Ontwerp in uitvoering Inzicht in curriculumontwikkeling en het veranderproces

Ontwerp in uitvoering Inzicht in curriculumontwikkeling en het veranderproces

Inspiratiedocument iHKS Travel, Leisure & Hospitality januari 2016

INHOUDSOPGAVE

Leren van elkaar door kennis te delen

Introductie Inschrijving

Dit online bladerboek in het kader van de invoering van het herziene kwalificatiedossier Travel, Leisure & Hospitality dient ‘ter inspiratie’. De voorbeelden, beschrijvingen van gedachtegangen, ‘good practices’ en ‘mooie missers’, kunnen u inspireren en brengen u wellicht op nieuwe ideeën om te komen tot de juiste vormgeving van het onderwijs binnen uw school.



Toelatingsbeleid 2015-2016 2016-2017 Nominale opleidingsduur Welk crebonummer?

6 6 6 7 7



Leerjaar 1 Richtingen samen, niveaus apart Richtingen apart, niveaus samen Richtingen en niveaus samen Eén richting en één niveau, met indeling op keuze 2e moderne vreemde taal Vanaf leerjaar 2

Definitieve keuze kwalificatie









8 8 8 8 8 8





Doorstroom naar niveau 4?









10



Verschillen met huidige dossiers Frontoffice en hospitality Verandering niveau voor de moderne vreemde talen Basisdeel in onderwijs en examinering Profieldeel in onderwijs en examinering Moderne vreemde talen beroepsspecifiek in onderwijs en examinering Generieke vakken in onderwijs en examinering Nederlands, rekenen, Engels Loopbaan en Burgerschap

11 11 11 17 17 18 18 18 18



Positionering binnen het curriculum In binnen- en buitenland Ontwikkelingsgericht versus examinerend







20 20 21



Examenwerk Examenmix

Met dank aan de pioniers die bereid zijn hun kennis en praktijkervaring met u te delen.

Simon Duursema Teammanager Noorderpoort

José Wopereis

Opleidingsmanager Graafschap College

Cees Winkel

Afdelingsmanager ROC Midden Nederland

Manon Wilbrink-Lommen Teamleider Zadkine

Samenstelling klassen

Kwalificaties



















BPV

Keuzedelen Examinering













25 25











12-13 14-15 26-27 28-29

Onderwijsconcept Bespreekpunten Follow up

5 6

8

9 11

20

24 25 30 31 31

Door Vivienne Oomen, in opdracht van de Werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie. (Bedrijfstakgroep Voedsel, Groen en Gastvrijheid binnen de MBO Raad.)

Met medewerking van vertegenwoordigers van de opleidingen Travel, Leisure & Hospitality bij respectievelijk het Graafschap College, Noorderpoort, ROC Midden Nederland en Zadkine. Vormgeving: All Ott's, Heidi Otten

-2-

Veranderproces Ervaringen en tips leidinggevenden Manon Wilbrink Cees Winkel José Wopereis Simon Duursema





-3-

Introductie Per 1 augustus 2016 gaat de invoering van de herziene kwalificatiedossiers in het mbo officieel in. De uitstromen niveau 3 en 4 van de huidige kwalificatiedossiers Reizen, Leisure & hospitality en Frontofficemedewerker zijn in die nieuwe opleidingsstructuur samengevoegd in één dossier: Travel, Leisure & Hospitality (TLH). Doel van dit nieuwe dossier is studenten opleiden in een bredere context om hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. Hoe sluit je voor de student het onderwijs aan op een beroepswereld die voortdurend verandert? Een aantal scholen startte 1 augustus jl. vrijwillig met een zogenoemd pilotjaar. Het herziene dossier vergt een andere manier van kijken naar het onderwijs, de stages en de examinering. Om die reden initieerde de Werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie een pilotgroep om één en ander te onderzoeken en vast te leggen.

De opdracht: in deze experimenteerfase informatie verzamelen/uitwisselen en knelpunten oplossen, opdat andere mbo-scholen bij het ontwerpen en organiseren van de TLH-opleidingen niet zelf het wiel opnieuw hoeven uit te vinden. De te beschrijven scenario’s bieden scholen een handvat om te komen tot slimme keuzes voor de vormgeving van hun eigen onderwijs.

Voor de pilotgroep meldden zich in het voorjaar van 2015 vier scholen aan, te weten: Zadkine, ROC Midden Nederland, Noorderpoort en het Graafschap College. Vertegenwoordigers van deze scholen hebben de hoofden bij elkaar gestoken en delen nu kennis, komen tot hernieuwde inzichten en houden elkaar op gezette tijden op de hoogte van hun visie, aanpak en consequenties van bepaalde keuzes. Door hun inzet ontvangt u varianten op het curriculum van de vier kwalificaties binnen Travel, Leisure & Hospitality. Tevens komen de pilotgroepleden met een persoonlijk verhaal over het veranderproces binnen hun onderwijsteam, en geven zij tips. Ook fungeert de pilotgroep als klankbord voor Examenwerk en geeft zij input aan de inhoud van de proeves en praktijkopdrachten in de verwachting te komen tot examenproducten die bruikbaar zijn binnen de beroepspraktijkvorming én in de simulaties op school. Binnen de pilotgroep passeert het hele proces van inschrijving tot onderwijsontwikkeling en examinering de revue. De collegiale sfeer en open gesprekken zorgen voor een mooie opbrengst. In dit online bladerboek kunt u lezen en bekijken hoe de verschillende scholen de thema’s aanpakken. Het gaat om een permanent proces van onderwijsvernieuwing. De peildatum van deze tussenstand is 1 januari 2016.

-4-

-5-

Inschrijving Toelatingsbeleid Landelijk gezien zijn de mbo-instellingen erin geslaagd om het aantal studenten dat voortijdig de school verlaat zonder startkwalificatie verder terug te dringen. Een goede intake en toelatingsprocedure speelt daarbij een belangrijke rol. 2015-2016 De vier pilotscholen arrangeren met iedere aspirant-student een gesprek om te beoordelen of de verwachtingen van de student matchen met de inhoud van de opleiding en om in te schatten of de opleiding past bij de aankomend student. Daarbij kijkt de school niet alleen naar de diplomacijferlijst, maar ook naar de persoon zelf. Het Graafschap College heeft een uitgebreidere procedure waarbij ook derdejaars studenten beoordelen of een aankomend student geschikt is. Daartoe organiseren de derdejaars een intakedag en krijgen de aspirantstudenten allerlei opdrachten. Bij kaderleerlingen die zich in willen schrijven voor niveau 4, is er extra aandacht voor de cijferlijst om op basis daarvan een voorspelling te doen of betreffende student Nederlands en rekenen op 3F aankan. (Inmiddels is de wetgeving veranderd en is alleen Nederlands nog een diploma-eis, red.). Incidenteel is sprake van een doorstroom uit niveau 2. Opleidingen uit de secretariële/administratieve beroepen sluiten goed aan bij Travel, de niveau 2-groep vanuit Sport en Bewegen past bij Leisure. Laatstgenoemde groep zal door invoering van de herziene kwalificatiestructuur in de toekomst instromen vanuit het brede dossier Dienstverlening.

-6-

José Wopereis: ,,Dat verschillende partijen kennismaken met de kandidaat, komt de objectiviteit ten goede. Wij kijken soms te veel met een ‘docentenoog’. Het is al een paar keer voorgekomen dat wij een student niet zagen zitten en dat de derdejaars een andere mening waren toegedaan. Diezelfde student bleek het naderhand prima in de opleiding te doen.’’ 2016-2017 Het college van bestuur van ROC Midden Nederland zal vanaf schooljaar 2016-2017 geen intakes meer houden voor studenten die in het bezit zijn van minimaal een vmbotl-diploma en een doorstroomdossier zonder bijzonderheden. Zo blijft er meer tijd over voor die groepen studenten die extra ondersteuning nodig hebben bij het kiezen van een opleiding. Toch zal de opleiding Travel voor de studenten die automatisch geplaatst zijn, groepsgewijs een kennismakingsbijeenkomst plannen. Onder het mom van ‘de student moet echt een goede keuze maken’ wil de opleiding een beeld krijgen van de student en –indien nodig– de student het advies geven zich alsnog op te geven voor een andere opleiding. Onderdeel van de groepsbijeenkomsten is een proefles. Nominale opleidingsduur Alle opleidingen kennen een nominale opleidingsduur van 3 jaar.

de mogelijkheid om een maatwerktraject aan te bieden en studenten die bovengemiddeld scoren in te laten stromen in leerjaar 2. Bij die beoordeling wordt ook het houdingsaspect meegenomen. Een andere optie is om studenten die bovengemiddeld scoren sneller door de opleiding te loodsen.

