Nieuwsbrief. Defensie 1. Foto CAVD, Koninklijke Marine. De eerste DVN Nieuwsbrief

Nieuwsbrief Defensie Vrouwen Netwerk

Jaargang 4, april 2004

In dit nummer: • Van het Bestuur • Genderbeleid • Nieuwjaarsreceptie Vrouwennetwerk Nederland • Even voorstellen • Expositie Women and war • Jaarprogramma Opportunity in Bedrijf • Eerste vrouwelijke kazernecommandant bij de KM • Vooraankondiging Themadag en ALV • Column • Gelezen • Leestips • DVN Yahoo Group • Persbericht Seminar n dit nummer van de Nieuwsbrief moeten wij helaas melding maken van het afscheid van een redactielid van het eerste uur, Marion van Drunen. Marion is dan wel officieel geen redactielid meer, zij blijft gelukkig in de zijlijn de redactie van informatie en adviezen voorzien. Zo is het artikel over de eerste vrouwelijke kazernecommandant bij de KM van haar hand. Wij willen Marion bedanken voor de vele uren die zij in eigen en defensietijd in het redactiewerk heeft gestoken! Gelukkig kunnen we tegelijkertijd verheugd melding maken van een opvolgster: Winny Hübben. Verderop in deze Nieuwsbrief stelt zij zich aan u voor, evenals Herma-Jozé Blaauwgeers; beiden zijn nieuwe bestuursleden van DVN. Ondanks het feit dat de opvolging van Marion is geregeld, blijven wij op zoek naar mensen die de redactie willen komen versterken, want we hebben nog steeds veel (te veel) werk voor maar drie redactieleden. Wie meldt zich aan? Wij wensen u ten slotte als altijd weer veel leesplezier.

I

1

Foto CAVD, Koninklijke Marine

Van het het bestuurbestuur Van e eerste DVN Nieuwsbrief in het jaar 2004! Drs. Ingeborg ter Laak informeert hierin de leden over de laatste ontwikkelingen op het gebied van gender bij Defensie. Uit de participatie door het DVN bij de genoemde ontwikkelingen blijkt eens te meer dat er rekening gehouden wordt met (de mening van) het DVN. Het DVN participeert inmiddels in het Diversiteiten Overleg Defensie, de Werkgroep Emancipatiebeleid Defensie en de Klankbordgroep van het defensielid van de Taskforce Vrouwen, Veiligheid en Conflict. Daarnaast is het DVN benaderd om mee te denken over (de resultaten van) de KPMG-enquête over ongewenst gedrag bij Defensie. Tevens is

D

DVN betrokken geweest bij het onderzoek naar gender in opleiding en training door het bureau Radar. Dit alles staat nog los van het jaarlijkse gesprek tussen de Staatssecretaris en een afvaardiging van het DVN en de recente uitnodiging aan de voorzitter van het DVN om als toehoorder aanwezig te zijn bij het gesprek tussen de Staatssecretaris, de Genderambassadeurs en de Centrale Vertrouwenspersonen. U ziet, mogelijkheden in overvloed om iets op de agenda te krijgen of te houden! Hierbij wil ik dan ook een oproep doen aan alle leden. Zoals te lezen valt in de bijdrage van Ingeborg ter Laak is men bij de Centrale Organisatie o.a. aan het bezien of er

11

motiveren alsook voor onze activiteiten om de doorstroming van vrouwen naar hogere posities te stimuleren. Om een en ander kracht bij te zetten heeft de Staatssecretaris het voornemen geuit om aan het DVN vanaf 2004 een structurele subsidie te verlenen (en niet meer op ad-hocbasis).

lkol Henny Snellen

een database moet komen met vrouwelijke medewerkers van Defensie die uitgezonden willen worden. Dit naar aanleiding van het signaal van het DVN dat vrouwelijke militairen soms niet worden aangewezen door hun superieuren vanwege de moslimcultuur in het uitzendgebied of vanwege de privésituatie van betreffende vrijwilligster. Ik verzoek een ieder die uitgezonden wil worden doch daartoe niet de kans krijgt (of gekregen heeft) dit te melden, zodat wij het afgegeven signaal kunnen concretiseren. Dat onze inspraak en betrokkenheid duidelijk gewaardeerd wordt, blijkt uit de finale subsidiebeschikking die ik inmiddels mocht ontvangen van onze Staatssecretaris. Hierin spreekt hij zijn waardering uit voor onze activiteiten om vrouwen die in dienst zijn van Defensie te inspireren, te stimuleren, te informeren en te

Hiermee kom ik op een nog openstaande belofte uit de vorige Nieuwsbrief om u op de hoogte te houden van de subsidieperikelen. Er is dus zoals hiervoor gesteld een finale beschikking over 2002. In deze beschikking worden ook de eerder gemaakte mondelinge afspraken over 2003 geformaliseerd. Voorlopig kan het hoofdstuk subsidieperikelen dus worden gesloten. Rest mij u nog te attenderen op de aankomende DVN themadag. Deze zal plaatsvinden op donderdag 3 juni 2004 op de Generaal Spoorkazerne te Ermelo. Voorafgaande aan de aanvang van de themadag zal de Algemene Ledenvergadering plaatsvinden (zelfde locatie). Het thema voor de eerste themadag zal zijn: Belastbaarheid van vrouwen. Het programma zal ingevuld worden met een theoretisch en een praktisch deel. Door C-400 Gnkbat zal een bijdrage aan het middagprogramma worden geleverd. Nadere informatie over deze themadag zult u nog ontvangen, maar zet het alvast in uw agenda. Graag tot ziens in Ermelo en veel leesplezier met deze Nieuwsbrief! Lkol mr Henny Snellen Voorzitter

