NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE

NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE

JAARVERSLAG 2013 GEMEENTE HAARLEM

GEBIEDSONTWIKKELING EN BEHEER NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE HAARLEM KANTOORLOCATIE: KLEVERLAAN 9 – HAARLEM

INLEIDING

J a a r v e r s l a g 2013 N M E h a a r l e m

ALGEMENE INLEIDING Natuur- en Milieu Educatie Haarlem (NME) brengt mensen kennis bij over natuur, milieu en duurzaamheid. Het bewust maken van de eigen leefomgeving en de betrokkenheid bij een duurzame samenleving vergroten, dat is de uitdaging. Dit zijn dan ook de thema’s waar wij vanuit de verschillende locaties (NME centrum Ter Kleef, de schooltuinen en de kinderboerderijen) hard aan werken. Wij streven de volgende doelen na:  Het bijbrengen van de waarde van natuur en milieu (bewustwording en educatie)  Het vergroten van het draagvlak voor ecologisch-, natuur- en milieubeleid  Het promoten van duurzame ontwikkelingen  Voorbeelden uitdragen op het gebied van natuur, milieu en duurzaamheid. In dit verslag leest u welke activiteiten, producten en diensten NME het afgelopen jaar heeft ingezet om deze doelen te bereiken. NME richt zich in het bijzonder op de jeugd. Bij hen leggen we de basis voor interesse in de natuur en het milieu en duurzaam gedrag. Maar het richt zich tevens op duurzaamheid in de ruimste zin van het woord voor alle leeftijdsgroepen. Daarom spreken wij door het verstrekken van informatie en advisering, maar eveneens door middel van educatie, ook volwassenen aan.

Het gemeentelijke NME vervult ten aanzien van natuur- en milieueducatie in Haarlem een regierol. Wij beheren en creëren voorzieningen die kinderen en volwassenen op een educatieve manier in contact brengen met natuur, milieu en duurzaamheid. Tevens heeft NME op dit gebied een organiserende, coördinerende, informerende en motiverende rol naar kind en volwassene, consumenten die dagelijkse keuzes maken, gemeente, bedrijf en samenleving. NME heeft de volgende producten en diensten in het pakket:  Beheer

en

exploitatie

huisdierencentrum,

de

van

twee

gemeentelijke

schooltuincomplexen,

het

kinderboerderijen, Natuur-

en

het

Milieu-

Educatiecentrum Ter Kleef en het publieksdeel van de Stadskweektuin met onder andere de dierenweide, de tropische kassen en de beestjestuin  Leskisten, lespakketten en overige NME-materialen  Lessen, lesprojecten en –activiteiten

 Advies over NME-zaken aan leerkrachten, bewoners, gemeentebestuur en natuur-, milieu- en maatschappelijke organisaties  Ruimtes en materialen die ter beschikking worden gesteld voor natuur- en milieugroepen (helaas per 1 september 2013 beëindigd; voor de reden zie ‘publieksgerichte activiteiten / faciliteren natuur- en milieugroepen’)  Begeleiding bij, coördinatie van, en voorlichting over NME-activiteiten en programma’s  NME beschikt over een dierenbestand met een diverse samenstelling en een divers plantenassortiment.

LOCATIE OF ACTIVITEIT Schooltuinen Kinderboerderijen Leskisten, lespakketten, projecten en klasactiviteiten Workshops en wandelingen / rondleidingen

BELANGSTELLING 2013 1.414

leerlingen

107.300

bezoekers

8.060

leerlingen

391

deelnemers

Evenementen

14.000

bezoekers

Stadskweektuin, kassen, dierenweide

40.000

bezoekers

Groenadviezen en –spreekuur

300

personen

BELEIDSMATIGE BIJDRAGEN

J a a r v e r s l a g 2013 N M E h a a r l e m

ALGEMEEN NME werkt op verschillende terreinen mee om tot een duurzame samenleving te komen. Dit doen we onder andere door op beleidsmatig vlak samen te werken met collegae (zowel gemeentelijk als regionaal), met landelijke en regionale natuur- en milieuverenigingen.

ECOLOGISCH BELEIDSPLAN NME heeft inhoudelijke bijdragen geleverd aan het samenstellen van het gemeentelijke Ecologisch Beleid 2012 – 2022, “Ecologie en duurzaam Haarlem”. NME beschikt over de kennis, vaardigheden en contacten om het draagvlak voor ecologisch beheer te vergroten. Het heeft derhalve een functie toebedeeld gekregen in de uitvoering van het genoemde beleid dat in 2013 werd vastgesteld. De inhoudelijke kennis zal worden overgebracht op bewoners, ontwerpers van stadsgroen en beheerders van de buitenruimte.

Het ecologisch beleid geeft aan dat voorlichting en educatie misschien wel de belangrijkste middelen zijn om de ecologische ambities van Haarlem te realiseren. Voor NME staan onder andere de volgende acties genoemd:  Projecten in de stad, activiteiten en workshops  Boomfeestdag, inheemse boom voor de bewoners  Cursussen natuurlijk tuinieren  Project “soort van het jaar”  Maandelijkse rubriek in de krant / gemeentelijke website over natuur in de tuin  Voorlichting over aanplant inheemse soorten in privétuinen en niet-chemische onkruidbestrijding  Stimuleren van toepassing faunavriendelijke voorzieningen, zoals nestkasten en begroeiing op muren.

GEBIEDSVISIE EN HAARLEMMERKWEEKTUIN Eind 2012 is de gebiedsvisie Kleverlaanzone door de gemeenteraad geaccordeerd. Daarmee zijn de kaders vastgesteld voor de toekomstige ontwikkeling van het gebied. Begin 2013 is een voorbereidingscommissie van start gegaan om een haalbare invulling uit te werken voor de Stadskweektuin aan de hand van het plan ‘De Haarlemmer Kweektuin’. Die commissie bestaat uit buurtbewoners, ambtenaren en vertegenwoordigers van natuur- en milieuverenigingen en bedrijven en komt om

de week bijeen. Als oude en toekomstige gebruiker, heeft ook NME hier zitting in. Het genoemde plan geeft, naast het versterken van de al aanwezige kwaliteiten van het gebied, ook invulling aan de wens voor een duurzame invulling aldaar.

De huidige kwaliteit van de groene delen van de Stadskweektuin is te danken aan NME. Het onderhoud van het voorterrein, de siertuin, het arboretum en de tropische kassen behoort tot hun taak. Voor het behoud en de vergroting van die kwaliteit heeft NME dan ook een belangrijke rol naar de toekomst toe.

REORGANISATIE Ingaande 1 januari 2013 is de in 2012 ingezette reorganisatie geïmplementeerd. NME is per mei 2013 een onderdeel van de hoofdafdeling Gebiedsontwikkeling en Beheer (GOB). De functies zijn opnieuw bezien en beschreven. Het voorgaande wil niet zeggen dat de reorganisatie voor NME volledig is afgerond. Het in dat kader voorgenomen onderzoek naar het al dan niet uitplaatsen dient nog te worden opgestart.

EDUCATIE

J a a r v e r s l a g 2013 N M E h a a r l e m

ALGEMEEN Bij alle onderdelen van NME vinden op diverse manieren en in diverse vormen educatieve activiteiten plaats. Ook wordt er lesmateriaal ter beschikking gesteld aan het onderwijs.

NME–WIJZER Natuur- en Milieu Educatie Haarlem (NME) biedt basisscholen via de website www.nmewijzer.nl leskisten, lespakketten, projecten en activiteiten aan op het gebied van natuur, milieu en duurzaamheid. Ook het educatieve aanbod van de kinderboerderijen, een onderdeel van NME, is hierin opgenomen. Deze website is een samenwerkingsverband met NME-centra in de regio Kennemerland. Haarlemse scholen kunnen daarop het aanbod bekijken en de materialen, activiteiten en lessen gratis reserveren en/of huren. Tegen vergoeding kunnen ook scholen buiten Haarlem hier gebruik van maken. Sedert 2012 is de NME-wijzer aangesloten bij groengelinkt.nl en is het aanbod ook landelijk in te zien. Er wordt regelmatig samengewerkt met andere NME centra, vooral in de vorm van uitwisseling van materialen en ervaringen. Jaarlijks ontvangen de scholen in september een poster, waarop het aanbod per niveau is aangegeven.

LESKISTEN EN LESPAKKETTEN Er zijn leskisten voor peuters en basisschoolleerlingen tot en met groep 8. Een aantal thema’s kan ook gebruikt worden in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Het uitgangspunt bij de leskisten is, dat het vak natuur / biologie op speelse en interactieve wijze wordt aangeboden. De laatste jaren zijn er meer leskisten en -pakketten beschikbaar over het thema duurzaamheid. Door het centrale NME-aanbod hoeven de scholen de materialen niet zelf aan te schaffen.

In zo’n leskist zit een kant-en-klare handleiding en alle benodigde materialen om lessen te geven over een bepaald thema. Dat kunnen bijvoorbeeld proefjes zijn, maar ook opdrachten buiten. Hierdoor worden kinderen gestimuleerd om vragen te stellen, om zelf te onderzoeken en te experimenteren teneinde zo een positieve houding ten opzichte van het onderwerp te ontwikkelen. Deze aanpak vraagt van de leerkrachten vooral een begeleidende rol. De inhoud van de leskisten en andere lesmaterialen ondersteunen het leren met visuele en tastbare middelen.

