Toelichting Ontwerp Projectplan Waterwet voor het project “Uitvoering GGOR Havikerwaard, aanpassing waterhuishouding Middachterbroek en Ellecomse Polder”
Inhoud 1.
Inleiding .......................................................................................................................... 2
2.
Doelen ............................................................................................................................ 2
3.
Werking systeem ............................................................................................................ 3
4.
Proces ............................................................................................................................ 4
5.
Monitoring ...................................................................................................................... 5
6.
Procedure....................................................................................................................... 7
1
1. Inleiding Deze notitie betreft een toelichting bij het Ontwerp Projectplan Waterwet voor het project “Uitvoering GGOR Havikerwaard, aanpassing waterhuishouding Middachterbroek en Ellecomse Polder”. Het Projectplan Waterwet is een officieel document in het kader van de Waterwet en heeft tot doel belanghebbenden te informeren over voorgenomen veranderingen van waterstaatswerken en de mogelijkheid te bieden inspraak te hebben. Het projectplan beschrijft alleen de maatregelen betreffende aanleg- of wijziging waterstaatswerken. De uitvoering van waterhuishoudkundige maatregelen is onderdeel van het programma Havikerpoort. In deze toelichting wordt daarom nader ingegaan op doelen van dit programma en de positie van de waterhuishoudkundige maatregelen daarin. Daarnaast wordt de werking van het watersysteem toegelicht en is het proces van totstandkoming van het inrichtingsplan beschreven. Na uitvoering van de maatregelen worden de effecten op de ondiepe grondwaterstand gemonitord. In deze toelichting zijn het meetnet en de monitoringsdoelen beschreven. Tenslotte is de besluitvorming in het kader van de Waterwet beschreven.
2. Doelen De water- en natuurdoelen in de Havikerpoort zijn onderdeel van de integrale visie van de samenwerkende partners in het project. De samenwerkende partners zijn: provincie Gelderland, gemeente Rheden, Waterschap Rijn en IJssel, Vitens, landgoed Middachten en landgoed Hof te Dieren. Er wordt gewerkt aan verbinding tussen Veluwe en Havikerwaard, behoud van het agrarisch cultuurlandschap, ontwikkeling van nieuwe natuur aansluitend aan de bestaande natuurgebieden, langs de beken en in een nevengeul langs de IJssel, inpassen van de bestaande zandwinplassen in het landschap, saneren van een riooloverstort, water naar de vijvers van Hof te Dieren, herstel van de bronbossen en verbeteren van wandel- en fietsroutes. Bij de natuur in de Havikerwaard gaat het vooral om de natte landnatuur en de beken. De provincie heeft in haar waterplan opgenomen dat de inrichting en het beheer van het waterhuishoudkundige systeem gericht zijn op de realisatie van de water- en milieucondities conform de aangegeven natuurdoeltypen; het beperken van nadelige effecten van grondwateronttrekkingen en het optimaliseren van ont- en afwatering in de omgeving; het afstemmen van het oppervlaktewaterbeheer in de natuurgebieden en wateren in de omgeving daarvan op de natuurwaarden en doelen; het bewerkstelligen van een minimale nadelige invloed van menselijk handelen op de kwaliteit en kwantiteit van het grond- en oppervlaktewater. De waterhuishoudkundige maatregelen in het project richten zich voornamelijk op watercondities in de bronbossen met als mooie bijvangst de bloemrijke graslanden in het Middachterbroek. De bronbossen horen tot het algemene type Haagbeuken- en Essenbos. Binnen dit algemene type zijn bronbossen de top. De kwel maakt dat in het bos altijd water van goede kwaliteit beschikbaar is. Veel bijzondere soorten planten en dieren kunnen hiervan profiteren. Deze bijzondere situatie vindt zijn oorsprong in het samenspel van stuwwal en rivier. Veluwe water dat stroomt door kalkrijke klei afgezet door de rivier komt in de bronbossen aan de oppervlakte. Het hoofddoel van het GGOR-project is herstel van bronnen en de karakteristieke bronbos vegetatie door de kweldruk onder de bronbossen te verhogen. Hierdoor zullen er meer bronnen gaan stromen en zal er een grotere oppervlakte van het bronbos kweldruk tot boven maaiveld ondervinden. Het kwelwater zal dan de plantenwortels weer kunnen bereiken. Omdat er dan meer water uit de bronbossen komt is er ook water over voor de vijver van Hof te Dieren. Twee belangrijke middelen hiervoor zijn aanpassen van de 2
oppervlaktewaterhuishouding in het Middachterbroek en het reduceren van de effecten van de drinkwaterwinning Ellecom. Het huidige project voorziet alleen in de oppervlaktewatermaatregelen. Na 5 jaar zal er worden geëvalueerd. Als de verwachte doelen van het project gehaald worden en als er genoeg water voor de vijvers Hof te Dieren is dan zijn verdere maatregelen in de waterhuishouding niet meer nodig. Verdere kwaliteitsverbetering moet dan van beheermaatregelen komen.