Genderbeleid Ontwikkelingen rondom gender bij Defensie

2

Met dit artikel wil ik de leden van het Defensie Vrouwen Netwerk informeren over de laatste ontwikkelingen op het gebied van gender bij Defensie. Gender is de sociale en culturele betekenis die aan sekse worden gekoppeld. Gender kan gezien worden als aanvulling op emancipatie. Bij emancipatie gaat het om het wegwerken van rechtsongelijkheid en achterstandposities van vrouwen. Dit betreft bij Defensie momenteel vooral het krijgen van toegang tot alle korpsen voor vrouwen. Gender is een breder begrip en verwijst naar de sociale en culturele invulling die wordt gegeven aan vrouwelijkheid èn mannelijkheid. Genderambassadeurs Op 18 oktober 2002 is er voor ieder defensieonderdeel één genderambassadeur aangesteld door de staatssecretaris van Defensie. Zij spelen een belangrijke rol door zowel het nemen van initiatieven als het agenderen van genderaspecten en emancipatiebeleid binnen het eigen defensieonderdeel. De ambassadeurs kunnen op dit onderwerp ook worden aangesproken door de medewerkers. Zij hebben bij hun instelling ieder drie concrete actiepunten opgesteld. De genderam-

bassadeurs zijn CDRA P.H. Scholten (KM), genm J.A. van Diepenbrugge (KL), genmaj D. Strarink (KLu), bgen J. Vlaming (KMar), cdre E.J. Oliemans (DICO) en drs. M.W. Gout (CO). Op 18 maart 2004 is een vervolgoverleg gepland waar de ambassadeurs hun vorderingen van het afgelopen jaar op het terrein van gender en de bijzondere rol die zij daarin hebben gespeeld zullen toelichten. In een volgende nieuwsbrief zal hierover verslag worden gedaan. Uitwerking VN Veiligheidsraad resolutie 1325 ‘Vrouwen, Vrede en Veiligheid’ In oktober 2000 heeft de VN Veiligheidsraad resolutie 1325 ‘Vrouwen, Vrede en Veiligheid’ aangenomen. Deze resolutie roept op tot zowel het versterken van de rol van vrouwen bij de planning, voorbereiding, besluitvorming en de uitvoering van vredesmissies als tot grotere aandacht voor de effecten van conflict en vredesoperaties op vrouwen. VN resolutie 1325 biedt daarbij een algemeen kader voor de integratie van genderaspecten in het beleid inzake internationale vrede en veiligheid. Vanuit de Centrale Organisatie wordt de resolutie ‘Vrouwen, vrede en veiligheid’ uitgewerkt. Hierover is

Nieuwsbrief 1 - 2004 samen met de minister van Buitenlandse Zaken in maart 2003 het parlement op de hoogte gesteld. Defensie heeft in deze brief aangegeven het beleid te zullen aanscherpen op het gebied van opleiden en trainen, het genderperspectief in vredesoperaties, gender benoemen in verschillende documenten en briefings en aandacht voor de rol van vrouwelijke militairen in crisisbeheersingsoperaties. Gender in opleidingen en training Najaar 2003 is, in samenwerking met andere ministeries (SZW, BZ, BZK), een inventarisatieonderzoek uitgevoerd naar gender in opleidingen. Het rapport ‘gender in opleidingen voor crisisbeheersingsoperaties’ is in februari door onderzoeksbureau Radar aangeboden aan Defensie. Dit rapport geeft voldoende aanknopingspunten om te komen tot het ontwikkelen van lesmateriaal voor militairen over gender in relatie tot vredesoperaties. Het doel van dit lesmateriaal zal zijn het bewustzijn over gender bij de militair zodanig te vergroten, dat de kwaliteit van de operatie verbetert. Op dit moment wordt bezien welke aanbevelingen uit het rapport door Defensie zullen worden overgenomen en uitgewerkt. Genderperspectief in vredesoperaties Om beleid en praktijk goed op elkaar af te stemmen, zijn er twee werkconferenties georganiseerd met militairen uit operationele staven van alle defensieonderdelen. Tijdens deze bijeenkomsten is gepoogd de resolutie te concretiseren voor de uitzending naar Irak, door vrouwelijke militairen bewust in te zetten bij bijvoorbeeld huiszoekingen en roadblocks. In de praktijk blijkt dit een zeer gunstige invloed te hebben op de relatie met de lokale bevolking. Om te bezien of aspecten van gender tijdens vredesoperaties aansluiten op de praktijk wordt begin maart een nieuwe werkconferentie georganiseerd met tijdens SFIR 1 uitgezonden militairen. Vrouwelijke militairen in crisisbeheersingsoperaties Defensie Vrouwen Netwerk heeft aangegeven dat veel vrouwelijke militairen bereid zijn om mee te gaan op uitzending maar vaak niet worden aangewezen door hun superieuren met als argument de moslimcultuur in het uitzendgebied of de privé situatie. Terwijl de resolutie van de VN juist oproept tot het versterken van de rol van vrouwen in de besluitvorming en uitvoering van vredesoperaties. Om dit te voorkomen zijn we bezig met de mogelijkheid eventueel een database op te zetten van vrouwelijke militairen die uitgezonden willen worden. Verder bezien we of het mogelijk is in de formering en gereedstellingsopdracht (FGO) richtlijnen te geven over het meenemen van vrouwelijke militairen voor een uitzending. Taskforce ‘Vrouwen, Veiligheid en Conflict’ Minister De Geus van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft in november jl. de taskforce ‘Vrouwen, Veiligheid en Conflict’ ingesteld onder leiding van mevrouw A. Jorritsma. Namens Defensie is brigade-generaal R.H. Sandee lid van deze taskforce en hij zal zich inzetten om het bewustzijn op gender bij met name leidinggevenden die betrokken zijn bij crisisbeheersingsoperaties, te vergroten. De voorgenomen aanscherping van het defensiebeleid, zoals beschreven in de brief van maart 2003 aan het parlement, is tevens opgenomen in het werkplan van de

taskforce. Mevrouw Jorritsma zal het werkplan op 22 april aan minister De Geus aanbieden. Overige activiteiten Op dit moment worden de mogelijkheden onderzocht om de voorgenomen aanscherpingen van het genderbeleid financieel te kunnen ondersteunen met ESF-Equal subsidiegelden. Een voorwaarde hiervoor is dat er een samenwerkingsverband wordt aangegaan met één of meerdere Europese landen. Op 18, 19 en 20 februari heeft een conferentie in Den Haag plaatsgevonden, georganiseerd door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, met acht andere Europese landen om deze samenwerking te bewerkstelligen. De uitwerking van de VN resolutie staat ook centraal tijdens zowel de jaarvergadering begin maart van de Commission on the Status of Women van de Verenigde Naties als tijdens de Conference of Women in NATO Forces in mei. Voor beide conferenties is de Nederlandse krijgsmacht uitgenodigd en vanuit het ministerie zal een presentatie op beide conferenties worden verzorgd. Bij de Centrale Organisatie is onlangs een start gemaakt met een mentorproject. Tien vrouwen in de schalen 11 t/m 13 worden gedurende 6 – 9 maanden begeleid door een interne leidinggevende; doel is kennis te maken met de hogere leidinggevende functie bij de CO. De reacties van zowel de deelnemende medewerksters, als ook van de leidinggevenden die de rol van mentor op zich nemen, is zonder uitzondering positief te noemen. Het project wordt zorgvuldig voorbereid en geïmplementeerd. Dankzij de uitgebreide intakegesprekken met mentees en mentores voorafgaand aan de begeleidingsperiode, zal de evaluatie achteraf duidelijk kunnen maken welke bijdrage het project aan een verbetering van de doorstroom van vrouwen naar hogere functie heeft geleverd. Het streven is om een eindrapportage over het project in het najaar van 2004 gereed te hebben. Drs. Ingeborg ter Laak Beleidsmedewerker Emancipatie Ministerie van Defensie, afdeling Beleidsontwikkeling