>

Voortschrijdend inzicht Noorderpoort: Noorderpoort had in eerste instantie voor niveau 3 een duur van 2½ jaar in gedachten. De student zou dan bij de start van het toeristische seizoen klaar zijn voor de arbeidsmarkt en direct kunnen instromen. In verband met het risico dat een groep studenten niet op tijd de eindstreep haalt en je vervolgens genoodzaakt bent inhaalprogramma’s te plannen die niet bekostigd worden, koos Noorderpoort uiteindelijk toch voor drie jaar.

Aan het einde van leerjaar 1 volgt bij deze scholen de definitieve inschrijving op het crebonummer van de kwalificatie.

Welk crebonummer? In het kader van doelgerichtheid streeft iedere school naar directe plaatsing op het juiste niveau. Dat woord ‘direct’ blijkt overigens een rekbaar begrip.

Noorderpoort kiest direct voor inschrijving op kwalificatie om de administratieve belasting aan het eind van het eerste jaar, het definitieve keuzemoment, te verminderen. Studenten worden in principe ingeschreven op niveau 4. Als aan het eind van het eerste jaar blijkt dat studenten dit niveau niet aankunnen, stromen ze af naar niveau 3. De keuze voor Travel of Leisure is bij aanvang van de opleiding al gemaakt.

Simon Duursema: ,,Met een inschrijving op kwalificatie is ook voor de student meteen duidelijk waar hij of zij voor kiest.’’

ROC Midden Nederland schrijft alle studenten in op de kwalificatie Leidinggevende travel & hospitality en gaat ervan uit dat het overgrote deel van de studenten met een niveau 4-diploma de school verlaat. Het reguliere lesprogramma is derhalve ook geschreven voor niveau 4.

Inschrijvingen cohort 2015

>

Voortschrijdend inzicht ROC Midden Nederland: Het team Travel wil graag een verkorte opleiding aanbieden voor studenten van havo-4 of havo-5 zonder diploma. Dat kon in het verleden met het tweejarige Sprinttraject, dat ook als zodanig op de website werd gepromoot. Nu een niveau 4-opleiding niet op voorhand aangeboden mag worden in twee jaar, is die weg afgesloten. De opleiding overdenkt

Het Graafschap College en Zadkine schrijven de studenten in eerste instantie in op het algemene KD-crebonummer 23134. Dat doen zij om de volgende redenen: • Meer flexibiliteit bij plaatsing in de BPV tijdens het eerste leerjaar. • Studenten wijken in sommige gevallen af van hun oorspronkelijke keuze Travel of Leisure. • Studenten blijken na één jaar een ander niveau te hebben dan op moment van intake ingeschat.

Zadkine

Noorderpoort

100 eerstejaars

170 eerstejaars

4 klassen Travel/Leisure • •

Niveau 3 en 4 apart Inschrijven op KD 23134

3 klassen Travel 3 klassen Leisure • •

Niveau 3 en 4 bij elkaar Inschrijven niveau 4 Leisure of niveau 4 Travel

Graafschap College

ROC Midden Nederland

75 eerstejaars

65 eerstejaars

3 klassen Travel/Leisure • •

Niveau 3 en 4 bij elkaar Inschrijven op KD 23134

3 klassen Travel • •

Niveau 3 en 4 bij elkaar Inschrijven op niveau 4 Travel

-7-

Samenstelling klassen

>

Richtingen en niveaus samen Graafschap College kiest voor klassen met een mix van Travelstudenten en Leisurestudenten. Dit doet de school in de overtuiging dat studenten van elkaar leren. Er vindt een kruisbestuiving plaats tussen de doorgaans rustige Travelstudenten en de relatief drukke studenten van Leisure. Behalve de richtingen, zitten ook de niveaus samen in één klas. Eén richting en één niveau, met indeling op keuze 2e moderne vreemde taal Bij ROC Midden Nederland gaat het in deze pilot alleen om Travel. De opleidingen voor Leisure vallen onder een andere directie en zijn elders gehuisvest. Travel stelt de klassen als volgt samen: opdeling in de groep met keuze 2e mvt Duits of Spaans. Vervolgens de helft studenten met vmbo-kb en de helft met vmbo-tl of vmbo-gt.

Ten aanzien van samenstelling van de klassen heeft iedere school en eigen aanpak. Soms uit overtuiging, soms noodgedwongen vanwege de aantallen.

Leerjaar 1 Richtingen samen, niveaus apart Zadkine kiest voor gemengde klassen met Travelen Leisurestudenten. Wel aparte klassen niveau 3 en niveau 4, waardoor Nederlands en rekenen direct op niveau gegeven kan worden met passende werkvormen; in de niveau 3-klas ligt het accent op doe-opdrachten. Richtingen apart, niveaus samen Noorderpoort maakt Travelklassen en Leisureklassen, de niveaus zitten bij elkaar. Dit doet Noorderpoort, omdat de opleiding ervaart dat de cultuur bij Travel en Leisure totaal verschillend is. In de voorlichting geeft de school aan dat Travel meer bureauwerk is, de Leisurestudenten zijn meer doeners, de springin-’t-velds.

Vanaf leerjaar 2 Voor alle vier scholen geldt dat ze in principe in leerjaar 2 de studenten op kwalificatie in klassen indelen. Eind leerjaar 1 is immers de definitieve keuze gemaakt. Mocht er gebrek zijn aan volume, dan bestaat de optie om de generieke vakken te clusteren. Ook zijn er mogelijkheden om op kerntaakniveau te clusteren; denk aan profieldeel kerntaak 2 dat voor beide niveau 4-opleidingen gelijk is.

Definitieve keuze kwalificatie Zadkine

•

•

-8-

Voorlopige keuze Travel of Leisure in kalenderweek 1, definitieve keuze in kalenderweek 10 Eind leerjaar 1 niveau 3 of 4

Noorderpoort

•

Eind leerjaar 1 niveau 3 of 4

Graafschap College

•

•

Advies na 30 weken Travel of Leisure en niveau 3 of 4 Bindend studiebesluit eind leerjaar 1

ROC Midden Nederland •

In principe gaat iedere student door in niveau 4

Voortschrijdend inzicht Graafschap College: In schooljaar 2014-2015 koos het Graafschap College voor een klasindeling op basis van geografisch gebied. Dat was handig bij de samenwerkingsopdrachten. Ook in geval van storing bij het openbaar vervoer mis je dan doorgaans studenten uit slechts één klas. Toch leidde deze indeling soms tot de ongewenste situatie dat de student in hetzelfde wereldje blijft als op de middelbare school en niet los komt van een (negatief) schoolverleden.

Definitieve keuze kwalificatie De uiteindelijke keuze voor een kwalificatie hangt af van verschillende factoren. Graafschap College beoordeelt op basis van de studiehouding, aanwezigheid, afspraken nakomen, de beroepshouding tijdens de stage en de cijfers van de eerste drie periodes of een student een advies krijgt voor niveau 3 of niveau 4. Dit advies brengt de studieloopbaanbegeleider na 30 weken uit tijdens een gesprek met student en ouders/verzorgers. Eind periode 4 volgt een bindend studiebesluit. Wat de cijfers betreft, wordt voor niveau 4 gekeken naar de resultaten voor de introductie van de managementvakken. Een ander verschil is dat niveau 3 gemiddeld een onvoldoende mag hebben voor Nederlands en rekenen op 2F. Noorderpoort geeft studenten gedurende de eerste maanden de kans om over te stappen van Travel naar Leisure en vice versa. Halverwege periode 4 is er een go/no go moment en besluit de docentenvergadering of een student verder mag naar het tweede jaar en op welk niveau. Voor de generieke vakken geldt dat het gemiddelde van alle toetsen minimaal een 4,5 moet zijn voor niveau 3 en minimaal een 5,5 voor niveau 4. Daarnaast moet voor niveau 3 Nederlands 2F, Rekenen 2F en Engels A2 gemiddeld een 5 zijn en voor niveau 4 een 6. De beroepsspecifieke vakken dienen voor beide niveaus gemiddeld minimaal een 5,5 te zijn per kerntaak/vak, met een ondergrens van een 3,5. Op basis van de resultaten en de studiehouding vindt eind leerjaar 1 eventueel alsnog overschrijving van niveau 4 naar niveau 3 plaats. Bij Zadkine weet iedere student bij aanname op welk niveau hij/zij is ingedeeld. Een voorlopige keuze voor Travel of Leisure vindt plaats in kalenderweek 1, de definitieve keuze in kalenderweek 10. In die gekozen richting zal

-9-

de student dan ook de eerste stage doen. Eind leerjaar 1 neemt het docententeam het besluit of de student alsnog wisselt van niveau. Daarbij zijn het taalniveau en de algemene indruk bepalend. Bij ROC Midden Nederland komen er nog normen die bepalend zijn voor de voortgang. Er zal vooral gelet worden op deelname aan de projecten en de resultaten bij Nederlands, rekenen, Engels en de gekozen 2e moderne vreemde taal. Het streven is om studenten niet meer te laten doubleren en daartoe zal er maatwerk komen voor studenten die extra ondersteuning nodig hebben. Wie ondanks extra ondersteuning niet geschikt blijkt voor niveau 4, kan in leerjaar 3 alsnog afstromen naar niveau 3.

