Directie Inwoners
Ingekomen stuk D5 (PA 15 december 2010)
Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling
Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen
Openbare besluitenlijst 18 december 2007 Collegevergadering no 47
Aan de gemeenteraad van Nijmegen
Aanwezig: Voorzitter Wethouders Gemeentesecretaris Communicatie Datum Verslag 30 november 2010
Telefoon
14024
Telefax
(024) 329 29 81
E-mail
[email protected]
Postadres Postbus 9105
Th. de Graaf 6500 HG Nijmegen P. Depla, H. van Hooft sr., L. Scholten, H. Kunst, P. Lucassen, J. van der Meer P. Eringa A. Kuil Ons kenmerk Contactpersoon M. Sofovic 10.0029441 Austin van Gaal
Onderwerp
Datum uw brief
Doorkiesnummer
Schuldhulpverlening 2011
(024)3299848
Geachte leden van de Raad,
Aldus vastgesteld in de vergadering van:
Met deze brief bieden wij u de evaluatie aan van het project “Nu verlossen, later aflossen”. Daarnaast informeren wij u over de wijze, waarop wij voornemens zijn de crisismiddelen schuldhulpverlening in 2011 in te zetten. Met het Raadsvoorstel “Verzamelvoorstel begrotingswijziging programma Werk en Inkomen 2011” wordt voorgesteld de middelen ad € 791.665 beschikbaar te stellen.
De voorzitter,
De secretaris,
Evaluatie van het project “Nu verlossen, later aflossen” Van 1 september 2009 tot en met december 2010 loopt het project ‘Nu verlossen, later aflossen’. Doel van het project is voorkomen dat 30 studerende jongeren (tot 23 jaar) vanwege problematische schulden hun studie staken. De evaluatie van het project is als bijlage toegevoegd. Gezien de geringe effectiviteit van het huidige project en de meerjarige financiële ontwikkelingen binnen het Programma Werk & Inkomen, stellen we voor om het project te beëindigen. We denken dat het effectiever en efficiënter is jongeren met financiële problemen én hulpverleners, jongerenwerkers en woonbegeleiders te ondersteunen met een laagdrempelige basisdienstverlening. We willen deze dienstverlening aanbieden in een werkcorporatie ‘Armoedebestrijding en Schuldhulpverlening’. Met de werkcorporatie maken we specifieke prestatieafspraken over het bereik en de specifieke ondersteuning van de doelgroep jongeren. In het huidige project zijn momenteel 16 jongeren in begeleiding. Ten behoeve van een soepele overgang wordt voorgesteld het project per 1 juli 2011 te beëindigen. Project "Schuldhulpverlening Het Inter-lokaal" In het project "Schuldhulpverlening Het Inter-Lokaal" wordt intensieve begeleiding geboden aan cliënten die meer problemen hebben dan alleen schulden, te geringe zelfredzaamheid kennen, onvoldoende Nederlands spreken, en waarbij regelmatig sprake is van gedragsproblemen. In 2010 is er wederom een gestage groei in het aantal klanten wat beroep doet op schuldhulpverlening. De gestage groei in klanten én de ambitie van ons college om werkcorporaties te ontwikkelen stimuleert Het Inter-Lokaal om de mogelijkheden te onderzoeken van een werkcorporatie ‘Armoedebestrijding en Schuldhulpverlening’, waar het huidige project Schuldhulpverlening (en de Formulierenbrigade) in worden opgenomen. Voor 2011 verlenen we
www.nijmegen.nl
1
Gemeente Nijmegen Directie Inwoners Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling
Vervolgvel
1
een subsidie van € 193.798 voor het project "Schuldhulpverlening Het Inter-Lokaal". We verbinden aan de subsidie de voorwaarde dat, bij het daadwerkelijk realiseren van een werkcorporatie, de inzet van middelen en de prestatieafspraken worden herzien. Een deel van de tijdelijke formatie handhaven bij Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ Vanaf medio 2008 is het aantal produkten bij Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ meer dan verdubbeld, is de doelgroep aanzienlijk verbreed en zijn een fors aantal projecten gestart. Daarnaast is het aantal aanmeldingen in 2009 met 22% gestegen. Om de groei in aanmeldingen op te kunnen vangen, de wachtlijst weg te kunnen werken en de deelname