Foto sgt1 Ruurd van Drongelen, EOCKL

3

Nieuwjaarsreceptie Vrouwennetwerk Nederland Op 14 februari heb ik namens het bestuur DVN deelgenomen aan de nieuwjaarsreceptie van het Vrouwennetwerk Nederland (VNN). Het vrouwennetwerk Nederland streeft naar een evenwichtige vertegenwoordiging van mannen en vrouwen op hogere en topfuncties in alle sectoren van de arbeidsmarkt, met gelijke

vrouwen op het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (NIBRA). Na de inleidende woorden van Anke ten Koppel, voorzitter VNN, vertelde Annelore Roelofs, directeur NIBRA, dat 25% van de studenten op het NIBRA (het instituut leidt de officieren voor de brandweer op) vrouw zijn. Dit is een enorme inhaalslag daar enkele jaren geleden het aantal vrouwelijke studenten op een hand te tellen was.

Netwerken:

nert? Wat zijn je Unique Selling Points? 3. Breng je netwerk in kaart, stel prioriteiten en onderhoud ze (bijv. kerstkaarten). 4. Netwerkgesprekken: eerst belangstelling voor de ander hebben, dan pas jezelf profileren. Vervolgens konden wij buiten naar een brandweerdemonstratie kijken uitgevoerd door uitsluitend vrouwen of zelf de brandspuit hanteren met een druk van 7 bar. Daarna was het tijd voor de bar, want het was per slot van rekening een nieuwjaarsreceptie.

stimuleren en steunen

kansen, rechten en plichten.

rouwennetwerk Nederland heeft het afgelopen jaar met een dalend ledental te kampen gehad. Naar aanleiding hiervan hebben zij een bijeenkomst georganiseerd over de toekomst van vrouwennetwerken waar de slotconclusie was dat vrouwennetwerken meer moeten gaan samenwerken. Dit is in de praktijk gebracht door de receptie te houden samen met de leden van het Netwerk voor Brandweer-

V

Na een korte inleiding over de beleving van veiligheid door Nancy Oberijé hield Nan Smit een presentatie over “netwerken in een mannenwereld”. Ook DVN heeft in het verleden themadagen gewijd aan netwerken. Kort samengevat waren haar tips: 1. Ga na wat je doel is en streef naar één advies en twee verwijzingen. 2. Stel je persoonlijke profilering op. Hoe wil je dat de ander jou herin-

Het idee om met andere netwerken contact te onderhouden lijkt me in deze tijd van reorganisatie niet verkeerd. Dus als een van onze DVNleden zich bijvoorbeeld op de (vrijwillige) brandweer wil oriënteren, dan kan ik ze makkelijk in contact brengen met een brandweervrouw. Mail of bel me gewoon. Majoor-arts Angela Hume

Even voorstellen 4

Herma-Jozé Blaauwgeers, penningmeester et ingang van 1 januari is Herma-Jozé Blaauwgeers de penningmeester van DVN. Ze komt uit de financiële hoek omdat ze in het dagelijkse leven Sectiehoofd Financieel Administratief Beheer is bij de Koninklijke Landmacht. Dit nog wel niet zo lang, daar ze pas sinds 1 /2 jaar weer in Nederland terug is en dus ook pas sinds die tijd bij de Defensie werkt. Haar ervaring heeft ze gedurende 20 jaar bij de US Army in Duitsland opgedaan en wel als Director Resource Management van de military community in Schweinfurt. Daarna heeft ze 15 jaar in Amerika gewerkt als consultant voor het Department of Defense. Tot projecten onder haar verantwoording hoorden bijvoorbeeld de samenvoeging van alle burgerpersoneelszaken tot een paarse organisatie, auditprojecten voor flight carriers voor de Navy en andere projecten die met de downsizing van Defensie te doen hadden. Daarnaast was ze zakenvrouw van het jaar, heeft een non-profitorganisatie opgericht en aangestuurd, heeft mensen en firma’s als coach begeleid en meer van zulke activiteiten die allemaal op het welzijn van de mens gericht waren. Creativiteit en innovatie, veel energie en leuke dingen doen, zowel zakelijk als privé behoren tot haar dagelijks leven. En alsof dat nog niet genoeg is, schrijft ze op het ogenblik een boek over het leven van haar vader (Marechaussee, zat in het verzet in de Achterhoek en werd gefusilleerd voor haar geboorte) “Freedom isn’t free”. Ze hoopt dat het boek op 6 juni a.s. in de boekwinkel ligt.

M

1

Nieuwsbrief 1 - 2004

Even voorstellen Winny Hübben, contactpersoon Nieuwsbrief en mederedactielid inny is eveneens nieuw bestuurslid van DVN. Zij is vanuit het bestuur contactpersoon voor de Nieuwsbrief en tevens mederedactielid vanwege haar affiniteit met het creatieve denk- en schrijfproces. Zo heeft ze menigmaal in haar vrije tijd oud-collega’s en kennissen begeleid bij het schrijven van hun memoires en uiteindelijk de eindredactie ervan gevoerd. Bij het ministerie van Defensie is zij ruim 12 jaar werkzaam, aanvankelijk als externe CMG-medewerker bij de projectorganisatie Nieuw Salarissysteem Krijgsmacht (NSK), later als defensieambtenaar bij de onderhoudsorganisatie CBMS, die was ondergebracht bij het Directoraat Generaal Personeel. Destijds was zij ook actief binnen de Bedrijfshulpverlening van de Centrale Organisatie en de Medezeggenschapscommissie van het Directoraat. De afgelopen 3 /2 jaar werkt zij bij de Directie Personeel en Organisatie (het huidige Personeelscommando) van de Koninklijke Landmacht op de Frederikkazerne in Den Haag. In haar functie van Sectiehoofd Bedrijfsmodellering & KAM voert zij onder meer de scepter over de integrale kwaliteitszorg binnen de DP&O en is verantwoordelijk voor de coördinatie van het Arbo- en het Milieuzorgsysteem. Vanuit haar visie op “total quality management” en in haar rol als arbocoördinator legt zij sterk de nadruk op het welzijnsaspect van de medewerkers. Met name in een tijd van veranderingen en ontwikkelingen, reorganisaties en bezuinigingen, dienen in haar perceptie niet alleen de bedrijfsprocessen, relaties en trends, maar bovenal de mens centraal te staan. Juist de mens heeft de sleutel in handen tot succesvol veranderen en verbeteren.

