Europa / Montenegro
Het Land van de Zwarte Bergen, Crna Gora, heeft veel verrassingen in petto. Nu het Balkanland weer ècht aan haar eigen trotse bergbewonders toebehoort, nodigen wij u uit met ons op ontdekking te gaan. Een klein landje met een complexe historie en rijk cultureel erfgoed, met steden als Cetinje en Kotor en de kloosters van Ostrog en Moraca. En een ongekend spectaculair berglandschap en ongerepte natuur.
land & cultuur
algemeen
Algemeen Feiten en cijfers Oppervlakte: 14.026 km² (0,34x Nederland) Hoofdstad: Podgorica (170.000 inwoners); Cetinje (historische en culturele hoofdstad) Inwonertal: 684.736 (2007) Bevolkingsdichtheid: 48,8 inwoners per km² 1
29-6-2016 18:13
Godsdienst: Orthodox, incl. Montenegrijns-Orthodox en Servisch-Orthodox (74,2%); Rooms-katholiek (3,54%) en Moslim (17,5%), overig (4,5%) Bevolkingsgroepen (2005): Montengrijnen (43,2%), Serviërs (32%), Bosniërs (7,8%), Albanezen (5,1%), overigen, onder wie Kroaten, Slavische moslims en Roma (12,1%) Taal: Montenegrijns, Servo-Kroatisch Klimaat: Mediterraan (kuststreek), gematigd continentaal (centrale hoogvlakte), sub-alpien (gebergte)
Montenegro ofwel Crna Gora, wat ‘Zwarte Berg' betekent, is een ruig land met dichtbeboste bergen. De bewoners hebben altijd een sterke onafhankelijkheid gekoesterd en waren bereid daarvoor geregeld strijd te leveren. Montenegro zou ook genoemd zijn naar Ivan Crnojevic, die zich in 1482 terugtrok in de bergachtige omgeving van Cetinje, aan de voet de berg Lovcen, om het verzet tegen de Ottomaanse Turken voort te zetten.
bevolking
Bevolking Montenegrijnen, Serviërs, Roma en Vlachen Zoals overal op de Balkan wonen ook in Montenegro meerdere bevolkingsgroepen: Montenegrijnen, Serviërs, Bosniërs, Albanezen en minderheden als Kroaten en Roma. De Slaven vestigden zich hier in de zevende eeuw, maar de Albanezen, afstammelingen van Illyrische stammen, wonen hier al duizenden jaren. Zij werden moslim, nadat de Ottomaanse Turken de Balkan vanaf de veertiende eeuw veroverden. De Vlachen of Aromanen arriveerden op de Balkan ongeveer tegelijkertijd met de Romeinen in de tweede eeuw voor Chr. De meeste wonen nog in Macedonië en spreken een Romaanse taal, maar zijn niet verwant met de Roemenen. In het communistische Joegoslavië werden zij gedwongen hun vroegere halfnomadische herdersbestaan (de transhumance) op te geven. In Montenegro zijn ze opgegaan in de bevolking. Alleen de kerk van Cetinje, ook wel Vlachenkerk genoemd, herinnert aan hun bestaan. De Roma migreerden tussen de elfde en veertiende eeuw naar de Balkan. Ze vormen een op zichzelf staande bevolkingsgroep. De ongeveer 3.000 Roma, sommigen vluchteling uit omringende landen, wonen vooral in de omgeving van Podgorica onder niet zo beste levensomstandigheden. De bevolking van Montenegro was tot voor kort een stammensamenleving met oude gewoonten en traditionele regels, zoals bloedwraak en natuurrecht. Eeuwenlange zelfverdediging tegen bezetters en bloedvergieten heeft de mentaliteit van de Montenegrijnen gevormd: ze zien het leven als een gokspel waarbij ze altijd willen winnen, wat vooral tot uiting komt in hun weggedrag. Hun kernwaarden zijn eer, moed en loyaliteit, verbonden met menselijkheid. Montenegro is misschien ook daarom betrekkelijk ongeschonden uit de Balkanoorlogen tevoorschijn gekomen. Godsdiensten De Montenegrijnen drijven de verschillen tussen religies niet op de spits. Montenegrijns-orthodoxen en Servisch-orthodoxen willen zich nog het meest 2
29-6-2016 18:13
van elkaar onderscheiden. Vooral de Servisch-orthodoxe Kerk is nationalistisch en gericht op (Groot-)Servië. Beide denominaties zijn ontstaan uit de Byzantijnse Grieks-orthodoxe Kerk die in 1054 brak met de Roomskatholieke Kerk. Historisch wonen de meeste Rooms-katholieken vooral in de kuststreek. Het aartsbisdom van Bar is in 1089 ingesteld door Paus Clemens III. Rooms-katholieken vormen in Montenegro een minderheid. De meeste moslims zijn Albanees, maar er is ook een kleine Slavische, Bosnische moslimgemeenschap: de Muslimani of Bošnjaci. Deze is ontstaan tijdens de Ottomaanse overheersing en woont in het gebied rond Sandžak, gevolg van een grenscorrectie tussen Montenegro en Servië in 1913. Daarnaast zijn er Montenegrijnen die overgegaan zijn naar de islam.