José Wopereis: ,,In leerjaar 1 krijgt iedereen al een korte introductie van de managementvakken. Voor de overgang naar leerjaar 2 zal het team niveau 3 en 4 ijken op de KD-eisen. Dat houdt voor niveau 3 concreet in dat managementvakken beduidend minder zwaar meewegen.’’

Doorstroom naar niveau 4? Iedere school gaat er bij inschrijving op niveau 3 vanuit dat niveau 3 het eindniveau is dat de student binnen betreffende instelling haalt. De pilotscholen ontwikkelen om die reden niet op voorhand een traject voor doorstroom van niveau 3 naar niveau 4. Mocht er toch een student zijn die doorstroomt naar niveau 4 binnen TLH, dan wordt op dat moment gezocht naar een maatwerkoplossing.

Kwalificaties Het uitgangspunt van het kwalificatiedossier is breed opleiden voor de toeristische branche. Dat betekent dat een student een opleiding krijgt voor meer contexten en voor meer beroepen. De kwalificaties Travel & Hospitality sluiten aan bij werkomgevingen als: frontoffice van een (internationaal) hotel, frontoffice van een recreatiebedrijf, bedrijven gericht op toeristische informatie en bedrijven in de reisbranche. De kwalificaties Leisure & Hospitality leiden op voor zowel frontofficewerkzaamheden als voor het organiseren van activiteiten in de vrijetijdscontext. Alle profielen hebben een gemeenschappelijk basisdeel dat bestaat uit het optreden als aanspreekpunt voor klanten/gasten en het uitvoeren van administratieve en financiële processen. De kwalificaties Travel & Hospitality vormen een commerciële verdieping en de kwalificaties Leisure & Hospitality een verbreding in de vorm van activiteitenorganisatie. Profieldeel kerntaak 2 ‘Geeft leiding en voert beheerstaken uit’ is voor de leidinggevende binnen Travel en Leisure identiek. Verschillen met huidige dossiers Het herziene dossier vergt een andere manier van kijken naar het ontwerp van het curriculum. Het gaat niet meer om de competenties en de prestatie-indicatoren, maar om de eisen die zijn vertaald in gedragscomponenten.

Frontoffice en hospitality Wat opvalt, is dat frontoffice in het herziene dossier prominent is gepositioneerd; het woord hospitality komt in alle kwalificaties voor. De pilotgroep denkt ook dat dit terecht is en merkt dat het werkveld op zoek is naar een dienstverlenende commerciële arbeidskracht. Iemand die kan optreden als aanspreekpunt voor klanten/gasten, waarbij het eerste klantencontact (face to face en virtueel) en de eenvoudige boekingen en verkoop leidend zijn, maar ook iemand die breed inzetbaar is en bij wijze van spreken kan bijspringen als het druk is in het restaurant. Gastvrijheid en het mensen naar de zin maken, zijn zichtbaar in de basishouding en vormen de sleutel tot succes. Cees Winkel: ,,Marketing en verkoop zijn belangrijk. De branche wil een commercieel medewerker die op verschillende fronten inzetbaar is.’’ Verandering niveau voor de moderne vreemde talen beroepsspecifiek Een ander verschil met de huidige dossiers is het vereiste niveau van de moderne vreemde talen. De beroepsspecifieke eisen liggen lager dan in de huidige dossiers en zijn in dit herziene dossier voor zowel niveau 3 als 4 gelijkgesteld: B1 voor alle vaardigheden Engels en A2 voor de 2e moderne vreemde taal. Voordeel is dat de nieuwe taaleisen een stuk overzichtelijker zijn dan de huidige, waar voor bijna ieder uitstroomprofiel een ander taalniveau wordt gevraagd.

Om de Excelbestanden met de curricula van de scholen te bekijken, klik op de naam van de school: • Curriculum Zadkine • Curriculum Graafschap College

- 10 -

• Curriculum Noordpoort • Curriculum ROC Midden Nederland

- 11 -

Het veranderproces vergt de nodige inspanningen van onderwijsteams. De leidinggevenden vertellen hoe het proces binnen de teams is verlopen en zij komen met een aantal tips.

Tips van teamleider Manon Wilbrink Manon Wilbrink • Begin met de club die enthousiast is. • Zorg dat in dat groepje mensen zitten van onderwijs, BPV en examinering waardoor elkaars belangen gehoord en gezien worden. • Begin met je examenplan en werk dan terug naar het ontwerp van je onderwijs. • Zorg voor afstemming. • Deel met anderen waar je mee bezig bent, intern en extern. Betrek het werkveld erbij (kerndocenten en BPV-begeleiders zorgen voor de communicatie), zodat je de markt ook meehebt. Nu verandert er weer veel en dat moet je goed communiceren.

Manon Wilbrink Teamleider Zadkine ,,Dit proces van onderwijsvernieuwing loopt bij ons al drie jaar. Door heel bewust planmatig te werken langs de cirkel ‘Plan, Do, Check, Act’ blijven we werken aan kwaliteit. Ik vind ook dat je niet bang moet zijn om gebruik te maken van voortschrijdend inzicht. Zolang je maar helder communiceert met een ieder die betrokken is. Mijn ervaring is dat je niet vaak genoeg kunt uitleggen waarom je iets doet. Wij kozen voor één kartrekker, een projectleider/procesbewaker die al een aantal jaren een deel van zijn tijd exclusief aan deze onderwijsontwikkeling besteedt.’’

- 12 -

- 13 -

Het veranderproces vergt de nodige inspanningen van onderwijsteams. De leidinggevenden vertellen hoe het proces binnen de teams is verlopen en zij komen met een aantal tips.

Tips van Cees Winkel • Zorg voor een herontwerpteam waarin iedere vakdiscipline zich vertegenwoordigd voelt. • Kies voor mensen die direct verbonden zijn aan het team en een ruime aanstelling hebben, zodat zij beschikbaar zijn om ook informeel informatie met andere teamleden te delen. • Met elkaar aan herontwerp werken, geeft energie en er ontstaan nieuwe samenwerkingsverbanden.

Cees Winkel Afdelingsmanager ROC Midden Nederland ,, ‘Loslaten’ is echt lastiger dan vanaf de basis opbouwen. Ik heb wat gemakkelijk over deze transitie gedacht. Aangezien het een team is met enorm veel ervaring en een team dat al lange tijd met elkaar werkt, had ik verwacht dat de verandering wat soepeler opgepakt zou worden. Het herontwerpteam, dat bestaat uit drie personen, is sinds begin 2015 heel druk met de onderwijsverandering, maar ik had de terugkoppeling met het hele team en het proces van feedback eerder moeten doen. Daarnaast had ik graag gezien dat de student die in eerste instantie niet mee kan komen, een ondersteuningstraject krijgt aangeboden. Die ondersteuning zou wat mij betreft niet per se hoeven plaatsvinden met een vakinhoudelijk deskundige docent. Daarmee zouden het dus geen instructie-uren zijn. Deze ondersteuningsuren veroorzaakten onrust in het team, want over de invulling dachten de teamleden duidelijk anders. Zij willen inhoudelijke ondersteuning en daarom heb ik alsnog van iedere discipline een aantal docenturen vrijgemaakt om de ondersteuningsuren te kunnen geven.