W

1

Impressie van de expositie ‘Women and war’ Te bezoeken in het Imperial War Museum, Londen, tot 18 april 2004 en hele interessante expositie waarbij zeer uitvoerig wordt stilgestaan bij de rol van de vrouw in de krijgsmacht in het algemeen en in oorlogstijd in het bijzonder. Werkelijk elke rol van de vrouw in de krijgsmacht door de eeuwen heen wordt belicht, waarbij de

E

nadruk ligt op WO I en WO II. Met name over de positie van vrouwen in Groot-Brittannië valt veel te zien maar dit spreidt zich uit tot en met Russische vrouwelijke (zelfmoord)brigades en vrouwelijke krijgsstammen in Afrika aan toe. Door de opstelling van de expositie

zie je ook de ontwikkeling van de positie van de vrouw als soldaat of commandant tot aan juist de verplegende rol of het thuisfront en vice versa. Verder zijn er nogal wat losse accenten, zoals een vitrine vol spionagemateriaal en uitrusting van vrouwelijke spionnen. Ook de invloed van oorlogen op vrouwelijke kunstenaars, zoals Marlene Dietrich en Virginia Woolf, behoort tot de onderwerpen. Visueel valt er heel wat te beleven, elke periode wordt belicht met bijbehorende uniformen, dagboekfragmenten, films, gadgets, wervingsposters, mode etc. Tot slot is er ook een ‘study’ , waarin een bibliotheek en internethoek is ingericht en je op je gemak een en ander eens kunt nalezen en informatie kunt opzoeken. Ook een audiotour behoort tot de mogelijkheden. De expositie is nog te bezoeken tot 18 april dus mocht je nog een kans zien, het is zeker een aanrader! Voor wie meer wil weten: kijk op www.iwm.org.uk Anke van Loon Anonieme prent gebruikt als omslag van boek ‘Bataven’ van Joost Rosendaal, uitgeverij Vantilt. 5-6 oktober 1798 trok een stoet geleid door vrouwen van Parijs naar Versailles om de komst van de koninklijke familie naar Parijs te eisen.

5

Jaarprogramma 2004

Opportunity in bedrijf Opportunity in Bedrijf is een landelijk netwerk en expertisecentrum voor organisaties die streven naar een evenwichtige samenstelling van hun management. Uitgangspunt is de overtuiging dat het benutten van uiteenlopende competenties, mannelijke en vrouwelijke, een bedrijfsbelang is. Daarnaast kunt u bij ons terecht voor onderzoek, advies en implementatie op het gebied van diversiteit, leiderschap, coaching en balans werk/leven. eelnemers van Oppportunity zijn onder andere: ABN AMRO, Accenture, Achmea, Ahold, BP, Delta Lloyd, Dow Benelux, Gemeente Amsterdam, ING, Interpolis, Kadaster, KLM, NS, Rabobank, Shell Nederland, Smiths Food Group, Telfort, Unilever en diverse ministeries.

D

Opportunity in Bedrijf ondersteunt bedrijven die werk maken van meer diversiteit (m/v) in top en management. Als sparringpartner en adviseur, door het bieden van informatie en inspiratie en middels het faciliteren van de uitwisseling van praktijkervaringen. In 2004 kunnen de deelnemers gebruik maken van een gevarieerd programma-aanbod: •

•

•

6

•

Ondersteuning en advisering: in het voorjaar maken de adviseurs van Opportunity afspraken met de deelnemers om de voortgang van het diversiteitsbeleid te bespreken en na te gaan wat Opportunity daarin specifiek kan betekenen. Informatie, actualiteit: ook in 2004 houdt Opportunity u op de hoogte van actuele ontwikkelingen. De deelnemers ontvangen vijf keer per jaar de elektronische nieuwsbrief (E-zine OiB). En natuurlijk houden we onze website www.opportunity.nl up to date, evenals www.ambassadeursnetwerk.nl. Checklist Balans in Organisaties: de deelnemers ontvangen in maart 2004 deze digitale quick scan om na te gaan hoe de organisatie ervoor staat en welke aspecten van het beleid extra aandacht behoeven. Dit instrument is ook goed bruikbaar als basis voor de interne discussie over diversiteit en m/v balans. Balansmeter. Deze kwantitatieve meting van de in-, door- en uitstroom van medewerkers kan eveneens digitaal worden ingevuld. In mei 2004 wordt de Balansmeter, een uniek monitoringinstrument, toegestuurd. Na invulling ziet u direct in de rapportage welke ontwikkelingen zich voordeden in uw personeelsbestand. • TopTelling: in september 2004 verschijnt de derde TopTelling, een overzicht van de positie van vrouwen in hogere en topfuncties, uitgesplitst naar diverse sectoren en aangevuld met good practices. • Workshop Plan van Aanpak: wilt u uw beleid omzetten in een concreet actieplan, of uw