Bij een themaweek kunnen de NME-producten en -diensten, zoals lespakketten, eveneens goed aansluiten bij de leerdoelen. Onze afnemers zijn het primair en voortgezet onderwijs. Nog steeds is er een stijgende trend van aanvraag en gebruik door peuterspeelzalen, buitenschoolse opvang, kinderdagverblijven en lokale nmegerelateerde organisaties. Ook vanuit de activiteitenbegeleiding voor ouderen en beroepsopleidingen was er weer vraag naar onze leskisten. In een schooljaar zijn meerdere uitleenperiodes. De scholen halen de leskisten en lesmaterialen zelf op bij NME aan de Kleverlaan en brengen de materialen na 3 weken weer terug. Na de uitleenperiode controleert de educatief medewerker met een aantal vrijwilligers de leskisten op volledigheid en /of te repareren materialen. Indien nodig worden ze aangevuld en / of hersteld, zodat ze weer kant-en-klaar staan voor de volgende gebruiker. Behalve de leskisten bij NME aan de Kleverlaan, staat er ook een tiental leskisten op de kinderboerderijen. Deze zijn op (boerderij)dieren gericht. Voorbeelden zijn ‘Wordt een echte boer(in)’, ‘Leer mij de dieren van de boerderij kennen’ en ‘kip, vlees, veren en eieren’. De reservering hiervan verloopt ook via het digitale boekingssysteem. Er vindt afstemming plaats met de boerderijmedewerkers over de uitleen, de inhoud en de uitvoering van deze producten. Dit heeft in 2013 onder andere geleid tot een grote verbeterslag, vooral daar waar het gaat om de inhoud.

PROJECTEN ‘Workshops en themarondleidingen Stadskweektuin’

Het bureau NME heeft in 2013 vijftien workshops voor zowel volwassenen als kinderen georganiseerd. Ze hadden direct of indirect te maken met de duurzame inrichting van en de omgang met de directe leefomgeving. In dit kader werden onder andere vogelvoederplanken, nestgelegenheden voor mezen, metsel- en behangersbijtjes

gemaakt,

of

werden

van

afval

sieraden

en

andere

gebruiksvoorwerpen gecreëerd. Aan het actieve gedeelte ging steeds een les vooraf. Die hadden duurzaamheid, ecologie en biodiversiteit als thema. Anders dan vrijwel alle overige educatieve activiteiten, worden deelnemers aan de workshops geworven middels de media. NME is voor wat betreft de animo sterk afhankelijk van de wil van de media om de berichten te plaatsen. Daarnaast is de belangstelling sterk afhankelijk van een goed

evenwicht tussen het educatieve gedeelte en het actieve gedeelte van de workshops. Het laatst genoemde deel is doorgaans trekkend. Daarom wordt in de publiciteit daar de nadruk op gelegd. Voor volwassenen zijn vooral activiteiten georganiseerd die de vergroening van de directe leefomgeving tot doel hadden. Hiermee voldoet NME aan de gemeentelijke wens om de burgers te betrekken bij het in 2013 vastgestelde gemeentelijk beleid om het Haarlemse groen ecologisch te gaan beheren om de biodiversiteit binnen de gemeentegrenzen op niveau te houden en waar mogelijk te vergroten. In dat beleidsstuk wordt NME genoemd als een belangrijk instrument om het beleid ten uitvoer te brengen. Het privé groen maakt een substantieel deel uit van al het groen in Haarlem. Het zijn dan ook de burgers die een belangrijke taak hebben bij het bereiken van het gemeentelijke doel. Om houtige gewassen met een grote ecologische waarde in kleine stadstuinen toe te kunnen passen, is het vaak nodig om hun groeidrift binnen de perken te houden. Daartoe werden drie snoeicursussen georganiseerd, die alle vrij snel volgeboekt waren. Enkele plantenvermeerderingscursussen moesten bijdragen aan de zin om de tuinen extra te vergroenen. Daarnaast vragen planten vermeerderen en goed snoeien kennis van de fysiologie van planten en dat leidt doorgaans tot meer begrip voor het groen. Ook daar lag de nadruk op.

De Stadskweektuin werd veelvuldig door scholen bezocht voor een les in de beestjestuin, het lopen van het kabouterpad (educatieve route voor peuters) of voor de lesprojecten ‘Tropische verrassing’ en ‘Voorjaarstakken’. Verder organiseerde NME voor een breed publiek een aantal wandelingen door de Stadskweektuin. De deelnemers maakten kennis met de floristische verscheidenheid van de tuin en de ecologische waarde daarvan. Maar dat was niet het enige doel. Men werd ook met voorbeelden geprikkeld om de eigen tuin ecologisch te gaan beheren en te streven naar een zo groot mogelijke biodiversiteit. Bij al de hiervoor genoemde publieksactiviteiten werden de medewerkers van NME bijgestaan door vele vrijwilligers.

‘Hoe word ik een Haarlemse milieuheld?’ In het najaar van 2013 is, net als in 2012, in samenwerking met de Stichting Milieubende het project ‘Hoe word ik een Haarlemse milieuheld?’ uitgevoerd. Dit keer deden elf schoolklassen mee. Professionele acteurs gaven in de klas een theatervoorstelling over duurzaamheid, gevolgd door een educatieve workshop. Via ‘Het kleine handboek voor grote daden’ vond verdere informatieoverdracht plaats. Er was ook een wedstrijd aan verbonden. De leerlingen maakten plannen voor een beter milieu, waarbij de focus lag op het inzamelen van e-waste (afgedankte elektrische

apparaten).

Door

een

deskundige

jury,

onder

leiding

van

de

vakwethouder, zijn drie winnende klassen uitgekozen. Zij werden uitgenodigd voor de prijsuitreiking, die - in het bijzijn van vele gasten - plaatsvond tijdens een feestelijk eindevenement in het Seinwezen. De uitreiking geschiedde door de wethouder, de Groene Mug en een directielid van Spaarnelanden. De Haarlemse basisscholen Al-Ikhlaas, De Wilgenhoek en De Talenten waren de gelukkige winnaars. De prijzen hebben alle het karakter

van een educatieve

activiteit. In het voorjaar van 2014 worden ze uitgenodigd voor een workshop ‘Rommeljuwelen’ (sieraden maken van afvalmaterialen) bij NME, een bedrijfsbezoek aan Spaarnelanden (inclusief het spelen van de virtuele afvalgame van Stichting Nederland Schoon) en ze gaan, onder leiding van een echte designer, een eigen Wecyclebak ontwerpen. Het project werd gefinancierd met subsidie van Wecycle en heeft veel publiciteit opgeleverd.

Scholenproject Mutare

Samen met de WakaWaka-stichting en de Stedenband Haarlem-Mutare is in het schooljaar 2012 - 2013 op zeven basisscholen een bijzonder educatieproject uitgevoerd. Basisschoolleerlingen uit Haarlem en Mutare wisselden hierbij informatie uit over hun manier van leven. Bij aanvang van het project werd in alle deelnemende klassen een inleidende presentatie gegeven. Daarna maakten de scholen gebruik van leskisten en tentoonstellingsmateriaal over Mutare. Allerlei thema’s, zoals wonen, voedsel en milieu werden behandeld. Tevens kregen ze een ‘gierzwaluwles’. Deze vogelsoort broedt in ons land en overwintert o.a. in Zimbabwe. Hierdoor verbindt de gierzwaluw Haarlem en Mutare op symbolische wijze.

Duurzaamheid was bij dit project een belangrijk thema. Door de Haarlemse scholen is middels allerlei (sponsor)acties geld ingezameld voor de aanschaf van energiezuinige en veilige WakaWaka-lampjes voor de partnerscholen in Mutare. Van het ingezamelde bedrag (€ 13.857,73) konden maar liefst 600 van deze energiezuinige solar LED-lampjes naar Mutare worden verscheept. In aansluiting op het project zijn op een aantal scholen nog extra lessen over duurzaamheid gegeven. Van de deelnemende scholen deden alle groepen mee. Heel veel leerlingen zijn daardoor bereikt. NME was voor een deel betrokken bij dit project. Om die reden is het leerlingenaantal niet betrokken bij ‘NME in cijfers’ (laatste deel van dit verslag).

‘Zwerfafval, mooi niet!’ In 2013 is, in samenwerking met diverse organisaties, opnieuw aan het thema zwerfafval gewerkt. Een aantal scholen heeft opruimacties gehouden rondom de school, o.a. op ‘Keep it Clean Day’. Het doel was de bewustwording van de afvalproblematiek en inzicht geven in het weggooigedrag. Naast het lespakket ‘Zwerfafval, mooi niet!’ heeft Stichting Nederland Schoon een bus waarin leerlingen in groepjes een virtuele zwerfafvalgame kunnen spelen. Deze activiteit is dit jaar ook aan de Haarlemse scholen aangeboden.

Alle bovenbouwleerlingen van de Veronicaschool hebben op 17 mei meegedaan aan ‘The Battle of the Coast’, die dit jaar ook in Haarlem werd georganiseerd. Zij hebben een ‘grachten Clean Up’ gedaan met de schoonmaakboten van Spaarnelanden, waarna ze als beloning een ‘Stand Up Paddle Clinic’ kregen aangeboden.