- 14 -

Het is merkbaar dat werken aan nieuw onderwijs veel energie oplevert. Teamleden zijn graag betrokken en komen met goede ideeën om het onderwijs aan te passen aan de huidige tijd. De werksessies met het team over herontwerp zijn positief en er worden mooie resultaten opgeleverd. Dit jaar zijn we gestart met projectonderwijs en dat is door de studenten met enthousiasme ontvangen. We leven in een netwerkeconomie en deze vorm van onderwijs biedt studenten een mooie kans om wat te leren netwerken door studenten uit andere klassen op te zoeken om samen projectgroepjes mee te vormen. Wat ik ervaar is dat het voor het team soms moeilijk is te durven doen; doorgaans is een docent gewend aan een bepaalde structuur en inhoud van het onderwijs en dat is met de invoering van projectonderwijs totaal anders geworden. Sommige lesonderdelen zijn nog niet geformeerd naar de nieuwe opzet van de projecten; topografie en frontofficelessen moeten nog ingepast worden. E-traveltraining is in een aantal gevallen voldoende om topografiekennis op te doen en te onderhouden. Ook zal er nog kritisch gekeken worden naar de zwaarte van het onderwijsprogramma rondom het operationeel plan.’’

- 15 -

Grof curriculum leerjaar 1 Zadkine • •

B1-K1 en B1-K2 Geen profieldeel

Noorderpoort • •

B1-K1 en B1-K2 Kerntaak 1 van profieldeel

Graafschap College

ROC Midden Nederland

• •

• •

B1-K1 en B1-K2 Korte introductie van managementvakken

B1-K1 en B1-K2 Geen profieldeel

Examinering kerntaken basisdeel Zadkine

Noorderpoort

Graafschap College

ROC Midden Nederland

Basisdeel • Eind leerjaar 1 B1-K1 (periode 4) • Eerste week leerjaar 2 B1-K2

Basisdeel • Proeve B1-K1 en B1-K2 in leerjaar 3 na frontofficestage

Basisdeel • Leerjaar 2 voor de stage (niveau 4) of na de frontofficestage (niveau 3)

Basisdeel • Tijdens BPV leerjaar 2

Beroepsspecifieke talen in periode 12

Beroepsspecifieke talen in leerjaar 2 en 3

Beroepsspecifieke talen • schriftelijk periode 7 • mondeling periode 12

Beroepsspecifieke talen in periode 8

Examinering kerntaken profieldeel

- 16 -

Zadkine

Noorderpoort

Graafschap College

ROC Midden Nederland

Profieldeel • Niveau 3 P1-K1 en P2-K1 in leerjaar 3 • Niveau 4 P3-K1 en P4-K1 eind leerjaar 2, P3-K2 en P4-K2 leerjaar 3

Profieldeel • Na de lange stage van eind leerjaar 2 / begin leerjaar 3: periode 11 en 12

Profieldeel • P1 en P2: periode 8-11 • P3 en P4: periode 11 en 12

Profieldeel • P4-K1 tijdens BPV leerjaar 3 • P4-K2 periode 12 op school

Basisdeel in onderwijs en examinering Alle scholen bieden in leerjaar 1 het basisdeel aan. Sommige voegen aspecten van het profieldeel daaraan toe. Ook over de examinering wordt verschillend gedacht. Zadkine kiest voor examinering B1-K1 aan het einde van het schooljaar, nadat de student al een aantal weken heeft stagegelopen om het geleerde in de praktijk te oefenen en om bewijsmateriaal te verzamelen. Examen B1-K2 vindt plaats aan het einde van de eerste stage. ROC Midden Nederland: Basisdeel in leerjaar 1 met daaraan gekoppeld telkens een verwijzing naar houding en gedrag uit de leidinggevende profielkerntaak. Examinering basisdeel vindt plaats aan het einde van periode 6 als betreffende student in periode 5 en 6 op stage is geweest en anders aan het einde van periode 7 als de student in periode 7 en 8 op stage gaat. Noorderpoort: De opleiding wil de ervaring van de frontofficestage meenemen alvorens te examineren. Daarom vindt de examinering van het basisdeel plaats aan het begin van leerjaar 3. De moderne vreemde talen beroepsspecifiek worden in leerjaar 2 en 3 geëxamineerd. Graafschap College: Basisdeel in leerjaar 1 plus een korte kennismaking met een aantal managementvakken om de student de kans te geven op juiste gronden te kiezen voor niveau 4. Die vakken over 'Leidinggeven en beheerstaken uitvoeren', is vakinhoudelijk het enige verschil tussen niveau 3 en 4, nu ook de eisen voor Engels beroepsspecifiek en de eisen voor de tweede moderne vreemde taal voor niveau 3 en 4 zijn gelijkgetrokken. Examinering van het basisdeel gebeurt na de tweede stage in leerjaar 2 (periode 7), omdat juist in die tweede stage de frontofficekwaliteiten verder worden ontwikkeld.

Cees Winkel: ,,In leerjaar 1 behandelen we alleen het basisdeel. Toch krijg je ook dan te maken met onderdelen van leidinggeven; in de lessen komt regelmatig het managementverhaal en de bedrijfsmatige cultuur aan de orde, met daarin aandacht voor houding. Altijd weerwoord hebben, vinden we bijvoorbeeld niet passen: studenten hebben als leidinggevende een voorbeeldfunctie en zij zullen dus ook op het juiste level moeten acteren.’’ Profieldeel in onderwijs en examinering Zadkine en Graafschap College starten voor niveau 3 met het profieldeel kerntaak 1 in leerjaar 2 en ronden deze kerntaak af in leerjaar 3. Niveau 4 krijgt profieldeel kerntaak 1 in leerjaar 2 en kerntaak 2 in leerjaar 3. ROC Midden Nederland gaat in de programmering uit van niveau 4 en handelt daarbij hetzelfde als voornoemde scholen. Noorderpoort werkt met klassen die op richting zijn ingedeeld en daarom kan de opleiding in leerjaar 1 al starten met de eerste kerntaak van het profieldeel. Ook een marketingonderdeel voor kerntaak 2 staat in leerjaar 1 op het programma. Studenten die verdergaan met niveau 3 krijgen dit als extraatje. Graafschap College neemt de leidinggevende kerntaak P3-K2 (behalve operationeel plan) voor Leisure af tijdens het paasweekend bij Landal. P1-K1 / P3-K1 wordt afgerond tijdens de grote stage van leerjaar 3. Travel krijgt profielkerntaak 1 in een simulatie op school, input voor het examen vormt materiaal uit de stage. P4-K2 wordt ook op school afgenomen in periode 12. De examinering van P4-K1 vindt bij ROC Midden Nederland plaats in periode 11, P4-K2 (proeves) doen de studenten in periode 12 op school. Noorderpoort examineert het profieldeel kerntaak 1 in periode 12; Leisure in de stage met eindgesprek op school, Travel in een proeve op school. De leidinggevende kerntaak is vooralsnog gepland in een proeve op school.

- 17 -

Zadkine examineert voor niveau 3 P1-K1/P2-K1 in periode 12. Niveau 4 krijgt kerntaak P3-K1/P4K1 aan het einde van de grote stage in leerjaar 3 (periode 9), het examen van kerntaak 2 is in periode 12. Moderne vreemde talen beroepsspecifiek in onderwijs en examinering Simon Duursema: ,,De talen, ook voor het basisdeel, examineren we pas later in de opleiding. Het is niet reëel om te denken dat studenten na 1 jaar niveau B1 hebben bereikt.’’

>>

Voortschrijdend inzicht Graafschap College en Noorderpoort: In eerste instantie hadden Graafschap College en Noorderpoort de examinering van de volledige basiskerntaken in het curriculum gezet voor eind leerjaar 1. Daar kwamen zij wat de moderne vreemde talen betreft al heel snel van terug. Ook willen zij bij nader inzien wachten met de examinering van de werkprocessen tot na de eerste lange ‘frontofficestage’, omdat studenten in die periode nog zo veel leren.

Generieke vakken in onderwijs en examinering Nederlands, rekenen, Engels Scholen kiezen voor een verschillende aanpak bij het onderwijs en de examinering van de generieke vakken. Graafschap College laat alle studenten in leerjaar 1 een paar examens voor Nederlands maken op 2F. Voor de studenten die uiteindelijk worden ingeschreven in een kwalificatie niveau 4 tellen die resultaten niet mee in de examinering, maar hebben ze gediend als voortgangsmeting. Toch houdt de school vast aan ‘examinering’ om daarmee te bewerkstelligen dat studenten het voeren van een sollicitatiegesprek en het schrijven van een zakelijk bericht voldoende serieus nemen. In periode 4 van leerjaar 1 start de differentiatie voor rekenen op 2F en 3F.

