorzien in de aanbesteding - kan leiden tot aanmerkelijke verdere kostenreducties voor burgers en bedrijfsleven. LogicaCMG gaat, met Ordina als onderaannemer, het ICThart van de waterschappen moderniseren. Ook AquaGIS is partner van Ordina betrokken bij Kavel 1 (Waterschapsdatabase) van het uniforme Waterschapsysteem. Ze brengt daar als mede-eigenaar en ontwikkelaar de AquaTax BAS applicatie in, die gemoderniseerd (Servergericht) wordt. Daarnaast zal AquaGIS haar expertise inbrengen om het nu nog op authentieke basisregistratie gerichte BAS uit te bouwen tot het beoogde Framework Waterschapsdatabase. Dit framework gaat ook de zogenaamde Kernregistraties (meervoudig gebruikte waterschapsgegevens) bevatten. De nadruk van de activiteiten van AquaGIS zullen liggen op de integratie van het Framework Waterschapsdatabase met IRIS, de GEO-component en de koppelingen aan GeoWeb. www.hetwaterschapshuis.nl

Deventer Milieuatlas op internet De gemeente Deventer heeft sinds enige tijd een Milieuatlas. De atlas maakt onderdeel uit van het Milieubeleidsplan van de gemeente Deventer ‘Milieu op de kaart’. De Milieuatlas is een middel voor de inwoners van Deventer die extra informatie willen over alles wat te maken heeft met milieu in hun directe leefomgeving. In de Milieuatlas kunnen belangstellenden nagaan wat in de directe omgeving van hun woning op milieugebied aan de hand is. Zo kunnen zij zien of er sprake is van bodemverontreiniging of geluidbelasting of bekijken of een bedrijf in de buurt over een milieuvergunning beschikt. De Milieuatlas kent twee hoofddoelstellingen: het zichtbaar maken voor de burgers waar en in welke mate milieuthema’s spelen binnen de gemeente en de informatie op de milieukaarten gebruiken bij gemeentelijke planning.

Daarnaast geeft de Milieuatlas informatie over hoe burgers de milieusituatie in hun wijk beleven, bijvoorbeeld over rommel op straat en stankoverlast. Andere kaartlagen geven milieu-informatie over de meest geschikte locaties voor ruimtelijke ontwikkelingen, zoals nieuwe woonwijken. Ten slotte bevat de Milieuatlas uitgebreide informatie over de natuur van het buitengebied van Deventer. Deventer is de eerste Nederlandse gemeente die een Milieuatlas heeft ontwikkeld. In 2003 is de eerste papieren versie van de Milieuatlas uitgekomen. In 2004 is een pdf-versie van deze Milieuatlas op de Deventer website gezet. De huidige versie van de Milieuatlas is verder uitgebreid en interactief gemaakt. De Milieuatlas kent een groeiscenario: de komende tijd worden aan de Milieuatlas nog meer kaarten toegevoegd. www.deventer.nl/Wonen/Leefomgeving/Milieu/MilieuAtlas

Bruggen rond Twentekanaal vastgelegd met 360 gradenfoto’s

CycloMedia heeft van het Waterdistrict Twentekanalen – IJsseldelta opdracht gekregen om alle bruggen in het district te fotograferen. Er zijn zowel opnamen gemaakt vanaf bruggen als vanaf nabijgelegen locaties. Het Waterdistrict verwacht dat de visuele informatie helpt bij het verbeteren

68

December 2007-8

van de interne communicatie, waardoor kwalitatief betere beslissingen kunnen worden genomen. Het project zal in september worden uitgevoerd en opgeleverd. www.cyclomedia.nl


19-11-2007

11:56

Pagina 69

Kort nieuws

Arcadis opent informatieloket over woonomgeving

Onder de naam Landinkaart start Arcadis een internetloket gericht op het makkelijk vinden van vastgoedinformatie.