gastronomie
Gastronomie Montenegro is het land van de drie-eenheid wijn, olijven en graan, aangevuld met een flinke portie vis. Er is een mediterrane, continentale en noordelijke keuken, alle veelal biologisch. De traditionele vorm van koken is ‘ispod’, in een pot bedekt met houtskool. De noordelijke keuken bestaat uit wilde bessen, bosbessen, frambozen en aardbeien, en paddestoelen, zure room (‘kajmak’), yoghurt, verschillende kaassoorten (oa. ‘prljo’, ‘puni’) en schapenkaas. Daarnaast zijn er gerechten als zuurkoolstamppot, lamsvlees gekookt in melk, pepers in zure room, pasteien, polenta, Durmitorbiefstuk en kalfsvlees met ham en kaas. De continentale keuken gebruikt veel zoetwatervis uit het Meer van Skadar, zoals karper, paling en forel, gerookt, gedroogd en in salades. Of in risotto met karper, rijst, gedroogde pruimen. Specialiteiten uit Montenegro Andere specialiteiten van de Montenegrijnse keuken zijn: dikke maaltijdsoepen en stevige maaltijden als kacamak (tarwe, boekweit, gerst, kaas en zure room) en cicvara (gekookte aardappelen met zure melk, zure room en kaas), rastan (gekookte aardappelen en kool met sterke kruiden), japraci (rundvlees, rijst, pepers en gedroogd vlees, alles gerold in koolbladeren) en prsuta (gerookte ham, meestal geserveerd met brandy, droge kaas). Speciale nagerechten zijn ruštule (eieren met boter, suiker, brandy, citroen en bloem), patištanj (eierdooier met suiker, citroen, sinaasappel en bloem) en Montenegrijnse (crnogorski) pannenkoeken. Dranken De Montenegrijnse wijnstreken bevinden zich in het zuiden en langs de kust. Het bekendst zijn de streken rond Zeta en Crmnica. Hier komen premium wijnen vandaan: ‘Vranac’ (donkerrode ‘zwarte’ wijn) met een ‘Pro Corde’variant als specialiteit en de droge witte ‘Krstac’ wijn. De ‘Crmnicko’ is een home made rode wijn. In het noorden en het binnenland worden van jeneverbessen, druiven, kersen, peren, appels of pruimen wordt geurige, fruitige brandy (‘rakija’) gemaakt, zoals ‘sljivovica’ (pruim), ‘krusku’ (peer) en appel- en druivenbrandy (cognac) als ‘Prvijenac’ en ‘Kruna’. Daarnaast zijn ‘lozova rakija’ en ‘lozovaca’, zelfgemaakte druivenbrandies, een proeverij 3
29-6-2016 18:13
waard. Ze worden als apératief gedronken met ‘meze’, een gezouten snack. Een glas ‘rakija’ drinken is een gebaar van gastvrijheid. In Montenegro is ‘Nikšic’ bier, verkrijgbaar in verschillende varianten, een begrip. Vooral het ‘Nik tamno’, de donkere variant.
cultuur
Cultuur Montenegrijns en andere talen In Montenegro worden verschillende talen en, in geïsoleerde gebieden, dialecten gesproken. Het Montenegrijns is nauw verwant aan het ServoKroatisch. De Montenegrijnen noemen het verhullend hun 'maternji jeznik' (moedertaal), dat officieel het 'ljekavische' dialect van het Servisch is. Het heeft twee letters meer en onderscheidt zich hiervan ook door een ruim gebruik van gezegdes, metaforen en bloemrijke taal. Men gebruikt het Latijnse alfabet, maar meer in het binnenland ook het Cyrillische schrift. Beide zijn officieel toegestaan. In de oostelijke grensstreek met Kosovo en Albanië wordt Albanees gesproken. Daarnaast spreken steeds meer jonge mensen Italiaans, Engels of Duits. Cultuur Montenegro herbergt een schat aan culturele rijkdom: Middeleeuws Byzantijnse en Renaissance paleizen, Romaans-Gotische kerken en kloosters, iconen, fresco’s en Turkse moskeeën en badhuizen. Architectuur In Montenegro zijn niet veel sporen van Illyriërs en Romeinen bewaard gebleven, omdat het land meerdere keren gewelddadig en verwoestend veroverd is. Nikšic was ooit een Romeinse legerplaats, Bar en Ulcinj, waren Romeinse steden. De Middeleeuwse architectuur, onder grote Byzantijnse invloed, betreft vooral Grieks-orthodoxe kerkgebouwen en kloosters. De Venetiaanse invloed is te zien rond de Baai van Kotor, Renaissance paleizen staan in Kotor en Perast. Het oudste gebouw van Montenegro is de Vlachenkerk (1450) in Cetinje. In de steden langs de kust zijn Turkse herbergen, badhuizen en moskeeën te vinden. De huizen in de moslimgebieden hebben een oosterse architectuur, die in orthodoxe zijn typisch mediterrane huizen. Tenslotte zijn overal voorbeelden van communistische bouwkunst te zien. Iconen en fresco’s Oude kunst omvat meestal iconen, fresco’s en houtsnijkunst. Rond de Baai van Kotor en in de kuststreek zijn hiervan fraaie voorbeelden te vinden. Sommige bevinden zich nog in kerken, andere zijn te bewonderen in musea en galerieën. Rond 1300 kwam in kerken een afscheiding (iconostase) tussen het schip en het altaar in zwang, versierd met beschilderde panelen in Byzantijnse, Romaanse, Gotische en Renaissancestijl. In de zeventiende eeuw beleefde de iconografie in Montenegro haar hoogtepunt. De familie Dimitrijevic-Rafailovic uit Risan aan de Baai van Kotor speelde tot in de 4
29-6-2016 18:13
negentiende eeuw een zeer vooraanstaande rol bij de vervaardiging van prachtige iconen, iconostases, houtsnijwerk en fresco's. Traditionele kleding en muziek Traditionele Montenegrijnse kleding wordt alleen nog bij speciale en folkloristische gelegenheden gedragen. De overheersende kleuren zijn rood, goud en zwart die staan voor bloed, glorie en herinnering. Mannen dragen daarbij een randloze hoed, van boven versierd met geborduurd rood en goudkleurig stiksel. Traditionele muziek bestaat uit liederen die vrouwen zingen bij begrafenissen en, vrolijker repertoire, zeemansliederen. De meest gebruikte muziekinstrumenten zijn de fluit, vooral bespeeld door herders, en een éénsnarige viool, de gusle. Film en literatuur Montenegro's eerste literaire handschrift, Kingdom of Slavs, werd in de twaalfde eeuw in Bar gemaakt. In oude kloosters en bibliotheken bevinden zich nog meer oude handschriften en boeken. De Kerk en de Ottomaanse overheersing hadden een remmende invloed op de Montenegrijnse literatuur. Pas sinds de negentiende eeuw is weer sprake van ontwikkeling, vooral in poëzie en geschiedschrijving die het leeuwendeel uitmaakten en in het teken stonden van politiek en verzet tegen de Ottomanen. Montenegro inspireerde ook westerse politici, schrijvers, componisten en reizigers, zoals de Engelse premier Gladstone, Franz Lehar (de operette ‘Die lustige Witwe', gebaseerd op de Montenegrijnse prins Danilo), Alphonse Daudet (Tartarin de Tarascon) of onze eigen A. den Doolaard.