- 18 -

Lessen in Engels generiek beginnen in leerjaar 2 als de studenten definitief zijn ingeschreven op niveau 4. ROC Midden Nederland geeft Nederlands van meet af aan op 3F (CITO-examen wel op 2F en 3F), voor rekenen starten studenten n.a.v. de instaptoets op 2F of 3F. Engels generiek wordt in leerjaar 1 afgesloten met de examens die op A2 vereist zijn. Noorderpoort begint met Nederlands en rekenen op 2F. De examinering voor niveau 3 vindt plaats in periode 7, evenals rekenen 3F voor niveau 4. Nederlands 3F voor niveau 4 vindt plaats in periode 11, na de laatste stage. Zadkine laat alle studenten met Nederlands en rekenen starten op 2F. Niveau 4 werkt gedurende de schoolloopbaan toe naar 3F. De CITOexamens voor Nederlands, rekenen en Engels zijn eind periode 10 / begin periode 11. Niveau 3 Travel krijgt eind periode 9 de CITO-examens voor Nederlands en rekenen, de richting Leisure een periode later. Loopbaan en Burgerschap Loopbaan en Burgerschap kent een inspanningsverplichting. Scholen geven daar een geheel eigen invulling aan. Iedere school kent een mentor of een studieloopbaanbegeleider. Het onderdeel Loopbaanondersteuning en -begeleiding krijgt een meer prominente plek binnen het onderwijs. Burgerschap Burgerschap wordt bij Zadkine, Noorderpoort en ROC Midden Nederland in leerjaar 1 gegeven en afgesloten. Noorderpoort organiseert daartoe vestigings-breed vier workshopdagen. Studenten krijgen een stempelkaart en als die vol is, is het vak afgesloten. Bij ROC Midden Nederland en bij Zadkine krijgen studenten les en leveren ze een portfolio in.

Het Graafschap College hanteert een uitgebreid programma Burgerschap dat loopt over twee schooljaren met een beroepsgerichte opdracht, een project en voor iedere dimensie een afsluitend examen.

Zadkine: Het loopbaanprogramma loopt over de drie jaren (de producten van studieloopbaanbegeleiding maken daar deel van uit) en de inspanningsverplichting wordt in periode 12 met Next Step afgetekend door de studieloopbaanbegeleider.

Loopbaan en studentbegeleiding Het accent van Loopbaan ligt bij de meeste opleidingen in leerjaar 3, als de student staat voor de keuze doorstuderen of werken.

Het Graafschap College werkt met een POP om studenten bewust bezig te laten zijn met hun studie en hun verdere loopbaan. In leerjaar 3 leveren ze het portfolio in bij hun studieloopbaanbegeleider.

Bij ROC Midden Nederland is dit jaar de loopbaanbegeleiding anders georganiseerd. De opleiding werkt niet meer met docenten die het mentorschap ‘er even bij doen’, maar maakt een aantal geselecteerde collega’s (loopbaanbegeleiders) vrij om ieder met tientallen studenten regelmatig gesprekken te voeren en de studenten zo nodig bij te sturen. De loopbaanbegeleider blijft gedurende de hele schoolloopbaan van de student aan hem/haar gekoppeld. Het onderdeel Loopbaan wordt in leerjaar 3 afgesloten met een portfolio.

Noorderpoort houdt gedurende de hele opleiding studieloopbaangesprekken, met het accent op het eerste leerjaar. Of de cyclus wordt afgesloten met een portfolio is nog niet besloten. Een overzicht van de gesprekken in Magister is namelijk ook voldoende om de inspanningsverplichting aan te tonen.

Loopbaan en Burgerschap Zadkine

• •

Burgerschap alleen in leerjaar 1 (40 klokuren) Loopbaan afsluiten in periode 12

Noorderpoort

• •

Burgerschap alleen in leerjaar 1 (lessen en workshopdagen) Loopbaan afsluiten in periode 12

Graafschap College

•

•

Burgerschap in leerjaar 1 en 2 volgens collegebrede drieslag: 7 toetsen, een beroepsgerichte opdracht en een project Loopbaan afsluiten in periode 12

ROC Midden Nederland

• •

Burgerschap alleen in leerjaar 1 Loopbaan afsluiten in periode 12

- 19 -

BPV Alle scholen werken met blokstages. De plaatsing in het curriculum en de eisen vanuit het werkveld in de regio blijken verschillend. Iedere school gaat uit van één lange frontofficestage en één lange stage voor het profieldeel. Positionering binnen het curriculum ROC Midden Nederland ervaart dat het werkveld geen stageplekken vrijgeeft voor eerstejaars studenten. Om toch ervaring op te doen in de praktijk draaien studenten in totaal één week mee in de frontoffice (gasten ontvangen, informatie verstrekken) bij onder meer de Vakantiebeurs. Dit werkplekleren valt binnen de begeleide onderwijstijd. Voor leerjaar 2 wil ROC Midden Nederland volgend jaar starten met een gespreide BPV. Dat betekent dat in leerjaar 2 eerst de ene helft op stage gaat en daarna de andere helft. Door deze planning is er geen piekbelasting meer in de formatie. Daarnaast kan de school aan de wens van de bedrijven voldoen door doorlopend een stagiaire te plaatsen. Ook zijn er met deze aanpak minder stageadressen nodig. Het Graafschap College plant in leerjaar 1 drie periodes van twee weken (met praktijkovereenkomst) in respectievelijk de herfstvakantie, de voorjaarsvakantie en de meivakantie. Studenten lopen in twee van de drie periodes stage en in de overgebleven periode werken ze een week aan een project. Voor het werkveld blijkt het geen probleem te zijn om de 75 studenten op te nemen. Bij Noorderpoort lopen de Leisureleerlingen al aan het einde van het eerste leerjaar in totaal 4 weken zomerstage. De overige stages in het tweede en grotendeels in het derde leerjaar. Zadkine neemt de zomerperiode mee in de stage en weet daardoor meer bedrijven aan zich te binden.

- 20 -

José Wopereis: ,,Wij zijn blij dat het werkveld in deze regio aan 16/17-jarigen in leerjaar 1 korte stages van twee weken wil bieden. Want wat blijkt? Door in het echt te zien wat het beroep inhoudt, willen sommige studenten switchen van Travel naar Leisure of omgekeerd. De keuze wordt veel bewuster gemaakt.’’

Manon Wilbrink: ,,Studenten van leerjaar 1 bleken moeilijk onder te brengen bij een stagebedrijf. Niet de leeftijd van de studenten, maar de stageduur speelde ons parten: 10 weken vinden bedrijven gewoon te kort. Sinds we de stage in periode 4 verlengen met een aantal weken in de zomervakantie lukt het wel. Ook interessant voor de urennorm, want 300 klokuren tellen mee voor leerjaar 1 en 300 voor leerjaar 2. Ook de tweede stage concentreren we rondom de zomervakantie; 150 uur aan het einde van leerjaar 2 en 450 uur in leerjaar 3.’’ In binnen- en buitenland Scholen die in leerjaar 1 een stage bieden, plaatsen de studenten in Nederland; de eerstejaars zijn doorgaans ook nog te jong om in het buitenland te worden aangenomen. In leerjaar 2 mag iedereen naar het buitenland. In het laatste leerjaar stellen scholen verschillende eisen. Scholen zien graag een mix van een stage in het binnenland en een stage over de grens. In Nederland mag een student dan vakinhoudelijk meer leren, op persoonlijk vlak groeit een student enorm van een buitenlandervaring. Bij het Graafschap College heeft iedere student in elk geval één grote stage in Nederland. Alle niveau 4-studenten blijven ook binnen de landsgrenzen voor hun leidinggevende stage. Dit laatste houdt verband met de borging van de examinering.

In leerjaar 3 kiest Zadkine voor de leidinggevende stage Travel voor Nederland, Leisure mag naar het buitenland, omdat ook de kans op werk (en stage) in het buitenland groter is. Noorderpoort en ROC Midden Nederland maken geen onderscheid en dat betekent dat iedere stage in leerjaar 2 en 3 in Nederland of in het buitenland mag.

