Natuurlijke Wijnen. tien voor(oor)delen. Les Vins Naturels dix préjugés

Natuurlijke Wijnen tien voor(oor)delen

Les Vins Naturels – dix préjugés

Eindwerk academiejaar 2010 – 2011 voor het verwerven van de titel Sommelier-Conseil

geschreven in opdracht van

de Vlaamse Wijnacademie en l’ Université du Vin de Suze-la-Rousse

door Helaut Kerim Burchtstraat 19 9300 Aalst

e-mail als contactadres: [email protected]

Natuurlijke wijn

ii

Natuurlijke wijn tien voor(oor)delen Kerim Helaut Derde jaar sommelier-conseil 2010-2011

Natuurlijke wijn

ii

Inhoudsopgave NATUURLIJKE WIJN TIEN VOOR(OOR)DELEN................................................................................................................. 1

VOORWOORD INLEIDING .............................................................................................................................................. 3

VOOR(OOR)DEEL 1 E EN NATUURLIJKE WIJN IS HETZELFDE ALS EEN BIOLOGISCHE EN / OF BIODYNAMISCHE WIJN ................................................................................................................................................................. 4

VOOR(OOR)DEEL 2 H ONDERD PROCENT ‘ NATUURLIJK ’ LUKT NOOIT .............................................................................. 9

VOOR(OOR)DEEL 3 N ATUURLIJKE WIJN MAKEN LUKT ALLEEN IN SPECIFIEKE KLIMATEN ....................................... 14

VOOR(OOR)DEEL 4 N ATUURLIJKE WIJN IS SULFIETLOOS ................................................................................................ 17

VOOR(OOR)DEEL 5 N ATUURLIJKE WIJN BEWAART NIET ................................................................................................. 20

VOOR(OOR)DEEL 6 N ATUURLIJKE WIJN IS ( BIJNA ) NIET DRINKBAAR ........................................................................... 23

VOOR(OOR)DEEL 7 N ATUURLIJKE WIJN BESTAAT NIET ALS ‘ TOPWIJN ’ ........................................................................ 26

Natuurlijke wijn

ii

VOOR(OOR)DEEL 8 I N STERRENRESTAURANTS VIND JE GEEN NATUURLIJKE WIJN ................................................... 29

VOOR(OOR)DEEL 9 N ATUURLIJKE WIJN IS ( TE ) DUUR ..................................................................................................... 32

VOOR(OOR)DEEL 10 N ATUURLIJKE WIJN IS NIET CONSTANT VAN KWALITEIT ............................................................. 34

CONCLUSIE / NAWOORD ...................................................................................................................... 37

BIBLIOGRAFIE ....................................................................................................................................... 39

BIJLAGEN RESULTATEN VAN DE ENQUÊTE .......................................................................................................... 43 LIJST VAN GEDEGUSTEERDE NATUURLIJKE WIJNEN MET ALGEMENE BEOORDELING ....................... 50

Natuurlijke wijn

ii

Kerim Helaut derde jaar sommelier-conseil 2010-2011

Natuurlijke wijn tien voor(oor)delen

Natuurlijke wijn

1

Voorwoord

Alles wat je vanaf hier leest is een evidentie. Open deuren ingestampt en het warm water terug uitgevonden. Want dit verhaal gaat over wijn. Nicolas Joly - 'En de boer, hij ploegt voort...' En meer bepaald over natuurlijke wijn. Maar wees gerust: we zijn voorzichtig met deuren en over water gaan we het niet hebben. En toch. Soms moet een mens al eens dringen aan de deur om zijn gelijk te halen. En soms is water meer aangewezen dan de wijn die we drinken. We spreken dan helemaal nog niet over de dag nadien. Het gaat over het moment waarop we het glas heffen, degusteren en stilstaan bij de vraag: “Wat ben ik hier aan het drinken?” Het is en blijft een terechte vraag. Uiteindelijk willen we “wijn”. Wat uiteindelijk een natuurproduct is. Of toch zou moeten zijn. Is elke wijn dan niet ‘natuurlijk’? Want wordt wijn niet verkregen ‘uit een alcoholische gisting van druivensap’? Daar kan toch niet veel ‘onnatuurlijks’ aan zijn? De boer plant zijn druiven, oogst op het juiste moment, laat het sap gisten, bottelt en ploegt voort. Simpel. Of toch niet? In voorgaande opsomming is een stap weggelaten. Bewust. Eigenlijk is het: “De boer bottelt, verkoopt en ploegt voort”. En bij de verkoop knelt de schoen. Niet het schoentje, maar een schoenmaat vijftig. Dit verhaal gaat over wijn. Natuurlijke wijn. Wijn die gemaakt wordt door boeren die je laten genieten. Niet van hun verkoop maar van hun wijn. Ik hoop het te kunnen uitleggen in minder bladzijden dan een schoenmaat die knelt…

Natuurlijke wijn

2

Inleiding De wereld van de natuurlijke wijn is onontgonnen gebied. Het is een fenomeen. Voor sommigen een nieuw begin, anderen spreken van een zoveelste hype die even vlug zal verdwijnen. Wie er ook gelijk heeft, als je inscheept voor de reis begin je aan een avontuur. Dit een ontdekkingsreis noemen is een eufemisme. We vertrekken immers zonder kaart of kompas. Er is tot op vandaag niemand die een eenduidig antwoord kan geven op de vraag ‘wat is natuurlijke wijn?’. Geen mens die op dit moment precies kan beschrijven waaraan een wijn moet voldoen om ‘natuurlijk’ te zijn. Elke wijnbouwer heeft zijn eigen antwoord klaar. Elke wijnhandelaar een andere beschrijving. Sommigen houden het simpel. Anderen vullen een encyclopedie met hun standpunt. Zet ze bij elkaar en je hebt de ideale ingrediënten voor een avondvullende discussie over het onderwerp. Heeft dit eindwerk dan de pretentie om voor eens en voor altijd het pleit te beslechten? Hoegenaamd niet. Verderop zal duidelijk worden dat dit zelfs helemaal niet mogelijk is. Natuurlijke wijn is levende materie. De discussie erover ook. Uiteraard zijn er punten waar iedereen het over eens is. Maar er zijn er minstens evenveel die het stof doen opwaaien. Dit eindwerk wil vooral komaf maken met een aantal misverstanden die leven bij het grote publiek. Zelfs professionelen in de sector hebben soms een visie op natuurlijke wijnen die minstens de wenkbrauwen doet fronsen. Eens de grootste misverstanden uitgeklaard zou voor iedereen duidelijk moeten zijn welke basisfilosofie er achter het maken van natuurlijke wijnen schuilt. Maar welke misverstanden leven er? En welke zijn het hardnekkigst? We besloten een enquête op te starten om daar achter te komen. Meer dan 850 personen vulden die online in. Bij één vraag vroegen we de deelnemers een definitie te geven van ‘natuurlijke wijn’. Uit alle antwoorden werden de tien meest voorkomende misverstanden gedistilleerd. Ze vormen het kader van dit eindwerk. Maar elk nadeel heeft zijn voordeel. Daarom spreken we hier niet van misverstanden maar vooroordelen. Met een lettergreep weggelaten is dat een voordeel. Voordelen die weinig gekend zijn bij het grote publiek. De bedoeling? Natuurlijke wijn de plaats te geven die hij verdient: een wijn die teruggaat naar de essentie. Honderd procent smaak!

Natuurlijke wijn

3

Voor(oor)deel 1 Een natuurlijke wijn is hetzelfde als een biologische en/of biodynamische wijn

Het eerste en misschien wel meest hardnekkige vooroordeel. En om meteen met de deur in huis te vallen: neen, een natuurlijke wijn is niet hetzelfde als een biologische wijn en/of biodynamische wijn. En om de puntjes op de i te zetten: biologische of biodynamische wijn bestaat niet. Maar dat laatste is eigenlijk juridische muggenzifterij. De officiële definitie luidt namelijk: “wijn gemaakt van druiven afkomstig uit de biologische landbouw.” Hetzelfde voor de biodynamische vrienden. En alhoewel het misschien haarkloverij lijkt, schuilt er toch enige logica achter. Het is immers niet omdat de druiven afkomstig zijn uit de biologische landbouw, dat de wijn ook biologisch is. Hetzelfde geldt voor de biodynamie. Het gebeurt immers maar al te vaak dat een wijn die gemaakt is van druiven uit de biologische landbouw, de filosofie toegepast in de wijngaard niet hanteert tijdens het vinificatieproces. We nemen als voorbeeld een hypothetische biologische wijn (voor het gemak hanteren we nu en verder deze term). Keurig zijn de druiven verbouwd en geoogst volgens de principes en het lastenboek die gelden in de biologische landbouw. Maar eens de druiven toegekomen in de wijnkelder van de wijnboer, zijn er zo goed als geen (biologische) regels meer. De wijnmaker dient enkel rekening te houden met een aantal strengere limieten wat betreft additieven (waarover later meer) maar is relatief vrij in het ongebreideld gebruik ervan. Deze ‘biologische wijn’ kan enkel nog zo genoemd worden omdat het basisproduct biologisch is. De verwerking ervan is dat soms allesbehalve. In wat onderscheidt zich dan een ‘natuurlijke wijn’? Om te beginnen is elke natuurlijke wijn afkomstig van druiven uit de biologische of biodynamische landbouw (omgekeerd geldt dat niet). Dat kan ook niet anders. Natuurlijke wijn maakt immers bij de gisting gebruik van de natuurlijke gisten aanwezig op de schil van de druiven. Mocht hij niet biologisch of biodynamisch te werk gaan dan zou de wijnboer eenvoudig niet over deze natuurlijke gisten beschikken. Hij zou dan hulp moeten zoeken bij de cultuur- of labogisten, die alle andere soorten wijn zonder terughoudendheid gebruiken. Verder vermijdt de wijnboer die natuurlijke wijn wil produceren elk ander additief. Vandaar de uitspraak dat een natuurlijke wijnboer geen wijn ‘maakt’ maar eerder het proces van wijnmaken Natuurlijke wijn

4

‘begeleidt’. Slechts in uitzonderlijke omstandigheden en als het echt niet anders kan, gebruikt deze wijnproducent additieven die het vinificatieproces in goede banen leiden. Maar zelfs dan nog binnen limieten die een fractie zijn van de officiëel geldende. Een natuurlijke wijn is dus een wijn die als het ware de principes uit de biologische of biodynamische landbouw verder doortrekt naar de wijnkelder. Zo natuurlijk mogelijk te werk gaan, zonder toegevoegde chemische additieven die het werk in het beste geval vergemakkelijken, in de meeste gevallen bijsturen of in het slechtste geval fouten maskeren. Bestaat er over dit alles overeenstemming? Daar is het antwoord: bijna. Biologische of biodynamische wijnen zijn gecertifieerd. Dat betekent dat zij gecontroleerd worden door een onafhankelijke instantie op basis van een lastenboek waarin gedetailleerd staat wat wel en niet mag. Pas als de wijnboer de controle doorstaat kan hij het label ‘biologisch’ of biodynamisch’ aan het etiket toevoegen. Bij natuurlijke wijnen bestaat zo’n onafhankelijk controle-organisme niet. Of nog niet. Ongeveer een honderdvijftig natuurlijke wijnboeren hebben zich in 2005 wel gegroepeerd in ‘l’Association des Vins Naturels’ (AVN). Pas vijf jaar later is er eindelijk een ‘charter’ dat kan beschouwd worden als een gezamenlijke verklaring hoe natuurlijke wijn moet gemaakt worden en wat het juist is. Dat het opstellen van een charter dat nauwelijks een A4-blad beslaat meer dan vijf jaar duurde, toont aan hoe moeilijk de overeenstemming te bereiken is. Als we de letterlijke tekst van het charter bekijken dan merken we al hoeveel toegevingen er gedaan werden. Lees even mee.

Préambule : le vigneron membre de l’AVN dit ce qu’il fait et fait ce qu’il dit ; il est vigneron paysan, passionné, amoureux de son terroir et de son métier où sa philosophie de production transparaît dans sa vie au quotidien. A) Les pratiques viticoles La certification « bio» est souhaitée. En l’absence, le postulant s’engage par écrit à respecter les règles de production biologiques (règlement CE 834/2007 modifié).

Natuurlijke wijn

5

B) Les pratiques oenologiques Un vin nature ne s’élabore qu’à partir de raisins sains et mûrs ayant subi le minimum de manipulations : - vendanges manuelles ; - interdiction de levures exogènes au raisin et au vin ; - aucun intrant oenologique utilisé sauf le SO2 (sulfites ajoutés), à raison d’une teneur maximale en SO2 total de : - 30 mg/l pour les vins rouges et effervescents, - 40 mg/l pour les vins blancs secs, - 80 mg/l pour les vins blancs à sucres résiduels > à 5 g/l ; - manipulations minimales des vins faits. Les cuvées ne répondant pas aux critères d’élaboration ci-dessus ne pourront faire l’objet ni d’une communication, ni d’une commercialisation en rapport avec l’AVN. Il n’y a pas de contrôle interne : cette charte de bonne conduite, basée sur la confiance, sera signée par les vignerons adhérents sans exception.