aan verschillende projecten te kunnen continueren, is voor 2010 € 498.171 beschikbaar gesteld voor a-structurele formatie. Het aantal aanmeldingen heeft zich in 2010 op het hoge niveau van 2009 gestabiliseerd, voor 2011 verwachten we vooralsnog geen daling. Daarom is in 2011 continuering van tijdelijke formatie noodzakelijk. We zetten in 2011 € 177.564 aan tijdelijke formatie in bij het Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ om: het hogere aantal aanmeldingen schuldhulpverlening te kunnen blijven verwerken; begeleiding in het project “Nu verlossen, later aflossen” te kunnen afbouwen; voortzetting van de inzet van Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ bij het Meldpunt Bijzondere Zorg. De teruggang in formatie heeft wel consequenties voor de dienstverlening. Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ bouwt de dienstverlening af voor de groep klanten, die vanwege een combinatie van (meervoudige) gedragsproblemen en schuldensituatie geen uitzicht hebben op een schuldregeling binnen 6 maanden. Voor de nog op te zetten werkcorporatie ‘Armoedebestrijding en Schuldhulpverlening’ is één van de hoofdtaken deze groep klanten te begeleiden. Continuering lopende projecten en activiteiten In 2011 continueren we verder verschillende lopende projecten en activiteiten. We verstrekken subsidie aan Humanitas voor het project “Hulp bij Thuisadministratie” en continueren het Noodfonds voor dreigende uithuiszettingen en afsluitingen van gas, water en licht. Daarnaast worden er middelen besteed aan activiteiten op het terrein van preventie en sanering van schulden. Als laatste zetten we in 2011 incidenteel middelen in om werkzaamheden af te bouwen voor klanten uit regiogemeenten. Enkele regiogemeenten verlengen de contracten schuldhulpverlening niet vanwege verhoogde tarieven. Er zijn echter nog wel werkzaamheden voor klanten uit regiogemeenten die in 2011 uitgevoerd moeten worden, dit als onderdeel van het contract wat afloopt. Overgangsjaar Het jaar 2011 is voor schuldhulpverlening in Nijmegen een overgangsjaar. De ambitie is om een deel van de dienstverlening bij Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ van de gemeente Nijmegen af te bouwen en op te bouwen door een werkcorporatie ‘Armoedebestrijding en Schuldhulpverlening’. De nog in te stellen werkcorporatie ‘Armoedebestrijding en Schuldhulpverlening’ krijgt inhoudelijk voor schuldhulpverlening twee hoofdtaken: ondersteuning van professionals én burgers bij financiële problemen; stabiliseren en begeleiden van groep klanten, die vanwege een combinatie van (meervoudige) gedragsproblemen en schuldensituatie geen uitzicht heeft op een schuldregeling binnen 6 maanden.
www.nijmegen.nl
Gemeente Nijmegen Directie Inwoners Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling
Vervolgvel
2
We geven niet alle crisismiddelen schuldhulpverlening uit, maar leggen € 250.000 opzij van de geoormerkte crisismiddelen schuldhulpverlening om deze overgang financieel te ondersteunen. Afsluitend willen wij u graag informeren, dat de gemeente Nijmegen en woningcorporatie Portaal tevreden zijn met de huidige samenwerking om uithuiszetting te voorkomen. We hebben het samenwerkingsconvenant met drie jaar verlengd. Onze ambitie is om met meerdere woningcorporaties in Nijmegen gelijksoortige convenanten af te sluiten.
Hoogachtend, College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester,
De Gemeentesecretaris,
mr. Th.C. de Graaf
drs. B. van der Ploeg
Bijlage(n):Bijlage:
www.nijmegen.nl
Evaluatie project “Nu verlossen, later aflossen”
Evaluatie “Nu verlossen, later aflossen”
Nijmegen, november 2010
Inhoudsopgave Samenvatting
1. Inleiding
2. Terugblik en resultaat 2.1 Start project
2.2 Aanmeldingen
2.3 Kenmerken jongeren
2.4 Ingezette dienstverlening
2.5 Knelpunten in de uitvoering
3. Ervaringen uit Arnhem
4. Conclusie en vervolg
2