Ontwikkelingsgericht versus examinerend Geen enkele school examineert in het buitenland. ROC Midden Nederland en het Graafschap College deden dat in het verleden wel, maar waar het voor het Graafschap College van de baan is, wil ROC Midden Nederland opnieuw zoeken naar mogelijkheden. Toch richt de opleiding Travel bij ROC Midden Nederland zich eerst op het inspectie-proof

Periodes BPV Zadkine

Noorderpoort

Graafschap College

ROC Midden Nederland

Travel • Leerjaar 1: periode 4 plus zomervakantie (Nederland) • Leerjaar 2: halverwege periode 7 plus periode 8/ zomervakantie

Travel • Leerjaar 1: geen stage • Leerjaar 2 en 3: vanaf meivakantie 2 keer 16 weken

Travel/Leisure • Leerjaar 1: 2 keer 2 weken in herfst-, voorjaars-, meivakantie

Travel • Leerjaar 1: geen stage • Leerjaar 2: periode 5 en 6 of periode 7 en 8 (mag in buiten-

•

(mag in buitenland)

Leerjaar 3: periode 10 inclusief twee weken kerstvakantie (Nederland)

Leisure • Leerjaar 1: periode 4 plus zomervakantie (mag in buitenland) • Leerjaar 2 en 3: periode 8 en periode 9 (mag in buitenland)

(mag in buitenland)

Leisure • Leerjaar 1: 4 weken in zomervakantie •

(Nederland)

Leerjaar 2 en 3: vanaf mei 2 keer 14 weken (mag in buitenland)

(Nederland)

Niveau 3 en 4: • Leerjaar 2: zomerstage half april tot einde zomervakantie

•

land)

Leerjaar 3: periode 10 en 11 (mag in

buitenland)

(mag in buitenland)

Niveau 3: • Leerjaar 3: winterstage in periode 10 en 11 (mag in buitenland)

Niveau 4: • Leerjaar 3: aansluitend stage in periode 9 en 10 (Nederland)

- 21 -

krijgen van de examinering in eigen land. Daartoe wil de opleiding de komende twee jaar alle examinerende Nederlandse bedrijven bezoeken, het beoordelingssysteem uitleggen, aanwezig zijn bij de beoordeling op het examenmoment en verslaglegging doen van de bezoeken. Ook wil Travel gaan werken met een lijst van Examenwerk, waarop onder meer opleiding en achtergrond van assessor worden ingevuld om op die manier inzicht te krijgen in de kwaliteit van de assessor en beter te borgen dat hij/zij een goede assessor is. B1-K1, B1-K2 en P4-K1 worden in de BPV geëxamineerd. Voor zowel Graafschap College als Noorderpoort en ROC Midden Nederland geldt dat een aantal werkprocessen in de BPV geëxamineerd mogen worden. De student krijgt van de beoordelaar(s) uit de BPV een cijfer. Op school volgt een eindgesprek om onder meer te checken of het bewijsmateriaal authentiek is en door de student zelf tot stand is gebracht. Dit gesprek kan gevoerd worden aan de hand van een criteriumgericht interview. Een voldoende voor dit gesprek en een voldoende voor het BPVverslag met ingevulde urenstaat zijn voorwaarde om de cijfers van de beoordelaars uit de BPV over te kunnen nemen op de resultatenlijst. Noorderpoort onderzoekt of er mogelijkheden zijn om de studenten de keuze te geven het basisdeel in de BPV te laten examineren of in een simulatie op school. P1-K1 wordt in de BPV geëxamineerd. In principe neemt de opleiding de andere kerntaken van het profieldeel af in een simulatie op school. Stages in het buitenland blijven ontwikkelingsgericht, maar tellen voor beoordeling wel mee in de diploma-eis dat de BPV voldoende beoordeeld dient te zijn.

begeleider/docent beoordeelt de voortgang, verstevigt de relatie met het stageadres en let op het welbevinden van de student. Ook al laat Zadkine niet examineren in de BPV, de studenten verzamelen daar wel bewijsstukken voor hun examenportfolio (bijvoorbeeld uitgewerkte offertes, filmpjes die studenten van zichzelf hebben gemaakt als ze bezig zijn met een praktijkopdracht). Die bewijsstukken laten ze door hun BPV-opleider van de stageplek controleren (is de opdracht zelfstandig uitgevoerd en is er gehandeld conform de bedrijfsrichtlijnen). Na de stage levert de student het examenportfolio in op school. De assessor kijkt of de stukken voldoende zijn en of de stukken echt zijn (authenticiteit). Op die manier is het proces geborgd. Als het portfolio is goedgekeurd kan het feitelijke examen –een criteriumgericht interview– plaatsvinden. De uitslag van dit criteriumgericht interview is het uiteindelijke examencijfer voor betreffende werkprocessen. Zadkine werkt toe naar de ideale situatie waarin er naast de assessor van school ook nog een assessor uit het bedrijfsleven beoordeelt. Vaak gebeurt dit al, maar deze setting is nog niet structureel georganiseerd. José Wopereis: ,,We kunnen de examinering in het buitenland niet borgen; steekproefsgewijs controleren in Nederland is makkelijker te organiseren. Ook zijn er meer gecertificeerde assessoren in Nederland. Door een samenwerking met Landal aan te gaan, kunnen de niveau 4-Leisurestudenten hun afsluitend examen tijdens het paasweekend volbrengen. De combinatie hoge score op vergelijkbaarheid en authenticiteit plus gecertificeerde assessoren levert voor ons het ideale plaatje op.’’

José Wopereis: ,,We kunnen de examinering in het buitenland niet borgen; steekproefsgewijs controleren in Nederland is makkelijker te organiseren. Ook zijn er meer gecertificeerde assessoren in Nederland. Door een samenwerking met Landal aan te gaan, kunnen de niveau 4-Leisurestudenten hun afsluitend examen tijdens het paasweekend volbrengen. De combinatie hoge score op vergelijkbaarheid en authenticiteit plus gecertificeerde assessoren levert voor ons het ideale plaatje op.’’

Manon Wilbrink: ,,Wij zouden er als mbo-scholen bij gebaat zijn als we onderling meer gebruikmaken van elkaars expertise en BPV-begeleiders/docenten en assessoren. Ik zie wel kansen voor een landelijke assessorenpool.’’

Worden werkproces(sen) in de BPV geëxamineerd? Zadkine

Nee, maar de studenten verzamelen wel bewijsstukken in de BPV. Op school volgt het criteriumgericht interview en de uitslag daarvan is het cijfer.

Noorderpoort

Ja, cijfer wordt in de BPV gegeven. Ter waarborging vindt er een eindgesprek plaats op school.

Graafschap College

Ja, cijfer wordt in de BPV gegeven. Ter waarborging vindt er een eindgesprek plaats op school.

ROC Midden Nederland

Ja, cijfer wordt in de BPV gegeven. Ter waarborging vindt er een eindgesprek plaats op school.

Zadkine: Stageadressen worden bezocht door mensen die uitsluitend BPV-bezoeken doen, de BPV-begeleiders. Bij piekbelastingen gaan ook goed geïnstrueerde docenten op stagebezoek. Stages zijn ontwikkelingsgericht en de BPV-

- 22 -

- 23 -

Keuzedelen Alle kwalificaties hebben de verplichting van 720 klokuren aan keuzedelen. De keuzedelen richten zich op verbreding, verdieping of doorstroom. Bij de pilotgroep is dit onderdeel van het curriculum het meest onzeker. Niet in de laatste plaats omdat er aanvragen zijn gedaan voor interessante keuzedelen en nog niet duidelijk is of ze gekoppeld kunnen worden aan het kwalificatiedossier TLH. Behalve dat het totale aanbod van gekoppelde keuzedelen nog niet vaststaat, moeten scholen ook bepalen op welke wijze zij de studenten laten kiezen en zal iedere school een besluit moeten nemen of de uren gemaakt worden als begeleide onderwijstijd (BOT), als zelfstudie, in de BPV of in een combinatie. Daarnaast staat de scholen qua onderwijslogistiek nog een uitdaging te wachten. Noorderpoort heeft als uitgangspunt om studenten ieder jaar opnieuw te laten kiezen uit minimaal twee opties. Daarvoor wordt de eerste periode van ieder schooljaar gebruikt, de start is vervolgens in periode 2. Noorderpoort-breed gaat men uit van 20% BOT-uren per keuzedeel. Graafschap College gaat voor een vaste configuratie met een uit te stellen keuzedeel. Door bij aanvang van de opleiding studenten al te plaatsen in de klas met de door henzelf gekozen 2e moderne vreemde taal, heb je al enig maatwerk geleverd. Alle studenten krijgen de mogelijkheid om daarnaast een 3e moderne vreemde taal te kiezen, maar dat wordt geen verplichting. College-breed wordt het keuzedeel Duits sterk gepromoot, maar het hoeft niet vast in de configuratie te zitten. Zadkine is voornemens om voor de Travel- en Leisureopleidingen 240 uur in te vullen binnen Culturele vorming (gemotiveerde afwijking). Voor dat deel komen er dus geen examens. Voor