Jaarlijks wisselen meer dan 200.000 woningen van eigenaar. Gebruikers en (toekomstige) eigenaren van onroerend goed willen graag informatie over hun woonomgeving, zoals over de wijk, welstand, bereikbaarheid, voorzieningen, woonbeperkingen en milieurisico’s. Nu moeten ze verschillende bronnen raadplegen, zoals het Kadaster, de gemeente en provincie. Vanuit één centraal loket (www.landinkaart.nl) is deze informatie per 1 oktober 2007 te vinden via internet. Arcadis maakt via deze informatiedienst haar kennis en ervaring op het gebied van vastgoed, ruimtelijke inrichting en milieu in eerste instantie toegankelijk voor zakelijke gebruikers. Consumenten komen later aan bod. www.arcadis.nl.

Opleiding Coördinator Geo-informatievoorziening Op 6 december 2007 gaat de opleiding ‘Coördinator Geoinformatievoorziening’ weer van start. BAZN de bestuursacademie, verzorgt deze opleiding in samenwerking met DataLand. De onderwerpen die aan de orde komen zijn geo-basisregistraties en de omgevingsvergunning, de implementatie van de Wkpb, informatie architecturen, kosten en baten van de BAG, de Geo-Management Game en effectief schrijven. De cursus wordt afgerond met het schrijven van

een projectplan voor de eigen gemeente. Gemeente beschikken over een schat aan geo-informatie. Deze gegevens worden op vele plekken binnen de gemeente beheerd, gebruikt en verstrekt. De opleiding is daarom gericht op gemeentelijke medewerkers en (externe) geo-informatie adviseurs, die de coördinatie van geo-informatie binnen de gemeentelijke bedrijfsprocessen (gaan) vormgeven. www.dataland.nl

Wij wensen u prettige kerstdagen en een gelukkig Nieuwjaar

December 2007-8

69


19-11-2007

11:56

Pagina 70

Kort nieuws

CycloMedia brengt België in beeld

In 2008 wordt heel België in beeld gebracht door CycloMedia. De opnamen zullen in september worden gemaakt. Ondertussen worden in opdracht bepaalde gebieden al gefotografeerd. De laatste nieuwe klant in België is de gemeente Nazareth. Het contact is ontstaan na de mailing met

partner Eurotronics. Eurotronics is een Belgisch bedrijf gespecialiseerd in verschillende GIS-systemen. Eurotronics zorgt ervoor dat de cyclorama’s via hun GIS-oplossing EDL worden ontsloten. www.cyclomedia.nl

Autodesk’s coördinaatsystemen-software in Open Source Autodesk heeft recentelijk haar plannen aangekondigd om een technologie op het gebied van coördinaatsystemen en map projectietechnologie te doneren aan de geospatial open source community. Deze software, die is aangekocht van Mentor Software en stichter Norm Olsen, zal gebruikers helpen om gemakkelijker conversies van geografische coördinaten te ondersteunen en maakt accurate en precieze ruimtelijke analyses mogelijk. De aankondiging hiervan is gedaan op het jaarlijkse Free and Open Source Software for Geospatial (FOSS4G) conferentie in Victoria, British Columbia, Canada, waar ruimtelijke open source ontwikkelaars en gebruikers samenkomen om van elkaar te leren, zich te presenteren en te netwerken. De geplande bijdrage volgt op een recente overname door Autodesk van de technologie van Mentor’s Software. Er zijn geen details over de overname naar buiten gebracht. De oprichter en directeur van Mentor Software, Norm Olsen, heeft deze technologie die Autodesk vrij wil geven gecreëerd en gefinancierd, hij voegt zich bij Autodesk als senior software engineer. Olsen:

“Ik ben verheugd om te zien dat de software die ik heb ontwikkeld en verzorgd zich wendt richting de open source community’ aldus Olsen. ‘Ik heb een loyale aanhang van grote softwareverkopers opgebouwd die mijn technologie hebben gepatenteerd en ingesloten in hun GIS-procucten. Voor deze schenking was elke verfraaiing aan de software mijn enige verantwoordelijkheid. Nu kan deze technologie worden ondersteund door mij en veel meer gebruikers die hun eigen bijdrage kunnen leveren. Tenslotte ben ik blij om me te voegen bij een ruimtelijke en ontwerpgerichte verkoper als Autodesk, die de rol en waarde begrijpt van zowel commerciële als open source technologie.” De technologie is momenteel beschikbaar in Autodesk’s eigen software producten, waaronder AutoCAD Map 3D en Autodesk MapGuide Enterprise. Op dit moment werken software-engineers van Autodesk aan de broncode zodat deze juist is gedocumenteerd en georganiseerd als een open source-project. Het bedrijf verwacht de software te doneren aan OSGeo tegen het eind van 2007. www.autodesk.com

