Nieuwsblad over cultuureducatie

3

In dit nummer:

• Cultuur in de Spiegel • Oneindig Noord-Holland in de klas • Landschap en kunst in ‘Low Holland’ • Kenniskring Cultuur in het VO

Nieuwsblad over cultuureducatie in het Voortgezet Onderwijs februari 2012

Nieuws van Plein C

Welkom! Een nieuw jaar, een nieuwe C. Met een interview over het onderzoeksproject Cultuur in de Spiegel, waarin vanuit een nieuwe theoretische basis gewerkt wordt aan een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs. In deze C lees je meer over de toekomst van de Cultuurkaart, over wat Oneindig Noord-Holland voor scholen kan betekenen en waarom de nieuwe Kenniskring voor het Voortgezet Onderwijs ook voor jou interessant kan zijn.

Denk mee met Plein C De afgelopen maanden heeft Plein C gesproken met mensen binnen én buiten de wereld van cultuur en onderwijs. We spraken over het belang van cultuuronderwijs en over de profilering ervan. We interviewden kenners, maar ook mensen voor wie onderwerpen als cultuur, onderwijs, beleid en subsidie geen dagelijkse kost zijn. De resultaten gebruiken we om de zichtbaarheid van cultuuronderwijs te verbeteren. We denken dat dat het draagvlak voor cultuur op school ook in de toekomst waarborgt. Ben je benieuwd wat onze gesprekspartners te vertellen hebben? Kijk dan op www.denkmeemetpleinc.blogspot.com. Je vindt daar ook een onlineenquete over het belang van cultuur op school.

Nieuw: Plein Publiek Wil je een cultuurproject voor je school realiseren en zoek je partners om de kosten mee te delen? Zijn er nog stoelen vrij bij je schoolvoorstelling? Is jouw project te groot voor een kleine school, en wil je anderen laten aanhaken? Bied je project, voorstelling of initiatief aan via Plein Publiek, een innovatieve online ‘tool’ waarmee je samen boekt en samen realiseert. Kijk op www.pleinc.nl/pleinpubliek en doe mee!

Vervolg Cultuurkaart

De C wordt, dankzij subsidie van de Provincie Noord-Holland, verstuurd aan alle Noord-Hollandse scholen. Een extra exemplaar kun je bestellen via [email protected].

De Cultuurkaart gaat in schooljaar 2012-2013 door als samenwerkingsverband tussen scholen en culturele instellingen. In de nieuwe vorm is het uitgangspunt dat scholen €10,- per leerling investeren in een Cultuurkaart en hier €15,- aan cultureel tegoed voor terug krijgen. Gemeenten, fondsen en particulieren dragen bij aan deze €5,-. Het bedrag kan worden besteed aan culturele activiteiten. Verder wil CJP dat deze activiteiten vrijgesteld worden van BTW en de administratieve lasten voor de school verminderen. Momenteel werkt het CJP het het Plan van Aanpak verder uit. Vanaf mei 2012 kan je je school voor Cultuurkaart-jaar 2012-2013 aanmelden. Hou hier rekening mee bij het opstellen van de begroting voor het komend schooljaar.

~

Op www.cultuurkaart.nl lees je alles over de nieuwe Cultuurkaart

Cultuur in de Spiegel

‘De waarde voor een school zit hem in het cement’ Welmoed Ekster is één van de drie aio’s (assistenten in opleiding) die onderzoek doen in het kader van Cultuur in de Spiegel. Dit grote onderzoeksproject van de Rijksuniversiteit Groningen en de Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) onder leiding van Barend van Heusden, moet leiden tot een theoretisch kader en een raamleerplan voor cultuuronderwijs. Welmoed houdt zich bezig met de pilots voor leeftijdsgroep 10-14 jaar: bovenbouw PO en onderbouw VO. Marjo Berendsen sprak met haar over het theoretisch kader en de praktijk op de pilotscholen. Wat is de essentie van het theoretisch kader van Cultuur in de Spiegel? Welmoed: ‘We gaan ervan uit dat cultuuronderwijs onderwijs is in cultureel zelfbewustzijn: bij cultuuronderwijs geven we betekenis aan onszelf, aan dat wat mensen maken en doen. Dit kun je doen in vier vaardigheden: waarnemen, verbeelden, conceptualiseren en analyseren, en in vier media: lichaam, voorwerpen, taal en grafische tekens. Dit reflecteren op onszelf doen we in allerlei vakken: bij filosofie, maatschappijleer, geschiedenis, drama, tekenen enzovoort. Wij als aio’s leveren een belangrijke bijdrage aan het raamleerplan. We zoeken in wetenschappelijke literatuur op het gebied van de ontwikkelingspsychologie naar wat leerlingen kunnen tussen hun vierde en achttiende levensjaar op het gebied van de verschillende vaardigheden en media. Dit noemen we het profiel van de leerling. Hoe het raamleerplan er uiteindelijk exact uit zal zien, wordt aan het eind van het onderzoekstraject duidelijk.

