TNO-Briefrapport TNO-MEP – BR2003PA/101
MPZ Basis Scan Water Zorginstellingen Stichting DeltaBouman Poortugaal
TNO Milieu, Energie en Procesinnovatie
TNO-MEP Laan van Westenenk 501 Postbus 342 7300 AH Apeldoorn Telefoon: 055 549 34 93 Fax: 055 541 98 37 Internet: www.mep.tno.nl Opdrachtgever
Milieu Platform Zorgsector t.a.v. Drs. B.H. Uythof Postbus 728 1000 AS AMSTERDAM
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van TNO.
Datum
25 juni 2003
Auteur(s)
W.G. van Marwijk
Projectnummer
34723
Rubricering
Vertrouwelijk Aantal pagina’s
9
Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor onderzoeksopdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belanghebbenden is toegestaan. © 1997 TNO
Verantwoording Afdeling Processsen en Applicaties Ondertekening:
Goedgekeurd door:
W.G. van Marwijk projectleider
Ir. C.E. Krist-Spit afdelingshoofd
TNO-Briefrapport
Ref.nr. : Projectnr. : Datum : Pagina :
BR2003PA/101 34723 Juni 2003 2 van 9
1.
Inleiding
2.
Gegevens zorginstelling
3.
Inventarisatie naar aanleiding van de vragenlijst
4.
Uitwerking vragenlijst
5.
Conclusies/beschouwingen/aanbevelingen
TNO-Briefrapport
Ref.nr. : Projectnr. : Datum : Pagina :
BR2003PA/101 34723 Juni 2003 3 van 9
1.
Inleiding
In juni 2001 is tussen bureau Milieu Platform Zorgsector (MPZ), C-mark b.v. en TNO-MEP een intentieverklaring ondertekend. Globaal omvat de verklaring de intentie om in de zorgsector te komen tot projecten om de waterhuishouding in de Nederlandse zorginstellingen op generiek nivo te optimaliseren. In Nederlandse zorginstellingen ligt de prioriteit meer op de verzorgende- en medische taken dan op waterbesparing. Water is veelal geen onderwerp tenzij er calamiteiten plaatsvinden zoals legionella besmetting. Het uitvoeren van een basis waterscan maakt het inzichtelijk waar en hoe er in de zorginstelling water en geld kan worden bespaard. De basis waterscan bestaat uit het beoordelen van een vragenlijst die door de zorginstelling wordt ingevuld gevolgd door een bedrijfsbezoek. Door TNO-MEP wordt de vragenlijst op zijn merites beoordeeld en zijn mogelijke besparingsopties gegenereerd. Door C-mark b.v. werd het bedrijfsbezoek afgelegd en de gegenereerde besparingsopties met de zorginstelling besproken. In dit briefrapport is de uitwerking van de vragenlijst en bijbehorende gegenereerde besparingsopties beschreven. Op- en aanmerkingen naar aanleiding van het bedrijfsbezoek zijn eveneens in dit briefrapport opgenomen.
TNO-Briefrapport
Ref.nr. : Projectnr. : Datum : Pagina :
BR2003PA/101 34723 Juni 2003 4 van 9
2.
Gegevens zorginstelling
Naam Adres
: :
Telefoonnummer Contactpersoon
: :
Stichting DeltaBouman Albrandwaardsedijk 74 3170 DZ Poortugaal 010-5031766 P. Takken
TNO-Briefrapport
Ref.nr. : Projectnr. : Datum : Pagina :
BR2003PA/101 34723 Juni 2003 5 van 9
3.
Inventarisatie opties naar aanleiding van de vragenlijst
In dit hoofdstuk worden de gegevens, die uit de vragenlijst zijn verkregen, geïnventariseerd. Kort wordt de organisatie van DeltaBouman beschreven. Verder wordt een algemene toelichting gegeven op de waterverbruiken in zorginstellingen en het DeltaBouman in het bijzonder. Het kostenaspect speelt hierbij een belangrijke rol en is daarom in een aparte paragraaf opgenomen.
3.1
Organisatie
De Stichting DeltaBouman (onstaan uit de fusie tussen Delta Psychiatrisch Ziekenhuis en Bouman verslavingszorg per 1 mei j.l.) heeft op de hoofdlocatie 574 bedden en een personele bezetting van 790 FTE’s. De gegevens van de vragenlijst en de bijbehorende beoordeling hebben betrekking op de locatie Albrandswaardsedijk 74.