Aerodata’s 2007 digitale luchtfotografie van heel Nederland

In een periode van drie weken, in april 2007, is Aerodata International Surveys er in geslaagd nieuwe landsdekkende digitale luchtfotografie van Nederland af te ronden. Het beeldmateriaal is inmiddels verwerkt tot een naadloos orthofotobestand van een gebied van ruim 40.000 vierkante kilometer. De luchtopnamen werden gemaakt met de UltraCam-D grootformaat digitale camera’s van Aerodata. 70

December 2007-8

Het kleuren-orthofotomozaïek met een grondresolutie van 40 centimeter is op kleur gecorrigeerd en laat een hoog detailniveau zien. Het product is op kwaliteit gecontroleerd door een onafhankelijke partij en heeft een zeer goede geometrische nauwkeurigheid. Het aeroGRID NL2007-product is beschikbaar voor uitlevering in een kleuren en/ of een kleureninfraroodversie. www.aerodata-surveys.com


19-11-2007

11:56

Pagina 71

Kort nieuws

Gedeelde beelden wint Publieke Veiligheid Award Op het Veiligheidscongres van 8 november 2008 is het project Geodata Infrastructuur voor Rampenbestrijding en Crisismanagement (GDI R&C) uitgeroepen tot winnaar van de Publieke Veiligheid Award 2007. Deze samenwerking tussen vijf ministeries, het Kadaster, TNO, ICTU en Geonovum bundelt kaarten en andere geo-informatie uit verschillende bronnen voor de rampenbestrijding. In de rampenbestrijding is het lastig als hulpverleners en bestuurders hun geo-informatie uit verschillende en niet altijd consistente bronnen moeten halen. Daarom is in 2006 het initiatief genomen om de kaarten en andere geo-informatie van de overheid en organisaties als het Kadaster, de Grootschalige Basiskaart Nederland (GBKN) en TNO aan elkaar te koppelen. Dit gebeurt in het project GDI R&C. Bezoekers van het Veiligheidscongres konden 8 november kiezen uit drie projecten: NVN-Veiligheidsbeeld, Crisis Management studio (CM Studio) en GDI R&C. Alledrie de projecten richten zich op het verbeteren van de informatievoorziening binnen de veiligheidsketen en hebben inmiddels de samenwerking opgezocht. De Publieke Veiligheid Award is een initiatief van het Blomberg Instituut en geldt als stimulans voor projecten die bijdragen aan de verdere verbetering van de

publieke veiligheid of een voorbeeld vormen voor publiekprivate samenwerking op het terrein van veiligheid. www.geonovum.nl www.publiekeveiligheid.nl

Ook zo’n hekel aan dubbel werk?

GO Forms Mobile de slimme digitale formulieren tool voor data-invoer en tekenen

•

Snelle en eenvoudige registratie van o.a. storingen, onderhoud & huisaansluitingen in het veld

•

Speciaal ontwikkeld voor registratiewerkzaamheden van monteurs van netbeheerders

•

In het veld ophalen, muteren en versturen van gegevens van en naar het bronsysteem

•

Gevectoriseerde opname van aansluitschetsen

•

Geen dataverwerking meer op kantoor

•

GPS voor registratie van RD-coördinaten

•

Slimme formulieren die de data-invoer vergemakkelijken en de kans op invoerfouten reduceren

•

Beschikbaar op Laptop, TabletPC, PC en PDA

GOconnect I T 8* [[[KSGSRRIGXMXRPMRJS$KSGSRRIGXMXRP December 2007-8

71


19-11-2007

11:56

Pagina 72

Kort nieuws

Kadaster wil Topografische Dienst naar Zwolle verhuizen De Topografische Dienst, onderdeel van het Kadaster, verhuist in 2009 van Emmen naar de Kadastervestiging in Zwolle. De Raad van Bestuur van het Kadaster heeft de Ondernemingsraad en de betrokken medewerkers over dit voornemen geïnformeerd. Voor de werkgelegenheid heeft dit besluit geen gevolgen: alle 143 medewerkers van Emmen kunnen in 2009 aan het werk in Zwolle. De komende maanden worden de plannen verder uitgewerkt. Naar verwachting is het besluit begin 2008 definitief.