Association des vins naturels, association loi 1901 AVN - Les Mortiers – 72340 Marçon

In de ‘preambule’ staat al de premisse dat alles gebeurt op basis van vertrouwen. De wijnboer ‘doet wat hij zegt en zegt wat hij doet.’ Verder kan de wijnboer met de zogenaamde regels nog alle kanten uit. Biologisch te werk gaan is ‘gewenst’, de druiven moeten een ‘minimum aan manipulaties’ ondergaan hebben, geen enkel additief is toegelaten ‘behalve’ SO2 (sulfiet), ‘minimale’ manipulaties van de gemaakte wijnen. De ene vage regel volgt de andere op. Als kers op de taart stelt men nog

Natuurlijke wijn

6

maar eens bij wijze van afsluiter dat er geen controle is: alles gebeurt nogmaals op basis van vertrouwen. Niet veel waard dus? Dat vinden ook Nicolas Joly en Jean-Pierre Frick, de voortrekkers en bezielers van het AVN. Toen ik hen persoonlijk ontmoette en vroeg naar deze vage bewoordingen, verwezen ze naar de moeilijke onderhandelingen rond de totstandkoming van dit charter. Een kleine lobby die uit is op het commercieel interessante label van ‘natuurlijke wijn’ (zoals het biolabel dat bleek te zijn) vond dat de regels niet te strak moesten zijn. Het moest nog werkbaar blijven… Veel liever hadden Joly en Frick een strakke regelgeving gezien: verplicht biolabel (of in conversie), verplichte manuele pluk, enkel natuurlijke gisten, geen additieven (ook geen sulfiet) en geen manipulaties van gemaakte wijnen. Maar toch opteerden ze voor deze eerste (kleine) stap liever dan met lege handen naar huis te gaan. Maar gaan Nicolas Joly en Jean-Pierre Frick dan niet te ver? Is het risico op een ‘slechte’ of ‘slecht gemaakte’ wijn dan niet enorm groot? Ongetwijfeld. Uit persoonlijke gesprekken met wijnboeren die het risico nemen, begrijp ik dat velen onder hen al meerdere tegenslagen hebben moeten doorstaan. Soms beperkt het zich tot een fles die bij de degustatie als ‘foutief’ wordt bevonden. Maar (economische) rampen waarbij een hele cuve of zelfs oogst verloren gaat, zijn niet uit te sluiten. Deze wijnmakers kiezen dan ook niet voor de ‘gemakkelijke’ weg. Mislukt in een bepaald jaar een bepaalde wijn, dan verliezen ze hun inkomen. De keuze om niet natuurlijk te werken is volgens hen dan ook louter economisch van aard. De keuze voor de vage bewoordingen in het charter ook. Als ‘hypothetisch’ iedereen natuurlijk te werk zou gaan, zou er veel minder maar wel (terug volgens hen) veel gezondere wijn op de “markt” terecht komen.

“Ils sont fous” biologische wijnboer uit de Bourgogne over zijn collega’s natuurlijke wijnboeren

Natuurlijke wijn

7

VERBORGEN VERLEIDERS Niet elke ‘natuurlijke’ wijn is een ‘natuurlijke wijn’. Zelfs al denk je dat het etiket nooit liegt.

VIN DOUX NATUREL Alhoewel op het etiket duidelijk staat ‘naturel’, is dit (meestal) geen natuurlijke wijn. Het label ‘naturel’ slaat hier op de natuurlijke restsuikers die overblijven na vinificatie. Je keert dus huiswaarts met een zoete wijn.

ʻNATUREOʼ Handige marketingjongens gebruiken tegenwoordig de natuur te pas en te onpas. Wie kan het hen verwijten? Het woord ‘natuur’ is immers (nog) geen geregistreerd handelsmerk. In dit geval gaat het om een wijn die bijna geen alcohol bevat. Deze wijnboer (of eerder: dit wijnbedrijf) ‘de-alcoholiseerde’ de wijn door hem vacuüm te distilleren aan 28° Celsius. Een ander procedé laat toe om door osmose de alcohol aan de wijn te onttrekken. Allesbehalve natuurlijk dus. Maar gemaakt van druiven dus volgens de EU nog steeds wijn.

BIO & FAIRTRADE Het verschil tussen biologische, biodynamische wijn is intussen duidelijk. Elke natuurlijke wijn is biologisch of biodynamisch. Omgekeerd geldt dat niet. Natuurlijk heb je veel meer kans om een natuurlijke wijn te drinken als op het etiket staat dat hij biologisch of biodynamisch is. Maar bij gebrek aan label voor natuurlijke wijn is uiteindelijk een gesprek met de wijnboer of wijnhandelaar het middel bij uitstek om erachter te komen. Fairtrade is lovenswaardig maar slaat enkel op de manier van handel drijven. De wijnboeren (meestal uit de Nieuwe Wereld) krijgen jouw steun door de eerlijke prijs voor hun product. Of dat nu natuurlijk, biologisch, biodynamisch of iets anders is, maakt niet uit.

Natuurlijke wijn

8

Voor(oor)deel 2 Honderd procent ‘natuurlijk’ lukt nooit

Wat is natuurlijke wijn? Zoals we bij het eerste ‘vooroordeel’ al zagen is dit een lastig te beantwoorden vraag. Iedereen denkt er het zijne van. De organisatie die alle gelijkgezinden zou moeten groeperen, het AVN (Association des Vins Naturels), heeft de grootste moeite gehad om een charter op te stellen waarover unanimiteit heerste. Resultaat is een A4 met de meest vage bewoordingen waar we nog alle kanten mee op kunnen. De filosofie van natuurlijke wijn bestaat er in om terug te keren naar de essentie van de wijn: de smaak van het terroir. Doordat de productie van wijn plaatsvindt binnen een bepaalde regio, zal de smaak van de wijn er door getypeerd worden. De regio en alles wat er mee gepaard gaat (specificiteit van de druivensoorten, klimatologische omstandigheden maar ook tradities en gebruiken) bepaalt de smaak van de wijn. Dat is wat men bedoelt met ‘terroir’. Nicolas Joly merkt op dat er de laatste jaren een beweging aan de gang is naar uniformiteit, weg van de typiciteit van het terroir. Alle wijnen die binnen een bepaalde appellatie niet beantwoorden aan het vooropgestelde smaakpatroon, vallen uit de boot. Een Beaujolais moet aroma’s bevatten van framboos en aardbei. Liefst nog wat banaan erbij om de ‘macération carbonique’ in de verf te zetten. Een Sancerre moet vegetaliteit bezitten. En buxus, of liefst nog het beruchte ‘kattenpis’. Zo herkent de sommelier de wijn tenminste. Geen banaan of kattenpis, dan riskeert de wijnboer zijn AOCstatus te verliezen. Op zijn minst vreemd te noemen. Want is de typiciteit van het terroir niet bij uitstek iets wat wijnen van elkaar zou moeten onderscheiden? In plaats van ze op elkaar te doen lijken? Nicolas Joly vraagt zich luidop af hoe het trouwens mogelijk is dat zoveel wijnen op elkaar lijken. Want dat is misschien het meest bijzondere van heel het verhaal: hoe slagen duizenden wijnboeren erin eenzelfde, bijna gekloond product af te leveren? Het antwoord is even eenvoudig als voor de hand liggend: door manipulaties bij de vinificatie. Grosso modo onderscheiden we hier twee soorten manipulaties: het toevoegen van additieven en/of het bewerken van het onafgewerkt product dat commercialiseerbare wijn moet worden. Over het toevoegen van additieven kunnen we formeel zijn. Daar bestaat, zoals we hebben kunnen lezen in het charter van het AVN, grote consensus over om ze volledig te weren uit het productieproces. Momenteel laat de Europese regelgeving ongeveer 350 verschillende soorten Natuurlijke wijn

9

additieven toe bij de vinificatie. Dat gaat van labo- of cultuurgisten, over verschillende soorten zuren en/of suikers tot het beruchte sulfiet. De natuurlijke wijnboeren zijn bijna unaniem in hun oordeel dat additieven de wijn wegtrekken van zijn oorspronkelijk karakter en dus niet nodig zijn om de kwaliteit van de wijn te garanderen. Behalve dan dat ene additief, sulfiet genaamd. Maar daarover later meer (zie vooroordeel 4). Over het bewerken van de wijn lopen de meningen meer uit elkaar. Enerzijds is dat logisch aangezien wijn niet uit zichzelf tot stand komt. Men moet altijd een aantal ‘bewerkingen’ uitvoeren om tot een goede wijn te komen. Anderzijds zorgt de moderne technologie ervoor dat men een aantal bewerkingen kan uitvoeren die de wijn ook hier weghaalt van zijn oorspronkelijk karakter. Het is dus op een slappe koord dansen om uit te maken wat een gewenste ‘bewerking’ is en wat niet. We geven twee voorbeelden. Het persen van de druiven is een noodzakelijke ‘bewerking’ bij het maken van de wijn. Daarover is iedereen het eens. Een punt van discussie is de manier van persen. Gaat men pneumatisch of hydraulisch persen? Of weert men zelfs de machines uit zijn wijnkelder en gaat men op mankracht persen? Sommige natuurlijke wijnboeren zijn van mening dat de enige manier om zo min mogelijk bittere smaken van de pitten in de wijn te krijgen, het persen door het kneuzen met de voeten is. Alhoewel er dus wel discussie bestaat, zal geen enkele natuurlijke wijnboer verloochenen dat er moet geperst worden. Waar hij wel zal op letten is dat alles in het teken staat van kwaliteit. Er moet bij de natuurlijke wijnboer niet machinaal geperst worden om tijd te winnen. Dat mag, op voorwaarde dat men de machine in de gaten houdt eerder dan zijn portefeuille. Men kan immers alleen van het beste sap uitstekende wijn maken. Eén van de vele moderne technieken om een wijn te bewerken tijdens de vinificatie heet ‘microbullage’ of ‘micro-oxygénation’. Een techniek die vooral wordt toegepast bij tanninerijke en in hun jeugd nogal harde wijnen, zoals wijnen uit de Cahors gemaakt van de malbec-druif. Bij deze techniek ‘verzacht’ men de tannines door ze in contact te laten komen met zuurstof (oxygène). Dit gebeurt terwijl de wijn in grote cuves staat te wachten om gebotteld te worden. Men laat door middel van kleine slangetjes belletjes zuurstof (des bulles) in de wijn blazen. Waarom past men deze techniek toe? Uiteraard voor de consument. Een jeugdige, tanninerijke en dus ‘harde’ wijn is quasi onverkoopbaar. De supermarkt verkoopt immers vooral kant-en-klare, meteen drinkbare wijnen. Geen Cahors die nog enkele jaren nodig hebben om te rijpen in de wijnkelder. Vandaar dat men ze dan maar meteen verkoopsklaar maakt bij de productie. Een jeugdige Cahors die vanavond gedronken kan worden. Natuurlijke wijnboeren gruwen van dit soort praktijken. Nicolas Joly zegt letterlijk dat dit funest is voor de diversiteit die Frankrijk te bieden heeft. En persoonlijk geven we hem honderd procent gelijk. Waarom van een Cahors een Beaujolais willen maken? Als de consument een meteen Natuurlijke wijn