landschap & klimaat
algemeen
Algemeen Landschap Montenegro, Crna Gora in het Servisch, betekent 'Zwarte Bergen', genoemd naar de dichtbeboste bergen, zoals de Lovcen (1748 m) die vanaf de kust het eerst in het oog springt. Het ongerepte, dunbevolkte landschap bestaat grotendeels uit hooggebergte van kalksteen met karstverschijnselen, met diepe ravijnen, waarin zich wildstromende rivieren omlaag storten, honderden jaren oude ‘oerbossen’ en glaciale kaarmeren voorkomen, maar ook uit uitgestrekte plateaus met arcadische graslanden. Hier wordt op traditionele wijze veeteelt en akkerbouw bedreven. De kuststrook met baaien, stranden en schilderachtige oude stadjes en traditionele dorpen is dichtbevolkt. Het droge, onvruchtbare centrale deel met gebergteketens als de Lovcen en Biogradska Gora is grotendeels begroeid met spaarzame vegetatie. Verspreid over het land liggen natuurreservaten en vier nationale parken. Nationale Parken Lovcen NP (1952). De Lovcen, deel van de maritieme bergketen van de 5
29-6-2016 18:13
Dinarische Alpen, bestaat uit verweerd kalkgesteente dat is getekend door karstverschijnselen. Deze vormt een barrière tussen veel neerslag vanuit de Adriatische Zee en het drogere binnenland. Vandaar dat hier ruim 1300 plantensoorten voorkomen, waarvan enkele endemen. Eiken domineren de westkant van de bergketen, beuken de oostkant. Bovenop de Lovcen, door de Montenegrijnen beschouwd als hun Olympus, ligt het mausoleum voor Petar II Petrovic Njegoš, de grondlegger van het moderne Montenegro. Durmitor NP (1952) is het mooiste, beschermde berggebied van Montenegro met de hoogste toppen van de Dinarische Alpen en vele gletsjermeren. Het 1300 m diepe ravijndal van de Tara doorsnijdt het park dat grenst aan het uitgestrekte graslandplateau van Jezerska Povrs (Plateau van meren). Siberische en Mediterrane bostypen ontmoeten hier elkaar, sommige zijn al eeuwenlang niet verstoord: zg. ‘oerbossen’. Typisch zijn de oorspronkelijke dennen-jeneverbesbossen. In het park leven ruim 160 vogelsoorten, veel van Montenegro’s beschermde diersoorten, meer dan 1300 plantensoorten, waaronder oude en endemische soorten. Sinds 1980 staat het park op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. Biogradska Gora NP (1952) ligt in het vulkanische Bjelasicagebergte met zijn groene en ronde toppen. Het is al sinds 1878 een beschermd natuurgebied, ingesteld door prins Nikola Petrovic. Het wordt beschouwd als een van de laatste oerwouden van Europa: 80% is bos, veel bomen zijn meer dan 500 jaar oud. Niet verwonderlijk dat hier 26 levensgemeenschappen voorkomen, 86 boomsoorten en 220 plantensoorten, endemen en 150 vogelsoorten, 350 insecten, bruine beren, vossen, wolven en herten. Skadarsko Jezero NP (1983). Het Meer van Skadar wordt vooral in de noordwesthoek omgeven door moerassen en drijvende veeneilanden. Het staat op Ramsarlijst voor wetlands van de UNESCO (1996), omdat het een van de grootste vogelreservaat van Europa is en belangrijk is als verblijfplaats of doortrekgebied voor trekvogels. Hier komen 40 zoetwater- en via de Bojanarivier migrerende vissoorten voor, 270 vogelsoorten, waaronder enkele endemen die uit Europa dreigen te verdwijnen, zoals de kroeskoppelikanen.