actieplan aanscherpen of uitwerken voor een specifiek onderdeel, dan kan Opportunity een op maat gesneden workshop aanbieden; dat kan in company of samen met enkele bedrijven die in een vergelijkbare fase verkeren. Netwerkbijeenkomsten Er staan weer uiteenlopende bijeenkomsten op het programma, gericht op het opdoen van informatie en inspiratie en op het uitwisselen van praktijkervaringen. U vindt ze hieronder. Voor elke bijeenkomst ontvangen de deelnemers een afzonderlijke uitnodiging met uitgebreide informatie. Er zijn reeds twee bijeenkomsten geweest, namelijk op 15 januari 2004, Opportunitydag, jaarcongres voor deelnemers en relaties Opportunity in Bedrijf, tevens slotmanifestatie Ambassadeursnetwerk 2003 (thema: vrouwelijke leiders zichtbaar) en op 18 maart 2004, workshop over cultuuronderzoek bij IBM; de deelnemers konden tevens zelf een cultuurdiagnose maken. • 22 april 2004 Open Door bijeenkomst bij Gemeente Amsterdam over managementontwikkeling Marie-Anne Goedmakers, coördinator managementontwikkeling bij de Bestuursdienst deelt de ervaringen van de gemeente Amsterdam met het Top Traject, een project om potentieel voor een eindverantwoordelijke functie klaar te stomen. • 11 mei 2004 Workshop Inspirerend Leiderschap door Wessel Ganzevoort Een unieke workshop van hoogleraar organisatiedynamiek en -innovatie aan de UvA, Wessel Ganzevoort, speciaal voor topmanagers uit het Opportunity-netwerk en voor leden van de Ambassadeursnetwerken. • 15 juni 2004 Themabijeenkomst Levensloopbewust beleid Ton de Korte, Managing Director Adviesgroep Personeelsmanagement bij Berenschot, gaat in op de koppeling tussen de levensloopregeling en het HR-beleid. • 14 september 2004 Themabijeenkomst Mentoring en ‘Cross mentoring’ i.s.m. Liz Bavidge (U.K.) Over het opzetten van een succesvol mentoringprogramma en een nieuw aanbod van Opportunity m.b.t. een cross-mentoringsysteem. Het uitwisselen van good practices, ervaringen uit Nederland, Engeland en Duitsland.

Nieuwsbrief 1 - 2004 • 23 september 2004 Debat o.l.v. Fons Trompenaars Debat met ‘cultuurgoeroe’ Trompenaars over de vraag: Is de feminiene bedrijfscultuur in Nederland de oorzaak van het glazen plafond? Een debat tussen mannen en vrouwen in de top. • 5 oktober 2004 Open Door bijeenkomst bij Shell Nederland Over het ‘individual development programme’ van Shell, met Jan Schaapsmeerders, directeur Personeel Shell Nederland BV.

Naschrift DVN Defensie is lid van Opportunity in Bedrijf, dus deelname van defensiemedewerkers is kosteloos. Als je een bijeenkomst wilt bijwonen, kun je contact opnemen met Opportunity in Bedrijf, Laan van de Helende Meesters 13 1186 AC Amstelveen T (020) 426 58 90 F (020) 426 58 99 E [email protected] W www.opportunity.nl

Eerste vrouwelijke kazernecommandant bij de koninklijke marine Onlangs werd ik aangenaam verrast toen ik voor mijn werk contact moest opnemen met de commandant van de marinekazerne Vlissingen. Sinds 28 augustus 2003 wordt deze functie vervuld door ltzsd 1 Astrid Zwiers. Ik kende haar nog uit haar periode bij de afdeling Personeelszorg van de directie Personeel KM in Den Haag. Zij is nog van de generatie vrouwen die niet werd opgeleid om te varen, dus haar carrière bij de marine is via kantoorfuncties verlopen. igenlijk wil ze zelf niet te veel aandacht schenken aan het feit dat een vrouw deze functie vervult. Hoewel positieve aandacht leuk is, positieve discriminatie is voor haar uit den boze. Het is uiteraard een hele eer dat zij deze functie mag vervullen, omdat het een blijk van vertrouwen is in haar

E

Als een vis in het water

capaciteiten. Ze geeft wel toe dat ze nooit commandant geworden zou zijn als de tijden niet veranderd waren. “Wat vroeger ondenkbaar was, wordt nu toch veel breder als ‘normaal’ beschouwd en gelukkig worden vrouwen tegenwoordig op hun ambities en prestaties gewaardeerd.” ’Spannend’ vond ze haar eerste weken in Vlissingen. “Hoe zou de vaste bemanning reageren? Krijg ik de ruimte om mezelf te blijven en

mijn functie op mijn manier te vervullen?”, vroeg ze zich af. Maar al gauw bleek dat wederzijds respect op deze kazerne, ongeacht man of vrouw, een belangrijke drijfveer is voor de goede werksfeer die er heerst, en inmiddels voelt ze zich als een vis in het water. Ik mocht even mee op ronde over het kazerneterrein via de legeringsgebouwen, de oude en nieuwe, de sporthal, de garage, het magazijn en ik kreeg uitleg over de functie van de kazerne. In de eerste plaats worden hier de bemanningen gehuisvest tijdens de aanbouw en het garantieonderhoud van nieuwe schepen bij de werf de Koninklijke Scheldegroep. De aantallen kunnen sterk variëren en oplopen tot maximaal 335. Maar ook diverse kantoor- en leefruimten zijn permanent “verhuurd” aan bijvoorbeeld de Nationale Reserve, liaisononderofficieren van de KL, de

Fotoarchief Marinekazerne Vlissingen

Koninklijke Marechaussee, bewakingspersoneel van het Marine Beveiligingskorps en aan civiele overheidsinstanties. Een kazerne met een heel eigen karakter en problematiek dus, waar Astrid wel raad mee weet. De plaatselijke media hebben destijds ruim aandacht geschonken aan de commandowisseling. Nadia Berkelder van het regionaal dagblad Provinciaal Zeeuwse Courant die de kersverse commandant uitdaagde te reageren op de uitspraak van minister Kamp dat vrouwen bij de grote reorganisatie niet zouden worden ontslagen, omschreef de reactie als volgt: “Zwiers glimlachte diplomatiek. Dat moet ik nog zien”. Marion van Drunen

7

Column Column

Zo moet het dus niet Door Jacqueline

Recent kreeg ik een artikel onder ogen uit het blad Oplinie, een interview met judoka Claudia Zwiers. De inhoud van dit interview geef ik verkort weer:

8

“Zwiers heeft haar KMar-blauw verruild voor het donkere politieblauw. Niet uit vrije wil, sterker nog, het is weer een voorbeeld van een staaltje onbezonnen en ondoordacht personeelsbeleid. Vol enthousiasme ging ze zes jaar geleden als sportinstructeur aan de slag bij de KMar met het zogenoemde topsportcontract, een combinatie van topsport en werk. Dit houdt in een fulltimesalaris waarbij je parttime werkt en de resterende tijd vult met topsport. Voorwaarde is wel dat bij zo’n contract de werkgever overal gepromoot wordt. Ze behaalde als judoka vele malen podiumplaatsen op internationale grandprixtoernooien en is winnares van de bronzen medaille op de Olympische spelen van Atlanta. Een heus visitekaartje voor de KMar zou je toch zeggen. Uiteindelijk is ze de dupe geworden van een slecht gespeeld spel dat communicatie heet. In april 2003 kreeg ze een brief waarin men waarschuwde voor het feit dat haar contract afliep en waarin ze eraan herinnerd werd dit te verlengen. Een standaardbrief die velen hadden ontvangen. Vanwege haar bijzondere positie wist ze niet precies hoe het een en ander in mekaar stak. Advies gevraagd, via personeelszaken werd in Den haag om opheldering gevraagd. Op een gegeven moment werd ze uitgenodigd voor een gesprek; ze dacht dat het een bespreking zou worden over het topsportcontract, immers inmiddels waren er meerdere sporters met eenzelfde contract gekomen. Niets was minder waar, glashard werd haar gezegd dat ze geen argumenten hadden kunnen vinden om haar te behouden, tien dagen voor het Europees Kampioenschap nota bene!