10

drinkbare wijn wil, is het aan de wijnverkoper om hierover een degelijk advies te geven. Maar de meeste supermarkten hebben nu eenmaal geen opgeleide sommelier (meer) in dienst. En laten we over het gros van de restaurants nog maar zwijgen. Bij sommigen een noodgedwongen keuze, bij anderen een teken van winstmaximalisatie. Een natuurlijke wijnboer gebruikt dus geen additieven. Niet alleen komt het gezondheidsaspect hier om de hoek kijken, het draagt ook niet fundamenteel bij tot enige kwaliteitsverbetering. Hooguit kan men de wijn de richting uitsturen die de producent (in functie van de consument) wil. Hetzelfde geldt voor de ‘manipulaties’ of ‘bewerkingen’ voor, tijdens en na de vinificatie. Een natuurlijke wijnboer beperkt zicht tot de ‘hoogst noodzakelijke’: het bewerken van de grond, plukken en persen van de druiven, het ‘opvoeden’ of vinifiëren en het bottelen. Daarom zal een natuurlijke wijnboer eerder zeggen dat hij een ‘wijnbegeleider’ is in plaats van een ‘wijnmaker’. De wijn maakt uiteindelijk zichzelf. Het is aan de wijnboer om een oogje in het zeil te houden en de natuur in goede banen te leiden. Maar is dit alles wel mogelijk? Bestaat er met andere woorden een ‘honderd procent natuurlijke wijn’? De wijn zou afkomstig moeten zijn van druiven waar geen enkel chemisch bestrijdingsmiddel aan te pas kwam om ze te kweken. Biologisch maar bij voorkeur biodynamisch dus. Na de manuele pluk worden de druiven met het nodige geduld geperst en alleen maar het beste sap wordt gebruikt om te vinifiëren. Voor, tijdens of na de vinificatie is geen enkel additief gebruikt, ook geen sulfiet. De wijn heeft enkel die ‘manipulaties’ of ‘bewerkingen’ ondergaan die noodzakelijk zijn om tot wijn te komen. In geen enkel opzicht komen er bewerkingen aan te pas die de aroma’s zouden bijsturen volgens een vooropgesteld plan. Bestaan er zulke wijnen? Het antwoord is volmondig “ja”. Zij leveren het bewijs dat ‘honderd procent natuurlijk’ wel degelijk mogelijk is. Uiteraard zijn de risico’s groter. Maar ze worden ingeperkt door de noeste arbeid van de wijnboer. Een wijnboer die natuurlijke wijn wil maken moet immers veel meer uren investeren in de opvolging van de wijn en zijn wijngaard. Hubert Hausherr, wijnboer in Eguisheim, wijst er op dat wie natuurlijk werkt weinig of geen tijd heeft om toeristen te ontvangen. Op geen enkel moment van het jaar. In tegenstelling tot wijnboeren die hun wijngaard te lijf gaan met kunstmeststoffen en chemische bestrijdingsmiddelen om daarna hun ‘vrije tijd’ te vullen met het ontvangen van en verkopen aan de ‘toeristen’. Ook dat is een inkomstenbron waar een natuurlijke wijnboer niet of in ieder geval minder moet op rekenen. Moeilijk te vatten dus, die natuurlijke wijnboeren. In de plaats krijg je wel authentieke ‘terroir-wijnen’ voorgeschoteld. Rode draad door al die natuurlijke wijnen is dat ze zich niet laten beperken door de vooropgestelde ‘aromaregels’ van de appellatie. Integendeel. Ze zijn zo divers als Frankrijk zelf is. Vele natuurlijke wijnen moet je dan ook niet gaan zoeken bij de AOC-club. Hun typiciteit deklasseert hen vaak tot de ‘vin de pays’ status. Of nog erger: tot ordinaire ‘vin de pays’. Nicolas Joly ervaart dit niet zelden als onterecht en samen met een driehonderdtal andere wijnboeren verenigt hij Natuurlijke wijn

11

zich in ‘Renaissance des Appellations’. Zij ijveren ervoor om de ‘terroir-wijnen’ terug tot hun recht te laten komen. In plaats van de eenheidsworst die het gevolg is van de huidige, absurde AOCregelgeving. Niet dat hij tegen het AOC systeem zou zijn. Volgens hem moet het AOC-systeem er echter toe bijdragen de diversiteit in de verf te zetten. En dat kan alleen maar als men het ‘terroir’ tot zijn recht laat komen. Geen additieven en zo weinig mogelijk manipulaties dus. En laat dat nu net hetzelfde zijn als waar het AVN voor staat: authenticiteit in plaats van eenheidsworst, karakter in plaats van zielloze (zielige?) supermarktwijn.

“ Le vin est mort, vive le Vin Vivant “ antwoord van een natuurlijke wijnboer op de vraag hoe hij denkt over ‘supermarktwijn’

Natuurlijke wijn

12

Le Vin Coeur des Bulles, Chardonnay Brut Reserva, Casa Pardet, 2005

Waarom? “Je hebt altijd additieven nodig. Al was het maar bij schuimwijnen voor de ‘prise de mousse’. Honderd procent natuurlijke wijnen bestaan dus niet” De ‘liqueur de tirage’ is essentieel om belletjes te verkrijgen in schuimwijn. Toch als men de ‘méthode traditionelle’ toepast. Men kan het dus als een additief beschouwen. Tenzij men de suikers gebruikt van dezelfde druiven… Hier is de tweede gisting op gang gekomen met druivensap dat de wijnboer in de frigo bewaard had. De wijn bevat bijgevolg geen enkel additief.

Voor het oog: Heldere matig strogele wijn met fijne pareling die een mooie corona vormt. In de neus: De typische chardonnay-geuren komen duidelijk tot uiting: groene appel, lichte zweem van citrusvruchten, duidelijk lactische toetsen van boter. Brioche komt na enige tijd boven. In de mond: Een heel frisse aanzet. Citrus en groene appel nemen het voortouw. Meteen daarna gevolgd en mooi ondersteund door het mondvullende lactisch aspect. Lange afdronk met helemaal op het einde een mespunt bitter. Ideaal bij: Het aperitief. Of als ‘genietwijn’ op een terras. Wil men er toch iets bij eten kies dan voor zeevruchten of een voorgerecht van schaal-en schelpdieren eventueel met heel lichte sauzen.

Natuurlijke wijn

13

Voor(oor)deel 3 Natuurlijke wijn maken lukt alleen in specifieke klimaten

Natuurlijke wijn maken is gemakkelijker als de natuur meewerkt. Dat is waar. Maar de veronderstelling bestaat dat biologische of biodynamische wijnen makkelijker te maken zijn in droge klimaten. We gebruiken met opzet het woord ‘veronderstelling’. Alhoewel we hier niet willen ontkrachten dat het makkelijker zou zijn, willen we tegelijk af van de verkeerdelijke conclusie dat een droog klimaat een ‘conditio sine qua non’ is. Toegegeven: ziektes krijgen minder kans in een wijngaard die ligt in een droog klimaat of in een gebied dat regelmatig wordt ‘drooggeblazen’ zoals door de befaamde Mistral in de Rhônevallei. Maar dit is slechts de helft van het verhaal. Natuurlijke wijnboeren, die per definitie biologisch of biodynamisch te werk gaan, zoeken hun toevlucht in het in stand houden van de natuurlijke vegetatie. Liever dan ze weg te sproeien met allerlei bestrijdingsmiddelen die de weg banen voor ziekteverwekkers. We kunnen het vergelijken met de weerstand van een menselijke lichaam. Wie van bij de minste verkoudheid naar de zware middelen grijpt, zal op korte termijn inderdaad verlost zijn van de ‘ziekte’. Op lange termijn echter ondermijnt het de weerstand van het gestel en zullen de ‘zware middelen’ een noodzaak zijn (geworden). Wie zijn weerstand de kans laat om op een natuurlijke manier van zijn verkoudheid af te geraken is op lange termijn beter af. Het sleutelwoord is dosering. De natuurlijke vegetatie dient in perfect evenwicht te zijn om het hoofd te kunnen bieden aan de ziekteverwekkers die uiteraard ook op een natuurlijke manier voorkomen. Een wijnboer moet zijn wijngaard dag en nacht in de gaten houden om het juiste middel aan te wenden bij een voorkomend probleem. Zijn natuurlijke wijnboeren dan tegen bestrijdingsmiddelen? Uiteraard niet. Men bestrijdt ook kanker niet met een aspirientje. Maar omgekeerd is het gekkenwerk om bij de eerste hoestbui naar antibiotica te grijpen. Dit is de manier die verklaart waarom veel natuurlijke wijnboeren zich zelfs niet meer kunnen herinneren wanneer zij het laatst naar een chemisch bestrijdingsmiddel grepen in hun wijngaard. Zij hoeven dit ook niet meer te doen aangezien hun wijngaard voldoende natuurlijke weerstand heeft opgebouwd om het hoofd te bieden aan ziekteverwekkers. Zelfs als die van de buren afkomstig zijn…

Natuurlijke wijn

14

Maar natuurlijke wijnboeren kijken verder dan de wijngaard. Vertoef je op wijnreis in een noordelijk gelegen gebied, dan hoor je van veel wijnboeren dat het toevoegen van suikers, de zogenaamde chaptalisatie, zich in sommige jaren opdringt om het ‘evenwicht’ in de wijn te bewaren. In zuidelijk gelegen gebied hoor je het omgekeerde verhaal. Daar moeten wijnboeren ‘aanzuren’ om de frisheid in de wijn te bewaren. Het laatste doet zich de laatste jaren trouwens steeds meer voor onder het mom van de klimaatverandering. Hoe komt het dat natuurlijke wijnboeren dit niet hoeven te doen? Brengen zij dan ‘onevenwichtige’ (maar wel ‘terroirwijnen’) op de markt? Uit de degustaties blijkt in ieder geval van niet. De wijnen zijn even in grote getale evenwichtig of onevenwichtig als de conventionele wijnen. Met trouwens markant meer evenwichtige dan onevenwichtige. Het geheim? Volgens Nicolas Joly is het simpel: “enkel met gezonde druiven, maak je gezonde wijn.” Het lijkt logisch, en dat is het ook, maar de overgrote meerderheid van de wijnboeren zondigt tegen deze simpele regel. Eerst spuiten ze verdelgingsmiddelen om hun wijngaard ‘proper’ te maken. De natuurlijke vegetatie is hierdoor volledig verdwenen waardoor men, als men op die grond nog iets wil laten groeien, (kunst)meststoffen moet aanbrengen. De weerstand verkleint, de ziektes slaan toe en de boer gaat een paar keer rond met een batterij aan hem aangeraden bestrijdingsmiddelen. De druif is totaal uit evenwicht, het eindproduct ook. Tenzij men chaptaliseert of aanzuurt… We maken er een karikatuur van. Uiteraard verloopt het zelden zo extreem zoals hierboven beschreven. Gelukkig maar. Velen passen tegenwoordig een ‘beredeneerde strijd’ (‘lutte raisonnée’) toe als het op ziektes aankomt. Maar ook zij gaan volgens Joly in de fout. Men kan de wijngaard niet maar ‘een beetje’ uit evenwicht brengen. Net zoals een vrouw niet ‘een beetje’ zwanger kan zijn (sic). Het uit evenwicht brengen van de wijngaard heeft altijd tot gevolg dat men ergens zal moeten bijsturen om opnieuw evenwicht te krijgen. Velen doen dit door het toevoegen van additieven tijdens de vinificatie. Natuurlijke wijnboeren opteren voor het opzoeken van het evenwicht in de wijngaard. Het hangt dus niet van het klimaat af. Dat bewijzen ook de cijfers. De meeste natuurlijke wijnboeren tref je immers aan in de Loire. Toch niet meteen een gebied dat we associëren met droogte. En in de Elzas is het aantal biologische en biodynamische wijnboeren sinds het jaar 2000 vertienvoudigd. Van 32 in 2000 tot meer dan driehonderd nu. Wat maakt dat ongeveer 1 op 3 wijnboeren biologisch of biodynamisch te werk gaat in de Elzas. Toch ook niet meteen de streek die we associëren met warmte. Het hangt wel af van de keuzes die de wijnboer maakt. Die keuzes hebben wel of geen arbeidsintensieve investering tot gevolg. Natuurlijke wijnboeren kiezen per definitie voor de arbeidsintensieve. En dat merk je in het eindproduct.

Natuurlijke wijn

15

Riesling, Pierre Frick, AOC Alsace, 2003

Waarom? “Tijdens ‘l’année de la canicule’ was het heel moeilijk om de frisheid in de wijnen te bewaren. De hitte verschroeide de druiven aan de stok” In 2003, het ‘jaar van de hittegolf’ had Jean-Pierre Frick geen vaten met zuur nodig om zijn wijnen fris te maken. Hij oogstte twee weken vroeger dan zijn buren.

Voor het oog: intens strogele kleur. Dunne, snel aflopende tranen. In de neus: exotisch fruitige tonen van gekonfijte citroen en pompelmoes. Heel veel mineraliteit die zorgt voor een koude-impressie. In de mond: de toets restsuiker countert meteen de heel frisse aanzet. Fruitige tonen in de onderbouw die het geheel mooi samenbrengen. De mineraliteit spoelt constant de mond en maakt het verlangen naar het volgende glas alleen maar groter. Alhoewel de lange afdronk maakt dat je nog een tijdje verder kan.

Ideaal bij: exotische en aziatische gerechten. Wij zetten hem naast gesauteerde scampi’s met zoet-zure saus en zagen dat het goed was.