‘Planet Me’ In samenwerking met de ‘Stichting Kids moving the world’ is het lesproject ‘Planet Me’ aan de scholen aangeboden. Bij dit project neemt Oscar de ijsbeer de kinderen mee op ontdekkingstocht en leert hen wat het broeikaseffect is. Ook ontdekken de kinderen wat zij zelf kunnen doen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Bij het project hoort een lespakket, dat gratis beschikbaar wordt gesteld. De lessenserie eindigt met het spelen van de ‘Planet Me game’. Dit spel wordt begeleid door een vrijwillige ‘game guide’ van ‘Stichting Kids Moving the World’. In 2013 hebben drie Haarlemse basisschoolklassen aan het project deelgenomen. Daarnaast hebben negen Haarlemse klassen meegedaan aan de lesmodules over Nicaragua en Malawi.

‘Gemeenten gaan voor een beter klimaat’ Vanaf februari tot en met juli 2013 was de tentoonstelling ‘Gemeenten gaan voor een beter klimaat’ te bezichtigen in de expositieruimte van Natuur- en Milieu Educatiecentrum Ter Kleef. De thema’s waren: duurzaam wonen, duurzaam vervoer, duurzame energie en duurzame overheid en bedrijven. Ook werd informatie verstrekt over het duurzaamheidsprogramma van de gemeente Haarlem.

De expositie is op 11 februari 2013 geopend voor publiek en voor de scholen. De vakwethouder verrichtte de opening. Daarbij waren groep 7 van de basisschool De Ark en de Groene Mug aanwezig. Nadien is de tentoonstelling nog door vijf andere schoolklassen bezocht. Er was een speciaal werkboekje gemaakt voor de bovenbouw van het basisonderwijs. Elk bezoek werd ingeleid en begeleid door een educatief medewerker van NME. Na afloop konden de leerlingen op een ‘ideeënmuur’ hun eigen energiebesparingstips ophangen. Verder kregen de deelnemende klassen een serie boeken over klimaat en duurzaamheid te leen, voor de behandeling van het onderwerp in de klas. Er is gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de tentoonstellingsperiode te verlengen. In die extra tijd zijn nog vijf scholen ontvangen. Verder is hij gedurende de hele periode ook open geweest voor het publiek. Honderden mensen hebben hier gebruik van gemaakt.

‘Zonnestroom voor iedereen’ In 2013 kregen acht basisschoolgroepen de gastles ‘Zonnestroom voor iedereen’. Deze les, die samen met de Stichting Pico Sol is ontwikkeld, gaat over energiebesparing,

duurzame

energie

en

in

het

bijzonder

zonne-energie.

De leerlingen maken tijdens de les een zonnebloem die, door een zonnecel, draait in de

zon.

Een

van

de

lessen

werd

gegeven

in

samenwerking

met

een

vertegenwoordiger van het zonnepanelenbedrijf Advisolar.

‘Energie besparen is een makkie’ Onder de noemer ‘Energie besparen is een makkie’ is vanuit NME op twee scholen een serie lessen gegeven over energiebesparing. Dit in aansluiting op het energiebesparingsproject ‘Watt voor Watt’, waar de gemeente Haarlem samen met Alliander en de woningbouwcorporaties ook in 2013 aan werkte. De leerlingen van de groepen 7 en 8 van basisschool De Talenten en groep 8 van de Franciscus

Xaveriusschool kregen vier lessen op school en gingen ook thuis aan de slag met energiebesparing.

Ze noteerden welke maatregelen ze hadden genomen en berekenden hoeveel die daadwerkelijk hadden bespaard. Aan het eind van de lessen lieten de kinderen door middel van een tekening of (strip)verhaal zien wat ze van het project hadden geleerd. Bij De Talenten ontvingen de drie beste inzendingen een toegangskaart voor het hele gezin voor wetenschapsmuseum NEMO. Ze werden uitgereikt door wethouder onderwijs en een vertegenwoordiger van Liander.

‘Scholen voor Duurzaamheid’ In samenwerking met het Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid (IVN) is het programma ‘Scholen voor Duurzaamheid’ aangeboden aan de scholen voor het voortgezet onderwijs en het MBO. Bij dit programma gaan de leerlingen in het kader van ‘Watt voor Watt’ als ‘adviesbureau’ onderzoek doen naar (het opschalen van) de bestaande wijkinitiatieven rondom energiebesparing en hoe de energiezuinige wijk van de toekomst eruit kan zien. De resultaten worden begin 2014 gepresenteerd aan de opdrachtgever en betrokkenen bij het energieplatform ‘Watt voor Watt’. Eind december 2013 hadden het Coornhert Lyceum en het NOVA College deelname toegezegd. In januari 2014 zal nog een derde school volgen.

Leskist Energietransitie Door het bureau Belevenisonderwijs is een uitgebreide leskist over het thema energietransitie ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs (3 HAVO en 3 VWO). Aan de hand van deze kist doen de leerlingen onder andere diverse proeven met zonnecellen en bouwen ze zelf een windmolen die echt energie levert. Daarnaast gaan ze aan de slag met een digitaal energietransitiemodel. Door bijdragen vanuit het energiebesparingsproject ‘Watt voor Watt’ en Quintell Intelligence, is NME in de gelegenheid gesteld om deze leskist aan te schaffen ten behoeve van de VO-scholen. Het Ichthus Lyceum was de eerste gebruiker. In het kader van een serie natuurkunde lessen is de leskist in zes klassen gebruikt (drie tot vier lessen per klas).

Energieadvies aan scholen Aan de Haarlemse scholen is een energieadvies aangeboden door de gemeente in samenwerking met energiecoach Rinco Bakker. In 2013 heeft het Rudolf Steiner

College hiervan gebruik gemaakt. Daarnaast is gestart met een energietraject bij het Stedelijk Gymnasium. Hierbij worden onder andere de zogenaamde Plugwise sets ingezet. Daarmee is het mogelijk om het energieverbruik van alle elektrische apparaten in een gebouw of woning af te lezen en te registeren. Deze sets zijn ter beschikking gesteld door Alliander en worden door NME uitgeleend aan scholen en particulieren. Hierbij krijgen de bewoners die aangesloten zijn bij de wijkinitiatieven rond energiebesparing, de zogenaamde ‘energiepioniers’, voorrang.

‘Het Groene Muggenbos’ Onder de noemer ‘het Groene Muggenbos’ is in december 2013 gestart met een brede energiebesparingscampagne voor Haarlemmers. Wanneer men via een website acht weken lang de meterstanden voor gas en elektriciteit bijhoudt, krijgt men van ‘Watt voor Watt’ een jaarlidmaatschap van Natuurmonumenten en een boom met boomcertificaat cadeau.

Daarnaast krijgt men energiebesparingstips. Met de bomen van alle Haarlemse deelnemers zal uiteindelijk, samen met leerlingen van de basisschool die de meeste bomen hebben ‘verzameld’, een ‘Groene Muggenbos’ worden aangeplant. Vanuit NME is actief meegedacht over de opzet van de campagne en zijn onder meer alle scholen aangeschreven.

AANSLUITING BIJ LANDELIJKE ACTIVITEITEN ‘Warme Truiendag’ De ‘Warme Truiendag’ is dit jaar niet groots gevierd. Wel hebben alle scholen van NME een poster ontvangen met de oproep om er aan mee te doen. Daarnaast is er via de website degroenemug.nl bekendheid gegeven aan de actie. Binnen de gemeente werd een wedstrijd gehouden met als thema ‘de mooiste warme trui’.

‘Boomfeestdag’ Op 20 maart vond de 57ste Nationale Boomfeestdag plaats. De organiserende stichting wil, door middel van het laten planten van een boom, kinderen van de basisschoolgroepen 6 en 7 (9 tot en met 11 jaar): 

wijzen op de belangrijke functie en dito waarde van bomen in hun directe leefomgeving;



op een fantasievolle en aansprekende wijze kennis, inzicht en begrip voor bomen bijbrengen.

Dit gebeurt door hen te leren dat bomen een belangrijk onderdeel zijn van een duurzame leefomgeving en door de kinderen te laten inzien dat ze zélf een bijdrage kunnen en moeten leveren aan een groene, leefbare en duurzame wereld. NME organiseert in Haarlem al jaren activiteiten op en in het kader van de landelijke Boomfeestdag. In 2013 is daarbij, onder het motto ”Bomen maken gezond”, vooral de nadruk gelegd op het belang van stadsgroen voor ons welzijn. Het werd groots aangepakt.