3.2
Waterverbruik in ziekenhuizen en zorginstellingen
In ziekenhuizen en zorginstellingen wordt leidingwater voor diverse doeleinden gebruikt. Afhankelijk van de toepassing wordt leidingwater opgewerkt naar diverse waterkwaliteiten. Denk hierbij aan high-pure water in de laboratoria en onthard water voor ketelvoedingswater. Laatst genoemde onderwerp is niet van toepassing bij DeltaBouman omdat er geen gebruik wordt gemaakt van eigen utiliteiten als stoomvoorziening en koeltorens. In het algemeen kan binnen ziekenhuizen en zorginstellingen een verdeling van de waterbehoefte worden gemaakt over de utiliteiten, apparatuur en mensen (medewerkers en patiënten). Deze verdeling ligt in het algemeen op 1/3;1/3;1/3. Sterke afwijkingen van deze verdeling zijn door specifieke omstandigheden met name van de utiliteiten mogelijk gebleken. Voor psychiatrische instellingen is deze verdeling afwijkend vanwege het verschil in type zorgverlening en patiënten. Het waterverbruik van medewerkers en patiënten wordt voor een aanzienlijk deel verbruikt voor sanitaire doeleinden. Bij de utiliteiten zijn de meest voorkomende ‘grootverbruikers’ was- en afwasmachines, pospoelers, sterilisatoren, containerspoeling en apparaten met doorstroomkoeling.
TNO-Briefrapport
Ref.nr. : Projectnr. : Datum : Pagina :
BR2003PA/101 34723 Juni 2003 6 van 9
3.3
Kosten
Leidingwater wordt ingekocht bij Eneco Energie voor 1,24 per m3, bij een verbruik van 61.065 m3 per jaar (verbruik in 2002) zijn de kosten voor waterinname 75.828,- . Na gebruik van het water wordt het geloosd op het riool. Ziekenhuizen wordt aangeslagen volgens een vervuilingfactor en de geloosde hoeveelheid waarmee de zuiveringskosten (hoeveelheid vervuilingseenheden, ve’s) worden berekend. Deze heffing was in 2002 65.168,- . Dit betekent dat voor elke m3 leidingwater die minder wordt ingenomen er 2,30 wordt bespaard op inname- en lozingskosten.
TNO-Briefrapport
Ref.nr. : Projectnr. : Datum : Pagina :
BR2003PA/101 34723 Juni 2003 7 van 9
4.
Uitwerking vragenlijst
In dit hoofdstuk worden de mogelijke besparingsopties die uit de vragenlijsten zijn gegenereerd nader beschreven. Mogelijke bedreigingen die uit de verkregen opties voortkomen worden nader toegelicht.
4.1
Algemeen
Uit het waterverbruik van de douches blijkt dat er een besparing op douchewater mogelijk is. Het huidige verbruik van 9 tot 10 liter per minuut is hoog. Door DeltaBouman zijn al veel waterbesparende maatregelen genomen. Binnen de organisatie is waterbesparing reeds op diverse nivo’s en gebieden ingebed.
4.2
Kansen en knelpunten
Het plaatsen van perlators geeft direct een besparing van het leidingwaterverbruik. Gelet dient te worden op voldoende doorstroming in de leidingen waardoor er geen kans bestaat dat de bacteriologische kwaliteit van het water achteruit loopt. Dit wordt mede veroorzaakt door langere verblijftijden en eventueel opwarming van het water. Aanwezigheid van voldoende voedingsstoffen is een absolute voorwaarde. Het kan in dit soort gevallen zo zijn dat hierdoor legionellabacteriën de gelegenheid krijgen om zicht te gaan vermeerderen. Voldoende doorstroming kan bijdragen als beheersmaatregel. De kans dat legionellabacteriën in het systeem kunnen vermeerderen kan dan mogelijk worden voorkomen. Psychiatrische patiënten hebben eigenaardige gewoontes als lang onder de douche staan of waterkranen laten lopen. Waterbesparende douchekoppen zijn daarom sterk aan te bevelen. Op dit moment zijn waterbesparende douchekoppen op de markt die het debiet van 11 liter per minuut reduceren naar 6 liter per minuut zonder dat het comfort vermindert. Een waterbesparende douchekop moet voorzien zijn van een antikalk systeem. In verband met potentiële legionella risico’s wordt aangeraden om een “zelflozer” te plaatsen tussen de kraan en de douchekop. Deze zorgt ervoor dat na afloop van het douchen de slang vanzelf leegloopt en niet vol blijft staan met water. Hergebruik van regenwater is vanuit economische aspecten alleen een interessante optie wanneer voldoende dakoppervlak met een geschikte dakbedekking beschikbaar is. De veel toegepaste bitumineuze dakbedekking heeft zijn beperkingen. Na droge en hete periodes zal de eerste hoeveelheid opgevangen regenwater een bruine kleur hebben. Dit kan om diverse redenen niet aanvaardbaar zijn.