Welmoed Ekster

Wordt er in de huidige onderwijspraktijk al op deze manier aangesloten bij wat leerlingen kunnen? ‘Dat verschilt erg per docent. We willen graag dat docenten een bewuste keuze maken in wat ze doen. Het theoretisch kader kan hen helpen te duiden wàt ze doen, welke vaardigheden ze precies aanspreken in een bepaald project, en het weten welke relatie de verschillende vakken met elkaar hebben.’ Kun je een praktijkvoorbeeld geven van hoe je met een school werkt? Welmoed laat een map zien met handreikingen voor docenten: ‘Dit is het gereedschap om de theorie concreet te maken. Ik werk nu met vier scholen met een ontwerpteam. Ik kijk met hen bij welke lesstof of thema van komend jaar ze willen aansluiten. Het kan ook zo zijn dat docenten er voor kiezen een hele nieuwe lessenreeks te ontwerpen. Een onderwerp waarmee ik bijvoorbeeld werkte met één van de VO-scholen, was een ‘atelier’ over kinderrechten. Het team, bestaande uit een docent filosofie, beeldend en Nederlands, ontwikkelde een vakoverstijgende lessenserie cultuuronderwijs voor de tweede klassen vmbo, havo en vwo. We kijken dan naar zo’n thema aan de hand van een aantal criteria. Je start met de vraag ‘wat wil je centraal stellen per les’: het onderwerp, de vaardigheid of het medium? En hoe sluit je vervolgens aan bij het ontwikkelingsniveau van je leerlingen? 3

Wat heeft een school aan het theoretisch kader van Cultuur in de Spiegel? ‘Het profiel van de leerling vormt de basisstructuur van een doorlopende leerlijn. Dit profiel, gecombineerd met de visie van de school in het algemeen – en op cultuuronderwijs in het bijzonder – is richtinggevend bij de ontwikkeling van een curriculum cultuuronderwijs op school. Het kader biedt een overkoepelende structuur, een gemeenschappelijke taal op basis waarvan het cultuuronderwijs schoolbreed kan worden opgebouwd en vormgegeven. De meerwaarde en het nieuwe op schoolniveau zit ‘m dus grotendeels in het cement.’

Benieuwd geworden naar Cultuur in de Spiegel? Op www.cultuurindespiegel.nl vind je een film met uitleg van de theorie door Barend van Heusden. Vanaf maart 2012 kun je op www.cultuurindespiegel/3hoek zelf lessen cultuuronderwijs ontwerpen op basis van Cultuur in de Spiegel. Ook Plein C is op de hoogte! Marjo Berendsen, adviseur cul-

De vier ‘basisvaardigheden’ van cultuur: • Waarnemen: je kunt een onderwerp waarnemen. De beelden, geuren, smaken en geluiden van het onderwerp komen dan aardig overeen met je herinnering hieraan. • Verbeelden: je kunt het onderwerp ook manipuleren door er in je hoofd (of in het echt) iets anders van te maken dan wat je concreet waarneemt, oftewel: je kunt het onderwerp verbeelden. • Conceptualiseren: wanneer je een concept vormt, voeg je een aantal concrete herinneringen samen tot één abstract begrip of concept. Concepten werken alleen op basis van afspraken/conventies (zoals bij taal het geval is). • Analyseren: bij analyse zoek je naar abstracte structuren die aan het waargenomen onderwerp ten grondslag liggen. Je kijkt naar relaties en verbanden. Deze vaardigheden volgen elkaar op en komen uit elkaar voort. 4

4 vragen aan…

tuureducatie, is opgeleid tot adviseur Cultuur in de Spiegel. Zij kan workshops verzorgen in een team of CKV-netwerk.

Wouter Muller, cultuurcoördinator op het Clusius College, VMBO Schagen

Regionale conferentie Op 7 maart vindt in Regardz Planetarium in Amsterdam de regionale conferentie Cultuur in de Spiegel plaats voor Noord- en Zuid-Holland.

~

1. Jij en cultuur?

 eer informatie: www.cultuurindespiegel.nl of M www.pleinc.nl/CidS.