Na grootschalige werkzaamheden aan de riolering onder het Santpoorterplein en omgeving, stond de aanplant van een aanzienlijk aantal bomen aldaar gepland. Dit, en het feit dat de basisschool Ter Cleeff haar hoofdvestiging heeft aan het plein, maakten het tot een mooie ‘boomfeestdaglocatie’. De school bleek erg enthousiast en heeft de deelname gecombineerd met het NME lesproject ‘Voorjaarstakken’. Vierenvijftig leerlingen uit de bovenbouwgroepen kregen voorafgaande aan de officiële Boomfeestdag een uitgebreide bomenles. Op de dag zelf hebben zij geholpen bij het planten van de bomen op het plein. De hiervoor genoemde les werd door NME-medewerkers en vrijwilligers gegeven. Hierbij werd aandacht besteed aan het belang van bomen in het algemeen en aan die, die daags daarna door hen geplant gingen worden. Op de Boomfeestdag zelf moest door de leerlingen, in aanwezigheid van de vakwethouder en de Groene Mug, op en rond het plein veel werk verzet worden. De eerste boom, een esdoorn, werd samen met de wethouder geplant. Daarna gingen de leerlingen in groepjes aan de slag met de overige bomen. Daarbij werden ze geholpen door personeel van het Domein groen en aannemers. De kinderen hebben elk een wens voor ‘hun’ boom opgeschreven en in een bamboekokertje gestoken. Bij het planten werden die in het plantgat gelegd. Het Santpoorterplein was met de nieuwe bomen echt af en voor tientallen jaren weer goed leefbaar en groen. Geprikkeld door de hiervoor genoemde activiteiten is op initiatief van de school ook het schoolplein inmiddels vergroend. Het werd een project voor zowel de onder- als de midden- en de bovenbouw.

Groene schoolpleinen In het kader van een landelijke stimuleringsregeling voor het vergroenen en het gezonder maken van schoolpleinen, zijn eind 2013 alle Haarlemse scholen door NME aangeschreven. Eén mag meedoen met de landelijke pilotgroep, de andere scholen kunnen subsidie aanvragen voor de ronde van voorjaar 2014. Vanuit het domein Groen is het onderwerp verder opgepakt en zijn uitnodigingen verstuurd voor een inspiratiemiddag ‘Groene Schoolpleinen’ die in maart 2014 in samenwerking met het IVN wordt georganiseerd. De workshop is bestemd voor directeuren en leerkrachten van basisscholen, medewerkers van de gemeente en andere betrokkenen.

Tevens is er een notitie geschreven met als titel ‘Meer groen in Haarlem’, met groene schoolpleinen als concrete opstap. In 2014 zullen de plannen rond dit onderwerp verder vorm gaan krijgen. NME heeft hierin louter een adviserende rol.

‘Dag van de Duurzaamheid’ Op 10 oktober werd alweer voor het vijfde jaar op rij de ‘Dag van de Duurzaamheid’ gehouden. Speciaal voor dit jaar heeft de uitgeverij Zwijsen een voorleesboek uitgegeven met duurzame verhalen voor alle leeftijden. Het is geschreven door bekende en minder bekende kinderboekenschrijvers. Op de dag zelf werd op diverse basisscholen door gasten uit dit boek voorgelezen. De vakwethouder deed dat in één van de groepen 8 van de Beatrixschool. Het hoofd Milieu van de gemeente Haarlem, ging naar groep 5 van basisschool De Meer en de Greenpeace directeur las voor op De Kring en de Bos en Duinschool. Tijdens de Nationale Voorleesdag op 23 januari, werd voor alle klassen van de Sint Bernardusschool een verhaal met een duurzaam karakter voorgelezen door de Groene Mug.

‘Nacht van de Nacht’ Jaarlijks organiseren de landelijke Milieufederaties op de laatste zaterdag in oktober de actie ‘Nacht van de Nacht’. Gemeenten, bedrijven en particulieren (onder andere de natuur- en milieuverenigingen) haken hierop in met een eigen programma. NME doet al sinds het begin mee. In 2013 heeft het een cursus ‘Nachtfotografie’ georganiseerd. Een professionele Haarlemse fotografe heeft de deelnemers geleerd op welke wijze kunstlicht in het donker fotografisch vastgelegd kan worden.

Daarnaast zijn ze geïnformeerd over de mate waarin dat licht de nacht verstoort en de gevolgen voor mens en dier.

Voor de cursus bestond zoveel belangstelling, dat kort daarna een tweede werd georganiseerd. Ook deze was kort na publicatie volgeboekt.

SCHOOLTUINWERK

J a a r v e r s l a g 2013 N M E h a a r l e m

DE COMPLEXEN Het Haarlemse schooltuinwerk dateert al van 1920. Basisschoolleerlingen uit de groepen 6 en 7 tuinierden op vier schooltuincomplexen.

De betreffende complexen zijn:  de Cornelia Westendorptuin (Van Dortstraat)  de Schotertuin (Schoterbos)  de Kortenaertuin (Kortenaerstraat)  Poelpoldertuin HET TUINWERK De schooltuinlessen lopen van 1 april tot 1 oktober. De organisatie en de uitvoering zijn echter een continue proces. Zo vinden er in de maanden dat de kinderen niet tuinieren nog vele onderhouds- en administratieve werkzaamheden plaats. Deze behelzen onder andere de grond en de opstallen eerst klaar maken voor de winter en later voor het komende tuinseizoen. Daarnaast het administratief opstarten van het nieuwe tuinjaar. Het zijn vooral de vrijwilligers die de leerlingen op de tuinen begeleiden. Het vrijwilligersteam bestaat uit circa 60 personen. Zij worden aangestuurd door de schooltuincoördinator(en). Met enthousiasme en grote inzet leren zij de leerlingen hoe gewassen gezaaid, geplant en verzorgd moeten worden om een biologische oogst te verwezenlijken. In 2013 hebben circa 944 leerlingen getuinierd (35 schoolgroepen). Ze waren afkomstig van 21 Haarlemse basisscholen. Naast het tuinieren op de genoemde complexen, ondersteunt NME ook de scholen die, bijvoorbeeld omwille van de afstand tot die locaties, op eigen grond tuinieren. Deze ondersteuning bestaat uit het verzorgen van het plant-, zaai- en pootgoed en het teeltplan. In 2013 hebben in totaal circa

470 leerlingen op negen scholen

gebruik gemaakt van deze wijze van ondersteuning. Soms is er een groepstuin, soms een eigen tuintje per leerling. Twee vrijwilligers hebben de schooltuinkrant in 2013 drie keer vorm en inhoud gegeven.

Enkele jaren geleden is met subsidie van het rijk bij de volkstuinvereniging Poelpoldervreugde in Schalkwijk een schooltuincomplex aangelegd. Het was een particulier idee dat door de gemeente is opgepakt. Het was de bedoeling om vrijwilligers, die nog geworven moesten worden, een stuk grond in Schalkwijk aan te bieden. Daarop zouden zij voor het basisonderwijs in de genoemde stadswijk, het schooltuinwerk mogelijk maken. Dit moest zonder verdergaande bemoeienis van de gemeente van de grond komen. Dat bleek niet haalbaar. Vervolgens is aldaar, dankzij sponsoring van de Rabo-bank en de woningbouwvereniging Ymere, een NME-medewerker op tijdelijke basis aangesteld. Hierdoor kan voorlopig een NMEbijdrage geleverd worden. Die medewerker ondersteunde niet alleen het werk op het veld. Zij heeft ook middels bezoeken extra scholen geworven, nieuwe vrijwilligers ingewerkt en enkele groepen leerlingen begeleid. Ook voor 2014 hebben de sponsors geld toegezegd. In 2013 tuinierden vier groepen (78 kinderen) op het betreffende complex. De eerder genoemde werving leverde voor het seizoen 2014 drie nieuwe scholen op (ruim 40 leerlingen).

EDUCATIE Primair doel van de schooltuinen is het bieden van educatie. Daarnaast vinden er op de tuinen veel praktische werkzaamheden plaats. Op de complexen wordt getuinierd aan de hand van een teeltplan. Het geeft aan waar en wanneer een bepaald gewas in de schooltuin geplant, gezaaid en/of gepoot gaat worden. De inhoud van de introductieles op de scholen, die gegeven wordt door een schooltuinbegeleider, is uitgebreid. Nieuw dit jaar was een digitale presentatie ter ondersteuning van die les.

In bijna alle groepen is deze eigentijdse manier van

presenteren gebruikt om de leerlingen voor te bereiden op het schooltuinwerk. Middels wekelijkse instructies (per mail of per post), workshops en de begeleiding op de schooltuin krijgen de vrijwillige medewerkers de benodigde kennis voor de schooltuinlessen (zowel qua inhoud als vorm). In het verstreken jaar werden relatief veel nieuwe vrijwilligers verworven. Tijdens de lessen wordt niet alleen aandacht besteed aan de groeiprocessen. Het schooltuinwerk is immers een instrument bij uitstek voor onderricht over

bijvoorbeeld ecologie, biodiversiteit, klimaatverandering en consumptief gebruik van gewassen (in de breedste zin van het woord) en hun onderlinge samenhang. De lesvorm varieert van een zoek- of doe-opdracht tot een kringgesprek of een practicum. In 2013 is de handleiding voor leerkrachten en nieuwe schooltuinbegeleiders aangepast. Op elk schooltuincomplex is weer een drukbezochte open avond gehouden. De leerlingen mogen die avond hun tuintje laten zien aan familieleden, die dan mogen helpen met schoffelen en wieden. Voorts waren voor die gelegenheid educatieve wedstrijdjes georganiseerd. Tot de prijzen behoorden zaden en gladiolenbollen die vervolgens enthousiast op de vrije teeltregel werden gezaaid of geplant.