Sinds 1984 is de Topografische Dienst, toen nog onderdeel van het Ministerie van Defensie, gevestigd in Emmen. Vanaf 2004 maakt de Topografische Dienst deel uit van het Kadaster. Door de verhuizing naar Zwolle kunnen de werkzaamheden van de Topografische Dienst optimaal worden geïntegreerd in de directie GEO. Alle medewerkers zullen dan vanuit de vestiging in Zwolle werken onder de nieuwe naam GEO Informatie. www.kadaster.nl

Seminar ‘GIS aan de beleidstafel’ Op 31 januari 2008 organiseert Realworld een seminar voor de Geo-IT doelgroep met als thema ‘GIS aan de beleidstafel’. Met deze titel wordt bedoeld dat GIS in het algemeen steeds beter toepasbaar wordt voor een non-professional, zodat ook beleidsmakers zelf kaarten kunnen samenstellen en bevragen. Het programma zal onder andere de volgende onderdelen bevatten: Geomarketing/ GIS voor projectontwikkeling, SAP-ESRI koppeling en ‘ArcGIS Server binnen de provincie’. Tijdens de

pauzes en de borrel is het mogelijk om enkele door Realworld ontwikkelde applicaties te bekijken. Deze middag vindt plaats op het Realworld kantoor te Culemborg. Aan deelname zijn geen kosten verbonden. U kunt zich aanmelden bij Mirjan Koolen, [email protected], telefoon 0345-614406 of 06-53841210. www.realworld-systems.com

Eindhoven kiest Snowflake’s GO Leader en ROPlan

Het Britse Snowflake Software kondigt aan dat de gemeente Eindhoven zich recent bij haar GO Loader gebruiksgroep heeft aangesloten en vanaf nu gebruik maakt van Snowflake’s tool om GML te laden in haar applicaties voor haar bouwplannen. Sinds de introductie van het basismodel voor GML in Nederland door Geonovum, de NEN3610, is er een groeiende interesse in en rond GML. Er verschijnen op dit mo-

ment onder dit basismodel een aantal GML-datasets, waaronder IMRO2006 (voor ruimtelijke ordening), IMKICH (culturele historie) en IMWA (water). Het IMRO2006 schema is nu een gebruikelijke vereiste aan het worden voor lokale overheden, waarbij gemeente Eindhoven het voortouw neemt in de implementatie ervan. De gemeente Eindhoven heeft van oudsher haar bouwplannen gecreëerd met de ROPlan software van Bentley. Met de introductie van IMRO2006 is deze software nu aangepast om GML te creëren. “we hadden echter geen conversiesoftware om GML data in een Oracle Spatial-omgeving te importeren,” verklaart René Bertrams van de Gemeente Eindhoven. “Daarom hebben we Snowflake benaderd om GO Loader te evalueren. We hebben besloten het pakket te kopen nadat we het uitgebreid hebben getest, met de reden dat de software erg gebruiksvriendelijk is en helpt bij het bouwen van tabellen en indices in onze Oracle database. Daarmee is het mogelijk om zonder grondige kennis van Oracle Spatial de data te laden. We verheugen ons nu om ROPlan en Snowflake’s software in onze productieomgeving te gebruiken. www.snowflakesoftware.co.uk

Nieuwe Bestuursleden DataLand Tijdens de certificaathoudersvergadering van DataLand op 10 oktober 2007 hebben de gemeenten unaniem ingestemd met de nieuwe samenstelling van het Bestuur van DataLand. Zo is Han Polman, burgemeester van Bergen op Zoom, benoemd tot voorzitter. Ook zijn Wiert Omta, burgemeester van Ermelo, Hans ten Voorde, clustermanager Middelen in Enschede, Ad van der Meer, afdelingshoofd Beleid bij Geo en Vastgoedinformatie in Amsterdam en Irma Stroet, sectordirecteur in Heerhugowaard benoemd tot bestuurslid van