Natuurlijke wijn

16

Voor(oor)deel 4 Natuurlijke wijn is sulfietloos

Sulfietloze wijn bestaat niet. Voilà. Het is gezegd. Nogmaals: in elke wijn zit sulfiet. En een laatste keer, voor eens en voor altijd: natuurlijk, biologisch, biodynamisch of conventioneel, ze bevatten allemaal sulfiet. Wil dat zeggen dat natuurlijke wijn dan niet bestaat? Helemaal niet. We maken een onderscheid tussen ‘natuurlijke’ sulfiet en toegevoegde sulfiet. Natuurlijke sulfiet is, zoals het woord zelf zegt, een stof die van nature voorkomt. Zonder sulfiet zouden we geen nagels hebben. Of erger (voor sommige mensen), geen haar. Sulfiet is een noodzakelijk bestanddeel in de natuur. Het helpt om snelgroeiende weefsels te ondersteunen. En ook druiven hebben sulfiet nodig bij de groei. De van nature aanwezige hoeveelheid sulfiet bij druiven hangt sterk af van de bodem. Druiven afkomstig van een vulkanische bodem bevatten doorgaans het meest sulfiet. Ook tijdens het gistingsproces maakt de wijn natuurlijke sulfiet aan. Die twee factoren beïnvloeden het natuurlijke sulfietgehalte in de wijn. Dat gehalte ligt zelden of nooit boven 20 mg per liter. Maar van de EU mag het ietsje meer zijn. De door de EU toegestane sulfietgehaltes liggen op 160 mg/l voor rood, 210 mg/l voor wit en rosé tot zelfs 400 mg/l voor zoete witte wijnen. Het lastenboek van de biologische en biodynamische wijnbouw halveert min of meer de toegestane maxima tot respectievelijk 70, 90 en 200 mg/l. Schuimwijn krijgt daar een aparte status en wordt begrensd op 60 mg/l. Uiteindelijk betekent dit dat sommige wijnen, zelfs al zijn ze biologisch of biodynamisch, tot meer dan het tienvoudige van het natuurlijke sulfietgehalte kunnen of mogen bevatten. Het is dus met andere woorden aan wijnboeren toegestaan om sulfiet toe te voegen. Maar waarom? Eén woord: controle. Voegt men sulfiet toe dan kan men het vinificatieproces beter onder controle houden. Bij conventionele wijnen gaat men doorgaans een eerste maal sulfiteren bij de pluk van de druiven. Meestal plukken de wijnboeren de druiven machinaal zodat kneuzing bijna onvermijdelijk is. Sulfiet weerhoudt de gekneuzde druiven ervan spontaan te gisten voor ze in de vinificatieruimte terecht komen. Een tweede maal gaan ze sulfiteren tijdens het vinificatieproces zelf. Hoe absurd het ook lijkt, opteren ze liever om het natuurlijke gistingsproces een halt toe te roepen door middel van sulfiet. Daarna voegen ze cultuur- of labogisten toe wat hen toelaat de aroma’s in de wijn te sturen. Natuurlijke wijn

17

Of ze sulfiteren om de natuurlijke gisting te stoppen op een door hen (en niet door de natuur) bepaald moment wat hen toelaat zelf de hoeveelheid restsuiker in de wijn te bepalen. Alles onder het adagio ‘klant is koning’. En de smaak van de klant is keizer. Een derde en laatste maal halen ze het vat sulfiet boven bij de botteling. Niemand wil toch dat een gebottelde fles met nog wat restsuiker spontaan begint te hergisten? Met alle kwalijke gevolgen van dien… Valt sulfitering te vermijden? Natuurlijke wijnboeren zijn overtuigd van wel. Ten eerste is machinale pluk bij hen uit den boze. Ze plukken de druiven manueel zodat de druiven ongekneusd de vinficatieruimte binnenkomen. Geen kneuzing betekent geen gisting. Daarna laten ze de natuurlijke gisten, van nature aanwezig op de druif, hun werk doen. Misschien dat dit niet in de smaak valt bij de klant maar dan moet deze klant maar een ander terroir opzoeken. Geduld is bij de natuurlijke wijnboeren een schone zaak. Op de vraag wanneer hij zijn wijnen bottelt antwoordt Jean-Pierre Frick ‘wanneer ze uitgegist zijn’. De bijkomende vraag of hij op voorhand een idee heeft wanneer dat juist is, geeft het laconieke antwoord ‘dat alleen de natuur dat weet’. Sommige cuves staan bij hem meer dan vijf (!) jaar uit te gisten. De derde en laatste stap, de botteling, is bij natuurlijke wijnboeren de meest controversiële. Sommige van hen opteren om bij deze stap een miniem gehalte aan sulfiet toe te voegen. Miniem mag letterlijk opgevat worden aangezien we spreken van een dosis die nooit de 20 mg/l overstijgt. Men beveiligt hierdoor het transport en de bewaring van de flessen, zeggen de fans. De tegenstanders zijn van oordeel dat de klant maar moet instaan voor een veilig transport en een correcte bewaring (waarover later meer). Bij natuurlijke wijnen komen in verband met het sulfietverhaal dus twee soorten wijnen voor: sulfietarme wijnen of wijnen ‘zonder toegevoegd sulfiet’. In de eerste categorie zitten wijnen die zelden of nooit 50 mg/l sulfiet overschrijden. In de tweede categorie schommelen de sulfietgehaltes tussen de 5 en 15 mg/l. Merkelijk minder dus dan bij de biologische of biodynamische nietnatuurlijke wijnen. Toch vindt men op alle flessen, veel of weinig sulfiet, de vermelding (al dan niet in een andere taal) ‘contient des sulfites’. Het gevolg van een Europese beslissing die deze vermelding verplicht maakt voor alle flessen die meer dan 10 mg/l sulfiet bevatten. Iets waar natuurlijke wijnboeren terecht niet over te spreken zijn. Niet dat ze tegen de vermelding zijn. Maar de Europese eerlijkheid zou gebieden ook de dosissen te vermelden. Kwestie van het contrast wat duidelijker te maken. Het is intussen duidelijk dat een wijnboer de keuze heeft om sulfiet al dan niet toe te voegen. De enige bepalende factor die de keuze beïnvloedt is economische zekerheid. Het toevoegen van sulfiet is meestal ingegeven door angst om de controle over de vinificatie en dus het eindproduct te verliezen. Maar juist daar leren we van de natuurlijke wijnboeren dat die angst ongegrond is. Het vinificatieproces begeleiden in plaats van te sturen leidt bijna altijd tot kwaliteitsvolle wijn. Het eigenzinnige karakter dien je er wel bij te nemen. En het is nu net dat karakter dat eigenzingge mensen beschouwen als een voordeel.

Natuurlijke wijn

18

Vouvray Moelleux, Thierry Puzelat, 2003

Waarom? “Rode wijn zonder toegevoegd sulfiet lukt nog, bij witte wijn is het moeilijk en als hij als zoete wijn restsuiker bevat is het al zeker onmogelijk.” Deze wijn bewijst het tegendeel. Een zoete witte, zonder één milligram toegevoegd sulfiet. 100 % Chenin. Met een lange vinificatie en opvoeding op vat om de wijn te stabiliseren.

Voor het oog: heldere en intens goudgele wijn met traag aflopende tranen.

In de neus: complexe fruittonen van rijpe appel, perzik, abrikoos. Tertiaire toetsen van honing. Rijke mineraliteit.

In de mond: volle en rijke smaak in exact juiste balans met de frisse zuren die de mond voldoende spoelen. Het fruit overheerst en wisselt af met de complexe volle smaak van de moelleux. De wijn zindert lang na bij een mateloos lange afdronk.

Ideaal bij: fruitdesserts en blauwgeaderde schimmelkazen.

Natuurlijke wijn

19

Voor(oor)deel 5 Natuurlijke wijn bewaart niet

Er bestaan twee soorten bewaring. De bewaring op korte termijn. Van het genre juist na de botteling, tijdens het transport en terwijl de wijn in het rek ligt te wachten op de consument. En de bewaring op lange termijn. Van het genre waarbij de wijn bij de consument in de wijnkelder of wijnkast ligt te wachten om gedronken te worden. En hopelijk verbetert als ‘bewaarwijn’. De bewaring op korte termijn is nauw verbonden met het sulfietverhaal. Door hun sulfietarm karakter kan het gebeuren dat een fles met wat restsuiker spontaan begint te hergisten. Sommige natuurlijke wijnboeren vermijden dit door hun wijn volledig te laten uitgisten zodat er geen of heel weinig restsuiker overblijft. Meestal heeft dit wel tot gevolg dat een ‘vakjury’ hun wijn declasseert naar een ‘vin de pays’ omdat de zogenaamde typiciteit verloren gaat. Een gewürztraminer mag niet droog zijn. Hij moet minstens een vleugje restsuiker bevatten. Volgens de ‘vakjury’. Is de wijn niet volledig uitgegist dan volstaat meestal een minimale dosis sulfiet (minder dan 20 mg/l) bij de botteling om de wijn ervan te weerhouden spontaan te hergisten. Zoals gezegd is dit controversieel. Wijnboeren die dit niet doen zeggen nog nooit problemen te hebben gehad. Wijnboeren die het wel doen zeggen dat ze problemen willen vermijden. Jean-Pierre Frick bottelt twee soorten van iedere wijn. Eén met minimale dosis, een andere zonder toegevoegd sulfiet. De reden? Sommige consumenten vertrouwen het boeltje niet en kiezen voor alle zekerheid toch maar de wijn met minimale dosis. Uit schrik om thuis met lege handen (flessen) aan te komen. Of een wijn begint te hergisten of niet heeft veel te maken met temperatuur. Transporteert of bewaart men de wijn bij een te hoge temperatuur (meer dan 15° C) dan kan men in de problemen geraken. Maar aangezien dit voor alle wijnen de kwaliteit beïnvloedt, mogen we de natuurlijke wijnen hier niet als de uitzondering beschouwen. Voor alle wijnen geldt: transporteer en bewaar de wijnen koel. Men spreekt niet voor niets van een wijn’kelder’. Een keldertemperatuur tussen 8° en 12° C is het meest aangewezen voor de bewaring van wijn. Tot zover de bewaring op korte termijn. Maar kan een natuurlijke wijn ook bewaren op lange termijn? Zijn er met andere woorden natuurlijke wijnen die verbeteren met het ouder worden? Hebben natuurlijke wijnen meer of minder bewaarpotentieel dan andere wijnen? Of moeten deze wijnen het liefst jong gedronken worden?

Natuurlijke wijn

20

Bij conventionele wijnen staat alles in het teken van de klant. Op zich is dat geen slechte zaak. Maar de overgrote meederheid van de klanten wil goedkope wijn die ze de dag zelf zullen opdrinken. In de supermarkt vindt men weinig of geen ‘bewaarwijnen’. Dat is ook niet de bedoeling. De meeste klanten komen wijn uitkiezen in functie van wat ze straks of ten hoogste deze week zullen eten. Dat levert een probleem bij wijnen die van nature veel tannines bevatten. Denken we maar aan wijnen gemaakt van de malbec of de tannat druif. Tannines zijn (onder andere) het naturlijke ‘bewaarmiddel’ van rode wijn. Bij witte wijn zijn dat de zuren. Combineer fruitigheid met veel tannines of veel zuren en je hebt alles in huis voor een goede bewaarwijn. Deze wijnen jong drinken is wat men in het milieu pleegt te noemen ‘kindermoord’. Dat vormt een probleem voor wijnboeren uit regio’s die tanninerijke of heel frisse wijnen produceren. De klant wil immers wijn die hij nu kan drinken en grijpt naar ‘vlotte’ wijnen uit andere regio’s. Geen nood. De moderne techniek reikt de hand en ontzuurt of verzacht de tannines in een handomdraai. Calciumcarbonaat voor het ontzuren of microbullage om de tannines er uit te halen. En iedereen is tevreden. De wijnboeren kunnen hun instant wijnen verkopen en de klant drinkt zijn vlot gekochte wijn bij het avondmaal. Het gebruik van additieven of het manipuleren van de wijn tijdens de vinificatie is bij natuurlijke wijn ‘not done’. Dat maakt dat de wijn het moet stellen met hetgeen hij van nature meekrijgt. Koop je dus een natuurlijke wijn uit de Cahors met van nature veel tannines dan zul je nog even geduld moeten uitoefenen om hem te kunnen drinken. Hetzelfde geldt voor een natuurlijke Chablis. Eerlijkheidshalve dient er aan toegevoegd dat men nauwelijks natuurlijke wijnen vindt in de twee voornoemde streken. Welke wijnboer wil immers wachten op zijn geld als hij de keuze krijgt om zijn wijn meteen te verkopen door gebruik van een additief of door een eenvoudige manipulatie? Kan men ze ongelijk geven? Omdat natuurlijke wijnen geen additieven bevatten en zij geen ‘onnatuurlijke’ manipulaties ondergaan, bewaren ze over het algemeen beter dan hun conventionele broeders. De vraag is of de klant dit wil. Voor diegenen die een goede wijnkelder of wijnbewaarkast hebben, is het een voordeel. De anderen verwijzen we naar de supermarkt.