Basisschool de Zonnewijzer doneerde de Schotertuin € 350,-. Dit bedrag werd opgehaald bij hun kerstloterij en is besteed aan fruitbomen, een egelhuis en aan materiaal voor twee insectenhotels. Als tegenprestatie is een speciale ochtend voor de leerlingen georganiseerd. Een onderdeel van het programma was het planten van de aangeschafte bomen en het plaatsen van het egelhuis. Verder werd een egelles gegeven en maakten de leerlingen de eerder genoemde insectenhotels; één voor de Schotertuin en één voor bij de school.

ASBESTVONDST KORTENAERTUIN NME heeft eind juli, na de melding van gevonden stukjes verdacht afvalmateriaal aldaar, direct het schooltuincomplex aan de Kortenaerstraat gesloten. Er is overleg gevoerd de GGD en onderzoek is ingesteld. Het gespecialiseerde en gecertificeerde bureau BK heeft het veldonderzoek uitgevoerd. De gecertificeerde laboratoria ACMAA en RPS hebben het gevonden materiaal onderzocht, geanalyseerd en vastgesteld dat het om elf stukjes van de minst gevaarlijke soort hechtgebonden asbest ging en dat er geen losse vezels in de grond zitten. De Kortenaertuin is al sinds de jaren 60 in gebruik als schooltuincomplex en wordt beheerd door NME. Het is voor het eerst dat er stukjes vervuild materiaal zijn gevonden. De vondst was dan ook onverwacht. Wat de herkomst is van de stukjes asbest is niet te achterhalen.

De onderzoeksresultaten gaven aan dat er geen reden is om aan te nemen dat gebruikers en vrijwilligers van de tuin of omwonenden een gezondheidsrisico hebben gelopen.

Naar aanleiding van het voorgaande is voor de toekomst een protocol opgesteld. De tuin kan zoals voorheen gebruikt en onderhouden worden door vrijwilligers, kinderen en hun begeleiders. Als iemand een stukje verdacht materiaal vindt, moet hij of zij dat melden bij een van de begeleiders. Die zal dan het stukje uit de grond verwijderen en zorgen voor een goede afvoer.

EVALUATIE LEGIONELLA ONDERZOEK In maart 2013 is zowel op de schooltuincomplexen als op de kinderboerderijen en het huisdierencentrum, een evaluatie gehouden van het in 2011 uitgevoerde legionellaonderzoek. Hierbij ging het om de destijds aanbevolen technische (onder andere wateronderzoek) en beheersmaatregelen. Overwogen wordt om een periodieke controle in te voeren.

KINDERBOERDERIJEN HUISDIERENCENTRUM

J a a r v e r s l a g 2013 N M E h a a r l e m

ALGEMEEN NME heeft al sinds de jaren 50 van de vorige eeuw het beheer over twee gemeentelijke kinderboerderijen; de Hout- en de Schoterhoeve. In 2010 werd daar de Floragaarde aan toegevoegd. In 2011 is begonnen met de transformatie van deze locatie naar een centrum voor kleine huisdieren en dieren die van nature voorkomen rond

de

woning.

In

2013

is

die

voltooid;

Floragaarde

heet

voortaan

Huisdierencentrum Haarlem. Verder bevindt zich in de Stadskweektuin nog een dierenweide. Voor het dagelijkse beheer van al deze locaties zijn

zes medewerkers

verantwoordelijk. Vier van hen hebben een vaste werkplek en zijn

derhalve

aanspreekpunt voor de dagelijkse gang van zaken op de betreffende locatie. Voorts werken op de kinderboerderijen een vaste parttime medewerker (5 uur per week) en een fulltime Paswerk-medewerker. Omdat de dieren dagelijkse verzorging nodig hebben, en om het werkrooster sluitend te krijgen bij ziekte en verlof, is er een poule van circa vijf gediplomeerde oproepkrachten die ingehuurd kunnen worden bij een uitzendbureau.

Educatie en maatschappelijke functie De kinderboerderijen en het huisdierencentrum vervullen meerdere functies en doelen. Naast fysiek contact, is er ook de mogelijkheid om advies te krijgen over de verzorging van en de omgang met dieren. Voor het basisonderwijs zijn er verschillende leskisten beschikbaar en eenieder die geïnteresseerd is, kan deelnemen aan diverse educatieve workshops of andere activiteiten, zoals lezingen en cursussen. Naast een educatieve waarde van de locaties, hebben ze ook een belangrijke maatschappelijke functie, onder andere als sociale ontmoetingsplek voor jong en oud uit de buurt. Dit komt onder meer tot uiting in de begeleiding van jongeren van Bureau Halt en met een taakstraf. Verder zijn er vrijwel altijd stagiaires (maatschappelijke, beroepsoriënterende en MBO-stages), vrijwilligers en klussers (al dan niet vanuit NL-Doet of in het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) aan het werk.

Certificering In 2013 zijn er aan de boerderijen aanpassingen gedaan om aan de strengere eisen voor de certificering van kinderboerderijen te kunnen blijven voldoen (bijvoorbeeld het inrichten van een aparte quarantaineruimte).

EVALUATIE LEGIONELLA ONDERZOEK Voor dit punt wordt verwezen naar hetzelfde kopje onder het hoofdstuk ‘schooltuinwerk’.

Bezoekersaantal Het totaal aantal bezoekers is sinds 2012 substantieel toegenomen. Dat is vooral het geval geweest bij de Houthoeve. De transformatie van de kinderboerderij Floragaarde naar het Huisdierencentrum Haarlem heeft in 2012 gezorgd voor een terugloop in het aantal bezoekers. Dat tij is gekeerd. Met de voltooiing van de website van het centrum en het aanbod aan educatieve activiteiten (zoals lezingen, cursussen en workshops) zal die stijgende lijn zonder twijfel fors doorzetten.

Ondersteuning vanuit stichtingen De vriendenstichtingen van de Schoterhoeve en de Houthoeve hebben in 2013 weer op diverse manieren ondersteuning geboden. Niet alleen op educatief gebied, zoals het geven van voorlichting en de organisatie van activiteiten en workshops, maar ook op het gebied van materiële voorzieningen. Bij het huisdierencentrum heeft de samenwerking met de Stichting Bedenk, die zich inzet voor de opvang en herplaatsing van kleine huisdieren en in het centrum gevestigd is, geleid tot vergelijkbare resultaten. De stichtingen hebben daarmee een bijdrage geleverd aan de kwaliteit van de boerderijen, het huisdierencentrum en aan het gemeentelijk dierenwelzijnsbeleid.

DE SCHOTERHOEVE Algemeen

In

2013

heeft

de

Schoterhoeve

ongeveer

57.300

bezoekers

ontvangen.

Schoolklassen, kinderdagverblijven, groepen van de naschoolse opvang en groepen gehandicapten brengen graag een bezoek aan deze locatie. De boerderij beschikt over een divers aanbod aan leskisten en educatieve activiteiten, die steeds worden aangevuld en aangepast aan de tijd van het jaar.

In 2013 zijn 43 stagiaires begeleid bij hun beroepsoriënterende, beroepsgerichte of maatschappelijke stage. Vijf taakgestraften en vier personen via Bureau Halt vervulden op de boerderij hun straf.

Dierenbestand De samenstelling van het dierenbestand is qua verscheidenheid aan soorten en in aantal iets teruggebracht. Twee schapen, twee geiten en een minivarken zijn om medische redenen geëuthanaseerd en één geit is op natuurlijke wijze overleden. Omdat varkens groepsdieren zijn, is een nieuwe aangeschaft en ook het schaap is vervangen. Verder hebben de goudvissen en de baardagames elders een nieuw tehuis gekregen. Het zijn geen boerderijdieren en dat geldt ook voor de collectie knaagdieren. Voor die dieren is echter gekozen voor een ‘uitsterfbeleid’.

Vriendenstichting De in 2013 gehouden publieksgerichte activiteiten zijn door de vriendenstichting georganiseerd. Daarnaast heeft de stichting in het kader van NL-doet met medewerkers

van

MSD

een

klusdag

georganiseerd.

Zij

hebben

veel

herstelwerkzaamheden op de boerderij verricht en de volières kregen een extra buitenvlucht. Tot medio 2013 beheerde de stichting de vakantieopvang van konijnen en cavia’s op de Schoterhoeve. Zij hebben dat vanwege een gebrek aan vrijwillige ondersteuning stopgezet.

HOUTHOEVE Algemeen In 2013 hebben circa 42.000 mensen kinderboerderij de Houthoeve bezocht. Gedurende het hele jaar is er gebruik gemaakt van het aanbod aan leskisten en lesactiviteiten als de fotospeurtocht en het Boerderijspel. Ook hebben vele schoolklassen, groepen van de naschoolse opvang en kinderdagverblijven een bezoek gebracht aan de boerderij. Verder heeft de Houthoeve meegedaan aan de ‘Nationale Ouderendag’ en organiseerde een externe organisatie een meerdaagse educatieve activiteit met toneel, zang en dans, die boerderijdieren als thema had.

Er is een begin gemaakt voor een ontdektuin. Met een speciale plantenkeuze en een doordachte inrichting moeten daar vlinders, bijen, hommels, padden, kikkers en andere nuttige wilde dieren een leefplek gaan vinden. Middels een informatiebord

kunnen de boerderijbezoekers (groot en klein) straks ontdekken welke kleine beestjes er in de agrarische gebieden leven. Drie studenten van een vakopleiding dierverzorging hebben stage gelopen op de Houthoeve en twintig kinderen hebben via het bureau Halt op de boerderij hun taakstraf voltooid.