72

December 2007-8

DataLand. Samen met de herbenoemde bestuursleden Louis Smit, hoofd Landmeten in Rotterdam en Nils Borgesius van de VNG, bestaat het voltallige bestuur van DataLand uit zeven leden. Afgetreden zijn na een meerjarig bestuurslidmaatschap Michiel Zonnevylle, burgemeester van Leiderdorp, Derk Jan Willems, gemeentesecretaris van Lelystad en Rob Bots, expertisemanager Informatiebeleid en ICT in Arnhem. www.dataland.nl


19-11-2007

11:56

Pagina 73

Kort nieuws

Mobility Event 2008 Mobiele oplossingen zijn niet meer weg te denken uit het bedrijfs- en maatschappelijk leven, maar in hoeverre zijn ze ook geïntegreerd binnen uw organisatie? Hoe duurzaam past u mobiele oplossingen toe? Tijdens de vijfde editie van het Nationaal Mobility Event komen in vogelvlucht de impact van mobiele (data-) oplossingen op onze maatschappij en ons milieu langs. Deel uw visie en ervaringen, discussieer mee over de mogelijkheden binnen uw branche en ontmoet leveranciers als Tensing, Yucat, Mobile Dataforce en vele anderen. Onder de vele sprekers bevinden zich

Bauke Ybema, projectleider Veiligheidsregio Kennemerland, bekend van het RGI-traject Brandweer 100% mobiel, misdaadverslaggever Peter R. de Vries en Coen van Loon, projectleider Directie Informatie en Digitalisering Inspectie Verkeer en Waterstaat en ooit betrokken bij het project E-Government. Het Mobility Event wordt gehouden op 31 januari 2008 in het WTC Rotterdam. www.mobilityevent.nl

Atrium voor online samenwerken aan GIS-bestanden Bij ruimtelijke ordeningsprojecten komen veel partijen om de hoek kijken. Van overheden tot aan projectontwikkelaars. En allemaal werken ze met GIS- en CAD-data, digitale kaarten, luchtfoto’s en maquettes. Om de samenwerking tussen al deze organisaties en mensen te vergemakkelijken, ontwikkelden Arcadis en Urbanet een hulpmiddel: Atrium. “Met de ProjectToolkit hadden we het fundament voor Atrium al in huis,” zegt Sven van Veldhuizen van Urbanet. Aan dit virtuele kantoor zijn diverse extra functionaliteiten

Donderdag 31 januari 2008

-

toegevoegd, zodat er ook geo-informatie in opgeslagen kan worden. Van Veldhuizen: “Prestigieuze ruimtelijk ordeningsprojecten kennen een heel eigen werkproces. Dat hebben wij vertaald naar Atrium. Kortom: een op maat gesneden product voor de ruimtelijke ordening.” Daarnaast biedt Atrium workflow, versiebeheer en een controlemechanisme voor het in- en uitchecken. Het maakt het niet uit waar een medewerker zich bevindt, thuis of op zijn eigen kantoor. www.arcadis.nl

Beurs-WTC Rotterdam

MO2 – de mobiele maatschappij, onderweg naar morgen! Hoe mobiel zijn de werkprocessen binnen uw organisatie in de toekomst? Discussieer met 20 vooraanstaande sprekers en diverse vakgenoten uit de (groot) zakelijke en openbaar bestuurlijke markt over dé mobiele (data) toepassingen van nu en de toekomst. Roel Pieper (chairman of the board van the Road Group) deelt als keynote spreker zijn visie over de impact van mobiele oplossingen op mens en maatschappij van morgen.

Openbaar Bestuur Mobiele data toepassingen brengen openbaar bestuurlijke instanties dichterbij de samenleving en andersom. Vakgenoten op het podium zijn o.a. Coen van Loon, Inspectie Verkeer & Waterstaat en Evert Jan Westera, Tweede Kamer der Staten-Generaal.