Natuurlijke wijn

21

Sui Generis, Hubert et Heidi Hausherr, VdT Alsace, gewürztraminer sec, 2008 Waarom? “Natuurlijke wijnen bewaren niet omdat ze niet gesulfiteerd zijn en toch nog restsuiker bevatten. Let op bij het transport en in de kelder of je staat met lege handen (flessen)” De oplossing van natuurlijke wijnboeren? Wacht met bottelen tot de wijn volledig uitgegist is. Zelfs als je daar jaren op moet wachten of het risico loopt dat de jury jouw wijn declasseert tot een Vin de Table. Want een ‘gewürz’ mag niet droog zijn.

Voor het oog: matig strogeel met licht aflopende dunne tranen. In de neus: hopen mineraliteit. Lichte kruidigheid ondersteund door prettige fruittoetsen: sterfruit, exotisch fruit zoals pompelmoes. Op de achtergrond waaien de bloemetjes binnen: vooral rozen. In de mond: droge en fruitige smaak. Helemaal geen restsuiker zoals bij een ‘normale’ gewürz. De kruidigheid en floraliteit zitten in de middenbouw maar daarna neemt het fruit terug over. Immens lange afdronk.

Ideaal bij: steak Tartaar of steak met pepersaus. Orientaalse of kruidige keuken: kip met gember, Chili con/sine Carne. Münster kaas.

Natuurlijke wijn

22

Voor(oor)deel 6 Natuurlijke wijn is (bijna) niet drinkbaar

“ Faut que ça reste buvable hein monsieur! ” Dit krijgen we als antwoord op onze vraag aan een biologische wijnboer waarom hij niet overschakelt naar het maken van natuurlijke wijn. Wat volgt is een verhaal over een degustatie lang geleden waar een bevriende wijnboer hem mee naartoe nam. “Heel de avond lang dronken we daar niets anders dan puur geoxydeerde wijnen. Je kent het wel: de befaamde ‘notensmaak’ die zo typisch is voor sherry of de ‘vin jaune’ uit de Jura. Leuk als je daar fan van bent. Maar voor mij was dat ondrinkbaar. Het schijnt typisch te zijn voor de smaak van natuurlijke wijn. Wel geef mij dan maar wat ongezonder maar drinkbaar. Ik werk zelf biologisch en wil daar ver in gaan maar het moet nog drinkbaar blijven hé…” We stonden zo goed als aan de grond genageld. We hadden al veel argumenten gehoord voor of tegen natuurlijke wijnen. Maar dit was de eerste keer dat het over de smaak ging. Toegegeven, er bestaan slecht smakende natuurlijke wijnen. Maar dit geldt evengoed voor conventionele wijnen en bij uitbreiding alle wijnen. Maar niets zo moeilijk om een discussie aan te gaan over ‘smaak’. De gustibus et coloribus non disputandum… Maar is natuurlijke wijn dan merkelijk slechter dan andere wijn? Zijn er subjectieve kwaliteitsverschillen? De enquête licht al een eerste tip van de sluier op. Bijna 65 % van de ondervraagden die al natuurlijke wijn dronken vinden natuurlijke wijn kwalitatief beter dan de andere wijnen. 6 % van die ondervraagden vindt natuurlijke wijn zelfs altijd lekkerder dan de andere wijn. Niet echt wat je zou verwachten van een wijn die niet drinkbaar is. Maar uiteraard zegt een enquête niet alles. Het beste is om zelf de proef op de som te nemen. Daarom organiseerde ik over een periode van vier maanden (september tot december 2010) vier degustaties natuurlijke wijnen. Elk rond een specifiek thema: terras- en nazomerwijnen, ‘Tour de France’, herfst- en winterwijnen en feestwijnen om in de gepaste sfeer af te sluiten. In totaal namen 32 personen deel aan deze degustaties. Samen proefden en vergeleken we ongeveer een vijftigtal natuurlijke wijnen. Wat blijkt? Van de vijftig gedegusteerde wijnen zijn er slechts twee als ‘licht oxydatief’ bestempeld. Eén van de twee wijnen betrof een witte wijn uit de Jura zodat men zich daar nog zou kunnen afvragen of het niet de bedoeling van de wijnboer was (het was evenwel geen ‘vin jaune’). Alle Natuurlijke wijn

23

andere wijnen kregen een beoordeling van ‘matig’ tot ‘uitmuntend’ mee en iedereen was het er unaniem over eens dat natuurlijke wijnen over het algemeen beter zijn dan conventionele wijnen uit dezelfde prijscategorie. Over smaken valt niet te twisten. Maar als men de resultaten bekijkt van de degustaties en de enquête dan kan men niet anders dan zo goed als objectief vaststellen dat natuurlijke wijn niet hoeft onder te doen voor andere wijn. Van waar komt dan toch dit hardnekkig vooroordeel? Allereerst moet men er rekening mee houden dat natuurlijke wijn als dusdanig een vrij recent fenomeen is. Voor de jaren tachtig van de twingste eeuw was er geen enkele wijnboer die zich ermee bezig hield. Het is pas sindsdien dat een kleine minderheid de stap naar biologische of biodynamische landbouw heeft gezet. Zoals we weten is dit een essentiële voorwaarde om natuurlijke wijn te kunnen maken. Iets wat nog maar een kleine dertig jaar bestaat heeft last van groeipijnen en kinderziektes. De expertise is slechts aanwezig bij die enkelingen die jaren ervaring hebben. Anderen die later op de kar sprongen en zeker zij die de laatste tien jaar de stap naar natuurlijke wijn maakten, betalen nu nog altijd volop leergeld. Maar ondanks de groeipijnen, kinderziektes en het leergeld groeit de wereld van de natuurlijke wijn voortdurend. De laatste jaren beginnen de gelijkgestemde wijnboeren zich te organiseren. L’Association des Vins Naturels (AVN) heeft sinds 2010 een charter opgesteld met de vereisten waaraan een natuurlijke wijn dient te voldoen. Zo’n hondervijftig wijnboeren hebben zich erachter geschaard en delen nu hun expertise. La Rennaissance des Appellations onder leiding van Nicolas Joly deelt dezelfde mening. Ze trekken volop de kaart van de naambekendheid en zijn tegenwoordig opgemerkte gasten op allerhande wijnbeurzen en conferenties. Ook de consument volgt. Meer en meer wijnrecensenten prijzen natuurlijke wijn aan als het nieuwe fenomeen om minstens in de gaten te houden. De wijnwebshop van De Standaard had in januari 2011 als centraal thema ‘natuurlijke wijn’. Automatisch kent de verkoop een stijgend succes. En uiteindelijk is er maar één die zal oordelen of natuurlijke wijn al dan niet ‘drinkbaar’ is: de consument. De wijnboeren en consumenten die weten wat natuurlijke wijn is, hebben er alvast het volste vertrouwen in.

Natuurlijke wijn

24

Le pʼtit scarabée rosé, Vin de Table Rousillon, 2008

Waarom? “Oxydatie is een typisch kenmerk van natuurlijke wijnen. Tijdens een degustatie kregen we de ene na de andere voorgeschoteld die de typische ‘nootjesgeur’ had” De uitzondering bevestigt de regel. In de regel zijn de meeste natuurlijke wijnen niet geoxydeerd. Deze dus wel.

Voor het oog: lichte roze ‘ajuinschil’ kleur. Dunne, snel aflopende tranen. In de neus: een duidelijk oxydatieve geur. Sommige noemen het ‘mineraliteit’. Wij houden het bij geroosterde amandelen. Op de achtergrond licht onrijp rood klein fruit zoals bosbessen en frambozen. Als je de wijn een dag op voorhand karafeert verdwijnen de oxydatieve geuren en komt het fruit meer op de voorgrond. In de mond: heel frisse en fruitige aanzet. Een middenbouw waar het fruit meer op de voorgrond treedt en de mond opvult. De afdronk is eerder kort en de aciditeit heeft de overhand. Ideaal bij: een zomers terras. Of als aperitief bij de barbecue. Allebei op voorwaarde dat je de wijn minstens een dag op voorhand karafeert.

Natuurlijke wijn

25

Voor(oor)deel 7 Natuurlijke wijn bestaat niet als ‘topwijn’

Romanée-Conti is een natuurlijke wijn. We vallen graag met de deur in huis. Het domein dat zijn druiven haalt uit de befaamde en bejubelde La Romanée-Conti wijngaard in de Côte de Nuits (Bourgogne) werkt al sinds jaar en dag biologisch, voegt geen enkel additief toe en verzaakt aan onnatuurlijke manipulaties. De flessen gaan vlot over de toonbank voor prijzen tussen de 2 000 en 30 000 euro, afhankelijk van de jaargang die men wenst te drinken. Iets betaalbaarder kunnen we terecht bij Nicolas Joly. Zijn ‘La Coulée de Serrant’ is zonder twijfel één van de meest gereputeerde wijnen uit de Anjou en bij uitbreiding heel de Loire. Toeval of niet: ook hier gaat het om een zogenaamde ‘cru-monopole’, een AOC die bestaat uit één domein dat één eigenaar kent. Nicolas Joly werkt al sinds jaar en dag biodynamisch, voegt een weinig sulfiet toe bij de botteling en is absoluut gekant tegen het gebruik van andere additieven. De fles staat vanavond op jouw tafel als je tussen vijftig en honderd euro, afhankelijk van de jaargang, over de toonbank laat gaan. Geld is niet alles. Moet een wijn duur zijn om als ‘topwijn’ door het leven te gaan? Helemaal niet. Maar het zegt toch al iets. Is de prijs de dag van vandaag niet gerechtvaardigd dan is de weg er naartoe dat hoogstwaarschijnlijk wel. Het kan niet anders dan dat op een bepaald moment veel mensen tegelijk deze wijn als schitterend bestempelden. Het probleem begon pas bij de Parkerbeleggers: mensen die blindelings vertrouwen op het oordeel en puntensysteem van wijnrecensent Robert Parker en die wijn kopen, niet om te drinken maar om te beleggen. In heel uitzonderlijke gevallen is ook natuurlijke wijn daarvan het slachtoffer. Wat is een ‘topwijn’? In de eerste plaats is dat een bewaarwijn. Een wijn die voldoende bewaarpotentieel in zich heeft om het onder de juiste omstandigheden tien jaar en langer uit te houden. Meer nog: te verbeteren. Uit het vijfde vooroordeel weten we dat dat voor natuurlijke wijnen meer dan voor conventionele wijnen geldt. Bewaarpotentieel is iets wat zij als het ware van de natuur hebben meegekregen. Het is eerder bij de conventionele wijnen dat met er alles aan doet om ze vlot drinkbaar – lees: verkoopbaar – te maken. Een goed product is maar de helft van wat noodzakelijk is om als topwijn door het leven te gaan. Minstens even belangrijk is de naam en faam. En dat bereikt men enkel door een strategische en goed uitgekiende marketingscampagne. Twee zaken zijn van cruciaal belang om in de verf te zetten:

Natuurlijke wijn

26

het mythische karakter dat bijdraagt aan de kwaliteit van de wijn en de exclusiviteit onder het mom van schaarste. Natuurlijke wijnen hebben geen last van artificiële schaarste. Integendeel. De rendementen van de wijngaard liggen er zo laag dat de natuur zelf zorgt voor de economische exclusiviteit. Daarbij komt nog dat de uiterst doorgedreven en noodzakelijke hygiënische omstandigheden tijdens de vinificatie resulteren in een eindproduct dat bijna altijd kwalitatief hoogstaand is. Wat is dan het probleem? Natuurlijke wijnen zitten met een uitstekend product en zijn schaars. Ze hebben alles in huis om als topwijn door het leven te gaan. Maar bij het mythische karakter wringt de schoen. Want dat heeft alles te maken met perceptie. Bij het grote publiek leeft de veronderstelling dat natuurlijke wijnen kwalitatief minder zijn. Ook 34 procent van de respondenten bij de enquête heeft dezelfde mening. In tegenstelling tot de proefondervindelijke degustaties die slechts twee van de meer dan vijftig geproefde wijnen als ‘minder goed’ bestempelden. Een andere noemenswaardige ‘proef op de som’ is een blinde degustatie gehouden in januari 2011 onder leiding van Dirk De Prins. Het professionele proefpanel bestond uit Guido Francque, sommelier en wijnrecensent bij het tijdschrift Culinaire Ambiance, Master of Wine Fiona Morrison, Frank Van der Auwera van het dagblad De Morgen, Bruno Vanspauwen van De Standaard en de nieuwste Beste Sommelier van België Kris Lismont. Ze proefden in totaal tien wijnen, waarvan acht bio- of biodynamisch, één natuurlijke wijn en één conventionele ‘blindganger’. De resultaten spreken voor zich. Drie van de vijf proevers bestempelen de natuurlijke wijn als hun favoriet. De natuurlijke wijn krijgt zelfs als enige van de witte wijnen geen enkele negatieve beoordeling. Unanimiteit troef dus. De verschillen zijn opmerkelijk wanneer men geen blinde degustatie organiseert maar wanneer de proevers weten dat het natuurlijke wijn betreft. Alsof men al op voorhand wat voorzorg neemt en vraagtekens plaatst bij wat komen zal. Uiteindelijk weten natuurlijke wijnen wel te overtuigen op het einde van de rit. Maar de hindernissen zijn net iets lastiger. Ook op restaurant heersen de vooroordelen. Sommeliers in sterrenrestaurants verzwijgen zelfs aan hun klanten dat ze natuurlijke wijn serveren. Om ‘negatieve reacties te vermijden’. Wat er hen niet van weerhoudt om alsmaar meer natuurlijke wijn op de kaart te plaatsen. Natuurlijke wijn heeft duidelijk last van een imagoprobleem. Uiteindelijk staat dat zijn status als topwijn in de weg. Voordeel is wel dat natuurlijke wijn een uitstekende prijs/kwaliteit verhouding levert. Je krijgt topwijn tegen een betaalbare prijs. Wat zelfs aan Frank Van der Auwera de uitspraak ontlokt: “Eigenlijk zou een natuurlijke wijn veel duurder moeten zijn.”