fauna
Fauna Grote zoogdieren In de meest afgelegen en ongerepte gebieden van Montenegro komen nog bruine beren, wolven, lynxen en jakhalzen voor. In de hoogste delen van de Durmitor-, Bjelasica-, Sinjajjevina- en Prokletijabergen leven nog ruim 125 beren, vooral in loofbossen tussen 1.000 en 1.500 m hoogte. Soms pakken ze een schaap of eten een pruimenboom leeg. De jacht op deze dieren is aan strenge regels gebonden. Geschat wordt dat er in de noordelijke berggebieden zo’n 200 tot 300 wolven rondlopen. Ze hebben een voorkeur voor loofbossen met open plekken en graslanden en lusten wel een schaap of een geit. Kijk uit voor een hondsdolle wolf. In Montenegro mag op wolven worden gejaagd. Lynxen zijn schuw, ze leven in eikenbeukenbossen en mijden wolven. Dit laatste geldt ook voor de jakhals, die in de zuidelijker, mediterrane streken leven. Met name in Durmitor National Park komen ook nog gemzen en wilde 6
29-6-2016 18:13
geiten voor. Vogels De meren, zoutpannen en de kust zijn de plaatsen bij uitstek om vogels waar te nemen, vooral tijdens de vogeltrek. De zoutpannen bij Ulcinj en de meren van Šasko en Skadar kunnen dan honderdduizenden vogels herbergen. Bijzonder zijn de kroeskoppelikanen, flamingo’s, ibissen, dwergaalscholvers, roodstuitzwaluwen en wouwaapjes en de verschillende reigersoorten. Een grote verrassing zou een waarneming van de Grote Trap zijn. In de oude bossen van het Biogradska Gora National Park is gelegenheid genoeg tijdens wandelingen veel arenden, spechten, alpenkauwen, lijsters en misschien wel het Auerhoen tegen te komen. In het Durmitor National Park komen vanwege de hoogteligging en riviertjes weer andere vogelsoorten in de kijker, zoals de Slangenarend, waterspreeuwen, spechten, notenkrakers en alpenheggemussen. Reptielen, amfibieën, vissen en insecten Van de reptielen zijn wegschietende hagedissen van allerlei soort en landschildpadden die de weg oversteken vermeldenswaard. Evenals de Alpenwatersalamander en de Kleine Watersalamander, amfibieën die op vochtige en waterrijke plaatsen voorkomen en te boek staan als achterblijvers (relicten) uit de IJstijd. Bijzonder is rond het meer van Skadar de endemische Skadarkikker. Zoetwatervissen zijn in Montenegro belangrijk, vooral voor consumptie maar ook vanuit biologisch oogpunt. Naast de bekendere soorten als karpers, baarzen en barbelen zijn dat de verschillende zalmen- en forellensoorten. Ook verrassend is dat in meer van Skadar, dat via de rivier Bojana in verbinding met de Adriatische Zee staat, paling voorkomt. Tenslotte brengt de grote bloemenrijkdom een nog grotere insecten-, bijen en vlinderrijkdom met dag- en nachtvlindersoorten met zich mee.
flora
Flora Maquis en garrigue Vooral in het voorjaar en in de zomer in het hooggebergte staat een grote verscheidenheid aan plantensoorten in bloei. Langs de kust groeien altijdgroene bomen en grijzige, aromatische struiken met felgekleurde bloemen. Meer in het binnenland is door ontbossing en overbegrazing over grote oppervlakten een 2 tot 3 m hoge ondoordringbare, stekelige maquis ontstaan. Soms domineren steeneiken met boomheide, aardbeibomen en hier en daar aleppodennen, soms knoestige, veelvertakte Mirtestruiken. Verder komt veel garrigue voor, een open vegetatie met lage geurende struikjes van thijm, rozemarijn, majoraan en orchideeën. Grote variatie bijzondere planten Meer landinwaarts bestaan het mediterrane gemengde naald-/loofbos uit eiken, haagbeuken, platanen, wilgen, iepen en populieren met oleanders, berken, afhankelijk van de vochtigheid van de bodem, en zout verdragende 7
29-6-2016 18:13
tamarisken. Uitgestrekte beukenbossen komen voor tot 600 m hoogte, gevolgd door dennen-en sparrenbossen tot de boomgrens op 2.000 m. Lovcen National Park is bijzonder door zowel het mediterrane als het bergklimaat dat hier heerst. Op de noordhellingen staan dennenbossen van de Munikaden, een endemische soort op de Balkan, en hier en daar nog oude beukenbossen, afgewisseld met vlakten met Vedergras en Wilde Salie, Stekelbrem, kogelbloemen en Blauwgras. Meer dan 1300 plantensoorten komen er voor, waarvan een aantal endemen of relicten, achterblijvers uit vroeger tijden. De verschillende bostypen in het Durmitor National Park bestaan uit loofbossen met beuken, esdoorns en haagbeuken en jeneverbesstruwelen en dennen- en sparrenbossen. Bijzonder zijn de 122 endemische plantensoorten als de Griekse Esdoorn, de Bosnische Den, de Bosnische Lelie of de Naaldserapias. Het Biogradska Gora National Park in het Bjelasicagebergte staat bekend om zijn ‘oerbossen’. Ook hier komen ongeveer 2.000 plantensoorten voor, waarvan er meerdere endemisch of beschermd zijn, zoals de Balkanden, de Albanese Lelie of Blagay’s Peperboompje. In moerassige terreinen en langs oevers van bergmeren komen ons meer vertrouwde vegetaties voor met russen, zeggen, riet en in het voorjaar dotterbloemen. Een apart leefgebied vormt de omgeving van het Skadarmeer: waterplanten als waterlelies, fonteinkruiden en de beschermde waterkastanje. Eveneens beschermd is de Skadareik. Moerasvegetaties met elzen en wilgen, lisdodden, biezen, watermunt en waterweegbree komen ons meer bekend voor.