Op steeds meer gebouwen zie je de Oneindig Noord-Holland QR-code

Oneindig NoordHolland in de klas? Een alsmaar groeiend platform van verhalen; dat is Oneindig Noord-Holland. Geschreven verhalen, maar ook beelden, geluidsfragmenten en video’s over het rijke verleden van de provincie. Oneindig Noord-Holland is een initiatief van Provincie NoordHolland. De provincie werkt hierbij samen met erfgoedinstellingen en historici. De website www.oneindignoordholland.nl vormt het hart van het project. Maar je kan Oneindig NoordHolland ook tegenkomen in de krant, op televisie en op specifieke plekken in de regio waar mobiele applicaties doorverwijzen naar de website.

Onderwijs Oneindig Noord-Holland wil een zo groot mogelijk publiek bereiken. Ook het onderwijs kan haar voordeel doen met de rijke verzameling die Oneindig Noord-Holland aanbiedt. De bronnen kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden als ondersteuning of als input voor een geschiedenisles. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld filmpjes en teksten van de website gebruiken voor een werkstuk. De Provincie wil het project de komende maanden onder de aandacht van het onderwijs

brengen. ‘Door middel van bijeenkomsten, workshops en nieuwsbrieven willen we docenten stimuleren de verhalen als bron van informatie te gebruiken’ vertelt Susan Albers van de Provincie Noord-Holland.’

Bijdrage van leerlingen Een voorbeeld is het project ‘Leren en werken in de historische driehoek’ van het Martinus College te Stede Broec. Havo- en vwo-leerlingen schrijven teksten over de geschiedenis van hun eigen regio, waarbij ze de verhalen van Oneindig Noord-Holland als inspiratiebron gebruiken voor hun onderzoek. Hun eigen teksten kunnen vervolgens geplaatst worden op de website van Oneindig Noord-Holland.

Als cultuurcoördinator van het Clusius College ben ik verantwoordelijk voor het regelen van alle culturele activiteiten van klas 1 tot 4, dus van een uitstapje naar Amsterdam tot het binnenhalen van theatergroepen in school. Ook in de privésfeer ben ik bij theatergroepen betrokken. Ik vind cultuur erg belangrijk voor de ontwikkeling van leerlingen!

2. Wat is goede cultuureducatie? Goede cultuureducatie hangt erg af van de kwaliteit van bijvoorbeeld een voorstelling. Daarnaast zijn er een aantal belangrijke voorwaarden; zoals een doorlopende leerlijn, genoeg budget, een op orde zijnde tijdsplanning en draagvlak bij directie en docenten. Dat laatste is echt heel waardevol. CKV-docenten en mentoren van onze school besteden soms in hun avonduren heel veel tijd aan cultuureducatie!

3. Jij & Plein C? Ik wist van Plein C af door voorlichting van Cool Heerhugowaard en theater de Vest in Alkmaar. Maar Plein C kan nog best wat aan haar promotie doen!

Uitwisseling

4. Wat doe jij in de toekomst voor cultuureducatie?

Dit past helemaal bij de doelstelling van Oneindig NoordHolland. Op de website is het mogelijk om verhalen en beeldmateriaal toe te voegen en te reageren op toevoegingen van anderen. Door deze wederzijdse uitwisseling wordt Oneindig Noord-Holland steeds rijker en interessanter; ook voor het onderwijs!

Niet zo veel! Dit is het laatste jaar dat ik cultuurcoördinator ben. De directie is bezig met het regelen van vervanging. Ook zorgen zij ervoor dat het budget gehandhaafd blijft en dat is erg belangrijk omdat de cultuurkaart gedeeltelijk vervalt. We hebben in 2007 een cultuurbeleidsplan geschreven en dat wordt elk jaar geëvalueerd en besproken met de directie en betrokken docenten. Ik heb er alle vertrouwen in dat de cultuureducatie op het Clusius College goed geregeld blijft.

~

 eer informatie: Bezoek voor meer informatie M www.oneindignoordholland.nl en over het project ‘Leren en werken in de historische driehoek’: www.idzardvanmanen.nl/projecten/

CULTUURAGENDA

Tip: Online lessen Mediawijsheid

Low Holland

Met een djembé een landschap omschrijven

We zijn hier in de Middenbeemster En de boerin is een echte onderneemster Ik zie een landschap vol gras, Ja de Beemster was eerst een grote plas Met molens werd het water weggepompt. Dijken er om heen zodat het water niet meer weg kon. LOW HOLLAND, LOW HOLLAND

Lidy Zeinstra, projectleider bij Landschap Noord-Holland, vertelt: ‘Ons doel om jongeren met andere ogen te laten kijken naar het landschap, is geslaagd. De leerlingen, uit gemengde derde klassen, kwamen los van het schoolsysteem en werden geprikkeld na te denken over wat het landschap voor hen betekent.’ Behalve voor de leerlingen was dit project ook een eyeopener voor de beleidsmakers en de docenten. ‘Zo blijken jongeren wolken als onderdeel van het landschap te zien. Voor ons was dat nieuw!’ vertelt Lidy. Het huidige project was mogelijk dankzij subsidie van de Provincie Noord-Holland. Graag zou Landschap Noord-Holland het project herhalen, als hier opnieuw subsidie voor beschikbaar is.