Samenvatting Van 1 september 2009 tot en met december 2010 loopt het project ‘Nu verlossen, later aflossen’. Doel van het project is voorkomen dat 30 studerende jongeren tot 23 jaar vanwege problematische schulden hun studie staken. De schulden van deze jongeren nemen we over met een saneringskrediet, op voorwaarde dat de jongeren een aantal, in een contract vastgestelde afspraken, nakomen. In tabel 1 staat schematisch de resultaten van het project weergegeven tot 1 oktober 2010. Tabel 1 Resultaten project ‘Nu verlossen, later aflossen’
Aantallen Aanmeldingen Passend binnen doelgroep
Aantal jongeren 60 34
Begeleiding van doelgroep Jongeren meerdere keren gesproken, maar komen afspraken herhaaldelijk niet na In begeleiding genomen jongeren
8 26
Ingezette instrumenten Budgetcursus Budgetbeheer
11 6
Resultaten Begeleiding beëindigd, is verhuisd buiten Nijmegen Begeleiding beëindigd, klant komt niet meer opdagen Advies gesprek Doorgeleiding naar regulier traject Overdacht naar Jongerenproject in Arnhem Saneringskrediet Nog in begeleiding
1 1 4 2 1 1 16
De belangrijkste bevindingen op een rijtje: 45% van de aangemelde jongeren voldeden niet aan de criteria van het project. De doelgroep van dit project was beperkt tot jongeren, die vanwege de schulden de studie dreigen te staken; de financiële problemen zijn bij jongeren groter dan vooraf ingeschat. Overnemen van volledige schuld is meestal niet mogelijk. Schuldeisers moeten akkoord gaan met ontvangst van een deel van openstaande schuld en doen dat bijna nooit; achterstand in lesgeld komt vaak voor. Deze achterstand blokkeert bij jongeren de mogelijkheid van een schuldregeling; intensieve, individuele begeleiding is noodzakelijk. De jongeren zijn niet (financieel) zelfredzaam. De ondersteuning is effectiever als deze ondersteuning wordt geboden door professionals, die zij dagelijks tegenkomen. Dan gaat het dus niet zozeer om de financieel onderlegde hulpverleners van de kredietbank, maar juist om docenten, woonbegeleiders en jongerenwerkers. Jongeren met grote schulden en meervoudige problematiek vragen een andere oplossing waar verslavingszorg en hulpverlening centraal staan, niet schuldhulpverlening. We willen de jongeren én de hulpverleners ondersteunen met een laagdrempelige basisdienstverlening als de jongeren financiële problemen hebben. We willen deze dienstverlening aanbieden in een Werkcorporatie Armoedebestrijding en Schuldhulpverlening. Met de werkcorporatie maken we specifieke prestatieafspraken over het bereik en de specifieke ondersteuning van de doelgroep jongeren. Gezien de geringe effectiviteit van het huidige project en de meerjarige financiële ontwikkelingen binnen het Programma Werk & Inkomen, stellen we voor om het project te beëindigen. Omdat de werkcorporatie niet op 1 januari 2010 volledig operationeel zal zijn en er momenteel 16 jongeren in begeleiding zijn, beëindigen we het project per 1 juli 2011. Hiervoor stellen we in 2011 € 53.7500 beschikbaar; € 28.7500 voor formatie en € 25.000 als budget voor saneringskredieten.
2
1. Inleiding Op 13 mei 2010 heeft de PvdA-fractie het raadsinitiatiefvoorstel 'Nu verlossen, later aflossen', ingediend (zie bijlage 1). Kern van het voorstel is dat we voorkomen dat 30 studerende jongeren tot 23 jaar vanwege problematische schulden hun studie staken. De schulden van deze jongeren nemen we over met een saneringskrediet, op voorwaarde dat de jongeren een aantal, in een contract vastgestelde afspraken, nakomen. Op 15 juli 2009 heeft de Raad het oorspronkelijke initiatiefvoorstel aanvaard, met als ingangsdatum 1 september 2009. Omdat het voorstel een looptijd en financiering voor een jaar had, hebben wij in het Bestedingsplan schuldhulpverlening 2010 voorgesteld de looptijd te verlengen tot 31-12-2010. Dit geeft ons de mogelijkheid om dit najaar, na een looptijd van een jaar, het initiatief te evalueren. We geven een korte, beschrijvende terugblik op het project en geven een richting aan voor een vervolg.