geografie
Geografie Montenegro wordt, met de klok mee, begrensd door Servië, Kosovo, Albanië, de Adriatische Zee, Kroatië en de Republiek Srpska (vroeger BosniëHerzegovina). Hoogteverschillen Montenegro heeft een grillige kustlijn met baaien en veel stranden. De Baai van Kotor (Boka Kotorska) wordt wel het enige 'fjord' langs de Middellandse Zee genoemd. De smalle kuststrook ligt op 100 tot 200 m hoogte, de centrale gedeelte op 500 tot 1500 m en het hooggebergte van de Dinarische Alpen met glinsterende gletsjermeren gaat tot 2500 m. De hoogste berg van Montenegro is de Bobotov Kuk, de Durmitor (2523 m). Bijzonder en een van de mooiste is de vulkanische Bjelasica-gebergteketen in Midden-Montenegro met zijn groene en ronde toppen. Ook het Prokletije Massief (2484 m) in het oosten, op de grens met Albanië, is een buitengewoon en ongerept gebied. Rivieren en meren In het zuidoosten ligt het Meer van Skadar, het grootste op de Balkan, omgeven met uitgestrekte moerassen, een paradijs voor vissers en vogelaars. Het meer ligt voor tweederde in Montenegro en voor eenderde in Albanië en wordt gevoed vanuit rivieren en 50, soms diepliggende, onderaardse karstbronnen. De waterstand is wisselend, waardoor de diepte varieert van 5 tot 9 m. De berggebieden zijn bezaaid met kaarmeren (‘bergogen’ genoemd), 8
29-6-2016 18:14
achtergelaten door weggesmolten gletsjers. Snelstromende rivieren als de Tara, de Piva, de Komarica en de Moraca hebben zich ingesneden in het kalkgesteente. De 1300 m diepe canyon van de Tara is de spectaculairste van Europa. Dwars door het land loopt de waterscheiding waardoor 52,2% van het rivierwater naar de Zwarte en 47,8% naar de Adriatische Zee stroomt. Steden Podgorica (v/h Titograd) is de hoofdstad van Montenegro en heeft 170.000 inwoners. Cetinje (17.000 inw.) is de voormalige en culturele hoofdstad van het land, gesticht eind vijftiende eeuw en waar nu nog de president huist en ook weer enkele overheidsdiensten gevestigd zijn. Andere grote steden zijn Herceg Novi (20.000 inw), Ulcinj (12.000 inw.), Bar (16.000 inw.), Kotor (15.000 inw.; het oude stadscentrum staat op de UNESCO Werelderfgoedlijst) en Pljevlia (116.000 inw.) in het noordoosten. Met uitzondering van de kuststrook is het platteland dun bevolkt. Landgebruik en economie In Montenegro wordt bij benadering 14% gebruikt voor mediterrane landbouw (groenten, granen, tabak, citrusvruchten, wijnbouw, olijven, ed.) en is 11% grasland, geschikt voor veeteelt. Het boerenbedrijf wordt nog veelal op traditionele wijze uitgeoefend. Voor het overige bestaat het voor 40% uit bossen en 35% uit onvruchtbare grond. Montenegro levert grondstoffen als bauxiet, ijzererts, bruinkool en zout en bezit aluminium- en tabaksverwerkende industrie. Verreweg de belangrijkste bron van inkomsten komt uit het toerisme.
geologie
Geologie Dinarische Alpen Het Dinarisch gebergte is de laatste dertig miljoen jaar op de Balkan ontstaan, tegelijkertijd met en als voortzetting van de Alpen. De Dinarische Alpen zijn een gevolg van bewegende aardplaten: de Afrikaans-arabische plaat schuift onder de Euraziatische plaat. De Lovcen heeft daardoor een steile west- en een geleidelijker oosthelling. De Dinarische bergketens liggen voornamelijk in noordwest-zuidoost richting, behalve de Prokletije-bergketen die meer oostwest georiënteerd is. Aardbevingen vinden geregeld plaats, maar veroorzaken geen schade. De laatste zware aardbeving deed zich voor in 1979 aan de kust. Karst De kalk- en dolomietgesteenten, uit de periode van het Trias tot het Krijt, zijn 250 tot 65 miljoen jaar oud. Dit geplooide, poreuze gesteente is door regenen smeltwater sterk verweerd waardoor scherpe, puntige kliffen, diepe scheuren, druipsteengrotten, ondergrondse rivieren en bronnen in het kalkgesteente zijn ontstaan. Dit worden karstverschijnselen genoemd. Rivieren hebben steile dalen en canyons uitgeslepen. Het meer van Skadar ligt in een 9
29-6-2016 18:14
depressie, veroorzaakt door karst en een plaatselijke daling in de aardkorst. Het maakte ooit deel uit van de Adriatische Zee, waarvan het nu gescheiden is door de Rumijaketen,. Tijdens de laatste 18.000 jaar werd het gevuld door de Moracarivier en karstbronnen die op 45 tot 90 m diepte liggen (de Radusbron). Bjelasicagebergte Het bijzondere van het Bjelasicagebergte is de vulkanische oorsprong van het gesteente. Dit is goed te zien aan de afgeronde bergen en bergtoppen, die op een andere wijze verweren dan de door karst verweerde gebergteketens. Tien toppen zijn meer dan 2000 m hoog, de hoogste is de Crna Glava (2139 m). Het Bjelasicagebergte ontstond tegelijkertijd met de Dinarische Alpen door de gebergtevormende bewegingen in de aardkorst. IJstijden In de IJstijden hebben alleen op de hoogste bergmassieven (Durmitor, Orjen en Prenj) in de noord-zuid lopende Dinarische Alpen gletsjers gelegen. In Durmitor en het Bjelasicagebergte zijn daardoor kaarmeren en gletsjerdalen achtergebleven. De Baai van Kotor is daarom geen fjord, al doet het er wel aan denken. De grootste gletsjers lagen echter in de Prokletije-bergketen die oost-west loopt. Het hoofddal van de rivier de Lim is een door gletsjers gevormd U-vormig dal.