- 24 -

de overige 480 uur worden op clusterniveau ‘Horeca, Toerisme, Facilitaire dienstverlening’ kaders gesteld en vindt afstemming plaats over het verplichte aantal BOT-uren. Naast deze randvoorwaarden wil het team over een aantal maanden beoordelen of docenten voldoende tijd hebben gehad voor basisdeel en profieldeel. Zo ja, dan zit er nog ruimte in de onderwijsprogrammering om keuzedelen in begeleide onderwijstijd aan te bieden. Anders keuzedelen zetten in zelfstudie en/of BPV. Vooralsnog koerst Zadkine aan op een aanbod van 480 uur Internationaal I, Zakenreizen, Reisbegeleiding en RECRON Leisurestijlen. Bij ROC Midden Nederland is op collegeniveau een projectleider aangesteld om de keuzedelen te plannen. Alle vestigingen starten met keuzedelen in periode 3, iedere maandag vanaf 12.00 uur. Qua inhoud wil de opleiding Travel zich onderscheiden door in te steken op de talen. De verwachting is dat de student die verder wil in frontoffice, talen interessant vindt. Voor de toekomstig zelfstandig reisagent is het keuzedeel ‘Digitale vaardigheden gevorderd’ een mooie aanvulling. Zolang er nog geen keuzedeel E-commerce is, zal ROC Midden Nederland deze kennis en kunde in het laatstgenoemde keuzedeel vervlechten. Airport services staat als keuzedeel gepland in de hoop dat het keuzedeel gekoppeld wordt. Manon Wilbrink: ,,Keuzedelen geven een keur aan mogelijkheden om studenten extra bagage mee te geven en tegelijkertijd in te spelen op de wensen van de arbeidsmarkt. Betrek het bedrijfsleven steeds bij de keuzes en houd rekening met je eigen organisatorisch vermogen. Ons adagium: start klein en perfect, en als het goed loopt, bouw dan verder.’’ Simon Duursema: ,,Door al in leerjaar 2 de examens voor de 2e moderne vreemde taal –in ons geval Duits– af te ronden, kunnen we aansluitend keuzedeel Duits B1 aanbieden.’’

Examinering In haar visiebrief van 2 juni 2014 geeft minister Bussemaker aan toe te willen werken naar een situatie waarbij scholen verplicht zijn om gebruik te maken van ingekochte examens van gecertificeerde examenleveranciers óf om hun gezamenlijk of individueel ontwikkelde examens extern te laten valideren. Examenwerk Examenwerk levert voor de toeristische opleidingen de zogenoemde beroepsgerichte praktijkinstrumenten en beroepsgerichte taalinstrumenten. Deze gecertificeerde instelling is volop bezig met de ontwikkeling van examens voor het herziene dossier en daarbij fungeert de pilotgroep als klankbord. Vanzelfsprekend moeten de examens dekkend, transparant, authentiek en betrouwbaar zijn. De pilotgroep geeft feedback waar het gaat om haalbaar, uitvoerbaar, betaalbaar en organiseerbaar. De cruciale vraag is: kunnen de examens ingezet worden in de stage én in een simulatie op school? In de WDTR-vergaderingen van het afgelopen half jaar heeft de terugkoppeling plaatsgevonden van deze besprekingen met Examenwerk (zie PowerPointpresentaties op de iHKS-site). In januari is de follow up. ROC Midden Nederland en Zadkine maken uitsluitend gebruik van de examens van Examenwerk. Ook Noorderpoort en Graafschap College willen werken met de examenproducten van Examenwerk. Of die examenproducten vervolgens aangepast worden, hangt af van het feit of de definitieve examens qua tijd uitvoerbaar zijn in een simulatie op school. Examenmix Tijdens de dag van MBO City op 30 november jl. pleitten vertegenwoordigers van het ministerie van OCW voor een combinatie van examineren op school en in de praktijk:

dé manier om tegemoet te komen aan enerzijds betrouwbaarheid en anderzijds authenticiteit. Betrouwbaarheid (= vergelijkbaarheid) en authenticiteit zijn beide belangrijk voor de examinering, maar vaak blijkt dat de vergelijkbaarheid vermindert wanneer een opleiding meer op de werkplek examineert. Naast de proeves en praktijkopdrachten denkt het Graafschap College erover om in het examenplan theorie-examens op te nemen. Op die manier kan de school de examenmix verder optimaliseren: deels examineren op school, deels in de praktijk, in de vorm van schriftelijke en mondelinge examens, proeves en praktijkopdrachten. Het theorie-examen zou bijvoorbeeld kunnen gaan over het ‘operationeel plan’ horend bij P3-K2 en P4-K2, over ‘kennis van de regio’s’ passend bij P2-K1 en P4-K1 of over basisdeel B1-K1 en B1-K2. Zadkine voegt geen theorie-examens toe aan het examenplan. Wel zal de school kennis van de theorie beoordelen aan de hand van formatieve vaktoetsen op basis van de gestelde eisen onder ‘Vakkennis en vaardigheden’. Indien in het dossier staat: ‘Heeft kennis van…’ dan een theorietoets of een portfolio. Staat er ‘Kan…’, dan een praktijktoets of een portfolio (bijvoorbeeld printje van BAS als bewijsmateriaal). Noorderpoort zal geen theorie-examens afnemen. In het ontwikkelingsgerichte traject zal theorie, mits zinvol, apart worden beoordeeld. ROC Midden Nederland wil wat theorietoetsen betreft gebruik maken van de formatieve kennistoetsen die Examenwerk zal plaatsen op de site. Deze toetsen zijn t.z.t. digitaal af te nemen en het met goed gevolg afsluiten wil de school als voorwaarde stellen om op stage te mogen.

- 25 -

Het veranderproces vergt de nodige inspanningen van onderwijsteams. De leidinggevenden vertellen hoe het proces binnen de teams is verlopen en zij komen met een aantal tips.

Tips van José Wopereis • Zorg dat iedereen het kwalificatiedossier goed heeft gelezen, dat iedereen op de hoogte is van het verschil tussen het basisdeel en profieldeel en de gestelde exameneisen voor de talen generiek en beroepsspecifiek. • Organiseer een aantal teamdagen, deel het team op in vakgroepen of per kwalificatie en geef iedere groep een duidelijke opdracht mee met een gewenst eindresultaat van die dag. • Werk met formats en kant-en-klare schema’s. • Houd een enquête onder de huidige studenten om de animo te peilen voor de verschillende keuzedelen. Op die manier krijg je beter inzicht in welk aanbod studenten aantrekkelijk vinden.

José Wopereis: Opleidingsmanager Graafschap College

Houd een enquête onder de huidige studenten om de animo te peilen voor de verschillende keuzedelen. Op die manier krijg je beter inzicht in welk aanbod studenten aantrekkelijk

,,Van 850 naar 1.000 uur, van 4 naar 3 jaar en daarbovenop nog als pilot starten met het nieuwe kwalificatiedossier… je kunt je voorstellen dat het bij het team Toerisme en Recreatie veel teweegbracht. Door deze ontwikkelingen merk ik wel dat het team bewuster bezig is met de inhoud. Zo was het in beginsel ook best spannend om de verschillende bloedgroepen Travel en Leisure in één klas te plaatsen. De docenten is het reuze meegevallen en zien ook de voordelen van een gemixte populatie. Het geeft een andere dynamiek. Wat ik zélf geleerd heb van dit proces is dat ik voor mijn overige teams duidelijke kaders stel en werk met kant-en-klare invulschema’s. Die bieden houvast en daarmee lukt het om de vaart erin te houden en het gros van de mensen mee te nemen in deze onderwijsvernieuwing. De grootste uitdaging blijft het coachen van mensen die moeite hebben met veranderingen.’’ - 26 -

- 27 -

Het veranderproces vergt de nodige inspanningen van onderwijsteams. De leidinggevenden vertellen hoe het proces binnen de teams is verlopen en zij komen met een aantal tips.

Tips van Simon Duursema • Gebruik de Cirkel van curriculumontwerp van Noorderpoort (klik hier voor de link). • Neem de (her)formulering van de onderwijsvisie van het team hierin mee. • Bij grote opleidingen: selecteer een ontwikkel/pilotteam vanuit verschillende kerntaken met collega’s die enthousiast zijn en dicht bij het veranderende werkveld zitten. • Besteed niet te veel teamvergaderingen aan het proces, maar werk met kerntaakgroepen die gekoppeld zijn aan de verschillende kerntaken. • Houd rekening met de wetgeving en regels van school (het ‘wat’) en kijk vervolgens naar de ruimte voor eigen invulling door het team (het ‘hoe’). • Besteed dagdelen en niet losse uurtjes aan curriculumontwikkeling. • Faciliteer goed in brainstorm- en ontwikkeluren.