2. Terugblik en resultaat
2.1 Start project Op 15 juli 2009 heeft de Raad het oorspronkelijke initiatiefvoorstel aangenomen. We zijn daarop direct aan de slag gegaan. Vanwege de korte implementatieperiode (ingangsdatum 1 september 2009) zijn we praktisch en low-profile begonnen, conform de in het voorstel gepresenteerde werkwijze. Het voorstel is niet nader uitgewerkt of verbreed. We hebben onze huidige relaties benut om het project een goede start te geven, zoals het bestaande spreekuur van Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ op het ROC, het Jongerenloket, jongerenprojecten, scholen en wijkactiecentra. Voor het project is vanuit Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ één preventiemedewerker en één klantmanager ingezet bij de begeleiding van de jongeren. 2.2 Aanmeldingen Er hebben zich in de periode september 2009 tot en met augustus 2010 zo’n 60 jongeren gemeld. Een kwart van de jongeren heeft zich gemeld bij het spreekuur van Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ bij het ROC, de andere jongeren zijn op diverse manieren aangemeld; via reguliere aanmelding bij Bureau SHV/GKB+, het wijkactiecentrum in Hatert, stedelijk budgetbeheer dak-en thuislozen van Iriszorg, R75, Jeugdzorg, het Antilianenproject en het Jongerenloket. Opvallend is dat nagenoeg alle aangemelde jongeren op het ROC zitten. Van 60 jongeren die zich gemeld hebben, voldeden 34 jongeren aan de criteria van het project. Studenten jonger dan 23 jaar, die dreigden de studie te staken vanwege schulden en in Nijmegen woonden kwamen in aanmerking voor het project. Jongeren die niet tot de doelgroep behoorden, ondersteunden we met informatie en advies. Voor het project dienden de jongeren aan de volgende voorwaarden te voldoen: - 100% inzet voor de studie; - verplichte budgetteringscursussen volgen; - studieresultaten maandelijks terugkoppelen aan de coach; - het saneringskrediet in 3 jaar terugbetalen na het vinden van een baan. Niet alle 34 jongeren die aan de criteria van het project voldeden, zijn in begeleiding genomen. Acht jongeren zijn om verschillende redenen niet in begeleiding genomen, bijvoorbeeld door bij herhaling niet reageren op uitnodigingen, niet op komen dagen op budgetcursus, verhuisd naar onbekende bestemming, liever willen sparen dan aflossen of zelf de studie beëindigd en gaan werken om de schulden te betalen. 2.3 Kenmerken jongeren Op 9 februari 2010 hebben we u met een raadsinformatiebrief geïnformeerd over de voortgang van het project. Daarin hebben we een eerste beeld geschetst op basis van de ervaringen in de eerste 4 maanden. Wij geven u hierbij een beeld na een jaar: de gemiddelde hoogte van de schuld is met € 6.170 aanzienlijk hoger dan de geschatte € 2.500 in het initiatiefvoorstel; een kwart van de jongeren heeft schulden boven de € 10.000; de meest voorkomende schulden zijn de zorgverzekeringspremie, CJIB-boetes, lening bij de 1 DUO , roodstand bij de bank en achterstand collegegeld; Schulden voor mobiele telefoon komen iets minder voor, maar zijn wel zeer hoog (gemiddeld ruim € 3.000). De meest voorkomende schulden zijn de zorgverzekeringspremie (gemiddeld € 2.175), lening en achterstand van collegegeld bij DUO (gemiddeld € 1.400); bij verschillende jongeren zijn de ouders niet in beeld of kunnen zij geen financiële bijdrage leveren; 1
Dienst Uitvoering Onderwijs, voormalige Informatie Beheer Groep
3
bij een studerende jongere met achterstanden in lesgelden gaat DUO nooit akkoord met een schuldregeling. Of de achterstanden moeten betaald worden, of de jongere moet stoppen met zijn studie om een schuldregeling mogelijk te maken. jongeren hebben vaak structureel hogere uitgaven dan inkomsten en betalen de zorgpremie bijna nooit; weinig jongeren hebben een bijbaan. Hoewel een deel wat ouder is (21/22 jaar) en niet alle baantjes kunnen uitvoeren, is de motivatie en het doorzettingsvermogen ook zeer beperkt. Een bezoek van maximaal één uitzendbureau in een zoektocht naar een bijbaan is eerder regel dan uitzondering; driekwart van de jongeren in het project zijn jongens. In gesprekken blijkt dat bij de zelfstandig wonende jongeren de meisjes vaker naar huis gaan en hulp bij de problemen krijgen. Overigens zijn alle meisjes in begeleiding, oa bij bemoeizorg 18+ van Iriszorg; intensieve, individuele begeleiding is noodzakelijk. De jongeren zijn niet (financieel) zelfredzaam. Schatting is dat meer dan een derde van de jongeren frequent softdrugs gebruiken. Dit levert in gedrag en in de financiën problemen op. Primair is verslavingszorg nodig om tot een duurzame, stabiele schuldenvrije toekomst te komen.