klimaat
Klimaat Grofweg zijn er in Montenegro drie klimaatgebieden. In de kuststrook heerst een mediterraan klimaat. De Lovcen vormt de klimatologische grens tussen met het binnenland: een ’s zomers in de kuststrook wat verkoeling brengende Adriatische Zee en de daar dan heersende continentale hitte. ’s Winters houdt deze gebergteketen de continentale koude noordenwind, de bora, tegen. De mediterrane temperaturen zijn aan de kust in juli en augustus gemiddeld 28° tot 30°C met veel zonne-uren. ’s Winters liggen de gemiddelden tussen de 5,5° en 12,5°C. De Lovcen veroorzaakt bovendien veel neerslag aan de westkant als gevolg van de afkoeling van opstijgende, vochtige lucht vanuit zee. Maart en november zijn meestal de natste maanden. Centraal Montenegro is het ’s zomers warmer en ’s winters kouder dan aan de kust. De gemiddelde temperatuur in Podgorica bedraagt in juli 26,5ºC. De maximum temperatuur kan hier en rond het Meer van Skadar oplopen tot 40º C, vooral wanneer door de rivierdalen een warme wind opsteekt. De gemiddelde temperatuur in januari is 5ºC, de minimum temperatuur kan dalen tot -10ºC. Het klimaat boven 1700 m hoogte is subalpien met gematigde zomers en koude winters waarin tot 5 m sneeuw kan vallen, die lang kan blijven liggen. Op de hoogste toppen soms als ‘eeuwige’ sneeuw. In de zomermaanden varieert de maximum temperatuur van 23°C tot 9°C, in de winter van 3°C tot -6°C.
10
29-6-2016 18:14
reisperiode
Reisperiode Het voor- en najaar zijn de rustigste reisperiodes in Montenegro: de sneeuw is verdwenen of de bossen hebben hun herfsttooi en de zee is warm genoeg om in te zwemmen. In de maanden juli en augustus is het in de kuststreek mediterraan warm en heerst in de bergen over het algemeen stabiel en gematigd weer.
grafiek
Grafiek De onderstaande grafiek toont het klimaat in de regio rond Podgorica. Voor een exacte weergave van de klimaatgemiddelden op uw reisbestemming kunt u informatie vinden in de uitgebreide reisbeschrijvingen.
ontdekken
feesten & festivals
Feesten & festivals Montenegro kent in vergelijking met Nederland enkele afwijkende feestdagen. Let met name op Pasen dat volgens de Orthodoxe kalender doorgaans op andere data gevierd wordt dan bij ons. In 2016 (isl.: 1435) zijn dit:
07 en 08 januari: Kerstmis (Orthodoxe kalender); 12 december: Geboortedag van de profeet Mohammed (Id-ul-Maulid); 29 april: Goede Vrijdag (Orthodoxe kalender); 1 en 2 mei: Pasen (Orthodoxe kalender); 01 mei: Dag van de Arbeid; 11
29-6-2016 18:14
09 mei: Overwinningsdag (einde Tweede Wereldoorlog); 5 mei: Mohammed Hemelvaart (Lailat-ul-Meraj); 6 juni t/m 8 juli: Ramadan, de belangrijkste islamitische religieuze maand. Tijdens de Ramadan mag er overdag niet worden gegeten, gedronken en gerookt. Toeristen zijn hiervan vrijgesteld, maar het is gepast om dan rekening te houden met de lokale bevolking. ’s Avonds wordt er uitbundig feest gevierd. De Ramadan eindigt met een groots feest, Id al-Fitr; 13 juli: Dag van de Revolutie - Onafhankelijkheidsdag (Montenegro onafhankelijk van Turks-Ottomaanse Rijk (1878); 6 t/m 8 juli: Suikerfeest (Id-al-Fitr)), 'het Kleine Feest'. Iedereen bidt samen, bezoekt vrienden en geeft elkaar cadeaus; 16 augustus: Maria Hemelvaart (Orthodoxe kalender); 11 t/m 14 september: Offerfeest (Eid Al-Adha), 'het Grote Feest'. Iedere familie, die het zich kan veroorloven, slacht een schaap, ter herinnering aan het offer van Abraham. Men gaat bij vrienden op bezoek. Op de markten is het dan erg druk. Dit feest valt in de periode waarin moslims de pelgrimstocht naar Mekka zouden moeten maken (Eid El Hadj); 3 oktober: Islamitisch Nieuwjaar 1436 (Muharram); 12 oktober: Asjoera, de 10e dag van het Nieuwe Jaar: verdriet over het verleden, blijdschap over de toekomst.