In een later gesprek, waar haar trainer en vriend ook bij was, werd gezegd: “Claudia je hebt vijf jaar lang niets betekend voor de Marechaussee…” Daar zat ze met plakboeken gewapend waarin het tegendeel werd bewezen. Nooit heeft ze een beoordelingsgesprek gehad waarin haar functioneren ter discussie is gesteld. Maar het meest kwaad is ze op de manier hoe ze als topsporter en als militair is behandeld. " Moraal van dit verhaal? Zo moet het dus niet. Het ‘beleid’ schrijft richtlijnen voor hoe om te gaan met personeel, interne communicatie, veranderende personeelszorg, functioneringsgesprekken etc. We leren onze cadetten en aspirant-onderofficieren hoe ze open en eerlijk moeten communiceren maar niet in alle ‘praktiserende’ gelederen wordt blijkbaar voldoende aandacht besteed aan de componenten tact en eerlijkheid. Het wordt allemaal zo mooi omschreven, alle aanpassingen en veranderingen om personeelsbeleid beter te laten functioneren. Maar theorie en praktijk liggen op dit gebied toch helaas nog vaak ver uit elkaar. Of gaan we binnenkort voor de Idolsconstructie: zing een liedje, doe een kunstje en bel of sms de keuze van ideale werknemer door?! Natuurlijk zijn er gelukkig ook goede voorbeelden, bijvoorbeeld de samenwerking die in veel disciplines bewerkstelligd wordt met het (civiele) bedrijfsleven om zodoende de werknemers die hun baan straks kwijt zijn toch wat te bieden buiten het bedrijf dat krijgsmacht heet. Ik zie uw positieve voorbeelden van HOE HET WEL MOET graag tegemoet (via de redactie van de Nieuwsbrief als ingekomen stuk bijvoorbeeld). Rest mij nog in ieder geval een ieder sterkte te wensen tijdens de komende reorganisatieperiode. En Claudia Zwiers: succes bij politie Kennemerland en go for a medal! (Op 16 januari jl. plaatste Zwiers zich voor de Olympische spelen van Athene in de klasse tot 78 kg.)

Nieuwsbrief 1 - 2004

Leestips Leestips

Zestig jaar vrouw in de KL

Het laatste nummer (helaas geen subsidie meer!) van Civiel/Militair, magazine voor maatschappij en krijgsmacht, waarin onder andere prof. dr Cas Vroom (organisatieadviseur en hoogleraar Comparitive Management aan de Universiteit Maastricht) in zijn column ‘Vrouwen en bedrijven’ schrijft onaangenaam verrast te zijn geweest door een column in HP/De Tijd van J.A.A. van Doorn met als titel ‘Vrouwen uit het leger!’ (zie vorige Nieuwsbrief). Cas Vroom geeft aan dat hij diens standpunt over vrouwen in de krijgsmacht niet deelt. Hij heeft daarentegen met genoegen het stukje in de NRC van 12 november gelezen over luitenant Gwenda Nielen: “Vrouw met eigen peloton’. Hij zegt: “Wat een nuchterheid straalt die dame uit!”

p 17 april wordt een reünie gehouden ter gelegenheid van het feit dat 60 jaar geleden, op 25 april 1944 om precies te zijn, in Engeland de eerste verbandakte voor het eerste Nederlandse vrouwenkorps, het (Vrijwillige) Vrouwen HulpKorps, werd getekend door mevrouw C.E. SmitsDysserinck. In 1951 werd het VHK opgeheven en werd de Militaire Vrouwenafdeling (MILVA) opgericht, die uiteindelijk in 1982 ophield te bestaan. Alle functies binnen de KL, met uitzondering van die binnen het Korps Commando Troepen, staan heden open voor vrouwen.

O

Islam: Religie & Cultuur’, een uitgave van de Sectie Lessons Learned, Lgen Knoopkazerne Utrecht, Publicatie nr. 16.

De reünie wordt gehouden in de Prinses Julianakazerne in den Haag. Wij hopen in de volgende Nieuwsbrief een verslag van deze dag te kunnen brengen.

Minerva: Quartely Report on Women and the Military by Liora Sion. Fall-Winter, 2001. The aim of the article is to examine the experience of the Dutch female peacekeepers that serve in Bosnia and Kosovo and to analyze the ways in which they are envisaged and treated by their male peers and how they view themselves. ARMkracht. Zwaar werk, slim doen. Defensiefolder over fysieke belastbaarheid. Centraal aanspreekpunt: LTZA 1 drs. M.W.L.M. Claessens (DGPM/Directie Plannen en Beleidsontwikkeling), email: [email protected].

Vooraankondiging

Studeren in uniform, 175 jaar Koninklijke Militaire Academie 1828-2003, redactie Petra Groen en Wim Klinkert, SDU. ISBN: 90 12 09772 X, € 39,50. Europa is er voor u. Wonen, werken en studeren in een ander land van de EU. Luxemburg, Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, ISBN 92-894-593-0. Alinea uit het hoofdstuk Onderzoek – Denk Europees: “Vrouwen en Wetenschap. Er zijn niet genoeg vrouwen werkzaam op het gebied van het wetenschappelijk onderzoek. Met het EU-initiatief ‘Vrouwen en Wetenschap’ wordt getracht deze onevenwichtigheid recht te zetten door vrouwen aan te moedigen deel te nemen aan onderzoek in Europees verband. Voor meer informatie zie: europa.eu.int/comm/research/science-society/women-science/women-science_nl.html