2.4 Ingezette dienstverlening In dit project is voor de doelgroep jongeren op een andere wijze gewerkt dan regulier. Jongeren zijn vaak herinnerd aan afspraken (met telefoontjes en SMS’jes). Als ze niet op kwamen dagen hebben ze nieuwe uitnodigingen ontvangen. De jongeren hebben tevens langer, meer en intensievere budgetbegeleiding gekregen vanuit Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ dan volwassenen. Toch is bij een groot deel van de jongeren de begeleiding beëindigd, omdat ze bij herhaling niet op afspraak komen, geen informatie aanleveren of niet in staat zijn zich aan afspraken te houden. Naast de budgetbegeleiding zijn een mix van instrumenten ingezet. Hieronder beschrijven we kort de verschillende instrumenten en de resultaten. Budgetcursus In januari 2010 is een ingekorte budgetcursus van 3 bijeenkomsten gestart voor de jongeren die zich gemeld hebben. Voor de cursus waren 15 jongeren uitgenodigd. De opkomst bij deze verplichte budgetteringscursus was met 3 tot 4 jongeren per bijeenkomst onder de maat, ondanks het vooraf actief aanschrijven en bellen van de jongeren. Uiteindelijk zijn 11 jongeren naar één of twee bijeenkomsten gekomen. Geen enkele jongere heeft alle drie de bijeenkomsten bijgewoond. Jongeren die aan de budgetteringscursus mee deden, vonden het wel zeer zinvol. In het voorjaar van 2010 is, in samenwerking met R75, een nieuwe, aangepaste jongerencursus ontwikkeld. Deze cursus is niet exclusief voor dit project ontwikkeld, wel hebben jongeren uit dit project aan deze jongerencursus deelgenomen. De cursus is twee keer gegeven, jongeren zijn aangeleverd door Jongerenloket, R75, Iriszorg en Sancta Maria. Per bijeenkomst zijn 15 jongeren uitgenodigd. De opkomst was beperkt; 5 jongeren bij de eerste cursus, 8 jongeren bij de tweede. Jongeren hebben vaak al moeite om naar school te gaan, laat staan naar een budgetcursus. Uit cursus blijkt verder dat groepsdruk groot is en blijft om ‘merken’ te dragen (kleding) of te consumeren (Coca-Cola ipv Aldi-cola). Jongeren bewust maken van de groepsdruk wordt vaak niet gewaardeerd en leidt vaak niet tot een gewenste gedragsverandering. Budgetbeheer Financiële ongeletterdheid is een groot probleem, ook onder jongeren. Dit is voor een flinke groep jongeren niet alleen met een budgetcursus op te vangen. De ervaringen in Nijmegen leren dat vroegtijdige inzet van budgetbeheer bij een groep jongeren een noodzakelijke eerste stap is om de financiële situatie te stabiliseren en de eerste afspraken met schuldeisers te kunnen maken. In dit project zijn 6 jongeren in budgetbeheer opgenomen. In de praktijk blijkt, dat je bij een deel van de jongeren niet verder komt dan stap 1. Een kort overzicht van deze 6 jongeren: bij 2 jongeren is het budgetbeheer niet opgestart (oa omdat gegevens niet werden aangeleverd of vanaf juli alle afspraken zijn afgezegd); bij 1 jongere loopt budgetbeheer goed. Er is een een saneringskrediet van € 4.000 verstrekt; bij 1 jongere is budgetbeheer opgestart, maar is de jongere opgenomen in een inrichting; bij 1 jongere is in verband met verslavingsproblematiek het budgetbeheer weer beëindigd; bij 1 jongere zijn de inkomsten uit studiefinanciering weggevallen (geen student meer), wil gaan werken om de schulden sneller terug te betalen.
4
Saneringskrediet De gemiddelde hoogte van de schuld is met € 6.170 aanzienlijk hoger dan de geschatte € 2.500 in het initiatiefvoorstel. Een kwart van de jongeren heeft een schuld hoger dan € 10.000, met enkele uitschieters boven de € 15.000. Het is dus niet mogelijk om de gehele schuld met een saneringskrediet af te kopen; reden dat we het criterium bij de pilot niet te nauw hebben genomen en ook percentagevoorstellen hebben gedaan. Bij een percentagevoorstel gaat de schuldeiser akkoord om een deel van zijn openstaande schuld betaald te krijgen, maar moet hij de restantschuld wel afboeken. Veel schuldeisers werken niet, of zeer moeizaam, mee aan percentagevoorstellen/ saneringskredieten bij jongeren. Jongeren hebben nog een heel werkzaam leven voor zich en kunnen (op termijn) de schuld volledig terugbetalen. Daarnaast hebben (studerende) jongeren op dit moment (bijna) geen aflossingscapaciteit; het aanbod aan een schuldeiser is daardoor zeer laag, wat de kans op een akkoord nog verder verkleint. Binnen het project is aan één jongere een saneringskrediet van € 4.000 verstrekt. Een mogelijkheid om de kans op medewerking van schuldeisers te vergroten is om het voorstel interessanter te maken door er extra geld bij te doen. In verschillende gemeenten stoppen de kredietbank of private fondsen extra middelen erbij om eerst een schuld af te betalen, die een saneringskrediet onmogelijk maakt (zoals een achterstand in lesgeld bij DUO). Of om het aan te bieden saneringskrediet te verhogen. Het aanbod voor een schuldeiser wordt hierdoor hoger, wat tot een grotere slagingskans van saneringskredieten moet leiden. Overigens zal dit lang niet altijd soelaas bieden; steeds meer schuldeisers, zoals energiemaatschappijen en zorgverzekeraars, geven aan geen (financieel interessanter) aanbod te accepteren als die afwijkt van landelijke richtlijnen. 