adressen
Adressen Ambassade van Nederland in Servië (ressort Montenegro) Bezoekadres: Simina 29 11000 Belgrado, Servië Telefoon: + 381 11 20 23 900 (vanuit Montenegro) Fax: + 381 11 20 23 999 (vanuit Montenegro) Website: Ambassade van Nederland E-mail:
[email protected] Openingstijden Ambassade: maandag t/m vrijdag van 09.00 tot 17.00 uur Openingstijden Consulaire afdeling: dinsdag en donderdag van 09.00 tot 10.00 uur Telefonische inlichtingen: + 381 11 20 23 902 (vanuit Montenegro) van maandag t/m vrijdag van 14.00 tot 15.30 uur E-mail:
[email protected]
lezen
Lezen Reisgidsen en landeninformatie 12
29-6-2016 18:14
Annalisa Rellie, The Bradt Travel Guide Montenegro. Raymond Detrez, Servië-Montenegro: mensen, politiek, economie, cultuur, milieu. KIT. Alexander Sabo, e.a., Kroatische kust (incl. Montenegro). Het Spectrum. Branislav Strugar, Montenegro (Engelse versie).
Literatuur Veel bekende dichters hebben de laatste twee eeuwen Montenegro bezocht en vaak in lovende bewoordingen beschreven en bezongen: Lord Byron, Alfred Lord Tennyson, George Bernard Shaw, evenals de politicus Lloyd George. Karl May beschreef de rauwe schoonheid van het Montenegrijnse landschap met zijn hooggebergte, uitgestrekte bossen en diepe ravijnen in 'In den Schluchten des Balkans'. In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw reisde A. den Doolaard (1901-1994; pseudoniem voor Bob Spoelstra) als een Nederlandse Ernest Hemingway door de Balkan en ook door Montenegro. Hij schreef hierover het boek: Land achter God's rug (over de ingenieur die de brug over de Tara bouwde). In 2006 is in Ohrid (Macedonië) een standbeeld voor den Doolaard opgericht. Het staat voor Hotel Millennium en Hotel Lebed. Recentere voorbeelden zijn 'The last Izmerenje' (verzoening) van Hubert Butler, Penguin Press 1990, 'De brug over de tara van Frank Westerman (over de oorlog in Joegoslavië en een zoektocht via de boeken van Den Doolaard naar de ziel van de Balkan-mens) en 'Van burenruzie tot burgeroorlog' van Raymond Detrez (over de achtergrond van alle Balkan-conflicten).
souvenirs
Souvenirs CITES De Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES; 1975) is een internationale overeenkomst tussen overheden. De doelstelling van CITES is de handel in wilde dieren en planten zodanig te reguleren, dat deze door overmatige exploitatie en verlies van hun leefomgeving niet in hun voortbestaan of zelfs met uitsterven worden bedreigd. Ook de handel in dierlijke en plantaardige producten, zoals voedingsmiddelen, huiden, bont, tassen, hout, houten (muziek)instrumenten, toeristische souvenirs en medicijnen van tegenwoordig meer dan 30.000 dieren plantensoorten vallen onder CITES. Invoer souvenirs Kijk voor de meest actuele informatie over CITES, het invoeren van voedingsmiddelen, souvenirs, namaakartikelen, cultuurvoorwerpen en dergelijke op de website van de Nederlandse douane.
taal & etiquette 13
29-6-2016 18:14
Taal & etiquette Gewoonten Wanneer na de begroeting het ijs gebroken is met hartelijkheid en een vriendelijke groet of een glimlach, blijken Montenegrijnen buitengewoon gastvrij en benieuwd te zijn naar buitenlanders, vooral op het platteland waar men nog niet erg aan hen gewend is. Neem hiervoor de tijd en accepteer in redelijkheid wat zij u aanbieden. Montenegrijnen stellen het op prijs wanneer u enkele woorden van hun taal of uit het Servisch kent. Daarna zullen vooral de jongeren overgaan op Engels, Duits of Italiaans. Traditioneel is het niet wijs een Montenegrijn zijn ‘snor te draaien’, pas op voor kritiek op het land of de (recente) geschiedenis. Montenegrijnen hebben een levendige lichaamstaal. Vooral in gebieden waar moslims wonen, dragen vrouwen bedekkende kleding en een hoofddoek. Ingetogen kleding voor mannen en vrouwen en bescheiden gedrag worden op prijs gesteld, zeker bij het betreden van moskeeën (zonder schoenen), kerken en kloosters. Voor het binnengaan van een kerk is het gewoonte driemaal een kruisteken te slaan, de relikwieën te kussen en daarna een kaars aan te steken en een kleine geldelijke bijdrage te doneren. Fooien Montenegrijnen geven in het algemeen kleine fooien door het bedrag naar boven af te ronden. Het wordt zeer gewaardeerd wanneer toeristen voor de bediening en geleverde diensten een fooi van 10% geven.
van belang Montenegro
reisdocumenten
Reisdocumenten Voor een verblijf in Montenegro hebt u een paspoort nodig of een Nationale Identiteitskaart. Medisch paspoort Een Europees Medisch Paspoort (EMP) is geen geldig grensdocument! Maar het is wel erg handig voor mensen die met regelmaat medicijnen (moeten) innemen. Het is verkrijgbaar bij oa. huisarts, apotheek, medisch specialist of GGD. Op het EMP vermeldt de arts gegevens over ziekte en de benodigde medicijnen. Met dit document voorkomt u problemen bij de douane. Meer informatie vindt u op EMP en douane. Voor het meenemen van medicijnen die onder de Opiumwet vallen, is een aparte vergunning nodig (zie medicijnen Opiumwet).