Dierenbestand Op de Houthoeve is het aantal dieren en de samenstelling van het dierenbestand vrijwel gelijk gebleven. De inrichting van diverse verblijven is bezien en daar waar nodig zo aangepast dat de dieren zich op een natuurlijkere wijze kunnen gedragen en daarbij is ook aan gedragsverrijking is gedacht.

Vriendenstichting In 2013 is op kosten van de ‘Stichting vrienden van de Houthoeve’, ter vervanging van enkele kleine verblijven,

een nieuw kippenhok geplaatst. Deze is groter en

hoger, zodat voeren en schoonmaken eenvoudiger is. Verder zijn andere dierenverblijven hersteld, verruimd en / of opnieuw in de verf gezet (o.a. quarantaineruimte en varkensverblijf). De Houthoeve is, in samenwerking met de Vriendenstichting, gestart met een beperkte vakantieopvang voor konijnen en cavia’s. De inkomsten hieruit zal de stichting inzetten voor herstelwerkzaamheden aan verblijven. In 2013 kon het verblijf van de Vlaamse reuzen middels deze gelden worden hersteld.

HUISDIERENCENTRUM HAARLEM (voorheen kinderboerderij Floragaarde) Enkele van de doelen van het huisdierencentrum zijn het bevorderen van het dierenwelzijn van kleine dieren in en om het huis door

middel van educatie en

voorlichting. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan de Nota Dierenwelzijnsbeleid van de gemeente Haarlem en het is een versterking en aanvulling op de educatieve functie van de kinderboerderijen. Daarnaast kunnen kinderen aldaar fysiek in contact komen met dieren.

Dit kan een bijdrage leveren aan de vragen of een huisdier uiteindelijk echt gewenst is en zo ja, welke soort voor zowel de verzorger als het dier geschikt is.

De transformatie van kinderboerderij naar huisdierencentrum heeft meer tijd gevraagd

dan

verwacht.

Er

is

in

dat

kader

in

2013

veel

werk

verzet.

Het dier(soort)enbestand bestaat inmiddels uit vertegenwoordigers van de meest algemeen gehouden huisdieren. In

2013

zijn

twintig

stagiaires

begeleid

bij

hun

beroepsoriënterende,

beroepsgerichte of maatschappelijke stage en tien uit het speciaal onderwijs. Verder ontvangt het centrum wekelijks een groep patiënten van Heliomare (een organisatie die zich inzet voor arbeidsintegratie, dagbesteding, onderwijs, revalidatie, sport en wonen voor mensen met een handicap). Op het centrum zijn vijf vrijwilligers actief. Daarnaast geven ook elf vrijwillige medewerkers van de Stichting Bedenk ondersteuning. In

2012

heeft

een

paraveterinair

toegezegd

haar

medewerking

aan

het

huisdierencentrum te verlenen. Zij is tevens gediplomeerd deskundige op het gebied van katten- en hondengedrag. Begin 2013 heeft ook een dierenarts haar deskundigheid beschikbaar gesteld. De samenwerking tussen beiden heeft in 2013 reeds geleid tot een lezing over vuurwerkangst bij en een EHBO-cursus voor huisdieren.

In een daartoe ingerichte ruimte gaan beiden ook huisdierbezitters ontvangen die vragen hebben over de verzorging en het welzijn van hun dieren. Het moet laagdrempelig zijn, zodat er geen reden is om problemen en vragen aan het tweetal voor te leggen. Bij die gevallen waarbij een diergeneeskundige behandeling noodzakelijk is, zal doorverwezen worden naar een veterinair. Bij eenvoudige zaken als voedingsadviezen, (vacht)verzorging, nagels of snavels knippen zullen beiden direct

hulp

verlenen.

Al

deze

activiteiten

gaan

onder

de

vlag

van

het

huisdierencentrum. De beheerder begeleidt verder nog een groep kinderen die elke zondag in clubverband naar het centrum komen. Daar leren ze, zowel in theorie als in de praktijk, alles over de omgang met en de verzorging van huisdieren. In 2013 is gewerkt aan de realisatie van een website voor het huisdierencentrum. Al kan men de site reeds bezoeken, hij is nog niet voltooid. Dat zal in de eerste helft van 2014 gebeuren. Emailberichten die via de site reeds binnen zijn gekomen, bewijzen dat hij al wordt bezocht.

Dierenbestand Het huisdierencentrum beschikt ten behoeve van voorlichting en educatie over een dierenbestand bestaande uit vertegenwoordigers van de meest gehouden kleine huisdieren (met uitzondering van honden en katten). Op het gebied van reptielen is het bestand in 2013 aangevuld met een landschildpad, twee gekko’s en twee korenslangen. Het zijn allemaal opvangdieren die makkelijk te hanteren zijn en een gespecialiseerde verzorging eisen. Zij zullen voor (potentiele) houders als voorbeeld gaan dienen en activiteiten rondom de verzorging van reptielen ondersteunen.

Voor de herinrichting en het onderhoud van de aquaria is met succes contact gezocht met een Haarlemse aquariumvereniging. Het ligt in de bedoeling dat de samenwerking tussen het huisdierencentrum en die verenging uitgebreid gaat worden. Te denken valt aan het geven van lezingen over het houden van siervissen en het inrichten van een aquarium. In 2014 gaat bezien worden of een vergelijkbare samenwerking ook te realiseren is met een verenging van siervogelliefhebbers. Het is voor het welzijn van huisdieren van groot belang dat liefhebbers zich organiseren, om gezamenlijk zoveel mogelijk kennis op te doen en te delen. Voor haast elk huisdier is wel een serieuze liefhebbersvereniging.

Het

huisdierencentrum

streeft

goede

samenwerking na met dergelijke verengingen. De verzorging

contacten

en

van huisdieren is

immers een serieuze zaak die veel kennis en verplichtingen met zich meebrengt. Niet alleen verplichtingen ten aanzien van voeding en verblijf, maar ook als het gaat om de kosten, de medische zorg en de duur van de verzorgingstijd (een muis wordt gemiddeld drie en een papegaai zeventig jaar). Het huisdierencentrum besteedt ook aandacht aan de wilde dieren rond de woning. Op de website wordt reeds aandacht gevraagd voor enkele soorten. Daarnaast is de ‘Stichting Egelopvang Haarlem en omstreken’ op het terrein gevestigd. De Stichting ‘Bouwen voor Gierzwaluwen’ heeft in principe toegezegd te zorgen voor een permanente presentatie. Daar kunnen bezoekers informatie vinden over deze bijzondere en bedreigde dakbroeder van de oude binnensteden (zoals die van Haarlem) en hoe en in welke vorm zij de vogels nestgelegenheden kunnen aanbieden.

Verder is contact gezocht met een vertegenwoordiger van de

Imkerverenging Haarlem om te bezien in hoeverre het mogelijk is om een

instructiekast in of aan het centrum te realiseren. Die kast zal dan gebruikt worden voor educatieve activiteiten. Eerst zullen de voorwaarden bezien moeten worden die aan het veilig houden van bijen verbonden zijn. Dat zal in 2014 aandacht krijgen.

Bezoekersaantal Door de omzetting van de kinderboerderij Floragaarde in het Huisdierencentrum Haarlem was het nog niet goed mogelijk ruime publiciteit te geven aan het huisdierencentrum. Toch was er sprake van een goede belangstelling. De diverse activiteiten aldaar en de nieuwe website hebben daaraan zeker bijgedragen. Naar

schatting

8.000

personen

brachten

een

bezoek

aan

het

centrum.

Voor 2014 worden meer activiteiten gepland met huisdieren(verzorging) als thema, wordt gestreefd naar meer samenwerking met specialistische verenigingen en wordt de website voltooid en actueel gehouden. De verwachting is dan ook dat het bezoekersaantal snel gaat stijgen.

Stichting Bedenk Stichting Bedenk is een particulier initiatief dat zich inzet voor de opvang en herplaatsing van met name knaagdieren en konijnen. Bij de opvang kan het gaan om afstandsdieren, maar ook om een tijdelijk verblijf, zoals tijdens een vakantie of een ziekenhuisopname. De stichting beschikt over een ruimte in het huisdierencentrum en enkele buitenverblijven op het terrein van het centrum. Bedenk heeft in 2013 enkele educatieve activiteiten georganiseerd op het huisdierencentrum die met name knaagdieren en konijnen als thema hadden.

DIERENWEIDE KLEVERLAAN

In de Stadskweektuin aan de Kleverlaan bevindt zich een kleine dierenweide. Deze heeft in combinatie met het daarnaast gelegen speeltuintje, het parkgedeelte van de Stadskweektuin met het kabouterpad, de kleine beestjestuin, een grote recreatieve functie. Dagelijks genieten vele bezoekers, jong en oud, van de dieren.