Simon Duursema: Teammanager Noorderpoort ,,Hoe verfrissend is het om met dit nieuwe dossier in de hand weer eens goed naar de inhoud van je onderwijs te kijken en te bepalen wat relevant is voor de arbeidsmarkt? Denk aan alle business die loopt via internet. Dit jaar beschouwen we als een tussenjaar; de vakken worden –zo goed en zo kwaad als mogelijk is– gekoppeld aan de nieuwe werkprocessen met als doel om volgend jaar een gemoderniseerde opleiding neer te zetten. Het is een jaar van samenvoeging van de teams Toerisme en Recreatie, waarbij Recreatie al verder was in het proces van Focus op Vakmanschap en de intensivering van het onderwijs. De interne processen lopen om die reden nog niet parallel, ik merk dat er veel gediscussieerd wordt, er gaan heilige huisjes omver, maar er zit veel positieve energie in het team. We zijn heel blij dat we meedoen aan de pilot! Wat de inhoud betreft dachten we eind vorig schooljaar het grof ontwerp klaar te hebben en dat het m.i.v. schooljaar 2015-2016 slechts ‘uitvoering’ was. Hier verkeken we ons op, je krijgt namelijk voortdurend te maken met gewijzigde/nieuwe - 28 -

• Houd bij de implementatiefase een strakke regie, omdat het ook gaat om een proces van cultuurverandering waarin mensen ‘vakken’ verliezen en los dienen te laten. Dit gaat niet zonder slag of stoot. Afspraken maken over veranderingen is één, ze daadwerkelijk uitvoeren is een ingrijpend, volgend verhaal.

inzichten. Die worden dan uitgebreid in het team besproken en dat werkt vertragend op de invoering. Daarom besloten we in september om vanuit het gecombineerde team Toerisme en Recreatie een ontwikkelgroep in te stellen. Dit was lastig, omdat in eerste instantie weinig teamleden zich hiervoor durfden op te geven. Uiteindelijk is er een ontwikkelgroep geformeerd met relatief veel nieuwe docenten. Deze groep vergadert wekelijks en formuleert voorgenomen besluiten, die aan het team worden voorgelegd. Op deze wijze houd je betrokkenheid, zonder dat de procesgang veel vertraging oploopt. De ontwikkelgroep heeft nu meer de status van regiegroep, omdat rond de kerntaken inmiddels kleine groepen docenten bezig zijn met de herschikking van het onderwijsmagazijn en de ontwikkeling van geïntegreerd onderwijs per werkproces of werkprocessen. Het onderwijs wordt opgebouwd met onderwijseenheden met daaraan verbonden beoordelingsmethodieken.’’ - 29 -

Onderwijsconcept De meeste scholen kiezen voor een mix met traditionele leerlijnen aan de ene kant en projecten waarin verschillende vakken een onderdeel vormen aan de andere kant. Zo ook het Graafschap College. Het onderwijs van het afgelopen jaar wordt dit jaar verder ontwikkeld richting de nieuwe kerntaken. Daarnaast zet de school een stap voorwaarts waar het gaat om de didactische aanpak; de doeners van niveau 3 krijgen meer blokuren om bijvoorbeeld aan de slag te gaan met een frontofficesimulatie bij de schouwburg en de VVV. Door Leisure leerjaar 2 is in de week voor kerst –in samenwerking met een professioneel bedrijf– invulling gegeven aan dinnershows en de horeca.

Zadkine werkt uitsluitend aan de hand van projecten. In het eerste leerjaar staan die in het teken van de rol van de front- en backofficemedewerker. In het tweede en derde leerjaar van niveau 3 staan de taken en verantwoordelijkheden binnen de toekomstige functie centraal. De projecten bij niveau 4 richten zich in het derde jaar op leidinggeven. Vakken bestaan niet meer, alle beroepsgerichte vakken en generieke vakken haken aan bij de inhoud van het project. Onderwijsspecialist Toerisme & Recreatie Perry van Milt levert voor alle docenten bij ieder project een uitwerking met aandachtspunten zodat iedere individuele vakdocent de inhoud van de lesstof goed kan afstemmen op het project.

ROC Midden Nederland steekt in op niveau 4. Studenten die niet mee kunnen komen, schrijven zich in voor extra ondersteuningsuren. De school biedt de kerntaken aan in projectonderwijs met theorie-uren en praktijkuren. De projecten kennen –op het eerste project na– alle een opdrachtgever uit het werkveld. Van hen krijgen de studenten een werkelijke opdracht mee met een lijstje van op te leveren producten. Ook bij de uiteindelijke beoordeling is de opdrachtgever betrokken. En dat stimuleert! Alle projecten hebben inhoudelijk direct een koppeling met het kwalificatiedossier en ook de criteria voor beoordelen sluiten daarbij aan, dat alles om de herkenbaarheid voor de studenten te vergroten. Om die reden komen ook de teksten in de projectbeschrijvingen zoveel mogelijk overeen met de teksten uit de Praktijkmap van Examenwerk.

Zadkine kiest voor leerjaar 1 bewust voor topografie die relevant is voor zowel Travel als Leisure. Bijvoorbeeld: wat zijn de campinggebieden in het buitenland en waarvoor komen buitenlanders naar ons land? Meer specifieke topografie voor Travel komt in leerjaar 2 en 3.

In het rooster staan voor het projectonderwijs elke woensdagmiddag vier aaneengesloten uren geprogrammeerd om zo gemakkelijk met de studenten de deur uit te kunnen. Die middagen geldt een kledingvoorschrift.

- 30 -

Noorderpoort blijft dit jaar nog werken met afzonderlijke vakken binnen de structuur van de nieuwe kerntaken. Al doende blijkt dit nog een hele puzzel en zal goed gekeken moeten worden wat nog relevant is. Voor cohort 2016 staat de ontwikkeling van geïntegreerd onderwijs op de rol.

Cees Winkel: ,,De ervaringen met projectonderwijs zijn onlangs via een digitale tool met zelf geformuleerde vragen anoniem gemeten. Ook voerden we panelgesprekken. Ik ben heel blij met de uitkomst: we mogen constateren dat de studenten tevreden zijn over de nieuwe manier van onderwijs.’’

Bespreekpunten

Follow up

Om onderwijs en examinering verder vorm te geven volgt hieronder een lijstje met punten die in elk geval aandacht verdienen:

Dit online bladerboek heeft niet voor niets de titel ‘Ontwerp in uitvoering’. Daarmee geeft de pilotgroep aan dat zij nog middenin het proces van curriculumontwerp zit. De pioniers blijven met elkaar in contact om de onderwijsvernieuwingen bij elkaar te volgen, en elkaar te voeden met nieuwe inzichten en oplossingen. In juni is het volgende ijkmoment en krijgt u een overzicht van de laatste aanpassingen voor schooljaar 2016-2017.

1. De documenten van Examenwerk behoeven nog aanpassingen om te komen tot een totaalpakket van bruikbare examens. De pilotgroep blijft sparringpartner. 2. Kritisch kijken of het onderwijs ook echt aansluit bij de werkprocessen. Gaan we voldoende mee met de actualiteit en doen we op sommige fronten niet te veel? (Door)ontwikkeling van het fijn curriculum. 3. Formatieve toetsing spiegelen aan de vereisten uit het kwalificatiedossier. De pilotgroep weet inmiddels uit ervaring dat sommige toetsen moeten wijken en dat er op andere punten materiaal ontwikkeld moet worden. Wat dat laatste betreft, denk bijvoorbeeld aan de invloed van sociale media op de dagelijkse werkzaamheden (chatten met klant), het vervlechten van actuele onderzoeken en rapporten (Customer Experience) in de lesstof en toetsstof. 4. Voor zelf ontwikkelde examens voor de kerntaken geldt: checken op vereisten uit het kwalificatiedossier en waken voor overvragen. 5. Invulling geven aan de keuzedelen. Wel of niet kiezen voor een configuratie? 6. Kijk naar kansen voor combineren onderwijs met kwalificatiedossier Dienstverlening in de luchtvaart. Het hoge vereiste niveau voor de moderne vreemde talen en de grote mate waarin iemand een dienstverlenende instelling moet hebben, maken combinaties met het kwalificatiedossier TLH mogelijk.

- 31 -

Graafschap College www.graafschapcollege.nl 0314-353500

Noorderpoort www.noorderpoort.nl 050-3178200

ROC Midden Nederland www.rocmn.nl 030-7545555

Zadkine www.zadkine.nl 010-4433500

- 32 -

- 33 -