2.5 Knelpunten in de uitvoering Doelstelling van de pilot is om dreigende schoolverlating vanwege schulden te voorkomen. In de praktijk is het moeilijk om de afweging te maken of jongeren wel/niet dreigen de school te verlaten door de schulden. Naar de letter van de pilot vallen gemotiveerde jongeren, die ondanks de schulden op school willen blijven, maar de schulden graag willen aanpakken, buiten de pilot. In de praktijk is met dit criterium soepel omgegaan. Hoewel de doelgroep van de pilot met bovenstaande doelstelling helder geformuleerd is, blijkt in de praktijk de doelgroepbepaling lastig. Tevens vallen door de huidige doelgroepbepaling grote groepen jongeren buiten de pilot, bv jongeren die vanwege financiële problemen gestopt zijn met hun studie en zich melden bij het Jongerenloket. Begeleiding bij gedragsverandering In de raadsbrief van 16 juni 2009 steunt het College het initiatiefvoorstel, maar constateert het College een hiaat. In het voorstel is de inzet en begeleiding onderbelicht, die nodig is om gedragsverandering bij deze groep jongeren te realiseren. In de praktijk blijkt een structurele gedragsverandering een groot knelpunt. Vaak willen ouders of andere professionele hulpverleners jongeren helpen met hun schulden. Jongeren zelf zijn vaak minder gemotiveerd en komen vaak afspraken niet na, ondanks herinneringstelefoontjes en sms’jes. Jongeren hebben langdurige, intensieve begeleiding nodig. Uit recent landelijk onderzoek 2 blijkt dat jongeren vaak over een beperkt financieel bewustzijn beschikken en ondersteuning nodig hebben voor het verkrijgen van dat bewustzijn. De ondersteuning is effectiever als deze ondersteuning wordt geboden door professionals, die zij dagelijks tegenkomen. Dan gaat het dus niet zozeer om de financieel onderlegde hulpverleners van de kredietbank, maar juist om docenten, woonbegeleiders en klantmanagers. Financiële problemen manifesteren zich bij jongeren ook zelden alleen, maar hangen vaak samen met gezondheid en gedrag Wat in de uitvoering van het project opvalt, is dat de jongeren, die zich zelf hebben aangemeld en een intrinsieke motivatie hebben, de afspraken het beste nakomen en de meeste begeleiding hebben gekregen. Andere jongeren haken snel af. Om tot deze intrinsieke motivatie te komen, is vaak langdurige begeleiding bij gedragsverandering nodig. Een positief voorbeeld is Sancta Maria; vijf jongeren zijn begeleid, zijn gemotiveerd en hebben een stabiele situatie. Op dit moment wordt bezien of deze jongeren in aanmerking komen voor een saneringskrediet.
3. Ervaringen uit Arnhem In Arnhem is begin 2009 een soortgelijk jongerenproject opgezet. Jongeren zijn voor schuldhulpverlening nog een relatief nieuwe doelgroep, waardoor werkenderwijs de aanpak bijgesteld moet worden. Met medewerkers van het Budgetadviescentrum van de gemeente Arnhem zijn ervaringen uitgewisseld over jongeren en schuldhulpverlening. 2
Stijn Verhagen, lector Participatie en Maatschappelijke Ontwikkeling bij de Hogeschool Utrecht en schrijver van het boek “Geld
rolt”.
5
In het eerste jaar zijn er in Arnhem geen saneringskredieten verstrekt, in 2010 zijn er 13 saneringskredieten verstrekt. In Arnhem varieert de instroom in 2010 tussen de 3 en 6 jongeren per maand. Ze hebben in 2010 een aantal forse investeringen gepleegd: de afspraken met deelnemende jongeren zijn aangescherpt. Het niet naleven van afspraken leidt tot beëindiging van de schuldhulpverlening; er zijn gespecialiseerde trajecten bij jongerenwerk Rijn-Side 3 ingekocht. De kosten voor 12 gespecialiseerde trajecten zijn € 45.000 per jaar; jongeren met saneringskrediet komen verplicht in een uitgebreid budgetbeheer. Om saneringskredieten mogelijk te maken, zijn fondsen aangesproken om specifieke schulden 4 af te betalen die een saneringskrediet blokkeren. Tot medio oktober 2010 is hiervoor € 22.000 door fondsen bijgedragen. Bovenop bovenstaande kosten komt de inzet van schuldhulpverleners en de afschrijfkosten van de leningen waar niet op wordt afgelost. In Arnhem wordt geconstateerd dat jongeren ten opzichte van volwassenen frequenter niet op een afspraak verschijnen en afspraken niet nakomen. Het uitvalpercentage is heel hoog en externe begeleiding is noodzakelijk om de jongere binnenboord te houden. Een bijdrage uit een fonds is vaak noodzakelijk om de achterstanden in lesgeld te betalen. Tevens kan een financiële bijdrage uit een fonds het aanbod voor de overige schuldeisers interessanter maken. Voor de jongeren die mogelijk in aanmerking komen voor een saneringskrediet, zijn ondanks al deze inspanningen de schuldeisers een lastig te nemen hobbel. Tussen de 20% en 30% van de schuldregelingen slaagt, voor de overige jongeren is een schuldregeling niet realiseerbaar. Arnhem biedt voor deze jongeren 5 stabilisatiebeheer aan.