PUBLIEKSGERICHTE ACTIVITEITEN

J a a r v e r s l a g 2013 N M E h a a r l e m

INLEIDING Een groot gedeelte van de Stadskweektuin wordt gebruikt en beheerd door NME. Het bestaat uit de Springertuin, de tropische kassen, de beestjestuin, de bijenstal, de dierenweide en het voorterrein. De tuin is tijdens kantooruren en in het weekeinde tussen vastgestelde tijden voor het publiek toegankelijk. Ook houdt NME kantoor in de Stadskweektuin. Daarnaast gebruikt het ruimten voor de bibliotheek, exposities en de leskisten. Tot 1 september beschikte NME ook over een vergaderruimte (voor de avonduren) en een opslagruimte die onder andere door natuur- en milieu organisaties werd gebruikt. Voor de reden van beëindiging verwijzen wij kortheidshalve naar het kopje ‘publieksgerichte activiteiten / faciliteren natuur- en milieugroepen’. Het hele jaar door worden in de Stadskweektuin, zowel binnen als buiten, diverse activiteiten georganiseerd gericht op een breed publiek.

EVENEMENTEN Ter stimulering van het natuur- en milieuvriendelijk beheer van particulier groen wordt ieder jaar een tweetal grote evenementen georganiseerd. Te weten het voorjaarsevenement en het herfstevenement. Door burgers actief te betrekken bij het groener maken en het natuur- en milieuvriendelijk beheren van de sier- en de moestuin wordt de biodiversiteit van de stad behouden en vergoot. Daarmee zijn de evenementen instrumenten om het vastgestelde ecologische groenbeleid te realiseren.

Voorjaarsevenement

Op zaterdag 20 en zondag 21 april was het voorjaarsevenement. Een informatie- en (moes)tuinmarkt met als thema het duurzaam omgaan met groen. Het privé groen vormt een substantieel deel van al het groen binnen de gemeentegrenzen. Dat is ook de reden dat ook de burger in het gemeentelijke beleid inzake het ecologisch beleid van de buitenruimte wordt genoemd als partner. In datzelfde beleidsstuk wordt NME genoemd als instrument om de burgers te enthousiasmeren voor een meer natuurlijke wijze van tuinieren. Dit populaire en jaarlijks in april terugkerende voorjaarsevenement moet daar aan bijdragen. In 2013 trok het ruim 13.000 bezoekers. De deelnemende bedrijven verzorgden een uniek aanbod aan zaden, planten en houtige gewassen. Zo was er bijvoorbeeld een bijzonder variatie aan sier- en

moestuingewassen, waaronder mooie drachtplanten voor vlinders, hommels en bijen. Een houthandel toonde milieuvriendelijk tuinhout, een wilgentenenvlechter liet zien op welke wijze zijn producten duurzaam toe te passen zijn in de tuin. Andere standhouders gaven bemestings- en verzorgingsadviezen en boden tevens het hiervoor benodigde materiaal en gereedschap aan. Ook de beestjes in en rond de tuin kregen aandacht. Voor een aantal waren er zomer-

en

winterverblijven

verkrijgbaar

en

informatie(folders)

over

hun

leefgewoontes. Verder waren er voor de bezoekers met groenvragen en -problemen diverse vereniging

aanwezig.

Zoals

de

Nederlandse

Hostaclub,

de

Nederlandse

Orchideeënvereniging, Onze Eigen Tuin, Groei & Bloei, IVN, Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische

Vereniging

(KNNV),

Wereldnatuurfonds

(W.N.F.),

de

Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland, Imkervereniging Haarlem e.o., Egelopvang Haarlem e.o. en Haarlem Groener. Daarnaast waren er gedurende het gehele weekeinde

activiteiten

verzorgd

door

NME

en

enkele

deelnemers.

NME had zelf ook een stand alwaar bezoekers kennis konden maken ons brede aanbod.

Herfstevenement

Op

zondag

13

oktober

organiseerde

NME

het

jaarlijks

terugkerende

herfstevenement, met als thema de groene ruimte om ons heen in de herfst en winter. In het jaarverslag 2012 werd reeds gesteld dat dit evenement in toenemende mate aandacht vraagt voor biologische consumptiegewassen en dito producten. Dat is

ook

dit

jaar

verscheidenheid

voortgezet. aan

De

tuinplanten

deelnemende (kruiden,

bedrijven

heesters,

boden

bollen,

een

grote

vruchtdragende

gewassen), tuingereedschap en diverse soorten fruit, jams, sappen, broden, kazen en paddenstoelen aan. Verder was er bij stands van diverse opvangcentra en natuurverenigingen veel informatie te verkrijgen over het dierenleven in de tuin. Ook NME was met een stand vertegenwoordigd om informatie te geven over en aandacht te vragen voor het belang van duurzaam (moes)tuinieren en waren er diverse

educatieve

activiteiten

georganiseerd,

zoals

workshops

en

themarondleidingen. Tevens werden door een aantal deelnemende organisaties diverse

activiteiten

verzorgd.

Zo

konden

vogelhuisjes

worden

beschilderd,

bijenwaskaarsen gemaakt en kon men deelnemen aan diverse creatieve en educatieve bezigheden in het teken van de egel. Daarnaast bestond de mogelijkheid om een heerlijke herfstwandeling te maken door de historische Stadskweektuin. Doorgaans komen er 4.000 tot 5.000 bezoekers naar het evenement. Door storm en aanhoudende hevige regenval werd dat aantal in 2013 helaas niet gehaald. Ondanks dat noodweer trok het toch circa 1.000 bezoekers en kijken NME en de deelnemers terug op een geslaagde activiteit.

WORKSHOPS EN THEMARONDLEIDINGEN STADSKWEEKTUIN NME heeft in 2013 vijftien workshops voor zowel volwassenen als kinderen georganiseerd. Ze hadden direct of indirect te maken met de duurzame inrichting van en de omgang met de directe leefomgeving. In dit kader werden onder andere vogelvoederplanken, nestgelegenheden voor mezen, metsel- en behangersbijtjes gemaakt of werd van afval sieraden of andere gebruiksvoorwerpen gecreëerd. Aan het actieve gedeelte ging steeds een les vooraf. Die hadden duurzaamheid, ecologie en biodiversiteit als thema. Anders dan vrijwel alle overige educatieve activiteiten, worden deelnemers aan de workshops geworven middels de media. NME is voor wat betreft de animo sterk afhankelijk van de wil van de media om de berichten te plaatsen. Daarnaast is de belangstelling sterk afhankelijk van een goed evenwicht tussen het educatieve gedeelte en het actieve gedeelte van de workshops. Het laatst genoemde deel is doorgaans trekkend. Daarom wordt in de publiciteit daar de nadruk op gelegd.

Voor volwassenen zijn vooral activiteiten georganiseerd die de vergroening van de directe leefomgeving tot doel hadden. Hiermee voldoet NME aan de gemeentelijke wens om de burgers te betrekken bij het in 2013 vastgestelde gemeentelijk beleid om het Haarlemse groen ecologisch te gaan beheren om de biodiversiteit binnen de gemeente grenzen op niveau te houden en waar mogelijk te vergroten. In dat beleidsstuk wordt NME genoemd als een belangrijk instrument om het beleid ten uitvoer te brengen. Het privé groen maakt een substantieel deel uit van al het groen in Haarlem. Het zijn dan ook de burgers die een belangrijke taak hebben bij het bereiken van het gemeentelijke doel.

Om houtige gewassen met een grote ecologische waarde in kleine stadstuinen toe te kunnen passen, is het vaak nodig om hun groeidrift binnen de perken te houden. Daartoe werden drie snoeicursussen georganiseerd, die alle vrij snel volgeboekt waren. Enkele plantenvermeerderingscursussen moesten bijdragen aan de zin om de tuinen extra te vergroenen. Daarnaast vragen planten vermeerderen en goed snoeien kennis van de fysiologie van planten en dat leidt doorgaans tot meer begrip voor het groen. Ook daar lag de nadruk op. De Stadskweektuin werd veelvuldig door scholen bezocht voor een les in de beestjestuin, het lopen van het kabouterpad of voor de lesprojecten ‘Tropische verrassing’ en ‘Voorjaarstakken’.

Verder organiseerde NME voor een breed publiek een aantal wandelingen door de Stadskweektuin. De deelnemers maakten kennis met de floristische verscheidenheid van de tuin en de ecologische waarde daarvan. Maar dat was niet het enige doel. Men werd ook met voorbeelden geprikkeld om de eigen tuin ecologisch te gaan beheren en te streven naar een zo groot mogelijke biodiversiteit. Bij al de hiervoor genoemde publieksactiviteiten werden de medewerkers van NME bijgestaan door vele vrijwilligers.

GROENSPREEKUUR Iedere woensdagmiddag tussen 14.00-16.00 uur zijn de hoveniers van NME beschikbaar om bezoekers te helpen met hun vragen over natuurlijk en duurzaam tuinieren. Het totaal aantal adviezen ligt op circa 300 per jaar (inclusief telefonische adviezen).

TER KLEEFNIEUWS NME brengt ieder kwartaal ‘Ter Kleefnieuws’ uit. Deze digitale uitgave informeert Haarlemmers over de publieksgerichte NME-activiteiten. Verder leest men daarin interessante achtergrondinformatie aan over natuur- en milieuonderwerpen en welke overige werkzaamheden NME doet. Aan hen die dat willen wordt een papieren versie toegestuurd. Het aantal digitale abonnementen is ook dit jaar weer fors toegenomen.