Natuurlijke wijn

27

Château Meylet, AOC Saint-Emilion Grand Cru, 1998 Waarom? “Topwijnen zijn dure wijnen. Ik geef toe dat natuurlijke wijnen duur zijn. Maar dat is niet omdat ze tot de top behoren” Romanée-Conti, de duurste wijn ter wereld maar bovenal natuurlijk, kon onze portefeuille niet aan. Daarom mijn keuze voor deze iets minder geprijsde wijn in een blinde degustatie bedoeld om deze proever te overtuigen. Voor het oog: matig intens, robijnrode kleur met aan de rand een zweem van evolutie. Vlugge, dunne traantjes die wijzen op een alcoholgraad die meevalt. In de neus: merlot komt er heel uitgesproken uit. Heel veel complexe geuren van rijp fruit: cassis, (bos)aardbei en pruimen. Een klein beetje scherpte van grafiet en licht tertiaire geuren zoals natte aarde en champignons. In de mond: een frisse aanzet met mooi versmolten, zachte tannines en veel fruit op de achtergrond. Goed uitgebalanceerd met een lange, bijna eindeloze finale. Zoals een (nog steeds blinde) proever opmerkt: “Dit is een topwijn!”.

Ideaal bij: rosé gebakken vlees zoals eend of lam met eventueel een roomsaus. Ook ideaal voor bij zachte romige kazen zoals camembert. Of simpelweg als ‘genietwijn’.

Natuurlijke wijn

28

Voor(oor)deel 8 In sterrenrestaurants vind je geen natuurlijke wijn

Niets beter dan de proef op de som te nemen. We verstuurden een mail naar alle 115 Belgische en 98 Nederlandse sterrenrestaurants (gebaseerd op de Michelin gids 2011) met drie simpele vragen: 1. Heeft U een natuurlijke wijn op de wijnkaart? 2. Zo ja, kunt U er één noemen? 3. Zo neen, waarom (nog) niet? De resultaten zijn verbijsterend. In tegenstelling tot mijn persoonlijke verwachting bleek de derde vraag nutteloos. Alle sterrenrestaurants hebben minstens één natuurlijke wijn op de wijnkaart. Uit de controle bij vraag 2 blijkt het inderdaad om “echte” natuurlijke wijnen te gaan. En Nicolas Joly blijkt een grote favoriet want in meer dan de helft van de gevallen staat zijn ‘Coulée de Serrant’ bovenaan het lijstje. Daar zal waarschijnlijk de naam en faam in meespelen. Waar komt dit ‘vooroordeel’ dan vandaan? We kunnen vermoeden dat het grote publiek sterrenrestaurants niet courant bezoeken. Simpelweg zou het dan neerkomen op het feit dat men het eenvoudigweg niet weet dat in sterrenrestaurants natuurlijke wijn wordt geschonken. Maar zelfs als men het restaurant in kwestie niet bezocht heeft, gaat men er van uit dat natuurlijke wijn niet voldoet aan de kwaliteitsvereisten gangbaar op dat niveau. Als men denkt aan natuurlijke wijn komen onwillekeurig beelden in gedachten van de vieze, vuile wijnboer die alles maar op zijn beloop laat. Iets wat nu hopelijk al genoeg ontkracht is aangezien natuurlijke wijn juist meer dan andere wijnen een perfecte hygiëne en opvolging vereist. Op straffe van een degradatie tot azijnboer. Maar er sluipt nog een groter kwaad. Sommige sterrenrestaurants die meer dan enkel de vragen in de mail beantwoordden, wisten er aan toe te voegen dat ze eigenlijk verzwijgen aan hun klanten dat ze een natuurlijke wijn serveren. De wereld op zijn kop. Ze kiezen voor natuurlijke wijn omdat ze zelf ondervinden dat de kwaliteit van deze wijnen heel hoog ligt. Tegelijk durven ze hun klanten niet te vertellen dat het om een natuurlijke wijn gaat omdat ze de negatieve reacties vrezen. Eén sommelier vertelt zelfs dat wanneer hij aan tafel vermeldt dat het om een natuurlijke wijn gaat, in veel gevallen de klant expliciet om een andere wijn vraagt.

Natuurlijke wijn

29

Natuurlijke wijn heeft dus duidelijk een imagoprobleem. Professionelen erkennen de waarde en de kwaliteit van natuurlijke wijn. In diverse degustaties komen ze altijd als de meest kwaliteitsvolle wijn bovendrijven. Sterren- en andere restaurants zetten meer en meer natuurlijke wijn op hun wijnkaart. Veel sommeliers bevestigden dat in de toekomst nog meer natuurlijke wijnen een plaats op hun kaart zullen krijgen. Het grote publiek is echter niet mee. Of beter gezegd: nog niet. Dat bij uitstek sterrenrestaurants alsmaar meer kiezen voor natuurlijke wijn is niet toevallig. Hun verfijnde, gastronomische gerechten vragen naar verfijnde wijnen. Aangezien natuurlijke wijnen gekenmerkt zijn door mineraliteit en een opvallend lange afdronk, zijn zij de logische keuze. In gastronomische gerechten is de balans tussen smaken en textuur opvallend. Een gerecht ervaart de klant als ‘complex’ als het hele smaakpalet aan bod komt: zoet, zuur, zout, bitter, krokant, smeuig,… Een sterrenchef kokkerelt het er allemaal in. De sommelier volgt en grijpt naar de complexiteit van natuurlijke wijnen. Hier geen verdoezeling van smaken, waar ook de chef een hekel aan heeft. Puurheid, frisheid, fruitigheid, mineraliteit en een lange afdronk typeren wat de sommelier naast het bord van de chef plaatst. De weg naar erkenning is lang en moeizaam. Maar onvermijdelijk, aangezien natuurlijke wijn de hoogste kwaliteitsvereisten hanteert in de sector. De praktijk levert het bewijs. De rest is een kwestie van tijd.

Natuurlijke wijn

30

Coulée de Serrant, AOC Coulée de Serrant Monopole, 2008

Waarom? “Dit weekend uit eten geweest in een sterrenrestaurant. Daar de lekkerste witte wijn ooit gedronken: Coulée de Serrant” Wat een geluk dat de sommelier van dienst verzweeg dat het om een natuurlijke wijn ging. Misschien zou de klant in kwestie meteen een andere wijn gevraagd hebben. Want dat gebeurt volgens sommeliers van sterrenrestaurants te pas en te onpas. Onterecht zo blijkt.

Voor het oog: heldere licht strogele wijn waar een groene reflectie in te bespeuren valt. In de neus: chenin op zijn best. Groene appel gecombineerd met een vleugje honing. Licht grassige toetsen gecounterd door wat zwaarder fruit zoals meloen. Heel complex. In de mond: een mondvol wijn. Fruitigheid, frisheid, kruidigheid en retro-nasaal toetsen honing en pompelmoes. Nu al mooi verweven maar volgens de wijnbouwer zelf neigt de wijn de volgende jaren naar de perfectie. Een mooie, lange en minerale finale volgt als kers op de taart. Ideaal bij: In het tweesterrenrestaurant Hertog Jan te Brugge serveert men deze wijn bij “Gebakken pijlinktvis met citroen, gekonfijte look en munt, crème van wortel met komijn”

Natuurlijke wijn

31

Voor(oor)deel 9 Natuurlijke wijn is (te) duur

Kwaliteit betaal je. Iedereen is het daar over eens. Maar niet iedereen handelt er naar. De gemiddelde verkoopprijs van een fles witte wijn in 2009 was 2,54 euro. Voor een fles rosé betaalden we toen 2,52 euro en voor rood waren we het gulst met 2,75 euro per fles. Spotprijzen. Letterlijk om de spot mee te drijven. Als je weet dat een fles wijn een jaar werk vertegenwoordigt en het resultaat is van noeste arbeid op het veld en in de wijnkelder, vraag je je af hoe wijnboeren aan die prijzen hoegenaamd nog winst kunnen maken. Met dit in het achterhoofd begrijpen we dat het grote publiek natuurlijke wijn (te) duur vindt. Want voor natuurlijke wijn moet je minstens het dubbele betalen van de gemiddelde verkoopprijs van wijn in 2009. Bij mijn weten bestaat er geen natuurlijke wijn onder de vijf euro (detailhandelsprijs). En de grootste categorie natuurlijke wijnen situeert zich in de prijsvork tussen tien en vijftien euro. Relatief gezien onmenselijk duur dus. Zijn deze prijzen te rechtvaardigen? Uiteraard, zeggen de wijnboeren. Want het is niet zo dat natuurlijke wijnboeren immens meer winst maken dan andere wijnboeren. Waar geeft de klant zijn geld dan aan uit? Ten eerste bestaan er geen grote concerns of wijnfabrieken die natuurlijke wijn produceren. Bezoek je een natuurlijke wijnboer dan kom je bijna altijd terecht in een kleinschalig familiaal bedrijf. De kosten drukken door in het ‘groot’ te werken is hier onmogelijk. Ten tweede is de productie van natuurlijke wijn veel arbeidsintensiever dan in de conventionele wijnbouw. Alles gebeurt manueel. Er wordt niet gesproeid met onkruidverdelgers of ziektewerende middelen. In de plaats bewerken de wijnboeren de grond en houden ze de wijngaard minutieus in de gaten. Geen machines die de druiven plukken, geen additieven of manipulaties die fouten tijdens het vinificatieproces kunnen corrigeren of verdoezelen. En tenslotte ligt de productie veel lager dan bij conventionele wijnbouw. De rendementen van de wijngaard liggen lager wat resulteert in meer geconcentreerde aroma’s. En heel soms loopt het fout tijdens het vinificatieproces waardoor (een deel van) de oogst verloren gaat. Dat alles maakt dat de vraagprijs hoger ligt. Maar je krijgt er wel de kwaliteit van een topwijn voor in de plaats. Natuurlijke wijn

32

“little” Garance, Vin de Table Rhône, 2009

Waarom? “Ik begrijp dat natuurlijke wijnen duur zijn. Eerlijk geld voor eerlijk werk. Maar ik kan niet meer dan tien euro uitgeven voor een fles wijn” Onze consument heeft geluk. Deze natuurlijke wijn koop je voor minder dan zeven euro. Een spotprijs als je weet wat je er voor terugkrijgt.

Voor het oog: kersenrood met paarse rand. Traag aflopende, licht gekleurde tranen.

In de neus: de zon springt uit het glas. Veel rijp rood fruit zoals bessen en kersen. Ook een goed te ontwaren kruidigheid van peper en laurier.

In de mond: zachte en fruitige aanzet. Daarna frisse zuren die de mond spoelen. Tannines zijn aanwezig maar storen niet. Het fruit verdwijnt langzaam op de achtergrond. Op het einde komt even een licht bittertje langs.

Ideaal bij: terrasjesweer, op voorwaarde dat hij licht gekoeld is. Doet het ook goed bij een zomerse barbecue met kleurrijke pastasalades.