3. Werking systeem Grondwater Op de overgang van de Veluwe naar de IJssel komt op diverse plekken grondwater vanuit de Veluwe aan de oppervlakte. Dit is vooral het geval waar voormalige IJsselgeulen dicht tegen de hoge gronden van de Veluwezoom liggen. Op deze plaatsen zijn veen en klei-op-veen bodems gevormd, die begroeid zijn met elzenbronbos (figuur 1). De hoge basenrijkdom van het grondwater uit zich in het (vroegere) voorkomen van bijzondere plantensoorten. Ook verderop in de uiterwaarden komen plantensoorten voor die typerend zijn voor basenrijke omstandigheden. De belangrijkste bronbossen in de Havikerwaard zijn het Faisantenbos en het Kooibos.
3
5 4 kalk
regenbel
1 3 7 2
6
Het calciumarme Veluwewater wordt voor een deel opgepompt door Vitens in de drinkwaterwinning Ellecom. Deze Figuur 1: Systeemanalyse. drinkwaterwinning, met een capaciteit van 5,4 miljoen m3 per jaar, heeft in het hele gebied meer of minder effect op de grondwaterstand. In totaal is ongeveer 72 procent van het toestromende water naar de bronbossen afkomstig van Veluwewater. Daarnaast wordt ongeveer 16 procent aangevoerd via korte stroombanen vanuit de aangrenzende landbouwpercelen aan de flank van de stuwwal. Dit water heeft sterk verhoogde nitraat- en fosfaatgehaltes, wat in de bronbossen leidt tot verruiging van de vegetatie. De resterende 12% van het grondwater is afkomstig van neerslag, dat als een regenwaterlens op het grondwater ligt. In het landbouwgebied in de uiterwaarden wordt kwel afgevangen door de diepe sloten. Deze waterlopen zorgen er voor dat het Veluwewater niet meer in de bronbossen opkwelt, maar in deze sloten terecht komt. Dit speelt voornamelijk in het Middachter Broek. Oppervlaktewater De afwatering van de Havikerwaard vindt plaats via beken, watergangen, grotere waterlopen en uiteindelijk via de Dierense Hank op de IJssel. De Dierense Hank loost onder normale omstandigheden (lage tot gemiddelde rivierwaterstanden) onder vrij verval op de IJssel. Als 3
het peil op de IJssel hoger wordt dan circa 7,0 m+ NAP kan er geen vrije lozing meer plaatsvinden. Er vindt dan inundatie van het lager gelegen deel van de Havikerwaard plaats, waarbij beekwater zich vermengt met water uit de IJssel.