FACILITEREN NATUUR- EN MILIEUGROEPEN Tot 1 september 2013 hebben de natuur- en milieuorganisaties en de wijkraden voor vergaderingen, (publieks)lezingen, educatieve workshops, evenementen en cursussen gebruik kunnen maken van de kantine in de oude kaatsbaan. Dat geldt ook voor de opslagruimte van enkele van deze organisaties op de zolderruimte van dat gebouw.

Doordat de kantinefunctie bij het vertrek van Spaarnelanden uit de Stadskweektuin kwam te vervallen, het meubilair aldaar werd meegenomen en omdat de kaatsbaan gerestaureerd zal gaan worden en een andere bestemming gaat krijgen is die facilitering per eerdergenoemde datum beëindigd. Bij de toekomstplannen ten aanzien

van

de

herinrichting

duurzaamheidscentrum

gepland

verengingen meegenomen worden.

van

de

staat, zal

Kleverlaanzone,

waarbinnen

een nieuwe facilitering voor

een de

PERSONELE ORGANISATIE

J a a r v e r s l a g 2013 N M E h a a r l e m

ALGEMEEN Voor het beleid, de educatie en het beheer van de kinderboerderijen, het schooltuinwerk, de leskistenuitleen, lesprojecten, evenementen, de Stadskweektuin en de hieraan gekoppelde administratie heeft NME iets meer dan twaalf formatieplaatsen (fte’s). Zonder de ondersteuning van vele vrijwilligers is het met deze bezetting vrijwel onmogelijk om een breed aanbod aan educatieve activiteiten te realiseren. Daarnaast maken de kinderboerderijen, het huisdierencentrum en dierenweide gebruik van oproepkrachten. De vaste formatie voor deze onderdelen is namelijk niet geheel toereikend door de zevendaagse werkweek, hetgeen, gelet op de aard van de werkzaamheden (dierverzorging), wel noodzakelijk is. Verder werkt op een van de locaties een Paswerkmedewerker. Vanuit de afdeling Milieu is een educatief medewerkster klimaat gedetacheerd voor 0,5 fte.

VRIJWILLIGERS Naast genoemde personeelsleden in vaste dienst is een groot aantal vrijwilligers actief. Voor de uitvoering van het werk van bureau NME zijn zij essentieel. Zestig van hen werken als schooltuinbegeleider. Zij werken op basis van de inroostering van de deelnemende schoolgroepen. Daarnaast werken circa vijftig vrijwilligers op de Stadskweektuin, de buitenlocaties en kantoor of ondersteunen de uitvoering van educatieve activiteiten.

In 2013 hebben enkele schooltuinvrijwilligers om diverse redenen het werk beëindigd of het aantal werkuren moeten verminderen. Daarnaast bleek, door bijvoorbeeld ziekte en vakantie, het niet altijd goed mogelijk de roosters sluitend te krijgen. Om die redenen was voor het schooltuinwerk behoefte aan nieuwe vrijwillige krachten. Het aanbod aan mensen die dat structureel willen doen is klein. Het is daarom niet altijd even eenvoudig om vertrekkende krachten te vervangen. Toch is in maart een succesvolle

informatie- en wervingsavond georganiseerd.

Daarnaast konden ook dit jaar via de Vrijwilligerscentrale enkele mensen als schooltuinbegeleider aan de slag. Het aanbod is zo beperkt dat niet geselecteerd kan worden op kennis. Daarom kleeft aan het genoemde verloop een steeds terugkerende investering in de overdracht van kennis. Die inzet zal in de toekomst

nog groter worden doordat er een maatschappelijke ontwikkeling gaande is dat steeds minder vrijwilligers zich langdurig willen binden. Om inzicht te krijgen in het aantal door de vrijwilligers gewerkte uren is in de winter van 2011-2012 een kleinschalig onderzoek gedaan. De cijfers zijn niet meer dan een indicatie maar ze geven wel aan in welke orde van grootte gedacht moet worden. In 2013 is geen vergelijkbaar onderzoek gedaan, maar om het belang van de inzet van vrijwilligers te onderbouwen nemen wij ook nu graag de cijfers op. Resultaat onderzoek vrijwilligersuren op jaarbasis Stadskweektuin: Schooltuinen:

800 uur

onderhoud Stadskweektuin

150 uur

workshops

4400 uur 100 uur

schooltuinlessen leskisten en voorbereidende werkzaamheden voor de schooltuinen

Kinderboerderijen: Schoterhoeve:

1260 uur

dierverzorging, klussen, activiteiten en advisering

Floragaarde:

4300 uur

dierverzorging, klussen, groenverzorging, administratie, huishoudelijke taken, activiteiten, sociale re-integratie en advisering

Kantoor Kleverlaan: 1280 uur

ontwikkelen educatief materiaal voor workshops/ Activiteiten en bureau ondersteuning

VRIJWILLIGERSBELEID Omdat het vrijwilligerswerk rechten en plichten met zich meebrengt is door het bureau NME een beleidsplan opgesteld. Dit vrijwilligersbeleidsplan geeft inzicht in de afspraken tussen de vrijwilliger en de organisatie. Door ondertekening van een vrijwilligersovereenkomst verklaren de organisatie en de vrijwilliger zich aan de afspraken te houden. Te denken valt aan de visie op vrijwilligerswerk, de taken en de verantwoordelijkheden, zaken in het kader van de Arbowet en de wijze van begeleiding.

Alle vrijwilligers moeten een Verklaring Omtrent het Gedrag kunnen overleggen en een kopie van hun identiteitsbewijs inleveren.

In

het

kader

van

preventie

seksueel

misbruik

vrijwilligerswerk, is door het ministerie van Justitie

van

minderjarigen

het project

in

het

in “in veilige

handen” opgezet. Doel van dit project is dat organisaties hiervoor een beleid ontwikkelen en van daaruit maatregelen invoeren om seksueel misbruik zoveel mogelijk te voorkomen. NME heeft hiervoor een intentieverklaring getekend. De Vrijwilligerscentrale biedt bij de praktische invoering ondersteuning aan door onder andere het geven van training, waaraan een aantal vaste medewerkers in 2014 gaat deelnemen. Een van deze medewerkers heeft hierover eind 2013 reeds een workshop gevolgd. Het streven is om in 2014 genoemd beleid

ontwikkeld te

hebben. Verder hebben 28 schooltuinvrijwilligers gebruik gemaakt van het aanbod om een EHBO-cursus te volgen. Deze duurde een dagdeel en was gericht op het schooltuinwerk.

Als dank voor hun inzet heeft NME de vrijwilligers in oktober een lunch en aansluitend een bezoek aan en een excursie door het landgoed Huis te Manpad in Heemstede aangeboden.

DE CIJFERS OVER 2013

J a a r v e r s l a g 2013 N M E h a a r l e m

SCHOOLTUINWERK 3

schooltuincomplexen

21

scholen nemen deel aan de schooltuinlessen

35

klassen tuinieren met,

944 9 470 1.414

leerlingen scholen hebben op eigen grond getuinierd met leerlingen leerlingen maken wekelijks intensief kennis met de natuur en voedselproductie

KINDERBOERDERIJEN 2

kinderboerderijen

1

huisdierencentrum

1

dierenweide Kleverlaan

107.300

bezoekers hebben de kinderboerderijen bezocht (exclusief dierenweide Kleverlaan)

LESKISTEN, LESPAKKETTEN, PROJECTEN EN KLASACTIVITEITEN 55

verschillende leskisten (sommige in meervoud) en lespakketten zijn in het bezit van NME

149 76

keer is gebruik gemaakt van leskisten en lespakketten klassen deden een activiteit op een locatie van NME (Stadskweektuin, kinderboerderijen en huisdierencentrum / bijvoorbeeld beestjestuin, kabouterpad, tentoonstelling)

89

klassen namen deel aan duurzaamheid- en klimaatlessen/-projecten

210

leerlingen naar tentoonstelling Gemeenten gaan voor een beter klimaat

8.060

leerlingen bereikt met thema’s over natuur, milieu en/of duurzaamheid (uitgaande van een gemiddelde klasgrootte van 25 leerlingen)

VRIJWILLIGERS EN STAGIAIRES 110

vrijwilligers hebben bij de onderdelen van NME belangeloos meegewerkt

140 29

stagiaires zijn door diverse onderdelen van NME begeleid jongeren zijn begeleid vanuit bureau Halt en Taakstrafregeling

BEZOEKERS STADSKWEEKTUIN 40.000

bezoekers bezochten de Springertuin, de Stadskweektuin, de kassen en de dierenweide

EVENEMENTEN 14.000

bezoekers kwamen naar het Voorjaars- en Herfstevenement in de Stadskweektuin

WORKSHOPS, WANDELINGEN/RONDLEIDINGEN EN GROENADVIEZEN 691

personen namen deel aan deze activiteiten op de Stadskweektuin

Samenvattend: in 2013 heeft NME

171.465 keer volwassenen en kinderen

in alle leeftijdscategorieën weten te bereiken.

‘respect begint bij kennis’

NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE HAARLEM IS GEVESTIGD IN DE HAARLEMSE STADSKWEEKTUIN, GELEGEN AAN DE KLEVERLAAN 9 TELEFOON (023) 511 47 02