Natuurlijke wijn

33

Voor(oor)deel 10 Natuurlijke wijn is niet constant van kwaliteit

Het ene jaar is het andere niet. Iedere wijnboer zal je dat uit ervaring weten te vertellen. Of hij nu conventioneel, biologisch, biodynamisch of natuurlijk te werk gaat. Maar nergens zijn de verschillen zo groot als bij de natuurlijke wijnen. Meer dan bij andere wijnen speelt het oogstjaar een cruciale rol. Dat is ook logisch aangezien natuurlijke wijnen de ‘terroirwijnen’ bij uitstek zijn (zie vooroordeel 2). Bij alle andere wijnen is het gebruik van additieven toegelaten. Dus ook de labo- of cultuurgisten die smaakbepalend zijn in de wijn. Als conventionele, biologische of biodynamische wijnboer last van een te warm jaar waardoor de frisheid uit de wijn verdwijnt? Voeg dan tijdens de fermentatie het labogist ICV-D21 toe. Of wil je wat meer ‘jammy fruit’ in het eindproduct? De cultuurgisten BM45, BDX in combinatie met ICV-D80 geven de beste resultaten. Fouten rechtzetten? Geen probleem. Begint de fermenterende wijn naar terpentijn te ruiken? Voeg wat QA23 toe. Deze labogist versterkt de aromatische aspecten van de druif en maskeert daardoor de ‘foute’ geuren in een handomdraai. Meer info vind je bij het bedrijf MoreWine!’s, leverancier van labo- en cultuurgisten. Natuurlijke wijnboeren komen niet tussenbeide bij de aroma- en smaakbepaling van de wijn. In die zin zijn ze ‘terroir’wijnen. Terroir is een uiterst moeilijk en onvertaalbaar begrip. Het woord ‘terre’, grond of aarde speelt een cruciale rol. Maar ook alles wat zich daarrond afspeelt. De bodem, ligging, klimaat, jaargang maar ook de culturele ingesteldheid en filosofie van de wijnboer maken het ‘terroir’. Het eindproduct is een afspiegeling van alles wat zich gedurende een jaar heeft afgespeeld op en rond de wijngaard. Het zou logisch zijn dat slechte wijnjaren slechte wijnen afleveren, en uitstekende wijnjaren uitstekende wijnen. Maar dat is niet het geval. Geen enkele wijnboer kiest ervoor om slechte en dus onverkoopbare wijn op de markt te brengen. Toch niet bewust. Natuurlijke wijnboeren zijn hierop geen uitzondering. Ook zij proberen een degelijk product af te leveren. In tegenstelling tot de conventionele wijnboeren grijpen zij naar natuurlijke middelen om hun wijn te ‘manipuleren’. De oogstdatum is daarbij een bepalende factor. Een natuurlijke wijnboer bepaalt de oogstdatum in functie van de aanwezige suikers en zuren in de druif. De natuurlijke suikers en zuren. Logisch zou je denken. Niet zo logisch als je weet dat veel (grotere) wijnbedrijven de oogstdatum bepalen in functie van hun magzijn, stockverkoop en de

Natuurlijke wijn

34

lonen van de seizoensarbeiders die een handje komen helpen bij de oogst. Bijsturen kan later nog altijd tijdens de vinificatie. En dat bijsturen gebeurt in functie van de klant, die meestal fruitige, frisse en vandaag drinkbare wijn koopt. Een natuurlijke wijnboer roeit met de riemen die de natuur hem geeft en doet er alles aan om daarmee de eindmeet te halen. In de meeste gevallen kan hij aan de eindmeet een kwaliteitsvol product afleveren. Maar in schitterende jaren is de wijn merkelijk beter. Wat logisch is. Het voordeel? Natuurlijke wijn verrast je elk jaar opnieuw. Vergeet de klassieke, conventionele supermarktwijn die al jaren de favoriet is van tante nonneke ongeacht in welk jaar hij is geproduceerd. Natuurlijke wijn dwingt je om elk jaar opnieuw op zoek te gaan naar de plek waar de natuur het meest gul is geweest onder de vakkundige begeleiding van de gepassioneerde wijnboer.

“ Natuurlijke wijnen zijn terroirwijnen “ Nicolas Joly

Natuurlijke wijn

35

Lieu-dit Fronenberg, Rouge du 3e type, Hubert et Heidi Hausherr, VdT Alsace, 2003 – 2009 (dégustation verticale) Waarom? “Bij natuurlijke wijnen weet je nooit wat je gaat krijgen. Het ene jaar krijg je een topwijn in je glas, het andere jaar is goed om door het toilet te gooien” Er schuilt iets van waarheid in deze uitspraak. Alhoewel geen enkele wijn rijp is voor het toilet, zijn er toch merkelijke verschillen. Ze kwamen aan het licht tijdens een verticale degustatie bij Hubert Hausherr. Voor het oog: de wijn is geen enkel jaar gefilterd. Met een lichte sluier tot gevolg. Hoe ouder de wijn, hoe meer evolutie in de kleur. Van kersenrood met paarse rand tot baksteenrood. 2005 is merkelijk ongeëvolueerd met nog lichte paarse toetsen. In de neus: alle wijnen zijn getypeerd door zomerse fruitigheid: kleine rode bessen zoals frambozen op de voorgrond. De jaargangen 2003 en 2005 krijgen tertiaire bosgeuren zoals sous-bois en kreupelhout. De jongere jaargangen 2007-2009 hebben een lichte kruidigheid. In de mond: jaargangen 2004 en 2006 zijn duidelijk over datum. Ze missen karakter, hun fruit zit op de achtergrond en neigen naar onevenwicht. Beter is het bij 2003 en 2005. Die zijn nu op dronk met een perfecte balans tussen frisheid, volheid en tannines. De jongere jaargangen 2007-2008 kunnen nog enkele jaren voort dankzij meer uitgesproken tannines maar missen het geconcentreerde fruit van 2009. De laatste is een bewaarwijn. Hem nu al drinken is ‘kindermooord’. Ideaal bij: jaargangen 2007-2008 zijn typische zomerwijnen. Koel serveren en van genieten op een zomers terras. Charcuterie en klein pluimwild met lichte sauzen zijn perfect voor de cuvées 2003 en 2005. Laat 2009 nog enkele jaren rijpen om dan te geven bij grillades. De jaargangen 2004 en 2006 beter vermijden.

Natuurlijke wijn

36

Conclusie / Nawoord

Natuurlijke wijn is een vrij recent en typisch Frans fenomeen. Alhoewel we hebben gezien dat noch het klimaat, noch de bodem, noch druivenrassen een bepalende rol spelen om natuurlijke wijn te produceren, komt natuurlijke wijn nauwelijks voor buiten Frankrijk. Hoe dit komt is een raadsel. We kunnen enkel vermoeden dat Frankrijk zoals in het verleden ook hier weer zijn voortrekkersrol op gebied van wijnbouw aan het opnemen is. De enige bepalende factor om natuurlijke wijn te maken is de keuze van de wijnboer. Hij kiest ervoor om al dan niet tijdens de vinificatie natuurlijk te werk te gaan. En de keuze om dat al dan niet te doen is zoals altijd ingegeven door economische motieven. Het maken van een natuurlijke wijn is moeilijk. Ten eerste speelt de arbeidsintensiviteit een rol. Natuurlijke wijnboeren grijpen in de wijngaard niet naar bestrijdingsmiddelen of kunstmeststoffen. Ze bewerken de grond en houden de natuurlijke vegetatie in stand. Hierbij zoeken ze naar een evenwicht in de wijngaard zodat hij van nature weerstand opbouwt tegen allerhande ziekteverwekkers. Dit proces kan enkele jaren in beslag nemen. En ‘time is money’. Dat de rendementen van de wijngaard lager liggen dient de wijnboer erbij te nemen. Lage rendementen zijn echter al een aanduiding van kwaliteit. Verder bepaalt de natuur het moment van de oogst. En niet het stockmanagement of andere economische factoren. Komen er kwaliteitsvolle en evenwichtige druiven binnen voor vinificatie, dan heeft men al de basisingrediënten in handen om een uitstekende natuurlijke wijn af te leveren. Het maakt ook het gebruik van additieven op een vanzelfsprekende, ‘natuurlijke’ manier onnodig. Een niet onbelangrijk ‘gezondheidsaspect’. Gezonde wijnen, vrij van chemische additieven, verkopen. Het bio-label speelt daar gretig op in. Een label, afkomstig van een onafhankelijk controle-orgaan is een must. Het geeft de consument zekerheid over wat hij in handen heeft. Het AVN (Association des Vins Naturels) doet hard zijn best om een label uit de grond te stampen en de rol van controle-orgaan op zich te nemen. Maar er zijn kapers op de kust. Lobbygroepen onder de vlag van grotere wijnbedrijven spelen enerzijds gretig in op de verkeerdelijke perceptie als zou natuurlijke wijn minder kwaliteit bieden. Anderzijds zien ze ook wel de economische meerwaarde in van een label ‘natuurlijke wijn’. Ze mengen zich in het debat over wat natuurlijke wijn zou moeten zijn en aan welke voorwaarden hij zou moeten voldoen.

Natuurlijke wijn

37

Aangezien hen enkel de economische meerwaarde interesseert proberen ze die voorwaarden zo vaag mogelijk te houden. Het is duidelijk dat het verhaal van natuurlijke wijn pas begonnen is. De discussie woedt over een label, lobbygroepen gebruiken ellebogenwerk om hun stempel te drukken, de consument tast voorlopig in het duister. In de toekomst zal moeten blijken hoe dit uitdraait. Intussen kunnen we enkel vertrouwen op wijnboeren die gepassioneerd verder blijven denken aan de natuur en onze gezondheid. Op onze gezondheid!

“ Santé ! “ het meest gehoorde woord tijdens degustaties van natuurlijke wijnen

Natuurlijke wijn

38

Bibliografie Boeken

Botte, J.-C., Le guide des vins vivants, Une nouvelle vision du vin naturel, Anagramme Editions, 2007, 160 p. Johnson, H., Robinson, J., Wijnatlas, Uitgeverij Het Spectrum - Standaard, 2003, 352 p. Joly, N., Le vin: du ciel à la terre, La viticulture en Biodynamie, Editions Ellébore - Sang de la Terre, 2007, 302 p. Joly, N., Le vin, la vigne et la biodynamie, Editions Ellébore - Sang de la Terre, 2007, 190 p. Morel, F., Le Vin au naturel, Editions Sang de la Terre, 2008, 187 p. Tuz, M., Les nouvelles couleurs du vin, pour une approche dynamique des vins naturels, Jean-Paul Rocher éditeur, Paris, 2008, 105 p. Wilson, J. E., Terroir, The Role of Geology, Climate and Culture in the Making of French Wines, University of California Press, Los Angeles - London, 1998, 336 p.

Degustaties

Eigen degustaties georganiseerd op 11 september, 9 oktober, 6 november en 4 december 2010 te Aalst Opendeurdagen / degustatie bij Wijnfolie (Stratem 7, Aalter) La Renaissance des Appellations, degustatie op 30 augustus 2010, Hotel Le Méridien te Brussel

Natuurlijke wijn

39

Enquête Helaut, K., Enquête natuurlijke wijnen, afgenomen tussen 27 september en 1 december 2010 via www.enquetemaken.be/toonenquete.php?id=50061, 874 respondenten

Internetsites http://www.natuurlijkewijnen.be/info/natuurlijke-wijnen, url actief op 13 november 2010 http://www.wijnfolie.be/onzefilosofie.html, url actief op 13 november 2010 http://www.lesvinsnaturels.org/wp-content/uploads/2011/01/pdf_63-2.pdf, charter van het AVN, url actief op 1 maart 2011

Krantenartikels s.n., Belg drinkt jaarlijks dertig liter wijn, De Standaard, 22 oktober 2010

Ontmoetingen met en interviews van natuurlijke wijnboeren

Frick, Jean-Pierre, 7 juli 2010 (Pfaffenheim - Alsace) Hausherr, Hubert en Heidi, 8 juli 2010 (Eguisheim - Alsace) Houillon, Emmanuel, 10 juli 2010 (Pupillin - Jura) Joly, Nicolas, 30 augustus 2010 (Brussel) Tissot, André, 10 juli 2010 (Arbois - Jura)

Natuurlijke wijn

40

Papers Anon, Organic Food: Understanding the consumer and increasing sales, 2004 Jonis, M., Soltz, H. and Schmid O., Hofmann, U, Trioli, G., Analysis of organic wine market needs, 16th IFOAM Organic World Congress, Modena, Italy, June 16-20, 2008, archived at http://orgprints.org/view/projects/conference.html

Tijdschriften De Prins, D., Puur Natuur, Culinaire Ambiance, februari 2011, p. 90-93 Lauryssen, S. en Sas, R., Sulfiet, niet altijd onschuldig, Test-Aankoop, maart 2011, p. 21-24 s.n., Belg blijft wijn drinken ondanks de crisis, Trends, 16 oktober 2009 s.n., EU-landen kibbelen over wijnproductie, Trends, 23 oktober 2007

Natuurlijke wijn

41

Bijlagen

1. Resultaten van de enquête ‘natuurlijke wijnen’ 2. Lijst van gedegusteerde natuurlijke wijnen met algemene beoordeling

Natuurlijke wijn

42

Resultaten van de enquête

Vragen 9, 18 en 19 zijn vragen met een open antwoord. Gezien het hoog aantal respondenten zijn deze statistieken hieronder niet opgenomen. Zoals gezegd vormen de antwoorden het kader van dit eindwerk.