~

Kijk voor meer informatie en een voorproefje op www.defrisseblik.nl/home/94

✁

De verhalen die de jongeren verzamelden en hun kunstzinnige vertaling zijn te vinden op de website van Oneindig Noord-Holland www.oneindignoordholland.nl.

~

Meer informatie: www.landschapnoordholland.nl/lowholland en zoek op Youtube naar Low Holland.

(een deel van een rap die gebaseerd is op interviews met bewoners, uitgevoerd ter afsluiting van het project.) 6

25 september – Kenniskring Voortgezet Onderwijs Docenten en vakleerkrachten Cultuur / Alkmaar / zie www.pleinc.nl/kenniskringvo

www.pleinc.nl

Workshop bij een van de deelnemende boerderijen

Om meer te weten te komen over het landschap, gingen de leerlingen in debat met beleidmakers, verkenden ze het landschap per fiets en spraken ze met bewoners. In zes middagen konden de leerlingen vervolgens hun ervaringen met het landschap van Laag Holland omzetten in rap, theater, beeldende kunst of djembé-klanken. Tijdens een afsluitend evenement zijn de eindproducties aan het publiek getoond.

7 juni – Dag van de Cultuureducatie Docenten en vakleerkrachten Cultuur/ Amsterdam/ zie www.cultuurnetwerk.nl

De afgelopen maanden heeft Stichting De frisse blik hard gewerkt aan het ontwerpen van een digitale leeromgeving waarbij docenten en leerlingen kunnen inloggen op een beschermd gedeelte van www.defrisseblik.nl en daar allerlei mediawijsheidslessen kunnen volgen. Er zijn lessen ‘Kritisch kijken naar non-fictie’ , ‘Kritisch kijken naar reclame en propaganda’, ‘Beeldtaal’ en ‘Interview’. Een reactie van een docent die aan de pilot van de digitale leeromgeving heeft meegedaan: ‘Erg gemakkelijk en duidelijk, en het is belangrijk dat leerlingen weten hoe er in de media gemanipuleerd wordt’.

Met het ongewone jongerenproject Low Holland verbeelden afgelopen najaar 75 leerlingen van drie Noord-Hollandse VO-scholen, hun visie op het Noord-Hollands landschap. Het project was een initiatief van Landschap Noord-Holland, de organisatie voor landschaps- en natuurbeheer in de provincie. ‘Low’ of ‘Laag’ Holland is een gebied met een heel karakteristiek landschap tussen Alkmaar, Hoorn, Amsterdam en Zaanstad. Wat vinden jongeren eigenlijk van dit landschap? Met deze vraag in het achterhoofd ontwikkelde Landschap Noord-Holland het jongerenproject Low Holland.

7 maart – Conferentie Cultuur in de Spiegel Voor docenten VO / Amsterdam / zie www.cultuurindespiegel.nl/agenda

Gedicht en tekening van Cora Vries www.coravries.nl

Doe mee met de Kenniskring Cultuur in het VO In het najaar van 2012 organiseert Plein C een Kenniskring Cultuur in het VO voor CKV-docenten, vakleerkrachten en cultuurcoördinatoren. Andere geïnteresseerde docenten zijn natuurlijk ook van harte welkom. Tijdens drie bijeenkomsten in Alkmaar is er ruimte voor uitwisseling met collega’s en gastsprekers. Thema’s die aan de orde komen zijn onder andere: samenwerking met culturele instellingen en andere scholen in de regio; organiseren, financieren en onderhouden van cultuurprojecten; vakoverstijgende cultuureducatie; en de rol en invulling van de cultuurprofielschool.

COLOFON Teksten: Marjo Berendsen, Sietske Dreschler, Marijke Schäuikes, Vibeke Roeper, Hanna van der Veen Fotografie: Plein C, Kenneth Stamp, Landschap Noord-Holland Ontwerp: Sin visuele communicatie, Den Haag Plein C Cultuurcompagnie Noord-Holland Postbus 3043 1801 GA Alkmaar www.pleinc.nl [email protected]

De Kenniskringbijeenkomsten vinden plaats op dinsdagmiddag 25 september, 16 oktober en 6 november van 16.30 tot 19 uur (met soep en brood). Deelname kost € 100,- voor drie bijeenkomsten. Heb je belangstelling voor deelname aan de Kenniskring of wil je meer informatie? Kijk op www.pleinc.nl/ kenniskringvo.

✁