9

3 Juni 2004

Foto: CAVDKM

Themadag DVN: Belastbaarheid van vrouwen Locatie: Gen Spoorkazerne te Ermelo

Gelezen

Gelezen

Telegraaf 4 december 2003. Stoere meid met controle. Taekwondoka Virginia Lourens vecht voor nieuwe kans op olympisch succes. Aflevering uit artikelenreeks over sporters op weg naar Athene 2004, waarin dit keer de KMA-studente vertelt over de aanloop naar en haar voorbereidingen op de Olypmpische Spelen. NJb, aflevering 42, 21 november 2003. De rechtstreekse en horizontale werking van het VNVrouwenverdrag door prof. mr. Cees Flinterman en mr. Rolanda Oostland. Uitgebreid artikel over de terughoudendheid van de Nederlandse regering waar het gaat om de werking van dit verdrag. “Vrouwen in Nederland kunnen zich niet met succes op een schending van het VNVrouwenverdrag beroepen bij de rechter. Dat beweert tenminste de regering. De argumenten die daarvoor gebruikt worden, gaan echter niet op. Gelukkig dient volgens het Nederlands staatsrecht de rechterlijke macht hierover zelf te beslissen, onafhankelijk van regering en parlement. NRC 8 november 2003. Prinsesje ook begroet met 101 saluutschoten. Besluit van het kabinet om zowel bij de geboorte van een jongen als een meisje 101 saluutschoten af te geven, omdat de Grondwet sinds 1983 bij de erfopvolging geen onderscheid meer maakt naar geslacht.

Foto’s: Volkskrant magazine

Volkskrant Magazine 1 november 2003. Eyliner op de stormbaan. Zowel in schuttersputjes als op de carrièreladder zijn de obstakels voor vrouwen in het leger niet altijd even zichtbaar. “Als ze het weer eens over tie-

ten hebben, zeg ik er wat van”. In dit artikel van Nell Westerlaken komen enkele voor ons bekende DVN-leden aan het woord en ook enkele (nog) onbekende vrouwen in opleiding bij de Koninklijke Landmacht. Op de Generaal Spoor Kazerne in Ermelo sprak zij met soldaat Hofstede en sergeant Hus. Na half vijf heten ze Nicole en Maaike. Beiden tonen ze een zeer nuchtere kijk op hun job bij het leger. Die nuchterheid lijkt soms wel een beetje op een overlevingsstrategie. Verder citeert de schrijfster van dit artikel enkele uitspraken van militairen die anoniem willen blijven…, en refereert zij aan het symposium ’25 jaar vrouwen op de KMA’. Ook DVN-voorzitter Henny Snellen komt aan het woord. Westerlaken sluit af met: “lekker mutsen”, een uitspraak van sergeant Van Nieuwburg, die vertelt dat tijdens haar uitzendingen naar Bosnië en Kosovo zij met de andere vrouwen soms gezellig samen muffins gingen bakken of hun haar verven. “Die kerels zijn daar dan best jaloers op.” Alle Hens, oktober 2003. Geruchtmakende KIMlichting was even terug bij af. Aan vrouwen moesten ze wennen. Een artikel van Jeroen Meijer over een klas van 108 adelborsten waaronder tien vrouwen, die twintig jaar geleden startten aan hun opleiding bij het Koninklijk Instituut voor de Marine in Den Helder. Het was voor het eerst dat er vrouwen werden toegelaten op het KIM voor bijna alle officiersfuncties. Alleen voor de opleiding tot officier-marinier werden (en worden nog steeds), om fysieke redenen, geen vrouwen toegelaten.

10

AM magazine, november 2003. Mevrouw de generaal. Reportage met als inleiding: ‘Moderne militairen moeten tactvol met mensen kunnen omgaan, kalm kunnen blijven en goed communiceren. Typisch iets voor vrouwen: stressbestendige teamplayers met oog voor de werksfeer. Het wordt dan ook hoog tijd voor meer vrouwen in de militaire top, vindt Den Haag. Wat vinden de vrouwen daar zelf van? AM vroeg het aan de vrouwelijke generaals van morgen.’ Interview met LTZA 2 OC Madeleine van Vuuren, kapitein Gea van Meurs en kapitein Nicole de Wolf.

Nieuwsbrief 1 - 2004

Nieuw! De DVN Yahoo Group! Defensiekrant, 29 januari 2004. Vrouwelijke schutters. Vrouwen kunnen sinds 1 oktober 2003 lid worden van de Koninklijke Leidsche Studenten Vereniging tot Vrijwillige Oefening in den Wapenhandel ‘Pro Patria’. Landmacht, februari 2004. De impact van een schietincident in het uitzendgebied. Naast een militair en een psycholoog geeft Desirée Verweij, universitair hoofddocent filosofie en ethiek op de KMA, haar visie op het bewuste schietincident in Irak: “De uitoefening van geweld brengt bijna per definitie conflicten met zich mee. Het gaat er om in dit soort situaties moreel verantwoord op te treden.” Defensiekrant, 12 februari 2004. Hoge onderscheiding. Sergeant Astrid van Erp (Klu), werkzaam bij AFNORTH, heeft op de vliegbasis Ramstein de ‘NATO Meritorious Medal’ ontvangen, de hoogste NAVO-onderscheiding, voor de verbetering van het NATO Automated Financial System dat nu NAVObreed wordt gebruikt. Defensiekrant, 11 maart 2004. Nieuwe woordvoerder staatssecretaris. Drs. Sascha Louwhoff is met ingang van 1 maart benoemd tot de nieuwe woordvoerster van Cees van der Knaap.

Click to join DVN group Met de komst van kabel en ADSL, is het steeds leuker om een aantal dingen te regelen via het Internet. Een van die mogelijkheden is om lid te worden van een Yahoo! Group. De bovenstaande button is toegevoegd aan de homepage van onze DVN INTERNETsite www.defensievrouwennetwerk.nl (jammer genoeg kan dit niet op de Intranetversie). Klik op de tekst onder de button en ga als volgt te werk... Om lid te worden is het noodzakelijk om jezelf aan te melden bij Yahoo door een Yahoo Username en Password aan te maken. Ook hebben ze je persoonlijke e-mailadres nodig en nog wat meer gegevens. Dit stukje is in het Engels maar zodra je een User ID en Password hebt, krijg je toegang tot de nieuwe DVN Yahoo Group en dan kan je in het Nederlands verder. Als je eenmaal lid bent, krijg je de volgende keuzemogelijkheid: • Home - Messages - Pending • Post • Chat • Files • Photos • Links • Database • Polls • Members - Pending • Calendar Samengevat, we kunnen e-mails naar elkaar verzenden, we kunnen chatten, we kunnen files posten, foto’s plaatsen, een poll houden, lijst van leden inzien enz. allemaal in het Nederlands. Een van de dingen die ze vragen is hoe je de mailtjes vanuit de DVN groep wilt ontvangen - dat mag je zelf kiezen. Ik gebruik altijd de eerste mogelijkheid: Message Delivery • Individual emails. Send individual email messages. • Daily digest. Send many emails in one message. • Special notices. Only send me important update emails from the group moderator. • No email. Don't send me email, I'll read the messages at the Web site. Als het niet lukt of je komt er niet uit, mail mij even [email protected] en ik zal het een en ander nog verder verduidelijken. Het bestuur staat hier helemaal achter en vraagt alle leden om lid te worden van de DVN groep. Het kost niets – alleen een beetje van je tijd. Dit is echt een uitstekende manier om contact met elkaar te houden, om elkaar te helpen, te ondersteunen en te netwerken! Tot ziens op de Yahoo DVN Group. Alice Zandbergen, ‘webmistress DVN’ (b.d.)