TNO-Briefrapport
Ref.nr. : Projectnr. : Datum : Pagina :
BR2003PA/101 34723 Juni 2003 8 van 9
Om in periodes van droogte te kunnen voldoen aan de watervraag is een buffertank noodzakelijk. Eventuele risico’s qua hygiëne moeten bij hergebruik van regenwater worden betracht. De regenwaterbuffertank verdient hierbij speciale aandacht. Door een gerichte voorlichtingscampagne te voeren om het waterverbruik te verminderen is zonder hoge investeringen succesvol gebleken. In andere zorginstellingen is een besparing van 10% mogelijk gebleken. Om het succes van de campagne te continueren is blijvende aandacht noodzakelijk. Op de hoofdlocatie is een bloemisterij (kassen en tuin) gehuisvest waarbij leidingwater als waterbron wordt gebruikt. Bij kasoppervlaktes >1000m2 is een regenwateropvang aan te bevelen. In veel gevallen is dit zelfs verplicht! Nagegaan dient te worden in welke mate gebruik van grondwater in kassen en de tuin mogelijk is, in plaats van het duurdere leidingwater.
TNO-Briefrapport
Ref.nr. : Projectnr. : Datum : Pagina :
BR2003PA/101 34723 Juni 2003 9 van 9
5.
Conclusies/beschouwing/aanbevelingen
-
-
-
-
-
Waterbesparende maatregelen treffen bij tappunten (perlators en/of sensor gestuurde kranen). Plaatsen van waterbesparende douchekoppen. In de kassen en de tuin de optie verkennen om grondwater en/of opgevangen regenwater te gebruiken in plaats van leidingwater. Bij toekomstige investeringen, waaronder nieuwbouwplannen, systematisch letten op de mogelijkheden tot gebruik van watervrije of waterarme apparatuur. Opstellen van voorkeurslijsten voor inkoop van water en energiezuinige apparatuur en het promoten van deze apparatuur. Op aanschaf van dit soort apparatuur kan vaak subsidie worden verkregen. Ter ondersteuning van het bewaken van het waterverbruik, het volgen van resultaten van waterbesparingsacties, het kunnen detecteren van storingen en het doorbelasten van drinkwaterverbruik naar afdelingen is een monitoring op apparaat of afdelingsniveau noodzakelijk. Wijzigingen in apparatuur of procedures (ook good-house keeping) begeleiden met voldoende voorlichting en instructies aan betrokkenen. Door DeltaBouman wordt reeds pro-actief aan vermindering van het waterverbruik gewerkt. Op veel plaatsen in de organisatie is het thema vermindering van het waterverbruik ingepast. Slechts op enkele punten (zie hierboven) zijn verbeteringen nog haalbaar. Het verbruik DeltaBouman ligt op 291 liter per bed per dag. Ter indicatie; door het VEWIN wordt in de berekeningsgrondslagen voor drinkwaterinstallaties in verpleeghuizen een gemiddeld dagverbruik van 250 tot 300 liter per bed per dag gehanteerd. In het VEWIN werkblad wordt het verbruik van psychiatrische instellingen niet genoemd. Door TNO is daarom de vergelijking met een verpleeghuis opgenomen. Hierbij moet worden opgemerkt dat bij DeltaBouman meer “wateractiviteiten” plaatsvinden dan in een regulier verpleeghuis. Denk hierbij o.a. aan de tuin en de kassen. [VEWIN werkblad WB2.1 B februari 1999; Berekeningsgrondslagen gemiddelde waterverbruiken per etmaal, per uur, voor mens, dier en plant]