4. Conclusie en vervolg De financiële problemen bij jongeren zijn vaak groter dan vooraf ingeschat. Bijna alle jongeren hebben uitgaven die structureel hoger zijn dan hun inkomsten. Allereerst is er een structurele gedragsverandering nodig om tot een duurzame, schuldenvrije toekomst te komen. Aanpassing van de uitgaven of het verhogen van de inkomsten is noodzakelijk. Om dit te realiseren is vaak langdurige en intensieve begeleiding noodzakelijk. Begeleiding die effectiever is, als deze ondersteuning wordt geboden door professionals, die zij dagelijks tegenkomen. Hoe bieden we effectieve ondersteuning aan jongeren met financiële problemen? Ervaringen uit Arnhem leren dat succesjes mogelijk zijn, als er fors geïnvesteerd wordt in de begeleiding van jongeren en als er fondsen worden ingezet. Enkele Nijmeegse fondsen willen de mogelijkheid onderzoeken om door een kleine bijdrage een schuldregeling te kunnen realiseren. Knelpunt is echter, dat betaling van bv de achterstand van het lesgeld geen garantie biedt voor het realiseren van een schuldregeling. In Arnhem slagen maar 20% tot 30% van de schuldregelingen bij jongeren. Met deze percentages zijn Nijmeegse fondsen moeilijk te verleiden om een financiële bijdrage te leveren. Er hebben zich in de periode september tot en met augustus 2010 34 jongeren gemeld, die voldoen aan de criteria van het project; 26 jongeren zijn in begeleiding genomen. Vanuit het Jongerenloket en jeugdwelzijnsinstellingen wordt geconstateerd dat veel meer jongeren financiële problemen hebben, maar dat zij niet in aanmerking komen voor dit project op basis van de huidige criteria. Met dit project wordt namelijk alleen jongeren geholpen die dreigen hun studie te staken vanwege financiële problemen. Veel jongeren die zich bij het Jongerenloket melden hebben financiële problemen, maar vallen buiten de doelgroep van deze pilot. Ze zijn immers reeds gestopt met de studie. Tevens willen veel studenten, ondanks aanwezige schulden, hun studie zeker voltooien. Financiële kaders Schuldhulpverlening is onderdeel van het programma Werk & Inkomen. Een programma waar, gezien de financiële druk op de onderdelen inburgering, re-integratie en minimabeleid, meerdere keuzes gemaakt moeten worden. In de afgelopen jaren zijn voor schuldhulpverlening verschillende (tijdelijke) middelen beschikbaar gesteld. In 2010 hebben we, dankzij 1,1 miljoen euro aan tijdelijke rijksmiddelen, wachtlijsten weggewerkt, werkprocessen efficiënter gemaakt en verschillende projecten uit kunnen voeren zoals het project “Nu verlossen, later aflossen”. In 2011 kunnen we, dankzij de incidentele rijksbijdrage van 0,8 miljoen euro, een deel van de huidige dienstverlening continueren. Vanaf 2012 vallen deze tijdelijke rijksmiddelen volledig weg. Naast de tijdelijke rijksmiddelen heeft schuldhulpverlening de afgelopen jaren ook andere incidentele middelen ontvangen. Deze vallen ook 3
4 5
Rijn-Side biedt hulp en begeleiding aan Arnhemse jongeren in de leeftijd van 12 tot 25 jaar achterstanden in lesgeld inhouden en doorbetalen van vaste lasten
6
per 2011 of 2012 weg, terwijl er met het wetsvoorstel Gemeentelijke schuldhulpverlening alleen meer taken en verantwoordelijkheden af komen. Het is gezien de financiële ontwikkelingen van belang om keuzes te maken. Gezien de effectiviteit van het huidige project, stellen we voor om deze per 1 juli 2011 te beëindigen. Jongeren met grote schulden en problemen vragen een andere oplossing waar hulpverlening en niet schuldhulpverlening centraal staat. Op moment van evaluatie zijn evenwel nog 16 jongeren in begeleiding. Voor 2011 stellen we € 53.7500 6 beschikbaar om de de begeleiding van de huidige jongeren en de pilot tot 1 juli te continueren en, indien mogelijk, tot een saneringskrediet te komen. Hulp bij financiële problemen moet eenvoudig en laagdrempelig beschikbaar worden voor alle Nijmegenaren, ook