gezondheid
Gezondheid 14
29-6-2016 18:14
Als u op reis gaat, dient u goed uitgerust te zijn en over een goede gezondheid en conditie te beschikken. Hierdoor kunnen ongemakken, als 'reizigersdiarree' veroorzaakt door een ander klimaat, de hoogte en vreemd voedsel tot een minimum worden beperkt. Hebt u speciale aandoeningen, dan is het zeer aan te raden een codicil/talisman te dragen en een medicatielijst en voldoende medicijnen vanuit Nederland mee te nemen. N.B. Let u daarbij op mogelijke voorwaarden bij de invoer daarvan. Gezondheidszorg Zorg dat u niet vertrekt zonder een uitgebreide ziektekosten- en/of reisverzekering. EHBO U dient zelf te zorgen voor enkele EHBO-spullen, oa. pijnstillers, pleisters, compeed, jodiumtinctuur, sporttape, rekverband, evenals een reservebril, zonnebrand, zonnebril, ed. N.B. Neem tijdens wandelingen bij warm tot zeer warm weer voor de zekerheid 2 liter drinkwater per persoon mee in uw dagrugzak.
vaccinatie
Vaccinatie Teken De Ziekte van Lyme en Tekenencephalitis (Tick-borne Encephalitis; TBE, FSME, RSSE) worden overgedragen door teken. Het verspreidingsgebied van beide aandoeningen komt (nog) niet overeen. De eerste komt vrijwel overal ter wereld voor, de tweede in delen van West-, Midden- en Oost-Europa, Scandinavië en Siberië. Het risico op besmetting is volgens deskundigen beperkt. Door het dragen van bedekkende kleding en insmeren met insectenwerende middelen (DEET) kunnen tekenbeten zoveel mogelijk voorkomen worden. Ook hier geldt: voor een algemeen advies is er de website van het LCR of ITG, een persoonlijk advies (bv. inenting tegen Tekenencephalitis) dient te worden besproken met uw huisarts en/of een arts van een reizigersadviescentrum (GGD Nederland).
veiligheid
Veiligheid In Montenegro kan doorgaans veilig gereisd worden voor zover de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen in acht genomen worden (belangrijke sommen geld en dure voorwerpen in een kluis van het hotel deponeren, vermijden 's nachts geld uit bankautomaten te halen, etc.). Kleine criminaliteit (zakkenrollen en gauwdiefstal) komt vooral in de steden voor. Bedenk ook dat 15
29-6-2016 18:14
Montenegro in een aardbevingsgebied ligt.
handig
communicatie
Communicatie Om te bellen naar Montenegro voegt u 00382 toe aan het lokale nummer en laat u de eerste 0 weg. Als u in Montenegro met uw eigen mobiele telefoon naar een Montenegrijns nummer belt, is dat erg prijzig. U betaalt dan het tarief voor bellen naar uw thuisland plus het tarief van bellen vanuit uw thuisland naar Montenegro. Als u verwacht veel te moeten telefoneren met lokale nummers, kunt u bij vrijwel elke kiosk een simkaart aanschaffen. Deze zijn er vanaf 5 euro en het aankoopbedrag staat erop in beltegoed. Als u die in uw telefoon doet (en eventueel de verkoopster in de kiosk vraagt de kaart te installeren en de taal op Engels te zetten) belt u gewoon tegen lokaal tarief.
eten & drinken
Eten & drinken Kraanwater kan in het hele land zonder problemen gedronken worden. Er wordt gevraagd in de zomermaanden spaarzaam om te gaan met water.
geldzaken
Geldzaken Montenegro behoort officieel nog niet tot de landen van de eurozone, maar heeft al wel de Euro als betaalmiddel ingevoerd. Creditcards zoals Euro/Master, Visa en Diners worden algemeen geaccepteerd. American Express wordt niet geaccepteerd. In Montenegro zijn in de grotere steden en toeristische gebieden voldoende geldautomaten aanwezig.
overig
Electriciteit Voor het type stopcontact, stekker, netspanning en frequentie, zie de website wereldstopcontacten.nl. Tijdsverschil 16
29-6-2016 18:14
Montenegro ligt in dezelfde tijdzone als Nederland. 's Winters is er geen tijdverschil. 's Zomers is er echter een tijdverschil van +1 uur.
op reis
per auto
Per auto Uitgebreide informatie over verkeersreglementen in Montenegro vindt u op de website van de ANWB. Op deze website vindt u tevens actuele verkeersinformatie.
per bus
Per bus Montenegro kent een uitgebreid en frequent netwerk van busverbindingen tussen alle grotere plaatsen. De dienstregeling is echter onderhevig aan tussentijdse wijzigingen en overstappen worden niet altijd gehaald. De bussen zijn redelijk comfortabel.
per ferry
Per ferry Er zijn ferryverbindingen tussen Bar en Bari en Ancona in Italië, uitgevoerd door verschillende rederijen.
per trein
Per trein Het spoorwegnet van Montenegro is 250 km lang. Vanuit Pogorica is er een doorgaande verbinding via Kolašin en Bijelo Polje met Belgrado en binnenlands via Danilovgrad met Nikšic, met Bar en via Škodra naar Tirana. Voor liefhebbers zeer de meoite waard, want tijdens zo’n treinreis zijn er spectaculaire uitzichten. Treinkaartjes zijn goedkoop, de dienstregeling is meestal in het Cyrillisch en de vertrek- en aankomsttijden een grove indicatie.
per vliegtuig
Luchthaventransfers Het vliegveld ligt 12 km buiten Podgorica. Er rijden minibusjes naar het stadscentrum. Een taxirit is ook mogelijk.
17
29-6-2016 18:14
18
29-6-2016 18:14