Gezondheidszorg Discussieer mee over zorgprocessen van de toekomst. Hoe kunt u met huidige ICT toepassingen hulp en zorg dichter bij de mens brengen? Leer van de ervaringen van vakgenoten Ronald Spanjers, Catharina Ziekenhuis Eindhoven en Jan-Eric Slot, AMC.

Openbare Orde en Veiligheid Hoe realiseert u veilige, betrouwbare en efficiënte ICT-infrastructuur voor het realiseren van integratie van hulpdiensten? Welke leerpunten kwamen Bauke Ybema, Brandweer Haarlem en Hans Borgonjen, Politie ITO tegen?

Logistiek en Transport Bracht digitalisering als onderdeel van duurzaam beleid kostenreductie en verbeterde controle tot stand voor de logistieke processen van Jon Kuiper van DHL en Henk Uittenbogaard van Agribase?

Zakelijke en financiële dienstverlening Zijn er naast keteninformatisering, kostenreductie en performanceverbetering andere speerpunten waarvan u kunt leren van John Bert Dijker, RTV Omroep Flevoland en Paul Diercks van NS?

Dit event is powered by:

Inschrijven: www.mobilityevent.nl December 2007-8

73


19-11-2007

12:33

Pagina 74

Lezersservice

Wat is GIS-Magazine ?

GIS-Magazine op Internet

GIS-Magazine is een vaktijdschrift over geo-ICT met een praktische insteek. De wereld van de digitale kaart begint bij het inwinnen van ruimtelijke gegevens door een landmeter en eindigt bij ontsluiting via intra- of internet. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België.

www.gismagazine.nl Meer nieuws, de actuele agenda en een online artikelenarchief vanaf 2004 vindt u op www.gismagazine.nl.

Gegevens onjuist? Waar gaat GIS-Magazine over? GIS-Magazine wil laten zien hoe geografische informatie zijn weg vindt naar de (eind-)gebruiker. GIS (Geografische Informatie Systemen) is meer en meer onderdeel van een groter geheel. Overheidsinstanties, maar ook het bedrijfsleven doen in toenemende mate hun voordeel met kaartgebaseerde ICT-oplossingen. Google Earth, (3-D) visualisatie, serious gaming en virtual reality, het zijn allemaal ontwikkelingen die impact hebben op het denken en doen van de geo-informaticus. Digitale terreinmodellen, mobiele toepassingen, Location Based Services en GPS-innovatie beïnvloeden doorlopend het werkproces.

Abonnementen 2007 Een abonnement op GIS-Magazine kunt u aanvragen middels de antwoordkaart in dit blad of via www.gismagazine.nl. Een jaarabonnement (8 nummers) op GIS-Magazine kost € 53,00 excl 6% BTW. Voor verzending buiten Nederland bedraagt de prijs € 69,00. Abonnementen worden automatisch verlengd. Opzeggingen, uitsluitend schriftelijk, dienen twee maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar in ons bezit te zijn. Voor informatie en aanvraag abonnementen: [email protected]

Indien uw adres- of persoonsgegevens op de adresdrager van GIS-Magazine onjuist blijken te zijn, verzoeken wij u de gecorrigeerde gegevens in een gesloten ongefrankeerde enveloppe te sturen naar: CMedia Productions B.V. Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord Uitgever:

Telefoon: Fax: Redactie: Advertentieexploitatie: Secretariaat/ Abonnementen:

In GIS-Magazine 1 - 2008

CMedia Productions B.V. Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord 0527 619 000 0527 620 989 [email protected] [email protected] [email protected]