11

Colofon

Persbericht

Persbericht

d.d. 22 maart 2004

Seminar practicle solutions on war and terrorism Donderdag 25 maart 2004 zal het tentenkamp van het Korps Commando

Het DVN-bestuur en de redactie van de Nieuwsbrief DVN zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van de door leden ingezonden teksten. De redactie behoudt zich echter het recht voor teksten in te korten of plaatsing te weigeren. Deadlines 2004: 25 juni, 22 oktober

Troepen er anders uitzien dan gewoonlijk. Vijftig vrouwen uit diverse landen gaan zich buigen over de opdracht: bedenk praktische oplossingen voor peacekeepingoperaties! De groep deelnemers is afkomstig uit alle krijgsmachtdelen, humanitaire organisaties, universiteiten, zakenleven en ministeries. ommando’s van de Koninklijke Landmacht bepalen de stemming in het kamp, waarbij ze hun eigen ervaring tijdens uitzendingen toepassen. Corruptie, taalbarrières en onredelijke en onverwachte verstoringen van de werkzaamheden moeten de druk verhogen die mensen in oorlogsgebieden zelf ook ervaren. De resultaten van het congres zijn dit keer geen beleidsplannen, aanbevelingen of goede voornemens, maar tastbare oplossingen, zowel op materieel als financieel gebied. In de weken na de summit gaan de deelnemers de plannen ter plekke uitvoeren, in teams waarin alle groepen vertegenwoordigd zijn. Boter bij de vis, handen uit de mouwen.

C

12

Het is de eerste keer dat de partijen die bij een wederopbouw betrokken zijn, al van tevoren met elkaar samenwerken. Een bijkomstig doel van de conferentie is te komen tot structurele samenwerking, elkanders kennis en kunde te delen en de culturen van al die verschillende spelers te accepteren. De conferentie is als een privé-initiatief tot stand gekomen en wordt door de Koninklijke Landmacht geheel ondersteund. Geweldige ondersteuning is verleend door de afdeling Beleidsontwikkeling van het ministerie van Defensie, met name door KTZA Marcus en Ingeborg ter Laak (overigens ook deelneemster). Door hun tussenkomst heeft ook het

ministerie van Buitenlandse Zaken extra financiële ondersteuning gegeven om juist vrouwen uit oorlogsgebieden over te vliegen. Hoewel de vrouwen het alleen doen (ervan uitgaand dat zij in sommige opzichten praktischer ingesteld zijn dan mannen) is het congres tot stand gekomen dankzij de degelijke ondersteuning van officieren van landmacht en marine. Het DVN is goed vertegenwoordigd op het seminar. Angela Hume is deelneemster in plaats van Henny Snellen, die helaas moest afzeggen. Bestuurslid Herma-Jozé Blaauwgeers en Judith Koops, adviseur voor innovatie bij de KL, hebben het seminar bedacht en tot stand gebracht. De verslaglegging zal worden opgenomen in de volgende Nieuwsbrief.

VERHUISD? ANDERE WERKPLEK? Geef je nieuwe adres door aan de ledenadministratie DVN: Mw. mr. A.C.J. van Loon (persoonlijk) o.v.v. DVN Militaire Inlichtingen & Veiligheidsdienst Postbus 20701 2500 ES Den Haag of: outlook mail: Loon, A.C.J. van

Een plaatje zegt meer dan... Foto’s of illustraties bij de artikelen zijn zeer welkom. Echter, bij het drukwerk gelden bepaalde eisen. • Foto’s graag glanzend afgedrukt. • Digitale foto’s minimaal 200 kb in een jpg-formaat (origineel). • Foto’s of illustraties van het internet ‘geplukt’, zijn helaas niet bruikbaar omdat de resolutie hiervan te laag is. Dus, stuur foto’s of illustratiemateriaal van harte mee met de kopij maar denk wel aan bovenstaande punten.

Contributie DVN 2003: 15 euro Per acceptgiro of op rekeningnummer 6334014 t.n.v. Defensie Vrouwen Netwerk Nieuwsbrief DVN Verschijnt driemaal per jaar Nummer 1, april 2004 Redactie:

Marion van Drunen Ina Beusekamp Ingeborg Nugteren-Broeksema Kopij en correspondentie: Ina Beusekamp EOCKL, Gutenbergweg 10 4104 BA Culemborg tel.: 0345-543314 mdtn:*06-677-314 fax: 0345-543333 e-mail: [email protected]

outlook mail: EOCKL/STAFenIZ/INLNenDOC/VAL/ HfdenVert of Ingeborg Nugteren-Broeksema bc. Ingeborg Nugteren-Broeksema Kenniscentrum KMS tel. 0495 462691 mdtn: *06-578-62691 e-mail: [email protected] of Drs.W.J.A. Hübben DP&O Afdeling Bedrijfsvoering Frederikkazerne MPC 58A Postbus 90820 2509 LV Den Haag tel.: 070-3165306 mdtn: *06 546 65306 outlook mail: Hubben,WJA Drs DP&O/BDFMIODELLERING&KA

Secretariaat DVN: Mw. mr. A.C.J. van Loon (persoonlijk) Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst Afdeling Juridische Zaken o.v.v. DVN Postbus 20701 2500 ES Den Haag tel. 070-4419112 outlook mail: Loon, A.C.J. van e-mail: [email protected]

Vormgeving: Maarten Slooves, Grafische Vormgeving, Grave

Het volgende nummer verschijnt in augustus 2004 Sluitingsdatum kopij: 25 juni 2004