voor jongeren en hun begeleiders. Gezien de omvang van de problematiek en de kosten van inzet professionele schuldhulpverleners wordt gezocht naar kostenefficiënte oplossingen. Dienstverlening voor alle Nijmeegse jongeren Jongeren hebben vaak behoefte aan praktische ondersteuning, zoals hulp bij de omgang met schuldeisers en deurwaarders en rondkrijgen van het budget. Knelpunt is dat professionals hier nauwelijks aandacht aan besteden. De primaire taak van professionals ligt namelijk op het gebied van onderwijs, welzijn of zorg. Een groot deel van deze professionals verwijzen cliënten door naar schuldhulpverlening, maar in het voorkomen van schulden zien zij voor zichzelf geen rol weggelegd. Een ander deel ziet wel degelijk een beperkte rol en wil de klant ondersteunen, maar mist zelf de financiële vaardigheden, kennis of tijd om de cliënt gezond financieel gedrag aan te leren. Een tweede knelpunt dat het aanleren van gezond financieel gedrag en het terugdringen van problematische schulden een zaak van de lange adem is. Jongeren verschillen hierin steeds minder van volwassenen; er zijn niet alleen schulden maar er is ook sprake meervoudige problematiek, een oplossing voor de schulden is niet mogelijk. We denken de oplossing te hebben door het ontwikkelen van een werkcorporatie ‘ Armoedebestrijding en Schuldhulpverlening’. Met deze nog te ontwikkelen werkcorporatie willen we een tweetal resultaten bereiken; laagdrempelige basisdienstverlening in de wijken, waar burgers en jongeren (in een vroeg stadium) ondersteuning krijgen bij financiële problemen; een voorziening aanbieden waar professionals een beroep op kunnen doen om gezamenlijk de cliënt te helpen en gezond financieel gedrag aan te leren. In de werkcorporatie ‘Schuldhulpverlening’ wordt de beschikbare kennis en kwaliteiten op het gebied van schuldhulpverlening in Nijmegen gebundeld en wordt middels de inzet van leerwerktrajecten, vrijwilligers en professionals een efficiënte, kwalitatief goede eerstelijns ondersteuning bij financiële problemen geboden. Met de werkcorporatie maken we specifieke prestatieafspraken over het bereik en de ondersteuning van de doelgroep jongeren. Begeleiders van jongeren kunnen een beroep doen op ondersteuning vanuit de werkcorporatie. Pas als het budget duurzaam op orde is en de noodzakelijke gedragsverandering (na intensieve begeleiding) gerealiseerd is, wordt gekeken of een schuldregeling tot de mogelijkheden behoort. Praktijk leert dat een schuldregeling maar voor een deel van een selecte, gemotiveerde groep jongeren haalbaar. Schuldeisers werken vaak niet mee aan een minnelijke regeling en jongeren kunnen geen beroep doen op de Wet Sanering Natuurlijke Personen voor een wettelijke schuldregeling. Reden te meer om de focus te leggen op laagdrempelige basisdienstverlening en ondersteuning van professionals. Naast de werkcorporatie blijven we investeren in het huidige ROC-spreekuur en geven we gastlessen op het ROC. In dit spreekuur wordt met de leerlingen een begroting gemaakt en gekeken wat er allemaal betaald kan en moet worden. Er wordt geadviseerd over het vergoten van het inkomen: o.a. bijbaantje, aanvullende lening en zorgtoeslag. De leerlingen krijgen voorbeeldbrieven mee voor het aangaan van een (kleine) betaalregeling dan wel bevriezing van de schuld. De evaluatie leert dat het merendeel van de jongeren met schulden op het ROC zitten; reden om samen met het ROC te kijken hoe we deze jongeren (eerder) kunnen bereiken. Veel jongeren hebben voor de start van de studie al grote schulden. Bezien moet worden of jongeren voor de start van de studie beter ondersteund 7 kunnen worden in de afweging, of een BBL-opleiding beter aansluit bij de persoonlijke situatie en zo uitval uit onderwijs voorkomen kan worden.
6 7
€ 28.7500 voor formatie en € 25.000 als budget voor saneringskredieten. 4 dagen werken, 1 dag leren.
7