4. Proces Vanaf 2007 heeft waterschap Rijn en IJssel een onderzoek uitgevoerd naar het Gewenste Grond- en Oppervlaktewater Regime (GGOR) voor de Havikerwaard. Deze GGOR-studie spitste zich toe op het afstemmen van de waterhuishoudkundige situatie op de gewenste natuur in het Faisantenbos en het Kooibos. Deze bronbossen worden beschouwd als zeer waardevolle natuurgebieden en hebben daarom in het provinciale waterhuishoudingsplan de functie ‘natte parel’ toegekend gekregen. Het Faisantenbos staat ook op de TOP-lijst verdroogde gebieden. Met het GGOR wordt een beleidskeuze op hoofdlijnen gemaakt voor de inrichting van het gebied. Uit de GGOR-studie is gebleken dat de natuurdoelen, zoals geformuleerd door Provincie Gelderland, alleen kunnen worden gerealiseerd als de drinkwaterwinning in Ellecom wordt beëindigd en alle aanwezige ontwaterings- en afwateringsmiddelen worden opgeheven. Op basis van deze GGOR-studie heeft het Algemeen Bestuur van waterschap Rijn en IJssel op 8 mei 2010 besloten tot het volgende: 1. Kennis te nemen van de scenariostudie voor de GGOR Havikerwaard, waaruit blijkt dat realisatie van de natuurdoelen voor het Faisantenbos/Kooibos alleen zijn te realiseren als de totale landbouwkundige afwatering in de hele Havikerwaard wordt verwijderd en de drinkwaterwinning in Ellecom wordt stopgezet. 2. Provincie Gelderland in verband daarmee te verzoeken een standpunt in te nemen over de natuurdoelen voor het Faisantenbos/Kooibos en stopzetting van de drinkwaterwinning in Ellecom. 3. De mogelijkheden tot aanpassing van de waterhuishouding in het Middachter Broek verder uit te werken naar een inrichtingsplan. Ad 1. Provincie Gelderland heeft vervolgens laten weten (schrijven d.d. 5 augustus 2008) dat in het Faisantenbos en het Middachterbroek de natuurdoelen over ongeveer de helft van het gebied volledig worden gehaald en de andere helft van het gebied voor een groot deel. Op basis daarvan ziet Provincie Gelderland geen noodzaak tot aanpassing van de doelen. Ad 2. Ten aanzien van winning Ellecom heeft Provincie Gelderland een voorkeur voor scenario 7 van het GGOR voor de Havikerwaard. Hiermee kunnen natuur, landbouw en drinkwater duurzaam vooruit. Scenario 7 gaat uit van een halvering van de effecten van de drinkwaterwinning Ellecom. Ad 3. Waterschap Rijn en IJssel gaat ervan uit dat met de uitwerking van het Inrichtingsplan volledig wordt voldaan aan de inspanningen voor wat betreft het waterschap in dit gebied. Het GGOR Havikerwaard is, als onderdeel van het Waterbeheerplan 2010-2015, formeel vastgesteld door het Algemeen bestuur op 19 november 2009. Vanaf medio 2008 heeft het waterschap gewerkt aan de uitwerking van het GGOR tot een concreet inrichtingsplan. In 2010 is een inrichtingsplan voor de waterhuishouding van het
4
Middachterbroek en de Ellecomse polder opgesteld (Royal Haskoning, 2010). Dit plan is voorgelegd aan omwonenden van het gebied. De mogelijke effecten en consequenties voor bomen en huizen leverde veel discussie op. Daarom is in overleg met omwonenden het plan aangepast. In de Ellecomse polder worden in het voorliggende plan geen vernattingsmaatregelen uitgevoerd. Door deze koerswijziging wordt dan ook geen natschade in Ellecom voorzien als gevolg van het inrichtingsplan.
5. Monitoring De maatregelen van het waterschap hebben effect op de ondiepe grondwaterstand. Om de effecten te monitoren, wordt een meetnet ingericht. Het inrichtingsplan wordt gemonitord op de volgende doelen: Algemene effecten. Het watersysteem van het Faisantenbos/Kooibos is een lokaal systeem. De lokale grondwaterstanden worden sterk beïnvloed door: • de trage trends in de grondwaterstanden op de Veluwe; • variaties in IJsselwaterstanden (met name de periodieke hoge peilen die ervoor zorgen dat de uiterwaarden zijn geïnundeerd). Het is van belang dat een aantal grondwaterstandbuizen is aangewezen om het grotere, regionale systeem, dat het lokale systeem van het Faisantenbos/Kooibos beïnvloedt, te monitoren. Buis PB-02 PB-03 PB-05 PB-19 B40E0270 B40E0271
X 202936 202699 201500 202735 201900 203245
Y 449693 449442 448300 447533 448670 448285
Beheerder Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap DINO DINO
Filters 1 1 1 1 1 1
Frequentie Diver Diver Diver Diver Diver Diver