In totaal legden 874 mensen deze enquête volledig af. Statistieken voor vraag 1 : Geslacht? 1 Man

30.91%

2 Vrouw 69.09%

Statistieken voor vraag 2 : Leeftijd? 1 0 - 16 jaar 0.11% 2 16 - 21 jaar 0.00% 3 21 - 30 jaar 13.41% 4 31 - 40 jaar 23.07% 5 41 - 50 jaar 35.34% 6 51 - 65 jaar 27.50%

Natuurlijke wijn

43

7 > 65 jaar

0.57%

Statistieken voor vraag 3 : Ik ben werkzaam (al dan niet gedeeltelijk) in 1 wijnhandel of dergelijke 1.59% 2 horeca

1.59%

3 geen van bovenstaande 96.82%

Statistieken voor vraag 4 : Over wijn weet ik 1 bijna alles

0.23%

2 heel veel

1.59%

3 meer dan gemiddeld

25.45%

4 minder dan gemiddeld 35.68% 5 weinig

26.70%

6 bijna niets

10.34%

Statistieken voor vraag 5 : Ik drink bij voorkeur 1 wijn

54.09%

2 bier

4.43%

3 wat past bij de gelegenheid 37.16%

Natuurlijke wijn

44

4 geen alcohol

4.32%

Statistieken voor vraag 6 : Ik koop wijn meestal 6.1 in de supermarkt

75.80%

6.2 bij een wijnhandelaar

37.73%

6.3 bij de producent ter plaatse 18.41%

Statistieken voor vraag 7 : Volgende soorten wijn ken ik 7.1 conventionele (= gewone, meestal overal verkrijgbare) wijnen 90.58% 7.2 biologische wijnen

65.38%

7.3 bio-dynamische wijnen

15.32%

7.4 natuurlijke wijnen

15.55%

7.5 geen van bovenstaande

4.99%

Statistieken voor vraag 8 : Ik ken het verschil tussen 8.1 conventionele en andere wijnen

55.16%

8.2 biologische en biodynamische wijnen 13.17% 8.3 biowijnen en natuurlijke wijnen

17.59%

8.4 is er een verschil???

36.44%

Natuurlijke wijn

45

Statistieken voor vraag 10 : Volgende soorten wijn heb ik al gedronken 10.1 conventionele wijnen

75.14%

10.2 biologische wijnen

61.18%

10.3 bio-dynamische wijnen

12.71%

10.4 natuurlijke wijnen

15.78%

10.5 ik let daar niet op

25.65%

10.6 ik drink nooit wijn/alcohol 1.14%

Statistieken voor vraag 11 : Ik koop bij voorkeur 1 conventionele wijnen

41.34%

2 biologische wijnen

12.91%

3 bio-dynamische wijnen 1.93% 4 natuurlijke wijnen

5.66%

5 geen voorkeur

37.49%

Natuurlijke wijn

46

Statistieken voor vraag 12 : Ik koop de wijn van mijn voorkeur omwille van 12.1 de prijs

22.01%

12.2 de kwaliteit

26.23%

12.3 de verhouding prijs/kwaliteit 68.42% 12.4 de smaak

59.29%

12.5 de naam en faam

8.67%

Statistieken voor vraag 13 : De lekkerste wijnen vind ik meestal in het segment van de 1 conventionele wijnen

32.62%

2 biologische wijnen

8.72%

3 bio-dynamische wijnen 2.27% 4 natuurlijke wijnen

5.78%

5 ik let daar niet op

49.94%

Natuurlijke wijn

47

Statistieken voor vraag 14 : (enkel voor wie al natuurlijke wijnen gedronken heeft) Ik vind natuurlijke wijnen over het algemeen 1 kwalitatief minder dan andere wijnen 34.08% 2 kwalitatief beter dan andere wijnen

64.23%

Statistieken voor vraag 15 : (enkel voor wie al natuurlijke wijnen gedronken heeft) Ik vind natuurlijke wijnen over het algemeen 1 in de eerste plaats gezonder dan andere wijnen

69.74%

2 in de eerste plaats lekkerder dan andere wijnen

23.08%

3 in de eerste plaats betaalbaarder dan andere wijnen 4.10%

Statistieken voor vraag 16 : Ik ben bereid meer te betalen voor natuurlijke wijn 1 Ja

62.08%

2 Neen 36.91%

Natuurlijke wijn

48

Statistieken voor vraag 17 : Ik ben bereid meer te betalen voor wijn in het algemeen op basis van 17.1 mijn persoonlijke smaak

59.86%

17.2 de objectieve kwaliteit van de wijn

31.01%

17.3 het principe van 'gezonde wijn' (bv. biowijn, natuurlijke wijn,...) 44.81% 17.4 het principe van 'fairtrade' (bv. Oxfam, Max Havelaar,...)

46.64%

Statistieken voor vraag 20 : Als je bereid bent meer te betalen voor natuurlijke wijn in vergelijking met andere (conventionele) wijn: hoeveel zou dit dan zijn (in procent uitgedrukt)? 1 5 procent

24.29%

2 10 procent

37.11%

3 20 procent

31.00%

4 50 procent

5.37%

5 100 procent

0.60%

6 meer dan het dubbele 0.30%

Natuurlijke wijn

49

Lijst van gedegusteerde natuurlijke wijnen met algemene beoordeling Beoordelingssysteem +++ Schitterende wijn die complexiteit met evenwicht combineert. Kenmerkt zich door een veelvoud aan aroma’s, een mondvullende en evenwichtige sensatie en een lange afdronk. Heeft een hoog bewaarpotentieel en bestempelt zich daardoor als topwijn.

++ Mooie wijn met een overvloed aan aroma’s en een aangename mondsensatie. Minder bewaarpotentieel maar wel heel lekker.

+ Complexloze en lekkere wijn. Pretendeert niet om hoge toppen te scheren of als top-bewaarwijn door het leven te willen gaan. Leuke wijn voor alledag.

Wijn die op één of andere manier stoort. Hetzij in de neus, hetzij in de mond. Gesloten of vermoeiende aroma’s, weinig mondvullend of totaal evenwichtig. Nauwelijks afdronk. Het ontbreekt deze wijn aan karakter.

-Wie dit nog wijn durft te noemen, heeft nog nooit wijn gedronken. Foutieve vloeistof.

Natuurlijke wijn

50

Schuimwijn Naam

Jaargang

Domein

Streek

Le vin coeur des bulles Chardonnay Brut Nature Reserva Pétillant Naturel Festejar

2005

Casa Pardet

Spanje – Catalunya

Alg. beoordeling +++

2006 2009

Vdt Touraine Vdt Auvergne

+ ++

Cava Saniger Brut

BSA

Thierry Puzelat Domaine La Bohème Casa Can Mayol

+

Blanc de Noirs

BSA

Spanje – Catalunya Penedes AOC Champagne

Fleur de l’Europe

BSA

AOC Champagne

+

Brut Millésimé 1996

1996

AOC Champagne

++

Blanc Indigène

BSA

Champagne Fleury Champagne Fleury Champagne Fleury Domaine André et Mireille Tissot

+

AOC Crémant du Jura ++

Wit Naam

Jaargang

Domein

Streek

Les Grillons Blanc

2009

AOP Côtes du Rhône

Surin Sauvignon Touraine Sauvignon Pari Trouillas Blanc The Blanc

2008 2009 2009 2008

AOC Touraine AOC Touraine Vdt Roussillon Vdt Auvergne

++ +++ +++ ++

Savagnin Ouillé Le Petit Buisson

2006 2009

Le Clos des Grillons Bruno Allion Thierry Puzelat Potron Minet Domaine La Bohème Les Chassagnes Le Clos Tue Boeuf

Alg. beoordeling ++

AOC Jura AOC Touraine

++

Natuurlijke wijn

51

Riesling Bihl Gilbourg AOC Saint Véran 2008

2005 2008 2008

Chamboultou

2008

Coteaux des Quarts

2000

Riesling Sungass

2009

Riesling Altengarten

2009

Gewurztraminer Eichberg Gewurztraminer Pfersigberg Sui Generis (gewurztraminer) Pinot Blanc de Noirs Pinot Blanc Pinot Blanc Riesling Pinot Gris Pinot Gris Riesling Gewurztraminer Sylvaner Gewurztraminer Grand Cru Steinert Traminer

2008

Les Vieux Clos Coulée de Serrant

2008 2008

Natuurlijke wijn

2008 2009 2006 2005 2004 2003 2003 2009 2009 2009 2003 2009 2009

Pierre Frick Benoit Courault Domaine des Côtes de la Molière Domaine du Matin Calme Vergé Gilles et Catherine Hubert et Heidi Hausherr Hubert et Heidi Hausherr Hubert et Heidi Hausherr Hubert et Heidi Hausherr Hubert et Heidi Hausherr Pierre Frick Pierre Frick Pierre Frick Pierre Frick Pierre Frick Pierre Frick Pierre Frick Pierre Frick Pierre Frick Pierre Frick Domaine André et Mireille Tissot Coulée de Serrant Coulée de Serrant

AOC Alsace Vdt Anjou AOC Saint-Véran

++ + +

Vdt Rousillon

++

AOC Viré-Clessé

+++

Vdt Alsace

+

Vdt Alsace

++

AOC Alsace Grand Cru AOC Alsace Grand Cru Vdt Alsace

++

AOC Alsace AOC Alsace AOC Alsace AOC Alsace AOC Alsace AOC Alsace AOC Alsace AOC Alsace Vdt Alsace AOC Alsace Grand Cru AOC Arbois

+++ ++ + ++ ++ +++ + ++ +++

AOC Savennieres AOC Coulée de Serrant - Monopole

+++ +++

+++ ++

++

52

Rosé Naam

Jaargang

Domein

Streek

Rosée de Garance Le p’tit scarabée rosé La vida en Rosa Rosé de l’été d’une nuit

2009 2009 2007 2009

Garance Le Scarabée Olivier Rivière Zusslin

AOC Côtes du Rhône Vdt Rousillon DOCa Rioja AOC Alsace

Alg. beoordeling + ++ +

Rood Naam

Jaargang

Domein

Streek

Les Grillons Rouge

2009

AOP Côtes du Rhône

Bruno ’N Côt Le p’tit tannique qui coule bien Pari Trouillas Rouge Quérida Akoibon La Tranchée Chime.R Les Clampins d’abord Volubile P.F. (Pied Franc)

2008 2009

VdT Touraine AOC Touraine

+

Vdt Roussillon AOC Roussillon Vdt Roussillon Vdt Roussillon Vdt Roussillon Vdt Roussillon Vdt Roussillon DO Manchuela

+ ++ + +++ ++ + + +++

Vina Estrecha

2007

DO Manchuela

++

Rouillon

2009

AOC Cheverny

+

Domaine des rajats

2006

AOC Fleurie

+

Domaine du Val de Saône Soif du Mal

2007

Le Clos des Grillons Bruno Allion Le Clos Tue_Boeuf Potron Minet Potron Minet Domaine Yoyo Domaine Yoyo Domaine Yoyo Le Scarabée Le Scarabée Bodegas y Vinedos Ponce Bodegas y Vinedos Ponce Le Clos Tue Boeuf Domaine de l’Ancestra Guy Bussière

Alg. beoordeling ++

Vdt

++

2000 2009

AOC Côtes du Roussillon Vdt Minervois Vdt Rhône

+

Le Chapeau “little” Garance

Domaine des Foulards Rouges Domaine St Julien Garance

Natuurlijke wijn

2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2008

2009

+++ + 53

Pithos

2006

Azienda Agricola Cos Olivier Rivière Le Clos des Grillons Olivier Rivière Prima Terra Château Meylet

Gabacho Esprit Libre

2008 2009

Jequitiba Cerico Château Meylet

2008 2005 1998

Beaujolais Nouveau 2010

2010

Quartz et Sable

2008

P-U-R (Producteurs Unique Rebelle) P-U-R

Très Vieilles Vignes

2009

P-U-R

Ose

2009

Pinot Noir du 3e type

2009

Pinot Noir

2004

Domaine du Matin Calme Hubert et Heidi Hausherr Pierre Frick

DOC Cerasuolo di Vittoria DOCa Rioja AOP Côtes du Rhônes

++

DOCa Rioja Vdt Cinque Terre AOC Saint-Emilion Grand Cru AOC Beaujolais

++ +++ +++

AOC BeaujolaisVillages AOC BeaujolaisVillages Vdt Roussillon

++

Vdt Alsace

++

AOC Alsace

++

Alg. beoordeling +++ +++

+ +

+

++ +

Wit zoet Naam

Jaargang Domein

Streek

Vouvray Moelleux Pinot Gris

2003 1986

AOC Vouvray AOC Alsace

Natuurlijke wijn

Thierry Puzelat Pierre Frick

54