Adverteerdersindex

Special Klimaat en natuur

Arcadis

www.arcadis.nl

21

Klimaatverandering laat ons opnieuw

Aerovision

www.aerovision.nl

Autodesk/Prodesk

www.autodesk.nl

Cyclomedia

www.cyclomedia.nl

Facto

www.werkenindegeodesie.nl

20

Falkplan Andes

www.falk.nl

13

Geodan

www.geodan.nl

32

GISJobs

www.gisjobs.nl

51

GIS-Magazine

www.gismagazine.nl

69

GoConnectIT

www.goconnectit.nl

70

Imagem

www.imagem.nl

10

Magellan

www.magellannavigation.nl

25

Mobility Event

www.mobilityevent.nl

73

MX Systems

www.mx-groep.nl

18

Nedgraphics

www.nedgraphics.nl

Realworld

www.realworldwide.com

Transfer Solutions

www.transfer-solutions.com

Vicrea

www.vicrea.nl

hoekjes

nadenken over ons landgebruik. In GISMagazine aandacht voor vier ‘Klimaat Hot Spots’, een Klimaatatlas, maar ook de invloed van het paard op ons landschap.

X-Border Het Europese programma X-GDI

76 38, 39

ondersteunt grensoverschrijdende GISprojecten. Met onze Duitse buren lopen al enkele ‘gesamt-projecten’. Voor ‘Plannen en Bouwen’ in de euregio Maas-Rijn waar Zuid-Limburg onderdeel van uit maakt is afgelopen zomer een

nieuwe

geodata-infrastructuur

opgeleverd.

Snowflake GML Of je het nu leuk vindt of niet, Geographic Markup Language (GML) is een blijvertje. Een woordje van de makers van de Snowflake GML Viewer.

GIS-Magazine nr. 1 - 2008 verschijnt omstreeks 8 februari 2008. 74

December 2007-8

41, 75 37 2 42


19-11-2007

11:56

Pagina 75

Het ontwikkelen en implementeren van geografische toepassingen in een organisatie is en blijft mensenwerk. De specialisten van NedGraphics zijn zeer betrokken bij hun opdrachtgevers en zorgen ervoor dat systemen probleemloos functioneren en doen waarvoor zij zijn ontwikkeld!

NedGraphics is niet alleen ‘leverancier’ maar levert een compleet (modulair) pakket met een uitgebreide support, individuele service en eigen scholing. Daarbij zorgt de inbreng van de gebruikerscommunity ervoor dat de kwaliteit en het niveau van de software gewaarborgd blijft.

NedGraphics heeft vele jaren ervaring met de ontwikkeling en levering van organisatiebrede CAD en GIS oplossingen voor gemeenten, provincies, waterschappen, Rijkswaterstaat en ingenieursbureaus. De oplossingen die door NedGraphics worden geboden zijn onder andere gebaseerd op de systemen IGOS, AutoCAD, NedView, MicroStation en Oracle.

NedGraphics BV Ir. D.S. Tuynmanweg 10, 4131 PN Vianen T (0347) 32 96 00, F (0347) 32 96 66 [email protected] www.nedgraphics.nl

NedGraphics. Voor complete en modulaire CAD/GIS systemen. GEOCAD, IGOS, NedBrowser, NedCT, NedGeodataManager, NedGeodataWarehouse, NedInwinning, NedOffice, NedPlan, NedTekeningenbeheer, NedView, TopoCAD, WOCAD

19-11-2007

11:56

Pagina 76

Autodesk, Autodesk Map, and Autodesk MapGuide are registered trademarks or trademarks of Autodesk, Inc., in the USA and/or other countries. All other brand names, product names, or trademarks belong to their respective holders. © 2007 Autodesk, Inc. All rights reserved.


Idee: De infrastructuur van een stad vanaf de ondergrond beheren.

Gerealiseerd: Voor het beheren van de onder- en bovengrondse infrastructurele objecten van een stad moeten organisaties ruimtelijke informatie van een hele stad creëren, beheren en delen. Autodesk heeft CAD- en GIS-gegevens samengevoegd en komt met volledige oplossingen zoals Autodesk Map® 3D, Autodesk MapGuide® Enterprise en Autodesk® Raster Design, die u helpen om zoveel mogelijk uit uw investeringen in gegevens, werknemers en actuele software te halen. Voor meer informatie gaat u naar www.autodesk.nl/map3D.

Autodesk Map 3D

Authorized Distributor

www.design-your-stuff.com de complete informatiebron voor Cad-gebruikers.

w w w. p r o d e s k . b i z

Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT December 2007 jaargang 5. Onderwijs

Recommend Documents