Effect op de grondwaterstand en kwel in de bronbossen. Doel van het project is de vegetatieontwikkeling in het Faisantenbos en Kooibos. Om te volgen hoe de vegetatie zich ontwikkelt, is een monitoringsprogramma opgesteld. In dit meetprogramma worden zowel de vegetatie, als de grondwaterstanden gemeten. Dit meetprogramma blijft intact (inclusief bijbehorende grondwaterstandsbuizen). Buis B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B9 B38 P17C P15
X 202304 202403 202658 202706 202637 202816 202700 202889 202248
Y 448626 448780 448815 448821 448852 448939 448971 448950 448463
Beheerder Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap
Filters 1 1 2 2 2 2 1 2 1 -
Frequentie 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand
Opmerking
Oppervlaktewater Oppervlaktewater
Effect op de bebouwde kern in Ellecom 5
Op basis van de modelberekeningen is de verwachting dat er geen grondwaterstandverhoging plaatsvindt in Ellecom als gevolg van de waterschapsmaatregelen. Doel van het meetnet in Ellecom is om te meten of er inderdaad geen verhoging van de grondwaterstand plaatsvindt. Buis HVK-03.01 HVK-03.02
X 203048 203133
Y 449216 449179
Beheerder Waterschap Waterschap
Filters 2 1
Frequentie Diver in diep filter Diver in diep filter
Effect voor landbouwpercelen Om de overige effecten op de grondwaterstand te meten, wordt ook op de naastgelegen landbouwpercelen gemonitord. Er wordt gemeten op die locaties, waar de grootste effecten worden verwacht (aan de rand met het Faisantenbos/Kooibos). Daarnaast wordt nog gemeten op de percelen, die worden toebedacht aan de nieuwe agrarische bedrijfslocatie. Buis B42 B46 B48 B50 B52
X 202128 202328 202590 202694 202949
Y 448193 448349 448065 448625 448354
Beheerder Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap Waterschap
Filters 1 1 1 1 1
Frequentie 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand 2 x maand
Effect op de Eikenstraat De gemeente heeft aangegeven (als wegbeheerder) inzicht te willen hebben op de effecten op de Eikenstraat. In opdracht van het waterschap zijn in 2012 twee peilbuizen langs de Eikenstraat geplaatst. Dit zijn peilbuis 1.001 met een filter in de bovenste kleilaag en peilbuis 2.001 met een filterstelling in de zandlaag onder de kleilaag. Buis Buis 1.001 en 2.001
X 202726
Y 448863
Beheerder Waterschap
Filters 2
Frequentie Continu met diver
Effect op sportkantine Bij de sportkantine is in de huidige situatie reeds sprake van een combinatie van grondwateroverlast en hemelwateroverlast. De gemeente heeft onlangs een peilbuis bij de sportkantine geplaatst (peilbuis MPB01). Voor deze peilbuis wordt het beheer overgenomen door het waterschap. Buis Buis MPB01
X 202784
Y 449075
Beheerder Gemeente
Filters 1
Frequentie Diver
6
6. Procedure Het Ontwerp Projectplan Waterwet voor het project “Uitvoering GGOR Havikerwaard, aanpassing waterhuishouding Middachterbroek en Ellecomse Polder” is op 17 december 2013 vastgesteld door het dagelijks bestuur (college van dijkgraaf en heemraden) van het Waterschap Rijn en IJssel. Het besluit tot vaststelling van het Ontwerp Projectplan is op dinsdag 24 december 2013 gepubliceerd onder Officiële bekendmakingen op Overheid.nl. Het Ontwerp Projectplan ligt tot en met donderdag 27 februari 2014 ter inzage. Het besluit en het Ontwerp Projectplan is digitaal te raadplegen op Overheid.nl en de website van het Waterschap (www.wrij.nl). Belanghebbenden hebben de mogelijkheid om binnen de periode van terinzagelegging hun zienswijzen op dit ontwerp schriftelijk of mondeling naar voren brengen. Schriftelijke zienswijzen kunt u richten aan het college van dijkgraaf en heemraden, postbus 148, 7000 AC Doetinchem en mondelinge zienswijzen kunt u kenbaar maken via telefoonnummer 0314-369369. Indien er zienswijzen worden ingebracht, dan worden deze meegenomen in de definitieve besluitvorming over het Projectplan Waterwet. Het besluit tot vaststelling van het Definitieve Projectplan wordt gepubliceerd onder Officiële bekendmakingen op Overheid.nl. Belanghebbenden die een zienswijze naar voren hebben gebracht kunnen met ingang van de dag na de bekendmaking, gedurende zes weken tegen het besluit beroep instellen bij de Rechtbank. 7
Informatiebijeenkomsten Tijdens de terinzagelegging organiseert het waterschap een informatiebijeenkomst waarop de plannen worden gepresenteerd. Deze informatiebijeenkomst vindt plaats op donderdag 16 januari 2014. Aanvullend wordt een inloopbijeenkomst georganiseerd. Tijdens deze inloopbijeenkomst zijn medewerkers van het waterschap aanwezig en kunnen individueel eventuele aanvullende vragen worden gesteld. Deze inloopbijeenkomst vindt plaats op 23 januari 2013.
8
